Шардара аудандық бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
1 Бөлім. Шардара аудандық бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
1.1 Аудандық бюджет жүйесімен құрылымы.
1.2 Шардара ауданы әкімінің аппараты ммелекеттік мекемесінің ережесі.
2 Бөлім. Аудандық бюджеттің кірістері
2.1 Бюджет кірістерінің жоспарлануы
2.2 Бюджетті толтыратын салық көздері
3 Бөлім. Аудандық бюджет шығыстары.
3.1 Басқару органдарына жұмсалатын бюджеттік қаржыларды талдау
3.2 Әлеуметтік салаға жұмасалатын бюджет шығыстары.
1.1 Аудандық бюджет жүйесімен құрылымы.
1.2 Шардара ауданы әкімінің аппараты ммелекеттік мекемесінің ережесі.
2 Бөлім. Аудандық бюджеттің кірістері
2.1 Бюджет кірістерінің жоспарлануы
2.2 Бюджетті толтыратын салық көздері
3 Бөлім. Аудандық бюджет шығыстары.
3.1 Басқару органдарына жұмсалатын бюджеттік қаржыларды талдау
3.2 Әлеуметтік салаға жұмасалатын бюджет шығыстары.
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермен жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы “мемлекеттік бюджет” ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды.
Экономикалық қатынастардың жиынтығын ретіндегі мемлекеттік бюджеттің объективті сипаты бар. Бөлудің дербес сферасы ретіндегі оның өмір сүруінің объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерімен, мемлекеттің табиғатымен және функциясымен байланысты. Бұл тиісті орталықтандырылған ресурстарды қажет етеді. Ақша қаражаттарын орталықтандыру бүкіл ұлттық шаруашылық ауқымында үздіксіз ауыспалы айналымды ұйымдастыру үшін, жалпы экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет.
Экономика дамуның қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық өндірістің қажетті қарқыны мен үйлесімін қамтамасыз етуге, оның салалық және аумақтық құрылымын жетілдіруге жетуге, экономиканың салаларын дамытудың бірінші кезектекті бағдарламасы үшін қажетті көлемде қаражаттарды қалыптастыруға, ірі әлеуметтік өзгерістерді жүргізуге мүмкіндік береді.
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты іске асыру үшін жағдайларды дайындап отырып, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші учасклеріне шоғырландырылады.
Экономикалық қатынастардың жиынтығын ретіндегі мемлекеттік бюджеттің объективті сипаты бар. Бөлудің дербес сферасы ретіндегі оның өмір сүруінің объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерімен, мемлекеттің табиғатымен және функциясымен байланысты. Бұл тиісті орталықтандырылған ресурстарды қажет етеді. Ақша қаражаттарын орталықтандыру бүкіл ұлттық шаруашылық ауқымында үздіксіз ауыспалы айналымды ұйымдастыру үшін, жалпы экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет.
Экономика дамуның қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық өндірістің қажетті қарқыны мен үйлесімін қамтамасыз етуге, оның салалық және аумақтық құрылымын жетілдіруге жетуге, экономиканың салаларын дамытудың бірінші кезектекті бағдарламасы үшін қажетті көлемде қаражаттарды қалыптастыруға, ірі әлеуметтік өзгерістерді жүргізуге мүмкіндік береді.
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты іске асыру үшін жағдайларды дайындап отырып, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші учасклеріне шоғырландырылады.
1 Бөлім. Шардара аудандық бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
1.1 Аудандық бюджет жүйесімен құрылымы.
1.2 Шардара ауданы әкімінің аппараты ммелекеттік мекемесінің ережесі.
2 Бөлім. Аудандық бюджеттің кірістері
2.1 Бюджет кірістерінің жоспарлануы
2.2 Бюджетті толтыратын салық көздері
3 Бөлім. Аудандық бюджет шығыстары.
3.1 Басқару органдарына жұмсалатын бюджеттік қаржыларды талдау
3.2 Әлеуметтік салаға жұмасалатын бюджет шығыстары.
1 Бөлім: Шардара аудандық бюджеттің экономикалық мәні мен ролі.
1.1 Аудандық бюджет жүйесімен құрылымы.
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында ортақ
ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге
болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермен
жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары
жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын
қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының
бұл жиынтығы “мемлекеттік бюджет” ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды.
Экономикалық қатынастардың жиынтығын ретіндегі мемлекеттік бюджеттің
объективті сипаты бар. Бөлудің дербес сферасы ретіндегі оның өмір сүруінің
объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерімен,
мемлекеттің табиғатымен және функциясымен байланысты. Бұл тиісті
орталықтандырылған ресурстарды қажет етеді. Ақша қаражаттарын
орталықтандыру бүкіл ұлттық шаруашылық ауқымында үздіксіз ауыспалы
айналымды ұйымдастыру үшін, жалпы экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету
үшін қажет.
Экономика дамуның қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы
ресурстары мемлекетке қоғамдық өндірістің қажетті қарқыны мен үйлесімін
қамтамасыз етуге, оның салалық және аумақтық құрылымын жетілдіруге жетуге,
экономиканың салаларын дамытудың бірінші кезектекті бағдарламасы үшін
қажетті көлемде қаражаттарды қалыптастыруға, ірі әлеуметтік өзгерістерді
жүргізуге мүмкіндік береді.
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің
экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты іске асыру үшін жағдайларды
дайындап отырып, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші учасклеріне
шоғырландырылады.
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола
отырып, құндық бөліністің ерекше бөлігі ретінде мемлекеттік бджет
айрықшалықты қоғамдық арналоымды орындайды – жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет етеді, экономикалық категория
ретінде көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында
жүзеге асырылады, мақсаты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен
қосарлана жүреді. Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік
ерекшелік тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен
шықпайды.
Құндықбөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
өзгеше белгілермен сипатталады:
1. Мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен
және оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен
байланысты бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны
болып табылады;
2. Құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік
емес сфера қаржысының мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық
шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономиканың секторлары, қоғамдық
қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және одан
белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары
материалдық өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар ақша
қатынастарымен тығыз тоқайласып жатады.
Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты,
өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты
материалдық заттық түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорында – бюджеттік қорында затталынады. Мұның
нәтижесінде қоғамда болып жатқан нақты экономикалық процестер мемлекеттің
жұмылдыратын және пайдаланатын ақша қаражаттарының ағымында өзінің
көрінісін табады. Бюджеттік қор – бұл қоғамдық өнім мен ұлттық табыстың
құндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және ұлғаймалы ұдайы өндіріс,
халыққа әлеуметтік – мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару жөніндегі
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі қозғалысының
объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік қордың қалыптасуы
мен пайдаланылуы құнды бөлу және қайта бөлумен байланысты оның қозғалыс
процесін білдіреді.Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет
мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен
қоғамдық қателіктерді қанағаттандыруды мақсаттарына пайдалану жолымен
қоғамдық өнімнің құның бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен
қоғамдық өндіріс басқа қатысушылары арасында пайда болатын ақша
қатынастарын білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы
категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл
функциялардың іс – қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының
қаралған айрықшалығымен айқындалады. Сонымен бірге мемлекет қаржысының
негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде
қосалқы функциялардыатап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді
қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік
саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықдырылған қорын
жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцианалды
орындайды.
Мемлекеттік бюджетке қоамдағы барлық экономикалық процестер
бейнелейтіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар,
мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлееттік қарыздар және т.т.
өзінің шоғырланғанкөрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы
жоспары ретінде сипатталады.Ол нақты кезеңге, әдетте,бір жылға жасалынады,
бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарынның
шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп
мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы
жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағын, сондай-ақ қоғамды ұдайы
өндірістегі айрықша рөлін айқындайды.
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып
табылады. Елдің неізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері республика
Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет туралы заңына
сәйкес орындауға жатады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономикаға басқарудың басты
механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша
қорын жасау мен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып
табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпалы етеді. Жалпы экономикаға ықпал
етудің құралы ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді.Экономиканы реттек
орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оныжасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылуы процесінде
қаржы қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.Ақырында, мемлекеттік бюджет
мемлекет жзаңдарының бірі болып табылады.Сөйтіп, бюджеттің сан қырлы
маңызын ескере отырып, оны осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде
қараған жөн.
1-кесте
Мемлекеттік бюджеттің сипаттамасы
Бюджет – ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлудің негізгі
құралы. Мемлекеттік бюджеттің көмегімен ұлттық табыстың 30%, жалпы іщкі
өнімнің 20%, жалпы қоғамдық өнімнің 10% бөлінеді. Бюджет Қазақстанның
бүкіл аумағында өндірістік күштерді неғұрлым ұтымды орналасуыдың,
экономика мен мәдениетті көтерудің талаптарын ескере отырып салааралық
және аумақтық қайта бөлу үшін пайдаланылады.
Нарықтық механизмге көшуге жағдайында мемлекеттік бюджеттің
қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды, кешенді
мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық
әлуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең аз
қамтылған жігін әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырдың маңызды
құралы болып табылады.
Бюджет қаражаттарының әлеуметтік бағыттылығының зор маңызы
бар.Әлеуметтік саясаттағы басымджықтар – халықтың табысы аз жіктерін
қолдау, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру мен мәдениет мекемелерінің
жұмыс істеп тұруы.
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылуы процесінде ұлттық
шаруашылықтың салаларында және өндірістік емес сфераның мекемелеріне
айтарлықтай ықпал етеді.Мемлекеттің ақша қорын жасау және пайдаланудың
негізгі қаржы жоспары бола отырып, бюджет барлық кәсіпорындармен жєне
±жымдармен етене байланысќан.
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттіњ атќарылуы процесінде ±лттыќ
шаруашылыќтыњ ќаржы-шаруашылыќ ќызметіне баќылау жасалынады. Нарыќтыќ
ќатынастарѓа кµшу жаѓдайында ресурстарды ж±мылдыру жєне оларды пайдалану
процесінде бюджеттік баќылаудыњ мањызды к‰шейе т‰суде.
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы
мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын,әрбір
әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару
аппаратын ұстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша
ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі
құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері мене шығыстарын
қалыптастыру, оларды теңестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі
бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болады. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзара қатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары бюджет құқықтарының
жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Дүние жүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бірлігіне,экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің басқа айрықшабелгілеріне байланысты өзгешеліктерімен
ерекшеленеді.
Бюджет құрылысына басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі
бюджеттердің жиынтығын білдіреді. Әр түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің
құрылымы, бюджеттердің жекелеген түрлерінің саны жағынан түрліше болып
келеді, йткені олардың аумақтық құрылысы мен оның аумақтық бөлінісіне
байланысты болады.
Бюджет жүйесінің құрамы елдің-мемлкеттік құрылымын анықтайды.
Мемлекеттің федеративтік және унитарлық құрылым болуы мүмкін.
Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
Мемлекеттік бюджет немесе федералдлық бюджет немесе орталық
мемлекеттің бюджеті;
Федерация мүшелерінің бюджеттері ;
Жергілікті бюджеттер;
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады: орталық
бюджет және толып жатқан жергілікті бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің
оқшаулануы мен дербестігінің тірлі дәрежесі болуы мұмкін, бірақ,
әдеттегідей, әлеуметтік-экономикалық процестерді басқаруды орталықтандыру
деңгейіне байланысты төмендегі бюджеттерге қатынасы бойынша белгілі бір
реттеуші рөл орталық бюджетте сақаталады.
ҚР-ның бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық типімен
анықталады, өйткені Қазақстан – федералдық емес, басқарудың Президенттік
нсаыны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
ҚР-ның бюджет жүйесі экономикаылқ қатынастарға және тиісті құқықтық
нормаларға негізделген әр түрлі деңгейлердегі бюджеттерді қамтиды.
Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық
бюджет пен жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді.
1991ж ҚР-ның бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Бұған дейін
Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас республикалардың
мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік бюджетіне кірді, онда
ел аумағының барлық бюджеттері, соның ішінде аылдық және поселкалық
бюбджеттер де қамтылып көрсетіледі. Ол одақтық бюджетпен,15 одақтас
республикалық мемлекеттік бюджеттерінің және мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру бюджетінен тұрды. Одақтық бюджетке 1970-1990 жж. Мемлекеттік
бюджет ресурстарының жалпы ауқымның 52-50% тиді, оның 35%
республикалалардың республикалық бюджеттердің 15% жергілікті бюджеттердің
қармағында болды.
2-кесте
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің сызбасы
ҚР мемлекеттік бюджеттердің басты блігі республикалық бюбджетке
шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл түсімдер мен бюджет тапшылығын және
өзіне ҚРК мен заңнамалық актілер жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін
Үкімет анықтайтын республикалық бюджет бағдарламаларын қаржыландыруға
арналған ҚР-ның заңымен бкітілген орталықтандырылған қоры.
Жергілікті бюджеттер – облыстық бюджеттер, қалардың, аудандарың
бюджеттері.
Қаржы жылына арналған республикалық бюджет ҚР-ның заңымен,
жергілікті бюджеттер мәслихаттардың шешімдерімен бекітіледі.
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлердің
өзара байланысына негізделеді және оларды әзірлеу, қарау, бекіту, атқару,
бақылау тәртібімен , сондай-ақ республикалық және жергілікті бюджеттердің
атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етіледі.
ҚР-ның бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне кіретін барлық
бюджеттердің бірлігі, дербестігі, толықтығы, нақтылығы және жариялығы
қағидаттарына негізделеді.
Бюджеттің бірлігі бюджет жүйесін ұйымдық-экономикалық
орталықтандырудың дәрежесін білдіреді. Бірлік қағидаты КСРО – ның бюджет
жүйесінде неғұрлым толық көрінді. Қазіргі кезде биліктің жергілікті
органдарының дербестік алынумен және оларға қаржы ресурстарын иелену
жөніндегі құқықтарының берілумен байланысты. Бұл қағида әлсіреді.
Бюджеттердің бірлігі ел аумағында қолданылып жүрген мемлекет кірістерінің
жалпы жүйесінің өмір сүруіне мемлекет шығыстарының бір келіктігінде
көрінеді. Бұл қағида бюджеттік жоспарлаудың әдіснамасы мен
ұйымдастырылуының бірлігіне, оның әлеуметтік-экономикалық болжаумен өзара
байланыста кепілдік береді. Бюджет бірлігі қағидатының міндеті Парламент
тарапынан бюджеттік қаражатарының қозғалысына тиімді бақлауды қаржы
саясатын қамтамасыз етуге бағытталған және ең алдымен ҚР егеменді
мемлекеттердің жалпы экономикалық және саяси негізін тірек етеді. Ол
реттеуші кіріс көздерін пайдалану арқылы барлық деңгейдегі бюджеттердің
зара іс-қимылына, төменгі деңгейдегі бюджеттердің теңгерімділігі үшін
оларды қарждылық қолдауға, сондай-ақ ішінара қайта бөлудің мақсатты және
аумақтық бюджет қорларын жасауға да негізделген.
Бюджеттердің бірлігі біріңғай құқытық негізбен, Қаржы министрлігі
бекіткен біріңғай бюджеттік сыныптаманы пайдаланумен, бюджеттің бір
деңгейінен басқа деңгейіне беріліп отыратын мемлекеттік қаржы стастикасы
нысанының бірлігімен, бюджет рәсімінің қағидаттарымен ақша жүйесінің
бірлігімен қамтамасыз етіледі. Бюджет жүйесінің бірлігі салық саясатын қоса
бірыңғай әлеуметтік – экономикалық саясат арқылы іске асырылады.
Алайда бюджеттердің бірлігі бюджет жүйесінің құруды маңызды қағидаты
болып оытрған оның жеке буындарының дербестігін жоққа шығармайды. Бюджеттің
дербестігі әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің арасындағы кірістерді бөлуді
тұрақты нормативтерін орнықтыру және бюджет қаражатының жұмсалу бағыттарын
белгілеу құқығы арқылы қамтамасыз етіледі.
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және оны атқарады.
Бюджеттердің жеке түрлерінің арасындағы кіріс көздері мен шығыстарды
бөлуді шектейтін айқын құқықтар белгіленген сонымен бірге бюджеттердің
барлық түрлерінің шығыстары осы аумақтың әлеуметтік – экономикалық даму
мәселелерімен және биліктің тиісті органдарының нақты функцияларымен,
құзырымен анықталады.
Бюджеттің толықтылығы бюджетке үкіметтің барлық қаржы операцияларының
оның жинайтын барлық кірістерін және жасайтын шығыстарын шоғырландыруда
әрбір бап бойынша мемлекеттің барлық түсімдерімен шығыстары ескерілетін
бюджетті жасауды білдіреді. ҚР-ның салық және бюджет заңнамаларында
белгіленетін барлық түсімдердің, соның ішінде мемлекеттік акциялар пакеті
бар акционерлік қоғамдардан және республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың
алынатын түсімдердің шығыстарын бюджетке жинақтап, жұмылдырудың объективтік
қажеттігін қамтып көрсетеді. Осыған байланысты барлық ақща түсімдерін,
сондай ақ бюджет шығыстарының көлемі мен нақтылы бағыттарын айқындау қажет.
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және саяси
ахуалды, өндірістің дамуы тенденциясын,жалпымемлекеттік қажеттілікті есепке
алу қажет. Дүние жүзілік практикада бұл қағидат қазіргі кезде оны дәл
қолдану бюджетке кірістерінің дербес көздері бар автономды түрде бөліп
көрсетуге болатын аса көп шығыстарды жүктейтіндіктен орынды деп
есептелмейді. Қазақстанда мемлекеттік қаражаттарды қалыптастырудың
орталықтандырылған әдісі қабылданған, сондықтан 1998 жылдан бастап
мемлекеттік бюджетке бюджеттен тыс қорлардың – зейнет ақы, әлеуметтік
сақтандыру, жол, халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу қорларының
қаражаттары енгізілген.
Бюджеттің нақтылығына ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары
туралы Президенттің Қазақстан халқына жыл сайынға Жолдауына сәйкес оларды
ҚР-ның әлеуметтік – экономикалық дамуына индикативтік жоспарының,
аумақтарды дамытудың экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларының
өлшемдеріне сәйкес келтіру арқылы қол жеткізіледі. Сондықтан оның
көрсеткіштері көп нұсқалық есеп – қисаптарымен негізделуі тиіс,
бюджеттердің атқарылуына, ведомстволардың өткен кезеңдегі қаржы
жоспарларында жасалған терең талдаудың нәтижесі, болжамдық бағалау есепке
алынуы қажет. Дүние жүзілік практика бюджет ресурстарының қозғалысын
ағымдағы жылға, анағұрлым ұзақ мерзімге үлгілеуді, сондай ақ оларды нақтылы
жағдайлардың өзгеруіне байланысты қаржы жылы ішіндегі түзетуді пайдаланады.
Нақтылы қағидатына ең алдымен жеке қаржы жоспарының сметаларды және жалпы
тиісті деңгейдің бюджет жобасын жасау процесінде қол жетеді.
Нақтылы қағидаты бюджет тізімдемесін бұрмалауды болдырмау және
бұзылуын жою үшін ол бюджетте мемлекеттің қаржы операцияларының шыншыл
көрсетілуін бекітілген сомалардың бюджеттік арналымдардың атқарылуына
сәйкестігін алдын ала қарастырады. Нақтылы дамудың болжамдарымен
бағдарламаларының көрсеткіштеріне негізделетін және бюджеттік резервтердің
болуымен нығайтылған кірістердің барлық көздерімен шығыстар бағыттарының
есеп – қисаптарының негізділігімен анықталады.
Бюджеттердің жариялылығы бекітілген бюджеттермен алдағы қаржы жылына
арналған бюджет туралы заң мен өткен кезеңдегі олардың атқарылуы туралы
есептердің жариялануы арқылы қамтамасыз етіледі.
Жариялылық елдеге адам құқығын, демократиялық өзгерістерді сақтаудың
маңызды шарты болып табылады. Бюджет кірістерінің қалыптасуы бюджет
ресурстарының бағытталуы сияқты шаруашылық жүргізу субъектілердің және
қоғамның барлық мүшелерінің мүдделерін шалады.Сондықтан олар бюджеттің
мазмұны, оны қалыптастыруды көздері, салық төлемдерін алудың тәртібі,
сондай ақ бюджет қаражыттарының бағыттары туралы болуы тиіс. Президент қол
қойған ҚР-нің бюджеті заң мәртебесін қабылдайды және оның атқарылуы бюджет
рәсімігің қатысушылары үшін міндеті болады. Заң, өткен кезеңдегі бюджеттің
атқарылуы туралы есеп баспасөз бетінде жарияланады. Осылайша бюджеттің
кірістерімен шығыстарының көлемі, оның негізгі түсім көздері, шығыстарының
бағыттары, тапшылық көлемі және оның жабудың әдістері жария етіледі.
Бюджет жүйесін құрудың барлық қағидаттары өзара үйлестірілген және
бірін бірі толықтырып отырады, олар егеменді еліміздің Конституциясында
және “Бюджет жүйесі туралы”, “Жергілікті өкілді және атқарушы органдар
туралы”, “ҚР-ның жергілікті мемлекеттік басқару туралы” арнайы заңдарда
және басқа да заң актілерінде қамтып көрсетілген.
Төменгі – жергілікті бюджеттердің қалыпты және тиімді жұмыс істеудің
шарттары дербестікпен қатар теңгерімділік болып табылады.
Барлық деңгейлер бюджеттердің теңгерімділігі бюджет-қаржы саясатының
қажетті талабы болып табылуы мүмкін. Бюджеттерді қарау және бекіту кезінде
билік пен басқарудың тиісті органдары бюджеттердің белгілі бір мөлшерлерін
белгілеу мүмкін.
Бюджет тапшылығын ақша эмиссиясы есебінен жабуға болмайтындығы заңмен
белгіленген. Бюджет тапшылығы жабудың негізгі нысандары мыналар болып
табылады:
- мемлекеттік қарыздар шығару;
- кредит ресурстарын пайдалану.
Тапшылықты азайту немесе жою мақсатымен секвестрлеу – ағымдағы қаржы
жылының қалған уақыты ішінде барлық баптар бойынша белгілі бір пайызға
мемлекеттің шығыстарын үйлесімді төмендету – пайдаланылады.
Бюджеттердің атқарылуы процесінде секвестрлеуге жатпайтын бюджеттік
бағдарламалардың тізбесін республика Парламентімен биліктің жергілікті
органдары анықтап бекітеді.
1.2 Шардара ауданы әкімінің аппараты мелекеттік мекемесінің ережесі.
Осы ереже Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес
және Құрылтайшы шешіміне негізінде құрастырылады.
Шардара ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесі, әрі қарай атауы
мемлекеттік коммерциялық емес ұйым болып табылады.
Құрылтайшысы Шардара ауданынының Әкімі болып табылады.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды тұлға
болып табылады, шұғыл басқару құқында мүліктерге иелік етеді, дербес
балансы, өз атауындағы мөрі, банктерде есеп шоттары және басқа шоттары
болады.
Мемлекеттік мекеменің толық атауы
Шардара ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесі.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасынынң әділет органдарында оны
мемлекеттік тіркеуден өткізген сәтінен бастап, заңды тұлға құқына ие
болады.
Мемлекеттік мекеме осы ұйымның түріне сәйкес Қазақстан Республикасының
көрсетілген барлық құқықтар мен жеңілдіктерді пайдаланады.
Мемлкеттік мекеме өзінің міндеттемелері бойынша өз иелігіндегі ақшалар мен
жауап береді. Мемлекеттік мекеменің ақшалары жетпеген жағдайда оның
міндеттемелері бойынша жауапкершілікті тиісті жергілікті атқарушы орган
алып жүреді. Келісім шарт міндеттемелері бойынша жауапкершілік заңға сәйкес
мемлекеттік мекеменің күтілуіне бекітілген смета шегінде жүктеледі.
Мемлекеттік мекеме бюджет есебінен қаржыландырады.
Орналасқан жері Оңтүстік қазақстан облысы Шардара қаласы, Төлеби көшесі.
Мемлекеттік мекеменің қызмет мерзімі шектелмеген.
Мемлекеттік мекеменің қызметі мен мақсаты мәні әкімнің қызметіне
ақпараттық сараптамалау ұйымдастыру құқықтық және материалдық- техникалық
қамтамасыз ету болфп табылады.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасындағы қолданыстағы заңдылыққа
сәйкес қызметін жүзеге асырады.
Құрылтайшының құықғы мен міндеті Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңдарға сәйкес бекітіледі.
Мемлекеттік мекем, құрылтайшылрамен оған берілген мүліктерге өзінің
қызметінің негізгі мақсаты бойынша жәнеп осы мүліктердің орны мен оны
пайдалану жөнінде ақыл кеңестерге сәйкес иелік ету, пайдалану, құқықтырын
жүзеге асырады.
Құрылтайшы мемлекеттік мекеме берілген өз мүліктері бойынша оның сақталуына
тиімді патйдалануына бақылау жүргізеді.
Мемлекеттік мекемнің оған берілген мүліктерді өз бетінше дербес оқшаулаға
құқысы жоқ.
Мемлекеттік мекеме мүлкінің құрастырылу көздері болып табылатындар:
құрылтайшылар мен берілген мүліктері.
Құрылымы, басқару оргнадарын құру тәртібі оның құзыреті және қызметін
ұйымдас тыру трәртібі
Мемлекеттік мекеме қолданыстағы заңдарға с әйкес белгіленеді.
Мемлекеттік мекем қызметінің ағфымдық басқарудың атқарушы орган аппарат
басқаорушы жүзеге асырады.
Аппарат басшысы заңға сәйкес конкурстық негізінде аудан әкімінің
тағайындалады.
Басшы өкілеттігі өкілетті органдармен белгіленеді.
Мекеме басшысы құзырына жататындар:
-мемлекеттік мекеме ұйымдар мен заңды тұлғалар қатыынасында оның мүдесін
көздеп ұсынады;
- барлық, кәсіпорынрдар, ұйымдар мен мекемелері алдында келісім шарт
міндеттемелерінінің орындалуын қамтамасыз етеді;
-құрылтайшы шешімін жүзеге асырады;
-мемлекеттік мекеме атынан іс жүргізу құқығына сенім хат беру, сонымен
қатар қайта сену құқығына сені хаттар беру;
-еңбек ақы төлеу жүйесін, қызметтік жалақыларды және дербестік қосымша
төлемдер мен мөлшерін бекітеді, сый ақы шараларын қабылдайды;
- әртүрлі мәлімдерді және басқа да заңдылық актіәлерді жасау, келісім
шартарға оынң ішінде еңбектік, жұмысқа жолдану контрактілерді бойынша
мәмілеге тұру;
- мемлекеттік мекеменің мүлкіне оның ақшасына билік етеді, мемлекеттік
мекме қызметіне тікелей басшылығын жүргізеді және оның нәтижесіне дербес
жауапкершілігін алып жүреді;
- құрылтайшысының ерекше құзырына жатқызлмаған басқа да мәселелерді шешеді.
Мекем басшысы құрылтайшының ерекше құзырына жатқызылмаған мемлекеттік
мекеме қызметінің барлық мәселелерін дербес шешіп отырадфы. Мемкем басшысы
мемлекеттік мекеме атынан сенім хатсыз іс қимылын жүргізеді, есеп шотар
мен басқа шоттарды ашады, келәсәм шарттарға соынң ішінде еңбек жөнінде
келісім шарттарын құрады, сенәім хаттар береді, бұйрықтар шығарады.
Ережеге өзгертулер мне толықтырулар енгізу тәртібі
Осы ережеге өзгертулер мент толықтылулар құрылтайшы шешімі негізінде
қабылданады.
Осы ержеге өзгертулер мен толықтулылар енгізу шешімі заңдарға сәйкес
мемлекеттік тіркеуге жатады.
Мемлекеттік мекем қызметінң қайта құрылуы мен таратылуы
Мемлекеттік мекемінің қайта құрылуы мен таратылуы мына жағдайда
жүргізіледі:
• құрылтайшы шешімімен;
• сот шешімінің ннегізінен;
• қолданыстағы заңдармен белгіленгендей басқа да жағдайларға.
Таратылуы бітті деп, ал мемлекеттік мекеме өз қызметін тоқтатты деп осы
жөнінде заңды тұлғалар бірыңғай мемлекеттік регистріне жазылған кезден
бастап есептеледі.
Тарату аяқталған соң мүліктер құрылтайшының қарамағында өтеді.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Рсепубликасының қолданыстағы заңдарға сәйкес
филиалдаро мсен өкілдіктер ашуға құқылы.
II- бөлім: Аудандық бюджеттің кірістері
2.1 Бюджет кірістерінің жоспарлануы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше
экономикалық нысандар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады. Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуі де бюджеттің өзі сияқты объективті және олардың өзгеше қоғамдық
арналымы болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз
етеді, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерге сәцкес бөледі.
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік –
экономикалық және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттік бюджет
және салық саясатын жүргізудің бағыттарына байланысты болады. Бұл кезде
мемлекет белгілі бір жағдайларда кірістерді қалыптастырудың және шығыстарды
жұмсаудың қолайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады.
Нарықтық құатынастарға көшкенге дейін КСРО – ның мемлекеттік
бюджетінің кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың ақша жинақтарына
негізделіп келді. Ол бюджет кірістерінің жалпы сомасының 90 % құрады және
негізінен екі төлемнен – айналымсалығы мен пайдадан алынатын төлемдерден
тұрады. Бұл жүйе 1930 жылдан 1990 жылға дейін өмір сүрді. 1980 жылдары
енгізілген өндірістік қорлар, еңбек ресурстары және басқалары үшін ақы
түріндегі пайдадан алынатын нормативті төлемдер қолданылып жүрген төлемдер
жүйесін өзгертпеді және жеке кәсіпорындар қызметінің жеке дара нәтижелеріне
бағытталып отырды.
Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға бара – бар төлемдер
болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
кірістерінің құрамы мен құрылымысалық төлемдерінің қолданыстағы жүйесімен
және салыстырмалы тұрақсыз стпаттағы салықсыз емес қаражаттардың
түсімдерімен айқындалады.
Бюджет жүйесі туралы заңға сәйкес бюджеттің құрылымы мыналардан
тұрады:
1) түсімдерден:
кірістерден;
аланған ресми трансферттерден;
бұрын бюджеттен берілген кридиттер бойынша негізгі борышты өтеуден;
2) шығыстардан және кредит беруден:
шығыстардан;
кредит беруден;
3) бюджет тапшылығынан:
4) бюджет тапшылығын қаржыландырудан.
Өз кезегінде кірістер:
Салықтық түсімдер;
Салыққа жатпайтын түсімдер;
Капиталмен жасалатын операциялардан алынатын кірістер болып бөлінеді.
Бюджеттік түсімдердің бұл үш категориясы алынған ресми трансферттер
бөлігімен яғни тауарларды немесе қызметтер көрсетуді сатып алуға, кредиттер
беруге немесе өтелмеген борышты төлеуге байланысты емес тегін және
қайтарылмайтын төлемдермен толықтырылады.
Бюджеттен берілген кредиттерді өтеу санаты бюджеттік кредиттер
бойынша мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілер тарапынан ақшалай
қаражаттардың түсуі болып табылады.
Бюджеттің шығыстар бөлігі функционалдық топтардың шығыстарын
қаржыландыруға жұмсалады.
Мемлекеттік борышқа қызмет ету жзөніндегі шығыстар “борышқа қызмет
ету” фуекционалдық тобы бойынша сыйақылар төлеу және қарыздарды
орналастырғаны үшін комиссиялық сыйақылар төлеу бойынша Қаржы министрлігін
бөле отырып жүргізіледі.
Кейін бюджетке өтеу түрінде қайтаруға жататын, басқа экономикалық
бірліктерді несиелендіруге арналған қаражаттар тиісті бөлікте –
функционалдық топ болып табылатын несиелендіруде көрсетіледі.
Бюджет тапшылығы шығыстар мен бюджеттен қайтарымды негізде бөлінген
кредиттер ауқымының бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасынан асып
түсуін қамтып көрсетеді. Бекітілген республикалық бюдджет тапшылығының
көлемі ұлттық валютамен және жалпы ішкі өнімге пайызбен, ал облыстық
бюджетке, Астана және Алматы қалалары бюджеттерінің тапшылығы ұлттық
валютамен көрсетіледі. Ал бюджет профиципі – бұл бюджетке түсетін кірістер
мен ресми трансферттер түсімдерінің және бұрын бюджеттен берілген кредиттер
бойынша негізгі борышты өтеудің жалпы сомасының жалпы шығыстардың және
қайтарымдық негізде бөлінетін кредиттердің ауқымынан асып түсуі. Бекітілген
бюджет профиципінің көлемі де ұлттық валютамен немесе жалпы ішкі өнімге
пайызбен есептеледі.
Мемлекеттік бюджеттің соңғы бөлігі – бюджет тапшылығығын қаржыландыру
ішкі және сыртқы мемлекеттік борышты өтеу жөніндегі шығыстарды қамтып
көрсетеді. Оның қос арналымы бар:
1. тапшылық болған жағдайда – ішкі көздерден және сыртқы қарыздардан
қаражаттар тарту;
2. профицит кезінде – жоспардан тыс түсімдерді, бірінші кезекте
мемлекеттік міндеттемелерді өтеуге немесе бірінші кезектегі бюджеттік
бағдарламаларды қосымша қаржыландыруға пайдалану.
Кірістер мен шығыстардың егжей – тегжейлі тізбесі мен топтамасы
бюджеттік сыныптамамен айқындалады. Каржы Министрлігі бекіткен бірыңғай
бюджеттік сыныптама – функционалдық, ведомстволық және экономикалық
сипаттамалар бойынша бюджетке түсетін түсімдер мен бюджеттен жұмсалатын
шығыстардың топ тастырылуын белгілейтін нормативтік құқықтық акт. Ол
кірістердің сыныптамасынан, шығыстардың функционалдық және экономикалық
сыныптамаларынан тұрады. Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджеттің мемлекеттік
экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарларымен, болжамдарымен және
бағдарламаларымен, министрлік пен ведомоставолардың, ұйымдар мен
мекемелердің қаржы жоспарларымен тығыз байланысын қамтамасыз етеді; жеке
сметалар мен қаржы жоспарларын құрама сметалар мен жоспарларға біріктіруге
мүмкіндік береді, құрама жоспарлар мен бюджеттің жазбаша тізбесі арасындағы
үйлесуді қамтамасыз етеді.
1996 жылға дейінгі бюджеттік сыныптама мынадай бөліктерді қамтыды:
бөлім параграф, бап, тарау. Алайда ұзақ уақыт қолданылып келген сыныптама
бюджет қаражаттарын жобалаудың, оған есеп жүргізудің және бақылаудың,
сондай – ақ бюджет процесін жүзеге асырудың қазіргі заман талаптарына сай
болудан қалды. Сондықтан 1996 жылдан бастап ол жаңа, халықаралық стандартқа
сәйкес келетін сыныптамамен ауыстырылды.
Жаңа бюджеттік сыныптамаға сәйкес кірістер енді төрт бөлікке
жіктелетін болды, олар: санат, сынып, ішкі сынып, ерекшелік. Мысалы,
бюджеттің кірістері мына санаттарды қамтиды: салық түсімдері; салыққа
жатпайтын түсімдер; капиталмен жасалатын операциялардан алынатын кірістер;
алынған ресми трансферттер; бюджеттен берілген кредиттерді өтеу; жалпы
қаржыландыру; бюджеттің қаражаттары қалдықтарының қозғалысы. Қалған
бөліктер кірістерді кіріс көздерін тәптіштеу ретінде сипаттайды. Мысалы,
салық түсімдеріндегі сынып – салық тобын, ішкі сынып – салық түрін,
ерекшелік – нақты салық төлеушіні немесе салық объектісін білдіреді.
Шығыстарда функционалдық, экономикалық және ведомстволық сыныптама
қарастырылған. Функционалдық сыныптама қызмет түрлерінің, шаралардың және
бюджет қатынастары қатысушыларының кең көлемді сипаттамасы болып табылады.
Функционалдық сыныптамаға байланысты шығыстар бес бөлімге бөлінеді:
функционалдық топ, ішкі функция, мемлекеттік мекеме – бағдарламалардың
әкімшісі, бағдарлама, ішкі бағдарлама. Аталған деңгейлердің ұштастырылуы
шығыстардың функционалдық сыныптамасының кодын құрайды.
Шығыстарды экономикалық сыныптамасы оларды экономикалық белгілері
бойынша төрт бөлімге бөледі: санат, сынып, ішкі сынып, ерекшелік. Санат
мыналарды қамтиды: ағымдағы шығыстар, күрделі шығыстар, кредит беру,
қаржыландыру. Сынып, ішкі сынып және ерекшелік шығыстардың арналымы мен
сипаттын нақтылай түседі, мысалы, ағымдағы шығыстарда: тауарлар мен
қызметтер көрсетуге жұмсалатын шығыстар – жұмысшылар мен қызметшілердің
жалақысы – жұмысшылар мен қызметшілердің негізгі жалақысы.
Бюджеттің атқарылуы кезінде екі сыныптаманың негізгі бөлімшелерін
қамтитын тоғыспалы сыныптама түріндегі функционалдық және экономикалық
сыныптамалардың ұштастырылуы пайдаланады.
Ведомстволық сыныптама бойынша шығыстардың атқарылуы мен бюджеттік
несиелендіру әкімшілер бойынша бюджет бағдарламаларын, мысалы, Қазақстан
Республикасы Президентінің Әкімшілігі, Парламенттің шаруашылық басқармасы,
Премьер – министрдің Кеңсесі, облыстар мен Астана және Алматы қалаларының
әкімдері, министрліктер, комитеттер, агенттіктер, Қазақстан Республикасының
басқа ведомстволары мен службалары бойынша топтастыруды білдіреді.
Бюджеттік сыныптама автоматтандыру құралдарын қолданатын басқарудың
жоғарғы жеделдігіне жету үшін түсімдер мен шығындарды жан – жақты, айқын
және арнаулы етіп жүйелеуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік жоспарлау * - мемлекеттің қаржы саясатының талаптарына
бағындырылған қаржылық жоспарлаудың маңызды құрамды бөлігі. Мұндай
жоспарлаудың экономикалық мәні елдің жалпы ұлттық әлеуметтік – экономикалық
дамуы негізінде түрлі деңгейдегі бюджеттерді жасау мен олардың атқарылу
процесінде бюджет жүйесінің буындары арасында қоғамдық өнімнің құны мен
ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуде болып отыр. Бюджеттік жоспарлау
барысында қаржы елдің дамуының мемлекеттік бағдарламасының экономикалық
және сапалық көрсеткіштеріне және табиғи, материал, еңбек және қаржы
ресурстарына белсенді ықпал жасайды.
Бюджеттік жоспарлаудың бірлігі мыналарға негізделеді:
1. республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
бюджеттік бағдарламалардың тізбесін қалыптастыруға;
2. заңнамалық актілер мен кірістерді республикалық және жергілікті
бюджеттер арасында бөлу нормативтерін, облыстық өкілді органдарының
шешімдерімен – кірісті облыстық бюджет пен аудандар бюджеттерінің арасында
бөлудің тұрақты нормативтерін белгілеуге;
3. заңнамалық актілермен республикалық бюджеттен облыстық бюджеттерге
берілетін субвенциялардың және облыстық бюджеттерден, Астана және Алматы
қалаларының бюджеттерінен Республикалық бюджетке берілетін бюджеттік
алынымдардың ұзақ мерзімді мөлшерін, облыстық өкілді органдардың
шешімдерімен – облыстық бюджеттен аудандардың бюджеттеріне берілетін
субвенциялардың және аудандардың бюджеттерінен облыстық бюджетке берілетін
бюджеттік алынымдардың ұзақ мерзімді мөлшерін белгілеу;
4. Қаржы министрлігімен келісе отырып, облыстар мен Астана және Алматы
қалаларының бюджеттерінетүсетін түсімдер сомасын анықтау;
5. тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда және
жергілікті бюджет туралы жергілікті өкілді органдардың шешімдеріне
облыстардың, Астана және Алматы қалаларының жергілікті атқарушы
органдарының тиісті қаржы жылының аяғындағы борышының лимитін белгідеуге;
6. үкімет белгілейтін тәртіп пен жергілікті атқарушы органдар тартатын
қарыздар жөніндегі сыйақыны шекті мөлшерін белгілеуге.
Қазақстан Республикасының экономикасы басынан кешіріп отырған нарықтық
қатынастарға көшу кезеңі оның бюджетінің мазмұнына, кірістері мен
шығыстарына айтарлықтай ықпал етіп отыр. Бюджеттің, әсіресе оның
шығыстарының абсолютті және относителді тез өсуі оған тән сипат болып отыр.
Бұл инфляциялық процестерден және егеменде мемлекеттің функцияларының
кеңеюінен, Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігін өзі қамтамасыз ету
қажеттігінен туып отыр.
Бюджеттің кірістері – бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге де түсімдердің, сондай – ақ
капиталмен жасалатын операциялардан түсетін кірістердің көлемі.
Қазақстан Республикасының “Бюджет жүйесі туралы” заңына сәйкес
республикалық бюджетке түсетін түсімдер мыналарды қамтиды:
1. республикалық бюджеттің кірістерін, олар мыналардан тұрады:
а) салықтар, алымдар жәнебасқа да міндетті төлемдердің түсімдерінен ;
ә) салыққа жатпайтын түсімдерден;
б) капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістерден:
мемлекеттік резервтерден алынған тауарлар үшін берешекті өтеуден және
мемлекеттік қордан астық сатудан алынатын түсімдерден;
2. Мына төмендегілерден алынған ресми трансферттерді:
Заңды және жеке тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
Бюджеттік алынымдардан;
3. республикалық бюджеттен бұрын берілген кредиттер бойынша негізгі
борышта өтеуден.
Қазақстан Республшикасының 2006 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің
құрамы мен құрылымы мына мәліметтермен сипатталады.
Бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы *
3 – кесте
Млн. тенге %
Түсімдер 821153,1 100,0
І. Кірістер 807845,4 98,4
Салықтық түсімдер 750777,0 92,9
Салыққа жатпайтын түсімдер 47574,4 5,9
Капиталмен жүргізілетін операциялардан 9494,0 1,2
алынатын кірістер
ІІ. Алынған ресми трансфертер - -
ІІІ. Бұрын бюджеттен берілген кредиттер 13307,0 1,6
бойынша негізгі борышты өтеу
2.2 Бюджетті толтыратын салық көздері
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы (өзгертулермен
және толықтырулармен) салық Кодексі сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Салық кодексі және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мн төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың
толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін,
салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының
заң органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана
Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын обьектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық
кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын обьектісі
және салық салумен байланысты обьектілері: мүлік және әрекеті болып
табылады, егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің
міндеттемесі де пайда болады.;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу обьектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсалютік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп,
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының
кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі
бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде
көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен
есеп айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
салмағы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Салықтық
салығын төлеушілер обьектілер кезең
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 30% Календарлық
резиденттері (бұларға табыс жыл
Ұлттық банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алынатын табысқа
салынатын салықта
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 10% Календарлық
резиденттері, олар табыс жыл
үшін жер өндірістің
негізгі құралы болып
табылады.
Қ.Р. тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Календарлық
арқылы, қызметін табыс жыл
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15% Календарлық
жыл
Қ.Р.-да төлем Төлем кезінде 15% марапаттау мен
кезінде табылатын алынатын табысқа қатысу үлесімен
резиденттер емес салынатын салықтаралынған табыстар,
заңды тұлғалар дивиденттер; 10%
тәуекелділіктің
сақтандыру келісім
шарты бойынша
төленетін сақтандыру
пайдасы; 5%
тәуекелділіктен қайта
сақтандыру келісім
шарты бойынша
төленетін, сақтандыру
пайдасы. 5% -
халықаралық
тасымалдауда да
транспорттық қызмет
көрсету ден түскен
табыс; 20% - басқа да
табыстар
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы
деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі
салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс
жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арықылы қызметін жүзеге
асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы
анықтайды:
Салық шегерімдер= жылдық табыс жиынтығы- салынатын табыс
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына ( алғанына) жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара
есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама
түрінде шығындарды өтеуге жібрілген құжаттар кіреді. Кәсіпкерлік
қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының
өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға
байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен
кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде:
проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша
қаражаттары; мүліктерді жаға беруден түсетін кірістер; роялти;
мемлекеттен және басқа да заңды тұлғадардан алынған жәрдем ақшалар;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған
кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б.
жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының мыналарды шығарып тастау
керек.
- дивиденттер, Қазақстан Республикасының заңды тұлға
резиденттерінен алынған бұрындары төлем көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде
және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де
олар арналымы бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес алынған инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға
байланысты барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы
салынатын еңбек ақы бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің
материалдық және әлеуметтік әл- ауқатын көтеруге шығарылған шығындар,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетін Мемлекеттік
әлеуметтік сақтандыру және арнайы қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса,
яғни жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса
ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық
кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары
қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс – сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде
шегеріледі:
- іс - сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен
байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ бұрын жасалған
шығындары жатады;
- шетелдік іс – сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары
Қазақстан Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде
беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде
жасалынады: Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер,
дисконттар мен депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша
да, депозиттер, сондай – ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе
орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен
қайта қаржыландырудың 1,5 – ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша
шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында
берілген (немесе орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық
рыногының 2 – ге еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша
шығарылған соманың шегінде шегерілуі тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау
сомасы да шегерімге жатады:
Заңды тұлға – Төлем көзінен ұсталатын
резиденттеріне Төлеу көзінен табыс салығының
төлейтін, марапаттау ұсталынған мөлшерлемесі
(15%)
және шегерімге = марапаттау х
______________________
жатқызуға болатын сомасы
Корпоративтік салығының
сомасы. мөлшерлемесі
(30%)
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы
қағаз қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу
кезеңіндегі мөлшерлемесі пайдаланылады.
Келісім- шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын
есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің
(операцияның) нақты жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке
есептелген шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық
жиынтық табыс анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының
аумағында және басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен
корпоративтік табыс салығы, сондай-ақ үстеме пайданың салықтары (яғни
кәсіпорын рентабельді болған сайын, одан ұсталатын салықтың да деңгейі
төмендейді). Сонымен қоса, өткен кезеңдер үшін ағымдағы салық
кезеңінде төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық
қай кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан
келесі шығыстар шегеруге жатпайды;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
- күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді сатуға
және сатып алуға кеткен шығыстар;
- мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық
Кодексінің белгіленген нормасынан артық болса, онда ол
шегерімге жатқызылмайды;
Қазақстан Республикасының заң актісімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Аудандық бюджет жүйесімен құрылымы.
1.2 Шардара ауданы әкімінің аппараты ммелекеттік мекемесінің ережесі.
2 Бөлім. Аудандық бюджеттің кірістері
2.1 Бюджет кірістерінің жоспарлануы
2.2 Бюджетті толтыратын салық көздері
3 Бөлім. Аудандық бюджет шығыстары.
3.1 Басқару органдарына жұмсалатын бюджеттік қаржыларды талдау
3.2 Әлеуметтік салаға жұмасалатын бюджет шығыстары.
1 Бөлім: Шардара аудандық бюджеттің экономикалық мәні мен ролі.
1.1 Аудандық бюджет жүйесімен құрылымы.
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында ортақ
ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге
болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермен
жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары
жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын
қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының
бұл жиынтығы “мемлекеттік бюджет” ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды.
Экономикалық қатынастардың жиынтығын ретіндегі мемлекеттік бюджеттің
объективті сипаты бар. Бөлудің дербес сферасы ретіндегі оның өмір сүруінің
объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерімен,
мемлекеттің табиғатымен және функциясымен байланысты. Бұл тиісті
орталықтандырылған ресурстарды қажет етеді. Ақша қаражаттарын
орталықтандыру бүкіл ұлттық шаруашылық ауқымында үздіксіз ауыспалы
айналымды ұйымдастыру үшін, жалпы экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету
үшін қажет.
Экономика дамуның қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы
ресурстары мемлекетке қоғамдық өндірістің қажетті қарқыны мен үйлесімін
қамтамасыз етуге, оның салалық және аумақтық құрылымын жетілдіруге жетуге,
экономиканың салаларын дамытудың бірінші кезектекті бағдарламасы үшін
қажетті көлемде қаражаттарды қалыптастыруға, ірі әлеуметтік өзгерістерді
жүргізуге мүмкіндік береді.
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің
экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты іске асыру үшін жағдайларды
дайындап отырып, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші учасклеріне
шоғырландырылады.
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола
отырып, құндық бөліністің ерекше бөлігі ретінде мемлекеттік бджет
айрықшалықты қоғамдық арналоымды орындайды – жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет етеді, экономикалық категория
ретінде көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында
жүзеге асырылады, мақсаты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен
қосарлана жүреді. Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік
ерекшелік тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен
шықпайды.
Құндықбөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
өзгеше белгілермен сипатталады:
1. Мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен
және оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен
байланысты бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны
болып табылады;
2. Құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік
емес сфера қаржысының мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық
шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономиканың секторлары, қоғамдық
қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және одан
белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары
материалдық өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар ақша
қатынастарымен тығыз тоқайласып жатады.
Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты,
өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты
материалдық заттық түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорында – бюджеттік қорында затталынады. Мұның
нәтижесінде қоғамда болып жатқан нақты экономикалық процестер мемлекеттің
жұмылдыратын және пайдаланатын ақша қаражаттарының ағымында өзінің
көрінісін табады. Бюджеттік қор – бұл қоғамдық өнім мен ұлттық табыстың
құндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және ұлғаймалы ұдайы өндіріс,
халыққа әлеуметтік – мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару жөніндегі
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі қозғалысының
объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік қордың қалыптасуы
мен пайдаланылуы құнды бөлу және қайта бөлумен байланысты оның қозғалыс
процесін білдіреді.Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет
мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен
қоғамдық қателіктерді қанағаттандыруды мақсаттарына пайдалану жолымен
қоғамдық өнімнің құның бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен
қоғамдық өндіріс басқа қатысушылары арасында пайда болатын ақша
қатынастарын білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы
категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл
функциялардың іс – қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының
қаралған айрықшалығымен айқындалады. Сонымен бірге мемлекет қаржысының
негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде
қосалқы функциялардыатап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді
қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік
саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықдырылған қорын
жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцианалды
орындайды.
Мемлекеттік бюджетке қоамдағы барлық экономикалық процестер
бейнелейтіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар,
мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлееттік қарыздар және т.т.
өзінің шоғырланғанкөрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы
жоспары ретінде сипатталады.Ол нақты кезеңге, әдетте,бір жылға жасалынады,
бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарынның
шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп
мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы
жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағын, сондай-ақ қоғамды ұдайы
өндірістегі айрықша рөлін айқындайды.
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып
табылады. Елдің неізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері республика
Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет туралы заңына
сәйкес орындауға жатады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономикаға басқарудың басты
механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша
қорын жасау мен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып
табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпалы етеді. Жалпы экономикаға ықпал
етудің құралы ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді.Экономиканы реттек
орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оныжасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылуы процесінде
қаржы қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.Ақырында, мемлекеттік бюджет
мемлекет жзаңдарының бірі болып табылады.Сөйтіп, бюджеттің сан қырлы
маңызын ескере отырып, оны осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде
қараған жөн.
1-кесте
Мемлекеттік бюджеттің сипаттамасы
Бюджет – ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлудің негізгі
құралы. Мемлекеттік бюджеттің көмегімен ұлттық табыстың 30%, жалпы іщкі
өнімнің 20%, жалпы қоғамдық өнімнің 10% бөлінеді. Бюджет Қазақстанның
бүкіл аумағында өндірістік күштерді неғұрлым ұтымды орналасуыдың,
экономика мен мәдениетті көтерудің талаптарын ескере отырып салааралық
және аумақтық қайта бөлу үшін пайдаланылады.
Нарықтық механизмге көшуге жағдайында мемлекеттік бюджеттің
қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды, кешенді
мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық
әлуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең аз
қамтылған жігін әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырдың маңызды
құралы болып табылады.
Бюджет қаражаттарының әлеуметтік бағыттылығының зор маңызы
бар.Әлеуметтік саясаттағы басымджықтар – халықтың табысы аз жіктерін
қолдау, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру мен мәдениет мекемелерінің
жұмыс істеп тұруы.
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылуы процесінде ұлттық
шаруашылықтың салаларында және өндірістік емес сфераның мекемелеріне
айтарлықтай ықпал етеді.Мемлекеттің ақша қорын жасау және пайдаланудың
негізгі қаржы жоспары бола отырып, бюджет барлық кәсіпорындармен жєне
±жымдармен етене байланысќан.
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттіњ атќарылуы процесінде ±лттыќ
шаруашылыќтыњ ќаржы-шаруашылыќ ќызметіне баќылау жасалынады. Нарыќтыќ
ќатынастарѓа кµшу жаѓдайында ресурстарды ж±мылдыру жєне оларды пайдалану
процесінде бюджеттік баќылаудыњ мањызды к‰шейе т‰суде.
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы
мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын,әрбір
әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару
аппаратын ұстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша
ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі
құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері мене шығыстарын
қалыптастыру, оларды теңестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі
бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болады. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзара қатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары бюджет құқықтарының
жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Дүние жүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бірлігіне,экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің басқа айрықшабелгілеріне байланысты өзгешеліктерімен
ерекшеленеді.
Бюджет құрылысына басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі
бюджеттердің жиынтығын білдіреді. Әр түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің
құрылымы, бюджеттердің жекелеген түрлерінің саны жағынан түрліше болып
келеді, йткені олардың аумақтық құрылысы мен оның аумақтық бөлінісіне
байланысты болады.
Бюджет жүйесінің құрамы елдің-мемлкеттік құрылымын анықтайды.
Мемлекеттің федеративтік және унитарлық құрылым болуы мүмкін.
Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
Мемлекеттік бюджет немесе федералдлық бюджет немесе орталық
мемлекеттің бюджеті;
Федерация мүшелерінің бюджеттері ;
Жергілікті бюджеттер;
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады: орталық
бюджет және толып жатқан жергілікті бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің
оқшаулануы мен дербестігінің тірлі дәрежесі болуы мұмкін, бірақ,
әдеттегідей, әлеуметтік-экономикалық процестерді басқаруды орталықтандыру
деңгейіне байланысты төмендегі бюджеттерге қатынасы бойынша белгілі бір
реттеуші рөл орталық бюджетте сақаталады.
ҚР-ның бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық типімен
анықталады, өйткені Қазақстан – федералдық емес, басқарудың Президенттік
нсаыны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
ҚР-ның бюджет жүйесі экономикаылқ қатынастарға және тиісті құқықтық
нормаларға негізделген әр түрлі деңгейлердегі бюджеттерді қамтиды.
Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық
бюджет пен жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді.
1991ж ҚР-ның бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Бұған дейін
Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас республикалардың
мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік бюджетіне кірді, онда
ел аумағының барлық бюджеттері, соның ішінде аылдық және поселкалық
бюбджеттер де қамтылып көрсетіледі. Ол одақтық бюджетпен,15 одақтас
республикалық мемлекеттік бюджеттерінің және мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру бюджетінен тұрды. Одақтық бюджетке 1970-1990 жж. Мемлекеттік
бюджет ресурстарының жалпы ауқымның 52-50% тиді, оның 35%
республикалалардың республикалық бюджеттердің 15% жергілікті бюджеттердің
қармағында болды.
2-кесте
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің сызбасы
ҚР мемлекеттік бюджеттердің басты блігі республикалық бюбджетке
шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл түсімдер мен бюджет тапшылығын және
өзіне ҚРК мен заңнамалық актілер жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін
Үкімет анықтайтын республикалық бюджет бағдарламаларын қаржыландыруға
арналған ҚР-ның заңымен бкітілген орталықтандырылған қоры.
Жергілікті бюджеттер – облыстық бюджеттер, қалардың, аудандарың
бюджеттері.
Қаржы жылына арналған республикалық бюджет ҚР-ның заңымен,
жергілікті бюджеттер мәслихаттардың шешімдерімен бекітіледі.
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлердің
өзара байланысына негізделеді және оларды әзірлеу, қарау, бекіту, атқару,
бақылау тәртібімен , сондай-ақ республикалық және жергілікті бюджеттердің
атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етіледі.
ҚР-ның бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне кіретін барлық
бюджеттердің бірлігі, дербестігі, толықтығы, нақтылығы және жариялығы
қағидаттарына негізделеді.
Бюджеттің бірлігі бюджет жүйесін ұйымдық-экономикалық
орталықтандырудың дәрежесін білдіреді. Бірлік қағидаты КСРО – ның бюджет
жүйесінде неғұрлым толық көрінді. Қазіргі кезде биліктің жергілікті
органдарының дербестік алынумен және оларға қаржы ресурстарын иелену
жөніндегі құқықтарының берілумен байланысты. Бұл қағида әлсіреді.
Бюджеттердің бірлігі ел аумағында қолданылып жүрген мемлекет кірістерінің
жалпы жүйесінің өмір сүруіне мемлекет шығыстарының бір келіктігінде
көрінеді. Бұл қағида бюджеттік жоспарлаудың әдіснамасы мен
ұйымдастырылуының бірлігіне, оның әлеуметтік-экономикалық болжаумен өзара
байланыста кепілдік береді. Бюджет бірлігі қағидатының міндеті Парламент
тарапынан бюджеттік қаражатарының қозғалысына тиімді бақлауды қаржы
саясатын қамтамасыз етуге бағытталған және ең алдымен ҚР егеменді
мемлекеттердің жалпы экономикалық және саяси негізін тірек етеді. Ол
реттеуші кіріс көздерін пайдалану арқылы барлық деңгейдегі бюджеттердің
зара іс-қимылына, төменгі деңгейдегі бюджеттердің теңгерімділігі үшін
оларды қарждылық қолдауға, сондай-ақ ішінара қайта бөлудің мақсатты және
аумақтық бюджет қорларын жасауға да негізделген.
Бюджеттердің бірлігі біріңғай құқытық негізбен, Қаржы министрлігі
бекіткен біріңғай бюджеттік сыныптаманы пайдаланумен, бюджеттің бір
деңгейінен басқа деңгейіне беріліп отыратын мемлекеттік қаржы стастикасы
нысанының бірлігімен, бюджет рәсімінің қағидаттарымен ақша жүйесінің
бірлігімен қамтамасыз етіледі. Бюджет жүйесінің бірлігі салық саясатын қоса
бірыңғай әлеуметтік – экономикалық саясат арқылы іске асырылады.
Алайда бюджеттердің бірлігі бюджет жүйесінің құруды маңызды қағидаты
болып оытрған оның жеке буындарының дербестігін жоққа шығармайды. Бюджеттің
дербестігі әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің арасындағы кірістерді бөлуді
тұрақты нормативтерін орнықтыру және бюджет қаражатының жұмсалу бағыттарын
белгілеу құқығы арқылы қамтамасыз етіледі.
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және оны атқарады.
Бюджеттердің жеке түрлерінің арасындағы кіріс көздері мен шығыстарды
бөлуді шектейтін айқын құқықтар белгіленген сонымен бірге бюджеттердің
барлық түрлерінің шығыстары осы аумақтың әлеуметтік – экономикалық даму
мәселелерімен және биліктің тиісті органдарының нақты функцияларымен,
құзырымен анықталады.
Бюджеттің толықтылығы бюджетке үкіметтің барлық қаржы операцияларының
оның жинайтын барлық кірістерін және жасайтын шығыстарын шоғырландыруда
әрбір бап бойынша мемлекеттің барлық түсімдерімен шығыстары ескерілетін
бюджетті жасауды білдіреді. ҚР-ның салық және бюджет заңнамаларында
белгіленетін барлық түсімдердің, соның ішінде мемлекеттік акциялар пакеті
бар акционерлік қоғамдардан және республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың
алынатын түсімдердің шығыстарын бюджетке жинақтап, жұмылдырудың объективтік
қажеттігін қамтып көрсетеді. Осыған байланысты барлық ақща түсімдерін,
сондай ақ бюджет шығыстарының көлемі мен нақтылы бағыттарын айқындау қажет.
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және саяси
ахуалды, өндірістің дамуы тенденциясын,жалпымемлекеттік қажеттілікті есепке
алу қажет. Дүние жүзілік практикада бұл қағидат қазіргі кезде оны дәл
қолдану бюджетке кірістерінің дербес көздері бар автономды түрде бөліп
көрсетуге болатын аса көп шығыстарды жүктейтіндіктен орынды деп
есептелмейді. Қазақстанда мемлекеттік қаражаттарды қалыптастырудың
орталықтандырылған әдісі қабылданған, сондықтан 1998 жылдан бастап
мемлекеттік бюджетке бюджеттен тыс қорлардың – зейнет ақы, әлеуметтік
сақтандыру, жол, халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу қорларының
қаражаттары енгізілген.
Бюджеттің нақтылығына ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары
туралы Президенттің Қазақстан халқына жыл сайынға Жолдауына сәйкес оларды
ҚР-ның әлеуметтік – экономикалық дамуына индикативтік жоспарының,
аумақтарды дамытудың экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларының
өлшемдеріне сәйкес келтіру арқылы қол жеткізіледі. Сондықтан оның
көрсеткіштері көп нұсқалық есеп – қисаптарымен негізделуі тиіс,
бюджеттердің атқарылуына, ведомстволардың өткен кезеңдегі қаржы
жоспарларында жасалған терең талдаудың нәтижесі, болжамдық бағалау есепке
алынуы қажет. Дүние жүзілік практика бюджет ресурстарының қозғалысын
ағымдағы жылға, анағұрлым ұзақ мерзімге үлгілеуді, сондай ақ оларды нақтылы
жағдайлардың өзгеруіне байланысты қаржы жылы ішіндегі түзетуді пайдаланады.
Нақтылы қағидатына ең алдымен жеке қаржы жоспарының сметаларды және жалпы
тиісті деңгейдің бюджет жобасын жасау процесінде қол жетеді.
Нақтылы қағидаты бюджет тізімдемесін бұрмалауды болдырмау және
бұзылуын жою үшін ол бюджетте мемлекеттің қаржы операцияларының шыншыл
көрсетілуін бекітілген сомалардың бюджеттік арналымдардың атқарылуына
сәйкестігін алдын ала қарастырады. Нақтылы дамудың болжамдарымен
бағдарламаларының көрсеткіштеріне негізделетін және бюджеттік резервтердің
болуымен нығайтылған кірістердің барлық көздерімен шығыстар бағыттарының
есеп – қисаптарының негізділігімен анықталады.
Бюджеттердің жариялылығы бекітілген бюджеттермен алдағы қаржы жылына
арналған бюджет туралы заң мен өткен кезеңдегі олардың атқарылуы туралы
есептердің жариялануы арқылы қамтамасыз етіледі.
Жариялылық елдеге адам құқығын, демократиялық өзгерістерді сақтаудың
маңызды шарты болып табылады. Бюджет кірістерінің қалыптасуы бюджет
ресурстарының бағытталуы сияқты шаруашылық жүргізу субъектілердің және
қоғамның барлық мүшелерінің мүдделерін шалады.Сондықтан олар бюджеттің
мазмұны, оны қалыптастыруды көздері, салық төлемдерін алудың тәртібі,
сондай ақ бюджет қаражыттарының бағыттары туралы болуы тиіс. Президент қол
қойған ҚР-нің бюджеті заң мәртебесін қабылдайды және оның атқарылуы бюджет
рәсімігің қатысушылары үшін міндеті болады. Заң, өткен кезеңдегі бюджеттің
атқарылуы туралы есеп баспасөз бетінде жарияланады. Осылайша бюджеттің
кірістерімен шығыстарының көлемі, оның негізгі түсім көздері, шығыстарының
бағыттары, тапшылық көлемі және оның жабудың әдістері жария етіледі.
Бюджет жүйесін құрудың барлық қағидаттары өзара үйлестірілген және
бірін бірі толықтырып отырады, олар егеменді еліміздің Конституциясында
және “Бюджет жүйесі туралы”, “Жергілікті өкілді және атқарушы органдар
туралы”, “ҚР-ның жергілікті мемлекеттік басқару туралы” арнайы заңдарда
және басқа да заң актілерінде қамтып көрсетілген.
Төменгі – жергілікті бюджеттердің қалыпты және тиімді жұмыс істеудің
шарттары дербестікпен қатар теңгерімділік болып табылады.
Барлық деңгейлер бюджеттердің теңгерімділігі бюджет-қаржы саясатының
қажетті талабы болып табылуы мүмкін. Бюджеттерді қарау және бекіту кезінде
билік пен басқарудың тиісті органдары бюджеттердің белгілі бір мөлшерлерін
белгілеу мүмкін.
Бюджет тапшылығын ақша эмиссиясы есебінен жабуға болмайтындығы заңмен
белгіленген. Бюджет тапшылығы жабудың негізгі нысандары мыналар болып
табылады:
- мемлекеттік қарыздар шығару;
- кредит ресурстарын пайдалану.
Тапшылықты азайту немесе жою мақсатымен секвестрлеу – ағымдағы қаржы
жылының қалған уақыты ішінде барлық баптар бойынша белгілі бір пайызға
мемлекеттің шығыстарын үйлесімді төмендету – пайдаланылады.
Бюджеттердің атқарылуы процесінде секвестрлеуге жатпайтын бюджеттік
бағдарламалардың тізбесін республика Парламентімен биліктің жергілікті
органдары анықтап бекітеді.
1.2 Шардара ауданы әкімінің аппараты мелекеттік мекемесінің ережесі.
Осы ереже Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес
және Құрылтайшы шешіміне негізінде құрастырылады.
Шардара ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесі, әрі қарай атауы
мемлекеттік коммерциялық емес ұйым болып табылады.
Құрылтайшысы Шардара ауданынының Әкімі болып табылады.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды тұлға
болып табылады, шұғыл басқару құқында мүліктерге иелік етеді, дербес
балансы, өз атауындағы мөрі, банктерде есеп шоттары және басқа шоттары
болады.
Мемлекеттік мекеменің толық атауы
Шардара ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесі.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасынынң әділет органдарында оны
мемлекеттік тіркеуден өткізген сәтінен бастап, заңды тұлға құқына ие
болады.
Мемлекеттік мекеме осы ұйымның түріне сәйкес Қазақстан Республикасының
көрсетілген барлық құқықтар мен жеңілдіктерді пайдаланады.
Мемлкеттік мекеме өзінің міндеттемелері бойынша өз иелігіндегі ақшалар мен
жауап береді. Мемлекеттік мекеменің ақшалары жетпеген жағдайда оның
міндеттемелері бойынша жауапкершілікті тиісті жергілікті атқарушы орган
алып жүреді. Келісім шарт міндеттемелері бойынша жауапкершілік заңға сәйкес
мемлекеттік мекеменің күтілуіне бекітілген смета шегінде жүктеледі.
Мемлекеттік мекеме бюджет есебінен қаржыландырады.
Орналасқан жері Оңтүстік қазақстан облысы Шардара қаласы, Төлеби көшесі.
Мемлекеттік мекеменің қызмет мерзімі шектелмеген.
Мемлекеттік мекеменің қызметі мен мақсаты мәні әкімнің қызметіне
ақпараттық сараптамалау ұйымдастыру құқықтық және материалдық- техникалық
қамтамасыз ету болфп табылады.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасындағы қолданыстағы заңдылыққа
сәйкес қызметін жүзеге асырады.
Құрылтайшының құықғы мен міндеті Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңдарға сәйкес бекітіледі.
Мемлекеттік мекем, құрылтайшылрамен оған берілген мүліктерге өзінің
қызметінің негізгі мақсаты бойынша жәнеп осы мүліктердің орны мен оны
пайдалану жөнінде ақыл кеңестерге сәйкес иелік ету, пайдалану, құқықтырын
жүзеге асырады.
Құрылтайшы мемлекеттік мекеме берілген өз мүліктері бойынша оның сақталуына
тиімді патйдалануына бақылау жүргізеді.
Мемлекеттік мекемнің оған берілген мүліктерді өз бетінше дербес оқшаулаға
құқысы жоқ.
Мемлекеттік мекеме мүлкінің құрастырылу көздері болып табылатындар:
құрылтайшылар мен берілген мүліктері.
Құрылымы, басқару оргнадарын құру тәртібі оның құзыреті және қызметін
ұйымдас тыру трәртібі
Мемлекеттік мекеме қолданыстағы заңдарға с әйкес белгіленеді.
Мемлекеттік мекем қызметінің ағфымдық басқарудың атқарушы орган аппарат
басқаорушы жүзеге асырады.
Аппарат басшысы заңға сәйкес конкурстық негізінде аудан әкімінің
тағайындалады.
Басшы өкілеттігі өкілетті органдармен белгіленеді.
Мекеме басшысы құзырына жататындар:
-мемлекеттік мекеме ұйымдар мен заңды тұлғалар қатыынасында оның мүдесін
көздеп ұсынады;
- барлық, кәсіпорынрдар, ұйымдар мен мекемелері алдында келісім шарт
міндеттемелерінінің орындалуын қамтамасыз етеді;
-құрылтайшы шешімін жүзеге асырады;
-мемлекеттік мекеме атынан іс жүргізу құқығына сенім хат беру, сонымен
қатар қайта сену құқығына сені хаттар беру;
-еңбек ақы төлеу жүйесін, қызметтік жалақыларды және дербестік қосымша
төлемдер мен мөлшерін бекітеді, сый ақы шараларын қабылдайды;
- әртүрлі мәлімдерді және басқа да заңдылық актіәлерді жасау, келісім
шартарға оынң ішінде еңбектік, жұмысқа жолдану контрактілерді бойынша
мәмілеге тұру;
- мемлекеттік мекеменің мүлкіне оның ақшасына билік етеді, мемлекеттік
мекме қызметіне тікелей басшылығын жүргізеді және оның нәтижесіне дербес
жауапкершілігін алып жүреді;
- құрылтайшысының ерекше құзырына жатқызлмаған басқа да мәселелерді шешеді.
Мекем басшысы құрылтайшының ерекше құзырына жатқызылмаған мемлекеттік
мекеме қызметінің барлық мәселелерін дербес шешіп отырадфы. Мемкем басшысы
мемлекеттік мекеме атынан сенім хатсыз іс қимылын жүргізеді, есеп шотар
мен басқа шоттарды ашады, келәсәм шарттарға соынң ішінде еңбек жөнінде
келісім шарттарын құрады, сенәім хаттар береді, бұйрықтар шығарады.
Ережеге өзгертулер мне толықтырулар енгізу тәртібі
Осы ережеге өзгертулер мент толықтылулар құрылтайшы шешімі негізінде
қабылданады.
Осы ержеге өзгертулер мен толықтулылар енгізу шешімі заңдарға сәйкес
мемлекеттік тіркеуге жатады.
Мемлекеттік мекем қызметінң қайта құрылуы мен таратылуы
Мемлекеттік мекемінің қайта құрылуы мен таратылуы мына жағдайда
жүргізіледі:
• құрылтайшы шешімімен;
• сот шешімінің ннегізінен;
• қолданыстағы заңдармен белгіленгендей басқа да жағдайларға.
Таратылуы бітті деп, ал мемлекеттік мекеме өз қызметін тоқтатты деп осы
жөнінде заңды тұлғалар бірыңғай мемлекеттік регистріне жазылған кезден
бастап есептеледі.
Тарату аяқталған соң мүліктер құрылтайшының қарамағында өтеді.
Мемлекеттік мекеме Қазақстан Рсепубликасының қолданыстағы заңдарға сәйкес
филиалдаро мсен өкілдіктер ашуға құқылы.
II- бөлім: Аудандық бюджеттің кірістері
2.1 Бюджет кірістерінің жоспарлануы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше
экономикалық нысандар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады. Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуі де бюджеттің өзі сияқты объективті және олардың өзгеше қоғамдық
арналымы болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз
етеді, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерге сәцкес бөледі.
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік –
экономикалық және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттік бюджет
және салық саясатын жүргізудің бағыттарына байланысты болады. Бұл кезде
мемлекет белгілі бір жағдайларда кірістерді қалыптастырудың және шығыстарды
жұмсаудың қолайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады.
Нарықтық құатынастарға көшкенге дейін КСРО – ның мемлекеттік
бюджетінің кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың ақша жинақтарына
негізделіп келді. Ол бюджет кірістерінің жалпы сомасының 90 % құрады және
негізінен екі төлемнен – айналымсалығы мен пайдадан алынатын төлемдерден
тұрады. Бұл жүйе 1930 жылдан 1990 жылға дейін өмір сүрді. 1980 жылдары
енгізілген өндірістік қорлар, еңбек ресурстары және басқалары үшін ақы
түріндегі пайдадан алынатын нормативті төлемдер қолданылып жүрген төлемдер
жүйесін өзгертпеді және жеке кәсіпорындар қызметінің жеке дара нәтижелеріне
бағытталып отырды.
Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға бара – бар төлемдер
болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
кірістерінің құрамы мен құрылымысалық төлемдерінің қолданыстағы жүйесімен
және салыстырмалы тұрақсыз стпаттағы салықсыз емес қаражаттардың
түсімдерімен айқындалады.
Бюджет жүйесі туралы заңға сәйкес бюджеттің құрылымы мыналардан
тұрады:
1) түсімдерден:
кірістерден;
аланған ресми трансферттерден;
бұрын бюджеттен берілген кридиттер бойынша негізгі борышты өтеуден;
2) шығыстардан және кредит беруден:
шығыстардан;
кредит беруден;
3) бюджет тапшылығынан:
4) бюджет тапшылығын қаржыландырудан.
Өз кезегінде кірістер:
Салықтық түсімдер;
Салыққа жатпайтын түсімдер;
Капиталмен жасалатын операциялардан алынатын кірістер болып бөлінеді.
Бюджеттік түсімдердің бұл үш категориясы алынған ресми трансферттер
бөлігімен яғни тауарларды немесе қызметтер көрсетуді сатып алуға, кредиттер
беруге немесе өтелмеген борышты төлеуге байланысты емес тегін және
қайтарылмайтын төлемдермен толықтырылады.
Бюджеттен берілген кредиттерді өтеу санаты бюджеттік кредиттер
бойынша мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілер тарапынан ақшалай
қаражаттардың түсуі болып табылады.
Бюджеттің шығыстар бөлігі функционалдық топтардың шығыстарын
қаржыландыруға жұмсалады.
Мемлекеттік борышқа қызмет ету жзөніндегі шығыстар “борышқа қызмет
ету” фуекционалдық тобы бойынша сыйақылар төлеу және қарыздарды
орналастырғаны үшін комиссиялық сыйақылар төлеу бойынша Қаржы министрлігін
бөле отырып жүргізіледі.
Кейін бюджетке өтеу түрінде қайтаруға жататын, басқа экономикалық
бірліктерді несиелендіруге арналған қаражаттар тиісті бөлікте –
функционалдық топ болып табылатын несиелендіруде көрсетіледі.
Бюджет тапшылығы шығыстар мен бюджеттен қайтарымды негізде бөлінген
кредиттер ауқымының бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасынан асып
түсуін қамтып көрсетеді. Бекітілген республикалық бюдджет тапшылығының
көлемі ұлттық валютамен және жалпы ішкі өнімге пайызбен, ал облыстық
бюджетке, Астана және Алматы қалалары бюджеттерінің тапшылығы ұлттық
валютамен көрсетіледі. Ал бюджет профиципі – бұл бюджетке түсетін кірістер
мен ресми трансферттер түсімдерінің және бұрын бюджеттен берілген кредиттер
бойынша негізгі борышты өтеудің жалпы сомасының жалпы шығыстардың және
қайтарымдық негізде бөлінетін кредиттердің ауқымынан асып түсуі. Бекітілген
бюджет профиципінің көлемі де ұлттық валютамен немесе жалпы ішкі өнімге
пайызбен есептеледі.
Мемлекеттік бюджеттің соңғы бөлігі – бюджет тапшылығығын қаржыландыру
ішкі және сыртқы мемлекеттік борышты өтеу жөніндегі шығыстарды қамтып
көрсетеді. Оның қос арналымы бар:
1. тапшылық болған жағдайда – ішкі көздерден және сыртқы қарыздардан
қаражаттар тарту;
2. профицит кезінде – жоспардан тыс түсімдерді, бірінші кезекте
мемлекеттік міндеттемелерді өтеуге немесе бірінші кезектегі бюджеттік
бағдарламаларды қосымша қаржыландыруға пайдалану.
Кірістер мен шығыстардың егжей – тегжейлі тізбесі мен топтамасы
бюджеттік сыныптамамен айқындалады. Каржы Министрлігі бекіткен бірыңғай
бюджеттік сыныптама – функционалдық, ведомстволық және экономикалық
сипаттамалар бойынша бюджетке түсетін түсімдер мен бюджеттен жұмсалатын
шығыстардың топ тастырылуын белгілейтін нормативтік құқықтық акт. Ол
кірістердің сыныптамасынан, шығыстардың функционалдық және экономикалық
сыныптамаларынан тұрады. Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджеттің мемлекеттік
экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарларымен, болжамдарымен және
бағдарламаларымен, министрлік пен ведомоставолардың, ұйымдар мен
мекемелердің қаржы жоспарларымен тығыз байланысын қамтамасыз етеді; жеке
сметалар мен қаржы жоспарларын құрама сметалар мен жоспарларға біріктіруге
мүмкіндік береді, құрама жоспарлар мен бюджеттің жазбаша тізбесі арасындағы
үйлесуді қамтамасыз етеді.
1996 жылға дейінгі бюджеттік сыныптама мынадай бөліктерді қамтыды:
бөлім параграф, бап, тарау. Алайда ұзақ уақыт қолданылып келген сыныптама
бюджет қаражаттарын жобалаудың, оған есеп жүргізудің және бақылаудың,
сондай – ақ бюджет процесін жүзеге асырудың қазіргі заман талаптарына сай
болудан қалды. Сондықтан 1996 жылдан бастап ол жаңа, халықаралық стандартқа
сәйкес келетін сыныптамамен ауыстырылды.
Жаңа бюджеттік сыныптамаға сәйкес кірістер енді төрт бөлікке
жіктелетін болды, олар: санат, сынып, ішкі сынып, ерекшелік. Мысалы,
бюджеттің кірістері мына санаттарды қамтиды: салық түсімдері; салыққа
жатпайтын түсімдер; капиталмен жасалатын операциялардан алынатын кірістер;
алынған ресми трансферттер; бюджеттен берілген кредиттерді өтеу; жалпы
қаржыландыру; бюджеттің қаражаттары қалдықтарының қозғалысы. Қалған
бөліктер кірістерді кіріс көздерін тәптіштеу ретінде сипаттайды. Мысалы,
салық түсімдеріндегі сынып – салық тобын, ішкі сынып – салық түрін,
ерекшелік – нақты салық төлеушіні немесе салық объектісін білдіреді.
Шығыстарда функционалдық, экономикалық және ведомстволық сыныптама
қарастырылған. Функционалдық сыныптама қызмет түрлерінің, шаралардың және
бюджет қатынастары қатысушыларының кең көлемді сипаттамасы болып табылады.
Функционалдық сыныптамаға байланысты шығыстар бес бөлімге бөлінеді:
функционалдық топ, ішкі функция, мемлекеттік мекеме – бағдарламалардың
әкімшісі, бағдарлама, ішкі бағдарлама. Аталған деңгейлердің ұштастырылуы
шығыстардың функционалдық сыныптамасының кодын құрайды.
Шығыстарды экономикалық сыныптамасы оларды экономикалық белгілері
бойынша төрт бөлімге бөледі: санат, сынып, ішкі сынып, ерекшелік. Санат
мыналарды қамтиды: ағымдағы шығыстар, күрделі шығыстар, кредит беру,
қаржыландыру. Сынып, ішкі сынып және ерекшелік шығыстардың арналымы мен
сипаттын нақтылай түседі, мысалы, ағымдағы шығыстарда: тауарлар мен
қызметтер көрсетуге жұмсалатын шығыстар – жұмысшылар мен қызметшілердің
жалақысы – жұмысшылар мен қызметшілердің негізгі жалақысы.
Бюджеттің атқарылуы кезінде екі сыныптаманың негізгі бөлімшелерін
қамтитын тоғыспалы сыныптама түріндегі функционалдық және экономикалық
сыныптамалардың ұштастырылуы пайдаланады.
Ведомстволық сыныптама бойынша шығыстардың атқарылуы мен бюджеттік
несиелендіру әкімшілер бойынша бюджет бағдарламаларын, мысалы, Қазақстан
Республикасы Президентінің Әкімшілігі, Парламенттің шаруашылық басқармасы,
Премьер – министрдің Кеңсесі, облыстар мен Астана және Алматы қалаларының
әкімдері, министрліктер, комитеттер, агенттіктер, Қазақстан Республикасының
басқа ведомстволары мен службалары бойынша топтастыруды білдіреді.
Бюджеттік сыныптама автоматтандыру құралдарын қолданатын басқарудың
жоғарғы жеделдігіне жету үшін түсімдер мен шығындарды жан – жақты, айқын
және арнаулы етіп жүйелеуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік жоспарлау * - мемлекеттің қаржы саясатының талаптарына
бағындырылған қаржылық жоспарлаудың маңызды құрамды бөлігі. Мұндай
жоспарлаудың экономикалық мәні елдің жалпы ұлттық әлеуметтік – экономикалық
дамуы негізінде түрлі деңгейдегі бюджеттерді жасау мен олардың атқарылу
процесінде бюджет жүйесінің буындары арасында қоғамдық өнімнің құны мен
ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуде болып отыр. Бюджеттік жоспарлау
барысында қаржы елдің дамуының мемлекеттік бағдарламасының экономикалық
және сапалық көрсеткіштеріне және табиғи, материал, еңбек және қаржы
ресурстарына белсенді ықпал жасайды.
Бюджеттік жоспарлаудың бірлігі мыналарға негізделеді:
1. республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
бюджеттік бағдарламалардың тізбесін қалыптастыруға;
2. заңнамалық актілер мен кірістерді республикалық және жергілікті
бюджеттер арасында бөлу нормативтерін, облыстық өкілді органдарының
шешімдерімен – кірісті облыстық бюджет пен аудандар бюджеттерінің арасында
бөлудің тұрақты нормативтерін белгілеуге;
3. заңнамалық актілермен республикалық бюджеттен облыстық бюджеттерге
берілетін субвенциялардың және облыстық бюджеттерден, Астана және Алматы
қалаларының бюджеттерінен Республикалық бюджетке берілетін бюджеттік
алынымдардың ұзақ мерзімді мөлшерін, облыстық өкілді органдардың
шешімдерімен – облыстық бюджеттен аудандардың бюджеттеріне берілетін
субвенциялардың және аудандардың бюджеттерінен облыстық бюджетке берілетін
бюджеттік алынымдардың ұзақ мерзімді мөлшерін белгілеу;
4. Қаржы министрлігімен келісе отырып, облыстар мен Астана және Алматы
қалаларының бюджеттерінетүсетін түсімдер сомасын анықтау;
5. тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда және
жергілікті бюджет туралы жергілікті өкілді органдардың шешімдеріне
облыстардың, Астана және Алматы қалаларының жергілікті атқарушы
органдарының тиісті қаржы жылының аяғындағы борышының лимитін белгідеуге;
6. үкімет белгілейтін тәртіп пен жергілікті атқарушы органдар тартатын
қарыздар жөніндегі сыйақыны шекті мөлшерін белгілеуге.
Қазақстан Республикасының экономикасы басынан кешіріп отырған нарықтық
қатынастарға көшу кезеңі оның бюджетінің мазмұнына, кірістері мен
шығыстарына айтарлықтай ықпал етіп отыр. Бюджеттің, әсіресе оның
шығыстарының абсолютті және относителді тез өсуі оған тән сипат болып отыр.
Бұл инфляциялық процестерден және егеменде мемлекеттің функцияларының
кеңеюінен, Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігін өзі қамтамасыз ету
қажеттігінен туып отыр.
Бюджеттің кірістері – бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге де түсімдердің, сондай – ақ
капиталмен жасалатын операциялардан түсетін кірістердің көлемі.
Қазақстан Республикасының “Бюджет жүйесі туралы” заңына сәйкес
республикалық бюджетке түсетін түсімдер мыналарды қамтиды:
1. республикалық бюджеттің кірістерін, олар мыналардан тұрады:
а) салықтар, алымдар жәнебасқа да міндетті төлемдердің түсімдерінен ;
ә) салыққа жатпайтын түсімдерден;
б) капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістерден:
мемлекеттік резервтерден алынған тауарлар үшін берешекті өтеуден және
мемлекеттік қордан астық сатудан алынатын түсімдерден;
2. Мына төмендегілерден алынған ресми трансферттерді:
Заңды және жеке тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
Бюджеттік алынымдардан;
3. республикалық бюджеттен бұрын берілген кредиттер бойынша негізгі
борышта өтеуден.
Қазақстан Республшикасының 2006 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің
құрамы мен құрылымы мына мәліметтермен сипатталады.
Бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы *
3 – кесте
Млн. тенге %
Түсімдер 821153,1 100,0
І. Кірістер 807845,4 98,4
Салықтық түсімдер 750777,0 92,9
Салыққа жатпайтын түсімдер 47574,4 5,9
Капиталмен жүргізілетін операциялардан 9494,0 1,2
алынатын кірістер
ІІ. Алынған ресми трансфертер - -
ІІІ. Бұрын бюджеттен берілген кредиттер 13307,0 1,6
бойынша негізгі борышты өтеу
2.2 Бюджетті толтыратын салық көздері
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы (өзгертулермен
және толықтырулармен) салық Кодексі сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Салық кодексі және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мн төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың
толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін,
салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының
заң органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана
Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын обьектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық
кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын обьектісі
және салық салумен байланысты обьектілері: мүлік және әрекеті болып
табылады, егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің
міндеттемесі де пайда болады.;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу обьектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсалютік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп,
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының
кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі
бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде
көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен
есеп айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
салмағы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық мөлшерлемесі Салықтық
салығын төлеушілер обьектілер кезең
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 30% Календарлық
резиденттері (бұларға табыс жыл
Ұлттық банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алынатын табысқа
салынатын салықта
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 10% Календарлық
резиденттері, олар табыс жыл
үшін жер өндірістің
негізгі құралы болып
табылады.
Қ.Р. тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Календарлық
арқылы, қызметін табыс жыл
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15% Календарлық
жыл
Қ.Р.-да төлем Төлем кезінде 15% марапаттау мен
кезінде табылатын алынатын табысқа қатысу үлесімен
резиденттер емес салынатын салықтаралынған табыстар,
заңды тұлғалар дивиденттер; 10%
тәуекелділіктің
сақтандыру келісім
шарты бойынша
төленетін сақтандыру
пайдасы; 5%
тәуекелділіктен қайта
сақтандыру келісім
шарты бойынша
төленетін, сақтандыру
пайдасы. 5% -
халықаралық
тасымалдауда да
транспорттық қызмет
көрсету ден түскен
табыс; 20% - басқа да
табыстар
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы
деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі
салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс
жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арықылы қызметін жүзеге
асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы
анықтайды:
Салық шегерімдер= жылдық табыс жиынтығы- салынатын табыс
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына ( алғанына) жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара
есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама
түрінде шығындарды өтеуге жібрілген құжаттар кіреді. Кәсіпкерлік
қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының
өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға
байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен
кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде:
проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша
қаражаттары; мүліктерді жаға беруден түсетін кірістер; роялти;
мемлекеттен және басқа да заңды тұлғадардан алынған жәрдем ақшалар;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған
кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б.
жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының мыналарды шығарып тастау
керек.
- дивиденттер, Қазақстан Республикасының заңды тұлға
резиденттерінен алынған бұрындары төлем көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде
және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де
олар арналымы бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес алынған инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға
байланысты барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы
салынатын еңбек ақы бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің
материалдық және әлеуметтік әл- ауқатын көтеруге шығарылған шығындар,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетін Мемлекеттік
әлеуметтік сақтандыру және арнайы қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса,
яғни жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса
ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық
кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары
қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс – сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде
шегеріледі:
- іс - сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен
байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ бұрын жасалған
шығындары жатады;
- шетелдік іс – сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары
Қазақстан Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде
беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде
жасалынады: Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер,
дисконттар мен депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша
да, депозиттер, сондай – ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе
орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен
қайта қаржыландырудың 1,5 – ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша
шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында
берілген (немесе орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық
рыногының 2 – ге еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша
шығарылған соманың шегінде шегерілуі тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау
сомасы да шегерімге жатады:
Заңды тұлға – Төлем көзінен ұсталатын
резиденттеріне Төлеу көзінен табыс салығының
төлейтін, марапаттау ұсталынған мөлшерлемесі
(15%)
және шегерімге = марапаттау х
______________________
жатқызуға болатын сомасы
Корпоративтік салығының
сомасы. мөлшерлемесі
(30%)
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы
қағаз қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу
кезеңіндегі мөлшерлемесі пайдаланылады.
Келісім- шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын
есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің
(операцияның) нақты жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке
есептелген шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық
жиынтық табыс анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының
аумағында және басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен
корпоративтік табыс салығы, сондай-ақ үстеме пайданың салықтары (яғни
кәсіпорын рентабельді болған сайын, одан ұсталатын салықтың да деңгейі
төмендейді). Сонымен қоса, өткен кезеңдер үшін ағымдағы салық
кезеңінде төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық
қай кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан
келесі шығыстар шегеруге жатпайды;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
- күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді сатуға
және сатып алуға кеткен шығыстар;
- мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық
Кодексінің белгіленген нормасынан артық болса, онда ол
шегерімге жатқызылмайды;
Қазақстан Республикасының заң актісімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz