Қазақ ұлты және өркениет
Кіріспе
Негізгі бөлімі:
1. Ұлт болашағы.
2. ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ
3. ҚАЗАҚ ҰЛТЫ ЖӘНЕ ӨРКЕНИЕТ
Қорытынды
Негізгі бөлімі:
1. Ұлт болашағы.
2. ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ
3. ҚАЗАҚ ҰЛТЫ ЖӘНЕ ӨРКЕНИЕТ
Қорытынды
Монографияның негізі - ұлт болашағы туралы.
Қазақстан – көпұлтты мемлекет. Мұндай жағдайда қазақ мәдениеті өркендетудің стратегиялық бағытын анықтайды. Автор жалпықазақстандық мәдени үлгіні жасақтау жолын ұсынады. Қазақстан диаспоралары өз "Этноқұрылық мәдениетінің" бір бөлігі болып қана қоймай, ең бастысы Қазақстан мәдениетінің өкілетті өкілдері бола алатын дәрежеге көтерілуі керекті.
Н.Ә. Назарбаев Қазақстанда өмір сүріп отырған басқа халықтар өкілдерінің мәдени ықпалын, олардың өзара кірігуі табиғи жолмен өрбуін қалайды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін шетте жүрген қазақ диаспораларының тағдыры күн тәртібіне қойылды. Автор шетелде шашырап, елге орала алмай отырған 5 млн. қандастарымыз туралы Елбасы ретінде ғана емес, халық перзенті санатында қатты тебіренеді. Шын мәнінде, осы арада айта кетерлік жайларда баршылық. Шет елдік диаспораларда өмір сүрген ортаға бейімділік бары рас. Бірақ, отандастарымыздың қалың тобы сауда-саттық жағына бейім, олардың ішінде зиялы қауымның қалың тобы жұқа, жоқтың қасы. Елге оралған отандастарымызды орналастырған кезде олардың іргесін сөкпей, тұтас қоныстанғаны дұрыс сияқты. Және бір ескеретін жай Монғолиядан келгендерді бүкіл Қазақстан сахарасына шашыратпай-ақ таудың арғы бөктерінен бергі Қатонқарағай, Зайсан маңына малымен көшіріп әкелсе қандай жақсы болар еді. Монғолияда ағайын-туыс, құдандалы отырған тұтас ұлыстың іргесін сөгу олардың болмысын бұзумен тең екендігін ескермей келеміз, ағайын. Қазақ елі егемен елдің ішкі істеріне араласпай, аумақтың тұтастық ұстанымдарын сақтай отырып, өз диаспораларына мәдени, экономикалық һәм саяси қолдауды көрсетіп келеді.
Тәуелсіз-мемлекетіміздің, халқымыздың болашағы ұлтаралық қатынастарға байланысты. Осы тұста қазақ мәдениетінің кіріктірушілік ролі орасан зор. Автор - қазақстандықтар бір ғана экономикалық немесе саяси кеңістікте ғана емес, бір мәдени кеңістікте өмір сүріп жатқанынан назар аударады, еліміздегі басқа да ұлттық топтармен мәдени-өркениеттік арнада дамытуға көңіл бөледі. Қазақстанның мәдениеті көне заман мен жаңаның арасында ғана дәнекерлік жасамайды, ол сонымен қатар евразиялық мәдени кеңістік пен кіндік Азия халықтарының жаңа арнада өркен жайған дәстүрлі тарихи-мәдени бірлігіне дәнекерлік етеді. Елбасының бүгінгі күні "тарих толқынындағы халықтардың бірлігіне қол жеткізуден артық маңызды міндет жоқ", - деген пайымдауы бүкіл мемлекетіміздің, ұлттың болашағына деген мүддеден туындайды.
Н.Ә. Назарбаев дабылды да дауылды, қаһарлы да үрейлі, аласапыран ХХ ғасыр тарихына, оның тағылымына көп көңіл бөлген. Еңбекте қазақ зиялыларының ұлттық бірлікті нығайту барысындағы рухани - зерделі істерін алға тартады.
ХХ ғ. ұлы реформаторы, ұлт көсемдері Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсын бастаған дүбірлі қозғалыстың қасиетті де қастерлі күрес жолына үңіледі.
Қазақстан – көпұлтты мемлекет. Мұндай жағдайда қазақ мәдениеті өркендетудің стратегиялық бағытын анықтайды. Автор жалпықазақстандық мәдени үлгіні жасақтау жолын ұсынады. Қазақстан диаспоралары өз "Этноқұрылық мәдениетінің" бір бөлігі болып қана қоймай, ең бастысы Қазақстан мәдениетінің өкілетті өкілдері бола алатын дәрежеге көтерілуі керекті.
Н.Ә. Назарбаев Қазақстанда өмір сүріп отырған басқа халықтар өкілдерінің мәдени ықпалын, олардың өзара кірігуі табиғи жолмен өрбуін қалайды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін шетте жүрген қазақ диаспораларының тағдыры күн тәртібіне қойылды. Автор шетелде шашырап, елге орала алмай отырған 5 млн. қандастарымыз туралы Елбасы ретінде ғана емес, халық перзенті санатында қатты тебіренеді. Шын мәнінде, осы арада айта кетерлік жайларда баршылық. Шет елдік диаспораларда өмір сүрген ортаға бейімділік бары рас. Бірақ, отандастарымыздың қалың тобы сауда-саттық жағына бейім, олардың ішінде зиялы қауымның қалың тобы жұқа, жоқтың қасы. Елге оралған отандастарымызды орналастырған кезде олардың іргесін сөкпей, тұтас қоныстанғаны дұрыс сияқты. Және бір ескеретін жай Монғолиядан келгендерді бүкіл Қазақстан сахарасына шашыратпай-ақ таудың арғы бөктерінен бергі Қатонқарағай, Зайсан маңына малымен көшіріп әкелсе қандай жақсы болар еді. Монғолияда ағайын-туыс, құдандалы отырған тұтас ұлыстың іргесін сөгу олардың болмысын бұзумен тең екендігін ескермей келеміз, ағайын. Қазақ елі егемен елдің ішкі істеріне араласпай, аумақтың тұтастық ұстанымдарын сақтай отырып, өз диаспораларына мәдени, экономикалық һәм саяси қолдауды көрсетіп келеді.
Тәуелсіз-мемлекетіміздің, халқымыздың болашағы ұлтаралық қатынастарға байланысты. Осы тұста қазақ мәдениетінің кіріктірушілік ролі орасан зор. Автор - қазақстандықтар бір ғана экономикалық немесе саяси кеңістікте ғана емес, бір мәдени кеңістікте өмір сүріп жатқанынан назар аударады, еліміздегі басқа да ұлттық топтармен мәдени-өркениеттік арнада дамытуға көңіл бөледі. Қазақстанның мәдениеті көне заман мен жаңаның арасында ғана дәнекерлік жасамайды, ол сонымен қатар евразиялық мәдени кеңістік пен кіндік Азия халықтарының жаңа арнада өркен жайған дәстүрлі тарихи-мәдени бірлігіне дәнекерлік етеді. Елбасының бүгінгі күні "тарих толқынындағы халықтардың бірлігіне қол жеткізуден артық маңызды міндет жоқ", - деген пайымдауы бүкіл мемлекетіміздің, ұлттың болашағына деген мүддеден туындайды.
Н.Ә. Назарбаев дабылды да дауылды, қаһарлы да үрейлі, аласапыран ХХ ғасыр тарихына, оның тағылымына көп көңіл бөлген. Еңбекте қазақ зиялыларының ұлттық бірлікті нығайту барысындағы рухани - зерделі істерін алға тартады.
ХХ ғ. ұлы реформаторы, ұлт көсемдері Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсын бастаған дүбірлі қозғалыстың қасиетті де қастерлі күрес жолына үңіледі.
Н.Ә. Назарбаевтың "Тарих толқынында" атты еңбегі
Х.Маданов « Қазақ мәдениетінің тарихы» Алматы;1998 жылы
Х.Маданов « Қазақ мәдениетінің тарихы» Алматы;1998 жылы
ЖОСПАР
Кіріспе
Негізгі бөлімі:
1. Ұлт болашағы.
2. ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ
3. ҚАЗАҚ ҰЛТЫ ЖӘНЕ ӨРКЕНИЕТ
Қорытынды
ӨРКЕНИЕТ ЖӘНЕ ҰЛТ.
ҒАСЫРЛАР СЫРЫ
Ұлт болашағы.
Монографияның негізі - ұлт болашағы туралы.
Қазақстан – көпұлтты мемлекет. Мұндай жағдайда қазақ мәдениеті өркендетудің
стратегиялық бағытын анықтайды. Автор жалпықазақстандық мәдени үлгіні
жасақтау жолын ұсынады. Қазақстан диаспоралары өз "Этноқұрылық
мәдениетінің" бір бөлігі болып қана қоймай, ең бастысы Қазақстан
мәдениетінің өкілетті өкілдері бола алатын дәрежеге көтерілуі керекті.
Н.Ә. Назарбаев Қазақстанда өмір сүріп отырған басқа халықтар өкілдерінің
мәдени ықпалын, олардың өзара кірігуі табиғи жолмен өрбуін қалайды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін шетте жүрген қазақ диаспораларының тағдыры күн
тәртібіне қойылды. Автор шетелде шашырап, елге орала алмай отырған 5 млн.
қандастарымыз туралы Елбасы ретінде ғана емес, халық перзенті санатында
қатты тебіренеді. Шын мәнінде, осы арада айта кетерлік жайларда баршылық.
Шет елдік диаспораларда өмір сүрген ортаға бейімділік бары рас. Бірақ,
отандастарымыздың қалың тобы сауда-саттық жағына бейім, олардың ішінде
зиялы қауымның қалың тобы жұқа, жоқтың қасы. Елге оралған отандастарымызды
орналастырған кезде олардың іргесін сөкпей, тұтас қоныстанғаны дұрыс
сияқты. Және бір ескеретін жай Монғолиядан келгендерді бүкіл Қазақстан
сахарасына шашыратпай-ақ таудың арғы бөктерінен бергі Қатонқарағай, Зайсан
маңына малымен көшіріп әкелсе қандай жақсы болар еді. Монғолияда
ағайын-туыс, құдандалы отырған тұтас ұлыстың іргесін сөгу олардың болмысын
бұзумен тең екендігін ескермей келеміз, ағайын. Қазақ елі егемен елдің ішкі
істеріне араласпай, аумақтың тұтастық ұстанымдарын сақтай отырып, өз
диаспораларына мәдени, экономикалық һәм саяси қолдауды көрсетіп келеді.
Тәуелсіз-мемлекетіміздің, халқымыздың болашағы ұлтаралық қатынастарға
байланысты. Осы тұста қазақ мәдениетінің кіріктірушілік ролі орасан зор.
Автор - қазақстандықтар бір ғана экономикалық немесе саяси кеңістікте ғана
емес, бір мәдени кеңістікте өмір сүріп жатқанынан назар аударады,
еліміздегі басқа да ұлттық топтармен мәдени-өркениеттік арнада дамытуға
көңіл бөледі. Қазақстанның мәдениеті көне заман мен жаңаның арасында ғана
дәнекерлік жасамайды, ол сонымен қатар евразиялық мәдени кеңістік пен
кіндік Азия халықтарының жаңа арнада өркен жайған дәстүрлі тарихи-мәдени
бірлігіне дәнекерлік етеді. Елбасының бүгінгі күні "тарих толқынындағы
халықтардың бірлігіне қол жеткізуден артық маңызды міндет жоқ", - деген
пайымдауы бүкіл мемлекетіміздің, ұлттың болашағына деген мүддеден
туындайды.
Н.Ә. Назарбаев дабылды да дауылды, қаһарлы да үрейлі, аласапыран ХХ ғасыр
тарихына, оның тағылымына көп көңіл бөлген. Еңбекте қазақ зиялыларының
ұлттық бірлікті нығайту барысындағы рухани - зерделі істерін алға тартады.
ХХ ғ. ұлы реформаторы, ұлт көсемдері Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсын
бастаған дүбірлі қозғалыстың қасиетті де қастерлі күрес жолына үңіледі.
Автордың ұлттың ұлыларына деген сүйіспеншілігі шексіз, еңбекте Алаш
зиялыларының ұлағатты істері мен ерлігі жыр болып зерделенген.
Соңғы 10 жыл ішіндегі тарихтағы айтыс тақырыптың бірі 1916-жылғы
Ұлт-азаттық қозғалысы. Автордың бұл проблемадағы позициясы осы мақаланың
авторының көзқарасымен үндес. Кітапта бұл дүбірлі бүкіл ортазиялық құбылыс,
әлемдік ұлт-азаттық қозғалысының құрамды бөлігі былай деп әділ бағаланған:
"Қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы Ресейді қамтыған жалпыұлттық
дағдарыстың бір нышаны болды. Бұқаралығы, қоғамның бар тарабын кеңінен
қамтуы, жалпыұлттық ұрандар ұсынуы, мемлекеттік билік институттарын құруы
жөнінен бұл қозғалысты - ұлт-азаттық революциясы деп, патшалық Ресей
отарындағы осы тектес революциялардың тұңғышы деп бағалауға болады". (Бұл
да сонда, 170-б.)
Автор Алаш зиялыларының, ХХ ғ. қазақ интеллигенциясының тағдырына терең
үңіле келіп, 90-ж. қазақ зиялыларының Қазақстан мемлекетін дамытудың
жолдары шайқассыз, қанды қақтығыссыз тыныш жолмен өтудегі игі үлесін жоғары
бағалаған. Сөз арасында қазақ зиялыларымен қиын-қыстау ақыл қосып, батырып
айтқанды кек тұтпай, жасырып айтқанның астарын айтпай-ақ түсініп,
"ақылдасып пішкен тонның келте болмасын" түсіне білген Елбасының зор үлесін
де айту парызым деп білемін. Билікке мастанып, даңғазалыққа, әпербақандыққа
салынып, зиялы қауымды бір тарының қауызына сиғызбақ болған Елбасылары
тарихта аз ба?
Зиялы қауым, шынын айту керек, кейде асаулық танытады, тарихи-мәдени
бірегейлік үшін алаңдаушылық білдіреді. Осы тұста кейбір алып-қашпасы не
болмаса арқасы бар әріптестеріміз сойылды Елбасы жағына сілтеп, онысы
біздерге тиіп жатады. Елбасы бұл жайдан да хабардар. "Тебіреніс, толғаныс,
бұлыңғыр торығу және оларға кереғар романтикалық шабыт, үміт және сол
сияқты сезім-түйсігі бүгінде зиялылар көңілінде лықсып, арнадан асып тұр.
Оның басым бөлігі тап болған мәселелерді бірден шешіп тастауға бой ұрмай,
қазақ халқының жан-жүрегіне бойлап, мұңын мұңдап, жоғын жоқтағысы келеді"
деп түйіндейді автор (бұл да сонда, 178-б.). Егер зиялы қауым дабылдамаса,
жүрегіне симай тулаған сезімімен ағындамаса, талабымен, дарынымен
жалындамаса замананы қара түнек басар еді.br
Автордың ұлтымыздың біртуар перзенттеріне деген көңіл-ниеті ерекше. Ол
шығармашалық тұлғаларды жаңа тарихымыздың мәйегі іспеттес деп санайды.
Шоқан, Абай, Әуезов, Сәтбаев, Марғұлан, Бөкейханов т.б. "тарих толқынындағы
мәдениетіміздің кіндік тұлғалары" деп бағалайды.
Н.Ә. Назарбаев ұлттық бірегейлік туралы сыр шертеді. Ол бірегейліктің
тұғырын іздейді. Ислам дінінің ұлтты бірегейлендірудің пәрменді тәсілі
емес, тек бір бастау көзі екенін аңғартады автор. Қазақстан шындығында
ұлтты бірегейлендіруде нәсілдік өлшемі де іске аспайды. Әлемдік саясаткер
қатарынан табылатын автор қазақстандық бірегейліктің нақты үлгісі –
азаматтық және саяси қауымдастық ретінде бірінші деңгейде Қазақстан
халқының қалыптасуын ұсынады. Ол болса – басты саяси құндылық - ұлттық
мемлекеттік идея негізінде бүкіл қазақстандықтардың Отаны болып табылатын
бірыңғай, аумағы тұтас, іргесі берік, тәуелсіз Қазақстан төңірегінде
қалыптасады. Соңғы жылдары біздің кейбір саясаткер ғалымдарымыз
Қазақстандық ұлт дегенді жиі айтады, тіпті бұл терминді билік жүйесіндегі
қайраткерлердің де аузынан естіп жүрміз. Н.Ә. Назарбаев этникалық бірлік
емес азаматтық және саяси бірлік туралы идеясын қолдайды,
ассимиляцияландыру арқылы пайда болатын суперэтнос жасау идеясына қарсылық
білдіріп, демократиялық мемлекет аясында табиғи эволюциялық жолмен жүруді
қалайды. Қазақ халқы ұлттық нығаю жолында шыңдалып, бірегей этникалық
сапасын түлету, нығайтуы абзал. Автордың "Ұлттық бірліксіз патриотизм деген
жансыз бірдеңе ғана болып қалады" – деп түйіндейді автор. (Бұл да сонда,
192-б.). Сөз жоқ Қазақстан мемлекеті саяси тағдырымыз бен барша
азаматтардың тағдырымен бірдей дәрежеде қорғап, ел бірлігін, орнықтылығын
ұштастыратын, жарастыратын болады. Осы негізде бүкілқазақстандық
патриотизмді мәпелейді.
Автор тәуелсіздік ұлтымызға не берді? – деген сауалды қойып, жауап береді.
Халқымыздың өз елінде, өз жерінде қайтадан басым көпшілік болуы, ұлттың
орта жасының 25 жас болуы, қазақ халқының "әлеуметтік құрылымның барлық
сатысынан" көрінуі, Қазақстан ұлтының тарихи-генетикалық мекені екені
құқықтық тұрғыдан конституциялық және халықаралық деңгейде толық
дәлелденуі, қазақ мемлекетінің өмір сүруінің көкжиегі анықталуы автордың
күрделі және жүйелі ойларына тиек болған.
Көп уақыт біз қоғамдық білім саласында "ұлт"деген не екеніне таласып
келдік. Автор "ұлт дегеніміз ұлттың өзін өзі билеу идеясы басын құраған
адамдардың бірлестігі" деп анықтама береді. Басқаша айтқанда, әлеуметтік
бірегейліктен ұлттық бірегейлікті жоғары қояды автор.
Монографияда Қазақстанның тұтастығы туралы да сөз қозғалады. Ол болса
этностық тұтастық, жер, атамекен тұтастығы, Отан – деген отбасынан
басталып, ұлт көтерген Орда – мемлекет тұтастығы. Байтақ жерді қорғауда
жауынгерлік халқымызға біте қайнаған қасиет екені рас. Сонымен бірге,
халқымыз жасампаз. Бұл күні тарихшылар әулеті арасында қазақта салт атты
көшпенділер өркениеті болды, оның негізгі кәсібі – мал, соғыс – дегенді
айтатындар да кездеседі. Ал, шын мәнінде, халқымыз қалалар салып, керуен
жолдарын тартып, ғылыми трактаттар жазып, төл мәдениетін қалыптыстырған
халық. Біз Ұлы Жібек жолының қазақ сахарасы тұсындағы ролін жоғарылау
көрсетуіміз мүмкін. Біз халқымыздың ортағасырлық қала мәдениетін өз шама
шарқынан жоғарылау пайымдауымыз мүмкін. Солай дегенмен де ежелгі қытай
деректері, Плано Карпини, Рубрук сияқты саяхатшылардың жазба деректері,
археологиялық қазба деректерді есепке алсақ, біздің ата-бабаларымыздың
суармалы егін еккенін, Сығанақ, Қаялық, Құлан, Отырар сияқты қалалары
болғанын, күміс ақшасы болғанын, Тәңірге табынғанын, көне түркі жазулары
болғанын білеміз.
Н.Ә. Назарбаев сонау түркі республикасының іргетасын қалаған Кемаль Ата
Түрік сияқты қазақ халқының өз қасиетін тани білуін күн тәртібіне қояды.
Халқымыздың өркениет мұрагері екенін, бұл күнгі қазақ мемлекеттігінің түп
негізі ғасырлар қойнауына кететінін еске салады.
Ұлттың "мен" дегізер қасиетін айта отыра, ұлттық төлтумалық - ұлттық ділге
бас ие отыра, автор мәдени бірігулер - өзара кірігу үрдісінің іргетасы
ұлттық мемлекет екенін пайымдайды.
Тарихи әдебиеттерде мәдениет туралы түсінік әртүрлі "мәдениет" деген
терминнің 150-ден астам анықтамасы барын қайтерсің. Кешегі совет
заманасында біз мәдениетті мәдени ағарту ісінің деңгейіне түсірдік,
сауатсыздықты жоюды мәдени революцияға теңегенімізде бар. Автор "мәдениет"
дегенді шын мәнінде кең ауқымда талдайды. "Ұлттың мәдениеті – оның қуат
өрісі, қорғаныс тетігі" – деп қарайды автор. Ұлттың мәдениеті халықты ұлт
етіп ұйытады.
Монографияның бір тарауы "Тоталитарлық тәртіп пен ұлттық ұғымдар" деп
аталады. Соңғы кезде баспасөз бетінде қазақ тарихы тек трагедиядан
тұратындай көрініс бар – деген сөздер айтылып жүр. Автор тоталитаризм –
жадағай ұғым емес екендігін, тарих дегеннің тек өткеннің ғана сабағы емес,
белгілі бір дәрежеде болашақтың көрінісі деп қарайды.
Не жасырытыны бар, біздің бәрімізде кешегі социализмнің шинелі ішінен
шықтық. Сол кезде салынған қалалар, техниклық секіріс, бой көтерген завод,
фабрикалар, мәдениет сарайлары – осының бәрі қалай салынды, олардың құны
қандай? Автор сол социализмді "сағынып", "күйініш" білдіретін жандарға
социализм туралы мифтерді әшкерелеп береді, қанға боялған, қайғы-қасіретке
малынған қазақ сахарасының шындығын жан-жақты көз алдына елестетеді. Автор
тарих тағылымының бүкіл Орта Азияның тәуелсіз мемлекеттері үшін орасан зор
екендігін ашады. Бірлік аясының түркі халықтарына тарауын таразылайды,
Орталық азия аймағының Шығыс пен Батысты жалғастырған стратегиялық буын
екеніне назар аударады. Осы тұста Елбасы Ортаазиялық ықпалдастық
(интеграция) – бұл осы аймақтың дүниежүзілік көлемдегі әскери-саяси,
экономикалық тәуелсіздікке жету жолы екендігін әділ көрсетеді. Саясаткер
санатында жалпы аймақтық мүдделерді ескермей, тар шеңберлі ұлттық
мүдделерді ғана көздейтін ұлттық мемлекет құру кез келген агрессиялық
әрекет Орта Азиядағы стратегиялық тепе-теңдікті бұзады деген қағиданы
басшылыққа алуды қажет деп есептейді. Қазіргі кезеңде отаршылықтың не бір
әккі түрлері бой көрсетіп жатқан кезеңде Елбасының ұлттық мүддені аймақтық
мүддемен ұштастыруды күн тәртібіне қоюы саясаткер-қайраткер жанның замана
сырын өте биік тұғырдан зерделейтінін танытады.
Н.Ә. Назарбаев монографияның соңғы тарауында біз ел-мемлекет болғымыз
келсе, өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзей құрғымыз келсе, онда
халық руханиятының бастауларын түсініп, тарихтан тағылым алуымыз керек деп
біледі. Қазақ ұлты ұлттың рухын жаңғыртып, өз болмысын танытуға мүмкіндік
алды, ал сол мүмкіндікті шындыққа айналдыру қажеттілік түрінде қойылып
отыр. Басқаша айтқанда, тарихта ұлттың болмысын биік тұғырға қондыру,
әлемдік тарихтың жсампаз жарқын жұлдызы етіп жандыру мүмкіндігін іске асыру
- ұлт парызы. Ол оның болашағы, біздің әрқайсысымыз осы тарихи миссияның
алдында, ата-баба аруақтарының алдында жауапкерміз.
Елбасы тарихшы емес, бірақ әрбір ұлт перзенті, Отан тарихын жүрегінен
өткізеді, одан тағылым алады. Әркім Пәни дүниеге келіп қана кетпей,
перзенттік борышын, қарызы мен парызын ұлт алдында өтеуі абзал. Біздің
әрқайсысымызда тәуелсіздік үшін мен не істедім, менің Отан, ұлт алдында
арым таза ма? – деген сауалдарға жауап беруіміз керек. Елбасы Нұрсұлтан
Әбішұлы халық перзенті, ел баласы, қайраткер-саясаткер ретінде өзінің қазақ
ұлты, қазақстандықтар алдында ғана емес, түркі әлемі, Орта Азия халықтары
алдындағы парызын өтеп отыр. "Тарих толқынында" атты еңбек өзінің терең
тарихи-философиялық, психологиялық шынайы сырларымен қымбат. Егер Елбасы
"Қазақстан – 2030" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлімі:
1. Ұлт болашағы.
2. ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ
3. ҚАЗАҚ ҰЛТЫ ЖӘНЕ ӨРКЕНИЕТ
Қорытынды
ӨРКЕНИЕТ ЖӘНЕ ҰЛТ.
ҒАСЫРЛАР СЫРЫ
Ұлт болашағы.
Монографияның негізі - ұлт болашағы туралы.
Қазақстан – көпұлтты мемлекет. Мұндай жағдайда қазақ мәдениеті өркендетудің
стратегиялық бағытын анықтайды. Автор жалпықазақстандық мәдени үлгіні
жасақтау жолын ұсынады. Қазақстан диаспоралары өз "Этноқұрылық
мәдениетінің" бір бөлігі болып қана қоймай, ең бастысы Қазақстан
мәдениетінің өкілетті өкілдері бола алатын дәрежеге көтерілуі керекті.
Н.Ә. Назарбаев Қазақстанда өмір сүріп отырған басқа халықтар өкілдерінің
мәдени ықпалын, олардың өзара кірігуі табиғи жолмен өрбуін қалайды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін шетте жүрген қазақ диаспораларының тағдыры күн
тәртібіне қойылды. Автор шетелде шашырап, елге орала алмай отырған 5 млн.
қандастарымыз туралы Елбасы ретінде ғана емес, халық перзенті санатында
қатты тебіренеді. Шын мәнінде, осы арада айта кетерлік жайларда баршылық.
Шет елдік диаспораларда өмір сүрген ортаға бейімділік бары рас. Бірақ,
отандастарымыздың қалың тобы сауда-саттық жағына бейім, олардың ішінде
зиялы қауымның қалың тобы жұқа, жоқтың қасы. Елге оралған отандастарымызды
орналастырған кезде олардың іргесін сөкпей, тұтас қоныстанғаны дұрыс
сияқты. Және бір ескеретін жай Монғолиядан келгендерді бүкіл Қазақстан
сахарасына шашыратпай-ақ таудың арғы бөктерінен бергі Қатонқарағай, Зайсан
маңына малымен көшіріп әкелсе қандай жақсы болар еді. Монғолияда
ағайын-туыс, құдандалы отырған тұтас ұлыстың іргесін сөгу олардың болмысын
бұзумен тең екендігін ескермей келеміз, ағайын. Қазақ елі егемен елдің ішкі
істеріне араласпай, аумақтың тұтастық ұстанымдарын сақтай отырып, өз
диаспораларына мәдени, экономикалық һәм саяси қолдауды көрсетіп келеді.
Тәуелсіз-мемлекетіміздің, халқымыздың болашағы ұлтаралық қатынастарға
байланысты. Осы тұста қазақ мәдениетінің кіріктірушілік ролі орасан зор.
Автор - қазақстандықтар бір ғана экономикалық немесе саяси кеңістікте ғана
емес, бір мәдени кеңістікте өмір сүріп жатқанынан назар аударады,
еліміздегі басқа да ұлттық топтармен мәдени-өркениеттік арнада дамытуға
көңіл бөледі. Қазақстанның мәдениеті көне заман мен жаңаның арасында ғана
дәнекерлік жасамайды, ол сонымен қатар евразиялық мәдени кеңістік пен
кіндік Азия халықтарының жаңа арнада өркен жайған дәстүрлі тарихи-мәдени
бірлігіне дәнекерлік етеді. Елбасының бүгінгі күні "тарих толқынындағы
халықтардың бірлігіне қол жеткізуден артық маңызды міндет жоқ", - деген
пайымдауы бүкіл мемлекетіміздің, ұлттың болашағына деген мүддеден
туындайды.
Н.Ә. Назарбаев дабылды да дауылды, қаһарлы да үрейлі, аласапыран ХХ ғасыр
тарихына, оның тағылымына көп көңіл бөлген. Еңбекте қазақ зиялыларының
ұлттық бірлікті нығайту барысындағы рухани - зерделі істерін алға тартады.
ХХ ғ. ұлы реформаторы, ұлт көсемдері Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсын
бастаған дүбірлі қозғалыстың қасиетті де қастерлі күрес жолына үңіледі.
Автордың ұлттың ұлыларына деген сүйіспеншілігі шексіз, еңбекте Алаш
зиялыларының ұлағатты істері мен ерлігі жыр болып зерделенген.
Соңғы 10 жыл ішіндегі тарихтағы айтыс тақырыптың бірі 1916-жылғы
Ұлт-азаттық қозғалысы. Автордың бұл проблемадағы позициясы осы мақаланың
авторының көзқарасымен үндес. Кітапта бұл дүбірлі бүкіл ортазиялық құбылыс,
әлемдік ұлт-азаттық қозғалысының құрамды бөлігі былай деп әділ бағаланған:
"Қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы Ресейді қамтыған жалпыұлттық
дағдарыстың бір нышаны болды. Бұқаралығы, қоғамның бар тарабын кеңінен
қамтуы, жалпыұлттық ұрандар ұсынуы, мемлекеттік билік институттарын құруы
жөнінен бұл қозғалысты - ұлт-азаттық революциясы деп, патшалық Ресей
отарындағы осы тектес революциялардың тұңғышы деп бағалауға болады". (Бұл
да сонда, 170-б.)
Автор Алаш зиялыларының, ХХ ғ. қазақ интеллигенциясының тағдырына терең
үңіле келіп, 90-ж. қазақ зиялыларының Қазақстан мемлекетін дамытудың
жолдары шайқассыз, қанды қақтығыссыз тыныш жолмен өтудегі игі үлесін жоғары
бағалаған. Сөз арасында қазақ зиялыларымен қиын-қыстау ақыл қосып, батырып
айтқанды кек тұтпай, жасырып айтқанның астарын айтпай-ақ түсініп,
"ақылдасып пішкен тонның келте болмасын" түсіне білген Елбасының зор үлесін
де айту парызым деп білемін. Билікке мастанып, даңғазалыққа, әпербақандыққа
салынып, зиялы қауымды бір тарының қауызына сиғызбақ болған Елбасылары
тарихта аз ба?
Зиялы қауым, шынын айту керек, кейде асаулық танытады, тарихи-мәдени
бірегейлік үшін алаңдаушылық білдіреді. Осы тұста кейбір алып-қашпасы не
болмаса арқасы бар әріптестеріміз сойылды Елбасы жағына сілтеп, онысы
біздерге тиіп жатады. Елбасы бұл жайдан да хабардар. "Тебіреніс, толғаныс,
бұлыңғыр торығу және оларға кереғар романтикалық шабыт, үміт және сол
сияқты сезім-түйсігі бүгінде зиялылар көңілінде лықсып, арнадан асып тұр.
Оның басым бөлігі тап болған мәселелерді бірден шешіп тастауға бой ұрмай,
қазақ халқының жан-жүрегіне бойлап, мұңын мұңдап, жоғын жоқтағысы келеді"
деп түйіндейді автор (бұл да сонда, 178-б.). Егер зиялы қауым дабылдамаса,
жүрегіне симай тулаған сезімімен ағындамаса, талабымен, дарынымен
жалындамаса замананы қара түнек басар еді.br
Автордың ұлтымыздың біртуар перзенттеріне деген көңіл-ниеті ерекше. Ол
шығармашалық тұлғаларды жаңа тарихымыздың мәйегі іспеттес деп санайды.
Шоқан, Абай, Әуезов, Сәтбаев, Марғұлан, Бөкейханов т.б. "тарих толқынындағы
мәдениетіміздің кіндік тұлғалары" деп бағалайды.
Н.Ә. Назарбаев ұлттық бірегейлік туралы сыр шертеді. Ол бірегейліктің
тұғырын іздейді. Ислам дінінің ұлтты бірегейлендірудің пәрменді тәсілі
емес, тек бір бастау көзі екенін аңғартады автор. Қазақстан шындығында
ұлтты бірегейлендіруде нәсілдік өлшемі де іске аспайды. Әлемдік саясаткер
қатарынан табылатын автор қазақстандық бірегейліктің нақты үлгісі –
азаматтық және саяси қауымдастық ретінде бірінші деңгейде Қазақстан
халқының қалыптасуын ұсынады. Ол болса – басты саяси құндылық - ұлттық
мемлекеттік идея негізінде бүкіл қазақстандықтардың Отаны болып табылатын
бірыңғай, аумағы тұтас, іргесі берік, тәуелсіз Қазақстан төңірегінде
қалыптасады. Соңғы жылдары біздің кейбір саясаткер ғалымдарымыз
Қазақстандық ұлт дегенді жиі айтады, тіпті бұл терминді билік жүйесіндегі
қайраткерлердің де аузынан естіп жүрміз. Н.Ә. Назарбаев этникалық бірлік
емес азаматтық және саяси бірлік туралы идеясын қолдайды,
ассимиляцияландыру арқылы пайда болатын суперэтнос жасау идеясына қарсылық
білдіріп, демократиялық мемлекет аясында табиғи эволюциялық жолмен жүруді
қалайды. Қазақ халқы ұлттық нығаю жолында шыңдалып, бірегей этникалық
сапасын түлету, нығайтуы абзал. Автордың "Ұлттық бірліксіз патриотизм деген
жансыз бірдеңе ғана болып қалады" – деп түйіндейді автор. (Бұл да сонда,
192-б.). Сөз жоқ Қазақстан мемлекеті саяси тағдырымыз бен барша
азаматтардың тағдырымен бірдей дәрежеде қорғап, ел бірлігін, орнықтылығын
ұштастыратын, жарастыратын болады. Осы негізде бүкілқазақстандық
патриотизмді мәпелейді.
Автор тәуелсіздік ұлтымызға не берді? – деген сауалды қойып, жауап береді.
Халқымыздың өз елінде, өз жерінде қайтадан басым көпшілік болуы, ұлттың
орта жасының 25 жас болуы, қазақ халқының "әлеуметтік құрылымның барлық
сатысынан" көрінуі, Қазақстан ұлтының тарихи-генетикалық мекені екені
құқықтық тұрғыдан конституциялық және халықаралық деңгейде толық
дәлелденуі, қазақ мемлекетінің өмір сүруінің көкжиегі анықталуы автордың
күрделі және жүйелі ойларына тиек болған.
Көп уақыт біз қоғамдық білім саласында "ұлт"деген не екеніне таласып
келдік. Автор "ұлт дегеніміз ұлттың өзін өзі билеу идеясы басын құраған
адамдардың бірлестігі" деп анықтама береді. Басқаша айтқанда, әлеуметтік
бірегейліктен ұлттық бірегейлікті жоғары қояды автор.
Монографияда Қазақстанның тұтастығы туралы да сөз қозғалады. Ол болса
этностық тұтастық, жер, атамекен тұтастығы, Отан – деген отбасынан
басталып, ұлт көтерген Орда – мемлекет тұтастығы. Байтақ жерді қорғауда
жауынгерлік халқымызға біте қайнаған қасиет екені рас. Сонымен бірге,
халқымыз жасампаз. Бұл күні тарихшылар әулеті арасында қазақта салт атты
көшпенділер өркениеті болды, оның негізгі кәсібі – мал, соғыс – дегенді
айтатындар да кездеседі. Ал, шын мәнінде, халқымыз қалалар салып, керуен
жолдарын тартып, ғылыми трактаттар жазып, төл мәдениетін қалыптыстырған
халық. Біз Ұлы Жібек жолының қазақ сахарасы тұсындағы ролін жоғарылау
көрсетуіміз мүмкін. Біз халқымыздың ортағасырлық қала мәдениетін өз шама
шарқынан жоғарылау пайымдауымыз мүмкін. Солай дегенмен де ежелгі қытай
деректері, Плано Карпини, Рубрук сияқты саяхатшылардың жазба деректері,
археологиялық қазба деректерді есепке алсақ, біздің ата-бабаларымыздың
суармалы егін еккенін, Сығанақ, Қаялық, Құлан, Отырар сияқты қалалары
болғанын, күміс ақшасы болғанын, Тәңірге табынғанын, көне түркі жазулары
болғанын білеміз.
Н.Ә. Назарбаев сонау түркі республикасының іргетасын қалаған Кемаль Ата
Түрік сияқты қазақ халқының өз қасиетін тани білуін күн тәртібіне қояды.
Халқымыздың өркениет мұрагері екенін, бұл күнгі қазақ мемлекеттігінің түп
негізі ғасырлар қойнауына кететінін еске салады.
Ұлттың "мен" дегізер қасиетін айта отыра, ұлттық төлтумалық - ұлттық ділге
бас ие отыра, автор мәдени бірігулер - өзара кірігу үрдісінің іргетасы
ұлттық мемлекет екенін пайымдайды.
Тарихи әдебиеттерде мәдениет туралы түсінік әртүрлі "мәдениет" деген
терминнің 150-ден астам анықтамасы барын қайтерсің. Кешегі совет
заманасында біз мәдениетті мәдени ағарту ісінің деңгейіне түсірдік,
сауатсыздықты жоюды мәдени революцияға теңегенімізде бар. Автор "мәдениет"
дегенді шын мәнінде кең ауқымда талдайды. "Ұлттың мәдениеті – оның қуат
өрісі, қорғаныс тетігі" – деп қарайды автор. Ұлттың мәдениеті халықты ұлт
етіп ұйытады.
Монографияның бір тарауы "Тоталитарлық тәртіп пен ұлттық ұғымдар" деп
аталады. Соңғы кезде баспасөз бетінде қазақ тарихы тек трагедиядан
тұратындай көрініс бар – деген сөздер айтылып жүр. Автор тоталитаризм –
жадағай ұғым емес екендігін, тарих дегеннің тек өткеннің ғана сабағы емес,
белгілі бір дәрежеде болашақтың көрінісі деп қарайды.
Не жасырытыны бар, біздің бәрімізде кешегі социализмнің шинелі ішінен
шықтық. Сол кезде салынған қалалар, техниклық секіріс, бой көтерген завод,
фабрикалар, мәдениет сарайлары – осының бәрі қалай салынды, олардың құны
қандай? Автор сол социализмді "сағынып", "күйініш" білдіретін жандарға
социализм туралы мифтерді әшкерелеп береді, қанға боялған, қайғы-қасіретке
малынған қазақ сахарасының шындығын жан-жақты көз алдына елестетеді. Автор
тарих тағылымының бүкіл Орта Азияның тәуелсіз мемлекеттері үшін орасан зор
екендігін ашады. Бірлік аясының түркі халықтарына тарауын таразылайды,
Орталық азия аймағының Шығыс пен Батысты жалғастырған стратегиялық буын
екеніне назар аударады. Осы тұста Елбасы Ортаазиялық ықпалдастық
(интеграция) – бұл осы аймақтың дүниежүзілік көлемдегі әскери-саяси,
экономикалық тәуелсіздікке жету жолы екендігін әділ көрсетеді. Саясаткер
санатында жалпы аймақтық мүдделерді ескермей, тар шеңберлі ұлттық
мүдделерді ғана көздейтін ұлттық мемлекет құру кез келген агрессиялық
әрекет Орта Азиядағы стратегиялық тепе-теңдікті бұзады деген қағиданы
басшылыққа алуды қажет деп есептейді. Қазіргі кезеңде отаршылықтың не бір
әккі түрлері бой көрсетіп жатқан кезеңде Елбасының ұлттық мүддені аймақтық
мүддемен ұштастыруды күн тәртібіне қоюы саясаткер-қайраткер жанның замана
сырын өте биік тұғырдан зерделейтінін танытады.
Н.Ә. Назарбаев монографияның соңғы тарауында біз ел-мемлекет болғымыз
келсе, өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзей құрғымыз келсе, онда
халық руханиятының бастауларын түсініп, тарихтан тағылым алуымыз керек деп
біледі. Қазақ ұлты ұлттың рухын жаңғыртып, өз болмысын танытуға мүмкіндік
алды, ал сол мүмкіндікті шындыққа айналдыру қажеттілік түрінде қойылып
отыр. Басқаша айтқанда, тарихта ұлттың болмысын биік тұғырға қондыру,
әлемдік тарихтың жсампаз жарқын жұлдызы етіп жандыру мүмкіндігін іске асыру
- ұлт парызы. Ол оның болашағы, біздің әрқайсысымыз осы тарихи миссияның
алдында, ата-баба аруақтарының алдында жауапкерміз.
Елбасы тарихшы емес, бірақ әрбір ұлт перзенті, Отан тарихын жүрегінен
өткізеді, одан тағылым алады. Әркім Пәни дүниеге келіп қана кетпей,
перзенттік борышын, қарызы мен парызын ұлт алдында өтеуі абзал. Біздің
әрқайсысымызда тәуелсіздік үшін мен не істедім, менің Отан, ұлт алдында
арым таза ма? – деген сауалдарға жауап беруіміз керек. Елбасы Нұрсұлтан
Әбішұлы халық перзенті, ел баласы, қайраткер-саясаткер ретінде өзінің қазақ
ұлты, қазақстандықтар алдында ғана емес, түркі әлемі, Орта Азия халықтары
алдындағы парызын өтеп отыр. "Тарих толқынында" атты еңбек өзінің терең
тарихи-философиялық, психологиялық шынайы сырларымен қымбат. Егер Елбасы
"Қазақстан – 2030" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz