Тіл мен мәдениет мәселесінің этнолингвистиканы қалыптастырудағы ролі

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Бітіру жұмысының жалпы сипаттамасы. Этнолингвистика тіл ғылымы мен этнологияның жай қоспасы емес, халықтың ақыл ой, сана сезімінің жемісі, рухани және материалдық мәдениетін, әдет ғұрып, салт дәстүр сияқты этносқа тән белгілерін тіл деректері арқылы сөйлететін тіл ғылымының саласы, тіл ғылымындағы ерекше бағыт. Этнолингвистика синкретті ғылым, дегенмен оның синкреттілігі бірден айқындала қойған жоқ, уақыт өте оның зерттеу шеңбері кеңейіп әрі анықталып келеді. Н. И. Толстой этнолингвистиканы кең және тар көлемде қарастыру мүмкіндігі туралы айтады. Кең көлемде этнолингвистика диалектология, фольклор тілі, тарихи диалектология сияқты салаларды қамтиды. Бұл мәселелер жөнінде таласты пікірлер болғаны белгілі, тек соңғы жылдары фольклор өз іргесін бекітіп алған сияқты болған дейді Н. И. Толстой, бірақ соңғы жылдары ауыз әдебиетінде салт дәстүрлік шығармалардың шығу тарихына көңіл аудару тенденциясы байқалады. Мұның бәрі этностың өзін өзі тануы, өз тарихына үңілуге деген қажеттілігінен туындайды.

Этнолингвистика тар көлемде тіл мен этнос, тіл мен мәдениет, тіл мен діл, тіл мен мифология т. б. мәселелерді қарастырады, осының өзі этносты жан жақты түсінуге мүмкіндік беретін этнопсихология, этносоциология, лингвомәдениеттану сияқты салаларды этнолингвистиканың айналасына топтастырады, сонда ғана этнос болмысы, оның тіл әлемі туралы толық сурет пайда болады. Этнолингвистиканың синкреттілігі мен синхрондылығы осында.

Этнолингвистика ғылымының жетістіктері мен қазіргі күйі туралы сараптама зерттеуінде М. М. Копыленко бұрынғы кеңестік кеңістіктегі этнолингвистика дамуының бағыттарын көрсетеді, алғашқысы В. В. Иванов пен В. В. Топоров атымен байланысты, бұл ғалымдардың зерттеулері мәдени, мифологиялық лексика материалдарын жаңғыртуға негізделген шарттылықты ұстанады, екінші академик Н. И. Толстой және оның мектебі, зерттеу нысаны славян онтологиясы, мифологиясы, салты, диалектологиялық материалдар. Тіл мен мәдениетті оның иесі этностың дамуындағы дивергенция, конвергенция процестері, тілдің диалектілік бөліну мәселелері, этностың географиялық орналасу жағдайлары сияқты мәселелерді бірлікте қатар қарастырады. «Это направление изучает этнос в зеркале языка. В нем нет симбиоза дисциплин, поскольку язык представляется главным и непосредственным предметом анализа: этнология, история, культурология и прочие нелингвистические дисциплины привлекаются как вспомогательные» дейді. Үшіншіден, Ә. Т. Қайдар этнолингвистикалық мектебі ізденістерінің бағыт бағдарын саралайды, ол тілдің халық тарихынан баға жетпес байлығын ұрпақтарға жеткізуші кумулятивтік қызметінің маңыздылығын баса көрсету, солай бола тұра, этнолингвистика этнология мен лингвистиканың қосындысы еместігін өткен ғасырдың сексенінші жылдарының ортасынан басталған этнолингвистикалық зерттеулер дәлелдеп келеді, бұл бағыттың басты мақсаты этнос өмірінің өткені, тұрмыс тіршілігі, дәстүр, дүниетанымы мәселелерін дөп басып, дәл анықтау, оны тілдегі көрінісі тұрғысынан зерделеу деп түйіндейді. Аталған уақыттан бері қарай этнолингвистика саласында бірнеше докторлық, кандидаттық зерттеулер дүниеге келіп, қазақ этнолингвистикасы мектебінің іргетасы қаланғанын көрсетіп отыр.

Қазақ этнолингвистикасының үлкен саласы - халықтың салт-дәстүрін зерттеу. Оның ішінде ырым-жоралғыларды талдап-талқылап, ой елегінен өткізудің қажеттілігі зор. Сондықтан жұмыста ырым-жоралғылар барынша талданып көрсетілген.

Бітіру жұмысының пәні. Қазақ халқының салт-дәстүрінде үлкен маңызды орын алатын ырым-жоралғылардың этнолингвистикалық сипатын ашып қарастыру бітіру жұмысының пәні болып табылады.

Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері.

- қазақ халқындағы ырым-жоралғыларға қатысты көптеген ерекшеліктерді талдау, оларға ғылыми шолу жасау;

- қазақ тіліндегі ырым-жоралғыларға қатысты сөздерді түрлі тақырыптық топтарға жіктеу;

- қазақ тіліндегі ырым-жоралғылардың этнолингвистикалық сипатын анықтау.

Зерттеу жұмысының әдіс-тәсілдері. Бітіру жұмысының мақсат-міндеттеріне сәйкес сипаттамалық зерттеу, жүйелеу, тақырыптық-мағыналық топтастыру, талдау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының дереккөздері . Зерттеу жұмысының дереккөздеріне: Ә. Қайдардың «Қазақ тілінің өзекті мәселелері» еңбегі, Серікбол Қондыбайдың «Арғықазақ мифологиясы» басқа да көптеген этнографиялық, лингвистикалық еңбектер жатады.

1 ТІЛ МЕН МӘДЕНИЕТ МӘСЕЛЕСІНІҢ ЭТНОЛИНГВИСТИКАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РОЛІ

Тіл мен мәдениетті байланыстыра қарау идеясы ХVІІІ-ХІХ ғғ. ғалымдар еңбектерінен көрініс бере бастады да, бүгінгі таңда саналы түрде тілді антрополингвистикалық позицияда зерттеу бағытына ұласты. Лингвистика ғылымында антропоцентристік концепцияның қарқынды дамуы ХХ ғасырдың екінші жартысынан басталады.

Антропоценртизм термині атқарылатын адами функциялардың бастау нүктесінен шығып, объективті әлемді танитын және оны өзгерте алатын белсенді субъектіге тән кейбір қасиеттер мен сапалардың дерексізденіп, абстракциялануын сипаттай алатын мүмкіндіктердің жиынтығы деген мағынаны білдіреді. Ю. С. Степанованың айтуынша, Э. Бенвенистің «тілдегі адам» концепциясы еуропалық тіл білімінің, әсіресе, орыс және француз лингвистикалық мектептерінің «айтарлықтай терең, әрі түбегейлі ойластырылған дәстүрлері негізінде қалыптасты» [1, 50 ] .

Лингвистикадағы антропоцентристік әдіс тілді адам болмысымен бірлікте қарастыруды көздейді. Әлемдегі барлық құбылыстар адам тәжірибесі мен құндылықтары тұрғысынан қарастырылады.

Қандай заманда болмасын ғылым, өнер, білім - барлығы да, түптеп келгенде адамды тануды бірінші мақсат етіп қойған. Өмірдегі алуан әрекеттердің бәрі де адаммен немесе оның қасиеттерімен байланысты. Өйткені мәселелер қалай өрбісе де, бәрі айналып келгенде адам болмысына тіреле бермек. Себебі мұның бәрі адамды тану қажеттігінен туған идеялар екені мәлім.

А. Вежбицкая өзінің артефактілер мен табиғат объектілерінің атауын «антропоцентристік» ыңғайда сипаттау позициясын былайша түсіндіреді [2] : «Адам әрекетінің нәтижесінде пайда болған идеялық өнімді атаушы сөздердің мазмұнын түсіну үшін ең алдымен, сол объектілердің қандай мақсатта жасалғандығын, яғни негізгі қызметін ұғынып алу қажет». Бенвенист «антропоцентризмі» мен Боас-Сепир-Уорф ізімен қалыптасқан «анропологиялық әдіс» біраз уақыт бойы өзінің эмприкалық материалдар негізінде жүзеге асу ықтималдығын жорамалдады. Өйткені ол кездегі гуманитарлық ғылымдардың танымына сәйкес «қатаңдықты», «тіл - адамның ішкі әлемі» деген көзқарасты шешуші фактор деп бағалаған ХХ ғасыр ұстанымы шынайы ғылыми әдістерге негізделмеген еді. Сол Гумбольдт пен Бенвенист идеяларын кейінгі уақыттың талап-талғамымен өлшестірілген әлеуметтік-антропологиялық, мәдени-философиялық материалдарына сүйеніп, бүгінгі таңда ғылыми айналымға енгізуші ғалымдардың алғашқысы - А. Вежбицкая.

Соңғы 10-15 жылдың төңірегінде лингвистикалық зерттеулердің антрополингвистикалық аспектісі қарқынды дамып келеді. Мұның мәні адам болмысы мен тіл табиғатының байланысы шеңберінде өрбитін кешенді проблемалардың туындауымен байланысты. Тек лингвистика ғана емес, жалпы гуманитарлық пәндердің ғылыми парадигмасы бұрын үстемдік еткен сциентистік, яғни «қатаң ғылыми», әрі жүйелілік-құрылымдық ұстанымнан бет бұрып, функционалдық парадигманы жетекші бағытқа айналдырды [3] .

Бұл бағыттың теориялық негіздемелері марксис-ленинистік ережеге сәйкес болмағандықтан, бұл бағыт Кеңес тіл білімінде сынға алынды (Гухман, 1961; Чесноков, 1977) . Сол себептен, біздің ғылыми кеңістігімізде бұл бағыт кешеңдеу, кенжелеу қалған әдіс болып отыр. Бірақ кеңестік заманда да тілшілер мәдениет пен тіл арасындағы байланыс проблемасынан қол үзбей, оған жиі көңіл аударып отырды. Ю. С. Степановтың пікірінше, «догмалық структурализм қағидасының құрсауында қалған біреулер болмаса, соңғы онжылдық ішінде бір де бір ірі лингвист тілдегі антропоцентризм мәселесінен айналып өткен емес» [1, 49] .

ХХІ ғасыр лингвистикасында тіл қарым-қатынас пен таным құралы болумен ғана шектеліп қала алмайды, оны ұлт мәдениетінің белгісі ретінде қарастыратын жаңа қарқынды бағыт қалыптасуда. Бұндай тұжырымның негізгі іргетасы В. Гумбольдт [4], А. Потебня [5] және т. б. ғалымдардың еңбектерінде қаланған болатын.

В. Гумбольдтың пікірінше, тіл философиясының негізгі принципі - тілді және оның формасын халық тіршілігі мен оның ұлттық санасының көрінісі ретінде тану болып табылады. Ол тілдің бастау арнасын өмірдің материалдық жағдаяттарынан емес, рухани әлемнен іздейтін лингвистикалық компаративизмнің тәсілдері мен мақсаттарына қатысты да өзіндік көзқарасын танытқан. В. фон Гумбольдт эволюция заңы бойынша тұжырымдалатын тілдің біртіндеп дамуы мен сол арқылы күрделене жетілетіндігі жайлы жорамалды теріске шығарып, оның әуел бастан-ақ адамзаттың жаратылысымен біртұтас жүйеде құрылып, ерекше қабілет түрінде бірден пайда болғандығын алға тартады. Сондай-ақ, В. Гумбольдт адамның сөйлеу қабілеті Жаратушының берген ғажайып сый ғана емес, сонымен қатар, бұл адам баласы болмысының ажырамас құрамдас бөлігі, айнымас сипаты деп түсіндіреді. Ғалым жеке тұлғаға тән субъективтіліктің тіл арқылы болмысты тану барысында сол тілдік ортаның ұжымдық субъективтілігінен, ал ұлттық субъективтілікті жалпы адамзаттың биологиялық ерекшелігінен емес, мәдени-этникалық негізінен туындайтындығын байыптай келе, индивид - халық - адамзат деген үш мүшелі тізбекті қисын түзеді. Ол ұлттың, халықтың рухын тілмен теңестіре байланыстырады.

Қазақ тіл білімінде соңғы кездері тілдегі антрпоцентризмнің төңірегінде айтарлықтай сапалы зерттеулер жүргізіліп келеді. М. Копыленко, Ә. Қайдар, Р. Сыздық, Н. Уәлиев, Ж. Манкеева, Б. Момынова, А. Салқынбай, Г. Смағұлова, т. б. ғалымдар бұл мәселені тіл тарихы, лексикология, этнолингвистика, когнитология, лингвомәдениеттаным салалары тұрғысынан жан-жақты қарастырып, өз үлестерін қосу үстінде.

Лингвомәдениеттану бағытының негізгі мақсаты - алдыңғы ұрпақтың ғасырлар бойы жинақтаған рухани және материалдық мәдениетінің жетістіктері мен тәжірибелерін, ұлт өркениетіне қатысты ақиқат белгілерін таңбалайтын тұрақты тілдік бірліктерді зерттеу.

Қазақ тіл білімінде «қазіргі лингвистиканың құрылымдық, яғни тілді өз жүйесі ішінде ғана зерттеу парадигмасының антропоцентристік қағида негізінде - сол тілдің иесі болып табылатын адаммен, оның (тілдің) функционалды қолданыс табатын әлеуметтік орта, тарих, мәдениет пен танымдық үрдіспен байланыстыра қарайтын зерттеулердің нәтижесі болып табылар соңғы он жыл көлемінде тіл мен мәдениеттің өзара байланыс тетіктері мен жалпы ұлттық дүниетаным, ұлттық мәдениеттің тілдегі көрінісін зерттейтін лингвомәдениеттану ғылымы пайда болды», - деп айтуға толық негіз бар [6, 5] . Тілді лингвомәдени бағытта қарастырудың кешенді сипаты мен ғылымиаралық сабақтастығын атап өткен жөн. Атап айтқанда, зерттеу барысында этнография, тарих, мәдениет, салт-дәстүр, өнер, космонимия, т. б. ғылымдарының деректері де тиімді пайдаланылады.

Осы саладағы жалпы тіл білімінің теориялық тұжырымдары мен қазақ тіл біліміндегі нақты деректер негізіндегі зерттеулердің нәтижелері лингвомәдениеттанудың маңызды да айқын тұжырымдары мен қағидаларын қалыптастырды. Нақты түрде айтсақ, тұрғыдан алғанда, тіл тек қарым-қатынас және танымдық қызмет атқаратын құрал ғана емес, сондай-ақ ұғым - тіл - мәдениет жиынтығынан құралатын, тұтас дүние жөніндегі мол мағлұмат беретін ұлттық мәдени код, қор, мәдени ақпарат көзі ретінде танылады. Себебі, адамға рухани, интеллектуалдық, әлеуметтік мүмкіндіктерден туындайтын аса мол алуан түрлі ақпарат тілдік арналар арқылы беріледі. Санадағы бұл ақпараттар концепт немесе ұғым арқылы түйінделеді. Осыған орай, ұғым белгілі бір объектінің ең мәнді белгілерін көрсететін сананың нәтижесі болса , концепт объектінің ең мәнді белгілерімен қатар, мәнді емес белгілерін де қамтитыны жоғарыда аталған зерттеулерде дәлелденген.

Сонымен, лингвомәдениеттанудың негізгі қағидасы « тіл мен мәдениет » сабақтастығымен сипатталатындықтан, тіл мен мәдениет екі түрлі семиотикалық жүйеде танылғанымен, бір-бірін толықтыратын, өзара тығыз байланысты тұтас жүйе. Бұл маңызды тұжырымды таратып айтар болсақ, қоғамдық фактордың мәдени тұғырға көтерілуіне оның қоғамда әлеуметтік мәнге ие болуының ықпалы зор. Ал, оның іске асуында тілдің коммуникативтік қызметі ерекше. Сол себепті де тек бір қоғамның өз ішінде ғана емес, мәдениетаралық, елтанымдық қатынаста да бір этностың мәдениеті екінші этносқа оның тілдік таңбалары арқылы баяндалады.

Демек, кез келген ұлттық тілдің сырын шынайы тану үшін тілдің өзіндік заңдылықтарын білу жеткіліксіз, оның түпкі тамыры сол тілде сөйлеуші этностың сан ғасырлық жүріп өткен тарихымен, күнделікті өмірде орныққан мәдениетімен, ой-танымымен тікелей байланысты. Сондықтан ұлттық тілді халықтың мәдениетімен біріктіре қарау мәселесі лингвомәдениеттану ғылымының тууына себепші болды. Бұл бағыттың іргетасын В. фон Гумбольдт, Я. Гримм, Ф. де Соссюр, Р. Раск, Э. Сепир, Б. Уорф, А. Потебня, Г. Штейнталь еңбектері қалағаны байқалады. Әрі қарай жалғастырушы орыс ғалымдары В. А. Маслова, В. Н. Телия, Е. Верещагин, В. Костомаров, В. Воробьев, А. Арутюнова, т. б. бұл бағытты жеке пән ретінде таныта бастады.

Солардың бірі В. Н. Телия лингвомәдениеттануды тіл арқылы танылатын этнос мәдениетінің диахрондық сипатына назар аударатын этнолингвистиканың «тілдің корреспонденциясы мен мәдениеттің өзара қатынасының синхронды түрін зерттейтін және сипаттайтын бір бөлшегі» [7, 217 ] деп анықтайды.

Мәдениет пен тілдік бастау бір бірімен тұспа-тұс келеді. Яғни, тіл - адами нақтылықты адамзаттың тіршілігі өтіп жатқан әлем ретінде жасайды. Ал адамзаттың тіршілігі - мәдениеттің әлемі екені белгілі. Әрине, тіл физикалық нақтылықты қалыптастырады дей алмаймыз, өйткені ол әлемнің бейнесін жасау барысында осы нақтылықты әлеуметке жеткізуші ғана. Дегенмен, тілдің көмегінсіз болмысты толықтай тани аламыз немесе тіл қатынас пен ойлаудың кейбір мәселелерін шешудің қосымша құралы деп есептеу де қате болар еді. Шын мәнінде, нақтылы әлем бейсаналы түрде тілдік нормалар негізінде жасалады. Адамның қандай да бір құбылысты әрқалай көруі, естуі, қабылдауы тілдік нормалардың өз көрінісінің формасына сай болуымен байланысты. Осыған орай мәдениеттанушылар мәдениет тілін былайша анықтайды: «Мәдениет тілі дегенімізді оның кең мағыналылығымен сәйкес алар болсақ, бұл - адамдардың коммуникативті байланыс жасап, мәдениет кеңістігіндегі бағдарын айқындауға мүмкіндік беретін құралдар, таңбалар, рәміздер мен мәтіндер. Мәдениет тілі - бұрын болған не жаңадан пайда болатын түсініктер, қабылдаулар, ұғымдар, бейнелер және басқа да осы тектес мәндік құрылымдар (мағынаны жеткізуші) ұйымдасатын нақтылықты түйсінудің әмбебап формасы болып табылады» [8, 5 ] .

Ал, адамзат тілі - кез келген таңбалық жүйе сияқты - бір нәрсенің екінші нәрсемен алмасуына және олардың арасындағы байланысты тұрақтандыруға негізделеді. Кез келген мәдени жүйені әлеуметтік қолданатын таңбалық жүйе ретінде қарастырған Э. Бенвенист мәдениеттегі тілдің орны туралы былай деп жазады: «Біз үшін тіл формальді құрылысы жағынан да, қызметі жағынан да бір мезетте семиотикалық болатын жүйенің бірден-бір мысалы бола алады, тіл кез келген семиотикалық жүйені жасау үшін үлгі боларлық әмбебеп семиотикалық матрица болып табылады. Тіл адамның анықтамасына етене жақын болады: тілсіз адамды және өзіне тілді ойдан шығарып алған адамды елестету мүмкін емес. Әлемде тілі бар адамдар ғана, басқалармен сөйлесетін адамдар ғана өмір сүреді, сондықтан тіл міндетті түрде адамның анықтамасына жатады» [8] .

Демек, мәдениет тілге қатыссыз болмайды. Тіл - мәдениеттің өмір сүру формасы болса, мәдениет - оның ішкі мәні. Осы тұрғыдан алғанда, тіл мен мәдениетті бір-бірінен бөліп қарауға болмайтын тұтас бір дүние деуге болады. Олай болса, антропоөзектік бағытқа сай тіл мен мәдениеттің байланысы, тілдің мәдениетті сақтау, сипаттау, жарыққа шығару қасиеттерін анықтайтын өзіндік зерттеу нысаны бар, зерттеу әдістері мен қағидалары бар арнайы ғылым саласы - лингвомәдениеттану саласы.

Сондықтан, «тіл - тек мәдениетті танытушы құрал ғана емес, тілдің бойында оның (мәдениеттің) арқауын құрап, негізін қалайтын ұлттық рухтың ізін айқындап тұратын ұлы күш. Лингвомәдениеттану негізінде ұлтқа тән мәдени-танымдық жүйенің қалыптасуын анықтауға болады. Ал бұндай зерттеулерге тілдің кумулятивтік қызметі негіз болады»[9, 6 . ] деген А. Сейілханның пікірімен толық келісеміз және ғалымның: «Лингвомәдениеттану - этнос мәдениеті мен сол тілде сөйлеуші халықтың лексикасының мәдени-тілдік деректерін сипаттайтын, жұрт мәдениетін өз лексикасы арқылы басқа этносқа танытатын, ұлттық рух пен ұлттық тілдің туын көтеретін, халықтың тіл байлығын тек болмысы арқылы өз тұғырына жеткізіп келешекке танытатын, тілдік деректерді ұлттық нышанда жарата да, жарқырата да алатын, этнолингвистика пәнімен ағайындас, ұлттық рух пен тіл арасында өзіндік жолы бар, тілді мәдениет арқылы танудағы бітімімен басқа тіл ғылымдарынан ерекшеленетін, қоғамдық-әлеуметтік, эстетикалық, философиялық сипаты бар кешенді пән» [9, 23] деген анықтамасын, біздіңше, қазақ тіл біліміндегі осы бағыттағы зерттеулердің нәтижесінің қорытындысы, түйіні деп бағалауға болады.

Демек, «тіл негізінен белгілі бір мәдениеттің құндылықтары мен белгілерін өз бойына сіңіреді, үнемі антропологиялық, логикалық және философиялық факторларға сүйеніп отырады. Өзінің символдық және бастапқы қызметі арқылы тіл басқа тіршілікті бейнелей алады және белгілі бір мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылатын құбылыстардың жинағын білдіреді» [10, 18] .

Олай болса, әр халықтың басынан кешкен тарихы, бүкіл рухани, мәдени байлығы, болмысы, дүниетанымы, өмір тіршілігіне, күнделікті тұрмысына қажет бұйымдары, әдет-ғұрпы, салт-санасы, талғамы, т. б. сол тілде таңбасы емес, дүниенің тікелей бейнесі емес, оның біздің санамызда тілдік шығармашылық процесс нәтижесінде туған бейнесі, яғни «дүниенің тілдік бейнесі.

Мысалы, кез келген заттың атауы оны тек атап қана қоймай, сонымен берге оны танытады. Ал тану немесе анықтау белгілі бір халықтың тарихи даму жағдайы аясында іске асатындықтан, ол тілдік ұжым өмір сүретін нақты жағдайларға байланысты әртүрлі болады. Әртүрлі ұжым бір затты өзінің күнделікті тәжірибесінде кездесіп қолданылатын жағынан танып, оны өзіне таныс құбылыстармен байланыстыратыны белгілі. Яғни, ат қоюда өмір шындығы мен тұрмыс-тіршілігі, тәжірибесі, салт-дәстүрі, наным-сенімі әртүрлі заттар түрінде тілде сөзбен аталып бейнеленеді. Осының негізінде ол затты танып, біліп, оны басқалардан ажыратып танығаннан кейін барып оған ат қойылады. Мұндай ажыратқыш белгілер сөйлеуші ұжымдық ортада әртүрлі болуы мүмкін. Тіл білімінде ол белгілер уәждер деп аталады.

Осы ғылыми тұжырымдарды дәлелдеу үшін адамның тікелей танымдық ойлау қабілетімен байланыстыра қарастыратын антропоцентристік бағыт аясындағы салалар - этнолингвистика, психолингвистика, когнитивтік лингвистика және лингвомәдениеттану салалары дүниеге келді. Қазіргі таңда қазақ тіл білімінің мәселелері осы бағыттардың негізінде зерттеліп, қазақ тілінің құрылымдық қызметінен басқа танымдық қызметтерінің шеңбері кеңейе түсті. Антропоцентристік парадигмадағы лингвистиканың алға қойған мақсаты тілдік субъектінің дүниетаным ерекшеліктерінің семиотикалық жүйе ретінде тілдің барлық деңгейлерінде көрініс беруін зерттеп, анықтау болып табылады. Бұл бағыттар жалпы тіл біліміне үлкен өзгерістер әкелді: тіл біліміндегі басты құндылықтар ауысып, зерттеу шеңбері кеңейе түсті. Адамның әлеуметтік әрекеті мен ойлау әрекеті, олардың арасындағы байланыс туралы терең зерттеулер жүргізіле бастады.

Тіл біліміндегі жаңа бағыттағы зерттеулердің негізгі арқауы - тіл арқылы берілген ақпаратты қабылдау, тану, таныту, оны интерпретациялау, өздігінше өңдеу, жадыда сақтауға қатысты ерекшеліктерді зерттеу болып саналады. Аталған бағыттағы зерттеулердің нәтижесінде қабылданған жаңа ақпараттың адам санасында бұрын сақталған ақпараттардың көмегімен жаңа мазмұнға ие болу арқылы қалыптасатыны анықталды. Демек, бұл таным мен мәдениет сабақтастығын көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.