Қалдықсыз және аз қалдықты технологиялар

Кіріспе
1. Қалдықтар туралы жалпы түсінік
2. Қалдықсыз және аз қалдықты технологиялар
3. Экологизациялау принциптері
4. Қалдықсыз және аз қалдықты технологияларды енгізу принциптері принциптері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Адам баласының кез-келген шаруашылық әрекеті әр түрлі қалдықтармен биосфераны ластайды, бұл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқаруына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауіп-қатер тудырады. Кен үйінділерін, өнеркәсіп тастандыларын, қоқыстарды, қала шөп-шаламдарын тек қоршаған ортаны бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды, олар құнды шикізат көздеріне жатады. Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың даму деңгейіне сәйкес әбден жетілдірілген технологияның жоқтығына байланысты, оларды өндеп құнды өнімдер алу әзірше жолға қойылмаған, сондықтан бұларды сақтауға, жоюға, тасуға, көмуге, зиянсыз түрде айналдыруға көптеген қаражат, энергия, уақыт жұмсалып отыр. Қалдықтар шығаратын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл-шаруашылығы, үй-жай шаруашылығы жатады.

Қалдықтар проблемасы қолымызда бар заттарды тиімді пайдаланумен тікелей байланысты. Бір көргенде, мысалы, күйіп кеткен лампалардан вольфрам алу түкке тұрмайтын іс сияқты. Жанып кеткен бір лампочкада 10 мг-дай вольфрам болады, ал оның миллионында ~ 10 кг. Өнеркәсіпте осы қымбат, тапшы металдың 10 кг алу үшін кұрамында вольфрамы бар минераддар — вольфрамит, шеелиттің 1 тоннадан кем емес көлемі өңделеді, сонымен қатар, біраз энергия мөлшері жүмсалады. Вольфрам оксидінің геологиялық қоры не бәрі 1 млн. тоннадай. Жер шары масштабымен есептегенде ашылған қор 50 жылға ғана жетуі мүмкін, бұрынғы Одаққа кіретін мемлекеттерді есепке алмағанда, жылына дүниежүзі бойынша вольфрам рудасыньң 25 мьң тоннасы өндіріледі. Бұл мәлімет вольфрам қосылыстарын тастауды азайту тиімді екеніне ерекше көңіл аударудың қажеттілігін көрсетіп отыр. Румынияның аяқ-киім өнеркәсіп институтында тері қалдықтарынан табиғи терінің қасиетінен айырмашылығы жоқ материал шығаруға бағытталған пластикалық масса алу жолы жасалып өндіріске енгізілген. 1 кг қалдыктан 0,9 кг материал алынады.
Адамның өміріне, тіршілігіне қоршаған орта әр уақытта да әсер етіп отырады. Осы қоршаған ортаны қорғау, жақсарту, оның табиғи байлықтарын тиімді пайдалану қазіргі кездегі ең маңызды мәселелердің бірі. Осы мәселелерді шешу жыл сайын қиындай түсуде. Себебі қалалардың, өнеркәсіптің өсуі, электр қуатының қарқынды көтерілуі, ауыл шаруашылығын индустриализациялау мен химияландыру, химия өнеркәсібінің дамуы қоршаған ортаға өз әсерін тигізуде.

1. Жатқанбаев Ж.Ж. «Экология негіздері» Алматы, 2004 ж.
2. Дәрібаев Ж.Е. «Өндірістік экология» Түркістан, 2008 ж.
3. Асқарова У. Б. «Экология және қоршаған ортаны қорғау» Алматы, 2004 ж.
4. Молдахметов З.М., Газалиев А.М., Фазылов С.Д. «Экология негіздері» Қарағанды, 2002 ж.
5. Дарибаева А.О., Оразбаева Р.С., «Экология негіздері». Астана, 2001 ж.
6. Бейсенова Ә., Самақова А., «Экология және табиғатты тиімді пайдалану» Алматы, 2004 ж.
7. Оспанова Г.С., «Экология» Алматы, 2002 ж.
8. Байдилдинов Д.Л., «Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы» Алматы, 2005 ж
9. Сүлейменов С., Мақұлбеков М., «Қалдықсыз технология –экология қызметіне» Алматы, 1991 ж
10. Әділов Ж. М. Тұрақты даму және айналадағы орта А. 1998 ж.,

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. Қалдықтар туралы жалпы түсінік

2. Қалдықсыз және аз қалдықты технологиялар

3. Экологизациялау принциптері

4. Қалдықсыз және аз қалдықты технологияларды енгізу принциптері
принциптері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Адам баласының кез-келген шаруашылық әрекеті әр түрлі қалдықтармен
биосфераны ластайды, бұл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна
түрлерінің қысқаруына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауіп-қатер
тудырады. Кен үйінділерін, өнеркәсіп тастандыларын, қоқыстарды, қала шөп-
шаламдарын тек қоршаған ортаны бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды,
олар құнды шикізат көздеріне жатады. Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың
даму деңгейіне сәйкес әбден жетілдірілген технологияның жоқтығына
байланысты, оларды өндеп құнды өнімдер алу әзірше жолға қойылмаған,
сондықтан бұларды сақтауға, жоюға, тасуға, көмуге, зиянсыз түрде
айналдыруға көптеген қаражат, энергия, уақыт жұмсалып отыр. Қалдықтар
шығаратын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл-шаруашылығы, үй-жай шаруашылығы
жатады.

Қалдықтар проблемасы қолымызда бар заттарды тиімді пайдаланумен
тікелей байланысты. Бір көргенде, мысалы, күйіп кеткен лампалардан вольфрам
алу түкке тұрмайтын іс сияқты. Жанып кеткен бір лампочкада 10 мг-дай
вольфрам болады, ал оның миллионында ~ 10 кг. Өнеркәсіпте осы қымбат, тапшы
металдың 10 кг алу үшін кұрамында вольфрамы бар минераддар — вольфрамит,
шеелиттің 1 тоннадан кем емес көлемі өңделеді, сонымен қатар, біраз энергия
мөлшері жүмсалады. Вольфрам оксидінің геологиялық қоры не бәрі 1 млн.
тоннадай. Жер шары масштабымен есептегенде ашылған қор 50 жылға ғана жетуі
мүмкін, бұрынғы Одаққа кіретін мемлекеттерді есепке алмағанда, жылына
дүниежүзі бойынша вольфрам рудасыньң 25 мьң тоннасы өндіріледі. Бұл мәлімет
вольфрам қосылыстарын тастауды азайту тиімді екеніне ерекше көңіл аударудың
қажеттілігін көрсетіп отыр. Румынияның аяқ-киім өнеркәсіп институтында тері
қалдықтарынан табиғи терінің қасиетінен айырмашылығы жоқ материал шығаруға
бағытталған пластикалық масса алу жолы жасалып өндіріске енгізілген. 1 кг
қалдыктан 0,9 кг материал алынады.

Адамның өміріне, тіршілігіне қоршаған орта әр уақытта да әсер етіп
отырады. Осы қоршаған ортаны қорғау, жақсарту, оның табиғи байлықтарын
тиімді пайдалану қазіргі кездегі ең маңызды мәселелердің бірі. Осы
мәселелерді шешу жыл сайын қиындай түсуде. Себебі қалалардың, өнеркәсіптің
өсуі, электр қуатының қарқынды көтерілуі, ауыл шаруашылығын
индустриализациялау мен химияландыру, химия өнеркәсібінің дамуы қоршаған
ортаға өз әсерін тигізуде.

1. Қалдықтар туралы жалпы түсінік
Қоршаған ортаға қауіп туғызатын көптеген құбылыстар негізінен алғанда
адамның өмірін жеңілдетіп, денсаулығын жақсартуға бағытталған жаңалықтар
негізінде пайда болған. Іштен тұтанатын қозғағыштар синтетикалық жуғыш
заттар, пестицидтер және медициналық препараттар адамның ізгі ниеті
тұрғысында қолданылады, бірақ олардың әрекеті үлкен қолайсыздық тудырады.
Адамның қоршаған ортаға әсері табиғаттағы тепе-теңдіктің бұзылуына,
яғни әр түрлі улы қосылыстардың химиялық, ластаушылардың азық –түлікті,
ішетін суды, атмосфералық ауаны ластауы нәтижесінде қоршаған ортаның
ластануына әкелді. Мысалы жер шарында жылына 20миллианрд тонна көмір, 2,5
млрд тонна мұнай жағылып, 800млн тоннадан астам түрлі металдар қорытылады
екен. Соның нәтижесінде ауаға 23млрд тонна көмір қышқыл газ, 17 млн тонна
бензиннің буымен түрлі газ тәрізді зиянды заттар бөлінеді. Қоршаған орта 50
млн тоннадай мұнай мен мұнай өнімдері түсіп, су көздеріне 600млрд м өте
ластанған сулар құйылады, қоршаған ортаға 500 млн тоннадай түрлі
синтетикалық қосылыстар тасталады.
Ауыл шаруашылығында жыл сайын 400 мың км топырақ өңделіп 320 млн
тоннадай әр түрлі тыңайтқыштар, 5 млн-ға жуық улы химикаттар қолданылады.
Өнеркәсіп орындары ауаға орасан зор мөлшерде әр түрлі газ және оларға
қоса өте майда бөлшектен тұратын қоспаларды шығарып жатады. Олар ауамен
бірге адам мен жануарлардың денесіне сіңеді және топырақ бетіне шөгеді.
Кейде оларды жел мыңдаған шақырым жерге айдап апарады. Ауаның әр түрлі
жолмен ластануы атмосферада бірте-бірте түпкілікті өзгерістер тудырады.
Мысалы қалардың үстін 1500-2500метр биіктік шамасында әр түрлі газдармен
ұсақ бөлшектерден тұратын қара қошқыл шаң басып тұрады. Осы себептен қалаға
күн сәулесінің өтуі тым нашарлайды. Ғалымдардың зерттеуі бойынша жаз
кезінде жарықтың күші 20% дейін, қыста 50 %-ға дейін кемиді. Сонымен қатар,
күн сәулесінің спектрлік құрамы өзгереді. Қала үстіндегі түтін мен шаң,
әсіресе организмдерге ең пайдалы ультракүлгін жарықты тұтып қалады.
Өнеркәсіп орындары қала атмосферасын әр түрлі газдармен және ұсақ
қалқып жүретін майда шаңдармен де ластайды. Әсіресе миллиондаған тонна
көмір мен мұнайдың жануы негізінде пайда болатын көмір қышқыл газдың көлемі
аса үлкен. Халықаралық зерттеулер бойынша бұл газдың көлемі жылына 0,2 %
-ға өседі.
Автокөліктер ауаны қорғасын буымен және резина үгінділерімен ластайды.
Қала көшелерінің әрбір шаршы метріне 2,5-3,0 грамға дейін қорғасын шөгеді.
Әр машина жыл сайын 10 кг резина үгінділерін шашады.
Өнеркәсіп қалдықтары көлемі мен зияндылығы жөнінен өте күрделі әрі
қауіпті болып келеді. Олар су, дала, орман, т.б. кешендерді ластап,
қоршаған ортаға зиянын тигізеді. Бұдан бүкіл тіршілік атаулы зиян шегіп,
адамдар ауруға шалдығуы мүмкін. Көбіне металл қалдықтары балқытылып,
қайтадан пайдаланылса, пластмассадан жасалған бұйымдарды жоюға тура
келеді.Қалдықтардың көбін құрылыс материалдарын шығаруға, шикізат өндіруге
жұмсайды. Ал кей біреулерінен кәдімгі тыңайтқыштар алынады. Органикалық
қалдықтар құрамында қоректік элементтер: азот, фосфор, кальций, магний,
калий көп болады.
Ірі қалаларда халық санының артуы тұрмыстық – коммуналдық құрылыстар
мен өнеркәсіп орындарын, зауыт, фабрикаларды салу қажеттігін тудырады.
Осыған байланысты мұндай қалаларда техникалық және ақаба сулар көптеп
жинақталуда. Қазақстанда жыл сайын шығарылатын ақаба судың мөлшері,
шамамен, 6 млрд м³ деп есептеледі. Қазіргі кезде тұрмыстық ақаба суларды
залалсыздандыру үлкен мәселе туғызып отыр. Осындай қаланың бірі – оңтүстік
астана атанған Алматы қаласы.
Қаладағы өнеркәсіп орындары ауаға орасан зор мөлшерде әр түрлі газ және
оларға қоса өте майда бөлшектен тұратын қоспаларды шығарып жатады. Олар
ауамен бірге адам мен жануардың денесіне сіңеді және топырақ бетіне шөгеді.
Кейде оларды жел мыңдаған шақырым жерге айдап апарады. Қала халқына өзен,
көл арқылы берілетін және басқа да тұщы сулар алдын ала тазартудан өтеді.
Пайдалануға берілетін сулар қалалық су тазарту станцияларында күкірт қышқыл
алюминий тұзы қосылып, алғаш ірі жүзгіндерден тазартылады. Одан әрі
бөлшектерді өзіне қосып алып тұнбаға айналатын алюминий гидро тотығы
түзіледі. Тұндырылған су қалың құм қабатынан өткізіліп, сүзіледі. Бұл жерде
ол құрамындағы микроорганизмдерін жоятын заттармен өңделеді. Оған хлор,
озон пайдаланылады да су құбырларына жіберіледі.
Қазір Ұлыбритания, АҚШ, Жапония, Швеция, т.б. елдерде қалдықты өңдеудің
жетілдірілген технологиясы қолданылады. Өндіріс және тұрмыс қалдықтарын
залалсыздандыру – халықаралық проблема. Ең бастысы – зиянды заттарды
пайдалы заттарға айналдыру. Ол үшін үлкен қалаларда қалдықтарды өңдейтін
зауыттар салынуы керек. Алғашқы осындай зауыт 1981 жылы ГФР – де ашылған.
Оның қуаттылығы сонша, тәулігіне 300т., ал жылына 75 мың т қалдық өңдейді.

2. Қалдықсыз және аз қалдықты технологиялар

Қазіргі кезде бұрыннан салынған өндірістердің технология жағынан тозып
ескіруі себебінен өндірістердің төңірегінде қөптеген қатты қалдықтар
жинақталады. Көптеген сұйық қалдықтар тазалаусыз суға жіберіледі. Сонымен
қатар көптеген улы заттар мен газдар атмосфералық ауаға тарайды. Сол
себепті ауаға, суға, топыраққа шығып жатқан лас зиянды заттектерді азайту
үшін осы заманғы ғылыми жетістіктерді пайдаланып және технологияларды
қолданып, өндіріс орындарында жаңа технологияларды кіргізе бастады. Яғни,
қалдықсыз,жартылай қалдықсыз,тау техникалық және биологиялық технологиялар
т.б.
Қалдықсыз технология - табиғаттан шығатын табиғи ресурстарды,энергияны
тиімді пайдалану және қалдықсыз игеру технологиясы болып табылады.
Аз қалдықты технология - өндірістік үрдіс кезінде қатты қалдықтар,
сұйық қалдықтар, газдық қалдықтар аз қалатын технология болып табылады.
Қалдығы аз өндірістегі міндетті шарттың бірі - алынатын өнімнің экологиялық
тазалығын ғана сақтап коймай, қоршаған ортаны қорғау мен оның сапасын
жақсартуға баса назар аудару болып табылады. Сонымен қатар, өндіріс
жұмысының нәтижесінде өндіріске, халыққа зиян келтірмей, табиғаттаты
экологиялық тепе-теңдікті бұзбауы керек. Бұл принциптерді түбегейлі орындау
қалдығы аз өндірістегі маңызды шаралардың бірі болып саналады. Сонымен,
қалдықтардың қоршаған ортаға әсері ешқандай да рұқсат етілген санитарлық-
гигиеналық мөлшердің деңгейінен аспауы қажет.
Қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеудің әлемдегі әдісі – төменгі температурада
жағу. Жағудың осындай әдісі кезінде шығатын газдармен қоса көптеген
бөлінбейтін зиянды қосылыстар мен өзара байланыстағы өнімдер шығарылады.
Сондықтан, қалдықтарды жағатын зауыттар атмосфераны қосымша ластаушы ошақ
көздері болуда.Қатты тұрмыстық қалдықтардың бастапқы массасының 25% көсуге
жататын қалдықтар деп есептеледі.
Қалдықтарды жол-жөнекей кәдеге асыру ісінде құрамдастырылған
технологияның үлкен болашағы бар. Қазіргі кезде темірді сұйық фазалық
қалпына келтірудің металлургиялық агрегат базасында- қалдықтарды жоғары
температурады жағудың технологиясы жасалған. Ең бастысы бұл технология кез
келген көмірсутегі отынында жұмыс істей алады. Сонымен қатар, өнеркәсіп
жәен органикалық тұрмыстағы қатты қалдықтарды жағу үшін табысты түрде
қолданылады.
Қалдығы аз технология бойынша жұмыс істейтін жаңа кезеңнің
кәсіпорындары қаланы қоқсықтан тазалап және құтқарып қоймай, құрылыс
материалдары мен металдарды алып, жылумен қамтамасыз ету үшін ыстық су мен
өнеркәсіптік буды өндіруге мүмкіндіктері бар.
Қоршаған ортаға қалдығы аз өндірістің зиянды әсерін шектеу критерийінің
негізіне рұқсат етілген шоғырланбалы шектеу мөлшері тиісті (ПДК). Олардың
негізінде рұқсат етілген шығарынды мөлшерінің (ПДВ) атмосфераға және су
қоймаларын ластаушы заттектің рұқсат етілген төгінді мөлшері (ПДС)
есептеледі. Рұқсат етілген шығарынды мөлшерін уақытында өлшеу
ұйымдастырылып әрбір шығарынды жағдайына қарай белгіленеді. Қалдықсыз және
қалдығы aз технология - минералды шикізаттарды неғұрлым тиімді және
толығырақ пайдалану мақсатымен әр түрлі процестердің жиынтығы қолданылып
жарамсыз қалдық мөлшері барынша азайтылады. Мысалы, кен өңдеуде бірнеше
байыту әдістері, немесе байыту әдістерімен қатар металлургиялык, химиялық,
процестер қолданулары мүмкін. Қалдықсыз және аз қалдықты өндiрiс, өндiрiске
енгiзiлген табиғи ресурстардынеғұрлым тиiмдi жəне үнемдi пайдалану үшiн
шешiмдер қабылдау үшiн қажет.
Қалдықсыз өнiм өндiрiсiнiң мəнi жұмсалатын ресурстарды толық пайдалану
арқылы биосфераның ластануына жол бермеу. Қалдықсыз өнiм өндiруге
технологиялық процестер мен құрал-жабдықтардың тиiмдiлiгiн арттыру,
рекуперацияны пайдалану, қоланылып келе жатқан технологиялық процестердi
анағұрлым экологиялық жағынан таза процестермен алмастыру, т.б. арқылы
жетуге болады.
Қалдықсыз өнiм шығару технологиясының ең жақсы мысалы хромдау гальваникалық
цехының қазiргi заманғы технологиясы. Бұл технология бойынша, шайылатын
судағы ауырметалл иондары тазартқыш қондырғыға сiңiрiлiп, хромдауваннасына
қайтып келедi, ал тазартылған технологиялық сухромдалған детальдарды жууға
қайтадан қолданылады.
Осы өндірісте қоршаған ортаға зиянды әсер ететін деңгей қалыпты мөлшерден
аспайды. Мысалы, рұқсат етілген санитарлық-гигиеналық мөлшерден және
техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық бойынша немесе өзге себептерге
байланысты шикізат пен материялдардың бір бөлігі пайдаланылмайтын
қалдықтарға ауыстырылып, ұзақ мерзімді сақтауға жіберіледі немесе көміледі.

3. Экологизациялау принциптері
Қазіргі кезде қалдықсыз және аз қалдықты технологияларды дамытуда өндірісті
экологияландырудың маңызды бағыттарының бірі- тірі организімдер және
пайдалы өнімдер алу мен қоршаған ортаны тазарту үшін биолониялық
үрдістердің жұмысының негізінде биотехнологияны барынша қолдануда.
Өнеркәсіптік биотехнолоагия мал азығын және тамақ өнімдерін өндіруде,оны
көбейтуге, топырақтың құнарлылығын арттыруда, ауыл шаруашылыға
зиянкестерімен күресуде айтарлықтай үлес қосуда.
Өндірісті экологизациялау – ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.