Саяси модернизация туралы ақпарат



Бүгінгі тањда кешегі кењес елдеріндегі тоталитарлық саяси жүйеніњ күллі көкке ұшқаны, єрі жүйелік өзгерісініњ өзіндік логикалық шебіне жеткендігі айқын көрініп отыр.
Єртүрлі қоғамдық бағыттылық пен єлеуіметтік жєне саяси лектегі жүйеге негізделген оқиғаларды қандай да бір концептуалды єдісемелік сызбалар немесе себеп-салдарлық байланыс дењгейінде қарастырып түсіндіру мүмкін емес.
Қазіргі саяси модернизацияныњ мєнін тек пєнаралық құралға арналған кірігуші зерттеу бағдарламалары негізінде ірі сараптамалық сызбалар мен жетістіктерді игеруді Тарту тұрғысында түсіндіруге болады. Модернизация мєселесініњ күрделілігі мен єрқырлылығыныњ ескере отырып, кірігу теориясыныњ модернизацияланған демократияға өтуін жєне оныњ консолидацясын құру қажет. Мұндай ұзақ құрылымдық процесс бірнеше күрмеуі күрделі мєселелерді туындатады:
- модернизация жєне оны жүзеге асыру процессінде негізінен жүгінетін бағыттар, үлгілер жєне басқару принциптері қандай болу керек?
- модернизация процесі барысында теориялық мєнге мемлекеттіњ қатысу дењгейініњ сєйкестігі қаншалықты жєне либералды нарықтық экономикасы бар плюралистік қоғамдағы өзін өзі басқару мен ұйымдастыру дењгейі бұл процессте 0аншалықты автономды болып отыр?
Формациялық, өркениетті жєне жахандық сараптама сызбалар негізіндегі бағам көрсетіп отырғандай бұл аталмыш мєселелер тек теориялық тұрғыда анна емес, сонымен қатар саяси жоспарда да күрделілік танытып отыр. Ал бұл жағдай тєжірибеде өтпелі қоғамда демократияландыруда мемлекеттік саясатты белгілі бір импровизацияға ие болуымен сипатталады.
Єлеуметтік саяси ғылымдарда қабылданданғандай өтпелі қоғамға жағдайлар дєстүрлі қоғамнан қазіргі батыстық қоғамға өтуі мінездейтін модернизация теориясыныњ бастысы болып табылады.
Модернизация парадигмасы өзіне бірнеше аксиоманы жұптастырады. Біріншіден, басты қоғамныњ даму зањдылықтары деп күнделікте өмірде болып жатқан өзгерістер жєне єлеуіметтік, саяси, экономикалық қиындықтар жєне мєдени құрылымдар мен оныњ функцияларыныњ қоғамдық рационалды сұраныстар мен пайдалы мүддеге сай функциялануындағы сєйкестігін тану.
Екіншіден, өтпелі қоғам – ол мынандай жетістіктерге ұмтылатын қоғам:
- жоғары дењгейдегі индустриализация;
- жоғары валдық ішкі өнімдер мен энергрияныњ органиқалық емес көзгерін кењінен қолдануда тұрақты экономикалық даму;
- қоғамдық процесс мақсатында ғылыми-техникалық жетістіктерді қолдану;
- халықтыњ жоғары жєне сапалы тұрғыды өмір сүру дењгейін арттыру;

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:   
САЯСИ МОДЕРНИЗАЦИЯ

Саяси модернизация түсінігі мен мєні.

Бүгінгі тањда кешегі кењес елдеріндегі тоталитарлық саяси жүйеніњ күллі
көкке ұшқаны, єрі жүйелік өзгерісініњ өзіндік логикалық шебіне жеткендігі
айқын көрініп отыр.
Єртүрлі қоғамдық бағыттылық пен єлеуіметтік жєне саяси лектегі жүйеге
негізделген оқиғаларды қандай да бір концептуалды єдісемелік сызбалар
немесе себеп-салдарлық байланыс дењгейінде қарастырып түсіндіру мүмкін
емес.
Қазіргі саяси модернизацияныњ мєнін тек пєнаралық құралға арналған
кірігуші зерттеу бағдарламалары негізінде ірі сараптамалық сызбалар мен
жетістіктерді игеруді Тарту тұрғысында түсіндіруге болады. Модернизация
мєселесініњ күрделілігі мен єрқырлылығыныњ ескере отырып, кірігу
теориясыныњ модернизацияланған демократияға өтуін жєне оныњ консолидацясын
құру қажет. Мұндай ұзақ құрылымдық процесс бірнеше күрмеуі күрделі
мєселелерді туындатады:
- модернизация жєне оны жүзеге асыру процессінде негізінен жүгінетін
бағыттар, үлгілер жєне басқару принциптері қандай болу керек?
- модернизация процесі барысында теориялық мєнге мемлекеттіњ қатысу
дењгейініњ сєйкестігі қаншалықты жєне либералды нарықтық экономикасы бар
плюралистік қоғамдағы өзін өзі басқару мен ұйымдастыру дењгейі бұл
процессте 0аншалықты автономды болып отыр?
Формациялық, өркениетті жєне жахандық сараптама сызбалар негізіндегі
бағам көрсетіп отырғандай бұл аталмыш мєселелер тек теориялық тұрғыда анна
емес, сонымен қатар саяси жоспарда да күрделілік танытып отыр. Ал бұл
жағдай тєжірибеде өтпелі қоғамда демократияландыруда мемлекеттік саясатты
белгілі бір импровизацияға ие болуымен сипатталады.
Єлеуметтік саяси ғылымдарда қабылданданғандай өтпелі қоғамға жағдайлар
дєстүрлі қоғамнан қазіргі батыстық қоғамға өтуі мінездейтін модернизация
теориясыныњ бастысы болып табылады.
Модернизация парадигмасы өзіне бірнеше аксиоманы жұптастырады.
Біріншіден, басты қоғамныњ даму зањдылықтары деп күнделікте өмірде болып
жатқан өзгерістер жєне єлеуіметтік, саяси, экономикалық қиындықтар жєне
мєдени құрылымдар мен оныњ функцияларыныњ қоғамдық рационалды сұраныстар
мен пайдалы мүддеге сай функциялануындағы сєйкестігін тану.
Екіншіден, өтпелі қоғам – ол мынандай жетістіктерге ұмтылатын қоғам:
- жоғары дењгейдегі индустриализация;
- жоғары валдық ішкі өнімдер мен энергрияныњ органиқалық емес көзгерін
кењінен қолдануда тұрақты экономикалық даму;
- қоғамдық процесс мақсатында ғылыми-техникалық жетістіктерді қолдану;
- халықтыњ жоғары жєне сапалы тұрғыды өмір сүру дењгейін арттыру;
- өндіріс, ғылым жєне тұтынушы салаларымен байланысты аймақтыњ жоғары
мобилді кєсіби – салалық құрылымдарын барынша өркендету;
- єлеуіметтік стратификация жүйесіндегі орта класқа ерекше көњіл бөлу
жєне т.б.
үшіншіден, модернизация – бұл қоғамдық өмірдегі баолық салаларындағы
сєйкес өзгерістердіњ қажеттігін жєне психологиялық бағыттағы түрленудіњ
кешенді процесі.
Төртіншіден, демократиялық модернизацияныњ феномені – жањару
механизмінін игеру жєне саяси қызмет технологиясыныњ өзгеруі, сонымен қатар
саяси мақсат, доктрина, крнцепция, бағдарлама жєне жобасы болып табылады.
Бұл орайда көптеген зерттеушілердіњ пірімен санасуға тура келеді.
Сонымен демократиялық модернизация – бұл саясатта өзгерістер мен
иновацияларды қабылдауға бейім, саясаттыњ бейімделгіш қасиетін арттыратын,
уақыт талабына үн қатуға даяр, єрі нєтижесінде қоғамныњ саяси тұрақтылығына
қол жеткізетін процесс. Осы тұрғыда демократиялық модернизация -
өркендеудіњ терењ қайнар бұлағы жєне саясаттыњ жањаруы.
Ақыры бесіншіден, модернизация процесі қоғамныњ нақты бір саяси
жүйесіндегі демократияларындыру процесі мен демократиялық модернизацияны
ысырып тастай алмайды. ХХ ғасырдыњ єлемдік тєжірибесі көрсетіп отырғандай,
єлеуіметтік-саяси модернизацияныњ нєтижесі құрылым жағынан батыстық
демократияға жақын, тек демократиялық саяси жүйе болып та табылмайды.
Сонымен қатар саясаттануда сипат алып жүрген модернизацияныњ
демократиялық пішіні тарихи эволюция түріндегі адекватты пішіні болып
табылады деген пікірмен де келісуге болады.
Модернизация процесі барысында саяси партиялардыњ жєне өзге де азаматтық
қоғамда туындайтын құрылымдардыњ институтциялануымен байланысты саяси
қатысы бар ұжымдасқан құрылымдар пайда болады. Ұйымдардыњ саяси қызмет
бағытын анықтайтын саяси идеология шынайыланып жєне оған деген ұмтылыс
артикулдене түседі. Мемлекеттік жєне жергілікті басқару жүйесі көбіне
азаматтардыњ саяси қатыстылық сынды спецификалық пішінін қадағалау
бағытында реформалар жүргізеді. Демократиялық модернизация қоғамныњ саяси
мєдениет құрылымын трансформациялануына, азаматтық тєртіптері єлеуіметтік
мєдени стереотиптердіњ алмасуына, жања азаматтық тєртіп пен олаудыњ
либералды – демократиялық моделін қалыптастыруға єкеледі.
Демократиялық модернизация барысында қазіргі қоғамныњ талаптары мен
міндеттеріне интенсивті тұрғыда бейімделу жүйесі құралады. Бұл дегеніміз
дєстүрлі єлеуіметтену пішінініњ өзгеруі жєне азаматтарды тек білім беру
жүйесініњ көмегімен анна оқытуға болады деген сөз емес. Демократиялық
модернизация өтпелі қоғамныњ құрылымын єлеуіметтік жєне саяси мобилдендіру
сынды кењ жүйесін тазалауда мынандай мақсаттарды діттейді:
- қоғамныњ ішкі ресурстарын мобилдендіру;
- демократиялық саяси жєне єлеуіметтік институттарды құру;
- азаматтардыњ саяси жєне єлеуіметтік – экономикалық тєртібінде жања
жобаларды қалыптастыру;
Батыстық емес єлемде мобилизацияныњ жања жүйесін қалыптастуру болып ењ
алдымен нақты қоғамда спецификалық ұлттық мүддеге бейімделген, идеалды
үлгідегі қазіргі қоғамдық құрылымды басқаратын белгілі бір мүддеге
бағытталған, єрі мойындалған саяси элита қызметін тануға болады.
Демократиялық модернизацияны басынан өткерген барлық ұлттық мемлекеттер
үшін бірдей жағдайда болуы мүмкін емес. Єрі ол міндетті іс-єрекетке
негізделген дайын бағдарлама ретінде спецификалық қырларымен демократилық
модернизацияныњ феномені өзіндік ерекшеліктерін айқындайды.
Саяси модернизацияныњ факторлары, белгілері жєне кезењдері. Ғылыми
єдебиеттердегі салыстырмалы сарапамаға сүйенер болсақ, онда
демократиялық модернизация процессініњ түсінігі, мазмұны мен
мінездемесіне єсер етуші басты факторларды бөліп қарастыруға болады.
Олардыњ ішінде:
- жања процестік мемлекеттердіњ қазіргі моделдерді қабылданудағы
географиялық факторы. Оныњ басты қараушылары – геосаяси жағдай, аймақ
тұрғындарыныњ тығыздығы, аймақтағы ұлттық құрамы жєне өзге де
демографиялық көрсеткіштер;
- мобилдендіру жєне институтционалды құрылымдар үшін тиімді ресурстар
көлемі;
- модернизация процесі басталған тұста өтпелі кезењ жағдайыныњ
спецификасы мен құрылымдары, экономикалық факторлар;
- трансформацияланушы қоғамныњ тарихи-мєдени дєсүрі мен ұлттық
єлеуіметтік – саяси құрылымдары, саяси мєдениеті;
- билікке ұмтылушы ұлттық элитаныњ мүмкіндіктері жєне ресми емес
топтардыњ дењгейі мен єсері, потенциалы. Жоғарыда келтірілген дєйектер, бір
жағынан, қоғамныњ демократиялық модернизация жөніндегі мемлекеттік
саясаттыњ мєн-мазмұнын жєне басқа қорынан алсақ, саяси жүеніњ басты
субъектілері арасындағы мінездемелік қатынасы, атап айтар болсақ, мєселен
Президенттіњ, үкіметтіњ, зањ щығарушы жєне сот билігініњ, саяси
партиялардыњ, қоғамдық жєне мемлекеттік ұйымдардыњ қарым-қатынасы
арасындағы себеп-салдралық байланысқа жағдай туғызады. Қоғамды
трансформациялау жөніндегі мемлекеттік саясатқа єсер етуші екінші дењгей –
бұл біздіњ көзқарасымызша, қоғамдағы єлеуіметтік қайшылықтардыњ дењгейі,
қоғамда жањадан қаланған институттардыњ қызмет бабы мен компетенциясын
айқындайтын мемлекетіміздіњ Конституциясы, зањнамасы реміндегі саяси-
құқықтық жєне нормативтік кешен негізінде сипатталуы.
Саяси жүйеніњ демократияландыруы процесіне єсер ететін ішкі саяси
факторларды да бөлек алып қарастырыуымызға болады. Бұл:
- саяси шешімдерді қабылдау процесініњ мінездемесі;
- ілгерілеу табиғаты мен єлеуіметтік инновация дењгейі;
- саяси элитаныњ консолидация дењгейі;
- мемлекеттік саясаттыњ түр-сипаты;
- саяси күрестіњ сипаты мен саяси ұйымыныњ қызметі;
- єртүрлі єлеуіметтік топтардыњ мобильдік дењгеі, оныњ иерархиясы мен
беделін айқындаушы белгілеріндегі өзгергіштік қасиеті, көптеген азаматтарға
табыс, білім жєне тағы басқа салалардағы дењдейдіњ өзгеруіндегі тиімділік;
- қоғаммен байланыс жүйесінде єлеуіметтік топтарды саяси билік пен өзге де
қоғаға єсер етуші формалардыњ орталықтарына орналастырудағы тиімділік
дењгейі.
Қазақстандық дєстүрл3к қор мен мемлекеттік саясатқа республикамыздағы саяси
модернизациялау жүйесі арқылы єсер ету мінездемесіњ басты белгілеріне
мыналар жатады:
Тарихи дєстүр мен мемлекеттіліктіњ басталу доминантыныњ єсері;
Саясатты тұлғаландыру мен лидерліктегі харизматикалық типтіњ жарқын
бейнесіндегі қажетті жоғары дењгейі;
Саяси процестіњ жоғары динамикасы жєне оныњ тұрақсыздығы.
Бұл орайда ішкі саясат белгісі бір дењгейде қоғамныњ инновацияға
бейімделу құралына айналады, сонымен қатар ол либералды принципке
негізделген ұжымдық құрылымыныњ кірігудегі басты себебіболып табылады.
Сонны мемлекеттік саясаттыњ басты мақсаты тењдіктіњ барлық жағдайын
тудыратын еркіндіктіњ кењінен етек алуына жоғары мүмкіндіктер жасау болып
келеді.
Тоталитарлық режимніњ нєтижесі демократиялық модернизацияныњ
міндеттерін күрделендіре түседі, дєстүрлі проблематикаға жања қиындықтар
үстемелейді. Жања либералды Саясат та баяу жүзеге асырылған сайын (бұл
объективті байланысты ) ол демократиландырушы мемлекеттер үшін 0оғамдық –
саяси тұрақтылықты қалпында ұстау, єрі оны сақтау сынды мањызды
м2селелердіњ толғағын қыса түседі. Бұл жайттар мемлекеттік, реформалаушы
саясаттардыњ өтпелі қоғамда жүргізу кезінде экономикалық факторлардан гөрі
айқын саяси факторлардыњ көрініс табуы байқалады.
Мұндай жағдайларды тудырушы себептердіњ бібі, елдіњ модернизациялануы
мен қоғамдық – саяси тұрақтылықтыњ сақталуын қамтамассыз етуге мүдделі
мемлекеттік билік объективті тұрғыда жоғарыдан деген реформасы тұрғысында
өткізуге, жалпы єлемдік тенденция єрекеті үшін орта кластыњ айқындалмағаны
жєне єлеуіметтік кешенніњ болмауынан саяси факторларға көп көњіл бөлуіне
жағдай жасау болып саналады.
Сонымен қатар экономикадағы реструктуризация, өндірістік қатынастар
мінездемесініњ өзгеруі , нарықтық реформа көлемініњ кењеюі мен терењдеуі
жақын перспективада мемлекеттік саясаттыњ сипаты жұмыстыњ саяси пішінінен
акценттердіњ араласуына қарай түрленуі мүмкіндігін ескере кету керек.
Єлемдік тєжірибе сараптамасы қоғамдық – саяси тығырықтан шығу
қажеттілігі мен тұрақтылықты қамтамассыз етуде демократияланушы
посттоталитарлық жүйеніњ ењбектеген қалпы автократияға немесе жеке билік
режимініњ қалыптасуы сынды парадоксалды жағдайдыњ сипа талу мүмкіндіктерін
көрсетіп отыр.
Сонымен қатар єлемдік тєжірибе зањды тұрғыда демократияландыру
процесін жеделдету қоғамда либералды демократиялық иновацияны қабылдаушы
құрылымдардыњ пайда болу тенденциясыныњ артатындығын куєлік етеді. Оларға
бєрінен бұрын модернизация процесін, векторлардыњ сипат алуын мойындаған,
жања құндылықтар мен бұқаралық ақпарат құралдарын, көпшілік коммуникациясын
игерген жеке тұлғаларды жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасыныњ саяси модернизациясы.
Қазақстандық реформалау тєжірибесі қоғам – мемлекеттік билік - қоғам
жүйесінде саяси партиялармен бєсекелесетін функционалды өлшемімен
бұқаралық ақпарат құралдарында байланыстырушы звено ретінде ерекше роль
атқаратындығын көрсетіп отыр. Тєжірибе тєуелсіз БАК – тыњ саяси ықпалы
үлкен потенцияға иелік ететін жєне нақты жағдайда қоғамныњ саяси
модернизациялау процесінде белсенді орын алатындығы єбден мүмкін екенін
мойындайды.
Саяси модернизацияны жүзеге асыруда саяси инновация мен шешімдерді
қабылдаудағы басты құрал басып табылатын жоғары саяси элита мањызды роль
атқарады.
Бұл тезис бүкіл посткењестік елдердегі рефромалардыњ жасандылыққа ұрынуы
жоғарыдан деп жүргізілетін қызметі демократиялық модернизацияныњ
алғышарттарын айқындайды. Бұрынырақта алмастыру процессі мен демократияны
дамытудыњ басты импульсі партиялар мен бюрократтар арасындағы қарым-
қатынасы болып саналатын (мемлекеттік шенеунітермен).
Осы орайда қазақстандық тєжірибеге жүгіне кетуге тура келеді.
Республикамыз үшін, сонымен барлық посттоталитарлық елдер үшін
тєуелзіздіктен кейін мемлекеттік шенеуніктер кадрін сұрыптау мен
орналастыру мєселесін қолға алуға итермелеиді. Қазақстандағы жағдай секілді
өтпелі қоғамды басынан өткіріп отырған кезде мемлекеттіњ бастамасымен
жүйелік трансормациялау, єсіресе алғашқы кезењде шенеунікке негізделген
саяси элита посттоталитарлы қоғамда либералды – демократиялық реформаны
жүргізуші күш ретінде, єрі єлуіметтік кешенніњ құрылуындағы белсенді
белгілі өткен номенклатуралы жүйеде альтернативті айқындаушы роль атқаратын
басқарушылардыњ ротациясы мен дайындық жүйесін қалыптастырады. Бұл елдіњ
саяси жүйесі енді ғана қалыпқа келе бастаған кезењмен байланысты,
біріншіден бұл мемеккет белгілеген, конситуциямен бекітілген жєне қоғаммен
мойындалған өзініњ ереже тєртібі бар саяси партилар мен құрылушы
топтпрдыњ мүддесімен құпталған институционалды жүйе (лоббистермен де),
екіншіден, ақпараттық – коммуникативтік жүйе (бұл да енді ғана құрылып келе
жатқан дењгейде жєне коммуникация арналары мен ақпараттық инфражүйелердіњ
тек қана саяси жүйе институттары арнасында ғана тұрақсыздығымен емес,
сонымен қатар БАК жүйесінде де тұрақсыздық танытып отыр).
Қазақстанныњ спецификасы деп қоғамымызда саяси элитаныњ өмірін єлем
елдердіњ тєжірибесімен санаса отырып ењгізілген нормалармен зањдардыњ орын
алуын жєне республикамыздыњ даму алғышарттарын айтамыз. Осыған байланысты
саяси элитаныњ саяси, ұйымдастырушы жєне зањнамалық ролі жүргізіліп отырған
реформаныњ қайталанбау контекстінде бекітіліп, ол стратегиялық айқындалушы
болып табылады, немесе қоғам массасымен мойындалып бекітілген болашақ
буынды тєрбиелейтін жања либералды демократиялық құндылықтар тек бірнеше
буыннан кейін күшіне енетін норма-єдеттер. Бұдан шығаратынымыз Казақстан
Республикасында мемлекеттік саясат басында Батыстыњ бетке ұстар білім
ордаларында оқуға жіберу үшін талантты қазақстандық жастарды сұрыптау
жолымен ұлттық элита кадрлерін дайындауға бағытталған болатын.
Қалыптасу барысында посткењестік тєжірибе негізінен басты ауыр жүк
элитарлы топтыњ саяси санасына түсетінін көрсетіп отыр. Қазақстандық
қоғамда мемлекеттіњ саясаттыњ саяс мақсаты мен нормативтік мағынасын
күшейту талаптарын қалыптастыруды, керісінше құндылықтық, қоғамдық - саяси
тєртіптерге бағытталатыны зерттеу бекітіп отыр. Бұл ішкі саяси ортаға
либералды-демократиялық реформаныњ стратегиялық курсы үшін жағымды жағдайда
қалыптасуына мемлекеттіњ өмір сүру стилі, тєртіпке бағытталған
нормативтерін сұрыптау мен бекітуде белсенді позиция ұстану талаптарына
жағдай туғызады. Қазақстанныњ мемлекеттік билігініњ қажетті күшті қырына
ішкі саяси тұрақтылықты қамтамассыз етудегі жоғары ептілікті, экономикалық
шаруашылық пен қоғамдық құрылымды қайта ұйымдастурды жүзеге асыруды, нақты
мєселелерді шешу үшін ресурстарды жинастыруды жатқызуға болады. Еліміздіњ
мемлекеттік билігіндегі осы аталмыш сапалық қырлары экономикалық реформа
процесінде нақты жетістіктерге жетуге тиек болады.
Посткењетік кењістікте демократизация феноменін сараптауда демократизация
мен либерализация сынды екі түсінікті теориялық талдауды қажет ететінін
болжайды. ТМД елдерініњ қатарында либерализм мен демократияныњ қарым-
қатынас диалектикасы сындарлы қаратыруға жүгінген емес. Олардыњ теориялық
жєне саяси түзетулерге немесе тіпті мағыналық өзгерістерге ұрынатынын
байқаймыз.
Қазіргі либерализм парадигмасы деп мемлекеттіњ экономикаға єсері мен
тигізер ықпалын шектеу ретінде қатысатын саяси ағымды айтамыз. Оған жеке
тұлға еркіндігініњ талап етілуі, гуманизм мен демократизм, нарықтық
шаруашылық мемлекет арасалмағыныњ аз шебіндегі өнеркєсіп пен бєсекелестік
еркіндігі, реформаторлық жоғары дењгейі, рационализм, жеке тұлғаныњ өзіндік
құндылықтарын мойындау мен барлық халықтыњ басынан бірдей тењдігі, құқық,
еркіндік жєне адамдардыњ жауапкершілігі, халықтыњ билікті,
конституционализмді, зањдылық пен тєртіп ережесін, билік билігін талап ету
, мемлекетті қоғам мүшелерімен жалпы консенсусқа негізделген, єрі
бастапқыда адам құқығын қорғау мақсатымен шектелетін жєне жеке –міріне қол
сұқпауды көздейтін орган ретінде түсінуді жатқызады.
Демократия парадигмасы дегеніміз халықтыњ билік көзі ретінде
мойындалуына негізделген, принциптері де халық билігі болып танылатын,
аракідік билік орган қызметін бақылауға алатын єртүрлі саяси күштердіњ іс-
єрекеті мүмкіндігі бар қоғамныњ саяси жєне экономикалық құрылыс формасы.
Бұл түсініктерді салыстыруда олардыњ арасында қажетті єрқилықты байқаймыз.
Либерализмге индивидуумныњ жєне оныњ бас тартпайтын нақты құқығы сынды
приоритеттер тєн. Демократияныњ басты қыры саяси еркіндік танытуда жєне
көпшілік еркіндігі сияқты приоритетін мойындауда барлық азаматтардыњ тењ
екендігі есепке алынады.
Посткењестік транзиттік мемлекеттердіњ ерекшелігі оптималды
арақатынаста либералдық жєне демократиялық принциптердіњ тарихи уақыт
мерзімініњ (1988-2003) тым тар болса-дағы жүргізілуіне негізделген
мемлекеттік саясаттыњ –њделуі болып табылса, ал өндірістік экономикалық,
єлеуіметтік жєне саяси институттардыњ қазіргі кезењде адекватты мєселелері
єлі де ашық қалып отыр.
Демократияға өту процесініњ басты мєселесі жєне оныњ қадағалау ретінде
модернизация феноменін сараптауда кейінгі кезде салыстырмалы саясаттануда
концептуалды парадигманыњ акценттіктен єлеуіметік – экономикалық жєне
демократияныњ мєдени – құндылықтық сілтемелер мен талаптарында
демократияландыру процесінде қатысушылардыњ іс-єрекеті мен ролін жєне
формалды демократиялық процедураныњ ролін айқындауға көшкендігін ескеру
қажет. Сонымен, парадигмалардыњ орын алмасуы демократияныњ құрылу
қажеттігін баса көрсетіп, ењ алдымен формалды демократиялық институттарды
құру жєне процедуралардыњ мєселен, көппартилық институты, сайлаушылық,
көпшілік еркіндік таныту мүмкіндігі жєне т.б. жолдарды тањдау.
Берілген қаулыда қарастырылып отырған мєселеніњ сараптауда концептуалды
сызбалары қажетті аспектімен санаса бермейді. Ол ішкі нақты формалды
демократиялық процедуралардыњ бар екендігін айқындауда көрінеді. ТМД
мемлекеттерініњ жањаша тарихи дамуы көрсетіп отырғандай нақты қоғамдағы
жағдайлар мен жайттар демократиялық институттар мен процедуралардыњ
мағыналық толығуына спецификалық тұрғыда єсер етеді.
Демократияландыру процесініњ осындай ішкі қырларын ескермесек,
транзиттік мемлекеттерде жүргізіліп жатқан саяси режимдердіњ табиғатын
объективті тұрғыда ашу мүмкін емес.
Модернизация теория призмасыныњ арасында посткењестік мемлекеттердіњ
1991 жылдан кейінгі єлеуіметтік-саяси жєне экономикалық тұрғыда дамуы 1917
жылдары үзілген модернизация көзіне оралуды білдіреді. Мұндай бұрынғы
социалистік елдердіњ өтпелі қоғамыныњ дамуы сынды инверсивті (немесе
қайтымды) мінездемесі бұрынғы экономикалық қызметі ұйымыныњ принциптері,
стимулдары мен єлеуіметтік болжаулар мен рухани құндылықтардыњ жања қалыпта
қайтарылуы деп білдіреді.
1992 жылдыњ басында жањадан тєуелсісдік алған мемлекеттердіњ өркендеуі,
оныњ құраушы бөліктері – саяси, экономикалық, єлеуіметтік – мєдени- барлығы
да либералды – демократяландыру трансформациясында бір-біріне тєуелді жања
қоғамдық жүйені құру соқпағында шыњдалды. Өтпелі кезењніњ ерекшелігі ескі
коммунистік кезењде шешілмеген мєселелерге жањадан, жања экономикалық жєне
єлеуіметтік өндірістік қарым-қатынастардыњ нєтижесінде туындаған ескіге
кардиналды қарама-қайшы – дєстүрлі жања жүйе мен құндылықтар, нормалар
сынды мєселелер тоғыса кетуінде еді.
Демократиялық реформаны бастағанда барлық посткомунистік елдер не
теориямен, не өркениетті рыноктық шаруашылық тєжірибесімен қаруланбаған
еді. Тоталитарлық рижимді ысырып тастағаннан кейін, бірпартиялы саяси
жүйедегі авторитарлықты жєне оған тєн өндірістік қарым-қатынасты бұзғаннан
кейін, посткењестік елдер классикалық түсінігі либералды демократияны
орнатуға бел шешіп кірісіп кетті.
Қоғамныњ барлық жүйесінде демократияныњ сипат алуы үшін нақты
жүргізіліп жатқан процестіњ, немесе демократияландырудыњ мақсаты азаматтық
қоғамды құру азамат пен адамныњ єлеуіметтік жағдайына қарамастан оныњ
құқығы мен еркіндгін қорғауды міндеттейтін алдыњғы жобадағы, єрі оларды
шешуде посткомунистік қоғамныњ алға жылжуына жағдай туғызуда жања
институционалдық форманы қалыптастыру.
Сондықтан посткењестік қоғамдағы демократияландыру процесі бастапқы
фазадағы дєстүрлі либералды түсінігіндегі классикалық демократияны құру
болып танылады (индивидуалды еркіндік құндылығы, адам құқығы, зањныњ билік
етуі жєне т.б. ). Мұндай көзқарас демократия генезисі, онымен жүргізілген
өзгерістер логикалы тұрғыда коммунистік тоталитарлық жєне посттоталитарлық
режимді жоққа шығаратындығын түсіндіреді.
Демократия процесі бұрынғы кењестік республикалардыњ саяси режимдерініњ
мінездемесінде өтпеліліктіњ сипат алуына жол беріледі. Өркендеудіњ басты
ішкі саяси факторы болып демократиялық құрылысқа тєн саяси құрылым мен
институттрады ендіру, биліктіњ бөлінуі, құқықтық шекараларды, саяси жүйеніњ
басты акторы – ойын тєртібін құру, бұқаралық ақпарат құралдарыныњ
тєуелсіздігін қамтамассыз ету, либералды – демократиялық ойды, экономикалық
белсенді жобалар мен тєртіп архетиптерін жасау, азаматтық қоғамды құру,
орта класты, жеке меншік пен серіктесік қабатын қалыпастыру.
Бүгін қазақстандық қоғам бифуркациясы деп аталатын шепте, яғни оныњ
даму векторы құлашты қашықтықтарға алмасатын, жоғары - өзгергіштік пішін-
шебінде орналасқан. Көріп отырғанымыздай, Қазақстан қоғамындағы процесстер
бифуркация механизмін айқындайтын к-п спектрлі себептерге негізделген.
Сондықтан жас мемлекеттер кењестік тоталитарлы жүйесініњ мемлекеттік
құрылымындағы басты құрылымдар мен институттарын мұралық еткен еді.
Тоталитаризм посттоталитаризм жүйесінде эволюцияға бой ұрса, ал коммунизм
болса – барлық жүргізіліп отырған процестердіњ осы жања жүйеніњ дамуы мен
консолидациясы құру мүдделеріне тєуелді саяси, єлеуіметтік, экономикалық
мєдени, рухани жєне т.б. жања қоғамдық жүйе мен қоғам мен мемлекеттіњ жања
бүтінділікке қарай жылжуына жағдай туғызатын посткоммунизмге көшу.
ТМД елдерініњ көпшілігіндегі сияқты Қазақстанда демократия орнату
республикамыздғы экономикалық халықаралық жүйеге қосылудан емес (көбіне
посттоталитарлық жєне поставторитарлы елдердегі секілді демократияға көшуді
бұрынырақ бастаған), саяси жүйені өзгертуден басталған бастама бейбіт
революция тұрғысында өтті. Қазақстанныњ саяси даму ерекшеліктерін міне осы
жағдайлар айқындайды. Процестіњ алғашқы кезењініњ құрылу барысында ішкі
саяси өзгерістер приоритетті жарқын бейнеленеді. Сыртқы жєне єскери саясат
міндетті көбіне сыртқы қатынасқа трансформация процесініњ жағымды ықпал
етуіне қамтамассыздырылған. Революция концепциясы жоғарыда аталған
мєселелермен қатар, тамыздан кейінгі (1991 ж) даму кезењініњ алғы
шарттарымен байланысты ескі кењес құрылымын жањамен орын алмастыруындағы
ұзвқ процесс, негізгі аймақтық массаныњ саяси жєне єлеуіметтік
белсенділігі, жањадан құрылған демократиялық институттардыњ жєне кейбір
кезде олардыњ қызметіндегі демократиялық емес қырларыныњ байқалуы сынды
айырмашылық, азаматтық қоғамныњ єлсіздігі, єлеуіметтік мүдденіњ бір жүйеге
келтірілмеуі, қоғамдағы саяси бағыттыњ антогонизмі жєне т.б. сияқты
қазақстандық демократияландыру процесініњ ерекшеліктерін ашып көрсетеді.
Демократиялық реформа субъектісініњ роліне біріншіден, өзініњ
жағдайымен өзгерістерге мүдделі қоғамдық күштіњ єлсісдігі мен өспей
қалуыныњ, екіншіден, єсіресе алғашқы құрылу барысындағы аймақтық негізгі
массаныњ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Саяси модернизация
Мәдени модернизацияны арнайы зерделеудің басты тақырыбы мәдени модернизация
Үндістан экономикалық модернизациясының теориялық-концептуалды негіздері
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі
Қазақстандық қоғамды демократияландыру аясындағы саяси жаңарту үрдісі
Модернизмнің философиялық, дүниетанымдық принциптерінің қалыптасуы
Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің ерекшеліктері және модернизация мен вестернизация үрдістері
САЯСАТТАНУ ПӘНІНІҢ ТИПТІК БАҒДАРЛАМАСЫ
Өзінің жинақтаушы зейнетақы қорларын бір жинақтаушы зейнетақы қорларынан екіншісіне аударуға құқылы
Әлеуметтік мобильдік теориясы
Пәндер