Қазақстандағы интернет - журналистика
I.Кіріспе бөлім
Интернет . журналистиканың дамуы
II.Негізгі бөлім
а) Қазақстандағы интернет . журналистиканың қалыптасуы
ә) Қазақстанның даму жолындағы оппозициялық сайттар
б) Қазақстандық БАҚ . тың интернетке тартылуы
III. Қорытынды бөлім
Интернет . журналистиканың дамуы
II.Негізгі бөлім
а) Қазақстандағы интернет . журналистиканың қалыптасуы
ә) Қазақстанның даму жолындағы оппозициялық сайттар
б) Қазақстандық БАҚ . тың интернетке тартылуы
III. Қорытынды бөлім
Қазақстанда технологиялардың даму нәтижесінде журналистиканың ажырамас бөлігіне, негізгі құралының біріне айналған компьютерсіз бүгінде өмірді елестету мүмкін емес.
Қазақстандық интернеттің “туған күні” қашан деген сұрақтың екі жауабы бар. Біріншісі – 1991 жылдың көкек айы. Сол жылы “ПАРАСАТ” фирмасы базасында RELKOM жүйесінің Қазақстандағы алғашқы аймақтық торабы ашылған болатын. Бұл торап UUCP бойынша электрондық пошта қызметін көрсететін. Ал, екінші туған күні – Казнет дүниеге келген 1994 жылдың 19 – қыркүйегі. Осы күні алғаш рет KZ домені тіркелген еді. Сол жылдың аяғында қазақстандық сайттардың саны 15 – ке жеткен.
Интернет – БАҚ дегеніміз не? Оны басқа желілік жобалардан қалай ажыратуға болады? – деген саулдардың жауабы түбегейлі шешілді деп санауға болмайды. Е.Горныйдың берген анықтамасы бойынша, “БАҚ – ын бағалау барысында формальды өлшемдері (мәселен, құрылымы мен безендірілуі,көлем көрсеткіші және тиражы, мемлекеттік тіркеуден өтуі және т.б.) Интернетте аз қолданылуы, желілік медиа құрылымдардың ерекшеліктерін құрайды”.Сондықтан, “желілік БАҚ” терминін кең мағынада қолдануға тура келеді. Негізі мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің болу,болмауы түрлі жобаларды БАҚ қатарына жатқызудың жалғыз негіздемесі бола алмайды:жеке сайт иесі өзінің жеке беті үшін лицензия ала алады, ал үлкен оқырмандар аудиториясы бар және күніне бірнеше сөзіне қарасақ, мемлекет тарапынан реттеу материалды жариялайтын ірі жобаларға лицензия алу міндетті емес.
Интернет ұғымына байланысты екі түрлі көзқарас қалыптасуда: біріншіден, барлық желілік кеңістікті біртұтас бұқаралық ақпарат құралдары деп қарауға болса, екіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары, дүкен, кітапхана сияқты нысандармен қатар көрініс тапқан бөлек виртуалды кеңістік ретінде де қарастыруға болады.
“Барлық ғаламдық компьютерлік желі жеке серверларға бөлінбестен бүтін бір бұқаралық ақпарат құралдарын құрайды” дейтін бірінші көзқарас шындыққа жанасады. Д. Эссеринг бұл концепцияны талдай келе, оның мазмұны мен мағынасының дәлдігін айқындады: “Шағын аудиторияға (микроаудитория) арналған жобалар, сайттар, жеке беттер бұқаралық ақпарат құралдарына жатады ма? Әрине, жоқ. Мұндай жағдай қазіргі медиа ережелеріне қайшы келетіні анық. Бірақ, керісінше бұлардың барлығын БАҚ деп есептейтін болсақ, онда, алып, гипер БАҚ болған жағдайда ғана, әдеттегідей, түсінікті болар еді”. Автордың анықтауынша, бұл көзқарас бірнеше қайшылықтарға әкеліп соғады. Мысалы, заңға сійкестігін анықтау: “Кез – келген медиақұрылымның иесі бар.
Қазақстандық интернеттің “туған күні” қашан деген сұрақтың екі жауабы бар. Біріншісі – 1991 жылдың көкек айы. Сол жылы “ПАРАСАТ” фирмасы базасында RELKOM жүйесінің Қазақстандағы алғашқы аймақтық торабы ашылған болатын. Бұл торап UUCP бойынша электрондық пошта қызметін көрсететін. Ал, екінші туған күні – Казнет дүниеге келген 1994 жылдың 19 – қыркүйегі. Осы күні алғаш рет KZ домені тіркелген еді. Сол жылдың аяғында қазақстандық сайттардың саны 15 – ке жеткен.
Интернет – БАҚ дегеніміз не? Оны басқа желілік жобалардан қалай ажыратуға болады? – деген саулдардың жауабы түбегейлі шешілді деп санауға болмайды. Е.Горныйдың берген анықтамасы бойынша, “БАҚ – ын бағалау барысында формальды өлшемдері (мәселен, құрылымы мен безендірілуі,көлем көрсеткіші және тиражы, мемлекеттік тіркеуден өтуі және т.б.) Интернетте аз қолданылуы, желілік медиа құрылымдардың ерекшеліктерін құрайды”.Сондықтан, “желілік БАҚ” терминін кең мағынада қолдануға тура келеді. Негізі мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің болу,болмауы түрлі жобаларды БАҚ қатарына жатқызудың жалғыз негіздемесі бола алмайды:жеке сайт иесі өзінің жеке беті үшін лицензия ала алады, ал үлкен оқырмандар аудиториясы бар және күніне бірнеше сөзіне қарасақ, мемлекет тарапынан реттеу материалды жариялайтын ірі жобаларға лицензия алу міндетті емес.
Интернет ұғымына байланысты екі түрлі көзқарас қалыптасуда: біріншіден, барлық желілік кеңістікті біртұтас бұқаралық ақпарат құралдары деп қарауға болса, екіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары, дүкен, кітапхана сияқты нысандармен қатар көрініс тапқан бөлек виртуалды кеңістік ретінде де қарастыруға болады.
“Барлық ғаламдық компьютерлік желі жеке серверларға бөлінбестен бүтін бір бұқаралық ақпарат құралдарын құрайды” дейтін бірінші көзқарас шындыққа жанасады. Д. Эссеринг бұл концепцияны талдай келе, оның мазмұны мен мағынасының дәлдігін айқындады: “Шағын аудиторияға (микроаудитория) арналған жобалар, сайттар, жеке беттер бұқаралық ақпарат құралдарына жатады ма? Әрине, жоқ. Мұндай жағдай қазіргі медиа ережелеріне қайшы келетіні анық. Бірақ, керісінше бұлардың барлығын БАҚ деп есептейтін болсақ, онда, алып, гипер БАҚ болған жағдайда ғана, әдеттегідей, түсінікті болар еді”. Автордың анықтауынша, бұл көзқарас бірнеше қайшылықтарға әкеліп соғады. Мысалы, заңға сійкестігін анықтау: “Кез – келген медиақұрылымның иесі бар.
Бектурганова Б. Президент АСиП. Казахстан приблизился к десятке самых компьютеризированных стран мира. http://www.navi.kz
Дуванов С. WEB – журналистика: опасные тенденции. http://samal.kz/journalist
Калиев Т. Иная сторона четвертой власти. http://www.navi.kz/articles
Акопов А. И. Электронные сети как новый вид СМИ
Горный Е. Интернет для журналистов.//Руский журнал 27.05.99.
ҚазҰУ хабаршысы. Журналистика сериясы 2005,№ 1 (18) Электронды ақпарат құралдары. Әлем және ақпарат.
Дуванов С. WEB – журналистика: опасные тенденции. http://samal.kz/journalist
Калиев Т. Иная сторона четвертой власти. http://www.navi.kz/articles
Акопов А. И. Электронные сети как новый вид СМИ
Горный Е. Интернет для журналистов.//Руский журнал 27.05.99.
ҚазҰУ хабаршысы. Журналистика сериясы 2005,№ 1 (18) Электронды ақпарат құралдары. Әлем және ақпарат.
Қазақстандағы интернет - журналистика
Жоспар
I.Кіріспе бөлім
Интернет – журналистиканың дамуы
II.Негізгі бөлім
а) Қазақстандағы интернет – журналистиканың қалыптасуы
ә) Қазақстанның даму жолындағы оппозициялық сайттар
б) Қазақстандық БАҚ – тың интернетке тартылуы
III. Қорытынды бөлім
Қазақстанда технологиялардың даму нәтижесінде журналистиканың ажырамас
бөлігіне, негізгі құралының біріне айналған компьютерсіз бүгінде өмірді
елестету мүмкін емес.
Қазақстандық интернеттің “туған күні” қашан деген сұрақтың екі жауабы
бар. Біріншісі – 1991 жылдың көкек айы. Сол жылы “ПАРАСАТ” фирмасы
базасында RELKOM жүйесінің Қазақстандағы алғашқы аймақтық торабы ашылған
болатын. Бұл торап UUCP бойынша электрондық пошта қызметін көрсететін. Ал,
екінші туған күні – Казнет дүниеге келген 1994 жылдың 19 – қыркүйегі. Осы
күні алғаш рет KZ домені тіркелген еді. Сол жылдың аяғында қазақстандық
сайттардың саны 15 – ке жеткен.
Интернет – БАҚ дегеніміз не? Оны басқа желілік жобалардан қалай
ажыратуға болады? – деген саулдардың жауабы түбегейлі шешілді деп санауға
болмайды. Е.Горныйдың берген анықтамасы бойынша, “БАҚ – ын бағалау
барысында формальды өлшемдері (мәселен, құрылымы мен безендірілуі,көлем
көрсеткіші және тиражы, мемлекеттік тіркеуден өтуі және т.б.) Интернетте аз
қолданылуы, желілік медиа құрылымдардың ерекшеліктерін құрайды”.Сондықтан,
“желілік БАҚ” терминін кең мағынада қолдануға тура келеді. Негізі
мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің болу,болмауы түрлі жобаларды БАҚ
қатарына жатқызудың жалғыз негіздемесі бола алмайды:жеке сайт иесі өзінің
жеке беті үшін лицензия ала алады, ал үлкен оқырмандар аудиториясы бар және
күніне бірнеше сөзіне қарасақ, мемлекет тарапынан реттеу материалды
жариялайтын ірі жобаларға лицензия алу міндетті емес.
Интернет ұғымына байланысты екі түрлі көзқарас қалыптасуда:
біріншіден, барлық желілік кеңістікті біртұтас бұқаралық ақпарат құралдары
деп қарауға болса, екіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары, дүкен, кітапхана
сияқты нысандармен қатар көрініс тапқан бөлек виртуалды кеңістік ретінде де
қарастыруға болады.
“Барлық ғаламдық компьютерлік желі жеке серверларға бөлінбестен бүтін
бір бұқаралық ақпарат құралдарын құрайды” дейтін бірінші көзқарас шындыққа
жанасады. Д. Эссеринг бұл концепцияны талдай келе, оның мазмұны мен
мағынасының дәлдігін айқындады: “Шағын аудиторияға (микроаудитория)
арналған жобалар, сайттар, жеке беттер бұқаралық ақпарат құралдарына жатады
ма? Әрине, жоқ. Мұндай жағдай қазіргі медиа ережелеріне қайшы келетіні
анық. Бірақ, керісінше бұлардың барлығын БАҚ деп есептейтін болсақ, онда,
алып, гипер БАҚ болған жағдайда ғана, әдеттегідей, түсінікті болар еді”.
Автордың анықтауынша, бұл көзқарас бірнеше қайшылықтарға әкеліп соғады.
Мысалы, заңға сійкестігін анықтау: “Кез – келген медиақұрылымның иесі бар.
Бірақ, Интернет – ғаламдық желісі, шынымен де алып БАҚ (мега – СМИ) болса,
онда мега ақпарат құралы ретінде толығымен кімнің қолында? Шындығына да,
Америкалық функционерлердің билігінде болғаны ма?”.
Қолдауда көбірек қолайлы келетін екінші көзқарас ғылыми әдебиетте және
желілік тәжірибеде көрініс табуда. Бұл көзқарасқа сәйкес, Интернет БАҚ орын
алған бұқаралық коммуникация құралы ғаламдық коммуникативтік кеңестік
ретінде түсіндіріледі. А. И. Акопов жазғандай, “Интенеттің және барлық
басқа электронды желілердің кеңістігі күмәнсіз ғаламдық масс – медианы
құрайтыны белгілі. Бірақ, бұл салыстыруды нақтыласақ, ғаламдық желі
кеңістігі - өзінше бір әлем”.
Интернетте БАҚ – қа байланысты, қосымша “Интернет - БАҚ”, “желілік
БАҚ”, “электронды” және “электронды желілік”, “олайнды БАҚ”, “I - БАҚ”
(Internet – СМИ) , “е - БАҚ”(electronic – СМИ), “е - медиа” деген жаңа
ұғымдар қалыптасты. Яғни, бұл терминдер синоним ретінде қолданылып жүр.
Тіпті, үстірт қарағанның өзінде де Интернет ресурстары екі топұа
бөлінеді: біріншіден, кәсіби журналистермен жасалған және үнемі жаңартылып
отыратын ресурстар (газеттер, журналдар және т.б.); екіншіден, Интернетте
тіптен жаңартылмайтын немесе кейбір жағдайларда ғана жаңартылатын,
анықтамалық мәліметтерден тұратын “статистикалық сайттар” деп аталатын
ресурстарда көп кездеседі.
Сонымен, кез – келген мерзімді жаңартылып отыратын сайттарды БАҚ
ретінде қарастыруға болады. Бірақ, екінші жағын ескерсек, мыңнан аса
тиражбен таратылатын мерзімді басылымдар, компьютер көмегімен жасалған және
сонда деректер қоймасында сақталған материалдар, мерзімді жинақтар,
хабарландырулар түрінде таратылатын басқа да БАҚ, мерзімді баспа
басылымдары үшін заңмен бекітілген ережелер қолданылады. Бұл жағдайда
аталмыш қлшемдерді желілік ресурстарға байланысты қалай қолдану қажет екені
түсініксіз, себебі таралым көрсеткіші ретінде қолданушыладың санын алсақ,
уақыт аралығын белгілеу қажет, екінші жағынан, желілік БАҚ мерзімді
баспасөзге қарағанда өз таралымын қадағалай алмайды.
Яғни, компьютерлік желіде орналастырылған, үнемі жаңартылып тұратын
электронды ақпараттық хабарлар мен материалдардың жиынтығы (жаңалықтар,
сараптамалар,т.б.) және бұқараға ақпаратты тарату негізгі міндеті болып
табылатын Интернет желісі.
Интернет – жобаларға қатысты ең қолданбалы термин – бірегей, өте
сирек мазмұнды беретін “желілік жоба” деген мағынаны білдіретін “контент -
жоба” термині.
Желілік контент – жобаны үш негізгі элементке бөліп анықтайды:
мазмұны, мазмұнды ұйымдастыру құралдары, технологиялық құрамдасы.
Сонымен, жалпы түрде кез-келген желілік жоба колданушылар арасындағы
коммуникацияны, Интернеттегі және сайтардағы мәліметтрерді іздестіруді,
берілген ақппаратты қолдануды жеңілдететін, сервистер жиынтығымен
толықтырылған, HTML – құжаттары түрінде берілген және ерекше түрде
құрастырыған бірегей мазмұнды құрайды.
Кез-келген Интернет-жоба бұқаралық коммуникациия құралы болып
табылатындығына қарамастан, олардың қейбіреулерінде медиа функция басым
болып келетінін және ақппараттың негізін құрайтынын айтуға болады. Ал,
басқаларына, мәселен, Интернетті навигациямен қамтамасыз ету негізгі
қызметі болып табылатын порталда немесе мәліметті іздестіру жүйесінде,
жобаның тек құрамдас бөлігі ғана (компоненті) болады. Қазіргі кезде
Интернеттің ақпарат тарату ерекшелігіне қарай, іс жүзінде барлық желілік
контент – жобалар өызмет көрсетудің барлық жағын қамтуға бағытталған және
комьюнити – оқырмандар тобын топтастыру мақсатында барлық үш компанентті де
барынша қолдануға тырысады. Осылайша, желілік БАҚ және басқа да оның
электронды нұсқалары бақталастығы басымдылыққа жету мақсатында өздерінің
сайттарында навигация (оқиғалар берілген, айқындалған сайттарға сілтеме
беру, тақырыптық сілтемелер), чаттар, форумдар, электронды сауда қызметі
(Интернет арқылы видиотаспаға, кітапқа, дискілерге тапсырыс беру), ақысыз
пошта қызметі сияқты қызметтерін ұсынады; ал, бастапқыдан басқа мақсаттарға
бағытталған жобалар (мысалы, Интернеттегі навигацияны қамтамассыз ету,
құжаттарды іздестіру және т.б.) қолданушыларына ақппарат агенттіктерінің
арналары бойынша келетін немесе хабар тарататын сайттарда алынатын
жаңалықтар лентасы сияқты өзіндік ақппаратық мәліметті ұсынады. Жоғарыдағы
айтылғандарды ескере отырып, біз желілік БАҚ ретінде бірінші топқа жататын
жобаларды есепке алуды ұсынамыз, ал екінші жағдайда, жобаның медиалық
компоненті жөнінде ғана айтуға болады.
Тағы бір ескеретіні, интернеттен алынған ақпаратқа бастапқыдан
сенімсіздікпен қарау үрдіске айналған болатын және жалған ақпараттардың
көптеп таралуын ескерсек, мұндай іс - әрекет үлкен мәнге ие. Сонымен қатар,
лицензия алған желілік басылымдар түрлі қоғамдық ұйымдармен және билік
органдарының өкілдерімен қарым - қатынас құруда біршама басылымдықтарға ие.
“Страна.РУ” жобасының бас редакторы М. Литвиновичтің пікірінше,
“лицензияның болуы желілік БАҚ – тың берген мәліметтерінің шындыққа сай
келуінің кепілі, себебі интернетте ақпарат тарату тәртібінің қатаюына, сол
арқылы кәсіби деңгейінің жоғарылауына септігін тигізеді”.
Интернеттену кезеңі әр елде әрқалай жүрді. Интернеттену процесін
сипаттаған кезде байқалған үрдіс – итернет желісі дамыған елдерден дамушы
елдерге тарай бастағандағы. Сонымен қатар, Интернеттің даму – дамымауы
мемлекеттің нақты саяси ұстанымы мен менталитетіне тікелей байланысты
екендігі байқалған. 1998 жылы компьютерлендірілген елдер бестігіне АҚШ
(1000 адамға – 520 компьютерден), Финляндия (490), Швеция (480), Дания
(350) және Ұлыбритания (280) кірген. Сондықтан, Интернет – журналистиканың
да осы елдерде қалыптасуы заңды болса керек.
С.Дуванов өзінің WEB – журналистика: опасные тенденции атты
мақаласында: “Қазақстандағы интернет – журналистиканың қалыптасуына басты
себеп болған 1996 жылғы негативті саяси прцестер” – деп атап көрсетеді.
БАҚ - ты жаппай монополиялау науқаны қызған кезде “Караван”, “Новое
Поколение”, газеттерінің,“РИК” радиосының, “КТК” телеарнасының басшылығы
мәжбүрлі түрде ауыстырылған болатын. Ал осы процестің нәтижесінде науқаннан
аластатылғандар өздерінің саяси және шығармашылық мүдделерін дәстүрлі БАҚ -
да жария ете алмайтындықтан, ол мүмкіндіктерін виртуалды кеңістікте іске
асыруға кірісті. Дәл осы кезең интернетте үкімет басында отырғандарды өткір
сынға алған оппозициялық сайттардың пайда болуымен сипатталады.
Алғашқы кезде интернетті пайдаланушылардың саны шамалы ғана
брлғандықтан сыналған шенеуніктер бұл үрдіске аса көп мән маңыз бере қойған
жоқ еді. Аз уаұыттан соң жүйедегі жағымсыз ақпарат қағазға шығарылып, ел
арасында таратыла бастайды. Сөйтіп, интернеттің аудиториясы көбейеді.
Қазақстандық интернет - журналистиканың даму жолындағы оппозициялық
сайттар:
Атышулы www.eurasia.org сайтының материалдары “тым батыл”
болғандықтан, арнайы орындардың күшімен оның айналық нұсқасы жасалып,
ондағы ең “провакациялаушы” деген материалдары алып тасталады. Сөйтіп
сенсацияға құмар оқырмандар аудиториясының шын “Евразияға” барар жолы
бөгеліп, аз уақыттан соң мүлдем жабылады.
Сайттың танымалдығын жою үшін аталған арнайы орындар баламалық
сайттарды ойлап табады. Сондай беттердің бірі – www.Turan.kz болатын.
Сайттың ерекшелігі – үкіметке де, оппозицияға да жатпайтын “үшінші жақтың”
өкілі ретінде көріну болатын. Мұндай нәтижеге сайтта оппозиционерлердің
мақалаларын үкіметті жақтаушылармен бірдей қатынаста жариялап отыру арқылы
қол жеткізіледі.
Тұран. kz – ті оқырмандар тәуелсіз басылым деп қабылдайды. Алайда онда
әрбір материалдан соң жазылатын коментарийлердің мазмұны ондай ойдан
аластайтын еді. Интернет – басылым қаншалықты тәуелсіз көрінгісі келіп
тырысқанымен, нәтижесі ойдағыдай бола қоймады. Сайттың “Меймандар
кітабындағы” бір жазбада:“сайт арнайы тапсырыспен жасалғандай әсер
қалдырады”, делінген еді. Сайт анонимді болатын.
Анонимді журналистиканың тағы бір үлгісі - “Азиопа” сайтында
жарияланатын материалдарға оң сипат беру қиын. Сайттың өне бойы
Қазақстандағы атақты, белгілі адамдарды тек қана жамандауға құрылған
мақалалардан тұратын. С. Дуванов оған: “Жүзін көрсетпей, тасадан айтылған
шындық, лас шындық”, - деп сипаттама береді.
Бұл сайттардың барлығы бүгінде жабылған. Алайда, алғашқы интернет –
басылымдар БАҚтың бір түрінен гөрі саяси таластардың аренасына көбірек
ұқсайтын еді.
Олардан кейін пайда болған www.nomad.web.com сайты Қазақстандағы
анонимді журналистиканың әлі де жойылмағандығынан хабар беретіндей.
Қазіргі таңда қазақстандық сайттардың ең толық тізімі “www.site.kz -
Вевь WWW - Казахстан” сайтында орналасқан. Интернет пайдаланушыларының
арасында аса танымалдары – негізінен іздеу салу қызметтері (поисковые
службы).
Әдетте, іздеу серверлері сондай - ақ жаңалықтар ленталарын да қамтиды.
Әзірге мұндай сайттардың ішінде айтарлықтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
I.Кіріспе бөлім
Интернет – журналистиканың дамуы
II.Негізгі бөлім
а) Қазақстандағы интернет – журналистиканың қалыптасуы
ә) Қазақстанның даму жолындағы оппозициялық сайттар
б) Қазақстандық БАҚ – тың интернетке тартылуы
III. Қорытынды бөлім
Қазақстанда технологиялардың даму нәтижесінде журналистиканың ажырамас
бөлігіне, негізгі құралының біріне айналған компьютерсіз бүгінде өмірді
елестету мүмкін емес.
Қазақстандық интернеттің “туған күні” қашан деген сұрақтың екі жауабы
бар. Біріншісі – 1991 жылдың көкек айы. Сол жылы “ПАРАСАТ” фирмасы
базасында RELKOM жүйесінің Қазақстандағы алғашқы аймақтық торабы ашылған
болатын. Бұл торап UUCP бойынша электрондық пошта қызметін көрсететін. Ал,
екінші туған күні – Казнет дүниеге келген 1994 жылдың 19 – қыркүйегі. Осы
күні алғаш рет KZ домені тіркелген еді. Сол жылдың аяғында қазақстандық
сайттардың саны 15 – ке жеткен.
Интернет – БАҚ дегеніміз не? Оны басқа желілік жобалардан қалай
ажыратуға болады? – деген саулдардың жауабы түбегейлі шешілді деп санауға
болмайды. Е.Горныйдың берген анықтамасы бойынша, “БАҚ – ын бағалау
барысында формальды өлшемдері (мәселен, құрылымы мен безендірілуі,көлем
көрсеткіші және тиражы, мемлекеттік тіркеуден өтуі және т.б.) Интернетте аз
қолданылуы, желілік медиа құрылымдардың ерекшеліктерін құрайды”.Сондықтан,
“желілік БАҚ” терминін кең мағынада қолдануға тура келеді. Негізі
мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің болу,болмауы түрлі жобаларды БАҚ
қатарына жатқызудың жалғыз негіздемесі бола алмайды:жеке сайт иесі өзінің
жеке беті үшін лицензия ала алады, ал үлкен оқырмандар аудиториясы бар және
күніне бірнеше сөзіне қарасақ, мемлекет тарапынан реттеу материалды
жариялайтын ірі жобаларға лицензия алу міндетті емес.
Интернет ұғымына байланысты екі түрлі көзқарас қалыптасуда:
біріншіден, барлық желілік кеңістікті біртұтас бұқаралық ақпарат құралдары
деп қарауға болса, екіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары, дүкен, кітапхана
сияқты нысандармен қатар көрініс тапқан бөлек виртуалды кеңістік ретінде де
қарастыруға болады.
“Барлық ғаламдық компьютерлік желі жеке серверларға бөлінбестен бүтін
бір бұқаралық ақпарат құралдарын құрайды” дейтін бірінші көзқарас шындыққа
жанасады. Д. Эссеринг бұл концепцияны талдай келе, оның мазмұны мен
мағынасының дәлдігін айқындады: “Шағын аудиторияға (микроаудитория)
арналған жобалар, сайттар, жеке беттер бұқаралық ақпарат құралдарына жатады
ма? Әрине, жоқ. Мұндай жағдай қазіргі медиа ережелеріне қайшы келетіні
анық. Бірақ, керісінше бұлардың барлығын БАҚ деп есептейтін болсақ, онда,
алып, гипер БАҚ болған жағдайда ғана, әдеттегідей, түсінікті болар еді”.
Автордың анықтауынша, бұл көзқарас бірнеше қайшылықтарға әкеліп соғады.
Мысалы, заңға сійкестігін анықтау: “Кез – келген медиақұрылымның иесі бар.
Бірақ, Интернет – ғаламдық желісі, шынымен де алып БАҚ (мега – СМИ) болса,
онда мега ақпарат құралы ретінде толығымен кімнің қолында? Шындығына да,
Америкалық функционерлердің билігінде болғаны ма?”.
Қолдауда көбірек қолайлы келетін екінші көзқарас ғылыми әдебиетте және
желілік тәжірибеде көрініс табуда. Бұл көзқарасқа сәйкес, Интернет БАҚ орын
алған бұқаралық коммуникация құралы ғаламдық коммуникативтік кеңестік
ретінде түсіндіріледі. А. И. Акопов жазғандай, “Интенеттің және барлық
басқа электронды желілердің кеңістігі күмәнсіз ғаламдық масс – медианы
құрайтыны белгілі. Бірақ, бұл салыстыруды нақтыласақ, ғаламдық желі
кеңістігі - өзінше бір әлем”.
Интернетте БАҚ – қа байланысты, қосымша “Интернет - БАҚ”, “желілік
БАҚ”, “электронды” және “электронды желілік”, “олайнды БАҚ”, “I - БАҚ”
(Internet – СМИ) , “е - БАҚ”(electronic – СМИ), “е - медиа” деген жаңа
ұғымдар қалыптасты. Яғни, бұл терминдер синоним ретінде қолданылып жүр.
Тіпті, үстірт қарағанның өзінде де Интернет ресурстары екі топұа
бөлінеді: біріншіден, кәсіби журналистермен жасалған және үнемі жаңартылып
отыратын ресурстар (газеттер, журналдар және т.б.); екіншіден, Интернетте
тіптен жаңартылмайтын немесе кейбір жағдайларда ғана жаңартылатын,
анықтамалық мәліметтерден тұратын “статистикалық сайттар” деп аталатын
ресурстарда көп кездеседі.
Сонымен, кез – келген мерзімді жаңартылып отыратын сайттарды БАҚ
ретінде қарастыруға болады. Бірақ, екінші жағын ескерсек, мыңнан аса
тиражбен таратылатын мерзімді басылымдар, компьютер көмегімен жасалған және
сонда деректер қоймасында сақталған материалдар, мерзімді жинақтар,
хабарландырулар түрінде таратылатын басқа да БАҚ, мерзімді баспа
басылымдары үшін заңмен бекітілген ережелер қолданылады. Бұл жағдайда
аталмыш қлшемдерді желілік ресурстарға байланысты қалай қолдану қажет екені
түсініксіз, себебі таралым көрсеткіші ретінде қолданушыладың санын алсақ,
уақыт аралығын белгілеу қажет, екінші жағынан, желілік БАҚ мерзімді
баспасөзге қарағанда өз таралымын қадағалай алмайды.
Яғни, компьютерлік желіде орналастырылған, үнемі жаңартылып тұратын
электронды ақпараттық хабарлар мен материалдардың жиынтығы (жаңалықтар,
сараптамалар,т.б.) және бұқараға ақпаратты тарату негізгі міндеті болып
табылатын Интернет желісі.
Интернет – жобаларға қатысты ең қолданбалы термин – бірегей, өте
сирек мазмұнды беретін “желілік жоба” деген мағынаны білдіретін “контент -
жоба” термині.
Желілік контент – жобаны үш негізгі элементке бөліп анықтайды:
мазмұны, мазмұнды ұйымдастыру құралдары, технологиялық құрамдасы.
Сонымен, жалпы түрде кез-келген желілік жоба колданушылар арасындағы
коммуникацияны, Интернеттегі және сайтардағы мәліметтрерді іздестіруді,
берілген ақппаратты қолдануды жеңілдететін, сервистер жиынтығымен
толықтырылған, HTML – құжаттары түрінде берілген және ерекше түрде
құрастырыған бірегей мазмұнды құрайды.
Кез-келген Интернет-жоба бұқаралық коммуникациия құралы болып
табылатындығына қарамастан, олардың қейбіреулерінде медиа функция басым
болып келетінін және ақппараттың негізін құрайтынын айтуға болады. Ал,
басқаларына, мәселен, Интернетті навигациямен қамтамасыз ету негізгі
қызметі болып табылатын порталда немесе мәліметті іздестіру жүйесінде,
жобаның тек құрамдас бөлігі ғана (компоненті) болады. Қазіргі кезде
Интернеттің ақпарат тарату ерекшелігіне қарай, іс жүзінде барлық желілік
контент – жобалар өызмет көрсетудің барлық жағын қамтуға бағытталған және
комьюнити – оқырмандар тобын топтастыру мақсатында барлық үш компанентті де
барынша қолдануға тырысады. Осылайша, желілік БАҚ және басқа да оның
электронды нұсқалары бақталастығы басымдылыққа жету мақсатында өздерінің
сайттарында навигация (оқиғалар берілген, айқындалған сайттарға сілтеме
беру, тақырыптық сілтемелер), чаттар, форумдар, электронды сауда қызметі
(Интернет арқылы видиотаспаға, кітапқа, дискілерге тапсырыс беру), ақысыз
пошта қызметі сияқты қызметтерін ұсынады; ал, бастапқыдан басқа мақсаттарға
бағытталған жобалар (мысалы, Интернеттегі навигацияны қамтамассыз ету,
құжаттарды іздестіру және т.б.) қолданушыларына ақппарат агенттіктерінің
арналары бойынша келетін немесе хабар тарататын сайттарда алынатын
жаңалықтар лентасы сияқты өзіндік ақппаратық мәліметті ұсынады. Жоғарыдағы
айтылғандарды ескере отырып, біз желілік БАҚ ретінде бірінші топқа жататын
жобаларды есепке алуды ұсынамыз, ал екінші жағдайда, жобаның медиалық
компоненті жөнінде ғана айтуға болады.
Тағы бір ескеретіні, интернеттен алынған ақпаратқа бастапқыдан
сенімсіздікпен қарау үрдіске айналған болатын және жалған ақпараттардың
көптеп таралуын ескерсек, мұндай іс - әрекет үлкен мәнге ие. Сонымен қатар,
лицензия алған желілік басылымдар түрлі қоғамдық ұйымдармен және билік
органдарының өкілдерімен қарым - қатынас құруда біршама басылымдықтарға ие.
“Страна.РУ” жобасының бас редакторы М. Литвиновичтің пікірінше,
“лицензияның болуы желілік БАҚ – тың берген мәліметтерінің шындыққа сай
келуінің кепілі, себебі интернетте ақпарат тарату тәртібінің қатаюына, сол
арқылы кәсіби деңгейінің жоғарылауына септігін тигізеді”.
Интернеттену кезеңі әр елде әрқалай жүрді. Интернеттену процесін
сипаттаған кезде байқалған үрдіс – итернет желісі дамыған елдерден дамушы
елдерге тарай бастағандағы. Сонымен қатар, Интернеттің даму – дамымауы
мемлекеттің нақты саяси ұстанымы мен менталитетіне тікелей байланысты
екендігі байқалған. 1998 жылы компьютерлендірілген елдер бестігіне АҚШ
(1000 адамға – 520 компьютерден), Финляндия (490), Швеция (480), Дания
(350) және Ұлыбритания (280) кірген. Сондықтан, Интернет – журналистиканың
да осы елдерде қалыптасуы заңды болса керек.
С.Дуванов өзінің WEB – журналистика: опасные тенденции атты
мақаласында: “Қазақстандағы интернет – журналистиканың қалыптасуына басты
себеп болған 1996 жылғы негативті саяси прцестер” – деп атап көрсетеді.
БАҚ - ты жаппай монополиялау науқаны қызған кезде “Караван”, “Новое
Поколение”, газеттерінің,“РИК” радиосының, “КТК” телеарнасының басшылығы
мәжбүрлі түрде ауыстырылған болатын. Ал осы процестің нәтижесінде науқаннан
аластатылғандар өздерінің саяси және шығармашылық мүдделерін дәстүрлі БАҚ -
да жария ете алмайтындықтан, ол мүмкіндіктерін виртуалды кеңістікте іске
асыруға кірісті. Дәл осы кезең интернетте үкімет басында отырғандарды өткір
сынға алған оппозициялық сайттардың пайда болуымен сипатталады.
Алғашқы кезде интернетті пайдаланушылардың саны шамалы ғана
брлғандықтан сыналған шенеуніктер бұл үрдіске аса көп мән маңыз бере қойған
жоқ еді. Аз уаұыттан соң жүйедегі жағымсыз ақпарат қағазға шығарылып, ел
арасында таратыла бастайды. Сөйтіп, интернеттің аудиториясы көбейеді.
Қазақстандық интернет - журналистиканың даму жолындағы оппозициялық
сайттар:
Атышулы www.eurasia.org сайтының материалдары “тым батыл”
болғандықтан, арнайы орындардың күшімен оның айналық нұсқасы жасалып,
ондағы ең “провакациялаушы” деген материалдары алып тасталады. Сөйтіп
сенсацияға құмар оқырмандар аудиториясының шын “Евразияға” барар жолы
бөгеліп, аз уақыттан соң мүлдем жабылады.
Сайттың танымалдығын жою үшін аталған арнайы орындар баламалық
сайттарды ойлап табады. Сондай беттердің бірі – www.Turan.kz болатын.
Сайттың ерекшелігі – үкіметке де, оппозицияға да жатпайтын “үшінші жақтың”
өкілі ретінде көріну болатын. Мұндай нәтижеге сайтта оппозиционерлердің
мақалаларын үкіметті жақтаушылармен бірдей қатынаста жариялап отыру арқылы
қол жеткізіледі.
Тұран. kz – ті оқырмандар тәуелсіз басылым деп қабылдайды. Алайда онда
әрбір материалдан соң жазылатын коментарийлердің мазмұны ондай ойдан
аластайтын еді. Интернет – басылым қаншалықты тәуелсіз көрінгісі келіп
тырысқанымен, нәтижесі ойдағыдай бола қоймады. Сайттың “Меймандар
кітабындағы” бір жазбада:“сайт арнайы тапсырыспен жасалғандай әсер
қалдырады”, делінген еді. Сайт анонимді болатын.
Анонимді журналистиканың тағы бір үлгісі - “Азиопа” сайтында
жарияланатын материалдарға оң сипат беру қиын. Сайттың өне бойы
Қазақстандағы атақты, белгілі адамдарды тек қана жамандауға құрылған
мақалалардан тұратын. С. Дуванов оған: “Жүзін көрсетпей, тасадан айтылған
шындық, лас шындық”, - деп сипаттама береді.
Бұл сайттардың барлығы бүгінде жабылған. Алайда, алғашқы интернет –
басылымдар БАҚтың бір түрінен гөрі саяси таластардың аренасына көбірек
ұқсайтын еді.
Олардан кейін пайда болған www.nomad.web.com сайты Қазақстандағы
анонимді журналистиканың әлі де жойылмағандығынан хабар беретіндей.
Қазіргі таңда қазақстандық сайттардың ең толық тізімі “www.site.kz -
Вевь WWW - Казахстан” сайтында орналасқан. Интернет пайдаланушыларының
арасында аса танымалдары – негізінен іздеу салу қызметтері (поисковые
службы).
Әдетте, іздеу серверлері сондай - ақ жаңалықтар ленталарын да қамтиды.
Әзірге мұндай сайттардың ішінде айтарлықтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz