Меншік саяси - экономикалық категория ретінде

Ж о с п а р : бет

I Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2

1.1. Меншік туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1.2. Меншік саяси.экономикалық категория ретінде ... ... ... .. 5
1.3. Меншікті мемлекет иелігінен алу мен
жекешелендірудің нарықтық экономикадағы орны ... ... ... ... .7

II Негізгі бөлім
2.1. Мемлекеттік иелігінен алу мен
жекешелендірудің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
2.2. Меншік формалары мен олардың даму диалектикасы ... 10
2.3. Қазақстан Республикасында меншіктің
әр түрлі формаларының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.4. Мемлекеттік иелігінен алу мен
жекешелендірудің Қазақстандық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

III Қорытындысы
3.1. Жекешелендірудің Қазақстанға тигізетін әсері ... ... ... ... 18
3.2. Мемлекет иелігінен алу.меншік
қатынастарын қайта құрудың шешуші бөлігі ... ... ... ... ... ... . 23

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

Кіріспе

Бұл тақырып өте күрделі және көп қырлы.Ол әлеуметтік-экономикалық жүйенің терең және өте мәнді қатынастарын қамтиды.Бүгінгі таңда меншік қатынастарының проблемалары өзекті сұрақтардың бірі және пікірталас туындайтын тақырыпқа айналып отыр.
Нарықты экономикаға көшу меншік қатынастарына тікелей байланысты. Өйткені қай қоғам болсын,өндіріс қатынастарының негізінде белгілі бір меншік формасы жатыр.Сондықтан нарық қатынастарына көшу кезеңінде оның көптеген объективті мәселелері өз шешімін күтуде.Мәселен,ондаған жылдар бойы біз меншіктің мемлекеттік /жалпы-халықтық/ және кооперативтік екі түрін ғана мойындап келдік.
Қазіргі таңда айқындалып отырғанындай,бұрынғы көзқараспен социализм орнату жолында деп есептелінген елдердегі әлеуметтік-экономикалық жүйенің күйреуінің басты себептерінің бірі – мемлекеттік меншік қатынастарының үстемдікке ие болуы.Сол себепті де оларды өзгерту және түбегейлі құру туралы қорытынды жасалды.Сөйтіп,бұл проблемаларға қоғам тарапынан өзіндік көзқарас білдіру мәселесі алға тартылып отыр.[7]
Қазіргі қазақстандық заңнамаға сәйкес меншік иесі (өз қалауы бойынша) меншік объектісін иеленеді,пайдаланады және билік етеді. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінде келесі категорияларға түсінік беріледі:
Иелену-мүлікті іс-жүзінде иелену мүмкіндігінің заң жүзінде қамтамасыз етілуі.
Пайдалану-мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алудың,сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі.
Билік ету-мүліктің тағдырын айқындаудың заңмен қамтамасыз етілуі.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас нысандарының құқықтық ауқымын анықтайды.Әлемдік тәжірибеде және батыс ғылымында мемлекеттік болып табылмайтын барлық меншік «жеке» деп танылады. «Жеке» жеке-дара және топтық (аралас меншік) бола алады. Қазақстан Республикасында меншік нысанына қарай тіркелген заңды тұлғалардың саны 2002 жылғы 1 қаңтарда келесідей болды: барлығы 156,4 мың,соның ішінде мемлекеттік меншік – 24,1 мың; жеке меншік –127,1мың; оның ішінде мемлекеттің қатысуымен – 1,3мың;біріккен кәсіпорындар (шетелдіктердің қатысуымен) – 4,1мың;шет елдік меншік – 5,1мың.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы меншік қатынастарын өзгертудің заңды қажеттілігін туындатты. Бұл мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру арқылы жүзеге асырылады.
Сондықтан,мен бұл тақырыпты таңдап, оны толығымен зерттеп,алдыма қойған мақсатымды жүзеге асыру болды.[4]

Пайдаланылған әдебиет:

1. Экономикалық теория негіздері Я.Әубәкіров
Алматы 1998ж. «Санат» 310-314, 318-323 бет
2. Экономикалық теория
С.С.Мәуленов, С.Қ.Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов
Алматы 2004ж. «Экономика» 45-47бет
3. Экономикалық теория
О.Қ. Шеденов, Е.Н.Сағындықов, Б.А.Жүнісов
252бет
4. Экономикалық теория
В.Крымова
«Кестелі оқу құралы»
Алматы 2003ж. 19-20бет
5. 21 ғасырға қандай экономикамен кіреміз
Оразәлі Сәбден
Алматы 1997ж. «Қазақстан» 104-106бет
6. Жалпы экономикалық теория
О.Қ. Шеденов, Е.Н.Сағындықов, Б.А.Жүнісов
Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университет 2004ж. 21бет
7. Нарықтық экономика теориясына кіріспе
Б.Мәдешев
Алматы «Экономика»1995ж. 47-51, 54-64бет
8. Қазақстан Республикасының Конституциясы
Алматы «Жеті Жарғы» 2000ж. 7-8бет

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Ж о с п а р :
бет

I Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2
1.1. Меншік туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1.2. Меншік саяси-экономикалық категория ретінде ... ... ... .. 5
1.3. Меншікті мемлекет иелігінен алу мен
жекешелендірудің нарықтық экономикадағы орны ... ... ... ... .7

II Негізгі бөлім
2.1. Мемлекеттік иелігінен алу мен
жекешелендірудің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.2. Меншік формалары мен олардың даму диалектикасы ... 10
2.3. Қазақстан Республикасында меншіктің
әр түрлі формаларының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 12
2.4. Мемлекеттік иелігінен алу мен
жекешелендірудің Қазақстандық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 14

III Қорытындысы
3.1. Жекешелендірудің Қазақстанға тигізетін әсері ... ... ... ... 18
3.2. Мемлекет иелігінен алу-меншік
қатынастарын қайта құрудың шешуші бөлігі ... ... ... ... ... ... . 23
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 31

Кіріспе

Бұл тақырып өте күрделі және көп қырлы.Ол әлеуметтік-экономикалық
жүйенің терең және өте мәнді қатынастарын қамтиды.Бүгінгі таңда меншік
қатынастарының проблемалары өзекті сұрақтардың бірі және пікірталас
туындайтын тақырыпқа айналып отыр.
Нарықты экономикаға көшу меншік қатынастарына тікелей байланысты.
Өйткені қай қоғам болсын,өндіріс қатынастарының негізінде белгілі бір
меншік формасы жатыр.Сондықтан нарық қатынастарына көшу кезеңінде оның
көптеген объективті мәселелері өз шешімін күтуде.Мәселен,ондаған жылдар
бойы біз меншіктің мемлекеттік жалпы-халықтық және кооперативтік екі
түрін ғана мойындап келдік.
Қазіргі таңда айқындалып отырғанындай,бұрынғы көзқараспен социализм
орнату жолында деп есептелінген елдердегі әлеуметтік-экономикалық жүйенің
күйреуінің басты себептерінің бірі – мемлекеттік меншік қатынастарының
үстемдікке ие болуы.Сол себепті де оларды өзгерту және түбегейлі құру
туралы қорытынды жасалды.Сөйтіп,бұл проблемаларға қоғам тарапынан өзіндік
көзқарас білдіру мәселесі алға тартылып отыр.[7]
Қазіргі қазақстандық заңнамаға сәйкес меншік иесі (өз қалауы
бойынша) меншік объектісін иеленеді,пайдаланады және билік етеді. Қазақстан
Республикасы Азаматтық кодексінде келесі категорияларға түсінік беріледі:
Иелену-мүлікті іс-жүзінде иелену мүмкіндігінің заң жүзінде қамтамасыз
етілуі.
Пайдалану-мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алудың,сондай-ақ одан пайда
табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі.
Билік ету-мүліктің тағдырын айқындаудың заңмен қамтамасыз етілуі.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және
аралас нысандарының құқықтық ауқымын анықтайды.Әлемдік тәжірибеде және
батыс ғылымында мемлекеттік болып табылмайтын барлық меншік жеке деп
танылады. Жеке жеке-дара және топтық (аралас меншік) бола алады.
Қазақстан Республикасында меншік нысанына қарай тіркелген заңды тұлғалардың
саны 2002 жылғы 1 қаңтарда келесідей болды: барлығы 156,4 мың,соның ішінде
мемлекеттік меншік – 24,1 мың; жеке меншік –127,1мың; оның ішінде
мемлекеттің қатысуымен – 1,3мың;біріккен кәсіпорындар (шетелдіктердің
қатысуымен) – 4,1мың;шет елдік меншік – 5,1мың.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы меншік қатынастарын өзгертудің заңды
қажеттілігін туындатты. Бұл мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру арқылы
жүзеге асырылады.
Сондықтан,мен бұл тақырыпты таңдап, оны толығымен зерттеп,алдыма
қойған мақсатымды жүзеге асыру болды.[4]

1.1. Меншік туралы ұғым

Қай ел болсын, оның шаруашылық өмірімен жете танысу барысында
мынадай сауалдарға тап боламыз: экономикалық билік кімнің қолында? Немесе
адамдардың өмір сүру негізі – материалдық игіліктерді иемденетін кім? Бұл
биліктің мәні - өндіріс құрал-жабдықтарына және оның нәтижелеріне тиісті
меншік қатынастары болып табылады.
Меншік – қоғамдық құрылыстың экономикалық негізі – қоғамдық
бастаулардың негізіне жатады. Сондықтан әрбір мемлекет меншік туралы заңдар
қабылдап, оны қорғайды. Меншік, заң жағынан алып қарағанда, мүліктік
қатынастарға жатады. Құқықтық нормалар мен актілерде материалдық байлық әр
түрлі субъектілержеке адамдар, әлеуметтік топтар, таптар,
мемлекетарасында қалай иемделінетіні және бөлінетіні анықталады. Меншік
иесі заңмен анықталған мүліктерге ие болады. Және ол қолындағы мүліктерді:
иемдену, пайдалану және оған иелік жасау өкілеттілігін алады.[7]
Меншіктің пайда болу табиғатына қомақты үлесті Уильям
Петти,Давид Рикардо және Адам Смит қосты.Олар алғаш рет қоғамның тапқа,
яғни жалдамалы жұмысшы,капиталист және жер иеленуші болып жіктелуіне
негіздеді.Уильям Петтидің еңбек – байлықтың атасы,жер – оның анасы деген
қанатты сөздері өзінің мәнін осы күнге дейін жойған жоқ..[6]
Бұрынғы Одақтағы қоғамдық ілімдер дамуының басты кемшілігі –
объективтік процестердің нақты күрделілігін жеңілдетуге саяды. Бұд жағдай
меншік ұғымын зерттеу процесінде де көрініс алды. Біріншіден, меншікті
жігерлі қатынастар ретінде, тек құқылық феномен деп түсіну. Егер саяси
экономия объективті экономикалық процестерді қарастыратындығы және ол
меншіктің мазмұнын бір жақты түсіндіретіндігіне көңіл аударсақ, онда бұл
көзқарастың дұрыстығы күмән туғызбайды. Ал осындай бағытты жақтаушылар
меншікті құқықтық жағынан қарастыру – иемденудің экономикалық қатынастарын
бейнелейтінін, сол себепті де бұл олардың түрлері екендігін де мойындайды.
Әйтсе де олар экономикалық қатынастарды, меншік қатынастары ретінде
қарастырудың орнына, түрді мазмұнынан айырып алады.
Екіншіден, көп уақыттар бойы меншіктің экономикалық және құқықтық
мазмұнына тереңдеп бармай, оны бетінен қалқып түсіндіру орын алып келді.
Көптеген авторлар меншіктің экономикалық мазмұнының салыстырмалы
дербестігіоның мазмұнын өндірістік қарым-қатынастар арқылы анықтаумен
оның құқықтық мазмұнының күрделілігін мойындаумен бірге, олардың арасындағы
өзара байланыс туралы нақты жауап бермеді.
Әйтсе де бірқатар экономикалық әдебиеттерде бұл проблема туралы
маңызды ой-пікірлер айтылып та жүрді.
Олар меншік туралы ұғымдарды толықтырып отырды. Мұның позитивті
маңыздылығы сонда, меншік экономика мен құқықтық біртүтастығы деп
тұжырымдалды. Демек, меншік қатынастарының ерекшелігі де дәл осында.
Меншік қатынастары құқықтық және экономикалық материалдардан тыс
қалыптаспайды, олар осы екі формада бірдей әрекет жасайды. Сонымен,
меншіктің категория ретінде қоғамдық процесті сыпаттайтын принциптерінің
ерекшелігі осында.
Ендігі басты мәселе – меншіктің мәні және сыпаты туралы. Жалпы,
меншік дегеніміз не? Міне, осы сұраққа жауап іздеу қажет.
Меншік дегеніміз - өндіріс құрал-жабдықтарын және өндірілген
өнімдерді иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын қоғамдық
қатынастар. Ол адам және заттың арасындағы қарым-қатынас емес, адамдар
арасындағы қатынастар болып табылады.
Күнделікті тәжірибеде меншік қатынастарының экономикалық мазмұны мен
оның құқықтық арасындағы айырмашылықтарды ажырата білу қажет.[7]

1. 2.Меншік саяси-экономикалық категория ретінде

Мұны өндірістің қоғамдық формасын анықтайтын, адамдар арасында құрал-
жабдықтарды пайдалану процесіндегі болатын қарым-қатынастар жүйесі деп
түсінеміз. Сондықтан, меншік туралы жалпы түрде оны: тек таза абстракция
ретінде ғана айтуға болады. Ол экономикалық категория ретінде белгілі бір
нақтылы әлеуметтік қарым-қатынастарды бейнелейді.
Сонымен, меншік экономикалық категироя ретінде – экономикалық
қатынастардың абстракциялық көрінісі. Яғни, меншік – нақты қоғамның
экономикалық қатынастарының толық жүйесіндегі қандай да бір экономикалық
немесе топтық (жиынтық жүйе) қарым-қатынастарының абстрактылы көрінісі
болып табылады.
Өндіріс процесін адамдардың өзінен тыс табиғатты иемденуі деп айтуға
да болады. Бұл иемдену өндіріс факторларының ұштастыру арқылы жүзеге
асырылады. Ал, ұштастыруда әр түрлі қоғамдық формалар қолданылады.
Сөйтіп, экономикалық категория ретіндегі меншіктің мазмұнына
жоғарыдағыдай анықтама беруге болады. Әйтсе де әртүрлі жағдайда меншіктің:
мемлекеттік, жеке меншік, ұжымдық деген тәрізде т.с.с. белгілі бір
әлеуметтік формалары бар.
Меншік – иемдену, билеу, пайдалану тәрізді күрделі қарым-қатынастар
ретінде осы қоғамның экономикалық қатынастарының барлық жүйесі арқылы
жүзеге асырылады. Олай болса, оның экономикалық мазмұны мен заңдылық
қозғалысын тану үшін экономикалық қатынастарадың барлық жүйесін зерттеу
қажет.
Қоғам өзара қарым-қатынастағы және әрқайсысының ерекше өзіндік
мүдделері бар элементтерден, яғни кәсіпкерлер және жұмыскерлерден тұрады.
Және олардың мақсат-мүдделері өндірістің бағдар-бағытын анықтайды. Мұны
мынадай екі вариантқа топтауға болады:1. Кәсіпкерлер мен жұмыскерлердің қай-
қайсысы болсын, өндірісті жүргізгендеұйымдастырғандақашанда өз
мүдделерінің қамтамасыз етілуі басым болуын көздейді. 2. Өндірісті
ұйымдастырғанда өз мүдделерін теңестіруге және олрды оптимальды үйлестіруге
ұмтылады.
Иемдену – адамдар арасындағы экономикалық байланыстарды бейнелейді,
егер олар; мына зат менікі десе, онда бұл жайт қалыптасып үлгерген
шаруашылық байланыстарын сыпаттайды және бұл мүлікті кімнің иемденуге
құқығы бар, ал кімнің құқығы жоқ екендігін көрсетеді.
Иемденуге қарама-қарсы ұғым – иелігінен айрылу. Иемдену ұғымы –
қоғамның бір бөлігі – құрал-жабдықтарды өз иелігіне алып, басқа адамдардың
тіршілік ету көзінен айыру дегенді білдіреді. Осыған сәйкес бір адамдардың
өндірген өнімдердің басқа біреулер, демек, құрал-жабдықтардың қожайындары
иемденеді.
Көптеген жағдайда құрал-жабдық иелері өздері өндіріс процесімен
айналыспайды. Ол белгілі бір шартқа сәйкес өз заттарын басқа біреуге
пайдалануғажалғабереді. Бұл жағдайда меншік иесі және кәсіпкерлер
арасында мүлікті шаруашылық түрінде пайдалану қарым-қатынастары туындайды.
Сөйтіп кәсіпкер басқа біреудің меншігіне қожалық етуге және оны пайдалануға
уақытша заңдық құқық алады. Бұған жалға беру мысал бола алады. Оның басқа
да түрлері бар. Мәселен, концессия – мемлекеттің жеке адамдарға, шетел
фирмаларына өндірістік кәсіпорындарды немесе оның белгілі бір бөлігін цех
шарт бойынша өндірістік әрекет жасауға беруі. [7]

1.3.Меншікті мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің нарықтық
экономикадағы орны

Өтпелі кезеңде нарықтық экономикаға өту мемлекет үшін қиын
мәселелерді көлденең тартады: меншік қатынастарын өзгерте,қайта құру,
жалпы жаппай мемлекеттік меншіктен өндіруші мен меншіккердің жақындасу
түрлерін табу, тіпті олардың толық бірігуін қамтамасыз ету.Демек,
мемлекеттік меншікті реформалау, оны жекешелендіру, мемлекеттік мүліктің
жеке объект және жеке ұжымдық иелігіне ауыстыру мәселесі туындайды.
Мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру ғана кәсіпорынның экономикалық
еркіндігі мен жауапкершілігін органикалық түрде ымыраластыра алады.
Бұрынғы кейбір социалистік елдерде мемлекеттік меншік басқа
меншік түрлерінің жалпы құрылымына қарағанда артықтау болады. Осы
жағдай ел экономикасында бәсекелестіктің болмауына алып келіп,
өндіріс тиімділігін төмендеуіне, өндіруші кәсіпорындар тұтынушыны билеп
төстеуіне және тапшылық экономикасының пайда болуына алып келді.
Осылардың барығы бәсекелестік нарықтық ортаны құру үшін
мемлекеттік меншікті реформалау қажеттілігін анықтады. Осыны жүзеге асыру
өндірушінің тұтынушыға өктемділігін жоюға, өндіріс тиіділігін
арттыруға, нарықты жоғары сапалы таур мен қызмет көрсетумен барынша
толтыра түседі.
Өтпелі экономика кезіндегі мемлекеттік қатынастарды басқаша құрудың
халықаралық тәжірибесі меншік түрлерін өзгертудің эволюцияреформаторлық
тәсілін, жекешелендіру тәсілін кеңірек қолдануды дәріптейді.
Экономикалық әдебиеттерде мына екі терминді: мемлекеттен алу мен
жекешелендіруді бір-біріне теңестіріп қарайды. Алайда
мемлекетсіздендіру термині мемлекеттен тікелей басқару қызметін алып
тастауды түсіндіреді . Басқаша айтқанда, мемлекеттік кәсіпорынға өзінше
еркіндік беру меншік түрін ауыстырумен байланысты емес.Мемлекетсіздендіру-
жекешелендіруге дейінгі аралық баспалдақ.
Мемлекет қармағынан алу-мемлекеттік меншікті өзгертуге байланысты
мемлекеттің экономикадағы шектен тыс ролін жоюға бағытталған шаралар
жиынтығы.
Мемлекет қармағынан алу монополизмді жеңуге,бәсекелестік пен
кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған.
Ол мына бағыттар бойынша жүреді:
1)иемдену процестін мемлекет қарамағынан алу;
2)шаруашылық жүргізудің сан түрлі нысандарын жасау;
3)жаңа ұйымдық құрылымдарды қалыптастыру.
Экономиканың мелекеттен алу-жай емес, кең көлемді процесс. Ол
мемлекеттік кәсіпорынның мемлекеттік емес меншік түрінің аясына ауысуын
қарастырып, акционерлік , кооперативтік және жеке кәсіпорындардың
құрылуын көздейді. Экономиканы мемлекеттен алудың мақсаты-әртүрлі меншік
түрінің қалыптасуына , бәсекелестік кәсіпкерліктің дамуына , әлеуметтік
–бағытталған рыноктық экономика тиімділігіне бірдей экономикалық
жағдай жасау. Мемлекеттен алу мен жекешелендіруге мемлекет меншік
объектілері –кәсіпорын, бірлестік, ұйымдар және олардың бөлімшілері,
сондай-ақ ,әлеуметтік аяның мәдени қызмет көрсету объектілері, мемлекеттік
тұрғын-үй қоры және басқада құндылықтар жатады. Мемлекеттен толық алу
кәсіпорынның бақылау цифры мен міндетті мемлекеттік тапсырысының ,
материладық ресурсқа лимиттер тұтынушыны әкелушіге және бағаны орталықтан
бекітуге жоғарғы ұйымға бағыну институтын жоюды талап етеді. Әртүрлі
меншіктегі кәсіпорындар арасындағы экономикалық қатынастар келісім
негізінде құрылады.[1]
Мемлекеттік меншікті жекешелендіру барысында шешіліп жатқан
экономикалық міндеттерге мыналар жатады:
-бюджет тапшылығының едәуір дәрежеде түсімі жоқ және тиімділігі төмен
мемлекеттік кәсіпорындарға субсидиялар мен дотациялар берілуі есебінен
қысқаруы,яғни мемлекеттік бюджет уақытының қысқаруы;
-жекешелендірілген кәсіпорындарда экономикалық өсуі арқасында ұлттық
экономика тиімділігінің артуы;
-шаруашылықты тиімді жүргізуші субъектілер ретінде жеке меншік иелері
тобының қалыптасуы;
-нарықтық экономикадағы негізгі субъектілер ретінде экономикалық тәуелсіз
тауар өндірушілер қалыптастыру;
-еңбек қызметкерлерінің материалдық ынталылығын арттыру және соның
негізінде жаңа механизм жасау;
- жеке меншікке ие адамдар санын көбейту мақсатымен өндіріс құралдарына
меншікті бөлу;
-нақты ортаны жасау мен ұлғайту және өндірістің монополиясыздандырылуын
қамтамасыз ету;
-капиталдың салалар арасындағы ауыс-түйісін арттыру және экономикадағы
құрылымдық өзгерістер процестерін жеделдету;
-тиімді жұмыс істейтін кәсіпорындарды жекешелендіруге жеке меншік
салымшылары мен заңды тұлғалардан капитал тартылуын ұлғайту мен жеделдету;
- капитал рыногын жасау;
-шағын және орташа бизнесті дамыту;
- кәсіпорындардың шешімдер қабылдауына мемлекеттің араласуын шектеу.[5]

2.1. Мемлекеттік иелігінен алу мен жекешелендірудің әдістері

Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік объектілерін мемлекеттен
алу мен жекешелендірудің төмендегідей түрлері қолданылады:а) мемлекеттік
кәсіпорын мүлігін жалға беру; б) мемлекеттік меншік объектілерін
концессияға беру; в) мемлекеттік кәсіпорынды акционерлік қоғам немесе
серіктестік ретінде құру; г) еңбек ұжымы мүшелерінің мемлекеттік кәсіпорын
мүлігін сатып алу; д) мүліктері мемлекеттік меншікке жатпайтын мемлекеттік
кәсіпорын мүлігін заңды тұлғаға және азаматтарға конкурс немесе аукцион
арқылы сату.
Бұл құбылыс агроөнеркәсіп кешенінде былай жүзеге асады:
- совхоз бен басқа да ауылшаруашылық кәсіпорындары, фермерлік және шаруа
қожалықтары, шағын кәсіпорын мен олардың ассоциациялары және басқа
мемлекеттік емес шаруашылық түрлері ретінде қайта құрылды:
- ашық және жабық типтегі акционерлік қоғамды құру;
- құс фабрикасы мен кешендерін, теплица комбинаты акционерлік, шаруашылық
қоғамы немесе серіктестігі етіп қайта құру;
- рентабелді емес мемлекеттік ауылшаруашылығы кәсіпорын мүлігін заңды
және жеке тұлғаларға аукцион арқылы сату: 1997 жылы 1 қаңтарда 2400 кеңшар
(совхоз) мен ұжымшар (колхоз) қайта құрылып, 47000 шаруашылық субъектілері,
оның ішінде 3200 шаруа қожалығы құрылды.
Меншікті мемлекеттен алу мен меншікті жекешелендіру тғыз байланысты
болады.
Мемлекеттік меншікке жататын барлық халық шаруашылық салалары
–кәсіпорын,мекемелер немесе ұйымдар жекешелендіру объектісі болып табылады.
Жекешелендірілген объект жеке тұлғаға жеке меншік ретінде сатылуы мүмкін,
ал топтасқан адамдарға – жалпы меншік үлесін бөлу негізінде жүргізіледі.

Жекешелендіру-меншікті мемлекет қарамағынан алудың бағыттарының
бірі,оның мәні-меншікті жеке және заңды тұлғалардың жеке меншігіне
беруде,нарықтық қатынасқа өтудің түбірлі мәселесі. Ол жеке меншік секторы
мен акционерлік қоғамдардың және бірлескен кәсіпорындардың алдыңғы
позицияларды алуын көрсететін қозғалысты анықтайды.Оның жүргізулі нарықтық
қатынастың пәрменділігіне байланысты болады.Жекешелендіру-меншіктің барлық
түріне-мемлекеттік,ұжымдық және жеке меншіктің теңдігі мен құқығына қалыпты
жағдай жасайды.Адамдарға меншікті қайтарумен байланысты өндірушілерден
бәсекелесуге жарамды өнім түрлерін өндіруге деген ынтасының арта түсетініне
сенім білдіруге болады.[2]

2.2. Меншік формалары мен олардың даму диалектикасы

Меншік – қашанда белгілі бір тарихи қалыптасқан формаларда пайда
болып дамиды. Адамдардың жасампаз әрекеттерінің негізі материалдық
құралдарын иемдену – бұл әр қоғамдық өндірістің дамуының өзекті көзі. Ал
экономиканың басты құрылымы конструкциясы технолоигялық процесс те
жұмысшы мен және оның еңбегінің өндірістің заттық факторларымен ұштасуы
қандай қоғамдық формада жүзеге асырылатынына тәуелді болады.
Адамзат қоғамының тарихи даму барысында құрал-жабдық меншіктерінің әр
түрлі формалары белгілі. Алдымен олардың біріне-бірі қарсы: жалпы және жеке
меншік деп аталатын екі формасы бар.
Жалпы меншік – ұжым ретінде бірлескен адамдарға берілген құрал-
жабдықтар, яғни бұл – олардың барлығына ортақ меншік деген сөз. Мұндай
иеленушілік әр түрлі қоғамдарға тән. Ол – рулық қоғамның даму кезеңінде:
алғашқы қауымдық меншік, отбасы меншігі деп бөлінгені белгілі.
Меншіктің басты формасының бірі – ұжымдық кәсіпорынның меншігі. Бұл
меншік: мемлекеттік кәсіпорынның барлық мүлкі еңбек ұжымының меншігіне
көшкен; жалға алынған мүлікті сатып алған немесе заңда көзделген басқа да
тәсілдер арқылы ие болған мүлік жағдайында пайда болады. Сонымен бірге,
ұжымдық кәсіпорынның мүлкі, оның ішінде өндірілген өнім, алынған табыс –
олардың ортақ игілігі болып табылады.
Ұжымдық меншіктің: кооперативті меншік, шаруашылық қоғамы мен
серіктестіктердің, акционерлік қоғамның, шаруашылық ассоциацияларының
бірлестіктерінің қоғамдық ұйымдар мен қорлардың және діни ұйымдарының
меншіктері деп аталатын бірнеше түрі болады.
Жеке меншік – жеке адамдардың өндірістің заттық факторларына және
оның нәтижесіне өз меншігі ретінде қарауы. Оның өз еңбегіңе және өзгенің
еңбегіне негізделген екі түрі бар.
Өз еңбегіне негізделген жеке меншіктің субъектілері – жеке шаруа
қожалығы,қолөнершілер және басқа адамдар.Бұлар өз еңбегімен өмір сүреді.
Олар,бір жағынан,өз меншігінің иесі,екінші жағынан,тікелей жұмыскер болып
табылады.
Өзге адамның еңбегіне негізделген жеке меншік - өзгенің еңбегі
есебінен баюға бейімделеді.Сөйтіп,негізгі өндіріс құрал-жабдықтары аздаған
адамдардың қолына түседі де,қоғамның басқа мүшелері бұл игіліктерден сырт
қалады.Міне, тап осы жағдайда теңсіздік пайда болады: қоғам топтарға
қоғамдық топтарға бөлініп,олардың бір тобы өндіріс құрал-жабдықтарын
иемденсе,басқа топтары олардан айрылады.
Меншік түрлерін қайта қалыптастыру кезінде адам өзін іс жүзінде нағыз
қожайын сезінетіндей,еңбек үстінде ынта-жігер танытып,іскерлік
көрсететіндей,шаруашылықтағы қырсыздық пен төрешілдікке қарсы белсенді
күресетіндей дәрежеге қол жеткізе отырып,өндірісті ұйымдастырудың неғұрлым
тиімді формаларын табуға әрі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.