Салық ұғымы, түрлері және оның әлеуметтік-экоеомикалық мәні

Жоспар
Кіріспе

1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экоеомикалық мәні. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2

2. Салық Жүйесі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4

3. Салық алуды ұйымдастыру. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

4. Жанама салықтар. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11

5. Корпарациялық табыс салығы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13

6. Жеке табыс салығы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

7. Меншікттік салынатын салықтар. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

8. Алымдар, баждар, төлемдер. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

9. Арнаулы салық режимдері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

10. Салықтарды аудару. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

11. Қортынды. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

Ұйымыдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жузінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрлымымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
ҚР-сы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2. «қайыр көрсету» (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты);
2. салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты);
3. әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс (қолайылық қағидаты);
4. салықты алудың шығындары өте аз болуы (үнем қағидаты).

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экоеомикалық мәні.
... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

2. Салық Жүйесі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4

3. Салық алуды ұйымдастыру.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..9

4. Жанама салықтар.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .11

5. Корпарациялық табыс салығы.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 13

6. Жеке табыс салығы.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..15

7. Меншікттік салынатын салықтар.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..17

8. Алымдар, баждар, төлемдер.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..19

9. Арнаулы салық режимдері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..20

10. Салықтарды аудару.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...22

11. Қортынды.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні.
Ұйымыдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жузінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының
ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты көрінеді, ал салықтардың
әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрлымымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір
азаматтың қасиетті борышы деген еді.
ҚР-сы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды,
алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі
міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит ұсынған
еді. Олар мынаған саяды:
1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
2. салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидаты);
3. әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
әдіспен алынуы тиіс (қолайылық қағидаты);
4. салықты алудың шығындары өте аз болуы (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті,
бұл процеске реттемелеуді еңгізді және А.Смитке салықтар – оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны деп қорытынды
жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің табыстарына тең
жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) сатылас теңдікті сақтау – жеке тұлғалардың табыстарына салық
салу табыстардың бір қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсіікті
болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтығы – алдын ала белгіленген шарттар мен
талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағына және барлық
шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың
біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді
бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең смес жағдайларға әдейі
қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың
жұмыс істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі
жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің
салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан
алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осымен
салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі
міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеументтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты
негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының
ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістың құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы – 19,7%,
1998 жылы – 16,6%, 1999 жылы – 17,4%, 2000 жылы – 22,6%, 2001 жылы –
22,2% болды (салыстыру үшін: Украинада – 29%, Ресейде – 33,3%).
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
Салық жүйесі.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алдың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары
қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі
қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Ол ҚР-сындағы салық жүйесі туралы заңға негізделді.
Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы
заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы
мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізіледі.
ҚР-сының Үкіметі 1995 жфылдың басында салық реформасының ұзақ
мерзімді тұжырымдасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық
заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәкестендіру
көзделді. Осыған байланысты Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің 24-інде ҚР-сы Президентінің
заңы күші жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір
қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып қалды. ҚР-сы Президентінің бұл
жарлығы ҚР-сының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы ғ 440,1 заңына сәйкес заң
мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және ҚР-
сының заңдарымен бұл заңға өзгертістер мен толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушщілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептеуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктеледі:
Салық салу объектілері бойынша;
Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
Пайдалану тәртібі бойынша;
Объектісінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар
болып бөлінеді.
Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір
түрлеріне (үй, жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынады. Жеке тура
салықтар – бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын
салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық
төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына қосылатындығында,
кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты
тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет арасында тікелей байланыс
болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық және
жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты болып
бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
салықтардың нысаналы арналымы болады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмлдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің табыстылығын есепке алмай табыстылық нормасын көрсете
отырып, олардың тізімдемесі негізнде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпарациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
салық органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен жылдың 31-
наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
Тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрыс материалдарын сатып
алуды іске асырғандар;
ҚР-сының негінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке тұлғалар;
ҚР-сының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі шоттарда ақшасы
бар жеке тұлғалар;
ҚР-сының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне
сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар;
ҚР-сы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке
табыс салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды.
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін қолдану
куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын құжат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алнады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаржажаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
ҚР-сының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың
түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және салық
службасының органдарын кіріктіреді.
ҚР-сындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды
кіріктіреді:
С а л ы қ т а р:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы:
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. жер салығы.
8. көлік құралдарына салынатын салық.
9. Мүлікке салынатын салық.
А л ы м д а р:
1. Заңи тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтырды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
4. Радиоэлектрондық құралдарды және диілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құоалдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының ҚР-сының аумағы арқылы жүру алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Консулдық алым.
12. Жекеленген қызмет түрлнрімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
13. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектірін
пайдалануға рұқсат бергені алым.
Т ө л е м а қ ы л а р:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланған үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Епекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Радиожилік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
М е м л е к е т т і к б а ж.
К е д е н т ө л е м д е р і:
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы.
4. Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы ҚР-сының бюджет кодексі мен тиісті қаржы жылына арналған
Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің
кірісіне түседі.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа міндетті
төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші
құықытық нормалар ҚР-сының Салық кодексінде сараланған және тиісті
нұсқаулықтарда келтірілген. Салық службасы органдары уәкілетті
мемлекеттік орган мен салық органдарынан тұрады. Салық органдарына
облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы
полициясының бөлімшелері жатады.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салықтық міндеттермелерін орындауына салықтық бақылауды
жүзеге асырады.
Салық және салық салу ұйымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жағдайда – бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде –
экономикалық-құқықтық механзмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу және алу) процесі.

Салық алуды ұйымдастыру.
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,
яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі
мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық механизмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты
элементтерден тұрадын арнаулы нұсқаулық қолданылады.
ҚР-сының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен алудың нақтылы
әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы салық салудың
тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі, салық
мөлшерлемесі, үлес, салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің мерзімі
мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының міндеттіліктері мен
құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын бұзғаны үшін
санкциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол – салықты және бюджетке
басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық
ауыртпалығы басқа тұлғаға – салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар – нарық салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектісінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары,
олардың негізгінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық. Бұған корпарациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
Тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді;
Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық өлшемі – есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі.
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем
бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем
бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
Тұрақты салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық салу
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мұнайдың 1 тонасына, газдың 1
текше метірне);
Үлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне бірдей пайыздық
қатынаста іс-әрекет етеді;
Прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
Регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезіңі. Жекеленген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі саллық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады және бюджетке ьөленуге тиісті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл – субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
Салық салынбайтын минимум – салық салудан ьолық басатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер;
Салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома;
Салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін және салық бойынша
бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің
іс-әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері
– билік мен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
Салық төлеушілерді тіркеу есебі;
Салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілері есепке
алу;
Бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
Қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
Салық тексерістері;
Коммерциялық бақылау;
Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
Фискалдық жады бар бақылау-касса машинарларын қоланну ережелері;
Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
Уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
салық службасы органдары алған кез келген мәлеметтер құрайды.
Жанама салықтар.
Жанама салықтар – жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке
үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушілердің табыстарына
немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Оларды саналы пайдалану баға
белгілеу процесіне оңтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі
мүмкін. Бұдан басқа, салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың
өсуінен гөрі салық олардың шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ.
Сонымен бірге тұтынуға салынатын салықтар болып табылатын акциздерді,
сатудан алынатын салықты, қосылған құнға салынатын салықты пайдаланудың
көбірек артықшылығы болады, өйткені, олардан жалтарыну қиынырақ; олармен
экономикалық бұзушылық аз байланысты; олар еңбекке деген ынталандырмаларды
аз қысқартады; тапшылықтың жоғдайында, ауыстырушы тарауға тауарға да
тапшылықтың жоқтығын қоса олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады;
салықтардың жасырымдылығын қамтамасыз етеді және т.с.с.
Жанама салықтардың ішінднгі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
құнға салынатын салық – ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны
төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі
материалдық шығындарсыз өндірілген өнім болып саналатын қосылған құн
табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмысалатын
және бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін.
Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі
сатудан түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салынатын айналым мен
салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС
дүние жүзінің 40-тан астам елднрінде, соның ішінде Еуропа экономикалық
одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы мынада:
біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен
тобынан алынады; екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы
қарапайымдылығмен ерекшеленеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне,
төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейәне қарамастан мемлекет
бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын
қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде ҚР-сының бюджет кірістерінің аса
маңызды көздерінің бірі болып саналады. Мемлекеттік бюджет кірістерінің
жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 27,1% құрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР-
сының кодексі бойынша қосылған құнға салынатын салық деп тауарларды өндіру
және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық
салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ ҚР-сының
асмақғындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын
айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар үшін
есептелген ҚҚС сомасы мен алынған тауарлар үшін төленуге тиісті ҚҚС сомасы
арасындағы айырма ретінде анықьалады. Соңғыда салық бойынша есепке алу
механизмі көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және
салық салынатын импорт ҚҚС-тың салық салу объектілері болып есептеледі. ҚҚС-
ты төлеушінің тауарларды өткізу бойынша жасаған айналым салық салынатын
айналым болып табылады, оған Салық кодексіне сәйкес қосылған құн салығынан
босатылған және өткізу орны ҚР-сы болып табылмайтын айналым қосылмайды.
Салық салынатын айналым мөлшері, оған қосылған құн салығын қоспай, мәміле
жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып,
өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың
құны қандай бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері
тиісті түрде түзетіледі. ҚР-сының кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамануға
тиісті, Қазақстан аумағына әкелінетін немесе әкелінген тауарлар қосылған
құн салығынан босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып
табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес
белгіленетін импортталатын тауардың кедендік құны, сондай-ақ қосылған құнға
салынатын салықты қоспағанда, ҚР-сына тауарлар импорты кезіндегі салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады.
Тауарларға қатысты өткізу бойынша айналым:
Тауарға меншік құқығын беруді(тауарды сатуды, тиеп жөнелтуді, тауар
экспортын);
Тауарларды төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнельуді, мүлікті
қаржы лизингіне беруді;
Комиссия шарттары боынша тауарларды тиеп жөнелтуді;
Қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепілген қойылған мүлкін
беруін;
Кәсіпкерлік қызмет мақсаты үшін сатып алынған тауарды басқа мақсатқа
пайдалануын;
Қосылған құнға салынатын салықты дербес төлеуші болып табылатын бір
құрылымдық бөлімшенің екінші құрлымдық бөлімшеге тауар жөнелтуін білдіреді.
Жұмыстарды, қызметтер көрсетуді өткізу бойынша айналым кез келген
жұмыстарды орындауды немесе қызмет көрсетуді, соның ішінде олардың тегін
орындалуын, сондай-ақ тауардың өткізуден өзге сыйақы үшін кез келген
қызметті білдіреді.
2004 жылдың 1 қантарынан қосылған құнға салынатын салық мөлшерлемесі
15 пайызға тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Түсті
және қара металдар сынығының экспортын қоспаған экспортқа тауарлар өткізу
бойынша айналымға, халықаралық тасылымдарға байланысты орындалатын
жұмыстарға, көрсетілген қызметтерге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.