Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид, топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің өмір сүруіне айналдыруы дегенді білдіреді. Ал шеттету - қандай да бір объектіні субъектінің езіндік қызметіне айналдырудың мүмкін еместігін білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең болса, оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық байланыстардың формасы - ақша айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып табылады.
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид, топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің өмір сүруіне айналдыруы дегенді білдіреді. Ал шеттету - қандай да бір объектіні субъектінің езіндік қызметіне айналдырудың мүмкін еместігін білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең болса, оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық байланыстардың формасы - ақша айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы оқу
орындарына арналған оқулық. А- 1990 жыл.
2. Әубәкіров, Я.Ә., Абдуллаев А.А. «Саяси экономия» А -1991 жыл.
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» А - 1999жыл.
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. Табаев
«Экономикалық теория» Алматы, 1999жыл.
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева «Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау» Алматы, 2001ж.
6. «Заң» Республикалық құқықтық, журнал Астана 2000ж №9
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. К.орын экономикасы. А, 2003ж.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы, 1992ж.
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы және
кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001ж.
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15. Экономика зарубежных стран. Москва, 1990г.
16. История экономических учений Москва, 1994г.
17. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
18. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» Москва 1998г.
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы оқу
орындарына арналған оқулық. А- 1990 жыл.
2. Әубәкіров, Я.Ә., Абдуллаев А.А. «Саяси экономия» А -1991 жыл.
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» А - 1999жыл.
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. Табаев
«Экономикалық теория» Алматы, 1999жыл.
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева «Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау» Алматы, 2001ж.
6. «Заң» Республикалық құқықтық, журнал Астана 2000ж №9
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. К.орын экономикасы. А, 2003ж.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы, 1992ж.
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы және
кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001ж.
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15. Экономика зарубежных стран. Москва, 1990г.
16. История экономических учений Москва, 1994г.
17. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
18. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» Москва 1998г.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...6
1.2 Меншіктің субъектілері мен
объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 20
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид,
топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі
мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және
тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің
өмір сүруіне айналдыруы дегенді білдіреді. Ал шеттету - қандай да бір
объектіні субъектінің езіндік қызметіне айналдырудың мүмкін еместігін
білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең
болса, оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те
соғұрлым күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы
жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің
салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші
жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас
қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер
арасындағы экономикалық байланыстардың формасы - ақша айналымы арқылы
жүретін тауар айырбасы болып табылады.
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері.
Меншік қай қоғамның да сан қырлы өзекті мәселесі болып келді.
Сондықтан да меншік құқығын кұкык институты ретінде қараған кезде оны
меншіктен шығатын экономикалық категория деп түсіну керек. Меншік
дегеніміздің өзі материалдық игіліктерді — табиғаттың өнімдері мен еңбекті
— меншіктену әрі иеленуді білдіреді. Ол тарихи қоғамның ішкі айқындауы
арқылы пайда болады. Сонымен, меншік затты иелену, меншіктену екен, оның
өзі заттың пайдалы касиеттеріне орай жүзеге асады, демек, оны меншіктенген
соң өндіріс барысында пайдаланып, оған билік етіледі. Мемлекеттік меншіктің
экономикалық қатынасы құқық нормаларымен реттеліп, меншік құқығына
айналады. Әлемдік құкықтану доктринасы мен отандық заң ғылымы мемлекеттік
меншік құқығын объективті жағдайдағы меншік құқығы және субъективті
жағдайдағы меншік құқығы деп бөледі.
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге
байланысты коғамдык катынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары
жөнінде (кодекс, заңдар мен басқа да заңдық, нормативтік құжаттар) әңгіме
болғанда — шын мәнінде объективтік мағынадағы меншік құқығы, яғни меншіктің
құқық институтын құрайтын нормалардың жиынтығы екенін көреміз. (мысалы, АК-
тің 188 - 276-баптары). Меншік құқығының объективті нормалары негізінде
нақтылы мемлекеттік меншік иесі өз калауы бойынша өзіне тиесілі мүлікті
пайдалануына және оған билік етуге құқылы екендігін, яғни сату-сатып алу,
жалға беру және тағы басқа белгілі зандық фактілерді жүзеге асыра
алатындығын әңгіме еткенімізде меншік құққығының субъективті жағына тап
боламыз (АК-тің 188-бабы).
Азаматтық кодекстің 188-бабында меншік құқығына мынадай анықтама
берілген: " Меншік құкығы дегеніміз — субъектінің заң құжаттары арқылы
танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,
пайдалану және оған билік ету құқығы". Бұл анықтама мейлінше дәл әрі ғылыми
жағынан толық берілген.
Өйткені, субъектіге "тиесілі" деген сөзбен шектеліп калмай, мүліктеріне өз
қалауынша иелену, пайдалану және билік ету құқығын береді. Меншік құқығына
анықтаманы субъектінің мүлікке заңға сәйкес билік етуі оны өзінің қалауынша
пайдалануы деп түсіну керек. Яғни субъектінің затқа үстемдік етуі
заңдастырылған және оған толық құқылы. Осындай үстемдікке қол жеткізу
аркылы меншік иесі азаматтың табиғат берген касиеттерінің бәрін пайдаланып,
оны өзгертуге, өндеуге, билік етуге, тіпті бөтен біреуге беруге, жой-ып
жіберу іне толық күкы бар.ратка заң арқылы үстемдікті тану заң күжаттарында
көрсетілген шекте жүзеге асады, өйткені, затқа үстемдікті шектеу меншік
иесінің еркіндігіне белгілі бір дәрежеде ыкпалын тигізеді, демек, затқа
меншік иесінін билігі шексіз болуы мүмкін емес. Сондыктан да Азаматтық
кодекстің 188-бабындағы меншік құқығын шектеу мұндай құқықтық шексіз
еместігін көрсетеді, сол себепті де тұлғаның өз иелігіндегі затты иелену,
пайдалану және билік ету құкығы заң аркылы айқындалады. Меншік иесінін
еркіндігін шектеу меншік иесінің өз өкілеттігін жүзеге асыруы басқа
тұлғалар мен мемлекеттің құкықтарын заңмен қорғайды.
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
Меншіктің құрлымы экономикалық жүйенің негізі болып табылады.
Меншікті қарастырудың екі тәсілдемесін ажырату керек.
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық каті гория ретінде
қарастырады. Меншік деген адамдар арасындағы өндіріс құралдары мен өндіріс
нәтижелерін иемдену тұрғысындағы қатынастар.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін сараптау
арқылы сипаттайды. Бүкіл қоғамдық құрылыстың өзегі болып табылаты меншікті.
Меншіктің экономикалық мазмұны мынадай түсініктер арқылы сипатталады:
аекі жұп категорияларының өзара байланысы:меншіктеу иемдеу-жатсыну;
әжекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы; б
өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі; в табыстарды
үлестіру тәсілі; г субъектілік - объектілік талдау.
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид,
топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі
мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және
тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің
өмір сүруіне айналдыруы дегенді білдіреді. Ал шеттету - қандай да бір
объектіні субъектінің езіндік қызметіне айналдырудың мүмкін еместігін
білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең
болса, оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те
соғұрлым күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы
жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің
салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші
жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас
қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер
арасындағы экономикалық байланыстардың формасы - ақша айналымы арқылы
жүретін тауар айырбасы болып табылады. Меншік қатынастарының ауқымды
негізін өндіру факторларын біріктіру тәсілі құрайды. Біріктірудің екі
тәсілі ажыратылып жүр: тікелей және сатылы. Өндіріс құралдарын
материалдық игіліктерді тікелей өндірушілермен өндіріс процесінде,
айналым саласы айналып өтіп қосылуын өндіріс факторларының тікелей
қосылу тәсілдері сипаттайды. Бұл жағдайда, бір адам бейнесінде екі
қызмет жүзеге асырылады өндіріс құралдарын меншіктеуші қызметі және
материалдық игіліктер тікелей өндіруші қызметі. Кейде басқа нұсқалары да
болуы мүмкін, бұл жағдайда екі қызмет ажыратылып, түрлі субьектілерге
бекітіледі; бірінде - өндіріс құралдарын меншіктеуші қызметі, бірінде -
жұмыс күші қызметі. Бұл жағдай жұмысшы өндіріс құралдарынан шеттетілген.
Өндіріс факторлары бірігуі үшін, өндіріс құралдарын меншіктеушін жұмыс
нарығында жұмыс күшін жалдауы қажет. Сондықтан да, өндіріс саласында жүзеге
асатын заттық және жеке факторлардың бірігуі жұмыс күшін сату-сатып алу
актісінен кейін, яғни тауар-ақша қатынастары арқылы жүреді.
Өндіріс факторлары бірігуінің бұл нұсқасы сатылы деп аталады. Табыстарды
үлестіру өндіріс құралдарын меншіктеушілер мүддесі үшін жүзеге асырылады.
Меншік субъектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік
ұжым, халық, басқару органдары бола алады.
Меншік объектілері: өндіріс құралдары, мүлік ақша, құнды қағаздар,
ақпарат, интеллект, жұмыс болып табылады. Меншіктің заңдық мазмұны
құқықтық өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары бұл адамдар
арасындағы экономикалық пайдалануына байланысты қалыптасатын билік ету
құқықтарының санкцияланған тәртіп қатынастарының жиынтығы. Меншік
құқықтарының жүзеге асуы үшін меншік құқықтарының айрық-шалануы өте
маңызды.
Меншік құқықтарының айрықшалануы - бұл меншіктің объектісін, субъектісін
және меншікке өкілдіктерін анықтау.
Толық "құқықтар шоғыры" он бір элементтен тұрады:
1)Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша нақты бақылау жасау құқығы;
2)Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қас-иеттерін өзі үшін
пайдалану құқығы;
3)Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай қамтамасыз
ететінін шешу құқығы;
4) Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нә-тижелеріне иелік ету
құқығы;
5)Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту немесе жою
құқығы;
6)Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің экспроприяциясынан немесе
сыртқы орта тарапынан келетін залалдан қорғану құқығы;
7)Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы;
8)Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы;
9)Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу;
10)Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни игілікті қарызды өтеу
үшін өндіріп алу мүмкіндігі;
11) Қалдықтық сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына
келтірілуін қамтамасыз ететін тәртіптер мен институттардың болу құқығы.
Меншік қатынастары - материалдық және метериалдық емес ресурстарға қол
жеткізуден шеттетулер жүйесі. Егер ресурстарға қол жеткізуден шеттетулер
жоқ болса олар - ешкімдікі емес ешкімге тиесілі емес, немесе бәрі тиесілі,
өйткені оларға еркін қол жеткізуге болады, бұлар - бір нәрсе деп айтуға
болады,
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болат экономикалық ресурстар болып
табылады. Басқалар ресурстарға еркін қол жеткізуден шеттету, оларға жеке
құқықтарын айрықшалауды білдіреді.
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурста меншік құқықтарын олардан
неғұрлым көп пайда табу қабілетті, оларды жоғары бағалайтын адамдардың алуы
жағдай жасау болып табылады.
Меншік - тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілі тән өндірістік
қатынастар сипатына сәйкес, айрықша қасиеттеріне ие меншіктің тарихи
типтері ажыратылып жүр. Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының түрлі сатылардағы
қандай да бір меншік типінің шеңберінде иемдену тәсілдерінің
айырмашылықтары бар болатындықтан, түрлі иемдену нысандарын немесе меншік
нысандарын ажыратады. Оларға:
1)жеке иемдену нысандары; 2)ұжымдық иемдену формалары; 3) қоғамдық
иемдену нысандары жатады. Қандай да бір тип аясында қандай бір түрлер боуы
мүмкін. Осылайша: 1. Жеке меншік:
а) жеке;
ә) жеке еңбектік;
б) жеке капиталистік болып бөлінеді.
2)Ұжымдық меншік:
а) серіктестіктер;
ә) кооперативтік;
б) акционерлік;
в) ортақ өндіріс болып бөлінеді.
3. Қоғамдықменшік:
а) жалпы мемлекеттік;
ә) муниципалдық болып бөлінеді.
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандарының және түрлерінің мәнін
ажыратуға қүрылады. Бұнда меншік қатынастары шаруашылық қызметті
ұйымдастырудың қандай да бір нысандарының негізі болып табылады. Олардың
арасында диалектикалық байланыс бар. Бір жағынан, экономика құрылымы
меншік құрылымына әсер етеді, оның түрлерінің көптігін жүзеге асырады.
Екінші жағынан, шаруашылық жүргізу нысандары меншік объектілерін
пайдаланумен, сондай-ақ өндірістің техникалық даму деңгейімен
анықталады. Меншіктің бір түрінің немесе нысанының негізінде шаруашылық
жүргізудің түрлі нысан-дары қалыптасуы мүмкін, ал бүл бәсекенің негізі
болып табылады.
2 Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу.
Өтпелі экономика жағдайында меншік қатынастары түрлі өзгерістерге
ұшырайды. Бұл өзгерістер мемлекет қарамағынан алу және жекешелендіру
процестерімен байланысты. Мемлекет қарамағынан алу - мемлекеттік меншікті
өзгертуге байланысты мемлекеттің экономикадағы шектен тыс ролін жоюға
бағытталған шаралар жиынтығы.
Мемлекет қарамағынан алу монополизмді жеңуге, бәсекелестік пен
кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған.
Ол мына бағыттар бойынша жүреді:
1)иемдену процестін мемлекет қарамағынан алу;
2)шаруашылық жүргізудің сан түрлі нысандар жасау;
3)жаңа ұйымдық құрылымдарды қалыптастыру.
Мемлекет қарамағынан алу мен жекешелендіру тығыз байланысты.
Жекешелендіру- меншікті мемлекет қарамағынан алудың бағыттарының бірі,
оның мәні - меншікті жеке және заңды тұлғалардың жеке меншігіне беруде.
Мемлеке және муниципалдық кәсіпорындарды жекешелендіру:
* азаматтар мен акционерлік қоғамдардың мемлек тен және жергілікті билік
органдарынан;
* кәсіпорындарды және олардың кәсіпорындар реті де бөліп шығарылатын
бөлімшелерін;
* кәсіпорындардың материалдық және материалд емес активтерін;
* акционерлік қоғамдардың (серіктестіктердің) капиталындағы мемлекет
пен жергілікті билік орга дарының үлестерін (пай, акциялар);
* жекешелендірілетін кәсіпорындардың басқа кәсіпорындар капиталындағы
үлестерін (пай, акциялар меншікке алуын білдіреді.
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік меншік пен он қызметтерін жеке
секторға толық және жарым-жарты өткізіп берудің 22 түрлі тәсілі бар.
Жекешелендіру процесі - ұзаққа созылатын проц Жапонияда ол 10 жыл, ал Батыс
Еуропада 10-15 ж бойы жүрді.
Қазақстан Республикасындағы 10 жылдағы мемлекет қарамағынан алу және
жекешелендіру процесін төрт кезеңге бөліп қарауға болады; олардың
әрқайсысының 4 мақсаттары бар. Бұл процестердің басы Қазақстанның егеменді
мемлекет ретінде орнығу кезеңіне тұспа-тұс келеді. Ол кезең 1991-1992
жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңдегі жекешелендіру процесінің негізгі
бағыты - мемлекеттік орталықтанған-жоспарлы экономикадан нарықтық экомикаға
өту үшін жағдай жасау мақсатында кең ауқымда реформалау болды. Ол
кәсіпорындарды олардың еңбек ұжымдарының ұжымдық немесе акционерлік
меншігіне жеңілдетілген талаптармен беру және сауда мен қызмет
көрсету объектілерін сату, соның ішінде тұрғын үй купондарына сату жолымен
жүргізілді.
2 кезең 1993-1995 жылдарды қамтиды. Бұл кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 1993 жылғы 5 наурыздағы Жарлығымен бекітілген
"Қазақстан Республикасындағы 1993-1995 жылдардағы мемлекет қарамағынан алу
мен жекешелендірудің Ұлттық Бағдарламасына" сайкес жүзеге
асырылады.Жекешелендірудің екінші кезеңінің негізгі мақсаты -мемлекеттің
республика халқына ұлттық мүлікті өндіріс объектілері мен басқа да
мемлекетке тиесілі материалдық және материалдық емес активтерді өтеусіз
және өтеуімен өткізіп беру жолымен қайтаруды процесіндегі меншік
құқықтарының дербестенуі негізінде орталықтанған жоспарлы экономикадан
нарықтық экономикаға өтуге қажетті жағдай жасау болып еді.
Жекешелендірудің екінші кезеңінің бағдарламасы институци-оналдық
реформалардың негізгі бағыттарын анықтап берді:
-"шағын жекешелендіру", ол шағын сауда кәсіпорындарының, коммуналдық
шаруашылықтардың тұрмыстық қызмет көрсетедің байқаулары мен аукциондар
арқылы жүзеге асырылады; жұмысшылар саны 200-ден 5000-ға дейін жететін
орташа кәсіпорындарды, оның ішінде инвестициялық жекешелендіру купондарына
"жаппай жекешелендіру";
Жекешелендірудің 3 кезеңі 1996-1998 жылдар аралығын қамтыды және
Қазақстан Республикасы Үкіметі 1996 жылғы 2 ақпандағы №246 Қаулысымен
бекітілген "Қазақстан Республикасындағы 1996-1998 жылдарға арналған
жекешелендіру мен қайта құрылымдау Бағдарламасына" сәйкес жүзеге асырылды.
Үшінші кезең Бағдарламасының басты мақсаты жекешелендіру процесін аяқтау
жолымен Қазақстан Р публикасының экономикасында жеке меншік секторларда
басымдылығына қол жеткізу және оны бекіту болып еді.
Үшінші кезең мемлекеттік меншіктің тек ақшалай қар жатқа
жекешелендірілуін қарастырды және мыналар өткізуді көздейді:
* мүліктік кешен ретінде мемлекеттік кәсіпорын;
* жекешелендірілуі тұйық технологиялық циклді бұзбайтын мүліктік кешен
ретіндегі кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес бөлімшелері мен
құрылымдық бірліктерін;
* кәсіпорын мүмкін, мемлекеттік кәсіпорынды жойған жағдайда, тек
аукционда ғана;
- шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы мемлекеттің
акциялары мен үлестерін.
Сондай-ақ мемлекеттің акциялар пакеті мен үлестерін сенімдік басқаруға
беруді:
* электроэнергетикалық кешендегі;
* мұнай-газ және мұнай-химия кешеніндегі; металлургиялық және тау-кен
кешеніндегі;
* көлік-коммуникация кешеніндегі;
* агроөнеркәсіп кешеніндегі;
әлеуметтік саладағы секторлық бағдарламаларды.
ІV кезең 1999-2000 жылдар аралығын қамтыды және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 1999 жылғы 1 маусымдағы №683 қаулысымен бекітілген "1999-2000
жылдарға арналған жекешелендіру және мемлекеттік мүлікті басқарудың
тиімділігін арттыру Бағдарламасына" сәйкес жүзеге асырылды.
IV кезең Бағдарламасының басты мақсаты - жекелендіру мен мемлекеттік
мүлікті басқарудың құқықтық негіздерін жетілдіру; есепке алуды жақсарту,
басқарудың тиімділігін жоғарылату және мемлекеттік мүлікті конкурстық
және транспаранттық негізде жекешелендіруді қамтамасыз ету еді:
Бағдарламаға сәйкес:
-мемлекеттік акцияларды иемдену және пайдалану құқықтары салалық
минимтрліктер мен ведомстволарға өткізіп берілді;
-"көгілдер фишка" ретінде анықталып, мемлекет оларда үлес қосушы ретінде
қалдырылды;
-мемлекеттік мүлікті республикалық және коммуналдық деп бөлу жүргізілді;
бұл жергілікті бюджеттер табыстарын жоғарылатуды және аймақтардың
міндеттерінен шыға отырып, жергілікті жер-лерде инвестициялық саясат
жүргізуді көздейді.
1999-2000 жылдары Мемлекеттік мүлік комитеті мен оның облыстық бөлімшелері
34,5 мыңнан астам мемлекеттік Меншік объектілерін, соның ішінде 1991-1992
жылдары 6,2 мың объектіні купондарға және ресей рубльдеріне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...6
1.2 Меншіктің субъектілері мен
объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 20
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид,
топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі
мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және
тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің
өмір сүруіне айналдыруы дегенді білдіреді. Ал шеттету - қандай да бір
объектіні субъектінің езіндік қызметіне айналдырудың мүмкін еместігін
білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең
болса, оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те
соғұрлым күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы
жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің
салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші
жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас
қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер
арасындағы экономикалық байланыстардың формасы - ақша айналымы арқылы
жүретін тауар айырбасы болып табылады.
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері.
Меншік қай қоғамның да сан қырлы өзекті мәселесі болып келді.
Сондықтан да меншік құқығын кұкык институты ретінде қараған кезде оны
меншіктен шығатын экономикалық категория деп түсіну керек. Меншік
дегеніміздің өзі материалдық игіліктерді — табиғаттың өнімдері мен еңбекті
— меншіктену әрі иеленуді білдіреді. Ол тарихи қоғамның ішкі айқындауы
арқылы пайда болады. Сонымен, меншік затты иелену, меншіктену екен, оның
өзі заттың пайдалы касиеттеріне орай жүзеге асады, демек, оны меншіктенген
соң өндіріс барысында пайдаланып, оған билік етіледі. Мемлекеттік меншіктің
экономикалық қатынасы құқық нормаларымен реттеліп, меншік құқығына
айналады. Әлемдік құкықтану доктринасы мен отандық заң ғылымы мемлекеттік
меншік құқығын объективті жағдайдағы меншік құқығы және субъективті
жағдайдағы меншік құқығы деп бөледі.
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге
байланысты коғамдык катынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары
жөнінде (кодекс, заңдар мен басқа да заңдық, нормативтік құжаттар) әңгіме
болғанда — шын мәнінде объективтік мағынадағы меншік құқығы, яғни меншіктің
құқық институтын құрайтын нормалардың жиынтығы екенін көреміз. (мысалы, АК-
тің 188 - 276-баптары). Меншік құқығының объективті нормалары негізінде
нақтылы мемлекеттік меншік иесі өз калауы бойынша өзіне тиесілі мүлікті
пайдалануына және оған билік етуге құқылы екендігін, яғни сату-сатып алу,
жалға беру және тағы басқа белгілі зандық фактілерді жүзеге асыра
алатындығын әңгіме еткенімізде меншік құққығының субъективті жағына тап
боламыз (АК-тің 188-бабы).
Азаматтық кодекстің 188-бабында меншік құқығына мынадай анықтама
берілген: " Меншік құкығы дегеніміз — субъектінің заң құжаттары арқылы
танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,
пайдалану және оған билік ету құқығы". Бұл анықтама мейлінше дәл әрі ғылыми
жағынан толық берілген.
Өйткені, субъектіге "тиесілі" деген сөзбен шектеліп калмай, мүліктеріне өз
қалауынша иелену, пайдалану және билік ету құқығын береді. Меншік құқығына
анықтаманы субъектінің мүлікке заңға сәйкес билік етуі оны өзінің қалауынша
пайдалануы деп түсіну керек. Яғни субъектінің затқа үстемдік етуі
заңдастырылған және оған толық құқылы. Осындай үстемдікке қол жеткізу
аркылы меншік иесі азаматтың табиғат берген касиеттерінің бәрін пайдаланып,
оны өзгертуге, өндеуге, билік етуге, тіпті бөтен біреуге беруге, жой-ып
жіберу іне толық күкы бар.ратка заң арқылы үстемдікті тану заң күжаттарында
көрсетілген шекте жүзеге асады, өйткені, затқа үстемдікті шектеу меншік
иесінің еркіндігіне белгілі бір дәрежеде ыкпалын тигізеді, демек, затқа
меншік иесінін билігі шексіз болуы мүмкін емес. Сондыктан да Азаматтық
кодекстің 188-бабындағы меншік құқығын шектеу мұндай құқықтық шексіз
еместігін көрсетеді, сол себепті де тұлғаның өз иелігіндегі затты иелену,
пайдалану және билік ету құкығы заң аркылы айқындалады. Меншік иесінін
еркіндігін шектеу меншік иесінің өз өкілеттігін жүзеге асыруы басқа
тұлғалар мен мемлекеттің құкықтарын заңмен қорғайды.
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
Меншіктің құрлымы экономикалық жүйенің негізі болып табылады.
Меншікті қарастырудың екі тәсілдемесін ажырату керек.
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық каті гория ретінде
қарастырады. Меншік деген адамдар арасындағы өндіріс құралдары мен өндіріс
нәтижелерін иемдену тұрғысындағы қатынастар.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін сараптау
арқылы сипаттайды. Бүкіл қоғамдық құрылыстың өзегі болып табылаты меншікті.
Меншіктің экономикалық мазмұны мынадай түсініктер арқылы сипатталады:
аекі жұп категорияларының өзара байланысы:меншіктеу иемдеу-жатсыну;
әжекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы; б
өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі; в табыстарды
үлестіру тәсілі; г субъектілік - объектілік талдау.
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид,
топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі
мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және
тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің
өмір сүруіне айналдыруы дегенді білдіреді. Ал шеттету - қандай да бір
объектіні субъектінің езіндік қызметіне айналдырудың мүмкін еместігін
білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең
болса, оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те
соғұрлым күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы
жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің
салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші
жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас
қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер
арасындағы экономикалық байланыстардың формасы - ақша айналымы арқылы
жүретін тауар айырбасы болып табылады. Меншік қатынастарының ауқымды
негізін өндіру факторларын біріктіру тәсілі құрайды. Біріктірудің екі
тәсілі ажыратылып жүр: тікелей және сатылы. Өндіріс құралдарын
материалдық игіліктерді тікелей өндірушілермен өндіріс процесінде,
айналым саласы айналып өтіп қосылуын өндіріс факторларының тікелей
қосылу тәсілдері сипаттайды. Бұл жағдайда, бір адам бейнесінде екі
қызмет жүзеге асырылады өндіріс құралдарын меншіктеуші қызметі және
материалдық игіліктер тікелей өндіруші қызметі. Кейде басқа нұсқалары да
болуы мүмкін, бұл жағдайда екі қызмет ажыратылып, түрлі субьектілерге
бекітіледі; бірінде - өндіріс құралдарын меншіктеуші қызметі, бірінде -
жұмыс күші қызметі. Бұл жағдай жұмысшы өндіріс құралдарынан шеттетілген.
Өндіріс факторлары бірігуі үшін, өндіріс құралдарын меншіктеушін жұмыс
нарығында жұмыс күшін жалдауы қажет. Сондықтан да, өндіріс саласында жүзеге
асатын заттық және жеке факторлардың бірігуі жұмыс күшін сату-сатып алу
актісінен кейін, яғни тауар-ақша қатынастары арқылы жүреді.
Өндіріс факторлары бірігуінің бұл нұсқасы сатылы деп аталады. Табыстарды
үлестіру өндіріс құралдарын меншіктеушілер мүддесі үшін жүзеге асырылады.
Меншік субъектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік
ұжым, халық, басқару органдары бола алады.
Меншік объектілері: өндіріс құралдары, мүлік ақша, құнды қағаздар,
ақпарат, интеллект, жұмыс болып табылады. Меншіктің заңдық мазмұны
құқықтық өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары бұл адамдар
арасындағы экономикалық пайдалануына байланысты қалыптасатын билік ету
құқықтарының санкцияланған тәртіп қатынастарының жиынтығы. Меншік
құқықтарының жүзеге асуы үшін меншік құқықтарының айрық-шалануы өте
маңызды.
Меншік құқықтарының айрықшалануы - бұл меншіктің объектісін, субъектісін
және меншікке өкілдіктерін анықтау.
Толық "құқықтар шоғыры" он бір элементтен тұрады:
1)Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша нақты бақылау жасау құқығы;
2)Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қас-иеттерін өзі үшін
пайдалану құқығы;
3)Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай қамтамасыз
ететінін шешу құқығы;
4) Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нә-тижелеріне иелік ету
құқығы;
5)Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту немесе жою
құқығы;
6)Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің экспроприяциясынан немесе
сыртқы орта тарапынан келетін залалдан қорғану құқығы;
7)Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы;
8)Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы;
9)Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу;
10)Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни игілікті қарызды өтеу
үшін өндіріп алу мүмкіндігі;
11) Қалдықтық сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына
келтірілуін қамтамасыз ететін тәртіптер мен институттардың болу құқығы.
Меншік қатынастары - материалдық және метериалдық емес ресурстарға қол
жеткізуден шеттетулер жүйесі. Егер ресурстарға қол жеткізуден шеттетулер
жоқ болса олар - ешкімдікі емес ешкімге тиесілі емес, немесе бәрі тиесілі,
өйткені оларға еркін қол жеткізуге болады, бұлар - бір нәрсе деп айтуға
болады,
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болат экономикалық ресурстар болып
табылады. Басқалар ресурстарға еркін қол жеткізуден шеттету, оларға жеке
құқықтарын айрықшалауды білдіреді.
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурста меншік құқықтарын олардан
неғұрлым көп пайда табу қабілетті, оларды жоғары бағалайтын адамдардың алуы
жағдай жасау болып табылады.
Меншік - тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілі тән өндірістік
қатынастар сипатына сәйкес, айрықша қасиеттеріне ие меншіктің тарихи
типтері ажыратылып жүр. Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының түрлі сатылардағы
қандай да бір меншік типінің шеңберінде иемдену тәсілдерінің
айырмашылықтары бар болатындықтан, түрлі иемдену нысандарын немесе меншік
нысандарын ажыратады. Оларға:
1)жеке иемдену нысандары; 2)ұжымдық иемдену формалары; 3) қоғамдық
иемдену нысандары жатады. Қандай да бір тип аясында қандай бір түрлер боуы
мүмкін. Осылайша: 1. Жеке меншік:
а) жеке;
ә) жеке еңбектік;
б) жеке капиталистік болып бөлінеді.
2)Ұжымдық меншік:
а) серіктестіктер;
ә) кооперативтік;
б) акционерлік;
в) ортақ өндіріс болып бөлінеді.
3. Қоғамдықменшік:
а) жалпы мемлекеттік;
ә) муниципалдық болып бөлінеді.
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандарының және түрлерінің мәнін
ажыратуға қүрылады. Бұнда меншік қатынастары шаруашылық қызметті
ұйымдастырудың қандай да бір нысандарының негізі болып табылады. Олардың
арасында диалектикалық байланыс бар. Бір жағынан, экономика құрылымы
меншік құрылымына әсер етеді, оның түрлерінің көптігін жүзеге асырады.
Екінші жағынан, шаруашылық жүргізу нысандары меншік объектілерін
пайдаланумен, сондай-ақ өндірістің техникалық даму деңгейімен
анықталады. Меншіктің бір түрінің немесе нысанының негізінде шаруашылық
жүргізудің түрлі нысан-дары қалыптасуы мүмкін, ал бүл бәсекенің негізі
болып табылады.
2 Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу.
Өтпелі экономика жағдайында меншік қатынастары түрлі өзгерістерге
ұшырайды. Бұл өзгерістер мемлекет қарамағынан алу және жекешелендіру
процестерімен байланысты. Мемлекет қарамағынан алу - мемлекеттік меншікті
өзгертуге байланысты мемлекеттің экономикадағы шектен тыс ролін жоюға
бағытталған шаралар жиынтығы.
Мемлекет қарамағынан алу монополизмді жеңуге, бәсекелестік пен
кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған.
Ол мына бағыттар бойынша жүреді:
1)иемдену процестін мемлекет қарамағынан алу;
2)шаруашылық жүргізудің сан түрлі нысандар жасау;
3)жаңа ұйымдық құрылымдарды қалыптастыру.
Мемлекет қарамағынан алу мен жекешелендіру тығыз байланысты.
Жекешелендіру- меншікті мемлекет қарамағынан алудың бағыттарының бірі,
оның мәні - меншікті жеке және заңды тұлғалардың жеке меншігіне беруде.
Мемлеке және муниципалдық кәсіпорындарды жекешелендіру:
* азаматтар мен акционерлік қоғамдардың мемлек тен және жергілікті билік
органдарынан;
* кәсіпорындарды және олардың кәсіпорындар реті де бөліп шығарылатын
бөлімшелерін;
* кәсіпорындардың материалдық және материалд емес активтерін;
* акционерлік қоғамдардың (серіктестіктердің) капиталындағы мемлекет
пен жергілікті билік орга дарының үлестерін (пай, акциялар);
* жекешелендірілетін кәсіпорындардың басқа кәсіпорындар капиталындағы
үлестерін (пай, акциялар меншікке алуын білдіреді.
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік меншік пен он қызметтерін жеке
секторға толық және жарым-жарты өткізіп берудің 22 түрлі тәсілі бар.
Жекешелендіру процесі - ұзаққа созылатын проц Жапонияда ол 10 жыл, ал Батыс
Еуропада 10-15 ж бойы жүрді.
Қазақстан Республикасындағы 10 жылдағы мемлекет қарамағынан алу және
жекешелендіру процесін төрт кезеңге бөліп қарауға болады; олардың
әрқайсысының 4 мақсаттары бар. Бұл процестердің басы Қазақстанның егеменді
мемлекет ретінде орнығу кезеңіне тұспа-тұс келеді. Ол кезең 1991-1992
жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңдегі жекешелендіру процесінің негізгі
бағыты - мемлекеттік орталықтанған-жоспарлы экономикадан нарықтық экомикаға
өту үшін жағдай жасау мақсатында кең ауқымда реформалау болды. Ол
кәсіпорындарды олардың еңбек ұжымдарының ұжымдық немесе акционерлік
меншігіне жеңілдетілген талаптармен беру және сауда мен қызмет
көрсету объектілерін сату, соның ішінде тұрғын үй купондарына сату жолымен
жүргізілді.
2 кезең 1993-1995 жылдарды қамтиды. Бұл кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 1993 жылғы 5 наурыздағы Жарлығымен бекітілген
"Қазақстан Республикасындағы 1993-1995 жылдардағы мемлекет қарамағынан алу
мен жекешелендірудің Ұлттық Бағдарламасына" сайкес жүзеге
асырылады.Жекешелендірудің екінші кезеңінің негізгі мақсаты -мемлекеттің
республика халқына ұлттық мүлікті өндіріс объектілері мен басқа да
мемлекетке тиесілі материалдық және материалдық емес активтерді өтеусіз
және өтеуімен өткізіп беру жолымен қайтаруды процесіндегі меншік
құқықтарының дербестенуі негізінде орталықтанған жоспарлы экономикадан
нарықтық экономикаға өтуге қажетті жағдай жасау болып еді.
Жекешелендірудің екінші кезеңінің бағдарламасы институци-оналдық
реформалардың негізгі бағыттарын анықтап берді:
-"шағын жекешелендіру", ол шағын сауда кәсіпорындарының, коммуналдық
шаруашылықтардың тұрмыстық қызмет көрсетедің байқаулары мен аукциондар
арқылы жүзеге асырылады; жұмысшылар саны 200-ден 5000-ға дейін жететін
орташа кәсіпорындарды, оның ішінде инвестициялық жекешелендіру купондарына
"жаппай жекешелендіру";
Жекешелендірудің 3 кезеңі 1996-1998 жылдар аралығын қамтыды және
Қазақстан Республикасы Үкіметі 1996 жылғы 2 ақпандағы №246 Қаулысымен
бекітілген "Қазақстан Республикасындағы 1996-1998 жылдарға арналған
жекешелендіру мен қайта құрылымдау Бағдарламасына" сәйкес жүзеге асырылды.
Үшінші кезең Бағдарламасының басты мақсаты жекешелендіру процесін аяқтау
жолымен Қазақстан Р публикасының экономикасында жеке меншік секторларда
басымдылығына қол жеткізу және оны бекіту болып еді.
Үшінші кезең мемлекеттік меншіктің тек ақшалай қар жатқа
жекешелендірілуін қарастырды және мыналар өткізуді көздейді:
* мүліктік кешен ретінде мемлекеттік кәсіпорын;
* жекешелендірілуі тұйық технологиялық циклді бұзбайтын мүліктік кешен
ретіндегі кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес бөлімшелері мен
құрылымдық бірліктерін;
* кәсіпорын мүмкін, мемлекеттік кәсіпорынды жойған жағдайда, тек
аукционда ғана;
- шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы мемлекеттің
акциялары мен үлестерін.
Сондай-ақ мемлекеттің акциялар пакеті мен үлестерін сенімдік басқаруға
беруді:
* электроэнергетикалық кешендегі;
* мұнай-газ және мұнай-химия кешеніндегі; металлургиялық және тау-кен
кешеніндегі;
* көлік-коммуникация кешеніндегі;
* агроөнеркәсіп кешеніндегі;
әлеуметтік саладағы секторлық бағдарламаларды.
ІV кезең 1999-2000 жылдар аралығын қамтыды және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 1999 жылғы 1 маусымдағы №683 қаулысымен бекітілген "1999-2000
жылдарға арналған жекешелендіру және мемлекеттік мүлікті басқарудың
тиімділігін арттыру Бағдарламасына" сәйкес жүзеге асырылды.
IV кезең Бағдарламасының басты мақсаты - жекелендіру мен мемлекеттік
мүлікті басқарудың құқықтық негіздерін жетілдіру; есепке алуды жақсарту,
басқарудың тиімділігін жоғарылату және мемлекеттік мүлікті конкурстық
және транспаранттық негізде жекешелендіруді қамтамасыз ету еді:
Бағдарламаға сәйкес:
-мемлекеттік акцияларды иемдену және пайдалану құқықтары салалық
минимтрліктер мен ведомстволарға өткізіп берілді;
-"көгілдер фишка" ретінде анықталып, мемлекет оларда үлес қосушы ретінде
қалдырылды;
-мемлекеттік мүлікті республикалық және коммуналдық деп бөлу жүргізілді;
бұл жергілікті бюджеттер табыстарын жоғарылатуды және аймақтардың
міндеттерінен шыға отырып, жергілікті жер-лерде инвестициялық саясат
жүргізуді көздейді.
1999-2000 жылдары Мемлекеттік мүлік комитеті мен оның облыстық бөлімшелері
34,5 мыңнан астам мемлекеттік Меншік объектілерін, соның ішінде 1991-1992
жылдары 6,2 мың объектіні купондарға және ресей рубльдеріне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz