Мектеп пен отбасы ынтымақтығын орнықтырудағы мұғалім ролі

Ж О С П А Р:

КІРІСПЕ

1. Халықтық дәстүр және отбасы тәрбиесі

2. Баланы отбасында рухани дамытудың кейбір қырлары

3. Ынтымақтастық педагогикасы

4. Ұстаз . бала жанының тамыршысы

ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ

Елiмiздiң үкiметi соңғы жылдары қабылдаған Қазақстан Республикасы азаматтарының жаңа әлеуметтiк - экономикалық мiнез - құлқы қалыптастыру тұжырымдамасы Жалпы бiлiм беретiн мектептер тұжырамдамасы Этникалық мәдени бiлiм беру тұжырымдамасы сияқты тарихи құжаттарда қандай азамат тәрбиелеу керек жаңа қоғамды құрушылар қандай болуы керек деген мәселе күн тәртiбiне қойылып оған ғылыми дәйектi жауап iздестiрiлгенҚазiргi жалпы бiлiм беретiн орта мектеп оқушыларын тәрбеилеудiң үлгi бағдарламасында жоғарыда көрсетiлген тарихи тұжырымдамалар мен ел басшысы ННазарбаевтың ¤асырлар тоғысында ғылыми – теориялық еңбегiне негiздей отырып тәрбиенiң түпкi мақсаты - қоғамның нарықтық қарым –қатынасқа көшу кезiнде саяси - экономикалық және рүхани дағдарыстарды жеңiп шыға алатын iзгiленген 21 ғасырды құрушы iскерөмiрге икемделгiшжан - жақты мәдениеттi жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру деген тұжырым жасалғанСоған орай тәрбие бағдарламасының жаңа жобасында көзделген басты принциптер: бiрiншiден - қоғамдық қатынастардың өзгеруiне байланысты тәрбиенi таптық тұрғыдан қарастырып әсiресе саясаттандыруға негiздемейжалпы адамзаттық мәдениетпен ұлттық мәдениеттiң озық үлгiлерiн кiрiктiре пайдалану мәдени байлық барлық қоғам мүшелерiне бiрдей ортақ деп санаутәрбие мәселесiне культурологиялық тұрғыда қарау үшiншiден - жеке тұлғаны тәрбиелеп жетiлдiру iсi қоршаған орта арқылы iске асырылатындықтан оқушының дүниеге көзқарасын қарым - қатынаспен тәрбиелеп қалыптастырудың жолын қарастыру болып отырТөртiншiден - бұрын баланы тек тәрбиеленушi объек деп қарап тәрбиешi - ұстаздар қауымы өз беделдерiмен ықпал етiп келсеендi оларды тәрбие iсiне белсене қатыстыра отырып әрi тәрбиенiң объектiсi ә„рi өзiн - өзi тәрбиелеушi саналы субъект деп қарау баланың жеке басын бағалау онымен санасу сенiм бiлдiру ынтымақтаса iс - әрекет етубесiншiден - адам тәрбиесi әрi биологиялықәрi психологиялық процесс болғандықтан тәрбие iсiн баланың жас және жеке басына тән даралық ерекшклiктерiн ескере жургiзу алтыншыдан - оқу - тәрбие iсiн iзгiлендiру демократияландыру жеке тұлғаны дамыта тәрбиелеужетiншiден - тәрбиенiң түрлерi өтпелi кезең талаптарына сай қайта қаралыпоның мiндетi мақсаттарын нақтылау мәселесi ойластырылды Сегiзiншiден - әр сыныпта оқу - тәрбие жүйесiнде берiлетiн бiлiмбiлiкдағдылар көлемi ескерiлiп сыныптан тыс тәрбие жұмысында мумкiндiгiнше кеңейтiлiп жалғасын тапты Тоғызын - жеке тұлғаны тәрбиелеп жетiлдiрудiң нәтижесiнтәрбиелiк деңгейiн анықтаудың iшкi механизмiн ашуға зер салынды
Тәрбие iсiнiң адам туғаннан о дүниеге аттанған дейiн үздiксiз және кешендi түрде жүргiзiлетiн үрдiс екенiн ескере отырып нарықтық қарым - қатынасқа бейiм iскержан - жақты жетiлген азамат тәрбиелеуде азаматтық мәдениет қорынан бастау алатын өркенииеттi әлемдiк мәдениет пен жергiлiктi ұлтық мәдениеттi кiрiктiре iске асыру көзделдi Яғни жеке тұлғаның ақыл - ой мәдениетi адамгершiлiк мәдениетi кәсiби бағдар беру мен политехникалық - еңбек мәдениетi эстетикалық мәдениет дене мәдениетiсаяси және құқықтық мәдениетiэкологиялық мәдениетi бүкiл адам заттың қолы жеткен бұрын - соңғы рухани мәдениет пен әлеуметтiк - экономикалық материалдық мәдениет атаулының байлықтарына сүйене отырып қалыптастырылады

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының жаңа әлеуметтік - экономикалық мінез - құлық қалыптастыру тұжырымдамасы. 1995ж.
2. Жалпы білім беретін мектептер тұжырымдамасы. 1996ж.
3. Этникалық мәдени білім беру тұжырымдамасы. 1996ж.
4. Табылдиев Ә. Халық тағылымы: Қазақтың халық педагогикасы және тәрбие. Алматы: Қазақ университеті, 1992
5. Қазақ хылқының тәлім - тәрбие тарихынан. Алматы:Кітап,1992
6. Оразақов К., Нарбаев Б. Ата дәстүрі - әдеп, болашақ игілігі. - алматы:1991
7. Оршыбеков Ы. Қазақ халқының педагогикалық мәдениеті.Алматы: Білім, 1981
8. Оршыбеков Ы. Қазақтың халық творчесвосындағы азаматтық тәрбие. - Алматы: Қазақстан, 1977
9. Жұмабев М. Педагогика. Алматы: Ана тілі,1992
10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика, Астана:1998
11. Қ. Жарықбаев. Жүсіпбек Аймауытұылының психологиялық көзқарастары. - Алматы: Білім,2000
12. А. Шашақова. Халвқ тәлімі - тәрбие бастауы. –Алматы: Рауан, 1994
13. К.Шаймерденова. мектептегі оқу - тәрбие жұмысын халық педагогикасы негізінде жүргізу жұмысының бағыт - бағдары. Аматы: 1993
14. Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру.А - А.,1978
15. Баранов С.П. Принципы обучения.М., 1975
16. Азаров Ю.П. Искусство воспитания. М., 1985

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

МЕКТЕП ПЕН ОТБАСЫ ЫНТЫМАҚТЫҒЫН ОРНЫҚТЫРУДАҒЫ МҰҒАЛІМ РОЛІ
Ж О С П А Р:

КІРІСПЕ

1. Халықтық дәстүр және отбасы тәрбиесі

2. Баланы отбасында рухани дамытудың кейбір қырлары

3. Ынтымақтастық педагогикасы

4. Ұстаз - бала жанының тамыршысы

ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ

Елiмiздiң үкiметi соңғы жылдары қабылдаған Қазақстан Республикасы
азаматтарының жаңа әлеуметтiк - экономикалық мiнез - құлқы қалыптастыру
тұжырымдамасы( Жалпы бiлiм беретiн мектептер тұжырамдамасы( Этникалық
мәдени бiлiм беру тұжырымдамасы сияқты тарихи құжаттарда қандай азамат
тәрбиелеу керек( жаңа қоғамды құрушылар қандай болуы керек деген мәселе күн
тәртiбiне қойылып( оған ғылыми дәйектi жауап iздестiрiлген(Қазiргi жалпы
бiлiм беретiн орта мектеп оқушыларын тәрбеилеудiң үлгi бағдарламасында
жоғарыда көрсетiлген тарихи тұжырымдамалар мен ел басшысы Н(Назарбаевтың
¤асырлар тоғысында ғылыми – теориялық еңбегiне негiздей отырып( тәрбиенiң
түпкi мақсаты - қоғамның нарықтық қарым –қатынасқа көшу кезiнде саяси -
экономикалық және рүхани дағдарыстарды жеңiп шыға алатын( iзгiленген 21
ғасырды құрушы iскер(өмiрге икемделгiш(жан - жақты мәдениеттi жеке тұлғаны
тәрбиелеп қалыптастыру деген тұжырым жасалған(Соған орай тәрбие
бағдарламасының жаңа жобасында көзделген басты принциптер: бiрiншiден -
қоғамдық қатынастардың өзгеруiне байланысты тәрбиенi таптық тұрғыдан
қарастырып әсiресе саясаттандыруға негiздемей(жалпы адамзаттық мәдениетпен
ұлттық мәдениеттiң озық үлгiлерiн кiрiктiре пайдалану( мәдени байлық барлық
қоғам мүшелерiне бiрдей ортақ деп санау(тәрбие мәселесiне культурологиялық
тұрғыда қарау( үшiншiден - жеке тұлғаны тәрбиелеп жетiлдiру iсi қоршаған
орта арқылы iске асырылатындықтан оқушының дүниеге көзқарасын қарым -
қатынаспен тәрбиелеп қалыптастырудың жолын қарастыру болып отыр(Төртiншiден
- бұрын баланы тек тәрбиеленушi объек деп қарап тәрбиешi - ұстаздар қауымы
өз беделдерiмен ықпал етiп келсе(ендi оларды тәрбие iсiне белсене қатыстыра
отырып( әрi тәрбиенiң объектiсi( ә„рi өзiн - өзi тәрбиелеушi саналы субъект
деп қарау( баланың жеке басын бағалау( онымен санасу( сенiм бiлдiру(
ынтымақтаса iс - әрекет ету(бесiншiден - адам тәрбиесi әрi биологиялық(әрi
психологиялық процесс болғандықтан тәрбие iсiн баланың жас және жеке басына
тән даралық ерекшклiктерiн ескере жургiзу( алтыншыдан - оқу - тәрбие iсiн
iзгiлендiру( демократияландыру( жеке тұлғаны дамыта тәрбиелеу(жетiншiден -
тәрбиенiң түрлерi өтпелi кезең талаптарына сай қайта қаралып(оның мiндетi(
мақсаттарын нақтылау мәселесi ойластырылды( Сегiзiншiден - әр сыныпта( оқу
- тәрбие жүйесiнде берiлетiн бiлiм(бiлiк(дағдылар көлемi ескерiлiп(
сыныптан тыс тәрбие жұмысында мумкiндiгiнше кеңейтiлiп жалғасын тапты(
Тоғызын - жеке тұлғаны тәрбиелеп жетiлдiрудiң нәтижесiн(тәрбиелiк деңгейiн
анықтаудың iшкi механизмiн ашуға зер салынды(
Тәрбие iсiнiң адам туғаннан о дүниеге аттанған дейiн үздiксiз және
кешендi түрде жүргiзiлетiн үрдiс екенiн ескере отырып( нарықтық қарым -
қатынасқа бейiм( iскер(жан - жақты жетiлген азамат тәрбиелеуде азаматтық
мәдениет қорынан бастау алатын өркенииеттi әлемдiк мәдениет пен жергiлiктi
ұлтық мәдениеттi кiрiктiре iске асыру көзделдi( Яғни жеке тұлғаның ақыл -
ой мәдениетi( адамгершiлiк мәдениетi( кәсiби бағдар беру мен политехникалық
- еңбек мәдениетi( эстетикалық мәдениет дене мәдениетi(саяси және құқықтық
мәдениетi(экологиялық мәдениетi бүкiл адам заттың қолы жеткен бұрын - соңғы
рухани мәдениет пен әлеуметтiк - экономикалық( материалдық мәдениет
атаулының байлықтарына сүйене отырып қалыптастырылады(

1. Халықтық дәстүр және отбасы тәрбиесі

Ұлттық дәстүр мен әдет - ғұрыптар және рәсімдер халық педагогикасының
маңызды көзі екені белгілі. Педагогикалық ой - пікірлердің дамуына назар
аударсақ, дәстүрлер өз мәніне қарай көп қырлы және қарама - қайшылықты
болып көрінеді. Әрбір ұрпақ дәстүрді қажетіне қарай қабылдап, “озығы мен
тозығын” таңдауды өзі шешеді.
Дәстүрлердің құндылығы тұрмыстағы, күнделікті өмір барысындағы қадір -
қасиетіне, жаңа ұрпақ қалай қабылдап жатқанына байланысты. Дәстүрлерге
немқұрайдылықпен жанасу қоғам өміріне кері әсер етуі мүмкін. Ал оған мән
бермеу - қоғамдық тәрбие мен ұрпақтар мұрагерлігінің бұзылуына алып келеді.
Бұл әдіснамалық заңдылықты есепке алмау өз кезегінде әлеуметтік және
отбасылық тәрбиені жүзеге асыруға айтарлықтай зиянын тигізеді.
Дәстүр - әрбір ұлттың өзіне тән әлеуметтік және табиғи ортасы, тұрмыс
көрінісі, күнделікті тіршіліктен келіп шықса да, оның түбінде еңбекқорлық,
отансүйгіштік, адамгершілік сияқты барлық халықтарға тән идея алға
тартылғандықтан жалпы адамилық мағынаға ие. Дәл осы мағына бала тәрбиесінде
жетекші орын алуы керек. Себебі, бала санасындағы өз халқына тән ұлттық
дәстүрлерді мақтан тұту ұлтшылдық көзқарас дәрежесіне өтпей, қайта әрбір
ұлттардың дәстүрі өздері үшін қымбат екенін оларды кемсітпеу керектігін де
түсіндіру қажет.
Бүгінгі күнде ұлттық дәстүрлерімізді қайта жаңғыртып жатқанымыз олар
тек бұрынғы ата - бабаларымыздың мәдени мұрасы болғандықтан ғана емес,
ұлттық тәуелсіздігімізге пайдалы қызмет көрсететіндіктен, жас ұрпақты еркін
рухта тәрбиелеуге жәрдемдесетіндіктен болып отыр.
Халықтың өзі бір идея көтерсе, оны белгілі мақсат көздемей тұрып
ортаға тастамайды, яғни арман - тілек ретінде өрнектеп, әлеуметтік идеалға
айналдырады, сол идеалдарды перзенттерінен көруді қалайды. Міне, осының өзі
дәстүрлердің әлеуметтік - тәрбиелік маңызын айқындайды. Ал әрбір ата - ана
өз перзенттерінің ақылы толысқан адам болуына тілейді, өздері жетпеген
арман - тілектерге балалары жетсін дейді. Балаларының әрбір жетістігіне
олар қуанады, кемшілігіне қайғырады. Ата - ананың осындай үміт - арманы да
дәстүр сипатында ұрпақтан - ұрпаққа ұласып келеді. ”Ананың көңілі балада,
баланың көңілі далада” деген сөз де бекерге айтылмаған. Перзент ата - ана
алдындағы қарызын ешқашан толық өтей алмайды, керісінше, бұл қарызды өз
балаларына беріп құтылады. Дәстүрдің педагогикалық насихатын дәл осы ретпен
түсіну керек. Тәрбиенің құралдары мен әдістері де кейінгі ұрпаққа дәстүр
ретінде өтеді.
Шығыс халықтарында балажандылық түбегейлі қалыптасқан. Бала -
отбасының қуанышы, сондай - ақ ерлі - зайыптыны байлап тұратын жіп. Сонымен
қатар, балалар үлкендердің қамқорлығы, мейір - шапағаты арқылы өсіп,
ержетеді, адам ретінде өмірден өз орнын табады.
Әділ мектеп болмай тұрған кезде, яғни педагогика ғылым ретінде
қалыптаспаған дәуірде - ақ тайпа мүшелері балаларды еңбексүйгіштікке,
ержүректілікке, әдептілік пен нәзіктікке, достық пен мейірімділікке,
адамгершілікке баулып, адамдық рухтың жоғары болуын қалыптастырады. Осындай
тәжірибелер біздің дәуірімізге дейін жетіп, халық педагогикасының құрамына
еніп отыр.
Орта Азия халықтары ежелден өзара тығыз байланысты болған. Бір -
біріне барып - келіп, қыз алып, қыз беріп араласып, достық қарым -
қатынаста өмір сүру нәтижесінде бала тәрбиесіндегі бай тәжірибелерін де
бөліскен.
Мұғалімнің тәлім - тәрбие берудегі басты әрекеті оқыту болса, ал
оқу дегеніміз оқушының дүниені танып білуге бағытталған өзіндік әрекеті.
Оқу мен оқыту, бір медальдың екі жағындай бір - бірімен тығыз байланысқан
күрделі әрекет, олар белгілі бір мақсатпен, жоспармен, жүйелі түрде
ұйымдастырылып, жүзеге асады. Олардың өзіне тән әдістері мен сабақ жүргізу
формалары, сондай - ақ, әр түрлі нәтижелері болады. Оқу арқылы шәкірт
біртіндеп, білім, дағды, икемділіктерді, тиісті ғылыми ұғымдарды
меңгереді. Мұның нәтижесінде жан қуаттары (ес,ойлау, қиял т.б.), эмоция,
ерік жігер процестері дами түсуде. Мұғалім әркез шәкіртінің рухани
тілектерін, таным белсенділігін шөліркетпей, ұдайы қанағаттандырып, оның
табиғатты, өмірді адамдар еңбегін білуге құштарлығын дамытуы қажет. Ұстаз
бала жанының тамыршысы дегендей Ж.Аймауытов жасөспірімді оқытып -
тәрбиелеуде, оның жеке тұлғасын, өзіндік мәнін қалыптастыруда мұғалімнің
ролі айрықша екеніне көп көңіл бөлген. Мұғалімнің басқасын кешуге болса
да, былжырап, баланы еңсесі түсіп оқытқанын кешуге болмайды. Туыста
жігерсіз, арсыз мұғалім сыртқы түрінде қандай оқтай, қандай әдіс қолданып
оқуын түрлендірем дегенмен мөз береке шықпайды... Баланың ақылы, сезімі,
қайраты мұғалімнің жігерлі ықпалы арқасында ғана жетеді. Мұғалім
балаларына салақ, селсоқ қараса, олардың жан қуаттарын жетілтіп, тәрбие де
бере алмайды.. Шәкірттерін еш уақытта аямаған оқытушы қолындағы ең жақсы
құралының бірінен айрылған болып табылады... Білімге деген ынталанушылық -
адам бойындағы ой еңбегі күшінің қайнар көзі, сондай - ақ көздерді көбірек
ашу, бөгетсіз саулатып ағызу, өркендету өнері - мұғалімнің бойына біткен
қасиет болуы керек... Мұғалімнің кіндік қазығы - шәкірттің жаратылысына
біткен икемдерді танып - біліп, сол арқанның бойымен шәкіртінің білімін
шырғаға тартып, молайта беру... Оқытушының сөйлегенінен де істегені
баланың ынтасын көбірек аударады... Жақсы оқытушы болу үшін ілтипатты,
тұрақты, кең, мінезі ауыр, сөзі жатық, ойына берік, ұстамды болу керек.
Шәкірттерінің қалт еткен қылығын байқап, сұрағына әзір тұру керек...
Қазіргі отбасы тәрбиесіндегі басты нысана баламен рүхани үндестік пен
үйлесімділікке ұмтылу ата - баба мұрасын сақтауға көңіл бөлу, халықтың
тәлімдік мұрасын бүгінгі күнмен сабақтастыру болып табылады. Осыған
орай, отбасында еңбек сүйгіштікке, баланың жасына сай еңбек түрлеріне
және қоғамдық - пайдалы еңбекке баулуды іске асыру қажет. Ата - ана және
әлеүметтік орта болашақ аазаматтың денсаулығын жастайынан сақтау үшін,
оның тәнінің дұрыс тузіліп қалыптасуына, салауатты өмір салтын нығайтүға
ерекше мән бергені бүгінгі күннің өзекті мәселенің бірі болып саналады.
Әр отбасы ата - тегінен келе жатқан кәсібін, өнерін, атқарған
еңбегін құрметтеп оны кейінгі ұрпаққа үлгі - өнеге еткен, бірлесіп
атқарған пайдалы қоғамдық еңбек барысында адамгершілік қағидаларды қатаң
сақтап, дамытып отырған, ұрпағына ақыл - кеңес беріп , ата кәсібін
құрметтеп, қалыптасқан дәстүрді жетілдірген. Туыстық, отбасылық
қатынастарды бала кезінен қалыптастырған. Мысалы, ойын ойнау, көркем
өнермен шұғылдану, еңбекке баланы қалыптастыру арқылы ересек адам мен
баланың қарым қатынасын нығайтуды көздеген.
Үлкенді құрметпен өнеге тұту, одан үлгі алу, біріккен шығармашылық
еңбек етуді, белсенді іс - әрекетке баулуды дәстүрлі мерекелер,
фолькорлық кештер, ұлттық өнер, ойын сайыстары арқылы іске асырған.
Туыстарға, айналадағыларға қамқор бола білу, қиын жағдайда оларға қол
ұшын беру, туған жерді , ондағы табиғатты сүю, оны қорғау күнделікті
өмір салтына айналған. Ересек бала өзінен кішіге қарым - қатынас құрып,
әлеуметтік мәдени қалыптарды үйретіп, қамқорлық көрсетіп, өз ісіне
жауапкершілікпен қараған. Отбасында қалыптасқан дәстүрді мерекелерді
өткізу арқылы баланың тұлғалық қасиетін жетілдіру іске асырылған.
Мысалы, баланың дүниеге келуі, кәмелетке толуы, үйлену тойы, т.б.
Отбасылық қарым - қатынастың негізінде үнемі балаға қамқорлық
көрсетіп, ол отбасы мүшесі, оның пікірі мен көмегі үлкендерге қажет
деген сенімін қалыптастыру керек. Халық даналығына назар аударсақ, ол
былай дейді: Егер сен бір жылдық өміріңді ойласаң, онда арпа ек, он
жылдық өміріңді ойласаң, онда ағаш ек, ал ғасырлық өмірінді ойласаң,
онда бала тәрбиеле.
Ана тілінің тағдыры отбасынан басталады. Рухани байлық дүниетаным,
түсінік, рүх, иман отбасынан қаланады. Егер жас бала отбасынан осы
түсініктерді ана тілі арқылы халықтың сарқылмас мол рухани қазынасынан
сусындаса, өзіміздің дәстүрлі ұлттық дүниетанымыздың арасында әлемдік
өркениет жетістіктерін игеріп, терең меңгерсек, ешкімге есебімізді
жібермейтін дәрежеге жетсек, онда дербес ел ретінде нық тұрамыз.
Қазақ халқы баланы барлық асылдан жоғары бағалаған, болашағына,
арманына балаған. Сондықтан да халқымыз “Балалы үй - базар, баласыз үй
- мазар”, “Босағасын алтыннан соқсаң да, перзент сүймей, адамның
мейірі қанбас, ”Ақыл тойға келген қыз емес пе, айлық қолға ұстаған мұз
емес пе”деп барлық асыл сөздерін арнаған.
Қазақ отбасы көбінесе көп балалы болып келген. Қазақ отбасы ата -
ана, әке - шеше, балалар үш ұрпақты құрамнан тұрған. Отбасы
экономикалық жағынан қамтамасыз етіліп отырған. Ата - ана мен әке -
шешенің қарым - қатынасы жас баланың адамгершілік жағынан толысып
жетілуіне үлкен үлес қосады және ізгілікті іске баулиды.
Кейіннен экономикалық - әлеуметтік жағдайға қарай отбасы мүшелері
шағындалып, жастардың отбасы үлкендерден бөлек тұратын болды. Осыған
орай ұрпақ тәрбиесіндегі атадан балаға беріліп келе жатқан тәрбиелік
сабақтастық үзілді. Дегенмен де жас отаулар бөлектенгенмен ата мен
әженің немере тәрбиесіне ықпалы зор. Үлкендер немере тәрбиесінен қол
үзгілері келмейді. Үш ұрпақты құрамдағы қазақ отбасы өзінің құрылымын
әлеуметтік жағдайлардың себебінен сақтай алмайды. Солай болса да, жас
отбасылар үлкендердің бала тәрбиесіндегі ықпалын сақтауға тырысады.
Түйінін айтқанда үш ұрпақты құрамдағы отбасы мушелері арасындағы қарым -
қатынастың тәрбиелік мәні ерекше, бірақ та, оны іске асыруда екі түрлі
мәселе туындайды, біріншіден үш ұрпақты құрамдағы отбасының мүмкіндігі
толық қолданылмайды. Оның бірнеше себептері бар: отбасындағы үлкендер
мен немерелер арасындағы қарым - қатынас өз мәнінде емес.
Үлкендер бала тәрбиесіне қатыспау, бақылау жағынан ұстанады, өйткені
отбасы мүшелерінің көзқарасында қайшылықтар бар. Екіншіден, қала мен
ауылдың алшақтығығынан, ата - әжелер алыстағы немерелерімен тығыз
қатынас ұстай алмайды. Жас отбасылар бөлек тұратындықтан үлкендерге
көмек көрсете алмайды, сол сияқты үлкендер де бала тәрбиесінен алшақтау
болады. Ұрпақтар сабақтастығы үзілгендіктен, жас ұрпақ бойында қара
басының қамын ойлау, тәкаппарлық, шарасыздық белең алса, ал үлкендерге
оқшаулық, балаларына қажетсіздік сияқты сезім орнығады.
Халық педагогикасында сүйіспеншілік пен адалдық - ең жоғары қасиет.
Ерлі - зайыптылардың арасындағы сенімділік сүіспеншіліктің негізі болып
есептеледі. Халықтың әдет - ғұрпына, сәйкес, егер қыз бен жігіт бір - бірін
сүйіп тұрмыс құрса, олар өмір бақи бірге болуы керек. Осы қағида халық
ертегілері мен дастандарында да өз көрінісін тапқан (Гүл мен Наурыз, Фархад
пен Шырын, Ләйлі мен Мәжнүн, Тахир мен Зухра, Жүсіп пен Зылиха, т.б.
дастандар).
Шығыс халықтарының көркем шығармашылығын алып қарасақ, нақтылығы мен
тартымдылығы, алға ұмтылушылығы мен дидактикалық маңызы, сондай - ақ терең
ой көркемдігімен әрбір дәуірдегі әділетсіздіктің себебін паш ету арқылы
және адамдық ар - намысты алға тарту арқылы адамзат ықыласын аударып
келген. Атақты жазушы Абдулла Қадыри “Өткен күндер” романында өзбек
халқының ең жақсы әдет - ғұрпы , дәстүрлері санатындағы құдалардың бір
–біріне деген құрметін, мейман –достығын, той өткізудің, еркектердің,
әйелдерге құрметін Юсуфбек қажы, Мырзакәрім, Хасанәлі, Узбек айым Офтау
айым, Атабек, күмис бейнесінде көрсетеді. Әсіресе әйелдерімізге тән
сұлулық, ұяңдық, ибалылық, сыпайылық, сабырлылық сияқты қасиеттерді бойына
жиған Күміс бейнесі - қыздарға үлгі - өнеге боларлықтай кейіпкер деуге
болады. А.Қадыридың Өткен күндер, Мейірімді шаян, Чулпанның Түн мен
күн сияқты бірқатар шығармалары - халқымыздың ұлттық дәстүрлерін,
рәсімдерін, әдет - ғұрыптарын насихаттайтын көркем де құнды байлығымыз.
Біздің халықта қыз баланы сымбатты да әдепті етіп тәрбиелеу
отбасының өте маңызды міндеті болып саналады және ол дәстүр ретінде
ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Қыздардың немесе әйелдің істеген орынсыз
іс - әрекеттері тек сол отбасына ғана емес, сол ортаға да кері әсерін
тигізген, еркектердің өз әйелдеріне негізсіз жасаған қиянаты өнеге
ережелерін бұзу деп қараған.
Тайпадағы тіршілікте әйелдердің орны ерекше болған. Оларды
құрметтеп, түрлі мәселелерді шешу кезінде белсенді түрде қатысуына жағдай
жасалған. Бұған дәлел ретінде, атақты тарихшы, этнограф ғалым С.П.Толстов
"Өзбекстанның ежелгі мәдениеті" шығармасында ертедегі Орта Азияда қыз -
келіншектердің рөлі өте жоғары екені және басқа да үлгілі әдет -
ғұрыптардың өміршеңдігіне себепші болатын бірнеше топтардың бар екені
туралы айтады. Зерттеушінің мәліметіне қарағанда, Соғды мен Хорезм
аймағында балшықтан жасалған әйелдердің ескерткіштері табылған. Олар
бүрмелі, оқалы, қымбат бағалы киімдер киген. Асыл тасты маржандар таққан.
Бұлар - массегеттердің қуатты, рухы жоғары, әдемі, рухани жетілген және
денсаулығы мықты әйелдерінің бейнесін кескіндейді. Кейіннен бұл табылған
ескерткіштер Тумарис, Спарта және Зерена бейнелерін жасауға сеп болған.
Халқымызда тәрбиелік маңызы бар отбасылық дәстүрлер өте көп. Әсіресе
адамгершілік дәстүрі өзіне сай өзгеше қасиетпен дараланады. Мысалы, ата -
анасыз қалған балаларды асырап алу, оларға лайықты қамқорлық көрсету, ата -
аналық мейір - шапағатпен өсіру, ауру және кекпе адамдардың хал - жағдайын
білу, көңіл жарым жетімдерге қамқорлық жасау, отбасыларында қайғылы қаза
болғандарға көңіл айту және оны жерлеу рәсімдеріне қатысу, сондай - ақ
қаралы үйдің жетімдеріне әркім жағдайына қарай қайғысына ортақтаса білу
(заттай және рухани жағынан жәрдем беру) т.с.с. Әрбір халықтың өзіне тән,
басқаша ешқандай ұлтқа не мемлекетке үйретуіне келмейтін мұндай дәстүрлер
оның тұрмыстық, ұлттық ерекшелігінен, әлеуметтік - қоғамдық психологиясы
мен идеясынан келіп шығады және аталған халықтың рухани байлығын белгілеп
береді. Ең маңыздысы тәрбиелік мәні бар дәстүрлерді жандандырып, күнделікті
тұрмыста, отбасында ұрпақ тәрбиесінде орнымен қолдана білу.

2. Баланы отбасында рухани дамытудың кейбір қырлары.
Отбасы - адамзат қоғамының ең шағын бейнесі. Қоғамда отбасы екі қызмет
атқарады, оның бірі - дүниеге ұрпақ әкелу, екіншісі - дүниеге келген сәбиді
тәндік жағынан дамытуды қамтамасыз етіп, өмір бойы рухани жағынан
жетілдіріп, оны тұлға ретінде қалыптастыру.
Отбасы тәрбиесі қоғамдағы өзгерістермен тығыз байланысты, сондықтан
ол қоғам мүддесіне қызмет етуі тиіс. Отбасы ең алғашқы тұлғаны дамытатын
әлеуметтік орта. Отбасында баланың тұлғалық қасиетіне ықпал жасайтын
көптеген жағдайлар болды. Мәселен, отбасы мүшелерінің мәдени деңгейі
баланың түрлі әлеуметтік құндылықтарды игеруіне игі әсерін тигізеді.
Жеке меншікке негізделген қоғамда ұжымдық сана күрделі өзгеріске
түсіп, әлеуметтік жағдайда жұмыссыздық етек алып, көпшілік санасында жеке
бастың пайдасын ойлау орын алды. Қоғамдағы осындай өзгерістер отбасы
тәрбиесінде балаларды білімді, ізгілікті, жан - жақты жетілген, өз өмірінің
құндылығын жете түсінетін етіп тәрбиелеуді қажет етеді. Осыған орай
отбасында балалардың мүмкіндіктерін барынша дамытып, оны өмірде қолдана
білуге, еңбек етуге, еңбектің қандай түрін болсада атқаруға психологиялық
тұрғыдан даяр бллуға, шығармашылық әрекетке даярлыққа, әрдайым өзінің
білімін жетілдіріп отыруға тәрбиелеу қажет. Жеке бас пайдасы мен ұжымдық
пайданың үйлесімділігін табуға, іскерлікке, ізгілікке, өздігінен ізденуге,
өзін - өзі жетілдіруге тәрбиелеудің мәні зор.
Баланың құқы жөніндегі конвенцияда (1989) отбасында баланың құқын
қорғау, оған қамқорлық жасау көрсетілген. Отбасындағы жас ұрпақтың
.тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына ата - ананың, отбасы мүшелерінің қарым
- қатынасындағы мейірімділік пен махаббат қажет. Толық мәнді отбасы болу
үшін ата - ананың және басқа отбасы мүшелерінің береке - бірлікті,
түсіністікті сақтауы, сонымен қатар әр отбасы мүшесінің құқы қорғалуы тиіс.
Тек осындай ізгілік мұраттар отбасында орын алғанда ғана, Отанын,
елін - жерін сүйетін, өз ұлтының салт - дәстүрін, сонымен бірге жалпы
адамзаттық мәдени құндылықтарды бойына сіңіріп, өзінің кісілік келбетін
сақтай алатын тұлға тәрбиелеуге болады. Бала отбасынан жақсыны да, жаманды
да бойына сіңіреді. Сондықтан да халқымыз Бала ұяда не көрсе, ұшқанда соны
іледі деп текке айтпаған.
Ғасырлар бойы қазақ отбасында сақталған тәлімдік дәстүрлер мол. Сол
дәстүрлер сабақтастығы бүгінгі бала тәрбиесінде жалғасын табуда. Отбасында
халықтық рухани - интеллектуалды мұраларын, мәдени құндылықтарын
жандандырып, рухани ұлттық сипаттағы мінезді қалыптастыруды көздеу өмірдің
талабынан туындап отыр.
Баланың отбасындағы тұлғалық қасиетін жетілдіретін жағдайда бірі –
отбасы ішілік және отбасынан тысқары атқарылатын еңбек. Отбасындағы
күнделікті тұрмыс қажеттігін қамтамасыз етуден туындайтын еңбек баланы
әлеуметтік қатынасқа түсіріп, оны ересек өмірге тәрбиелейді. Сондай
еңбектің барысында баланың жауапкершілігі артып, еңбек ету қажеттігін
түсінетін болады. Отбасы тәрбиесі кешенді педагогикалық мақсаттылық
арқылы іске асады.
А.С. Макаренко Ата - анаға арналған кітабында ...Бала тәрбиесінде
сіздің іс - қимылыңыздың өзі шешуші рөл атқарады.
Сіз тәрбиені сөз арқылы немесе үйртету, бұйыру арқылы іске
асырамын деп ойламаңыз.Тәрбие өмірдің әр сәтінде, тіпті сіз үйде
болмаған кезде де іске асады. Тәрбие сіздің қалай киінетініңз,
өзгелермен қалай сөйлесетініңіз, олар туралы не ойлайтыныңыз, сідің дос
- дұшпандарыңызбен қалай қарым - қатынас жасайтыныңыз, қалай күлгеніңіз,
қалай газет оқығаныңыз, осы іс - әрекеттеріңіздің бәрі де балаңыз үшін
маңызды. Тіпті дауыс екпінінің өзгеруін де бала сезінеді, сіздің барлық
ойыңыз баланың көкейіне беймәлім жолмен жетіп жатады, сіз оны
байқамайсыз да. Ал отбасында сіз дөрекілік көрсетіп, жұбайыңызды
жәбірлесеңіз, осы ісіңізбен сіз балаға жаман тәрбие бересіз, - деген.
Ересек адамдардың өмірі негізінен түрлі іс - әрекет, қылықтардан
тұрады. Белгілі ғалым С.Соловейчик Іс - қылық адамның парасатты
әрекеті, оны намыс, ар - ұят деп атайды, - деген.
Дегенмен де, ересектермен, балалардың өмірі тек өнегелі іс -
қылықтардан тұрмайтыны белгілі; кейде олар шалыс басады, ол кезде тіпті,
кейбіреулер қылмысқа да барады. Сондықтан да, есею жолындағы басты нәрсе -
баланы парасатты іске, адал қылыққа үйрету, жақсы іс атқару, онан қуаныш
сезіміне бөлену, өзгені де, ата - ананы, мұғалімді, достары мен таныстарын,
бейтаныс адамдарды да қуанта білу. Балаларының әрбір жетістігіне олар
қуанады, кемшілігіне қайғырады. Ата - ананың осындай үміт - арманы да
дәстүр сипатында ұрпақтан - ұрпаққа ұласып келеді. ”Ананың көңілі балада,
баланың көңілі далада” деген сөз де бекерге айтылмаған. Перзент ата - ана
алдындағы қарызын ешқашан толық өтей алмайды, керісінше, бұл қарызды өз
балаларына беріп құтылады. Дәстүрдің педагогикалық насихатын дәл осы ретпен
түсіну керек. Тәрбиенің құралдары мен әдістері де кейінгі ұрпаққа дәстүр
ретінде өтеді.
Шығыс халықтарында балажандылық түбегейлі қалыптасқан. Бала -
отбасының қуанышы, сондай - ақ ерлі - зайыптыны байлап тұратын жіп. Сонымен
қатар, балалар үлкендердің қамқорлығы, мейір - шапағаты арқылы өсіп,
ержетеді, адам ретінде өмірден өз орнын табады.
Әділ мектеп болмай тұрған кезде, яғни педагогика ғылым ретінде
қалыптаспаған дәуірде - ақ тайпа мүшелері балаларды еңбексүйгіштікке,
ержүректілікке, әдептілік пен нәзіктікке, достық пен мейірімділікке,
адамгершілікке баулып, адамдық рухтың жоғары болуын қалыптастырады. Осындай
тәжірибелер біздің дәуірімізге дейін жетіп, халық педагогикасының құрамына
еніп отыр.
Орта Азия халықтары ежелден өзара тығыз байланысты болған. Бір -
біріне барып - келіп, қыз алып, қыз беріп араласып, достық қарым -
қатынаста өмір сүру нәтижесінде бала тәрбиесіндегі бай тәжірибелерін де
бөліскен.
Халық педагогикасында сүйіспеншілік пен адалдық - ең жоғары қасиет.
Ерлі - зайыптылардың арасындағы сенімділік сүіспеншіліктің негізі болып
есептеледі. Халықтың әдет - ғұрпына, сәйкес, егер қыз бен жігіт бір - бірін
сүйіп тұрмыс құрса, олар өмір бақи бірге болуы керек. Осы қағида халық
ертегілері мен дастандарында да өз көрінісін тапқан (Гүл мен Наурыз, Фархад
пен Шырын, Ләйлі мен Мәжнүн, Тахир мен Зухра, Жүсіп пен Зылиха, т.б.
дастандар).
Шығыс халықтарының көркем шығармашылығын алып қарасақ, нақтылығы мен
тартымдылығы, алға ұмтылушылығы мен дидактикалық маңызы, сондай - ақ терең
ой көркемдігімен әрбір дәуірдегі әділетсіздіктің себебін паш ету арқылы
және адамдық ар - намысты алға тарту арқылы адамзат ықыласын аударып
келген. Атақты жазушы Абдулла Қадыри “Өткен күндер” романында өзбек
халқының ең жақсы әдет - ғұрпы , дәстүрлері санатындағы құдалардың бір
–біріне деген құрметін, мейман –достығын, той өткізудің, еркектердің,
әйелдерге құрметін Юсуфбек қажы, Мырзакәрім, Хасанәлі, Узбек айым Офтау
айым, Атабек, күмис бейнесінде көрсетеді. Әсіресе әйелдерімізге тән
сұлулық, ұяңдық, ибалылық, сыпайылық, сабырлылық сияқты қасиеттерді бойына
жиған Күміс бейнесі - қыздарға үлгі - өнеге боларлықтай кейіпкер деуге
болады. А.Қадыридың Өткен күндер, Мейірімді шаян, Чулпанның Түн мен
күн сияқты бірқатар шығармалары - халқымыздың ұлттық дәстүрлерін,
рәсімдерін, әдет - ғұрыптарын насихаттайтын көркем де құнды байлығымыз.
Біздің халықта қыз баланы сымбатты да әдепті етіп тәрбиелеу
отбасының өте маңызды міндеті болып саналады және ол дәстүр ретінде
ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Қыздардың немесе әйелдің істеген орынсыз
іс - әрекеттері тек сол отбасына ғана емес, сол ортаға да кері әсерін
тигізген, еркектердің өз әйелдеріне негізсіз жасаған қиянаты өнеге
ережелерін бұзу деп қараған.
Тайпадағы тіршілікте әйелдердің орны ерекше болған. Оларды
құрметтеп, түрлі мәселелерді шешу кезінде белсенді түрде қатысуына жағдай
жасалған. Бұған дәлел ретінде, атақты тарихшы, этнограф ғалым С.П.Толстов
"Өзбекстанның ежелгі мәдениеті" шығармасында ертедегі Орта Азияда қыз -
келіншектердің рөлі өте жоғары екені және басқа да үлгілі әдет -
ғұрыптардың өміршеңдігіне себепші болатын бірнеше топтардың бар екені
туралы айтады. Зерттеушінің мәліметіне қарағанда, Соғды мен Хорезм
аймағында балшықтан жасалған әйелдердің ескерткіштері табылған. Олар
бүрмелі, оқалы, қымбат бағалы киімдер киген. Асыл тасты маржандар таққан.
Бұлар - массегеттердің қуатты, рухы жоғары, әдемі, рухани жетілген және
денсаулығы мықты әйелдерінің бейнесін кескіндейді. Кейіннен бұл табылған
ескерткіштер Тумарис, Спарта және Зерена бейнелерін жасауға сеп болған.
Халқымызда тәрбиелік маңызы бар отбасылық дәстүрлер өте көп.
Әсіресе адамгершілік дәстүрі өзіне сай өзгеше қасиетпен дараланады.
Мысалы, ата - анасыз қалған балаларды асырап алу, оларға лайықты
қамқорлық көрсету, ата - аналық мейір - шапағатпен өсіру, ауру және
кекпе адамдардың хал - жағдайын білу, көңіл жарым жетімдерге қамқорлық
жасау, отбасыларында қайғылы қаза болғандарға көңіл айту және оны жерлеу
рәсімдеріне қатысу, сондай - ақ қаралы үйдің жетімдеріне әркім жағдайына
қарай қайғысына ортақтаса білу (заттай және рухани жағынан жәрдем беру)
т.с.с.
Өмір тәжірибесі көрсеткендей, екі түрлі отбасына назар аударуға
болады. Біріншісі - материалдық игілікті алға қойып, соған жетуді мақсат
еткендіктен, рухани құлдырауға соқтығуда. Екіншісі - материалдық
игілігі жеткілікті отбасында ата - ана мен бала арасында эмоционалдық
мейірімділік қарым - қатынастың орнықпағандығы байқалады. Осы жағдайлар
отбасында жасөспірімдерді тәрбиелеуде ескерілуі қажет.
Отбасындағы тәрбиенің тиімді болуы ондағы қарым - қатынас
түрлерінің орнығуына байланысты. Отбасында түрлі қатынастар орын алады:
- ынтымақтастық қарым - қатынас, яғни отбасы мүшелерінің өзара
қарым –қатынасы түсіністік пен көмекке бағытталған,
- ортақ мүддеге негізделген бірыңғай қарым - қатынас;
- жақсы қарым - қатынасты сақтай отырып, өзара жетістікке жетуді
көздеген қарым - қатынас;
- бәсекелестік, барлық жағдайда өзінің бәсекеде ұтуын көздеген
қарым - қатынас;
- түрлі себептерден туындаған отбасындағы қайшылықты қарым -
қатынас;
Демек, әр отбасында қарым - қатынастың орнығуынан баланың жеке
тұлғалық қасиеті қалыптасады. Отбасында түрлі қарым - қатынас қалыптары
көрініс береді. Кейбір отбасында отбасы мүшелерін бетімен жібереді,
мұндай жағдайда ешқандай қарым - қатынас болмайды. Ал кейбір отбасында
бедел орын алған қарым - қатынас орнайды. Оның да өзіндік ерекшеліктері
бар, онда біреудің басқаларға басымдылық таныту, бұйыруы баланың
тұлғалық қасиетіне жағымсыз ықпал етеді. Қазіргі кезде заман ағымына
қарай, отбасында демократиялық қарым - қатынасқа ұмтылушылық бар, яғни
әр отбасы мүшесі тең құқықты қарым - қатынасты орнатуды көздейді.
Түйіндей келе, отбасында орныққан қарым - қатынас түрі мен
қалыптарына сәйкес баланың тұлғалық қасиеттері қаланады. Бала әрқашан да
ата - анадан жүрек жылуын, мейірімділікті қажет етеді, ол ата - ананы
өмірдің тірегі санайды. Бала үшін ата - ана игілік жасаушы, үлгі -
өнеге көрсетуші және ақыл - кеңес айтушы болып саналады.
Қазіргі отбасы тәрбиесіндегі басты нысана баламен рүхани үндестік
пен үйлесімділікке ұмтылу ата - баба мұрасын сақтауға көңіл бөлу,
халықтың тәлімдік мұрасын бүгінгі күнмен сабақтастыру болып табылады.
Осыған орай, отбасында еңбек сүйгіштікке, баланың жасына сай еңбек
түрлеріне және қоғамдық - пайдалы еңбекке баулуды іске асыру қажет. Ата
- ана және әлеүметтік орта болашақ аазаматтың денсаулығын жастайынан
сақтау үшін, оның тәнінің дұрыс тузіліп қалыптасуына, салауатты өмір
салтын нығайтүға ерекше мән бергені бүгінгі күннің өзекті мәселенің бірі
болып саналады.
Әр отбасы ата - тегінен келе жатқан кәсібін, өнерін, атқарған
еңбегін құрметтеп оны кейінгі ұрпаққа үлгі - өнеге еткен, бірлесіп
атқарған пайдалы қоғамдық еңбек барысында адамгершілік қағидаларды қатаң
сақтап, дамытып отырған, ұрпағына ақыл - кеңес беріп , ата кәсібін
құрметтеп, қалыптасқан дәстүрді жетілдірген. Туыстық, отбасылық
қатынастарды бала кезінен қалыптастырған. Мысалы, ойын ойнау, көркем
өнермен шұғылдану, еңбекке баланы қалыптастыру арқылы ересек адам мен
баланың қарым қатынасын нығайтуды көздеген.
Үлкенді құрметпен өнеге тұту, одан үлгі алу, біріккен шығармашылық
еңбек етуді, белсенді іс - әрекетке баулуды дәстүрлі мерекелер,
фолькорлық кештер, ұлттық өнер, ойын сайыстары арқылы іске асырған.
Туыстарға, айналадағыларға қамқор бола білу, қиын жағдайда оларға қол
ұшын беру, туған жерді , ондағы табиғатты сүю, оны қорғау күнделікті
өмір салтына айналған. Ересек бала өзінен кішіге қарым - қатынас құрып,
әлеуметтік мәдени қалыптарды үйретіп, қамқорлық көрсетіп, өз ісіне
жауапкершілікпен қараған. Отбасында қалыптасқан дәстүрді мерекелерді
өткізу арқылы баланың тұлғалық қасиетін жетілдіру іске асырылған.
Мысалы, баланың дүниеге келуі, кәмелетке толуы, үйлену тойы, т.б.
Отбасылық қарым - қатынастың негізінде үнемі балаға қамқорлық
көрсетіп, ол отбасы мүшесі, оның пікірі мен көмегі үлкендерге қажет
деген сенімін қалыптастыру керек. Халық даналығына назар аударсақ, ол
былай дейді: Егер сен бір жылдық өміріңді ойласаң, онда арпа ек, он
жылдық өміріңді ойласаң, онда ағаш ек, ал ғасырлық өмірінді ойласаң,
онда бала тәрбиеле.
Ана тілінің тағдыры отбасынан басталады. Рухани байлық дүниетаным,
түсінік, рүх, иман отбасынан қаланады. Егер жас бала отбасынан осы
түсініктерді ана тілі арқылы халықтың сарқылмас мол рухани қазынасынан
сусындаса, өзіміздің дәстүрлі ұлттық дүниетанымыздың арасында әлемдік
өркениет жетістіктерін игеріп, терең меңгерсек, ешкімге есебімізді
жібермейтін дәрежеге жетсек, онда дербес ел ретінде нық тұрамыз.
Қазақ халқы баланы барлық асылдан жоғары бағалаған, болашағына,
арманына балаған. Сондықтан да халқымыз “Балалы үй - базар, баласыз үй
- мазар”, “Босағасын алтыннан соқсаң да, перзент сүймей, адамның
мейірі қанбас, ”Ақыл тойға келген қыз емес пе, айлық қолға ұстаған мұз
емес пе”деп барлық асыл сөздерін арнаған.
Қазақ отбасы көбінесе көп балалы болып келген. Қазақ отбасы ата -
ана, әке - шеше, балалар үш ұрпақты құрамнан тұрған. Отбасы
экономикалық жағынан қамтамасыз етіліп отырған. Ата - ана мен әке -
шешенің қарым - қатынасы жас баланың адамгершілік жағынан толысып
жетілуіне үлкен үлес қосады және ізгілікті іске баулиды.
Кейіннен экономикалық - әлеуметтік жағдайға қарай отбасы мүшелері
шағындалып, жастардың отбасы үлкендерден бөлек тұратын болды. Осыған
орай ұрпақ тәрбиесіндегі атадан балаға беріліп келе жатқан тәрбиелік
сабақтастық үзілді. Дегенмен де жас отаулар бөлектенгенмен ата мен
әженің немере тәрбиесіне ықпалы зор. Үлкендер немере тәрбиесінен қол
үзгілері келмейді. Үш ұрпақты құрамдағы қазақ отбасы өзінің құрылымын
әлеуметтік жағдайлардың себебінен сақтай алмайды. Солай болса да, жас
отбасылар үлкендердің бала тәрбиесіндегі ықпалын сақтауға тырысады.
Түйінін айтқанда үш ұрпақты құрамдағы отбасы мушелері арасындағы қарым -
қатынастың тәрбиелік мәні ерекше, бірақ та, оны іске асыруда екі түрлі
мәселе туындайды, біріншіден үш ұрпақты құрамдағы отбасының мүмкіндігі
толық қолданылмайды. Оның бірнеше себептері бар: отбасындағы үлкендер
мен немерелер арасындағы қарым - қатынас өз мәнінде емес.
Үлкендер бала тәрбиесіне қатыспау, бақылау жағынан ұстанады, өйткені
отбасы мүшелерінің көзқарасында қайшылықтар бар. Екіншіден, қала мен
ауылдың алшақтығығынан, ата - әжелер алыстағы немерелерімен тығыз
қатынас ұстай алмайды. Жас отбасылар бөлек тұратындықтан үлкендерге
көмек көрсете алмайды, сол сияқты үлкендер де бала тәрбиесінен алшақтау
болады. Ұрпақтар сабақтастығы үзілгендіктен, жас ұрпақ бойында қара
басының қамын ойлау, тәкаппарлық, шарасыздық белең алса, ал үлкендерге
оқшаулық, балаларына қажетсіздік сияқты сезім орнығады.
Түйіндей келе, отбасындағы тәрбиеде үлкендердің басқа отбасы
мүшелерімен дұрыс қарым - қатынас құруы – жас ұрпақты ізгілікке
тәрбиелейді деген сенімін нығайту ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.