Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4
. Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.10
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..11.21
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...22.24
.Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...25.30
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза.
циясын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 31.32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4
. Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.10
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..11.21
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...22.24
.Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...25.30
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза.
циясын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 31.32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр- дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік – экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо- микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр- дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік – экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо- микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер
1. Тасмағанбетов .Т «Қаржылық есеп» Алматы 2003ж
2.Тасмағанбетов.Т«Басқарушы есеп,стратегиялық жоспарлау мен тал- дау» Алматы 2002 ж
3. Назарова «Бухгалтерлік есеп» 2006-ж Алматы
4.Жуйриков К «Бухгалтер и налоги» 2004ж №10
5.Николаева Г «Аудит и налогообложение» 2000ж №6
6. Сейтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж №5
7. Мукимбекова Н.Л. «Бухгалтерский учет и аудит» 2003ж №2
8. Родостовец Р.К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж
9. Тасмағанбетов.Т«Бизнестегі есеп пен талдау»Алматы 2002
Қосымша әдебиеттер
1. «Туризм экономика и учет» 2000 ж № 3
2. «Бюллетень нормативных правовых актов» 2000 ж № 2
3. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Сәуір №16
4. «Салық кодексі» 2005 ж
5. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Наурыз №10
6. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Міржақыпова 2006ж
7. «Бухгалтер бюллетені» 2005ж Шілде № 31
8. «Бухгалтер бюллетені» 2003ж Тамыз №35(296)
9. «Бухгалтер бюллетені»2004ж Шілде №28
10. «Бухгалтер бюллетені»2003ж Қараша №48(309)
11. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №47 Қараша
12. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №26 Маусым
13. Финансовый учет - Учебное пособие 2006 ж
14. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 18 Ақпан 2005ж
15. Қазақстан 2030 стратегиясы
Негізгі әдебиеттер
1. Тасмағанбетов .Т «Қаржылық есеп» Алматы 2003ж
2.Тасмағанбетов.Т«Басқарушы есеп,стратегиялық жоспарлау мен тал- дау» Алматы 2002 ж
3. Назарова «Бухгалтерлік есеп» 2006-ж Алматы
4.Жуйриков К «Бухгалтер и налоги» 2004ж №10
5.Николаева Г «Аудит и налогообложение» 2000ж №6
6. Сейтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж №5
7. Мукимбекова Н.Л. «Бухгалтерский учет и аудит» 2003ж №2
8. Родостовец Р.К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж
9. Тасмағанбетов.Т«Бизнестегі есеп пен талдау»Алматы 2002
Қосымша әдебиеттер
1. «Туризм экономика и учет» 2000 ж № 3
2. «Бюллетень нормативных правовых актов» 2000 ж № 2
3. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Сәуір №16
4. «Салық кодексі» 2005 ж
5. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Наурыз №10
6. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Міржақыпова 2006ж
7. «Бухгалтер бюллетені» 2005ж Шілде № 31
8. «Бухгалтер бюллетені» 2003ж Тамыз №35(296)
9. «Бухгалтер бюллетені»2004ж Шілде №28
10. «Бухгалтер бюллетені»2003ж Қараша №48(309)
11. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №47 Қараша
12. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №26 Маусым
13. Финансовый учет - Учебное пособие 2006 ж
14. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 18 Ақпан 2005ж
15. Қазақстан 2030 стратегиясы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
( - Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-10
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..11-
21
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...22-24
(( -Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...25-
30
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 31-32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр-
дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын
көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік –
экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың
өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің
нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық
пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес
активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни
жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану
мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады
деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса
ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға
жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен
қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес
активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте
маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау
жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және
келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін
шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның
пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны
пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану
моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған
болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету
мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес
активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық
тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
(- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану
үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік
мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні)
жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар
субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта
экономи- калық олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын экономиқалық олжаға олардың
тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын
болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса: болашақ экономикалық олжаны
өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы
активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар
каржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге
болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи нысаны
жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық. Актив- тердің де,
материалдық емес активтердің де кұрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші- лердің)
құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін
- дискетте, фильм-лентасында, занды құжаттау (лицензия, патент)- қағазда
болады, бірақ дискетте, лента да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер
болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде
көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде тенестіру немесе ұқсас-
тыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты ас-
пектілері өте күрделі болып саналады. Кейбір материалдық емес активтер
фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға,патент,
сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүм- кін,
керісінше, осындай материалдык емес активтердің кұны басқада фирманың
активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес
активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе
қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ
осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала
алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол
басқа субъектінің айналысуына тиым салады.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар
белгілері, кызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі-конструкторлық
жұмыстар және т.б.
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ
мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар
технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану
технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейне- сі,өнеркәсіптік
үлгілері,сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" - кұжаттама
өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетіл- ген нысан және
т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықарал
қатынастарда қолданылатын термин.
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім-
делген,бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға
қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қыр-
сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда,
техникалық ымтымақтастық туралы шарттарда, лизинтте, "кілті колма-кол"
тапсырылатын құрылыста және т.б. қызмет көрсетудің саналуан түрлерінде
кеңінен қолданылады. Жаңалықтар патентті, тауар белгілері, авторлық
құқықтар мен патенттік акпараттар субъектінің меншігі болып табылады.
Кәсіпорын "ноу-хаудың" құпиясын сақтап, оны пайда- ланудан түскен
табыстарын бакылай алған жағдайда ғана материалдық емес активтің
анықтамасына жауап бере алады.
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен патенттерден "ноу-
хаудың " өзгешелігі,ол әдетте, субъектінің жарғылық капиталына
құрылтайшының қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. "Ноу-хаудың"
субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім-
шарттарының көмегімен анықталады.
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате- риалдық
емес активтер қатарына белгілі бір уакыт кезеңі ішінде табыс әкелетін,
ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің өнімін болашақ
кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер
мен жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағысы тағылар туралы мәліметтер
жатады.
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды
құру кезеңінде пайда болған шығындар ұйымдастыру шығындарына жатқызылады.
Бұл шығындар пайда болған кезеңінен бастап, материалдық емес активтер болып
есептелінеді. Бұған кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеңіндегі шығындар мен
кәсіпорынның әрбір қатысушысының ұйымдастыру шығындары кірмеуге тиіс.
Мұндай шығындарға жарнамаларға кеткен шығын, кенесшілерге теленген акы,
кәсіпорынды тіркеу, құжаттарды дайындау, банктерде шоттарды ашу
т.б.шығындары жатады.
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт бойы
пайда әкелуге кабілетті бағдарламаларды пайдалануға қажетті мәлі-
меттерді талдау және бағдарламалық құжаттар жүйесінің жиынтығы.
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары мен қызмет көрсету таңбалары деп тауарларды
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге
асырушы занды немесе жеке тұлға атына тіркелсе,тауардың таңбасы құқықтық
зандармен қорғалады. Тіркелген тауар танбасының иесі тауар таңбасын қалай
пайдаланамын десе де толық құқығы бар, басқа тұлғаларға пайдалануға тыйым
сала алады. Тауар таңбасын немесе тауарды рұқсатсыз жасау, қолдану,
әкелу,сатуға ұсыныс жасау, шаруашылық айналымына өзгеріс енгізу тағы баска
осы іспеттес әрекет жасалса, онда ол тауар иесінің құқықтарына қол сұғу
болып есептелінеді
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе бәрінің
комбинациясы түрінде болуы мүмкін: олар кез-келген түсте немесе түстер
үйлесімінде тіркеледі.
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ мемлекеттік
елтаңба, ту, эмблемалар, мемлекеттердің ресми аттары, халықаралық және
үкіметаралық ұйымдардың эмблемалары, толык немесе қысқартылған аттары,
ресми қабылданған бақылау, кепілдік және сапасын (пробасын) көрсететін
белгілері, мөрлер, марапатгау белгілері және басқа да айырым белгілерінен
немесе соларға өте ұқсас, аралас денгейіндегі белгілерден тұратын тауар
таңбалары рұқсат етілмейді. Тауарды, тұтынушыны немесе жасаушыны
жаңылыстыратын элементтері бар, қоғамдық мүдделер мен адамгершілік
принциптеріне қайшы келетін тауар таңбалары да тіркел- мейді.
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе оның бір бөлігіне
қатысты тауар таңбасын, оның иесінің келісімі бойынша бере- алады. Бұл
әрекет лицензиялық келісім бойынша белгіленген тәртіпке сай істелінеді.
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін пайдала- нылатын
елдің, елді мекеннің, жердік немесе басқа географиялық объектінің атын қоса
және басқа да ерекшеліктері арқылы сипатталады.
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауырдың
шыққан жерінің атауын пайдалану деп оны тауарда, қорабында, жарнамада,
проспектілерде, банкілерде және басқа да тауарды шаруашылык айна- лымына
енгізуге байланысты баска да құжаттарды пайдаланғанды санайды.Сондықтан
нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте қымбат тұратын
активі болып табылады, себебі компания оны сата алады немесе жарғылық
капиталға косқан үлесі ретінде пайдалану құқығын береді. Бірақ ол үшін
тауар таңбасының құнын білу керек. Есеп тәжірибесінде кәсіпорынның тауар
таңбасын бағалаудың бірнеше әдісі бар:өзіндік кұн,сатып алу кұны,нарықтық
құны бойынша бағалау. Алайда меншікті тауар таңбаларын өзіндік құны арқылы
есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе тауар
таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құқымен, ал жарғылық капиталға
үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық кұнымен есепке алған жөн.
Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептесулер жүргізу
керек.Тауарлық таңбалар, кызмет көрсету таңбалары,тауардың шығу орындарының
атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған кұқықтық, экономикалық
және ұйымдастыру қарым-қатынастары 1993 жылғы каңтардың 18-і күні Казакстан
Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету
таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан
Республикасы Заңымен реттеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары,
копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.
Патенттер. Патент оны ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, проце- сін
немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына
тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып
табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана
жүреді.Патенттің кызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді.
Сонымен қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен
шұғылданатын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілгенде
патенттік алым(пошлина) ұсталынады.
Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді. Себебі,
патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды өндіріске енгізуге де
қаржысы болуы керек.
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрыкша құқық- ты
растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі. Өнер-
кәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысы-
мен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазакстан Республика-
сында немесе шетелдерде,белгісіз болып келсе, онда ол жаңа өнеркәсіптік
үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік әдіспен бұйым ре-
тінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса,онда оның
өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады өндірістік үлгілер
авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер өнеркәсіп- тік
үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінін жемісі болса, онда олар- дың
бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді. Өнеркәсіптік
үлгілерге патент Казакстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тір-
келген соң беріледі. Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензия-
лар) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану кұкығын басқа тұлғаларға да(лицензиат)
бере алады, ал соңғысы лицензиарға төлемдер беріп тұруы және келісімде
қарастырылған басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік
үлгілердің құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан
Республикасы зандарымен реттеледі. Лицензия (еркіндік, құқық деген латын
сөздерінен алынған) —қандай да бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы
мемлекеттік органдардың берген рұқсаты.
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау
Шаруашылық субъектілеріңде материалдық емес активтердің есебі Қазақстан
Республикасы бухгалтерлік есебінің 28-стандартына сәйкес және
субъектілердегі қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі бас шоттар
жоспарындағы (осыдан кейін "шоттар жоспары" деп жазылады) бірінші
"Айналымнан тыс активтер" - деп аталатын бөлімнің 10-бас шотының төмендегі
бөлімше шоттарында жүргізіледі.
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен жабдықтау;
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру шығындары;
105-шот — Гудвил;
106-шот — Басқадай материалдық емес активтер — деп аталады.
Шаруашылық субъектілерінде объектілерді материалдық емес активтердің
қатарына кіргізу (жатқызу) тәртібі - және олардың құрамы белгіленген
заңдарға сәйкес тиісті нормативтік актілерде қарастырылған.
Жалпы материалдық емес активтер деп - белгілі бір нақтылы табиғи пішіні
жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге
үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс (пайда) әкеліп тұратын активтерді
айтамыз.
Материалдық емес активтердің қатарына шаруашылық субъектісінің сатып
алған патенттері, лицензиялық сауда маркалары мен тауар белгісі, жер
қойнауы мен электронды есептеуіш машиналарды және өндіріс жағдайындағы
хабарларды пайдалану құқығы, гудвилл яғни фирма бағасы, өнеркәсіп үлгілері,
ұйымдастыру шығындары тағы да басқалары жатады.
Материалдық емес активтер шаруашылық субъектілерінің балансында бастапқы
құны бойынша кіріске алынады. Бұл материалдық емес актив- тердің
бастапқы құны былайша анықталады:
• Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың шаруашылық субъектісі
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған материалдық
емес активтердің бағасы екі жақты нақты келісім бойынша бағаланады.
1. Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарым сый ретінде алынған
материалдық емес активтер сол уақытша нарыктық баға бойынша
бағаланады.Басқа шаруашылық субъектілерінен, заңды тұлгаларға, сондай-ақ
жеке адамдардан сатылып алынган материалдық емес активтер, ол объектілерді
сатып алуға және оларды пайдалану үшін дайындауға кеткен шығындар бағасы
сомаларының қосындысы бойынша бағаланады.
Бұл материалдық емес активтердің баланстық бағасын анықтаудың жалпы
әдісі болып табылады. Бірақ кейбір материалдық емес активтердің бастапқы
кұнын анықтаудың ерекшеліктері бар. Бұған мысал ретінде соңғы уақыттарда
акционерлік қоғамдар мен жекешелендірілген шаруашылық субъек-тілерінде
және басқа да ұйымдарда қолданылып жүрген "Ноу-Хау" -деген ұғымды
келтіруге болады.
“Ноу-Хау" - деп шаруашылық қызметі, яғни пайдаланылуы барысында
субъектіге табыс (пайда) беретін (әкелетін) жаңа технологиялық шешімдер
мен жаңалықтарды, құпия мәліметтерді, айрықша құқықтарды, яғни жеке
тұлғаның өзі тапқан ғылыми және басқадай жаңалығын айтуға болады. "Ноу-
Хау" жалпы "патент" сияқты болып көрінгенмен одан өзгеше болып келеді.
Шаруашылық субъектілері патентті сатып алады, сондықтан да ол үшін сатып
алуға қаржы жұмсалғандықтан оның бастапқы құны болады. Көп уақыттарда
"Ноу-Хау" шаруашылық субъектісінің үлес қосушылары мен құрылтайшылары
өздерінің субъектідегі жарналық қорға қосқан үлесі есебінде береді. “Ноу-
Хау”-дың бағасы, яғни бастапқы құны оны шаруашылық субъектісіне кіріске
алатын, демек, балансқа алатын уақыттағы екі жақты нақты келісім бойынша
белгіленеді.
101-шотта материалдық емес активтердің "Лицензиялық келісімдер" - деп
аталатын түрі есептеледі. "Лицензиялык келісімдер" - дегеніміз белгілі бір
субъектінің немесе заңды тұлғаның бір тауарды өндіру немесе сату құқын
екінші бір субъектіге немесе занды тұлғаға беруі больш табылады. Ал бұл
құқыққа ие болған субъекті оның иесіне яғни лицензиялық келісімдерді
берушіге ол материалдық емес актив үшін гиісті белгіленіп келісілген
мөлшерлерде қаржы төлейді немесе келісім бойынша басқа да міндеттерін
орындайды.
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық
комитеттерінің көптеген сұрауларын қарап, сондай-ақ лицензиясыз кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысты алып қою жөнінде "Лицензиялау туралы" 1995 жылғы
17 сәуірдегі ҚР Заңының (бұдан әрі - Заң) нормаларын қолдануға қатысты
қалыптасқан сот практикасын ескере отырып, сіздерге мынаны хабарлаймын:
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен
алынған табысты алып қою міндеті жүктелген. Сонымен бірге Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 137-
бабына сәйкес 26.01.2001 ж. бастап тиісті лицензия- сыз қызметпен
айналысқаны үшін азаматтардың да, заңды тұлғалардың да әкімшілік
жауапкершілігі көзделген. "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексті
қолданысқа енгізу туралы" 30.01.2001 ж. Заңның 3-бабының негізінде атапған
құқықтық қатынастар Кодекстің 137-бабымен реттелетінін ескерсек, Заңның 24-
бабының 2-тармағы қолданылмайды.
Барлық деңгейдегі соттар, сондай-ақ Қазақстан Респубпикасының Жоғары Соты
жоғарыда көрсетілген негіздер бойынша лицензиясыз қызметтен алынған табысты
алып қою жөніндегі салық комитеттерінің соттық талаптарын тоқтату
практикасын қабылдады.
Бұған қоса, лицензиясыз жүзеге асырылған кәсіпкерлік қызметтен алынған
табыс салық органдары салық тексеруін жүргізуге құқылы салық, міндет-
темесі болып табылмайды. Сонымен лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған
табысты есептеу мәселелері бойынша тексерулерді жургізу салық қызметі
органдарының құзыретіне жатпайды. Бұл ретте салық тексерулерін жүргізген
кезде лпцензиясыз кәсіпкерлік қызметпен айналысу фактілері анықталған
жағдайда, мұндай тұлғаларға қатысты материалдарды Кодекстің 636-бабына
сәйкес уәкілетті органдарға беру, хаттаманы ҚР ӘҚБТ К-нің 137-бабына
сәйкес жасау қажет.
Қазіргі кезде ақпараттық жүйелердің дамығаны соншалық, әлемнің кез келген
жерінде отырып, керекті ақпаратты ешбір қиындықсыз алуға болады. Ол үшін
Интернет желісіне қосылған компьютер болса жеткілікті. Көпшілік
кәсіпорындар бағдарламалық өнімдерді электрондық жолмен алады. Егер ҚР
аумағында сатып алынған бағдарламалық қамтамасыз ету өнімдерін есепке алу
мәселелері түсінікті болса, ал Интернет арқылы шетелден алынатын
бағдарламалық өнімдерді қалай қарастыру қажет? Бұл жағдайда не сатып
алынады: тауар ма әлде қызмет көрсету ме, оларға қандай салықтар салынады,
олар кедендік рәсімделуге жата ма?
102-шотта материалдық емес активтердің "Программамен жабдықтау" -деп
аталатын түрі немесе бағдарламамен қамтамасыз ету есептеледі. Шаруашылық
субъектісін "Бағдарламамен қамтамасыз ету" - деп субъектінің алдағы
уақыттарда атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс әкелетін ақпараттар мен
мәліметтерді айтады.
Бағдарламалық өнімдерді, консультацияларды және өзгеде ақпараттарды
Интернет желісі арқылы алу Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы
қандай да бір материалдық объектілерді қозғалтпастан жүргізіледі.Дегенмен
де, "Бағдарламалық қамтамасыз етуді кедендік рәсімдеу туралы" ҚР Кедендік
бақылау агенттігінің 1.02.2003 ж. № 3-1-9886 хатына сәйкес тұрақты
пайдалануға арналған бағдарламалық өнім "Тауарларды еркін айналымға шығару"
кеден режимінде кедендік ресімделуге тиіс. Таңдап алынған кеден режиміне
сәйкес тауар кедендік ресімдеуден кейін осы өнімді сатып алушының пайдалану
мерзімі ескертілместен, отандық тауарға айналады. ҚР МКМ Кеден комитетінің
11.11.1998 ж. № 15-123-74799 нұсқауында тасығыштың жиынтығы, сондай-ақ
онда жазылған ақпарат сыртқы сауда мәмілесінің заты болып табылады. Ал
тасығыштың өзі әдетте көмекші қызметтерді көрсетуге арналған. Тиісінше
Республиканың аумағына ақпарат тасығыштар (магнитті дискілер, магнитті
ленталар, компакт-дискілер, ақпаратты қағаз тасығыштар және т.б.) онда
жазылған ақпаратпен осы ақпаратты тасығыштың өзі емес, міндетті түрде
декларациялануға тиіс ақпарат жиынтығы жазылған осы ақпаратты тасығыш тауар
болып табылады.
Телекоммуникацияның қазіргі заманғы жүйелерімен алынған бағдарламалық өнім
мен бағдарламалық өнімді сүйемелдеуге келсек, оңда бұл әнім Қазақстан
Республикасының кеден органдарының одан әрі міндетті декларациялауы үшін
қатты тасығышқа көшірілуге тиіс.
Сонымен бірге ҚР ҚМ Салық комитетінің 2003 жылғы 8 мамырдағы № НК-УМН-14-4-
213695 хатында сатып алынған бағдарламалық өнімге және оған техникалық
қызмет көрсетуге салық салу туралы сұраққа мынадай жауап берілген:
Салық; кодексінің 221-бабының 1-тармағына сәйкес, егер ҚР-да қосылған ҚҚС
төлеуші болып табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді өткізу орны Қазақстан Республикасы болса, олар жүмыстарды,
қызмет көрсетулерді алатын ҚР салық телеушісінің айналымы болып табылады
және оларға Салық кодексіне сәйкес ҚҚС салынуға тиіс.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсетуге келсек, онда
аталған қызметтерді өткізу орны Салық кодексінің 215-бабы 2-тармағының 4-
тармақшасына сәйкес анықталады, өйткені бұл қызметтер электрондық почта
арқылы консультациялық қызметтерді, телефон және факс байланысың сондай-ақ
кейіннен электрондық почта арқылы берілетін пайдаланылатын бағдарламалық
өнімнің тікелей өзіне қосымша икемдеулер жазуды қамтиды.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсету жөніндегі
қызметтерді Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан Ресей
Федерациясының резиденті көрсеткен жағдайда, осы қызметтерді сатып алушының
кәсіпкерлік қызмет орны Қазақстан Республикасы болып табы-лады.Демек,
аталған қызмет көрсетулер ҚР резидентінің айналымы болып табылады және
Салық кодексіне сәйкес оларға ҚҚС салынуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі арасында
жасалған қосарланған салық салуды болдырмау және табыс пен калиталға салық
төлеуден жалтарудың алдын алу туралы Конвенцияның (бұдан әрі - Салық
Конвеенциясы) 12-бабына сәйкес бағдарламалық өнімді пайдаланғаны үшін
немесе пайдалану құқығын бергені үшін төлемдер роялти нысанындағы төлем
болып табылады.
Аталған Конвенцияның 2-тармағына сәйкес, егер роялтиді алушы және оның
нақты иесі Уағдаласушы Мемлекеттің резиденті болыл табылса, роялтм пайда
болған Уағдаласушы Мемлекетте оған салық салынуы мүмкін. Осындай жолмен
алынатын бүл салық роялтидің жалпы сомасының 10%-нен аспауға тиіс.
Хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі
Салық есептілігінің электрондық нысандарын кепілді қорғалған және
авторландырылған түрде жеткізу және бағдарын әйқындау үшін жүйелер
модульдары арасындағы ақпарат берудің аясы ретінде хабарламаларды кепілді
жеткізу жүйесі (ХКЖЖ) пайдаланылады. ХКЖЖ салық төлеушінің тарапында жұмыс
істейтін клиенттік қосымшалар мен ҚР ҚМ Салық ко-митетінің тарапында жұмыс
істейтін ақпараттық жүйелер арасындағы қарым-қатынасты және деректер
алмасуды қамтамасыз етуге арналған. ХКЖЖ мынадай функцияларды атқарады:
- хабарламалардың кепілді жеткізілуін қамтамасыз етеді:
- деректерді байланыс арналары бойынша берген кезде оларға рұқсат етіл-
меген енулерден
қорғайды;
- берілген ақпараттарға хаттама жасайды
- әр түрлі ақпараттық және бағдарламалық платформада жұмыс істейтін
жүйелер арасында деректер береді.
Клиенттер мен Серверлер арасындағы қарым-қатынаста көлік аясы ретінде
пайдаланылатын хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі ақпаратты жоғалудан
және рұқсат етілмеген енулерден қорғалған режимде беруге мүмкіндік
береді,мұның өзі жүйеге қатысушылардың арасындағы сенімді қарым-қатынасты
қамтамасыз етеді.
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтердің "Патент"-деп
аталатын түрі, 103-шотта есептеледі. "Патент" - дегеніміз жеке адамның
немесе -топтың, сондай-ақ занды тұлғаның ашқан, ойлап тапқан жаңалығын
мемлекеттік тұрғыдан мойындап және ол жаңалықты ашқан адамға, топқа немесе
заңды тұлғаға жаңалығын өз пайдасына (жұмысына, қызметіне) қолдануына
рұқсат беру туралы құжат болып табылады. Сонымен қатар "Патент"- деп
кәсіпкерліктің кейбір түрімен (саудамен, сатып алумен тағы да басқа)
айналысу үшін берілген кұқықты куәләндыратын құжатты айтады. Кәсіпкер
патентті алар уақытында патенттік баж төлеуі керек.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
374-бап Жалпы ережелер
1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
келетін:
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
2) жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3) жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
қолданады.
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
негізінде арнаулы салық режиміне не салыкты есептеу мен төлеудің жалпыға
бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.
3.Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір ай
мерзімге беріледі.
4 Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жері
бойынша сапық органына кызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті мемпекеттік
орган белгілеген нысанда өтініш және Жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
( - Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-10
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..11-
21
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...22-24
(( -Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...25-
30
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 31-32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр-
дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын
көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік –
экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың
өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің
нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық
пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес
активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни
жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану
мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады
деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса
ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға
жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен
қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес
активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте
маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау
жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және
келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін
шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның
пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны
пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану
моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған
болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету
мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес
активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық
тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
(- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану
үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік
мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні)
жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар
субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта
экономи- калық олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын экономиқалық олжаға олардың
тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын
болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса: болашақ экономикалық олжаны
өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы
активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар
каржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге
болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи нысаны
жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық. Актив- тердің де,
материалдық емес активтердің де кұрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші- лердің)
құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін
- дискетте, фильм-лентасында, занды құжаттау (лицензия, патент)- қағазда
болады, бірақ дискетте, лента да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер
болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде
көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде тенестіру немесе ұқсас-
тыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты ас-
пектілері өте күрделі болып саналады. Кейбір материалдық емес активтер
фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға,патент,
сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүм- кін,
керісінше, осындай материалдык емес активтердің кұны басқада фирманың
активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес
активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе
қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ
осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала
алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол
басқа субъектінің айналысуына тиым салады.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар
белгілері, кызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі-конструкторлық
жұмыстар және т.б.
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ
мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар
технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану
технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейне- сі,өнеркәсіптік
үлгілері,сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" - кұжаттама
өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетіл- ген нысан және
т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықарал
қатынастарда қолданылатын термин.
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім-
делген,бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға
қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қыр-
сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда,
техникалық ымтымақтастық туралы шарттарда, лизинтте, "кілті колма-кол"
тапсырылатын құрылыста және т.б. қызмет көрсетудің саналуан түрлерінде
кеңінен қолданылады. Жаңалықтар патентті, тауар белгілері, авторлық
құқықтар мен патенттік акпараттар субъектінің меншігі болып табылады.
Кәсіпорын "ноу-хаудың" құпиясын сақтап, оны пайда- ланудан түскен
табыстарын бакылай алған жағдайда ғана материалдық емес активтің
анықтамасына жауап бере алады.
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен патенттерден "ноу-
хаудың " өзгешелігі,ол әдетте, субъектінің жарғылық капиталына
құрылтайшының қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. "Ноу-хаудың"
субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім-
шарттарының көмегімен анықталады.
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате- риалдық
емес активтер қатарына белгілі бір уакыт кезеңі ішінде табыс әкелетін,
ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің өнімін болашақ
кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер
мен жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағысы тағылар туралы мәліметтер
жатады.
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды
құру кезеңінде пайда болған шығындар ұйымдастыру шығындарына жатқызылады.
Бұл шығындар пайда болған кезеңінен бастап, материалдық емес активтер болып
есептелінеді. Бұған кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеңіндегі шығындар мен
кәсіпорынның әрбір қатысушысының ұйымдастыру шығындары кірмеуге тиіс.
Мұндай шығындарға жарнамаларға кеткен шығын, кенесшілерге теленген акы,
кәсіпорынды тіркеу, құжаттарды дайындау, банктерде шоттарды ашу
т.б.шығындары жатады.
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт бойы
пайда әкелуге кабілетті бағдарламаларды пайдалануға қажетті мәлі-
меттерді талдау және бағдарламалық құжаттар жүйесінің жиынтығы.
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары мен қызмет көрсету таңбалары деп тауарларды
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге
асырушы занды немесе жеке тұлға атына тіркелсе,тауардың таңбасы құқықтық
зандармен қорғалады. Тіркелген тауар танбасының иесі тауар таңбасын қалай
пайдаланамын десе де толық құқығы бар, басқа тұлғаларға пайдалануға тыйым
сала алады. Тауар таңбасын немесе тауарды рұқсатсыз жасау, қолдану,
әкелу,сатуға ұсыныс жасау, шаруашылық айналымына өзгеріс енгізу тағы баска
осы іспеттес әрекет жасалса, онда ол тауар иесінің құқықтарына қол сұғу
болып есептелінеді
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе бәрінің
комбинациясы түрінде болуы мүмкін: олар кез-келген түсте немесе түстер
үйлесімінде тіркеледі.
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ мемлекеттік
елтаңба, ту, эмблемалар, мемлекеттердің ресми аттары, халықаралық және
үкіметаралық ұйымдардың эмблемалары, толык немесе қысқартылған аттары,
ресми қабылданған бақылау, кепілдік және сапасын (пробасын) көрсететін
белгілері, мөрлер, марапатгау белгілері және басқа да айырым белгілерінен
немесе соларға өте ұқсас, аралас денгейіндегі белгілерден тұратын тауар
таңбалары рұқсат етілмейді. Тауарды, тұтынушыны немесе жасаушыны
жаңылыстыратын элементтері бар, қоғамдық мүдделер мен адамгершілік
принциптеріне қайшы келетін тауар таңбалары да тіркел- мейді.
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе оның бір бөлігіне
қатысты тауар таңбасын, оның иесінің келісімі бойынша бере- алады. Бұл
әрекет лицензиялық келісім бойынша белгіленген тәртіпке сай істелінеді.
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін пайдала- нылатын
елдің, елді мекеннің, жердік немесе басқа географиялық объектінің атын қоса
және басқа да ерекшеліктері арқылы сипатталады.
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауырдың
шыққан жерінің атауын пайдалану деп оны тауарда, қорабында, жарнамада,
проспектілерде, банкілерде және басқа да тауарды шаруашылык айна- лымына
енгізуге байланысты баска да құжаттарды пайдаланғанды санайды.Сондықтан
нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте қымбат тұратын
активі болып табылады, себебі компания оны сата алады немесе жарғылық
капиталға косқан үлесі ретінде пайдалану құқығын береді. Бірақ ол үшін
тауар таңбасының құнын білу керек. Есеп тәжірибесінде кәсіпорынның тауар
таңбасын бағалаудың бірнеше әдісі бар:өзіндік кұн,сатып алу кұны,нарықтық
құны бойынша бағалау. Алайда меншікті тауар таңбаларын өзіндік құны арқылы
есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе тауар
таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құқымен, ал жарғылық капиталға
үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық кұнымен есепке алған жөн.
Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептесулер жүргізу
керек.Тауарлық таңбалар, кызмет көрсету таңбалары,тауардың шығу орындарының
атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған кұқықтық, экономикалық
және ұйымдастыру қарым-қатынастары 1993 жылғы каңтардың 18-і күні Казакстан
Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету
таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан
Республикасы Заңымен реттеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары,
копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.
Патенттер. Патент оны ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, проце- сін
немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына
тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып
табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана
жүреді.Патенттің кызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді.
Сонымен қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен
шұғылданатын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілгенде
патенттік алым(пошлина) ұсталынады.
Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді. Себебі,
патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды өндіріске енгізуге де
қаржысы болуы керек.
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрыкша құқық- ты
растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі. Өнер-
кәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысы-
мен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазакстан Республика-
сында немесе шетелдерде,белгісіз болып келсе, онда ол жаңа өнеркәсіптік
үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік әдіспен бұйым ре-
тінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса,онда оның
өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады өндірістік үлгілер
авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер өнеркәсіп- тік
үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінін жемісі болса, онда олар- дың
бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді. Өнеркәсіптік
үлгілерге патент Казакстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тір-
келген соң беріледі. Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензия-
лар) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану кұкығын басқа тұлғаларға да(лицензиат)
бере алады, ал соңғысы лицензиарға төлемдер беріп тұруы және келісімде
қарастырылған басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік
үлгілердің құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан
Республикасы зандарымен реттеледі. Лицензия (еркіндік, құқық деген латын
сөздерінен алынған) —қандай да бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы
мемлекеттік органдардың берген рұқсаты.
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау
Шаруашылық субъектілеріңде материалдық емес активтердің есебі Қазақстан
Республикасы бухгалтерлік есебінің 28-стандартына сәйкес және
субъектілердегі қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі бас шоттар
жоспарындағы (осыдан кейін "шоттар жоспары" деп жазылады) бірінші
"Айналымнан тыс активтер" - деп аталатын бөлімнің 10-бас шотының төмендегі
бөлімше шоттарында жүргізіледі.
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен жабдықтау;
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру шығындары;
105-шот — Гудвил;
106-шот — Басқадай материалдық емес активтер — деп аталады.
Шаруашылық субъектілерінде объектілерді материалдық емес активтердің
қатарына кіргізу (жатқызу) тәртібі - және олардың құрамы белгіленген
заңдарға сәйкес тиісті нормативтік актілерде қарастырылған.
Жалпы материалдық емес активтер деп - белгілі бір нақтылы табиғи пішіні
жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге
үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс (пайда) әкеліп тұратын активтерді
айтамыз.
Материалдық емес активтердің қатарына шаруашылық субъектісінің сатып
алған патенттері, лицензиялық сауда маркалары мен тауар белгісі, жер
қойнауы мен электронды есептеуіш машиналарды және өндіріс жағдайындағы
хабарларды пайдалану құқығы, гудвилл яғни фирма бағасы, өнеркәсіп үлгілері,
ұйымдастыру шығындары тағы да басқалары жатады.
Материалдық емес активтер шаруашылық субъектілерінің балансында бастапқы
құны бойынша кіріске алынады. Бұл материалдық емес актив- тердің
бастапқы құны былайша анықталады:
• Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың шаруашылық субъектісі
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған материалдық
емес активтердің бағасы екі жақты нақты келісім бойынша бағаланады.
1. Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарым сый ретінде алынған
материалдық емес активтер сол уақытша нарыктық баға бойынша
бағаланады.Басқа шаруашылық субъектілерінен, заңды тұлгаларға, сондай-ақ
жеке адамдардан сатылып алынган материалдық емес активтер, ол объектілерді
сатып алуға және оларды пайдалану үшін дайындауға кеткен шығындар бағасы
сомаларының қосындысы бойынша бағаланады.
Бұл материалдық емес активтердің баланстық бағасын анықтаудың жалпы
әдісі болып табылады. Бірақ кейбір материалдық емес активтердің бастапқы
кұнын анықтаудың ерекшеліктері бар. Бұған мысал ретінде соңғы уақыттарда
акционерлік қоғамдар мен жекешелендірілген шаруашылық субъек-тілерінде
және басқа да ұйымдарда қолданылып жүрген "Ноу-Хау" -деген ұғымды
келтіруге болады.
“Ноу-Хау" - деп шаруашылық қызметі, яғни пайдаланылуы барысында
субъектіге табыс (пайда) беретін (әкелетін) жаңа технологиялық шешімдер
мен жаңалықтарды, құпия мәліметтерді, айрықша құқықтарды, яғни жеке
тұлғаның өзі тапқан ғылыми және басқадай жаңалығын айтуға болады. "Ноу-
Хау" жалпы "патент" сияқты болып көрінгенмен одан өзгеше болып келеді.
Шаруашылық субъектілері патентті сатып алады, сондықтан да ол үшін сатып
алуға қаржы жұмсалғандықтан оның бастапқы құны болады. Көп уақыттарда
"Ноу-Хау" шаруашылық субъектісінің үлес қосушылары мен құрылтайшылары
өздерінің субъектідегі жарналық қорға қосқан үлесі есебінде береді. “Ноу-
Хау”-дың бағасы, яғни бастапқы құны оны шаруашылық субъектісіне кіріске
алатын, демек, балансқа алатын уақыттағы екі жақты нақты келісім бойынша
белгіленеді.
101-шотта материалдық емес активтердің "Лицензиялық келісімдер" - деп
аталатын түрі есептеледі. "Лицензиялык келісімдер" - дегеніміз белгілі бір
субъектінің немесе заңды тұлғаның бір тауарды өндіру немесе сату құқын
екінші бір субъектіге немесе занды тұлғаға беруі больш табылады. Ал бұл
құқыққа ие болған субъекті оның иесіне яғни лицензиялық келісімдерді
берушіге ол материалдық емес актив үшін гиісті белгіленіп келісілген
мөлшерлерде қаржы төлейді немесе келісім бойынша басқа да міндеттерін
орындайды.
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық
комитеттерінің көптеген сұрауларын қарап, сондай-ақ лицензиясыз кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысты алып қою жөнінде "Лицензиялау туралы" 1995 жылғы
17 сәуірдегі ҚР Заңының (бұдан әрі - Заң) нормаларын қолдануға қатысты
қалыптасқан сот практикасын ескере отырып, сіздерге мынаны хабарлаймын:
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен
алынған табысты алып қою міндеті жүктелген. Сонымен бірге Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 137-
бабына сәйкес 26.01.2001 ж. бастап тиісті лицензия- сыз қызметпен
айналысқаны үшін азаматтардың да, заңды тұлғалардың да әкімшілік
жауапкершілігі көзделген. "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексті
қолданысқа енгізу туралы" 30.01.2001 ж. Заңның 3-бабының негізінде атапған
құқықтық қатынастар Кодекстің 137-бабымен реттелетінін ескерсек, Заңның 24-
бабының 2-тармағы қолданылмайды.
Барлық деңгейдегі соттар, сондай-ақ Қазақстан Респубпикасының Жоғары Соты
жоғарыда көрсетілген негіздер бойынша лицензиясыз қызметтен алынған табысты
алып қою жөніндегі салық комитеттерінің соттық талаптарын тоқтату
практикасын қабылдады.
Бұған қоса, лицензиясыз жүзеге асырылған кәсіпкерлік қызметтен алынған
табыс салық органдары салық тексеруін жүргізуге құқылы салық, міндет-
темесі болып табылмайды. Сонымен лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған
табысты есептеу мәселелері бойынша тексерулерді жургізу салық қызметі
органдарының құзыретіне жатпайды. Бұл ретте салық тексерулерін жүргізген
кезде лпцензиясыз кәсіпкерлік қызметпен айналысу фактілері анықталған
жағдайда, мұндай тұлғаларға қатысты материалдарды Кодекстің 636-бабына
сәйкес уәкілетті органдарға беру, хаттаманы ҚР ӘҚБТ К-нің 137-бабына
сәйкес жасау қажет.
Қазіргі кезде ақпараттық жүйелердің дамығаны соншалық, әлемнің кез келген
жерінде отырып, керекті ақпаратты ешбір қиындықсыз алуға болады. Ол үшін
Интернет желісіне қосылған компьютер болса жеткілікті. Көпшілік
кәсіпорындар бағдарламалық өнімдерді электрондық жолмен алады. Егер ҚР
аумағында сатып алынған бағдарламалық қамтамасыз ету өнімдерін есепке алу
мәселелері түсінікті болса, ал Интернет арқылы шетелден алынатын
бағдарламалық өнімдерді қалай қарастыру қажет? Бұл жағдайда не сатып
алынады: тауар ма әлде қызмет көрсету ме, оларға қандай салықтар салынады,
олар кедендік рәсімделуге жата ма?
102-шотта материалдық емес активтердің "Программамен жабдықтау" -деп
аталатын түрі немесе бағдарламамен қамтамасыз ету есептеледі. Шаруашылық
субъектісін "Бағдарламамен қамтамасыз ету" - деп субъектінің алдағы
уақыттарда атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс әкелетін ақпараттар мен
мәліметтерді айтады.
Бағдарламалық өнімдерді, консультацияларды және өзгеде ақпараттарды
Интернет желісі арқылы алу Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы
қандай да бір материалдық объектілерді қозғалтпастан жүргізіледі.Дегенмен
де, "Бағдарламалық қамтамасыз етуді кедендік рәсімдеу туралы" ҚР Кедендік
бақылау агенттігінің 1.02.2003 ж. № 3-1-9886 хатына сәйкес тұрақты
пайдалануға арналған бағдарламалық өнім "Тауарларды еркін айналымға шығару"
кеден режимінде кедендік ресімделуге тиіс. Таңдап алынған кеден режиміне
сәйкес тауар кедендік ресімдеуден кейін осы өнімді сатып алушының пайдалану
мерзімі ескертілместен, отандық тауарға айналады. ҚР МКМ Кеден комитетінің
11.11.1998 ж. № 15-123-74799 нұсқауында тасығыштың жиынтығы, сондай-ақ
онда жазылған ақпарат сыртқы сауда мәмілесінің заты болып табылады. Ал
тасығыштың өзі әдетте көмекші қызметтерді көрсетуге арналған. Тиісінше
Республиканың аумағына ақпарат тасығыштар (магнитті дискілер, магнитті
ленталар, компакт-дискілер, ақпаратты қағаз тасығыштар және т.б.) онда
жазылған ақпаратпен осы ақпаратты тасығыштың өзі емес, міндетті түрде
декларациялануға тиіс ақпарат жиынтығы жазылған осы ақпаратты тасығыш тауар
болып табылады.
Телекоммуникацияның қазіргі заманғы жүйелерімен алынған бағдарламалық өнім
мен бағдарламалық өнімді сүйемелдеуге келсек, оңда бұл әнім Қазақстан
Республикасының кеден органдарының одан әрі міндетті декларациялауы үшін
қатты тасығышқа көшірілуге тиіс.
Сонымен бірге ҚР ҚМ Салық комитетінің 2003 жылғы 8 мамырдағы № НК-УМН-14-4-
213695 хатында сатып алынған бағдарламалық өнімге және оған техникалық
қызмет көрсетуге салық салу туралы сұраққа мынадай жауап берілген:
Салық; кодексінің 221-бабының 1-тармағына сәйкес, егер ҚР-да қосылған ҚҚС
төлеуші болып табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді өткізу орны Қазақстан Республикасы болса, олар жүмыстарды,
қызмет көрсетулерді алатын ҚР салық телеушісінің айналымы болып табылады
және оларға Салық кодексіне сәйкес ҚҚС салынуға тиіс.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсетуге келсек, онда
аталған қызметтерді өткізу орны Салық кодексінің 215-бабы 2-тармағының 4-
тармақшасына сәйкес анықталады, өйткені бұл қызметтер электрондық почта
арқылы консультациялық қызметтерді, телефон және факс байланысың сондай-ақ
кейіннен электрондық почта арқылы берілетін пайдаланылатын бағдарламалық
өнімнің тікелей өзіне қосымша икемдеулер жазуды қамтиды.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсету жөніндегі
қызметтерді Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан Ресей
Федерациясының резиденті көрсеткен жағдайда, осы қызметтерді сатып алушының
кәсіпкерлік қызмет орны Қазақстан Республикасы болып табы-лады.Демек,
аталған қызмет көрсетулер ҚР резидентінің айналымы болып табылады және
Салық кодексіне сәйкес оларға ҚҚС салынуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі арасында
жасалған қосарланған салық салуды болдырмау және табыс пен калиталға салық
төлеуден жалтарудың алдын алу туралы Конвенцияның (бұдан әрі - Салық
Конвеенциясы) 12-бабына сәйкес бағдарламалық өнімді пайдаланғаны үшін
немесе пайдалану құқығын бергені үшін төлемдер роялти нысанындағы төлем
болып табылады.
Аталған Конвенцияның 2-тармағына сәйкес, егер роялтиді алушы және оның
нақты иесі Уағдаласушы Мемлекеттің резиденті болыл табылса, роялтм пайда
болған Уағдаласушы Мемлекетте оған салық салынуы мүмкін. Осындай жолмен
алынатын бүл салық роялтидің жалпы сомасының 10%-нен аспауға тиіс.
Хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі
Салық есептілігінің электрондық нысандарын кепілді қорғалған және
авторландырылған түрде жеткізу және бағдарын әйқындау үшін жүйелер
модульдары арасындағы ақпарат берудің аясы ретінде хабарламаларды кепілді
жеткізу жүйесі (ХКЖЖ) пайдаланылады. ХКЖЖ салық төлеушінің тарапында жұмыс
істейтін клиенттік қосымшалар мен ҚР ҚМ Салық ко-митетінің тарапында жұмыс
істейтін ақпараттық жүйелер арасындағы қарым-қатынасты және деректер
алмасуды қамтамасыз етуге арналған. ХКЖЖ мынадай функцияларды атқарады:
- хабарламалардың кепілді жеткізілуін қамтамасыз етеді:
- деректерді байланыс арналары бойынша берген кезде оларға рұқсат етіл-
меген енулерден
қорғайды;
- берілген ақпараттарға хаттама жасайды
- әр түрлі ақпараттық және бағдарламалық платформада жұмыс істейтін
жүйелер арасында деректер береді.
Клиенттер мен Серверлер арасындағы қарым-қатынаста көлік аясы ретінде
пайдаланылатын хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі ақпаратты жоғалудан
және рұқсат етілмеген енулерден қорғалған режимде беруге мүмкіндік
береді,мұның өзі жүйеге қатысушылардың арасындағы сенімді қарым-қатынасты
қамтамасыз етеді.
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтердің "Патент"-деп
аталатын түрі, 103-шотта есептеледі. "Патент" - дегеніміз жеке адамның
немесе -топтың, сондай-ақ занды тұлғаның ашқан, ойлап тапқан жаңалығын
мемлекеттік тұрғыдан мойындап және ол жаңалықты ашқан адамға, топқа немесе
заңды тұлғаға жаңалығын өз пайдасына (жұмысына, қызметіне) қолдануына
рұқсат беру туралы құжат болып табылады. Сонымен қатар "Патент"- деп
кәсіпкерліктің кейбір түрімен (саудамен, сатып алумен тағы да басқа)
айналысу үшін берілген кұқықты куәләндыратын құжатты айтады. Кәсіпкер
патентті алар уақытында патенттік баж төлеуі керек.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
374-бап Жалпы ережелер
1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
келетін:
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
2) жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3) жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
қолданады.
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
негізінде арнаулы салық режиміне не салыкты есептеу мен төлеудің жалпыға
бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.
3.Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір ай
мерзімге беріледі.
4 Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жері
бойынша сапық органына кызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті мемпекеттік
орган белгілеген нысанда өтініш және Жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz