Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен мәселелерi
КIРIСПЕ
1. Шағын бизнес ұлттық экономика дамуының негiзгi факторы ретiнде
2. Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен мәселелерi
3. Шағын бизнестi мемлекеттiк және инновациялық қолдау шаралары мен құралдары
4. Шағын бизнестің проблемалары және дамытуға қолданылатын нақты шаралар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Шағын бизнес ұлттық экономика дамуының негiзгi факторы ретiнде
2. Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен мәселелерi
3. Шағын бизнестi мемлекеттiк және инновациялық қолдау шаралары мен құралдары
4. Шағын бизнестің проблемалары және дамытуға қолданылатын нақты шаралар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
“Бiздiң елiмiздiң болашағы – оның интелектуалдық қоры, ғылым және инновация жетiстiктерiнде”. Бұл сөздер елбасымыздың халыққа арналған “Қазақстан – 2030” Жолдауында айтылған болатын.
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек”. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк бағдарламалар немесе стратегиялар қажет.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызмет, нақтылай айтсақ шағын кәсiпкерлiктiң үлесi айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға шағын инновациялық кәсiпкерлiктiң берер нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей, шикiзат сатуға бейiмделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы ғылым жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы көркейтiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын кәсiпкерлiк кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының бiрi. Шағын және орта кәсiпкерлiкке кез келген рыноктық экономикасы дамыған елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Европа елдерiнде әр мың тұрғынға шаққанда 45-50 шағын кәсiпорын болса, АҚШ-та ол көрсеткiш 75 кәсiпорын шамасында, ал Қазақстанда не бары 7-8 кәсiпорын ғана құрайды екен.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы рыноктық қатынаста қайта құру жолында оның негiзi болып табылатын кәсiпкерлiк қатынастарды дамытып, оны жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi мәселелердiң бiрi.
Рыноктың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай тәуелдi болады. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар көзi болып табылады. Осы шағын кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк – экономикалық мәселелердi шешуге болады. Осы шағын кәсiпкерлiктi дамыту арқылы елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi бөлiгiң жұмыспен қамту, яғни жұмыссыздық мәселесiн шешу, қоғамда орта тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек”. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк бағдарламалар немесе стратегиялар қажет.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызмет, нақтылай айтсақ шағын кәсiпкерлiктiң үлесi айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға шағын инновациялық кәсiпкерлiктiң берер нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей, шикiзат сатуға бейiмделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы ғылым жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы көркейтiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын кәсiпкерлiк кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының бiрi. Шағын және орта кәсiпкерлiкке кез келген рыноктық экономикасы дамыған елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Европа елдерiнде әр мың тұрғынға шаққанда 45-50 шағын кәсiпорын болса, АҚШ-та ол көрсеткiш 75 кәсiпорын шамасында, ал Қазақстанда не бары 7-8 кәсiпорын ғана құрайды екен.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы рыноктық қатынаста қайта құру жолында оның негiзi болып табылатын кәсiпкерлiк қатынастарды дамытып, оны жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi мәселелердiң бiрi.
Рыноктың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай тәуелдi болады. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар көзi болып табылады. Осы шағын кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк – экономикалық мәселелердi шешуге болады. Осы шағын кәсiпкерлiктi дамыту арқылы елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi бөлiгiң жұмыспен қамту, яғни жұмыссыздық мәселесiн шешу, қоғамда орта тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
1. Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
3. Курс предпринимательства: Учебник для вузов / В.Я.Горфинкель, В.А.Швандар, Е.М.Купряков – Москва: Финансы, 1997. – 439с.
4. Тургинбаева А.Н. / Менеджмент в малом бизнесе: - Алматы: 2003, - 152 с.
5. К.Б. Блеутаева «Кәсiпкерлiктiң жаңа формаларын ынталандырудағы мемлекеттiң ролi» //Аль-Пари, 2003, №3-4.
6. Т.С.Сарбасова “Состояние и проблемы малого бизнеса в РК” // Вестник КазНУ, №1, 2004 г.
7. С.Т.Купешова “Шағын инновациялық кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау” // Қаржы-Қаражат, 2003ж.
8. Л.И.Тогайбаева “Малый бизнес в обеспечение продуктивной занятости населения” // Вестник КазНУ. №3, - 2004г.
9. М.Ж.Арзаева “Шағын және орта бизнестi қаржылық-несиелiк реттеудiң объективтi қажеттiлiгi” // ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы. №3, - 2004ж.
10. ҚР-ның Ұлттық Банкiнiң статистикалық бюллетенi. 2003. 12.
11. Қаржы – Қаражат № 9-10. 2000г. “Секреты развития малого бизнеса в Казакстане”
12. Қаржы – Қаражат № 8-9. 1999ж. “Кәсiпкерлiктi дамыту мәселелерi”
13. Ақиқат № 3. 2003ж. “Шағын кәсiпкерлiк”.
14. Ж.Ильясов “Этапы и проблемы в развитии малого бизнесе” // Вестник предпринимателя, № 9-10, - 2004г.
2. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
3. Курс предпринимательства: Учебник для вузов / В.Я.Горфинкель, В.А.Швандар, Е.М.Купряков – Москва: Финансы, 1997. – 439с.
4. Тургинбаева А.Н. / Менеджмент в малом бизнесе: - Алматы: 2003, - 152 с.
5. К.Б. Блеутаева «Кәсiпкерлiктiң жаңа формаларын ынталандырудағы мемлекеттiң ролi» //Аль-Пари, 2003, №3-4.
6. Т.С.Сарбасова “Состояние и проблемы малого бизнеса в РК” // Вестник КазНУ, №1, 2004 г.
7. С.Т.Купешова “Шағын инновациялық кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау” // Қаржы-Қаражат, 2003ж.
8. Л.И.Тогайбаева “Малый бизнес в обеспечение продуктивной занятости населения” // Вестник КазНУ. №3, - 2004г.
9. М.Ж.Арзаева “Шағын және орта бизнестi қаржылық-несиелiк реттеудiң объективтi қажеттiлiгi” // ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы. №3, - 2004ж.
10. ҚР-ның Ұлттық Банкiнiң статистикалық бюллетенi. 2003. 12.
11. Қаржы – Қаражат № 9-10. 2000г. “Секреты развития малого бизнеса в Казакстане”
12. Қаржы – Қаражат № 8-9. 1999ж. “Кәсiпкерлiктi дамыту мәселелерi”
13. Ақиқат № 3. 2003ж. “Шағын кәсiпкерлiк”.
14. Ж.Ильясов “Этапы и проблемы в развитии малого бизнесе” // Вестник предпринимателя, № 9-10, - 2004г.
ЖОСПАР
КIРIСПЕ
1. Шағын бизнес ұлттық экономика дамуының негiзгi факторы ретiнде
2. Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен мәселелерi
3. Шағын бизнестi мемлекеттiк және инновациялық қолдау шаралары мен
құралдары
4. Шағын бизнестің проблемалары және дамытуға қолданылатын нақты шаралар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КIРIСПЕ
“Бiздiң елiмiздiң болашағы – оның интелектуалдық қоры, ғылым және
инновация жетiстiктерiнде”. Бұл сөздер елбасымыздың халыққа арналған
“Қазақстан – 2030” Жолдауында айтылған болатын.
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек”. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi
жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол
үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк
бағдарламалар немесе стратегиялар қажет.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге
әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын,
елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты
құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызмет, нақтылай айтсақ шағын кәсiпкерлiктiң
үлесi айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға шағын инновациялық
кәсiпкерлiктiң берер нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей,
шикiзат сатуға бейiмделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары
сапалы, ең соңғы ғылым жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана
экономиканы көркейтiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын кәсiпкерлiк кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының
бiрi. Шағын және орта кәсiпкерлiкке кез келген рыноктық экономикасы дамыған
елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Европа елдерiнде әр мың
тұрғынға шаққанда 45-50 шағын кәсiпорын болса, АҚШ-та ол көрсеткiш 75
кәсiпорын шамасында, ал Қазақстанда не бары 7-8 кәсiпорын ғана құрайды
екен.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы рыноктық қатынаста қайта құру
жолында оның негiзi болып табылатын кәсiпкерлiк қатынастарды дамытып, оны
жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi.
Рыноктың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай
тәуелдi болады. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар
көзi болып табылады. Осы шағын кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк –
экономикалық мәселелердi шешуге болады. Осы шағын кәсiпкерлiктi дамыту
арқылы елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi
бөлiгiң жұмыспен қамту, яғни жұмыссыздық мәселесiн шешу, қоғамда орта
тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
1. Шағын бизнес ұлттық экономика дамуының негiзгi
факторы ретiнде
Рыноктық қатынастардың қазiргi заманғы жүйесiнiң қалыптасуы
шағын кәсiпкерлiктiң пайда болуымен және дамуымен тығыз байланысты.
Буржуазиялық саяси эканомикада “кәсiпкерлiк” түсiнiгi XVIII ғасырда
пайда болды. Кәсiпкерлiк – инициативалы шаруашылық қызмет
тәуекелмен жасалатын жекеменшiк , қарыздық және басқа да құралдар
мен мүлiктер негiзiне пайда табу қызметтерi.
ҚР-ның Азаматтық кодексiнде кәсiпкерлiкке келесiдей анықтама бередi:
“Кәсiпкерлiк – меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды
шаруашылық басқаруға құқығына (ммелекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы
қызмет. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және
мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады”.
Шағын кәсiпкерлiк бұл кәсiпкерлiктiң аясындағы ұғым, яғни мұнда бiр
немесе бiрнеше кәсiпкер пайда табу мақсатында кәсiпкерлiк қызметтер жасап,
жоғары тәуекелдiктерге баруы деп түсiнсек болады. Әсiресе, шағын
кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар көзi болып табылады. Осы шағын
кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк – экономикалық мәселелердi шешуге
болады. Осы шағын кәсiпкерлiктi дамыту арқылы елдiң тұрақты экономикалық
өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi бөлiгiң жұмыспен қамту, қоғамда
орта тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
Шағын кәсiпкерлiктiң өзiндiк артықшылықтары да бар. Оларға:
• Сыртқы экономикалық факторлардың өзгеруiне тез бейiмдiлiгi;
• Шағын инновациялық кәсiпкерлiк бiр салада тоқтап қалмай экономиканың
барлық сферасын қамтиды;
• Шағын кәсiпкерлiк iрi компанияларға қарағанда ғылыми – техникалық
зерттеулер нәтижелерiн инновацияларды өнеркәсiпке жылдамырақ енгiзедi;
Осындай елеулi артықшылықтары бола отырып шағын кәсiпкерлiк келесi
салалар бойынша бөлiнедi:
- шағын бизнестiң кәсiпкерлiк қызметтiң бағытталуына байланысты:
өндiрiстiк, коммерциялық, қаржылық, инновациялық болып бөлiнедi;
- кәсiпкердiң функционалды операциясының құрылымына қарай:
өндiрiспен басқару , қаржыландыру және делдалдық қызмет:
- шаруашылық түрлерiнiң санына байланысты : бiр профильдi , көп
профильдi;
- шаруашылықтың салаларына бағытталуына байланысты: өндiрiстiк
, агроөндiрiстiк, ауыл шаруашылық , құрылыста және басқада
халық шаруашылық салаларында .
Шағын кәсiпкерлiк нарық қатынастарын ұдайы iске қосып отыратын орта.
Экономиканың өтпелi кезеңiндегi шағын кәсiпкерлiк ең алдымен рыноктың
тауармен толығуына және жаңа жұмыс орындарының құрылуына мүмкiндiк бередi.
Жалпы алғанда, кәсiпкерлiк экономикада нақты белсендi, бәсекелес ортаны
ғана қалыптастырып қоймайды, сонымен қатар, мемлекеттiң экономикалық
дамуында оның тұрақталығының индикаторы есептi қоғамда орта тапты
жасақтайды. Шағын кәсiпкерлiктiң әлеуметтiк мiндетiне:
• Халықты жұмыспен қамту және жұмыссыздық мәселесiн шешу;
• Тұрмыс деңгейiн жоғары болуын қамтамасыз ету;
• Адамның өмiрге тың сенiммен қарауының мүмкiндiктерiн арттыру;
Ал шағын кәсiпкерлiктiң экономикалық мiндеттерiне келесiлердi жатқызуға
болады:
• Экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру;
• Жаңа жұмыс орындарын ашу;
• Рыноктағы сұранысқа және жалпы өзгерiстерге тез бейiмделу;
• Шектеулi ресурстарды тиiмдi пайдалану;
• Экономикалық активтi халықты барынша ынталандыру;
• Инвестицияларды тиiмдi салаларға тарту;
• Инновациялық жаңалықтарды ашып оны өндiрiске енгiзу;
• Кластерлiк жүйенiң дамуы;
• Лизингтiк қатынастардың дамуы;
• Өнiмдердiң сапалылығының жоғары болуы;
• Тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз етiп, ЖIӨ-нiң өсуiне өз үлесiн
қосады;
Дамыған елдердiң тәжiрибесi шағын кәсiпкерлiк экономиканың даму
қарқынын арттыра түсетiнiн көрсетедi. АҚШ-та барлық жұмыс күшiнiң 50%-iн
кәсiпкерлiкпен шұғылданушылар құрайды. Iшкi өнiмнiң 33%-i шағын кәсiпкерлiк
үлесiнде. Жапонияда жұмыс күшiнiң 80% шағын кәсiпкерлiкпен шұғылданады және
жалпы өнiмнiң 55% үлесiн алып отыр. АҚШ-та шағын кәсiпкерлiк ғылыми
зерттеу жұмыстарының 3% ғана жүзеге асырса да, өндiрiске енгiзiлетiн iрi
жаңалықтардың экономикадағы елеулi үлесi 50% құрайды.
Қазақстанда бүгiнгi күнi шағын және орта кәсiпкерлiк бастан кешiрiп
отырған қатынастарға қарамастан, экономиканың серпiндi дамып келе жатқаны
белгiлi болып отыр. Ең бастысы шағын кәсiпкерлiк саны өсiп келедi. Өсiм
соншалықты жоғары да емес, небәрi пайыздық бөлiгi ғана. Оның ЖIӨ-де өзiндiк
үлесi бар. Ол 30 % құрайды. Қазiргi кезде кәсiпкерлiк Қазақстанның бүгiнгi
экономикасында лайықты орын алуда.
Шағын кәсiпорындардың соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық
құрылымның қалыптаса бастағандығының айғағы. Алайда заңды тұлғалардың жалпы
санының 70% ғана жұмыс iстейдi.
Заңды түрде тiркелiп, мерзiмiнде жұмыс iстеген шағын кәсiпорындардың
басты көпшiлiгi алматы қаласында орналасқан.
Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ шағын бизнеспен
айналысатын әрбiр үшiншi адам сауда жүйесiнде, әрбiр бесiнсiшi өнеркәсiптiк
өндiрiсте, әрбiр алтыншысы құрылыста еңбек етедi. Тұрғындарды жұмыспен
қамтудың саны жағынан алғанда сауда саласында олардың 36,1%, өнеркәсiптiк
өндiрiс орындарында 21,2 % iстейдi, қалғандары түрлi қызмет
көрсетумен айналысады . Бұл деректiрдiн сауда iсi әлi де басым
екендiгiнде, салалық құрылымдарда өндiрiс көлемi әлiде өзгере
қоймаған көруге болады. Шағын кәсiпкерлiк саласында жұмыспен қамту
және фирмалар санының өсуi - негiзiнен коммерциялық кәсiпорындар
есебiнен толығып , жалпы алғанда баяу өседi.
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту жөнiндегi ақпаратты талдағанда
агроөнеркәсiптiк кешендегi шағын кәсiпкерлiк қазiргi уақытта елiмiздiң
эканомикасына тиiстi үлес қоса алмай отырғанын немесе табысын
жасырып ұстайтынын байқауға болады . Сонымен бiрге эканомиканы
сараптағанда мемлекеттiң стратегиялық бағытын жүзеге асыруда шағын
бизнес басты құралдардың бiрiне айналды .
Шағын кәсiпкерлiк, әсiресе агроөнеркәсiптiк өндiрiс саласында
мықты дамуы тиiс. Өткен жылдары ауыл шаруашылық шикiзатының басым
бөлiгi республикадан тыс жерлерге тасымалданып , сол жерлерде
өнделiп , дайын өнiм сапасы төмендедi, шығынға жол берiлдi.
Бүгiнгi таңда шағын кәсiпкерлiк эканомикасының еркше бөлiгi
ретiнде нақты жұмыс iстеп, даму үстiнде деп сенiммен айтуға
болады. Ал шағын кәсiпкерлiк Қазақстанды дағдарыстан алып шығатын
локомотивтiң нақ өзi.
Елбасымыз биылғы жылы “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi
экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауында,
елiмiз үшiн өзектi мәселелердiң бiрi Индустриалды-инновациялық стратегия
екенiн атап көрсеттi.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде
экономикада кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын
кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа
технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек.
Нарықтық қатынастар аясында жүзеге асырылып жатқан кәсiпкерлiк
қызметтiң мемлекет тарапында және экономика өмiрiнде атқаратын ролiнiң
ұшан теңiз екенi дәлелдеудi қажет етпейдi. Қазiр дамыған өркениеттi
елдердiң қайсысын алып қарасақ та шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыта
отырып, айтарлықтай жоғары дәрежеге жеткенi баршаға мәлiм.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру
жолында оның негiзi болып табылатын кәсiпкерлiк қатынастарды дамытып, оны
жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi.
Нарықтың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай
тәуелдi болады. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар
көзi болып табылады. Осы шағын кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк –
экономикалық мәселелердi шешуге болады. Шағын кәсiпкерлiктi дамыту арқылы
елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi бөлiгiң
жұмыспен қамту, қоғамда орта тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
2. Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен
мәселелерi
Ең алдымен шағын кәсiпкерлiктiң дамуын тежеп отырған мынадай
мәселелердi атап өтсек болады:
• шағын кәсiпкерлiктi қолдау инфоқұрылымның жеткiлiксiздiгi;
• қолданылып жүрген заңдарды жергiлiктi деңгейде орындау тәртiбiнiң
әлсiздiгi;
• салық салу және салықтық тексеру жүйелерiнiң тым күрделiгi;
• негiзгi қаражатты алуға және айналым қаржатын молықтыру үшiн
кешендiк ресурстарға қол жеткiзудiң шектеулiгi;
• эканомикалық қаржы секторында жұмыс iстейтiн шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң iске қосылмаған, коммуналдық меншiктегi өндiрiстiк
үй - жайларды сатып алу тәртiбiнiң күрделiлiгi және тым жоғары
жалға алу ақысы;
• кадрларды даярлау және шағын кәсiпкерлiктi ақпараттық
қолдауының тұтас жүйесiнiң жоқтығы;
• шағын кәсiпкерлiктiң мемлекеттiк құрылымдармен өзара iс қимыл
жасаудың ұйымдық проблемалары;
• шағын кәсiпкерлiктiң даму жолындағы әкiмшiлiк тосқауылдар;
• шағын бизнестi инновациялық тұрғыдан барлық жағынан қолдау;
• шағын кәсiпкерлiкте кластерлiк жүйенiң дамымауы;
• рыноктық қатынастардың, шағын бизнестiң, әсiресе бәсекелестiк
қатынастың дамуына монополилардың кедергi болуы;
Кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн қолайлы орта қалыптастыру
бағыттарының бiрi болып кәсiпкерлiк қызметтi ұйымдастыру мен жүзеге
асырудағы мемлекеттiк үкiмет орындарының актiлерiн iс-қимылдарын және
әрекетсiздiгiнен туындаған әкiмшiлiк тосқауылдар ретiнде белгiленетiн
кедергiлердi жою болып табылады. Осы кедергiлер көбiнесе жергiлiктi
жердегi атқарушы үкiметтiң әрекетiне байланысты.
Шағын кәсiпкерлiк дамуын желдетудiң және бюджетпен өзара
қарым-қатынастарды тәртiпке келтiрудiң маңызды фокторы салық жүйесiн
барынша ықшамдау болуға тиiс. Мұндай ең өткiр проблема салықтық
тексерулердiң ретсiздiгi болып отыр. Әрбiр шағын кәсiпкерлiк
субъектiсi орташа алғанда 6-8 ресми салықтар мен алым түрлерiн
төлейдi, сонымен бiрге олардың әр қайсысы бойынша өз есептеу
әдiстемесi, салық салу негiзi, төлеу тәртiбi мен мерзiмдерi есеп
беру деректемелерi мен нысандары ба.
Қазақстан Республикасында шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен
қолдаудың 2001 – 2002 жылдарға арналған бағдарламасын Қазақстан
Республикасының Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестiктi қолдау
және шағын бизнестi қолдау жөнiндегi агенттiгi Қазақстан
Республикасының Президентiнiң “ Қазақстанның – 2030” жылға дейiнгi
даму стратегиясын одан әрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы
2000 жылдардағы кезең iшiнде iске асыру Қазақстан Республикасында
жеке кәсiпкерлiктiң жасақталуы қалыптасуына негiз қалады.
Ең жиi кездесетiн әкiмшiлiк тосқауылдардың бiрi
кәсiпкерлiк қызметтi тiркеу және лицензиялау жүйесiнiң
жетiлмегендiгi болып табылады. Осыны жүзеге асыру жөнiндегi iс-
шаралар жоспарында көзделетiн тiркеу және лицензиялау жүйесiн
ықшамдау:
• шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн бәсекеге неғұрлым қабiлеттi,
ал кәсiпкерлiктi ұйымдастыруды неғұрлым арзан ете отырып,
кәсiпкерлiк жүргiзудiң операциялық шығындарды азайтуға;
• шығын кәсiпкерлiк кәсiпорындары үшiн қолайлы орта жасауды
қамтамасыз етуге және құрылып жатқан шағын кәсiпкерлiк
субъектiлердiң санын арттыруға ;
• жер учаскiлерiн, жылжымайтын мүлiк орталығында құжаттаманы
рәсiмдеу, өнiмдердi сертификаттау, үй жайларды қайта жоспарлау
және қайта жаңарту.
Жергiлiктi жерлерде шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк
қолдау мен дамытуды жүзеге асырудың негiзi “ Шағын кәсiпкерлiктi
мемлекеттiк қолдау туралы ” Заңға сәйкес маслихаттар сессияларында,
оған өкiлеттi орган мiндеттi түрде қатысады, атқарушы органдардың
есептерiн мiндеттi түрде тыңдай отырып бекiтiлетiн аймақтық
бағдарламалар болуы тиiс.
3. Шағын бизнестi мемлекеттiк және инновациялық қолдау шаралары мен
құралдары
Бүгiнгi таңда кәсiпкерлiк өзiнiң құқықтық мәртебесi жағынан жеткiлiктi
қорғалған институтқа жатпайды, бұл әсiресе шағын бизнеске қатысты.
Шағын бизнестiң ортақ мүдделерiн және әр субъектiнiң мүдделерiн
қорғау, мемлекеттiк емес ұйымдардың ролiн күшейту мақсатында “Жемқорлықпен
күрес туралы” Заңды жүзеге асыру үшiн шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң
құқығы заңды тұрғыда тиянақтау, тұтынушылар құқығын қорғау қоғам үлгiсi
бойынша мамандандырылған ассосацияларға бiрiгу көзделедi.
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту үшiн мемлекеттiк емес қаржыландырудың
мүмкiндiктерiн пайдалану – шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң едәуiр
бөлiгiнiң әлеуетiн бiрiктiруде жатыр. Өзара сақтандыру қоғамдарын, мүлiк
пен өз мүшелерiнiң өзге мүлiктiк мүдделерiн сақтандыруды жүзеге асыратын
коммерциялық емес ұйымдарды құру мен дамытуға айрықша мән берiлiп отыр.
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдауды қаржылық қамтамасыз ету
республикалық және жергiлiктi қаражат есебiнен жыл сайын аталған
мақсаттарға көзделетiн бөлiнген қаржы шегiнде, сондай-ақ ҚР-сы заемдардың,
мемлекеттiк ақшалай гранттар есебiнен жүзеге асырылатынболады.
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекет тарапынан қолдаудың негiзгi бағыттары:
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудiң, олардың
қызметiн лицензиялаудың, олардың өнiмiн сертификаттаудың оңайтылғн
тәртiбiн белгiлеу;
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн қолдау мен дамыту үшiн
инвестицияларды, оның iшiнде шетел инвестицияларын тарту мен пайдалану
жүйесiн жасау;
• Қаржы көздерiн анықтай отырып шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне несие
берудiң арнаулы бағдарламаларын жасау;
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң шетелдiк әрiптестерiмен сауда ,
ғылыми – техникалық, өндiрiстiк және өзге де байланыстарын дамытуды
қоса алғанда , олардың сыртқы экономикалық қызметiн қолдау;
• өнiмдер өндiруге, жұмыс атқарып , қызмет көрсетуге мемлекеттiк сатып
алуды орналастырған кезде шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне
артықшылықтар беру.
“Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес шағын кәсiпкерлiк мемлекеттiк
қолдаудың негiзгi бағыттарының бәрi шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi
үшiн қолайлы жағдай туғызудың құқықтық ретiн белгiлеу болып
табылады.
Эканомикалық нақты секторының қызметiнiң әр түрлi салаларында
франчайзингтiлiк қатынастармен дамыту мен құруды қамтамасыз ету үшiн
бiр қатар өзге де нормативтiк құқықтық актiлерге өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзiлу болжанып отыр.
Шағын кәсiпкерлiктiң дамуына тосқауылдарды жеңiп шығудың негiзгi
жолдарының бiрi кәсiпкерлiк сектордың орталық және жергiлiктi
атқарушы органдармен өркениеттi өз ара iс – қимылын жасалуы болуға
тиiс. Осыған байланысты кәсiпкерлердiң қоғамдық бiрлестiктерi
кәсiбилiгiнiң деңгейiн арттыру жөнiндегi жұмысты жандандыру қажет.
Заңдар базасында сақталып отырған проблемаларды ескере отырып оны
жетiлдiру мақсатында мынандай шаралар кездесiп отыр :
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлердiң құқықтарына құжат келтiрiлген
заңсыз қабылданған актiлер үшiн мемлекеттiк органдардың
лауазымды тұлғалардың жауапкершiлiгi тегiн , бұл ретте
келтiрiлген заңды тұлғаның жеке қаражаты есебiне өтеудi көздей
отырып эаңды түрде бекiту;
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлердiң тексерулердi жүзеге асыру
тәртiбiн реттейтiн бiрыңғай құжат әзiрлеу;
• Бақылаушы органдар практикасынан рейдтiк тексерулердi алып тастау
үшiн шаралар қолдану;
• Тексерулер жүргiзуге арналған нұсқаманы онда наұты шаруашылық
жүргiзушi объектiнiң атауын көрсеттпей тиым тiркеуге салу;
• Шағын кәсiпкерлiк мәселелерiне қатысты заң нормативтiк жобаларын
шағын кәсiпкерлiктi қолдау жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк
органмен және оны аумақтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ
1. Шағын бизнес ұлттық экономика дамуының негiзгi факторы ретiнде
2. Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен мәселелерi
3. Шағын бизнестi мемлекеттiк және инновациялық қолдау шаралары мен
құралдары
4. Шағын бизнестің проблемалары және дамытуға қолданылатын нақты шаралар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КIРIСПЕ
“Бiздiң елiмiздiң болашағы – оның интелектуалдық қоры, ғылым және
инновация жетiстiктерiнде”. Бұл сөздер елбасымыздың халыққа арналған
“Қазақстан – 2030” Жолдауында айтылған болатын.
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек”. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi
жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол
үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк
бағдарламалар немесе стратегиялар қажет.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге
әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын,
елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты
құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызмет, нақтылай айтсақ шағын кәсiпкерлiктiң
үлесi айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға шағын инновациялық
кәсiпкерлiктiң берер нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей,
шикiзат сатуға бейiмделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары
сапалы, ең соңғы ғылым жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана
экономиканы көркейтiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын кәсiпкерлiк кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының
бiрi. Шағын және орта кәсiпкерлiкке кез келген рыноктық экономикасы дамыған
елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Европа елдерiнде әр мың
тұрғынға шаққанда 45-50 шағын кәсiпорын болса, АҚШ-та ол көрсеткiш 75
кәсiпорын шамасында, ал Қазақстанда не бары 7-8 кәсiпорын ғана құрайды
екен.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы рыноктық қатынаста қайта құру
жолында оның негiзi болып табылатын кәсiпкерлiк қатынастарды дамытып, оны
жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi.
Рыноктың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай
тәуелдi болады. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар
көзi болып табылады. Осы шағын кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк –
экономикалық мәселелердi шешуге болады. Осы шағын кәсiпкерлiктi дамыту
арқылы елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi
бөлiгiң жұмыспен қамту, яғни жұмыссыздық мәселесiн шешу, қоғамда орта
тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
1. Шағын бизнес ұлттық экономика дамуының негiзгi
факторы ретiнде
Рыноктық қатынастардың қазiргi заманғы жүйесiнiң қалыптасуы
шағын кәсiпкерлiктiң пайда болуымен және дамуымен тығыз байланысты.
Буржуазиялық саяси эканомикада “кәсiпкерлiк” түсiнiгi XVIII ғасырда
пайда болды. Кәсiпкерлiк – инициативалы шаруашылық қызмет
тәуекелмен жасалатын жекеменшiк , қарыздық және басқа да құралдар
мен мүлiктер негiзiне пайда табу қызметтерi.
ҚР-ның Азаматтық кодексiнде кәсiпкерлiкке келесiдей анықтама бередi:
“Кәсiпкерлiк – меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды
шаруашылық басқаруға құқығына (ммелекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы
қызмет. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және
мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады”.
Шағын кәсiпкерлiк бұл кәсiпкерлiктiң аясындағы ұғым, яғни мұнда бiр
немесе бiрнеше кәсiпкер пайда табу мақсатында кәсiпкерлiк қызметтер жасап,
жоғары тәуекелдiктерге баруы деп түсiнсек болады. Әсiресе, шағын
кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар көзi болып табылады. Осы шағын
кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк – экономикалық мәселелердi шешуге
болады. Осы шағын кәсiпкерлiктi дамыту арқылы елдiң тұрақты экономикалық
өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi бөлiгiң жұмыспен қамту, қоғамда
орта тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
Шағын кәсiпкерлiктiң өзiндiк артықшылықтары да бар. Оларға:
• Сыртқы экономикалық факторлардың өзгеруiне тез бейiмдiлiгi;
• Шағын инновациялық кәсiпкерлiк бiр салада тоқтап қалмай экономиканың
барлық сферасын қамтиды;
• Шағын кәсiпкерлiк iрi компанияларға қарағанда ғылыми – техникалық
зерттеулер нәтижелерiн инновацияларды өнеркәсiпке жылдамырақ енгiзедi;
Осындай елеулi артықшылықтары бола отырып шағын кәсiпкерлiк келесi
салалар бойынша бөлiнедi:
- шағын бизнестiң кәсiпкерлiк қызметтiң бағытталуына байланысты:
өндiрiстiк, коммерциялық, қаржылық, инновациялық болып бөлiнедi;
- кәсiпкердiң функционалды операциясының құрылымына қарай:
өндiрiспен басқару , қаржыландыру және делдалдық қызмет:
- шаруашылық түрлерiнiң санына байланысты : бiр профильдi , көп
профильдi;
- шаруашылықтың салаларына бағытталуына байланысты: өндiрiстiк
, агроөндiрiстiк, ауыл шаруашылық , құрылыста және басқада
халық шаруашылық салаларында .
Шағын кәсiпкерлiк нарық қатынастарын ұдайы iске қосып отыратын орта.
Экономиканың өтпелi кезеңiндегi шағын кәсiпкерлiк ең алдымен рыноктың
тауармен толығуына және жаңа жұмыс орындарының құрылуына мүмкiндiк бередi.
Жалпы алғанда, кәсiпкерлiк экономикада нақты белсендi, бәсекелес ортаны
ғана қалыптастырып қоймайды, сонымен қатар, мемлекеттiң экономикалық
дамуында оның тұрақталығының индикаторы есептi қоғамда орта тапты
жасақтайды. Шағын кәсiпкерлiктiң әлеуметтiк мiндетiне:
• Халықты жұмыспен қамту және жұмыссыздық мәселесiн шешу;
• Тұрмыс деңгейiн жоғары болуын қамтамасыз ету;
• Адамның өмiрге тың сенiммен қарауының мүмкiндiктерiн арттыру;
Ал шағын кәсiпкерлiктiң экономикалық мiндеттерiне келесiлердi жатқызуға
болады:
• Экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру;
• Жаңа жұмыс орындарын ашу;
• Рыноктағы сұранысқа және жалпы өзгерiстерге тез бейiмделу;
• Шектеулi ресурстарды тиiмдi пайдалану;
• Экономикалық активтi халықты барынша ынталандыру;
• Инвестицияларды тиiмдi салаларға тарту;
• Инновациялық жаңалықтарды ашып оны өндiрiске енгiзу;
• Кластерлiк жүйенiң дамуы;
• Лизингтiк қатынастардың дамуы;
• Өнiмдердiң сапалылығының жоғары болуы;
• Тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз етiп, ЖIӨ-нiң өсуiне өз үлесiн
қосады;
Дамыған елдердiң тәжiрибесi шағын кәсiпкерлiк экономиканың даму
қарқынын арттыра түсетiнiн көрсетедi. АҚШ-та барлық жұмыс күшiнiң 50%-iн
кәсiпкерлiкпен шұғылданушылар құрайды. Iшкi өнiмнiң 33%-i шағын кәсiпкерлiк
үлесiнде. Жапонияда жұмыс күшiнiң 80% шағын кәсiпкерлiкпен шұғылданады және
жалпы өнiмнiң 55% үлесiн алып отыр. АҚШ-та шағын кәсiпкерлiк ғылыми
зерттеу жұмыстарының 3% ғана жүзеге асырса да, өндiрiске енгiзiлетiн iрi
жаңалықтардың экономикадағы елеулi үлесi 50% құрайды.
Қазақстанда бүгiнгi күнi шағын және орта кәсiпкерлiк бастан кешiрiп
отырған қатынастарға қарамастан, экономиканың серпiндi дамып келе жатқаны
белгiлi болып отыр. Ең бастысы шағын кәсiпкерлiк саны өсiп келедi. Өсiм
соншалықты жоғары да емес, небәрi пайыздық бөлiгi ғана. Оның ЖIӨ-де өзiндiк
үлесi бар. Ол 30 % құрайды. Қазiргi кезде кәсiпкерлiк Қазақстанның бүгiнгi
экономикасында лайықты орын алуда.
Шағын кәсiпорындардың соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық
құрылымның қалыптаса бастағандығының айғағы. Алайда заңды тұлғалардың жалпы
санының 70% ғана жұмыс iстейдi.
Заңды түрде тiркелiп, мерзiмiнде жұмыс iстеген шағын кәсiпорындардың
басты көпшiлiгi алматы қаласында орналасқан.
Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ шағын бизнеспен
айналысатын әрбiр үшiншi адам сауда жүйесiнде, әрбiр бесiнсiшi өнеркәсiптiк
өндiрiсте, әрбiр алтыншысы құрылыста еңбек етедi. Тұрғындарды жұмыспен
қамтудың саны жағынан алғанда сауда саласында олардың 36,1%, өнеркәсiптiк
өндiрiс орындарында 21,2 % iстейдi, қалғандары түрлi қызмет
көрсетумен айналысады . Бұл деректiрдiн сауда iсi әлi де басым
екендiгiнде, салалық құрылымдарда өндiрiс көлемi әлiде өзгере
қоймаған көруге болады. Шағын кәсiпкерлiк саласында жұмыспен қамту
және фирмалар санының өсуi - негiзiнен коммерциялық кәсiпорындар
есебiнен толығып , жалпы алғанда баяу өседi.
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту жөнiндегi ақпаратты талдағанда
агроөнеркәсiптiк кешендегi шағын кәсiпкерлiк қазiргi уақытта елiмiздiң
эканомикасына тиiстi үлес қоса алмай отырғанын немесе табысын
жасырып ұстайтынын байқауға болады . Сонымен бiрге эканомиканы
сараптағанда мемлекеттiң стратегиялық бағытын жүзеге асыруда шағын
бизнес басты құралдардың бiрiне айналды .
Шағын кәсiпкерлiк, әсiресе агроөнеркәсiптiк өндiрiс саласында
мықты дамуы тиiс. Өткен жылдары ауыл шаруашылық шикiзатының басым
бөлiгi республикадан тыс жерлерге тасымалданып , сол жерлерде
өнделiп , дайын өнiм сапасы төмендедi, шығынға жол берiлдi.
Бүгiнгi таңда шағын кәсiпкерлiк эканомикасының еркше бөлiгi
ретiнде нақты жұмыс iстеп, даму үстiнде деп сенiммен айтуға
болады. Ал шағын кәсiпкерлiк Қазақстанды дағдарыстан алып шығатын
локомотивтiң нақ өзi.
Елбасымыз биылғы жылы “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi
экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауында,
елiмiз үшiн өзектi мәселелердiң бiрi Индустриалды-инновациялық стратегия
екенiн атап көрсеттi.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде
экономикада кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын
кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа
технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек.
Нарықтық қатынастар аясында жүзеге асырылып жатқан кәсiпкерлiк
қызметтiң мемлекет тарапында және экономика өмiрiнде атқаратын ролiнiң
ұшан теңiз екенi дәлелдеудi қажет етпейдi. Қазiр дамыған өркениеттi
елдердiң қайсысын алып қарасақ та шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыта
отырып, айтарлықтай жоғары дәрежеге жеткенi баршаға мәлiм.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру
жолында оның негiзi болып табылатын кәсiпкерлiк қатынастарды дамытып, оны
жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi.
Нарықтың өрлеп, өркендеуi кәсiпкерлiктiң қызметтерiне айтарлықтай
тәуелдi болады. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк нарықтық экономиканың қайнар
көзi болып табылады. Осы шағын кәсiпкерлiк арқылы көптеген әлеуметтiк –
экономикалық мәселелердi шешуге болады. Шағын кәсiпкерлiктi дамыту арқылы
елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз ету, халықтың негiзгi бөлiгiң
жұмыспен қамту, қоғамда орта тапты қалыптастыру қызметтерiн атқарады.
2. Қазақстан Республикасында шағын бизнестiң дамуы мен
мәселелерi
Ең алдымен шағын кәсiпкерлiктiң дамуын тежеп отырған мынадай
мәселелердi атап өтсек болады:
• шағын кәсiпкерлiктi қолдау инфоқұрылымның жеткiлiксiздiгi;
• қолданылып жүрген заңдарды жергiлiктi деңгейде орындау тәртiбiнiң
әлсiздiгi;
• салық салу және салықтық тексеру жүйелерiнiң тым күрделiгi;
• негiзгi қаражатты алуға және айналым қаржатын молықтыру үшiн
кешендiк ресурстарға қол жеткiзудiң шектеулiгi;
• эканомикалық қаржы секторында жұмыс iстейтiн шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң iске қосылмаған, коммуналдық меншiктегi өндiрiстiк
үй - жайларды сатып алу тәртiбiнiң күрделiлiгi және тым жоғары
жалға алу ақысы;
• кадрларды даярлау және шағын кәсiпкерлiктi ақпараттық
қолдауының тұтас жүйесiнiң жоқтығы;
• шағын кәсiпкерлiктiң мемлекеттiк құрылымдармен өзара iс қимыл
жасаудың ұйымдық проблемалары;
• шағын кәсiпкерлiктiң даму жолындағы әкiмшiлiк тосқауылдар;
• шағын бизнестi инновациялық тұрғыдан барлық жағынан қолдау;
• шағын кәсiпкерлiкте кластерлiк жүйенiң дамымауы;
• рыноктық қатынастардың, шағын бизнестiң, әсiресе бәсекелестiк
қатынастың дамуына монополилардың кедергi болуы;
Кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн қолайлы орта қалыптастыру
бағыттарының бiрi болып кәсiпкерлiк қызметтi ұйымдастыру мен жүзеге
асырудағы мемлекеттiк үкiмет орындарының актiлерiн iс-қимылдарын және
әрекетсiздiгiнен туындаған әкiмшiлiк тосқауылдар ретiнде белгiленетiн
кедергiлердi жою болып табылады. Осы кедергiлер көбiнесе жергiлiктi
жердегi атқарушы үкiметтiң әрекетiне байланысты.
Шағын кәсiпкерлiк дамуын желдетудiң және бюджетпен өзара
қарым-қатынастарды тәртiпке келтiрудiң маңызды фокторы салық жүйесiн
барынша ықшамдау болуға тиiс. Мұндай ең өткiр проблема салықтық
тексерулердiң ретсiздiгi болып отыр. Әрбiр шағын кәсiпкерлiк
субъектiсi орташа алғанда 6-8 ресми салықтар мен алым түрлерiн
төлейдi, сонымен бiрге олардың әр қайсысы бойынша өз есептеу
әдiстемесi, салық салу негiзi, төлеу тәртiбi мен мерзiмдерi есеп
беру деректемелерi мен нысандары ба.
Қазақстан Республикасында шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен
қолдаудың 2001 – 2002 жылдарға арналған бағдарламасын Қазақстан
Республикасының Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестiктi қолдау
және шағын бизнестi қолдау жөнiндегi агенттiгi Қазақстан
Республикасының Президентiнiң “ Қазақстанның – 2030” жылға дейiнгi
даму стратегиясын одан әрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы
2000 жылдардағы кезең iшiнде iске асыру Қазақстан Республикасында
жеке кәсiпкерлiктiң жасақталуы қалыптасуына негiз қалады.
Ең жиi кездесетiн әкiмшiлiк тосқауылдардың бiрi
кәсiпкерлiк қызметтi тiркеу және лицензиялау жүйесiнiң
жетiлмегендiгi болып табылады. Осыны жүзеге асыру жөнiндегi iс-
шаралар жоспарында көзделетiн тiркеу және лицензиялау жүйесiн
ықшамдау:
• шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн бәсекеге неғұрлым қабiлеттi,
ал кәсiпкерлiктi ұйымдастыруды неғұрлым арзан ете отырып,
кәсiпкерлiк жүргiзудiң операциялық шығындарды азайтуға;
• шығын кәсiпкерлiк кәсiпорындары үшiн қолайлы орта жасауды
қамтамасыз етуге және құрылып жатқан шағын кәсiпкерлiк
субъектiлердiң санын арттыруға ;
• жер учаскiлерiн, жылжымайтын мүлiк орталығында құжаттаманы
рәсiмдеу, өнiмдердi сертификаттау, үй жайларды қайта жоспарлау
және қайта жаңарту.
Жергiлiктi жерлерде шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк
қолдау мен дамытуды жүзеге асырудың негiзi “ Шағын кәсiпкерлiктi
мемлекеттiк қолдау туралы ” Заңға сәйкес маслихаттар сессияларында,
оған өкiлеттi орган мiндеттi түрде қатысады, атқарушы органдардың
есептерiн мiндеттi түрде тыңдай отырып бекiтiлетiн аймақтық
бағдарламалар болуы тиiс.
3. Шағын бизнестi мемлекеттiк және инновациялық қолдау шаралары мен
құралдары
Бүгiнгi таңда кәсiпкерлiк өзiнiң құқықтық мәртебесi жағынан жеткiлiктi
қорғалған институтқа жатпайды, бұл әсiресе шағын бизнеске қатысты.
Шағын бизнестiң ортақ мүдделерiн және әр субъектiнiң мүдделерiн
қорғау, мемлекеттiк емес ұйымдардың ролiн күшейту мақсатында “Жемқорлықпен
күрес туралы” Заңды жүзеге асыру үшiн шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң
құқығы заңды тұрғыда тиянақтау, тұтынушылар құқығын қорғау қоғам үлгiсi
бойынша мамандандырылған ассосацияларға бiрiгу көзделедi.
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту үшiн мемлекеттiк емес қаржыландырудың
мүмкiндiктерiн пайдалану – шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң едәуiр
бөлiгiнiң әлеуетiн бiрiктiруде жатыр. Өзара сақтандыру қоғамдарын, мүлiк
пен өз мүшелерiнiң өзге мүлiктiк мүдделерiн сақтандыруды жүзеге асыратын
коммерциялық емес ұйымдарды құру мен дамытуға айрықша мән берiлiп отыр.
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдауды қаржылық қамтамасыз ету
республикалық және жергiлiктi қаражат есебiнен жыл сайын аталған
мақсаттарға көзделетiн бөлiнген қаржы шегiнде, сондай-ақ ҚР-сы заемдардың,
мемлекеттiк ақшалай гранттар есебiнен жүзеге асырылатынболады.
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекет тарапынан қолдаудың негiзгi бағыттары:
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудiң, олардың
қызметiн лицензиялаудың, олардың өнiмiн сертификаттаудың оңайтылғн
тәртiбiн белгiлеу;
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн қолдау мен дамыту үшiн
инвестицияларды, оның iшiнде шетел инвестицияларын тарту мен пайдалану
жүйесiн жасау;
• Қаржы көздерiн анықтай отырып шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне несие
берудiң арнаулы бағдарламаларын жасау;
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң шетелдiк әрiптестерiмен сауда ,
ғылыми – техникалық, өндiрiстiк және өзге де байланыстарын дамытуды
қоса алғанда , олардың сыртқы экономикалық қызметiн қолдау;
• өнiмдер өндiруге, жұмыс атқарып , қызмет көрсетуге мемлекеттiк сатып
алуды орналастырған кезде шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне
артықшылықтар беру.
“Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес шағын кәсiпкерлiк мемлекеттiк
қолдаудың негiзгi бағыттарының бәрi шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi
үшiн қолайлы жағдай туғызудың құқықтық ретiн белгiлеу болып
табылады.
Эканомикалық нақты секторының қызметiнiң әр түрлi салаларында
франчайзингтiлiк қатынастармен дамыту мен құруды қамтамасыз ету үшiн
бiр қатар өзге де нормативтiк құқықтық актiлерге өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзiлу болжанып отыр.
Шағын кәсiпкерлiктiң дамуына тосқауылдарды жеңiп шығудың негiзгi
жолдарының бiрi кәсiпкерлiк сектордың орталық және жергiлiктi
атқарушы органдармен өркениеттi өз ара iс – қимылын жасалуы болуға
тиiс. Осыған байланысты кәсiпкерлердiң қоғамдық бiрлестiктерi
кәсiбилiгiнiң деңгейiн арттыру жөнiндегi жұмысты жандандыру қажет.
Заңдар базасында сақталып отырған проблемаларды ескере отырып оны
жетiлдiру мақсатында мынандай шаралар кездесiп отыр :
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлердiң құқықтарына құжат келтiрiлген
заңсыз қабылданған актiлер үшiн мемлекеттiк органдардың
лауазымды тұлғалардың жауапкершiлiгi тегiн , бұл ретте
келтiрiлген заңды тұлғаның жеке қаражаты есебiне өтеудi көздей
отырып эаңды түрде бекiту;
• Шағын кәсiпкерлiк субъектiлердiң тексерулердi жүзеге асыру
тәртiбiн реттейтiн бiрыңғай құжат әзiрлеу;
• Бақылаушы органдар практикасынан рейдтiк тексерулердi алып тастау
үшiн шаралар қолдану;
• Тексерулер жүргiзуге арналған нұсқаманы онда наұты шаруашылық
жүргiзушi объектiнiң атауын көрсеттпей тиым тiркеуге салу;
• Шағын кәсiпкерлiк мәселелерiне қатысты заң нормативтiк жобаларын
шағын кәсiпкерлiктi қолдау жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк
органмен және оны аумақтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz