АвтоДом Павлодар» ЖШС
1. «ProfiSystems» ЖШС.нің жалпы сипаттамасы
1.1. «ProfiSystems» ЖШС.нің ҚЫЗМЕТІНІҢ сипаттамасы және бөлімдерінің қызметін талдау
2. «АвтоДом Павлодар» ЖШС.нің қаржылық экономикалық қызметіне талдау
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы бухгалтерлік баланстың алатын орны
2.2«АвтоДом» ЖШС негізінде баланс активінің және құрастырылу көздерінің динамикасын талдау
2.3 Өтімділік түсінігі және баланстың өтімділігі
2.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау және талдау
2.5. Кәсіпорынның табыстылығының көрсеткіштері
2.6. Кәсіпорындардың табысын арттыру жолдары
2.7. Кәсіпорындардың банкроттық жағдайының пайда болу мүмкіндігі және оны болдырмау жолдарына талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1.1. «ProfiSystems» ЖШС.нің ҚЫЗМЕТІНІҢ сипаттамасы және бөлімдерінің қызметін талдау
2. «АвтоДом Павлодар» ЖШС.нің қаржылық экономикалық қызметіне талдау
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы бухгалтерлік баланстың алатын орны
2.2«АвтоДом» ЖШС негізінде баланс активінің және құрастырылу көздерінің динамикасын талдау
2.3 Өтімділік түсінігі және баланстың өтімділігі
2.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау және талдау
2.5. Кәсіпорынның табыстылығының көрсеткіштері
2.6. Кәсіпорындардың табысын арттыру жолдары
2.7. Кәсіпорындардың банкроттық жағдайының пайда болу мүмкіндігі және оны болдырмау жолдарына талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
«ProfiSystems» ЖШС-гі тіркеуден өткеннен кейін Ақмола облыстық Әділет басқармасы органында заңды тұлғасына ие болды. Серіктестік дербес баланс, банкте шот, өз атауы жазылған мөрі бар. Өзінің атына мәміле, мүліктік және өзіндік мүліктік емес құқық, сот алдында жауапты болуына міндетті. Серіктестік Қазақстан Республикасында, және шетелдерде сәйкес филиалдар құрып өкілдер ашуға құқылы. Міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен жауап береді. Мемлекет серіктестіктің алдында қарыздарына жауап бермейді. Серіктестік мемлекет алдында жауап бермейді. Серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.«ProfiSystems»ЖШС-де бір жылда орташа есеппен саны 50 ден аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып келеді және активінің құны бір жылда орташа есеппен алпыс мың есептік көрсеткіштен аспауы қажет. «ProfiSystems»ЖШС қызметінің мақсаты – қатысушы мен еңбек ұжымдарын үстеме қаржы түсірудегі кәсіпкерлік қызмет түрлерін іске асыру арқылы таза пайда табу болып табылады. Серіктестіктің қызметінің нысаны:
-коммерциялық, делдалдық, хабарлау, жарнама қызметі;
-құрылыс материалдарының көтерме және бөлшек саудасы;
- пластикалық терезелерді, есіктерді жасау және сату;
-терезе және есіктерді қараңғылау жүмыстарын ұсыну;
-сауда нүктелерін ашу.
-коммерциялық, делдалдық, хабарлау, жарнама қызметі;
-құрылыс материалдарының көтерме және бөлшек саудасы;
- пластикалық терезелерді, есіктерді жасау және сату;
-терезе және есіктерді қараңғылау жүмыстарын ұсыну;
-сауда нүктелерін ашу.
1. Қазақстан Республикасының 1995-жылдың 26-желтоқсанындағы «Бухгалтерлік есеп және қаржылықесеп беру туралы» №2732 Заңы
2. Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998
3. Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау», Алматы – 2001
4. Жуйриков К.К., «Финансовые риски и как они влияют на прибыль», Банки Казахстана, 2002, №2
5. Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002
6. Колчина Н.В., Поляк Г.Б., «Финансы предприятий», Москва – 2003
7. Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2003
8. Стоянова Е.С., «Финансовый менеджмент», Москва – 2003
9. Шеремет А.Д., «Теория экономического анализа», Москва – 2003
10. Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002
2. Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998
3. Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау», Алматы – 2001
4. Жуйриков К.К., «Финансовые риски и как они влияют на прибыль», Банки Казахстана, 2002, №2
5. Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002
6. Колчина Н.В., Поляк Г.Б., «Финансы предприятий», Москва – 2003
7. Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2003
8. Стоянова Е.С., «Финансовый менеджмент», Москва – 2003
9. Шеремет А.Д., «Теория экономического анализа», Москва – 2003
10. Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002
Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:
1. ProfiSystems ЖШС-нің жалпы сипаттамасы
1.1. ProfiSystems ЖШС-нің ҚЫЗМЕТІНІҢ сипаттамасы және бөлімдерінің қызметін талдау
ProfiSystems ЖШС-гі тіркеуден өткеннен кейін Ақмола облыстық Әділет басқармасы органында заңды тұлғасына ие болды. Серіктестік дербес баланс, банкте шот, өз атауы жазылған мөрі бар. Өзінің атына мәміле, мүліктік және өзіндік мүліктік емес құқық, сот алдында жауапты болуына міндетті. Серіктестік Қазақстан Республикасында, және шетелдерде сәйкес филиалдар құрып өкілдер ашуға құқылы. Міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен жауап береді. Мемлекет серіктестіктің алдында қарыздарына жауап бермейді. Серіктестік мемлекет алдында жауап бермейді. Серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді. ProfiSystems ЖШС-де бір жылда орташа есеппен саны 50 ден аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып келеді және активінің құны бір жылда орташа есеппен алпыс мың есептік көрсеткіштен аспауы қажет. ProfiSystems ЖШС қызметінің мақсаты - қатысушы мен еңбек ұжымдарын үстеме қаржы түсірудегі кәсіпкерлік қызмет түрлерін іске асыру арқылы таза пайда табу болып табылады. Серіктестіктің қызметінің нысаны:
-коммерциялық, делдалдық, хабарлау, жарнама қызметі;
-құрылыс материалдарының көтерме және бөлшек саудасы;
- пластикалық терезелерді, есіктерді жасау және сату;
-терезе және есіктерді қараңғылау жүмыстарын ұсыну;
-сауда нүктелерін ашу.
Серіктестік мүлкін негізгі және айналымдық қаржылар, сондай - ақ құны серіктестіктің дербес балансында көрсетілген басқа мүліктер құрайды. Мүлік серіктестіктің меншік құқында. Серіктестік мүлкін қалыптастыру көздері мыналар:
- жарғылық капиталға салынған салымдар;
- оның қызметіне алынған кірістер;
- заңдылық актілермен тыйым салынбаған басқа көздер.
Қатысушылардың серіктестік мүлкіне қосқан қосымша салымдарды оның жарғылық капиталының көлемін және қатысушылар үлесін өзгертпейді. Серіктестіктің қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушылардың салымдарын біріктіру есебінен 100000 теңге көлеміндегі жарғылық капитал құрылды. Салымдар төлеу Қазақстандық теңгемен жүргізіледі. Қатысушының салым төлеуіне құрылыс, шикізат, тауарлар, материалдар, өндірістер, бағалы қағаздар кірілуі мүмкін және оның бағалары серіктестіктің дербес балансында көрсетіледі. Егер мүлік, серіктестіктің қатысушыларына берілген жағдайда, салым және үлес көлемі арендалық төлеуі мүлікпен пайдалану белгіленген уақытта қатысушылармен ойластырылған.
Құрылтайшылардың салымы жарғылық капитал натурал түрінде немесе мүліктік құқығы ақшалар түрінде барлық құрылтайшылардың шешімімен бағаланады. Егер бағасы салымнан жоғары болса, жиырма мың есептік көрсеткіштің эквивалентіне жуық жоғары болса оның бағасы экспертпен дәлелденеді.
Серіктестік құрылтайшылары 5 жылдық шамасында кредиторлардың алдында, осының құқы шегінде ортақ жауапты болады, осы бағасынан салымы көтерілген.
ProfiSystems ЖШС-гінің құрылымын келесі кестеден көріге болады:
ProfiSystems ЖШС-гі
Құрылтайшылар кеңесі
Қойма
Сату орындары
Кадрларды қабылдау бөлімі
Директор
Директордың орынбасары
Сату және маркетинг болімі
Есеп және қаржы бөлімі
1-сурет. АвтоДом Павлодар ЖШС-нің құрылымы.
ProfiSystems ЖШС-де есеп бөлімі бухгалтерлік есеп бас бухгалтерімен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге асырылады.Егер кәсіпорында бухгалтерлік қызмет болмаса, басшы есеп пен есеп беру жүргізуді арнайы мамандандырылған ұйымдарға келісімшарт (көбінесе ол шағын кәсіпорындарға қатысты) негіздерінд тапсыруына құқығы бар.
Кәсіпорынның есеп бөліміндегі жұмыс ереже бойынша бухгалтерлік жұмыстың мөлшеріне қарай мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
-Есеп айырысу;
-Материалдық, алғашқы құжаттар ;
-Қаржылық. Бас бухгалтер қызметіне кәсіпорын басшысы тағайындайды немесе қызметінен босатады және оған бағынады. Бас бухгалтер есеп саясатын құруға жауапты, бухгалтерлік есепшоттарда шаруашылық әрекерттерді бейнелеуді және бақылауды,ақпараттарды ұсынуды, Бекітілген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді құруды, кәсіпорынның ішкі шаруашылық резервтерін анықтау және мобилизациялау мақсатында қаржы- шаруашылық қызметтің экономикалық талдауын жүргізуді басқа қызметтермен бірге қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер кәсіпорынның басшысымен бірге тауарлы- материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттарын қабылдау және беру, сонымен қатар есеп айырысу, несиелік және қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық келісімшарттар үшін негіздеме болып табылатын құжаттарға қол қояды.
Бас бухгалтерге тікелей ақша қаражаты және материалдық құндылықтармен байланысты жауапкершілік жүктелуі мүмкін. Оған чектер мен басқа құжаттар бойынша кәсіпорын үшін ақша қаражаттары мен тауарлы- материалдық құндылықтарды алуға рұқсат етілмейді.Бас бухгалтерді орнынан босатқан кезде қайтадан тағайындалған бас бухгалтерге істерді тапсыру жүргізіледі. Сонымен бір уақытта кәсіпорын басшсымен бекітілген актінің құрылуымен бухгалтерлік есептің жағдайы мен дұрыс ақпараттарды тексеру жүргізіледі.
Кәсіпорында сату және маркетинг бөлімі ерекше орын алыды. Сату және маркетинг бөлімінің басты мақсаты- нарықтық экономика жағдайында, тауарлар мен қызметтерге ұсыныс пен сұраныстың нәтижелі сәйкестілігін қамтамасыз ету, бәсекелестікті бағалау және тауарлар мен қызметтерді сатудың ерекше стратегияларын ойлап табу болып табылады. ProfiSystems ЖШС-нің сату және маркетинг бөлімінде сату бөлімінің басшысы, сату бөлімінің менеджерлері және маркетолог қызмет етеді. Сату және маркетинг бөлімінің басты атқаратын қызметтерін келесі сызбадан көруге болады.
Нарықты зерттеу
Сервистық қызмет көрсету
Жарнама және тауар өтімін ынталандыру
Өнім ассортиментін жоспарлау
Сату және маркетинг бөлімінің негізгі функциялары
Тауарлар мен қызметтерді өткізу
2-сурет. Кәсіпорындағы сату және маркетинг бөлімінің қызметтері.
Осылайша сату және маркетинг бөлімінің қызметкерлері кәсіпорынның тауарлары мен қызметтерінің барынша сұранысқа ие болып, өтімді болуын қадағалап отырады. Тауарға сұранысты қалыптастыру мақсатында көптеген іс-шалалар жүргізіледі.
2. АвтоДом Павлодар ЖШС-нің қаржылық экономикалық қызметіне талдау
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы бухгалтерлік баланстың алатын орны
ҚР Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы № 2732 Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес ,
1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады :
1) бухгалтерлік баланс ;
2) табыстар мен шығындар туралы есеп ;
3) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп ;
4) меншік капиталындағы өзгерістер туралы есеп;
5) есеп жүргізу саясаты және түсіндірме жазба.
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп беруге негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтурылуы мүмкін және бұл материалдар солармен бірге жүреді. Түсіндірме хатта берілген субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы және қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жүргізілуі тиіс. Мысалы, оған субъектіге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік туралы, қаржылық есепте берілген міндеттемелер туралы жазуға болады. Нарықтағы сомалық ерекшеліктер, қызмет түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәлімдемелер және басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады .
Субъектіге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп стандартында анықталған жеңілдетілген түрде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген
бірден-бір көзіне әр түрлі ұйымдық- құқықтық насандардағы шаруашылық субъектілерінің өзара негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттық базасына айналды .
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады .
Баланс дегеніміз-есепті жылдың басындағы соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Біріншіден, баланс меншік иелерін шаруашылық субъектісінің мүліктік жағдайымен таныстырады. Осы арқылы олар бұл субъекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақ-тай ала ма, соны білдіреді. Екіншіден, басшылар кәсіпорынның жүйесіндегі өз орыны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы, ресурстарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әр түрлі сұрақтарға шешішдер қабылдау туралы түсінік алады. Үшіншіден, баланстың мазмұны оны ішкі қолданушылары сияқты сыртқы қолданушыларға да пайдалануға мүмкіндік береді. Мысалы, аудиторлар жұмыс процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін өз тексеріс жұмысын жоспарлауда, сондай-ақ клиенттің сыртқы есеп беру жүйесінде мүмкін болтын әдейі жасалынған және әдейі жасалынатын қателіктер аумағында әлсіз жақтарын шығару үшін көмек алады, ал талдаушылар қаржылық талдаудың бағытын анықтайды.
Баланс ақпараттары негізінде сыртқы қолданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктесі ретінде жұмыс жүргізудің мақсатқа сәйкестігі және оның шарттары туралы шешімдер қабылдай алады; өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелділіктерін және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындылығын және басқа шешімдерді бағалайды.Баланстың маңыздылығы соншалық, көп жағдайда қаржылық жағдайды талдауды баланстық талдау деп атайды .
Бухгалтерлік баланс - қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегішаруашылық қызметке жетуі қарыз көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді .
2.2 АвтоДом ЖШС негізінде баланс активінің және құрастырылу көздерінің динамикасын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді. Қаржылық есептің маңызды элементі боып саналатын активтерді талдау барысында осы активтердің нақты қолда бары құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымы және оның жеке топтарын талдау, оларды рационалды тартылуын талқылауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан,ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты айтарлықтай ауытқуына айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік - аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз. Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың тартылуына талдау жасау үшін кесте құрылады.
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдарының нақты құнының (қалдық) үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты бағыт болып табылады. Ксіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы негізгі құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 пайызынан кем болмауы тиіс. Нарық экономика жағддайында қаржылық есеп беру шаруашылық субъектінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттың жүйеленгенін бірден-бір көзіне, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нышандағы шаруашылық субъектінің өзара негізгі байланысына, басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттың базасына айналды.
Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарды.Баланс-есепті жылдың басындағы, соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Бухгалтерлік баланс - қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі шаруашылық субъектінің мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтерінің айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен міндеттемелердің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Баланс көрсеткіштері шаруашылық субъектінің капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз көзінің көлемі мен құрылымын, сондай ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бух балансты таңдау үшін және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті түрі болып табылады. 1997 жылға дейін бух баланс 2 бөліктен: Актив және пассивтен тұратын кесте құрылып келді. Бухгалтерлік стандарттың іске қосылуынан бастап бухгалтерлік баланс жаңаша анықталады және оның екі бөлігі мен элементтері де жаңаша сипатталады. Олардың түсіндірмесі нарықтың экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есеп және аудит тұрғысындағы жетекші ғалымдардың еңбектеріне арқа сүйейді. Баланс - бұл шаруашылық субъектінің белгілі бір күндегі қаржылық жағдайының кестесі болып табылады. Баланстың актив пен пассивтегі жеке элементтер мен қорытындылаған көрсеткіштер баланс баптары деп аталады.Баланс қаржылық есеп беруде үш элементті сипаттайды активтер, меншік капитал, міндеттемелер. Қалған екі элемент - табыс және шығын - қаржы шаруашылық қызметі нәтижелері туралы есеп беруде көрсетіледі. Қаржылық жағдайды талдау барысында тек бухгалтерлік баланс мәліметтеріне ғана сүйенуге болмайды. Бұндай тәсіл біршама қарапайымдылау, себебі бухгалтерлік баланс кемшілік пен шек қоюшылық ада емес, олардың ең маңыздылары келесілер болып табылады: 1. Баланс табиғаты жағынан тарихи сипаттама болады. Баланста келтірілген мәліметтер оны құрған кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсетпеді. Бұндай жағдайда баланс ақпараттары ретроспективалық және перспективалық талдау мақсаттары үшін қолданылуы мүмкін.
2.Баланста салыстырмалы шаруашылық аралық талдау жүргізу үшін қажетті база жоқ. Ол кеңістік және уақыттық салыстырумен қамтамасыз етпейді. Сондықтан оның талдауы динамикада жүргізілуі тиіс және мүмкіндігінше көрсеткіштерге, олардың орташа салық және орташа прогресивтік маңыздылығына шолу жасаумен толықтырылуы тиіс. 3. Баланста шаруашылық субъектінің қаражаттың айналымы туралы мәлімет жоқ. Баланстың сол немесе басқа бабы бойынша саланың аз немесе көптігі туралы қорытындыны баланстың көрсеткіштерін айналымының сәйкес салаларымен салыстырғаннан кейін ғана жасауға болады. 4.Баланс есепті кезеңнің басы мен соңындағы мезгілдік мәліметтердің жиынтығы болып табылады. Яғни онда осыбалансты толтыру кезіндегі шаруашылық операцияларының жиынтығы жазылып отырады. Ол шаруашылық субъектінің есепті кезеңдегі жағынан көрсетпейді. 5.Баланста шаруашылық субъектінің активтерін сатып алуда тарихи бағаны қолдану принципі жүргізіледі, ол мүліктің жалпы алғанда нақты бағасын едәуір дәрежеде бұрмалайды. Баланстың жеке баптарына инфляциялық факторлар мен нарық коньюктурасының өзгерісі едәуір бұрмалаушылық әсерін тигізуі мүмкін. 6.Баланс және қаржылық есеп берудің басқа да нысандары шаруашылық субьектісі қызметінің барлық жақтарын толығымен көрсетпейді. Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайы мен оның өзгеру перспективасы тек қаржылық сипаттағы факторлардың ғана емес, сонымен қатар көптеген құндық бағасы жоқ факторлардың да ықпалында болады. Олардың қатарында мүмкін болатын саяси және жалпы экономикалық өзгерістер, саланы және кәсіпорынды басқарудың ұйымдастырудың құрылымын қайта құру, меншік түрінің алмасуы, қызметінің кәсіби және жалпы білімділік дайындығы немесе т.б. Сондықтан қаржылық есеп беруді соның ішінде бухгалтерлік балансты талдау кешенді экономикалық талдаудың тек бір ғана бөлімі болып табылады. Баланс екі бөліктен тұрады:
1.активтен;
2.пассивтен.
Сол жағы - актив,
Оң жағы - пассив деп аталады. Актив пен пассив өзара тең болады., шаруашылық субъектінің құралдарының жалпы мөлшері әрқашанда олардың көздерінің жалпы мөлшеріне тең. Баланс активінде орналасқан баптар активті, ал пассивінде орналасқаны пассив бабы деп аталады. Баланс активі мен пассивінің жиыны баланс валютасы деп аталады. "Актив" дегеніміз-бұл өткен жағдайдың нәтижесінде кәсіпорынмен бақыланатын және болашақта кәсіпорынға экономикалық табыс әкелетін ресурс. Активтер-бұл уайымға тиісті немесе ол пайдаланылатын бағалы нәрсе.Баланстың актив бөлімінің құрылымына сай ерекшелік-бұл яғни баланс бөлімдері мен баланстың әр бөлім ішінде (шегінде) қатаң, белгілі бір дәйектілікпен орналасуы-яғни олардың өтімділік дәрежесіне байланысты мына принцип бойынша- өтімділік дәрежесі аз активтен өтімділігі көп активтерге дейін, демек басында баланстың өтімділігі жағынан төмен бөлімдері мен баптары жазылады, содан кейін өтімділігінің өсу деңгейіне байлпанысты жоғарыдағы uтәмдә активтерге жазылады. Осы принцип бойынша активтің қорытынды баптары ең өтімді айналым қаражаты болып табылады, олар қысқа мерзімді қаржылық салымдар, кассадағы есеп-айысу және валюталық шоттардағы ақша қаражаты. Активтер бұл құндық бағасы шаруашылық субъектілердің мүлкі, мүліктік және мүліктік емес иеліктер және құқығы болып табылады. Бухгалтерлік баланстың активінің құрылымын талдау жасауда, алдымен бухгалтерлік баланс активінің құрылымы құралу көздерін атайық.
Бухгалтерлік баланстың активі екі түрге бөлінеді:
1)Ұзақ мерзімді активтер:
- негізгі құралдар;
-материалдық емес активтер;
- ұзақ мерзімді инвеститциялар;
- ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз;
- алдағы кезеңдердің шығындары.
2)Ағымдағы активтер:
- ақша қаражаттары;
- қысқа мерзімді инвестициялар;
- бір жыл ішінде алынатын дебиторлық қарыз;
- ағымдағы активтерді сату үшін аванстық төлемдер;
- алынуға тиісті шоттар;
- дебиторлық қарыз.
Осы баланстың актив құрылымына талдау қызметін жүргізген кезде, әрбір баптың (статьяның) сомалары салыстырылып, ауытқуы шығарылады (+,) өзгерістің оң терісі. Теңгерімнің активтерінің әрқайсысының жыл басының, жыл соңының қалдық сомалары көрсетіледі.Теңгерімдегі активтің жыл басына, соңына праценттік үлестері (теңгерімнің құрылымы) шығарылады. Проценттік үлестің өзгерісіне баға беріледі.(+-) Активтігі өндіріс құралдарының сомасы шаруашылық субектілердің әлеуетін сипаттайды. Әлеуеті дегеніміз өндіріс қуаты, мүмкіншілігі, потенциялы. Өндіріс құпалына негізгі құралдар, өндіріс запастары жатады.Өндіріс әлеуметтің еселігін шығару керек. Ол үшін (процентпен) өндіріс құралдарының сомасын, барлық активтің сомасына (Е=0,5-0,6) кем болмағаны жөн. Бастапқы құнының өскені, көбейгені жөн. Негізгі құралдардың амартизация сомасының өсуі теріс көрсеткіш береді.Негізгі құралдардың амартизация сомасы 75%-тен аспағаны жөн. Активтің ішінде негізгі құралдың тиімді қолдануын ситаттайтын көрсеткіштер: а)Қор қайтарымдылығы - негізгі құралдарды қолдану арқылы келтірілген табыстың мөлшерін білдіреді. Бұл көрсеткішті шығару үшін өнімдерді, тауарды, қызметтерді сату табысының сомасын негізгі құралдың орташа құнына бөлеміз. б) Қор сиымдылығы - белгілі табыс мөлшерін келтіру үшін қолданылған негізгі құралдың құны. Бұл көрсеткішті шығару үшін негізгі құралдың құнын өнімді,қызметті сату табысының сомасына бөлеміз. в)Қормен қамтамасыз етілгенділік, яғни орташа жұмысшының санына шаққанда қанша негізгі құралдың барын білдіреді. Оны шығару үшін негізгі құралдардың құнының жұмысшының санына бөлеміз. г)Қор қуаттылығымен қамтамасыз етілгені, яғни бір жұмысшыға шаққанда негізгі құралдардың қуаты. Негізгі құралдардың қуаты кВт-қа аударылып жұмысшылардың орта санына бөлеміз.
Осы айтылған көрсеткіштерді есептеуге және кәсіпорынның активтерінің құрамын бағалау үшін арынай кесте сызып, кәсіпорынның активтерінің талдауын жүргізуді қажет етеді. Талдау барысында шаруашылық серіктестігінің балансының актив құрылымының жыл соңындағы сомалары жыл басындағы сомаларымен салыстырылып, ауытқулары шығарылып, олардың алатын %-к үлестері анықталады. Келесі кестені құрастыра отырып кәсіпорынныің активтеріне талдау жасаймыз.
1-кесте. 2015 жылдың басы мен соңындағы АвтоДом Павлодар ЖШС - дегі баланс активтерінің құрамы мен құрылуы.
№
Көрсеткіштер
Жыл басында
Жыл соңында
Жыл бойындағы өзгеріс (+,-)
Құрылы-мының өзгеруі
(4гр. - 2гр.)
сомасы,
мың тг.
үлес
сал-мағы
%
сомасы,
мың тг.
үлес сал-мағы
%
мың тг
(3гр.-1гр.)
%
(5гр.:1гр.
x100 )
1
Активтер құны, барлығы соның ішінде:
2038171
100
2364148
100
+325977
+15,9
Х
1.1
Ұзақ мерзімді активтер:
918025
45
809959
34,26
-108066
-11,7
-10,74
а) негізгі құралдар;
916775
44,9
808857
34,2
-107918
-11,7
-10,7
ә) қаржылық салымдар;
196
0,009
288
0,012
92
46,9
+0,003
б)материалдық емес активтер
1053
0,049
815
0,034
-238
-22,6
0,015
1.2
Ағымдағы активтер:
112146
55
1554189
65,74
434043
+387
х
а) ақша қаражаттары
87281
7,8
171491
11
84210
96,4
3,2
ә)қысқа мерзімді дебиторлық берешектер
101703
9
58488
3,8
-43215
-42,5
-5,2
б)ТМҚ
497740
44,4
328788
21,15
-168952
-33,9
-23,25
в) ағымдық салықтың активтер
7405
0,66
23342
1,5
15937
215,2
0,84
д) өзге ағымдағы активтер
426017
38
972080
62,5
546063
128
24,5
Жоғарыда: АвтоДом Павлодар жауапкершілігі шектеулі серіктестікбойынша 2007 жылға жасалынған бухгалтерлік баланстың актив құрылымына талдау жүргізілген. Мұнда АвтоДом Павлодар жауапкершілігі шектеулі серіктестігі бойынша актив құрылымының жыл басындағы, жыл соңындағы сомалары көрсетілген.
Талданып отырған кәсіпорында активтерінің құны жыл басымен салыстырғанда біршама өскенін байқауға болады. Нақты айтқанда кәсіпорынның активтері жыл басымен салыстырғанда 15,9 есеге өскен. Соның ішінде ағымдық активрінің +387есеге, ал ұзақ мерзімді активтерінің +15,9 есеге өскенін байқауға болыды. Кәсіпорын төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың белгісі болып табылады: ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз капиталы мен меншік капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы керек. Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай - күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалдық - техникалық базасын құрайтын және негізгі қорлары болып саналатын, оның өндірістік потенциялының маңызды элементінің жағдайын зерттеу қажет. Талдау барысында шаруашылық серіктестігінің балансының актив құрылымының жыл соңындағы сомалары жыл басындағы сомаларымен салыстырылып, ауытқулары шығарылып, олардың алатын %-к үлестері анықталып отыр.
Субъекті бойынша бухгалтерлік баланстың актив құрылымының:
а) І - Ұзақ мерзімді активтер бойынша:
- жыл басында - 918025 мың теңге - 45%;
- жыл соңында - 809959 мың теңге - 34,26%.
Ауытқуы -108066 теңге - -10,74%
б) ІІ - Ағымдағы активтер бойынша:
- жыл басында - 1120146 мың теңге - 55- %;
- жыл соңында - 1554189 мың теңге - 65,74%.
Ауытқуы +434043 мың теңге - 10,74%
Қорыта келгенде: АвтоДом Павлодар ЖШС бойынша актив құрылымы жыл соңында жыл басымен салыстырғанда 374518035 теңгеге көбейіп отыр. Бұл көрсеткіш АвтоДом Павлодар шаруашылық серіктестігінің қаржылық деңгейінің жоғарлылығын, өсуін көрсетіп отыр. Баланс активтерінің құрамы мен құрлымын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді. Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын құру барысында жүргізіледі. Отандық есептік - аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім мен тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді.Сондықтан да олардың құнының өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз. Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылы 325977 мың теңгеге немесе 13,8 % - ке артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарайғы дамуын көрсететіндіктер оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда активтерді талдай отырып, олардың олардың қалай таратылғанын және есепті жылы неге көбірек көңіл бөлінгендігін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін анықтау керек. Ол үшін, ең алдымен кәсіпорынның өндірістік потенциалының көлемін анықтау қажет, ол туралы арнайы түрлі көзқарастар кездеседі . Бірінші әдістеме бойынша оның құнына негізгі құралдардың өндірістік қорлардың, аяқталмаған өндірістің құндары қосылады. Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын активтер құрамына жоғарыда көрсетілгендерге қосымша, аяқталмаған күрделі қаржылар және жабдықтар құны қосылады. Бұл әдістеме кәсіпорындарда болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды. Шаруашылық тәжірибесінің мәліметтері негізінде, өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициентінің келесі шегі яғни, Кп үлкен 0,5 - тен қалыпты болып есептеледі. Көрсеткіштердің мәні ең төменгі мәннен аз болған жағдайда, кәсіпорынның есепті кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелері активтерді меншікті қаражат есебінен толықтыруға
мүмкіндік бермейтін болса, өндірістік мақсаттағы мүлікті арттыру үшін ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарын тартқан жөн. Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны біз талдау жүргізіп отырған кәсіпорындарда жыл басында - 20143 мың теңгені, жыл соңында 20855 мың теңгені құрайды , яғни 712 мың теңгеге немесе 3,53 %- ға өскен . Баланс активтерінің жалпы құнындағы өндірістік потенциал үлесі есепті жылы 13,37 пунктке кемігенмен жыл соңында 49,71 %- ды құрады, бұл өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициентінің қалыпты мәніне сай келеді. Қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешілді. Егер ағымдағы активтердің үлесі жыл басында 15,32 пунктке аз болса (42,34 - 57,66) жыл аяғында ол ұзақ мерзімді активтер үлесінен 4,66 пунктке асып кетті (52,33 - 47,67) және 52,33 %-ды құрады . Ағымдағы активтердің өсуі ұзақ мерзімді активтердің өсуінен 9 есеге артық ( 59,32 :6,56 ) болып отыр. Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш - мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті. Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтерқұнына бөлу арқылы анықталады. Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорындарда берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5 - тен төмен болмауы тиіс .
2.3 Өтімділік түсінігі және баланстың өтімділігі
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың және кәсіпорынның өтімділігін анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеттілігі ұғынылады. Мысалы, О.В. Ефимова өтімділік деп - кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша төлеу қабілеттілігі, - деп жазады. Дәл осынысымен, оның пікірінше, өтімділік төлеу қабілеттілігінен өзгешеленеді. И.Т. Балабанов та өтімділікке осы сияқты анықтама береді: шаруашылық субъектісінің өтімділігі, - ол оның өзінің борыштарын тез өтеу қабілеттілігі, егер кәсіпорын өзінің ағымдағы активтерін өткізіп, яғни оларды ақшаға айналдыра алса, өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін орындауға шамасы бар болса, онда ол өтімді кәсіпорын болып саналады. Бұл тұжырымдама жоғарыда айтылған төлем қабілеттілігі тұжырымдамасына өте ұқсас. Олардың айырмашылығы пайдаланатын көрсеткіштер мен есептеу әдістерінде. Екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік - бұл ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы. Профессор Н.П. Кондраков өтімділік деп - материалдық және тағы басқа құндылықтардың сатылу және олардың ақша қаражаттарына айналу мүмкіндігін айтады . Ағылшын авторларының бухгалтерлік талдау деген еңбегінде фирманың өтімділігі - бұл оның барлық қажетті төлемдерін, олардың төлеу уақыты келгенде, жабу үшін активтерін ақшаға айналдыру қабілеттілігі деп көрсеткен. Өтімді сөзінің өзі дейді олар ақшаға оңай айналатын деген ұғымды білдіреді (13). Профессор В.В. Ковалев: қандай да бір активтің өтімділігі ол оның ақша қаражатына түрлену, айналу қабілеті, - дейді. Ол өтімділік дәрежесі, оның түрлену уақыты жүзеге асырылатын уақыттың ұзақтығымен анықталады, уақыт қысқа болған сайын, осы активтің өтімділігі жоғары болады, - деп жазады. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңнен зерттеу керек.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады, - өтімділігі жоғардан бастап өтімділігі төменгілерге (актив) яғни өтімділігінің төмендеу тәртібі бойынша қайтару уақыты ұзақтардан қайтару уақыты қысқаларғақарай (пассив), яғни қайтару уақыты жоғарылату тәртібі бойынша болады. Кәсіпорын өтімді болуын оларға ұтымдылық қажеттілік шегінде реттеуі қажет. Ол - әрбір нақты кәсіпорын үшін келесі факторларға байланысты:
* кәсіпорын және оның қызметінің көлемі, мөлшері (өндіру және өткізу көлемі қаншалықты көбірек болса, соншалықты тауарлы - материалдық құндылықтар қоры мол болады);
* өнеркәсіп және өндіріс салалары (өнімге деген сұраныс және оларды өткізуден түсімнің түсу жылдамдығы);
* өндірістік цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
* материал қорын қалпына келтіруге қажет уақыт (олардың айналу ұзақтығы);
* кәсіпорын жұмысының маусымдылығы;
* жалпы экономикалық коньюнктура.
Көптеген кәсіпорындар үшін аралық өтімділіктіңтөмен коэффицентінің жалпы өтімділіктің жоғары коэффициентіне сай келуі тән екенін атап өту керек. Бұл кәсіпорында шикізат, материал, жинақ бөлшектер, дайын өнімнің шектен тыс қорлары барлығына байланысты болады. Бұл шығындардың негізделмеуі ақырында ақша қаражатының жетіспеуіне әкеледі. Осыдан, жалпы өтеу коэффициентінің жоғары болуына қарамастан, оны құраушының, әсіресе баланстың үшінші тобына кіретін баптары бойынша, жағдайын және динамикасын айқындау керек. Осы мақсатта өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің айналымын есептеу керек.Кәсіпорында аралық өтімділік коэффициентінің төмен және жалпы өтеу коэффициентінің жоғары болуы кезінде, айналымдылықтан аталған көрсеткіштерінің нашарлауы осы кәсіпорынның төлем қабілетінің нашарлағанын дәлелдейді. Өтімді қаржылардың айналым көрсеткіштерінің нашарлауы болған кезде, кәсіпорын төлем қабілетін объективті бюағалау үшін осындай төмендеу себептерін айқындау керек. Осы кезде тұтынушының өнімдермен қызмет көрсетулері үшін төлем жүргізуді кешіктіруінің, дайын өнімнің, шикізаттың, материалдардың және тағы басқа шектен тыс қорлануының себептерін жеке талдау керек. Бұл себептер сыртқы және ішкі себептерден болуы мүмкін. Бірақ алдымен өтімділіктің жоғарыда аталған коэффициенттерін есептеп, олардың деңгейлеріндегі ауытқуларды және оларға әртүрлі факторлардың әсер ету көлемін анықтау керек. Есептеулер кестеде келтірілген .
2-кесте АвтоДом Павлодар ЖШС - нің ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері (мың теңге)
№
Көрсеткіштер
Жыл басында
Жыл соңында
Өзгеріс (+;-) (2гр. - 1гр)
1
Ағымдағы активтер
1120146
1554189
434043
мың теңге, оның ішінде:
1.1
Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар
87281
171491
84210
1.2
Дебиторлық борыш және басқа да активтер
1032865
1382698
349833
2
Қысқа мерзімді міндеттемелер
мың теңге, оның ішінде:
1081897
1674162
592265
2.1
Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар
438400
154500
-283900
2.2
Кредиторлық борыш
343050
497034
153984
2.3
Басқа да ағымдағы міндеттемелер
300447
1022628
722181
3
Өтімділік көрсеткіштері
-
-
-
3.1
Абсолюттік өтімділік коэффициенті (1.1қ : 2қ)
0,08
0,10
0,02
3.2
Аралық өтімділік коэффициенті
1,04
0,93
-0,11
[(1.1қ + 1.2) : 2қ ]
Кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басына қарағанда біршама төмендегенін көрсетеді. Өтемділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері келесідей келесідей топтраға бөлінеді:
* ең өтімді активтер;
* тез өткізілетін активтер;
* баяу өткізілетін активтер;
* қиын өткізілетін активтер.
Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша қаражаттарының барлық баптары мен құнды қағаздары жатады.Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа да активтерді жатқызады. Баяу өткізілетін активтер. Бұл топтың активтерін ақшаға айналдыру қиынырақ: бірінші сатып алушыны тауып алу керек, ал бұл оңай емес және бұл белгілі бір уақытты керек етеді.Қиын өткізілетін активтер. Қиын өткізілетін активтерқұрамында басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталға салған салымдары ғана есепке алынады. Өтімділік кәсіпорынның тез және минималды деңгейдегі қаржы жоғалтуда өз активтерін (мүліктер) ақша қаражаттарына айналдырып алуымен анықталады. Ол сонымен қатар кассада қалған қалдық ақша нысанында, банктер шоттарындағы ақша қаражаттар түрінде және ағымдағы активтердің тез іске асыра алатын элементтерімен сипатталады. Төлем қабілеттілік пен өтімділік түсініктері өте жақын, бірақ екіншісі икемдірек. Төлем қабілеттілік баланс өтімділігіне тәуелді. Өтімділік сонымен қатар ағымдағы шоттар жағдайын және перспективасын да сипаттайды. Кәсіпорын нақты бір кезеңде төлем қабілетті болуы мүмкін, бірақ болашақта жағымсыз жағдайға ұшырауы да мүмкін. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін, өтімділігін және баланс өтімділігінің арақатынасын көп қабатты ғимаратпен салыстыруға болады, мұнда барлық қабаттар бірдей, бірақ барлық қабаттар бірінші қабатсыз отырып қалады. Бұдан баланс өтімділігі кәсіпорынның төлем қабілеттілігі кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен өтімділігінің негізі екенін білеміз. Басқа сөзбен айтқанда, өтімділік төлем қабілетті ұстап тұрушы тәсілдердің бірі деп айтуға болады. Егер кәсіпорын үлкен имиджге ие болса және әр уақытта төлем қабілетті болса, онда оған өз өтімділігін ұстап тұру оңай болады. Осылайша өтімділік - ұйымның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша жауап бере алуы. Егер кәсіпорынның төлем қабілеттілігі төмен болса, бұл қаржылық денсаулығының әлсіздігінен және өз қызметінің көптеген сұрақтарын шеше алмайтындығын көрсетеді. Басқаша өтімділікті қәсіпорынның айналым (ағымдағы) активтерінің сапасы ретінде және олардың қарыздарды жаба алуы қабілеті ретінде анықтайды. Егер кәсіпорын негізгі стратегиялық жоспар құратын болса, онда өтімділік проблемасы ұзақ мерзімді жобалау процесіне дейін шешіліп қоюға тиіс. Кәсіпорынның төлем қабілетінің жақсаруы айналым активтерін және ағымдағы пассивтерін басқару саясатымен тығыз байланысты. Бұндай саясат айналым қаражаттарының оптимизациясын және қысқа мерзімді міндеттеменің минимизациясын сипаттайды. Кәсіпорынның төлем қабілетін және өтімділігін бағалау үшін келесі негізгі әдістерді қолдануға болады: баланстың өтімділік талдауы; өтімділіктің қаржылық коэффициенттерін есептеу және бағалау; ақша (қаржы) ағымын талдау.
Баланс өтімділігін талдау кезінде активтерді салыстыру пассив бойынша мінездемесінің өтімділік деңгейімен топтастырылған және оларды жабу мерзімімен реттелген активтерді салыстырады. Кәсіпорын төлем қабілетті деп есептеледі, егер келесі шарт орындалса:
мұнда ОА - айналым активтері; КО - қысқа мерзімді міндеттемелер
Төлем қабілетінің көп кездесетіндері: егер өзімдік айналым қаражаттары мерзімді міндеттемелерді (кредиторлық берешек) жабатын болса:
мұнда СОС - өзіндік айналым қаражаттары (ОА-КО); СО - одан тез міндеттемелер. Тәжірибеде кәсіпорынның төлем қабілеттілігі баланс өтімділігі арқылы көрінеді. Баланс өтімділігін бағалаудың негізгі мақсаты кәсіпорынның міндеттемелерін өз активтерімен жабу көлемін бекіту, трансформация мерзімін яғни ақша қаражаттарының міндеттемелерді жабу мерзіміне сай келуін бекіту болып табылады. Баланстағы активтер мен пассивтерді талдауды іске асыру үшін келесі белгілері бойынша жіктеледі:
1. Өтімділік (актив) дәрежесінің кемуі бойынша;
2. Міндеттемелерді тез төлеу дәрежесіне байланысты.
Баланс өтімділігін анықтау үшін активтер және пассивтер топтарын өзара салыстырады. Абсолютті өтімділік шарты келесідей: Абсолютті баланс өтімділігінің міндетті шарты болып, бірінші үш теңсіздіктің орындалуы табылады. Төртінші теңсіздік теңестіруші сипатқа ие. Оның орындалуы кәсіпорынның жекеменшік айналым қаражатының бар екенін куәландырады. Капитал және резервтер айналым активтеріне жатпайды. Бірінші топ (А1) абсолютті өтімді активтерді еңгізеді; оларға қолма-қол ақшалар және қысқа мерзімді қаржылық салымдар жатады.
Екінші топқа (А2) тез іске асатын активтер жатады: дайын өнім, жиелген тауарлар және дебиторлық берешек. Бұл топтың ағымдағы активтердің өтімділігі өнімді уақытылы тиюден, банктік құжаттарды дайындаудан, банктағы төлем құжатайналымдарының жеделдігінен, өнімге деген сұраныстан, оның бәсеке қабілеттілігінен, тұтынушылардың төлем қабілеттілігінен, төлем нысандарына тікелей тәуелді.
Өндіріс запастарын және аяқталмаған өндірісті дайын өнімге, содан кейін оны ақшаға айналдыру үшін көп уақыт кетеді. Сол үшін олар жай іске асушы активтер (А3) үшінші тобына жатады.
Төртінші топ (А4) - бұл өткізілуі қиын активтер, бүған негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді қаржы салымдар, аяқталмаған құрылыс жатады.
Кәсіпорынның міндеттемелері де сәйкесінше төрт топқа бөлінеді:
П1 - жедел міндеттемелер (кредиторлық берешек және қайтару ауқыты келген банк несиелері);
П2 - орта мерзімді міндеттемелері (банктің қысқа мерзімді несиелері);
П3 - займдар және банктің ұзақ мерзімді несиелері;
П4 - меншікті (акционерлік) капитал.
Қәсіпорынның қаржылық жағдайын сапалы түрде бағалау үшін баланс өтімділігінің абсолютті көрсеткіштерімен қатар, қаржылық көрсеткіштерді де анықтаған абзал. Мұндай есептеудің мақсаты - қолда бар айналым активтерімен қысқа мерзімді міндеттемелерді жаба алу мүмкіндігіне байланысты қатынастарын бағалау. Айналым активтері оларды өткізу кезінде әртүрлі өтімділік дәрежесіне ие болады: ақша қаражаттары абсолютті өтімді деп саналады, одан кейін өтімділік дәрежесінің кемуі бойынша қысқа мерзімді қаржылық салымдар, дебиторлық берешек, босалқылар орналасады. Бұдан, өтімді қаражаттарды есептеу тәртібіне жатқызылуына байланысты ерекшеленетін әртүрлі көрсеткіштерді кәсіпорынның өтімділік және төлем қабілеттілігін анықтау үшін пайдаланамыз. Оларды әр айдың соңында есептеген жөн. Өйткені ол өтімділік пен төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің динамикалық қатарларын құруға мүмкіндік береді.
2.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау және талдау
Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы дегеніміз- бұл оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем қабілеттілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз міндеттемелерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын талдау келесі түрлер бойынша жүргізіледі: табыстылық пен рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу . Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін біріңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығыннан артуының өзіне тән айнасы - қаржылық тұрақтылық болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ кәсіпорындағы кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кәсіпорынның қаржы-ресурстық жағдайын сипаттайды. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурсының жағдайы.
Қаржылық тұрақтылық деп табыстың шығыннан тұрақты деңгейде артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс - шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады. Ал кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық- техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климаты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуықажет. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, және келесідей түрлерге жіктеледі:
1. пайда болу орнына байланысты - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1. ProfiSystems ЖШС-нің ҚЫЗМЕТІНІҢ сипаттамасы және бөлімдерінің қызметін талдау
ProfiSystems ЖШС-гі тіркеуден өткеннен кейін Ақмола облыстық Әділет басқармасы органында заңды тұлғасына ие болды. Серіктестік дербес баланс, банкте шот, өз атауы жазылған мөрі бар. Өзінің атына мәміле, мүліктік және өзіндік мүліктік емес құқық, сот алдында жауапты болуына міндетті. Серіктестік Қазақстан Республикасында, және шетелдерде сәйкес филиалдар құрып өкілдер ашуға құқылы. Міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүлкімен жауап береді. Мемлекет серіктестіктің алдында қарыздарына жауап бермейді. Серіктестік мемлекет алдында жауап бермейді. Серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді. ProfiSystems ЖШС-де бір жылда орташа есеппен саны 50 ден аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып келеді және активінің құны бір жылда орташа есеппен алпыс мың есептік көрсеткіштен аспауы қажет. ProfiSystems ЖШС қызметінің мақсаты - қатысушы мен еңбек ұжымдарын үстеме қаржы түсірудегі кәсіпкерлік қызмет түрлерін іске асыру арқылы таза пайда табу болып табылады. Серіктестіктің қызметінің нысаны:
-коммерциялық, делдалдық, хабарлау, жарнама қызметі;
-құрылыс материалдарының көтерме және бөлшек саудасы;
- пластикалық терезелерді, есіктерді жасау және сату;
-терезе және есіктерді қараңғылау жүмыстарын ұсыну;
-сауда нүктелерін ашу.
Серіктестік мүлкін негізгі және айналымдық қаржылар, сондай - ақ құны серіктестіктің дербес балансында көрсетілген басқа мүліктер құрайды. Мүлік серіктестіктің меншік құқында. Серіктестік мүлкін қалыптастыру көздері мыналар:
- жарғылық капиталға салынған салымдар;
- оның қызметіне алынған кірістер;
- заңдылық актілермен тыйым салынбаған басқа көздер.
Қатысушылардың серіктестік мүлкіне қосқан қосымша салымдарды оның жарғылық капиталының көлемін және қатысушылар үлесін өзгертпейді. Серіктестіктің қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушылардың салымдарын біріктіру есебінен 100000 теңге көлеміндегі жарғылық капитал құрылды. Салымдар төлеу Қазақстандық теңгемен жүргізіледі. Қатысушының салым төлеуіне құрылыс, шикізат, тауарлар, материалдар, өндірістер, бағалы қағаздар кірілуі мүмкін және оның бағалары серіктестіктің дербес балансында көрсетіледі. Егер мүлік, серіктестіктің қатысушыларына берілген жағдайда, салым және үлес көлемі арендалық төлеуі мүлікпен пайдалану белгіленген уақытта қатысушылармен ойластырылған.
Құрылтайшылардың салымы жарғылық капитал натурал түрінде немесе мүліктік құқығы ақшалар түрінде барлық құрылтайшылардың шешімімен бағаланады. Егер бағасы салымнан жоғары болса, жиырма мың есептік көрсеткіштің эквивалентіне жуық жоғары болса оның бағасы экспертпен дәлелденеді.
Серіктестік құрылтайшылары 5 жылдық шамасында кредиторлардың алдында, осының құқы шегінде ортақ жауапты болады, осы бағасынан салымы көтерілген.
ProfiSystems ЖШС-гінің құрылымын келесі кестеден көріге болады:
ProfiSystems ЖШС-гі
Құрылтайшылар кеңесі
Қойма
Сату орындары
Кадрларды қабылдау бөлімі
Директор
Директордың орынбасары
Сату және маркетинг болімі
Есеп және қаржы бөлімі
1-сурет. АвтоДом Павлодар ЖШС-нің құрылымы.
ProfiSystems ЖШС-де есеп бөлімі бухгалтерлік есеп бас бухгалтерімен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге асырылады.Егер кәсіпорында бухгалтерлік қызмет болмаса, басшы есеп пен есеп беру жүргізуді арнайы мамандандырылған ұйымдарға келісімшарт (көбінесе ол шағын кәсіпорындарға қатысты) негіздерінд тапсыруына құқығы бар.
Кәсіпорынның есеп бөліміндегі жұмыс ереже бойынша бухгалтерлік жұмыстың мөлшеріне қарай мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
-Есеп айырысу;
-Материалдық, алғашқы құжаттар ;
-Қаржылық. Бас бухгалтер қызметіне кәсіпорын басшысы тағайындайды немесе қызметінен босатады және оған бағынады. Бас бухгалтер есеп саясатын құруға жауапты, бухгалтерлік есепшоттарда шаруашылық әрекерттерді бейнелеуді және бақылауды,ақпараттарды ұсынуды, Бекітілген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді құруды, кәсіпорынның ішкі шаруашылық резервтерін анықтау және мобилизациялау мақсатында қаржы- шаруашылық қызметтің экономикалық талдауын жүргізуді басқа қызметтермен бірге қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер кәсіпорынның басшысымен бірге тауарлы- материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттарын қабылдау және беру, сонымен қатар есеп айырысу, несиелік және қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық келісімшарттар үшін негіздеме болып табылатын құжаттарға қол қояды.
Бас бухгалтерге тікелей ақша қаражаты және материалдық құндылықтармен байланысты жауапкершілік жүктелуі мүмкін. Оған чектер мен басқа құжаттар бойынша кәсіпорын үшін ақша қаражаттары мен тауарлы- материалдық құндылықтарды алуға рұқсат етілмейді.Бас бухгалтерді орнынан босатқан кезде қайтадан тағайындалған бас бухгалтерге істерді тапсыру жүргізіледі. Сонымен бір уақытта кәсіпорын басшсымен бекітілген актінің құрылуымен бухгалтерлік есептің жағдайы мен дұрыс ақпараттарды тексеру жүргізіледі.
Кәсіпорында сату және маркетинг бөлімі ерекше орын алыды. Сату және маркетинг бөлімінің басты мақсаты- нарықтық экономика жағдайында, тауарлар мен қызметтерге ұсыныс пен сұраныстың нәтижелі сәйкестілігін қамтамасыз ету, бәсекелестікті бағалау және тауарлар мен қызметтерді сатудың ерекше стратегияларын ойлап табу болып табылады. ProfiSystems ЖШС-нің сату және маркетинг бөлімінде сату бөлімінің басшысы, сату бөлімінің менеджерлері және маркетолог қызмет етеді. Сату және маркетинг бөлімінің басты атқаратын қызметтерін келесі сызбадан көруге болады.
Нарықты зерттеу
Сервистық қызмет көрсету
Жарнама және тауар өтімін ынталандыру
Өнім ассортиментін жоспарлау
Сату және маркетинг бөлімінің негізгі функциялары
Тауарлар мен қызметтерді өткізу
2-сурет. Кәсіпорындағы сату және маркетинг бөлімінің қызметтері.
Осылайша сату және маркетинг бөлімінің қызметкерлері кәсіпорынның тауарлары мен қызметтерінің барынша сұранысқа ие болып, өтімді болуын қадағалап отырады. Тауарға сұранысты қалыптастыру мақсатында көптеген іс-шалалар жүргізіледі.
2. АвтоДом Павлодар ЖШС-нің қаржылық экономикалық қызметіне талдау
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы бухгалтерлік баланстың алатын орны
ҚР Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы № 2732 Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес ,
1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады :
1) бухгалтерлік баланс ;
2) табыстар мен шығындар туралы есеп ;
3) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп ;
4) меншік капиталындағы өзгерістер туралы есеп;
5) есеп жүргізу саясаты және түсіндірме жазба.
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп беруге негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтурылуы мүмкін және бұл материалдар солармен бірге жүреді. Түсіндірме хатта берілген субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы және қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жүргізілуі тиіс. Мысалы, оған субъектіге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік туралы, қаржылық есепте берілген міндеттемелер туралы жазуға болады. Нарықтағы сомалық ерекшеліктер, қызмет түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәлімдемелер және басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады .
Субъектіге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп стандартында анықталған жеңілдетілген түрде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген
бірден-бір көзіне әр түрлі ұйымдық- құқықтық насандардағы шаруашылық субъектілерінің өзара негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттық базасына айналды .
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады .
Баланс дегеніміз-есепті жылдың басындағы соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Біріншіден, баланс меншік иелерін шаруашылық субъектісінің мүліктік жағдайымен таныстырады. Осы арқылы олар бұл субъекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақ-тай ала ма, соны білдіреді. Екіншіден, басшылар кәсіпорынның жүйесіндегі өз орыны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы, ресурстарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әр түрлі сұрақтарға шешішдер қабылдау туралы түсінік алады. Үшіншіден, баланстың мазмұны оны ішкі қолданушылары сияқты сыртқы қолданушыларға да пайдалануға мүмкіндік береді. Мысалы, аудиторлар жұмыс процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін өз тексеріс жұмысын жоспарлауда, сондай-ақ клиенттің сыртқы есеп беру жүйесінде мүмкін болтын әдейі жасалынған және әдейі жасалынатын қателіктер аумағында әлсіз жақтарын шығару үшін көмек алады, ал талдаушылар қаржылық талдаудың бағытын анықтайды.
Баланс ақпараттары негізінде сыртқы қолданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктесі ретінде жұмыс жүргізудің мақсатқа сәйкестігі және оның шарттары туралы шешімдер қабылдай алады; өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелділіктерін және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындылығын және басқа шешімдерді бағалайды.Баланстың маңыздылығы соншалық, көп жағдайда қаржылық жағдайды талдауды баланстық талдау деп атайды .
Бухгалтерлік баланс - қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегішаруашылық қызметке жетуі қарыз көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді .
2.2 АвтоДом ЖШС негізінде баланс активінің және құрастырылу көздерінің динамикасын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді. Қаржылық есептің маңызды элементі боып саналатын активтерді талдау барысында осы активтердің нақты қолда бары құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымы және оның жеке топтарын талдау, оларды рационалды тартылуын талқылауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан,ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты айтарлықтай ауытқуына айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік - аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз. Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың тартылуына талдау жасау үшін кесте құрылады.
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдарының нақты құнының (қалдық) үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты бағыт болып табылады. Ксіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы негізгі құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 пайызынан кем болмауы тиіс. Нарық экономика жағддайында қаржылық есеп беру шаруашылық субъектінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттың жүйеленгенін бірден-бір көзіне, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нышандағы шаруашылық субъектінің өзара негізгі байланысына, басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттың базасына айналды.
Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарды.Баланс-есепті жылдың басындағы, соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Бухгалтерлік баланс - қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі шаруашылық субъектінің мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтерінің айналымдылығы мен өтімділігін, меншікті капитал мен міндеттемелердің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Баланс көрсеткіштері шаруашылық субъектінің капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз көзінің көлемі мен құрылымын, сондай ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бух балансты таңдау үшін және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті түрі болып табылады. 1997 жылға дейін бух баланс 2 бөліктен: Актив және пассивтен тұратын кесте құрылып келді. Бухгалтерлік стандарттың іске қосылуынан бастап бухгалтерлік баланс жаңаша анықталады және оның екі бөлігі мен элементтері де жаңаша сипатталады. Олардың түсіндірмесі нарықтың экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есеп және аудит тұрғысындағы жетекші ғалымдардың еңбектеріне арқа сүйейді. Баланс - бұл шаруашылық субъектінің белгілі бір күндегі қаржылық жағдайының кестесі болып табылады. Баланстың актив пен пассивтегі жеке элементтер мен қорытындылаған көрсеткіштер баланс баптары деп аталады.Баланс қаржылық есеп беруде үш элементті сипаттайды активтер, меншік капитал, міндеттемелер. Қалған екі элемент - табыс және шығын - қаржы шаруашылық қызметі нәтижелері туралы есеп беруде көрсетіледі. Қаржылық жағдайды талдау барысында тек бухгалтерлік баланс мәліметтеріне ғана сүйенуге болмайды. Бұндай тәсіл біршама қарапайымдылау, себебі бухгалтерлік баланс кемшілік пен шек қоюшылық ада емес, олардың ең маңыздылары келесілер болып табылады: 1. Баланс табиғаты жағынан тарихи сипаттама болады. Баланста келтірілген мәліметтер оны құрған кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсетпеді. Бұндай жағдайда баланс ақпараттары ретроспективалық және перспективалық талдау мақсаттары үшін қолданылуы мүмкін.
2.Баланста салыстырмалы шаруашылық аралық талдау жүргізу үшін қажетті база жоқ. Ол кеңістік және уақыттық салыстырумен қамтамасыз етпейді. Сондықтан оның талдауы динамикада жүргізілуі тиіс және мүмкіндігінше көрсеткіштерге, олардың орташа салық және орташа прогресивтік маңыздылығына шолу жасаумен толықтырылуы тиіс. 3. Баланста шаруашылық субъектінің қаражаттың айналымы туралы мәлімет жоқ. Баланстың сол немесе басқа бабы бойынша саланың аз немесе көптігі туралы қорытындыны баланстың көрсеткіштерін айналымының сәйкес салаларымен салыстырғаннан кейін ғана жасауға болады. 4.Баланс есепті кезеңнің басы мен соңындағы мезгілдік мәліметтердің жиынтығы болып табылады. Яғни онда осыбалансты толтыру кезіндегі шаруашылық операцияларының жиынтығы жазылып отырады. Ол шаруашылық субъектінің есепті кезеңдегі жағынан көрсетпейді. 5.Баланста шаруашылық субъектінің активтерін сатып алуда тарихи бағаны қолдану принципі жүргізіледі, ол мүліктің жалпы алғанда нақты бағасын едәуір дәрежеде бұрмалайды. Баланстың жеке баптарына инфляциялық факторлар мен нарық коньюктурасының өзгерісі едәуір бұрмалаушылық әсерін тигізуі мүмкін. 6.Баланс және қаржылық есеп берудің басқа да нысандары шаруашылық субьектісі қызметінің барлық жақтарын толығымен көрсетпейді. Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайы мен оның өзгеру перспективасы тек қаржылық сипаттағы факторлардың ғана емес, сонымен қатар көптеген құндық бағасы жоқ факторлардың да ықпалында болады. Олардың қатарында мүмкін болатын саяси және жалпы экономикалық өзгерістер, саланы және кәсіпорынды басқарудың ұйымдастырудың құрылымын қайта құру, меншік түрінің алмасуы, қызметінің кәсіби және жалпы білімділік дайындығы немесе т.б. Сондықтан қаржылық есеп беруді соның ішінде бухгалтерлік балансты талдау кешенді экономикалық талдаудың тек бір ғана бөлімі болып табылады. Баланс екі бөліктен тұрады:
1.активтен;
2.пассивтен.
Сол жағы - актив,
Оң жағы - пассив деп аталады. Актив пен пассив өзара тең болады., шаруашылық субъектінің құралдарының жалпы мөлшері әрқашанда олардың көздерінің жалпы мөлшеріне тең. Баланс активінде орналасқан баптар активті, ал пассивінде орналасқаны пассив бабы деп аталады. Баланс активі мен пассивінің жиыны баланс валютасы деп аталады. "Актив" дегеніміз-бұл өткен жағдайдың нәтижесінде кәсіпорынмен бақыланатын және болашақта кәсіпорынға экономикалық табыс әкелетін ресурс. Активтер-бұл уайымға тиісті немесе ол пайдаланылатын бағалы нәрсе.Баланстың актив бөлімінің құрылымына сай ерекшелік-бұл яғни баланс бөлімдері мен баланстың әр бөлім ішінде (шегінде) қатаң, белгілі бір дәйектілікпен орналасуы-яғни олардың өтімділік дәрежесіне байланысты мына принцип бойынша- өтімділік дәрежесі аз активтен өтімділігі көп активтерге дейін, демек басында баланстың өтімділігі жағынан төмен бөлімдері мен баптары жазылады, содан кейін өтімділігінің өсу деңгейіне байлпанысты жоғарыдағы uтәмдә активтерге жазылады. Осы принцип бойынша активтің қорытынды баптары ең өтімді айналым қаражаты болып табылады, олар қысқа мерзімді қаржылық салымдар, кассадағы есеп-айысу және валюталық шоттардағы ақша қаражаты. Активтер бұл құндық бағасы шаруашылық субъектілердің мүлкі, мүліктік және мүліктік емес иеліктер және құқығы болып табылады. Бухгалтерлік баланстың активінің құрылымын талдау жасауда, алдымен бухгалтерлік баланс активінің құрылымы құралу көздерін атайық.
Бухгалтерлік баланстың активі екі түрге бөлінеді:
1)Ұзақ мерзімді активтер:
- негізгі құралдар;
-материалдық емес активтер;
- ұзақ мерзімді инвеститциялар;
- ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз;
- алдағы кезеңдердің шығындары.
2)Ағымдағы активтер:
- ақша қаражаттары;
- қысқа мерзімді инвестициялар;
- бір жыл ішінде алынатын дебиторлық қарыз;
- ағымдағы активтерді сату үшін аванстық төлемдер;
- алынуға тиісті шоттар;
- дебиторлық қарыз.
Осы баланстың актив құрылымына талдау қызметін жүргізген кезде, әрбір баптың (статьяның) сомалары салыстырылып, ауытқуы шығарылады (+,) өзгерістің оң терісі. Теңгерімнің активтерінің әрқайсысының жыл басының, жыл соңының қалдық сомалары көрсетіледі.Теңгерімдегі активтің жыл басына, соңына праценттік үлестері (теңгерімнің құрылымы) шығарылады. Проценттік үлестің өзгерісіне баға беріледі.(+-) Активтігі өндіріс құралдарының сомасы шаруашылық субектілердің әлеуетін сипаттайды. Әлеуеті дегеніміз өндіріс қуаты, мүмкіншілігі, потенциялы. Өндіріс құпалына негізгі құралдар, өндіріс запастары жатады.Өндіріс әлеуметтің еселігін шығару керек. Ол үшін (процентпен) өндіріс құралдарының сомасын, барлық активтің сомасына (Е=0,5-0,6) кем болмағаны жөн. Бастапқы құнының өскені, көбейгені жөн. Негізгі құралдардың амартизация сомасының өсуі теріс көрсеткіш береді.Негізгі құралдардың амартизация сомасы 75%-тен аспағаны жөн. Активтің ішінде негізгі құралдың тиімді қолдануын ситаттайтын көрсеткіштер: а)Қор қайтарымдылығы - негізгі құралдарды қолдану арқылы келтірілген табыстың мөлшерін білдіреді. Бұл көрсеткішті шығару үшін өнімдерді, тауарды, қызметтерді сату табысының сомасын негізгі құралдың орташа құнына бөлеміз. б) Қор сиымдылығы - белгілі табыс мөлшерін келтіру үшін қолданылған негізгі құралдың құны. Бұл көрсеткішті шығару үшін негізгі құралдың құнын өнімді,қызметті сату табысының сомасына бөлеміз. в)Қормен қамтамасыз етілгенділік, яғни орташа жұмысшының санына шаққанда қанша негізгі құралдың барын білдіреді. Оны шығару үшін негізгі құралдардың құнының жұмысшының санына бөлеміз. г)Қор қуаттылығымен қамтамасыз етілгені, яғни бір жұмысшыға шаққанда негізгі құралдардың қуаты. Негізгі құралдардың қуаты кВт-қа аударылып жұмысшылардың орта санына бөлеміз.
Осы айтылған көрсеткіштерді есептеуге және кәсіпорынның активтерінің құрамын бағалау үшін арынай кесте сызып, кәсіпорынның активтерінің талдауын жүргізуді қажет етеді. Талдау барысында шаруашылық серіктестігінің балансының актив құрылымының жыл соңындағы сомалары жыл басындағы сомаларымен салыстырылып, ауытқулары шығарылып, олардың алатын %-к үлестері анықталады. Келесі кестені құрастыра отырып кәсіпорынныің активтеріне талдау жасаймыз.
1-кесте. 2015 жылдың басы мен соңындағы АвтоДом Павлодар ЖШС - дегі баланс активтерінің құрамы мен құрылуы.
№
Көрсеткіштер
Жыл басында
Жыл соңында
Жыл бойындағы өзгеріс (+,-)
Құрылы-мының өзгеруі
(4гр. - 2гр.)
сомасы,
мың тг.
үлес
сал-мағы
%
сомасы,
мың тг.
үлес сал-мағы
%
мың тг
(3гр.-1гр.)
%
(5гр.:1гр.
x100 )
1
Активтер құны, барлығы соның ішінде:
2038171
100
2364148
100
+325977
+15,9
Х
1.1
Ұзақ мерзімді активтер:
918025
45
809959
34,26
-108066
-11,7
-10,74
а) негізгі құралдар;
916775
44,9
808857
34,2
-107918
-11,7
-10,7
ә) қаржылық салымдар;
196
0,009
288
0,012
92
46,9
+0,003
б)материалдық емес активтер
1053
0,049
815
0,034
-238
-22,6
0,015
1.2
Ағымдағы активтер:
112146
55
1554189
65,74
434043
+387
х
а) ақша қаражаттары
87281
7,8
171491
11
84210
96,4
3,2
ә)қысқа мерзімді дебиторлық берешектер
101703
9
58488
3,8
-43215
-42,5
-5,2
б)ТМҚ
497740
44,4
328788
21,15
-168952
-33,9
-23,25
в) ағымдық салықтың активтер
7405
0,66
23342
1,5
15937
215,2
0,84
д) өзге ағымдағы активтер
426017
38
972080
62,5
546063
128
24,5
Жоғарыда: АвтоДом Павлодар жауапкершілігі шектеулі серіктестікбойынша 2007 жылға жасалынған бухгалтерлік баланстың актив құрылымына талдау жүргізілген. Мұнда АвтоДом Павлодар жауапкершілігі шектеулі серіктестігі бойынша актив құрылымының жыл басындағы, жыл соңындағы сомалары көрсетілген.
Талданып отырған кәсіпорында активтерінің құны жыл басымен салыстырғанда біршама өскенін байқауға болады. Нақты айтқанда кәсіпорынның активтері жыл басымен салыстырғанда 15,9 есеге өскен. Соның ішінде ағымдық активрінің +387есеге, ал ұзақ мерзімді активтерінің +15,9 есеге өскенін байқауға болыды. Кәсіпорын төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың белгісі болып табылады: ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз капиталы мен меншік капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы керек. Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай - күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалдық - техникалық базасын құрайтын және негізгі қорлары болып саналатын, оның өндірістік потенциялының маңызды элементінің жағдайын зерттеу қажет. Талдау барысында шаруашылық серіктестігінің балансының актив құрылымының жыл соңындағы сомалары жыл басындағы сомаларымен салыстырылып, ауытқулары шығарылып, олардың алатын %-к үлестері анықталып отыр.
Субъекті бойынша бухгалтерлік баланстың актив құрылымының:
а) І - Ұзақ мерзімді активтер бойынша:
- жыл басында - 918025 мың теңге - 45%;
- жыл соңында - 809959 мың теңге - 34,26%.
Ауытқуы -108066 теңге - -10,74%
б) ІІ - Ағымдағы активтер бойынша:
- жыл басында - 1120146 мың теңге - 55- %;
- жыл соңында - 1554189 мың теңге - 65,74%.
Ауытқуы +434043 мың теңге - 10,74%
Қорыта келгенде: АвтоДом Павлодар ЖШС бойынша актив құрылымы жыл соңында жыл басымен салыстырғанда 374518035 теңгеге көбейіп отыр. Бұл көрсеткіш АвтоДом Павлодар шаруашылық серіктестігінің қаржылық деңгейінің жоғарлылығын, өсуін көрсетіп отыр. Баланс активтерінің құрамы мен құрлымын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді. Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын құру барысында жүргізіледі. Отандық есептік - аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім мен тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді.Сондықтан да олардың құнының өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз. Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылы 325977 мың теңгеге немесе 13,8 % - ке артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарайғы дамуын көрсететіндіктер оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда активтерді талдай отырып, олардың олардың қалай таратылғанын және есепті жылы неге көбірек көңіл бөлінгендігін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін анықтау керек. Ол үшін, ең алдымен кәсіпорынның өндірістік потенциалының көлемін анықтау қажет, ол туралы арнайы түрлі көзқарастар кездеседі . Бірінші әдістеме бойынша оның құнына негізгі құралдардың өндірістік қорлардың, аяқталмаған өндірістің құндары қосылады. Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын активтер құрамына жоғарыда көрсетілгендерге қосымша, аяқталмаған күрделі қаржылар және жабдықтар құны қосылады. Бұл әдістеме кәсіпорындарда болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды. Шаруашылық тәжірибесінің мәліметтері негізінде, өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициентінің келесі шегі яғни, Кп үлкен 0,5 - тен қалыпты болып есептеледі. Көрсеткіштердің мәні ең төменгі мәннен аз болған жағдайда, кәсіпорынның есепті кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелері активтерді меншікті қаражат есебінен толықтыруға
мүмкіндік бермейтін болса, өндірістік мақсаттағы мүлікті арттыру үшін ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарын тартқан жөн. Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны біз талдау жүргізіп отырған кәсіпорындарда жыл басында - 20143 мың теңгені, жыл соңында 20855 мың теңгені құрайды , яғни 712 мың теңгеге немесе 3,53 %- ға өскен . Баланс активтерінің жалпы құнындағы өндірістік потенциал үлесі есепті жылы 13,37 пунктке кемігенмен жыл соңында 49,71 %- ды құрады, бұл өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициентінің қалыпты мәніне сай келеді. Қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешілді. Егер ағымдағы активтердің үлесі жыл басында 15,32 пунктке аз болса (42,34 - 57,66) жыл аяғында ол ұзақ мерзімді активтер үлесінен 4,66 пунктке асып кетті (52,33 - 47,67) және 52,33 %-ды құрады . Ағымдағы активтердің өсуі ұзақ мерзімді активтердің өсуінен 9 есеге артық ( 59,32 :6,56 ) болып отыр. Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш - мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті. Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтерқұнына бөлу арқылы анықталады. Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорындарда берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5 - тен төмен болмауы тиіс .
2.3 Өтімділік түсінігі және баланстың өтімділігі
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың және кәсіпорынның өтімділігін анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеттілігі ұғынылады. Мысалы, О.В. Ефимова өтімділік деп - кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша төлеу қабілеттілігі, - деп жазады. Дәл осынысымен, оның пікірінше, өтімділік төлеу қабілеттілігінен өзгешеленеді. И.Т. Балабанов та өтімділікке осы сияқты анықтама береді: шаруашылық субъектісінің өтімділігі, - ол оның өзінің борыштарын тез өтеу қабілеттілігі, егер кәсіпорын өзінің ағымдағы активтерін өткізіп, яғни оларды ақшаға айналдыра алса, өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін орындауға шамасы бар болса, онда ол өтімді кәсіпорын болып саналады. Бұл тұжырымдама жоғарыда айтылған төлем қабілеттілігі тұжырымдамасына өте ұқсас. Олардың айырмашылығы пайдаланатын көрсеткіштер мен есептеу әдістерінде. Екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік - бұл ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы. Профессор Н.П. Кондраков өтімділік деп - материалдық және тағы басқа құндылықтардың сатылу және олардың ақша қаражаттарына айналу мүмкіндігін айтады . Ағылшын авторларының бухгалтерлік талдау деген еңбегінде фирманың өтімділігі - бұл оның барлық қажетті төлемдерін, олардың төлеу уақыты келгенде, жабу үшін активтерін ақшаға айналдыру қабілеттілігі деп көрсеткен. Өтімді сөзінің өзі дейді олар ақшаға оңай айналатын деген ұғымды білдіреді (13). Профессор В.В. Ковалев: қандай да бір активтің өтімділігі ол оның ақша қаражатына түрлену, айналу қабілеті, - дейді. Ол өтімділік дәрежесі, оның түрлену уақыты жүзеге асырылатын уақыттың ұзақтығымен анықталады, уақыт қысқа болған сайын, осы активтің өтімділігі жоғары болады, - деп жазады. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңнен зерттеу керек.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыруда. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топталады, - өтімділігі жоғардан бастап өтімділігі төменгілерге (актив) яғни өтімділігінің төмендеу тәртібі бойынша қайтару уақыты ұзақтардан қайтару уақыты қысқаларғақарай (пассив), яғни қайтару уақыты жоғарылату тәртібі бойынша болады. Кәсіпорын өтімді болуын оларға ұтымдылық қажеттілік шегінде реттеуі қажет. Ол - әрбір нақты кәсіпорын үшін келесі факторларға байланысты:
* кәсіпорын және оның қызметінің көлемі, мөлшері (өндіру және өткізу көлемі қаншалықты көбірек болса, соншалықты тауарлы - материалдық құндылықтар қоры мол болады);
* өнеркәсіп және өндіріс салалары (өнімге деген сұраныс және оларды өткізуден түсімнің түсу жылдамдығы);
* өндірістік цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
* материал қорын қалпына келтіруге қажет уақыт (олардың айналу ұзақтығы);
* кәсіпорын жұмысының маусымдылығы;
* жалпы экономикалық коньюнктура.
Көптеген кәсіпорындар үшін аралық өтімділіктіңтөмен коэффицентінің жалпы өтімділіктің жоғары коэффициентіне сай келуі тән екенін атап өту керек. Бұл кәсіпорында шикізат, материал, жинақ бөлшектер, дайын өнімнің шектен тыс қорлары барлығына байланысты болады. Бұл шығындардың негізделмеуі ақырында ақша қаражатының жетіспеуіне әкеледі. Осыдан, жалпы өтеу коэффициентінің жоғары болуына қарамастан, оны құраушының, әсіресе баланстың үшінші тобына кіретін баптары бойынша, жағдайын және динамикасын айқындау керек. Осы мақсатта өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің айналымын есептеу керек.Кәсіпорында аралық өтімділік коэффициентінің төмен және жалпы өтеу коэффициентінің жоғары болуы кезінде, айналымдылықтан аталған көрсеткіштерінің нашарлауы осы кәсіпорынның төлем қабілетінің нашарлағанын дәлелдейді. Өтімді қаржылардың айналым көрсеткіштерінің нашарлауы болған кезде, кәсіпорын төлем қабілетін объективті бюағалау үшін осындай төмендеу себептерін айқындау керек. Осы кезде тұтынушының өнімдермен қызмет көрсетулері үшін төлем жүргізуді кешіктіруінің, дайын өнімнің, шикізаттың, материалдардың және тағы басқа шектен тыс қорлануының себептерін жеке талдау керек. Бұл себептер сыртқы және ішкі себептерден болуы мүмкін. Бірақ алдымен өтімділіктің жоғарыда аталған коэффициенттерін есептеп, олардың деңгейлеріндегі ауытқуларды және оларға әртүрлі факторлардың әсер ету көлемін анықтау керек. Есептеулер кестеде келтірілген .
2-кесте АвтоДом Павлодар ЖШС - нің ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері (мың теңге)
№
Көрсеткіштер
Жыл басында
Жыл соңында
Өзгеріс (+;-) (2гр. - 1гр)
1
Ағымдағы активтер
1120146
1554189
434043
мың теңге, оның ішінде:
1.1
Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар
87281
171491
84210
1.2
Дебиторлық борыш және басқа да активтер
1032865
1382698
349833
2
Қысқа мерзімді міндеттемелер
мың теңге, оның ішінде:
1081897
1674162
592265
2.1
Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар
438400
154500
-283900
2.2
Кредиторлық борыш
343050
497034
153984
2.3
Басқа да ағымдағы міндеттемелер
300447
1022628
722181
3
Өтімділік көрсеткіштері
-
-
-
3.1
Абсолюттік өтімділік коэффициенті (1.1қ : 2қ)
0,08
0,10
0,02
3.2
Аралық өтімділік коэффициенті
1,04
0,93
-0,11
[(1.1қ + 1.2) : 2қ ]
Кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басына қарағанда біршама төмендегенін көрсетеді. Өтемділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері келесідей келесідей топтраға бөлінеді:
* ең өтімді активтер;
* тез өткізілетін активтер;
* баяу өткізілетін активтер;
* қиын өткізілетін активтер.
Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша қаражаттарының барлық баптары мен құнды қағаздары жатады.Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа да активтерді жатқызады. Баяу өткізілетін активтер. Бұл топтың активтерін ақшаға айналдыру қиынырақ: бірінші сатып алушыны тауып алу керек, ал бұл оңай емес және бұл белгілі бір уақытты керек етеді.Қиын өткізілетін активтер. Қиын өткізілетін активтерқұрамында басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталға салған салымдары ғана есепке алынады. Өтімділік кәсіпорынның тез және минималды деңгейдегі қаржы жоғалтуда өз активтерін (мүліктер) ақша қаражаттарына айналдырып алуымен анықталады. Ол сонымен қатар кассада қалған қалдық ақша нысанында, банктер шоттарындағы ақша қаражаттар түрінде және ағымдағы активтердің тез іске асыра алатын элементтерімен сипатталады. Төлем қабілеттілік пен өтімділік түсініктері өте жақын, бірақ екіншісі икемдірек. Төлем қабілеттілік баланс өтімділігіне тәуелді. Өтімділік сонымен қатар ағымдағы шоттар жағдайын және перспективасын да сипаттайды. Кәсіпорын нақты бір кезеңде төлем қабілетті болуы мүмкін, бірақ болашақта жағымсыз жағдайға ұшырауы да мүмкін. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін, өтімділігін және баланс өтімділігінің арақатынасын көп қабатты ғимаратпен салыстыруға болады, мұнда барлық қабаттар бірдей, бірақ барлық қабаттар бірінші қабатсыз отырып қалады. Бұдан баланс өтімділігі кәсіпорынның төлем қабілеттілігі кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен өтімділігінің негізі екенін білеміз. Басқа сөзбен айтқанда, өтімділік төлем қабілетті ұстап тұрушы тәсілдердің бірі деп айтуға болады. Егер кәсіпорын үлкен имиджге ие болса және әр уақытта төлем қабілетті болса, онда оған өз өтімділігін ұстап тұру оңай болады. Осылайша өтімділік - ұйымның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша жауап бере алуы. Егер кәсіпорынның төлем қабілеттілігі төмен болса, бұл қаржылық денсаулығының әлсіздігінен және өз қызметінің көптеген сұрақтарын шеше алмайтындығын көрсетеді. Басқаша өтімділікті қәсіпорынның айналым (ағымдағы) активтерінің сапасы ретінде және олардың қарыздарды жаба алуы қабілеті ретінде анықтайды. Егер кәсіпорын негізгі стратегиялық жоспар құратын болса, онда өтімділік проблемасы ұзақ мерзімді жобалау процесіне дейін шешіліп қоюға тиіс. Кәсіпорынның төлем қабілетінің жақсаруы айналым активтерін және ағымдағы пассивтерін басқару саясатымен тығыз байланысты. Бұндай саясат айналым қаражаттарының оптимизациясын және қысқа мерзімді міндеттеменің минимизациясын сипаттайды. Кәсіпорынның төлем қабілетін және өтімділігін бағалау үшін келесі негізгі әдістерді қолдануға болады: баланстың өтімділік талдауы; өтімділіктің қаржылық коэффициенттерін есептеу және бағалау; ақша (қаржы) ағымын талдау.
Баланс өтімділігін талдау кезінде активтерді салыстыру пассив бойынша мінездемесінің өтімділік деңгейімен топтастырылған және оларды жабу мерзімімен реттелген активтерді салыстырады. Кәсіпорын төлем қабілетті деп есептеледі, егер келесі шарт орындалса:
мұнда ОА - айналым активтері; КО - қысқа мерзімді міндеттемелер
Төлем қабілетінің көп кездесетіндері: егер өзімдік айналым қаражаттары мерзімді міндеттемелерді (кредиторлық берешек) жабатын болса:
мұнда СОС - өзіндік айналым қаражаттары (ОА-КО); СО - одан тез міндеттемелер. Тәжірибеде кәсіпорынның төлем қабілеттілігі баланс өтімділігі арқылы көрінеді. Баланс өтімділігін бағалаудың негізгі мақсаты кәсіпорынның міндеттемелерін өз активтерімен жабу көлемін бекіту, трансформация мерзімін яғни ақша қаражаттарының міндеттемелерді жабу мерзіміне сай келуін бекіту болып табылады. Баланстағы активтер мен пассивтерді талдауды іске асыру үшін келесі белгілері бойынша жіктеледі:
1. Өтімділік (актив) дәрежесінің кемуі бойынша;
2. Міндеттемелерді тез төлеу дәрежесіне байланысты.
Баланс өтімділігін анықтау үшін активтер және пассивтер топтарын өзара салыстырады. Абсолютті өтімділік шарты келесідей: Абсолютті баланс өтімділігінің міндетті шарты болып, бірінші үш теңсіздіктің орындалуы табылады. Төртінші теңсіздік теңестіруші сипатқа ие. Оның орындалуы кәсіпорынның жекеменшік айналым қаражатының бар екенін куәландырады. Капитал және резервтер айналым активтеріне жатпайды. Бірінші топ (А1) абсолютті өтімді активтерді еңгізеді; оларға қолма-қол ақшалар және қысқа мерзімді қаржылық салымдар жатады.
Екінші топқа (А2) тез іске асатын активтер жатады: дайын өнім, жиелген тауарлар және дебиторлық берешек. Бұл топтың ағымдағы активтердің өтімділігі өнімді уақытылы тиюден, банктік құжаттарды дайындаудан, банктағы төлем құжатайналымдарының жеделдігінен, өнімге деген сұраныстан, оның бәсеке қабілеттілігінен, тұтынушылардың төлем қабілеттілігінен, төлем нысандарына тікелей тәуелді.
Өндіріс запастарын және аяқталмаған өндірісті дайын өнімге, содан кейін оны ақшаға айналдыру үшін көп уақыт кетеді. Сол үшін олар жай іске асушы активтер (А3) үшінші тобына жатады.
Төртінші топ (А4) - бұл өткізілуі қиын активтер, бүған негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді қаржы салымдар, аяқталмаған құрылыс жатады.
Кәсіпорынның міндеттемелері де сәйкесінше төрт топқа бөлінеді:
П1 - жедел міндеттемелер (кредиторлық берешек және қайтару ауқыты келген банк несиелері);
П2 - орта мерзімді міндеттемелері (банктің қысқа мерзімді несиелері);
П3 - займдар және банктің ұзақ мерзімді несиелері;
П4 - меншікті (акционерлік) капитал.
Қәсіпорынның қаржылық жағдайын сапалы түрде бағалау үшін баланс өтімділігінің абсолютті көрсеткіштерімен қатар, қаржылық көрсеткіштерді де анықтаған абзал. Мұндай есептеудің мақсаты - қолда бар айналым активтерімен қысқа мерзімді міндеттемелерді жаба алу мүмкіндігіне байланысты қатынастарын бағалау. Айналым активтері оларды өткізу кезінде әртүрлі өтімділік дәрежесіне ие болады: ақша қаражаттары абсолютті өтімді деп саналады, одан кейін өтімділік дәрежесінің кемуі бойынша қысқа мерзімді қаржылық салымдар, дебиторлық берешек, босалқылар орналасады. Бұдан, өтімді қаражаттарды есептеу тәртібіне жатқызылуына байланысты ерекшеленетін әртүрлі көрсеткіштерді кәсіпорынның өтімділік және төлем қабілеттілігін анықтау үшін пайдаланамыз. Оларды әр айдың соңында есептеген жөн. Өйткені ол өтімділік пен төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің динамикалық қатарларын құруға мүмкіндік береді.
2.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау және талдау
Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы дегеніміз- бұл оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем қабілеттілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз міндеттемелерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын талдау келесі түрлер бойынша жүргізіледі: табыстылық пен рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу . Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін біріңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығыннан артуының өзіне тән айнасы - қаржылық тұрақтылық болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ кәсіпорындағы кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кәсіпорынның қаржы-ресурстық жағдайын сипаттайды. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурсының жағдайы.
Қаржылық тұрақтылық деп табыстың шығыннан тұрақты деңгейде артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс - шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады. Ал кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық- техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климаты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуықажет. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, және келесідей түрлерге жіктеледі:
1. пайда болу орнына байланысты - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz