Мемлекеттiк басқарудағы ақпарттық жүйе жене оны жетiлдiру қажеттiлiгi

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І . тарау. Жергілікті басқарудың мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті мемлекеттік басқарудың мәні мен мазмұны ... ... ... 5
1.2. Жергілікті басқарудың экономикалық механизмдері ... ... ... ...8
1.3. Жергілікті басқарудағы ақпараттық технологиялар ... ... ... ... 12

ІІ . тарау. Жергілікті басқарудың ағымдық жағдайы және оны жетілдіру жолдары
2.1. Оңтүстік Қазақстан облысындағы жергілікті басқару саясатын
жетілдіру концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2. Оңтүстік Қазақстан облысындағы жергілікті басқаруды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Нарықтық экономика құрудың стратегиялық мiндеттерi мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейлерiн демократиялық құрылысын талап етедi, өйткенi демократиялық тетiктерсiз және басқару органдарының жұмысын бақылаусыз әдiлеттi нарықтық бәсекелестiк жағдай туғызу мүмкiн емес.
Екiншi жағынан, нарықтық экономика шешiм қабылдау жүйесiнде шектен тыс орталықтандыруға көнбейдi және экономикалық, әлеуметтiк өмiрдiң субъектiлерiмен тiкелей жанасатын жергiлiктi органдарға белгiлi бiр билiк пен қаржы өкiлеттiгiн бекiтiп берудi талап етедi.
Қазіргі таңда еліміздің мемлекеттік құрылысын жетілдіру, оның ішінде билік құзырларының әр деңгейі арасында нақты бөлінуі мен халық билігінің маңызды элементі болып табылатын жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін ендіру өте өзекті мәселелердің қатарында. Бұл биліктің бөлінуі шеңберінде қарастырылатын мәселе отандық басқару жүйесін анықтайтын демократиялық нышандардың бірден-бірі.
Бірақ бұл бағытты абсолют ретінде қабылдап, бүкіл қоғам проблемаларын шешеді деп қараудан да сақтанған дұрыс. Сонымен қатар күшті орталықтандырылған мемлекет белгілі кезеңде өзінің ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ете алады, бірақ оның ұзақ уақытқа созылуы саяси жағдайдың тұрақсыздануына алып келуі мүмкін. Ал ішкі саясатта тұрақтылықты қамтамасыз ету саяси режимді орталықсыздандыру, жергілікті өзін-өзі баскаруды дамыту сияқты басқа да шараларды жүзеге асыруды талап етеді.
"Қазақстан - 2030" Стратегиясында қазіргі заманғы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару құрылымын құру мемлекеттің ең шешуші міндеттерінің бірі ретінде белгіленген. Осы құжатта атап көрсетілгендей, мемлекеттік басқару біртіндеп орталықсыздандырылып, үкімет ықшам әрі кәсіби деңгейде болып, неғұрлым маңызды міндеттерді шешуге қарай жұмылдырылады. Әрбір министрлік пен ведомство өздеріне тән емес қызметтерді орталықтан аймақтарға және мемлекеттен жеке секторға бере отырып, олардан арылады. Бірақ ол қызметтерді жергілікті жағдайда іске асыру экономикалық механизмдерді қолдануға бағытталуы тиіс.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеттері: Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару органдарының қазіргі кездегі негізгі мәселелерін қарастыра отырып, жергілікті мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдарын зерттеу.
Осы мақсатты жүзеге асыру барысында мемлекеттік басқаруды жетілдірудің ең басты жолы билікті орталықсыздандырудың себептерін қарастырдым:
Біріншіден, мемлекеттің қоғам өмірінің барлық салаларына ықпал ету деңгейінің үнемі өсуіне жауап ретінде орталықсыздандыру жүргізу.
Екіншіден, қоғамдық деңгейде қабылданатын шешімдерде көптеген жергілікті факторлар ескерілмей қалу қауіпі болды. Сондықтан да шешімдер мемлекеттік мекемелерден гөрі, сайланбалы тұлғалар іс жүргізуді қалайтын азаматтардың мүддесіне және шындыққа сыймайтын. Бұл орайда орталықсыздандыру — демократия дамуының қажетті талабы.
Үшіншіден, азаматтың өзін айқындау құқығын тану және олар өз дегенімен ұжымдарға бірігу қажеттілігі туындайды. Ғалымдардың пікірі бойынша орталықсыздандыру осындай қажеттіліктердің жүзеге асырылуы мен жергілікті ерекшеліктердің ескерілуін қамтамасыз етеді.
Курстық жұмыстағы негізгі материалдар отандық және Рессейлік экономикалық журналдардан, статистикалық басылымдардан, Қазақстан Республикасының Үкіметінің ресми Web-сайтынан және Оңтүстік қазақстан облысының ресми Web-сайтынан алынған.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
2. "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж.
3. Гутман В.Г., Мироедов А.А., Федин С.В. "Управление региональной экономикой", Москва, "Финансы и статистика", 2001г.
4. Зотова З.М. Власть и общество: проблемы взаимодействия / Под общей редакцией С.А.Попова. - М., 2001г.
5. Камаев В.Д., "Экономическая теория", Москва, ВЛАДОС ИМПЭ, 1999г.
6. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
7. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж.
8. Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми Web-сайты: www.government.kz.
9. Оңтүстік Қазақстан облысының Web-сайты: www.uko.kz.

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мемлекеттiк басқарудағы ақпарттық жүйе жене оны жетiлдiру қажеттiлiгi

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І - тарау. Жергілікті басқарудың мәні мен теориялық негіздері
1. Жергілікті мемлекеттік басқарудың мәні мен мазмұны ... ... ... 5
2. Жергілікті басқарудың экономикалық механизмдері ... ... ... ...8
3. Жергілікті басқарудағы ақпараттық технологиялар ... ... ... ... 12

ІІ – тарау. Жергілікті басқарудың ағымдық жағдайы және оны жетілдіру
жолдары
2.1. Оңтүстік Қазақстан облысындағы жергілікті басқару саясатын
жетілдіру концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2. Оңтүстік Қазақстан облысындағы жергілікті басқаруды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...26
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Нарықтық экономика құрудың стратегиялық
мiндеттерi мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейлерiн демократиялық
құрылысын талап етедi, өйткенi демократиялық тетiктерсiз және басқару
органдарының жұмысын бақылаусыз әдiлеттi нарықтық бәсекелестiк жағдай
туғызу мүмкiн емес.
Екiншi жағынан, нарықтық экономика шешiм қабылдау жүйесiнде шектен тыс
орталықтандыруға көнбейдi және экономикалық, әлеуметтiк өмiрдiң
субъектiлерiмен тiкелей жанасатын жергiлiктi органдарға белгiлi бiр билiк
пен қаржы өкiлеттiгiн бекiтiп берудi талап етедi.
Қазіргі таңда еліміздің мемлекеттік құрылысын жетілдіру, оның ішінде
билік құзырларының әр деңгейі арасында нақты бөлінуі мен халық билігінің
маңызды элементі болып табылатын жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін ендіру
өте өзекті мәселелердің қатарында. Бұл биліктің бөлінуі шеңберінде
қарастырылатын мәселе отандық басқару жүйесін анықтайтын демократиялық
нышандардың бірден-бірі.
Бірақ бұл бағытты абсолют ретінде қабылдап, бүкіл қоғам проблемаларын
шешеді деп қараудан да сақтанған дұрыс. Сонымен қатар күшті
орталықтандырылған мемлекет белгілі кезеңде өзінің ішкі тұрақтылығын
қамтамасыз ете алады, бірақ оның ұзақ уақытқа созылуы саяси жағдайдың
тұрақсыздануына алып келуі мүмкін. Ал ішкі саясатта тұрақтылықты
қамтамасыз ету саяси режимді орталықсыздандыру, жергілікті өзін-өзі
баскаруды дамыту сияқты басқа да шараларды жүзеге асыруды талап етеді.
"Қазақстан - 2030" Стратегиясында қазіргі заманғы мемлекеттік қызмет
пен мемлекеттік басқару құрылымын құру мемлекеттің ең шешуші міндеттерінің
бірі ретінде белгіленген. Осы құжатта атап көрсетілгендей, мемлекеттік
басқару біртіндеп орталықсыздандырылып, үкімет ықшам әрі кәсіби деңгейде
болып, неғұрлым маңызды міндеттерді шешуге қарай жұмылдырылады. Әрбір
министрлік пен ведомство өздеріне тән емес қызметтерді орталықтан
аймақтарға және мемлекеттен жеке секторға бере отырып, олардан арылады.
Бірақ ол қызметтерді жергілікті жағдайда іске асыру экономикалық
механизмдерді қолдануға бағытталуы тиіс.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеттері: Қазақстан
Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару органдарының қазіргі
кездегі негізгі мәселелерін қарастыра отырып, жергілікті мемлекеттік
басқаруды жетілдіру жолдарын зерттеу.
Осы мақсатты жүзеге асыру барысында мемлекеттік басқаруды жетілдірудің
ең басты жолы билікті орталықсыздандырудың себептерін қарастырдым:
Біріншіден, мемлекеттің қоғам өмірінің барлық салаларына ықпал ету
деңгейінің үнемі өсуіне жауап ретінде орталықсыздандыру жүргізу.
Екіншіден, қоғамдық деңгейде қабылданатын шешімдерде көптеген
жергілікті факторлар ескерілмей қалу қауіпі болды. Сондықтан да шешімдер
мемлекеттік мекемелерден гөрі, сайланбалы тұлғалар іс жүргізуді қалайтын
азаматтардың мүддесіне және шындыққа сыймайтын. Бұл орайда
орталықсыздандыру — демократия дамуының қажетті талабы.
Үшіншіден, азаматтың өзін айқындау құқығын тану және олар өз дегенімен
ұжымдарға бірігу қажеттілігі туындайды. Ғалымдардың пікірі бойынша
орталықсыздандыру осындай қажеттіліктердің жүзеге асырылуы мен жергілікті
ерекшеліктердің ескерілуін қамтамасыз етеді.
Курстық жұмыстағы негізгі материалдар отандық және Рессейлік
экономикалық журналдардан, статистикалық басылымдардан, Қазақстан
Республикасының Үкіметінің ресми Web-сайтынан және Оңтүстік қазақстан
облысының ресми Web-сайтынан алынған.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған
әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.

І - тарау. Жергілікті басқарудың мәні мен теориялық негіздері
1. Жергілікті мемлекеттік басқарудың мәні мен мазмұны
Жергілікті мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды
реттейтін жергілікті өкілді және атқарушы органның құзыретін, қызметінің
ұйымдастырылуы мен тәртібін, сондай-ақ, маслихаттар депутаттарының құқықтық
жағдайларын белгілейтін нормативтік құқықтық актілерді қалайтын Қазақстан
Республикасының Конституциясы болып табылады. Конституцияның 8-ші бөлімінің
85 бабында жазылған жергілікті мемлекеттік басқару тиісті аумақтағы істің
жай - күйіне жауапты жергілікті өкілдікті және атқарушы органдар жүзеге
асырады.
Жергілікті мемлекеттік басқару дегеніміз - бұл заң актілерінде
белгіленген құзырет шегінде жергілікті өкілді және атқару органдарының
тиісті аумақта мемлекеттік саясатты жүргізуді, оны дамыту мақсатында жүзеге
асыратын және тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты болып табылатын
қызмет.
Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде әкімшілік-аумақтық бөліністің
әр қилылығы көрініс табады. Оның қызметінің экономикалық және қаржылық
негіздерін жергілікті бюджет, коммуналдық, заңды тұлғаларға бекітілген
мүлік құрайды. Мәслихаттар мен әкімшіліктерге міндеттер, талаптар және
шектеулер қойылады. Олардың негізгілеріне келесілер жатады:
1. Қызметінің қоғамдық маңызы бар салаларында бекітілген жалпы
мемлекеттік стандартты ұстану.
2. Жалпы мемлекеттің сыртқы және ішкі саясатына сәйкес келмейтін
шешімдердің қабылдануына жол бермеу.
3. Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз
ету.
4. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Республикасының
мүдделерін сақтау.
Аймақты дамытуға байланысты мәслихаттар мен әкімшіліктердің қолданатын
жоспарлары елдің стратегиялық даму жоспарына сәйкес келуі тиіс және оларға
бірыңғай еңбек нарығын, капиталды, қаржыны қалыптастыруға, тауарлар мен
қызметтер көрсетуді еркін алмасуға кедергі келтіретін шешімдер қабылдауға
тыйым салынады.
Жергілікті өкілді орган мәслихат халықтың, өкілдік бірыңғай
жүйелерінің ажырамас бөлігі бола отырып, осы жүйеге тән белгілерін өз
бойына сіңірген.
Қазақстан Республикасының "Жергілікті мемлекеттік басқару туралы"
заңында жазылған: "Жергілікті өкілді орган - мәслихат - бұл облыстың,
республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар
қаланың халқы сайлайтын, халықтың еркін білдіретін және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес оны іске асыру үшін қажетті шараларды
белгілейтін және жүзеге асырылуын бақылайтын сайланбалы орган".
Жергілікті өкілді органның өзіндік ерешеліктері. Мәслихат өзінің
қызметтік сипаты жағынан жергілікті тұрғындардың мұң-мұқтажына байланысты
мәселелерді шешуге құқылы халықтың кең тараған өкілді органы. Мәслихаттар
күнделікті қызметтерінде шаруашылық, тұрмыстық, мәдени, меншікті, қоғамдық
тәртіпті, заңдылықты, азаматтардың заңды құқықтарын қорғау, еліміздің
қауіпсіздігін күшейту мәселелерімен айналысады. Сөйтіп, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік функциясын іс жүзіне асыруға халықты кеңінен
қатыстырушы әкімшілік-аумақтық бөліністердегі өкілді орган болып табылады.
Мәслихат аппараты дегеніміз - бұл тиісті мәслихаттың, оның органдары
мен депутаттарының қызметін қамтамасыз ететін, әрі жергілікті бюджет
есебінен ұсталынатын мемлекеттік мекеме.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқарудың қызметтері:
1. Негізгі өкілеттікті анықтайтын жалпы мәселелер:
- тиісті аумақты дамытудың жоспарлары, әлеуметтік және экономикалық
бағдарламаларын жергілікті бюджеттік және олардың атқарылуы туралы
есептерді бекіту.
- Тиісті аумақтарда қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану
жөніндегі бағдарламаларды және қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру
жөніндегі шығыстарды бекіту және осы мәселеге қатысты өзге де
жағдайларды шешу.
- әкімшілік ұсынысы бойынша әкімшілік-аумақтық бөліністі басқару схемасын
бекіту.
- әкімшілік ұсынысы бойынша мәслихат сессиясының шешімімен тиісті
әкімшіліктің дербес құрылымын бекіту.
- Халықты жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу және кедейлікпен күрес
бағдарламасын бекіту.
2. Мәлихаттың айрықша өкілеттігі:
- өздерінің қарауына жатқызылған әкімшілік-аумақтық құрылыс және
жергілікті қауымдастық ұғымының шекараларының айқындау мәселелерін шешу.
- Атқарушы органдар басшыларының есептерін қарау және тиісті органдарға
мәслихат шешімдерінің орындалмағаны үшін мемлекеттік органдардың
лауазымды адамдардың және ұйымдарды жауапқа тарту туралы ұсыныстар
енгізу.
- Қазақстан Республикасының әкімішілік-құқық бұзушылық туралы кодексіне
сәйкес әкімшілік құқықты бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылық белгіленген
ережелерді бекіту.
- Тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністі дамыту жоспарларының экономикалық
және әлеуметтік бағдарламалардың жергілікті бюджеттің атқарылуына
бақылау жасау.
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен
заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өкілеттіктерді жүзеге асыру.
- Маслихаттың тұрақты комиссияларымен өзге де органдарын құру, олардың
қызметтері туралы есептерді тыңдау тағы да басқа мәселелер.
Жергілікті атқарушы органдары келесі мәселелерді қарастырады:
- аумақты дамыту жоспарларын, экономикасын жергілікті атқарушы
органдардың және әлеуметтік бағдарламаларын, жергілікті басшыларын қызметке
тағайындау бюджетті әзірлеу және қызметтен босату, жергілікті қамтамасыз
ету.
- жергілікті атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және
қызметтен босату, жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу.
- коммуналдық меншікті басқару.
- жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай республика
заңдарымен жергілікті атқару органдарға жүктелетін өзге өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
Көптеген елдерде жергілікті өкілетті органдарға жергілікті өзін-өзі
басқару жүйесі бірігіп кеткен. Қазақстан Республикасының Ата заңына сәйкес
жергілікті өзін-өзі басқару халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді өзі
шешуін қамтамасыз етеді. Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей
сайлау жолымен, сондай-ақ халық топтары жинақы тұратын аумақты қамтитын
селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардағы сайланбалы және басқа
жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырады.
Жергілікті әкімшілік-территориялық бөліктерде биліктің екі түрі жүзеге
асуы мүмкін. Олар: жергілікті мемлекеттік басқару жергілікті өзін-өзі
басқару.
Жергілікті мемлекеттік басқару дегеніміз жергілікті әкімшілік-
территориялық жердегі Орталық өкіметтің атынан немесе жоғары тұрған
әкімішліктің атынан жүргізілетін биліктің бір түрі.
Жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын адамдарды деңгейі
жоғары тұрған әкімшілік орындары тағайындайды. (Мысалы, ауылдың әкімін
аудан әкімі тағайындаса, аудан әкімін тағайындау облыс әкімінің қолында).

1.2. Жергілікті басқарудың экономикалық механизмдері
Мемлекетті экономикалық, әлеуметтік және саяси жағынан одан әрі
демократияландыруда жергілікті шаруашылықты басқаруды жетілдіруде әкімшілік
- экономикалық механизмдердің алатын орны бөлек. Мемлекеттің негізгі
қызметті ұлттық егемендікті, меншік құқын, заңды және тәртіп сақтауды
қорғау және ақша айналысын, сыртқы сауданы реттеу және тағы да басқалай
болып келсе, жергілікті шаруашылықты басқару аясына жергілікті бюджетті
бекіту, жергілікті салықтарды белгілеу, жергілікті халыққа білім беру мен
денсаулық сақтау, әлеуметтік көмек беру, ауылды көгалдандыру, тазалық
жұмыстарын жүргізу сияқты барлық қызмет түрлерімен қамтамасыз ету және т.б.
кіреді.
Қазақстан Республикасының Президентінің биылғы жылғы халыққа
Жолдауында тұрғын - үй құрылысының жаңа саясаты тұрғысында "құрылысты
арзандату мақсатында тұрғын-үй инфрақұрылымын қаржыландыруды өз мойнына
жергілікті билік алуы тиіс" дей келе, "облыстарды дамытудың барлық
бюджеттері тек қана білім беру, дансаулық сақтау, сумен қамтамасыз ету
жүйелерін дамыту мақсаттары мен тұрғын үй құрылысы инфрақұрылымына
пайдаланылуы тиіс" деп нақты әрі ашық міндеттерді алға тартты.
"Қазақстан - 2030" Стратегиясында қазіргі заманғы мемлекеттік қызмет
пен мемлекеттік басқару құрылымын құру мемлекеттің ең шешуші міндеттерінің
бірі ретінде белгіленген. Осы құжатта атап көрсетілгендей, мемлекеттік
басқару біртіндеп орталықсыздандырылып, үкімет ықшам әрі кәсіби деңгейде
болып, неғұрлым маңызды міндеттерді шешуге қарай жұмылдырылады. Әрбір
министрлік пен ведомство өздеріне тән емес қызметтерді орталықтан
аймақтарға және мемлекеттен жеке секторға бере отырып, олардан арылады.
Бірақ ол қызметтерді жергілікті жағдайда іске асыру экономикалық
механизмдерді қолдануға бағытталуы тиіс.[19]
Жергілікті шаруашылықты басқаруда экономикалық механизмдерді
қолданудың ерекшелігін оның әлеуметтік мәселелер бойынша тиімді әрі
уақытында шешім қабылдай алатындығынан көре аламыз. Жергілікті халықты
еңбекпен қамтуда, оларды мамандық бойынша қайта даярлау мәселесі де
жергілікті басқару органдарының өкілеттігіне беріледі. Мәселен, олардың
келесі жылдан бастап шетелдік инвесторларға мынадай шарт қоюға құқықтары
бар: Инвесторлар бір жыл ішінде жергілікті белгілі бір салалар бойынша
даярлайды, белгіленген уақыт өткен соң халық еңбекпен қамтылып, шетелден
келген жұмыс күші өз елдеріне қайтарылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу елдің экономикалық саясатымен
байланысты және оны жүзеге асыруға бағытталады. Елдің әлеуметтік-
экономикалық даму бағдарламасында аймақтық экономикалық саясаттың алатын
рөлі зор.
Мемлекеттік реттеудің экономикалықпен бірге әкімшілік және
институционалдық та механизмдері де бар. Әкімшілік тұтқалардың жиынтығы
құқықтық инфрақұрылымдарды қамтамасыз етумен байланысты іс-әрекеттерді
реттеуді қамтитын болса, экономикалық шараларға қаржы (бюджет, фискалды),
ақша-несие (монетарлы) саясаты, бағдарламалау және болжау мәселелері
жатқызылады. Жалпы алғанда, "қаржы саясаты" түсінігі - ауқымды категория.
Ол екі жақты түсінік береді. Біріншіден, ол экономикалық саясат мақсатын,
екіншіден, қаржылық шараларды жүзеге асыру механизмдерін білдіреді.
Қаржыдан жергілікті басқаруда туындайтын бюджетаралық қатынастар мәселесі
күн тәртібіне шындап қойылып отыр. Қазір Қазақстан Республикасы Үкіметінің
10 ақпан 2003 жылы №147 қаулысымен мақұлданған "Мемлекеттік басқару
деңгейлері арасында өкілеттіктерді ажырату және бюджетаралық қатынастарды
жетілдіру" Концепциясындағы бюджет сферасында экономикалық механизмдер
берілген. Онда жергілікті басқаруды дамыту мақсатында ауылдық (селолық)
округтардың әкімдер аппаратын құру көзделген. Ол 2004 жылғы республикалық
бюджетте (31 бап) ауылдық (селолық) округтардың әкімдері аппараттарын
қалыптастыруға облыстық бюджеттерге берілетін 2,9 млрд. теңге сомасында
белгіленген мақсатты трансферттермен жүзеге асырылып отыр.
Елдің дамуы, жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық реформалар
тағдыры, халықтың барлық игіліктерге қол жеткізе өмір сүрулерін қамтамасыз
ету тікелей мемлекеттік реттеуге байланысты. Дегенмен кей жағдайларда
орталықтандыру үрдісі басқару тармақтарының кеңінен таралуына өз кедергісін
де тигізеді.[17]. Сондықтан да соңғы кезде аймақтық басқа-руды жетілдіру
мәселелері шындап күн тәртібіне еніп, өз бағыт-бағдарын біртіндеп анықтап,
жұмыс жасау үстіңде.
Билікті орталық пен аймақтарға жіктеу мәселесінің қоғамымызда
талқыланып жатқанына біршама уақыт етті. Осы екі деңгей арасындағы
мәселелердің шешілу барысы жергілікті шаруашылықтың тағдырына тікелей
қатысы бар. Орталыктан биліктің бір бөлігін алу процесін әрі қарай
жеткізудегі тағы бір кезең жергілікті басқару органдарының жаңа жүйеге
қатысты құқықтық базасын айқындау. Басқаша айтқанда, "Жергілікті
мемлекеттік басқару туралы" және "Жергілікті өзін-өзі басқару туралы
заңдарының қабылдануы. Біріншісі қабылданып күшіне еніп, оған өзгертулер
мен толықтыруларда енгізіліп жатыр. Ондағы мақсат занды жақсартуды
жетілдіре беру деп ойлаймыз. Екіншісіне ауылдан бастап облысқа дейін
жергілікті жерлердің құзіреті, оның ішінде жергілікті бюджеттер туралы
нормалар енгізіледі. Оның түпкі мақсаты мынада: әр әкім өз мекенінің
(ауылдың, қаланың, ауданның) бюджетінің толуына мүдделі болуы үшін жеке
шағын, орта, үлкен кәсіпорындардың экономикасына араласпай, қайта олардың
дамуына қолайлы жағдай туғызатын экономикалық механизмдерді пайдалану.
Қазақстанда донор облыстармен бірге өздерінің әлеуметтік-экономикалық
дамуларына байланысты республикалық бюджеттен субвенция алатын облыстар да
аз емес. Олардың бүгінде әл-ауқаты өзін-өэі қамтамасыз етуге толыққанды
жетті деп айта алмаймыз. Республикалық бюджеттен субвенция алатын облыстар
жылдан жылға көбеймесе, азайып отырған жоқ. Оны кестеден көре аламыз.
Кесте 1. 2003 - 2006 жылдар аралығында республикалық бюджеттен
бөлінген субвенция құрылымы
Жылдар
Облыстар
2003 2004 2005 2006
мың тг. % мың тг. % Мың тг. % мың тг. %
Ақмола 4227876 12,3 7191511 12,0 9353447 11,6 13866205 10,7
Алматы 8340023 25 10289366 17,2 10125030 12,5 13908539 10,7
Шығыс - - 5189908 8,6 9348241 11,6 14913135 11,5
Қазақстан
Жамбыл 5437028 16 6877104 11,5 10409918 13 14923777 11,5
Қарағанды - - - - 1835447 2,2 6605669 5,2
Батыс - - 1285861 2,1 - - 8884864 6,9
Қазақстан
Қостанай - - 4181616 7,0 5191128 6,4 8884864 6,9
Қызылорда 2156567 6,2 6645453 11,2 8972401 11,1 10629369 8,2
Солтүстік 3252656 9,4 5201645 8,7 6205549 7,7 11407502 8,8
Қазақстан
Оңтүстік 10636332 31,1 12900814 21,6 19072344 23,6 27955336 21,6
Қазақстан
Павлодар - - - - - - 1490669 1,1
Ақтөбе - - - - - - 1865067 1,4
Барлығы: 34051182 100 59763278 100 80513248 100 128944652 100

Осы кестеден көріп отырғанымыздай, субвенция көлемі жыл санап арта
түскен. Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында жағдай
бірқалыпты. Дегенмен, Ақмола облысына бөлінген субвенция 2003 жылы 12,4%-ды
құраса, ол жылдан жылға азайып 2006 жылы 10,7% болды. Қостанай облысының
динамикасы да осындай, ал Солтүстік Қазақстан облысы жергілікті бюджеті
табысының 2003 жылы 9,5%-ы субвенция есебінен, кейінгі 2004, 2005, 2006
жылдары 8.7%, 7,7 және 8,8% құралып отыр. Алматы облысындағы күрт
өзгерістер ерекше көрініп тұр. Мәселен, 2003 жылы республикалық бюджеттен
бөлінген субвенция облыс бюджеті табысының 25%-ын құраса, оның үлесі жыл
сайын жылдам азайып, 2004 жылы 17%, 2005 және 2004 жылдары 12,5 және 10,7%-
ға дейін төмендеген. Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Батыс Қазақстан және
Қызылорда облыстарының динамикасы біркелкі, яғни субвенция көлемі жылдан
жылға азайып отырған жоқ. Субвенцияның ең көп мөлшері Оңтүстік Қазақстан
облысында, мұнда оның үлесі 2003 жылы облыс бюджеті табысының 31,2% болса,
2004 жылы 21,6% болып, 10%-ға азайған Соңғы жылы субвенция алатын облыстар
қатары Павлодар және Ақтөбемен толыққанымен, оларға бөлінген субвенция
көлемі басқалармен салыстырғанда аз ғана. Павлодарда 1,1%, Ақтөбеде 1,4%.
Республикалық бюджеттен бөлінетін субвенция жыл сайын артып келеді,
биылғы жылғы субвенция көлемінен жоғарыда аталып өткен "Мемлекеттік басқару
деңгейлері арасында өкілеттіктерді ажырату және бюджетаралық қатынастарды
жетілдіру" Концепциясында берілген бюджетаралық жүйені реттеуге берілген 4
нұсқаның негізінде (соның екіншісінде) бюджеттерді тігінен теңестіру
арқылы, ұсынылып отырған бюджеттен алу механизмін жою үшін жасалған
алғышарт деп бағалауға болады. Дегенмен бюджеттен алуды жою мәселені
түбегейлі шешпейді. Себебі бюджеттік жоспарлау бірлігі бұзылады. Бюджеттен
алуға келер болсақ, жалпы елімізде Ақтөбе, Атырау, Шығыс және Батыс
Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Маңғыстау, Павлодар облыстары және Алматы
қаласы донорлар болып табылады. Аталған облыстардың ішінде Ақтөбе, Шығыс
және Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Павлодар облыстарының
бюджеттерінен алу жыл сайын азайып, 2006 жылы донор ретіңде Атырау,
Маңғыстау облыстары және Алматы қаласы қалған. Осы үштіктің алатын орны
ерекше. Айта кетер болсақ, 2003 жылы жалпы бюджеттен алу 78339574
мың теңге болса, соның 38,1%-ы Атырау, 10,7%-ы Маңғыстау облыстары және
33,5%-ы Алматы каласы бюджетінен алынған, келесі 2004 жылы бұл мөлшер осы
деңгейден арта түскен. 2005 жылы бюджеттен алу сомасы 57629991 мың теңге
болып белгіленген, соның 43,3%-ы, яғни 24963765 мың теңгесі Алматы
қаласының бюджетінен алынған. Осы жылы Атырау және Маңғыстау облыстарында
аз ғана өзгерістер байқалады. 2006 жылы 66908685 мың теңге бюджеттен алудың
47,1%-ы Алматы қаласынан, 36,3%-ы Атырау және 16,6%-ы Маңғыстау
облыстарынан алынатын болып бекітілген.

1.3. Жергілікті басқарудағы ақпараттық технологиялар
Қазіргі кезде мемлекеттік басқарудағы ақпараттық жүйелер маңызды орын
алады. Сонымен қатар әр бір мемлекеттің алдына қойған мақсаты жоғары сапалы
экономикалық және әлеуметтік нәтижелерге жету.
Еліміздің экономикалық, мәдени, рухани, әлеуметтік және де тағы басқа
түрлі салаларын дамыту маңызды мәселе болып табылады. Осыған байланысты
мемлекет қоғам өмірінің барлық саласында, әсіресе, бизнес пен басқаруда
ақпараттық технологиялар мен ақпараттық жүйелерді кең көлемде пайдаланған
жағдайда ғана жоғары экономикалық және әлеуметтік нәтижелерге жетіп,
әлемдік экономикалық жүйеде толық хақылы әріптес рөліне талаптана алады.
Қазіргі нарықты экономикада мемлекеттік басқару органдары елдің барлық
салаларын басқару, бақылау, мониторинг сияқты бірқатар міндеттер атқарады.
Сондықтан да жан – жақты ақпараттар жинақтап отыруы қажет.
Мемлекеттік басқарудағы нормативтік – құқықтық сипаттағы ақпаратпен
Әділет министрлігінің жанындағы республикалық құқықтық ақпараттың орталығы
қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде ақпарат ресусқа айналды, сондықтан да оны тарту, тарату,
таңдау деген мәселелер талданады.
Әлемдік қоғамдастық, бірінші кезекте дамыған елдер, қуатты ақпараттық
инфрақұрылым құрып, біртұтас ақпараттық кеңістік қалыптастырады, ол үнемі
дамып, кеңейіп, жетіліп келеді.
Қазіргі кезде ақпарат ресурсқа айналды, оны тауып алуға, өндеуге,
пайдалануға, таратуға болады. Мемлекет тек қоғам өмірінің барлық саласында,
әсіресе, бизнес пен басқаруда ақпараттық технологиялар мен ақпараттық
жүйелерді кең көлемде пайдаланған жағдайда ғана жоғары экономикалық және
әлеуметтік нәтижелерге жетіп, әлемдік экономикалық жүйеде толық хақылы
әріптес рөліне талаптана алады.
Ақпараттық технология – ақпараттық ресурстарды пайдалану процесін
оңтайлату, сондай – ақ олардың сенімділігі мен жеделдігін арттыру
мақсатында ақпарат жинауды, өндеуді, тиянақты сақтауды, таратуды және оны
ұқыпты таңдап алуды қамтамасыз ететін технологиялық тізбекке біріктірілген
әдістердің, өндірістік процестердің және бағдарламалық – техникалық
құралдардың жиынтығы.
Ақпараттық технологияның өндірістік технологиядан түбегейлі
айырмашылығы – ақпараттық технология үздіксіз бола алмайды, өйткені ол
үйреншікті жұмыс пен жасампаздық жұмыстың күнілгері өлшеп – пішіп қойылған
пошымы болмайтыны белгілі. Барлық технологиялар түрлері ішінде басқару
саласындағы ақпараттық технологиялар "адам факторына" ең жоғары талап
қояды. Ол қызметкердің біліктілігіне, оның еңбегінің мазмұнына, дене және
ой жұмыстарының көлеміне, кәсіптік болашағы мен әлеуметтік қатынастарының
деңгейіне принципті ықпал етеді.
Ақпараттық жүйе ақпаратты жинастыруға, сақтауға және өндеуге
бағдарланған көмекші құрал болып табылады. Бұл жүйенің көпшілігі оны
пайдаланушымен диалог режимінде жұмыс істейді. Жүйені жіктеудің бір түрін
келесі схемадан көруге болады.
Схема 1. Жергілікті басқарудағы ақпараттық жүйенің жіктелуі.

Ақпараттық жүйелердің осы тұрпаттарын толығырақ қарастырып, талдау
жасайтындай болсақ.
Шешім қабылдауда қолдау жүйелері едәуір күрделі сауалдар көмегімен
әртүрлі тұрғыдан: мезгілдік, жағрафиялық, әртүрлі көрсеткіштер бойынша
деректерді теріп алып, талдау жасауға мүмкіндік береді.
Қолма – қол талдап өндеу жүйелері қуатты көппроцессорлы есептеу
техникасы, көп өлшемді талдаудың аса жетік әдістері және деректердің арнайы
қоймасы есебінен өндеудің дер кезінде жасалуын қамтамасыз етеді.
Сараптамалық жүйелер логикалық қорытынды жасайтын тетігі бар білім
базасы түрінде ұйымдастырылған жасанды интеллект құралдарын пайдаланады.
Электронды құжаттау жүйелері қағаз құжаттарды электронды түрге
көшіруге бағыталған. Жағрафиялық ақпараттық жүйелер де картадағы
нүктелерге байланысты деректер болады, оны үстіне бір жағрафиялық карта
үшін әртүрлі объектілері бар бірнеше қабаты және тиісінше, сол объектілер
бойынша әртүрлі ақпарат болуы мүмкін.
Гипермәтіндік жүйелер қисынды байланысқан мәтіндік, графикалық, аудио
және видео материалдардың жиынтығынан құралатын гипермәтін (гипермедиа)
ұғымына негізделген. Мұндай жүйелер интернетте ерекше дамыды, онда
гипермәтіндік сілтеме түйін атын, файл атын және файл ішіндегі ұстанымды
қамтиды.
Кеңселік ақпараттық жүйелер әдетте электронды поштаны, банкілерді
толтыру құралдарын, электронды кестелерді және мәтін редакторларын
пайдалана отырып іс жүргізудің автоматтандырылуын қамтамасыз ететін ұжымдық
жұмыс құралдарын қамтиды.
Құжат айналымын және атқарушылық тәртіпті бақылау ісін автоматтандыру
үшін мекеме қызметкерлерінің өзара қарым – қатынасын, тапсырмаларды,
құжаттармен байланысын және деректер банкісі құжаттар жүрісінің бағыттарын
қамтитын әдістер мен құралдар қолданылады.
Республикалық және жергілікті басқару органдарының ақпараттық
жүйесінің тиімділігін және соның нәтижесі ретінде, қабылданатын
басқарушылық шешімдердің сапасын, негізінен, төмендегілер анықтайды:
- ақпараттық жүйелер мен қызметтерді төменнен жоғары қарай
жергілікті, облыстық және республикалық деңгей бойынша да,
көлденеңінен – сатының әр деңгейі бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.