Үлестірілген ақпарат жүйесі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Үлестірілген ақпарат жүйесін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1 Үлестірілген ақпараттық жүйедегі есептің орны ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.2 Есеп қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
1. Үлестірілген ақпараттық жүйені құрудың теориялық аспектілері ... ... ... ...12
1.2 Үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Жобалауды басқару бөлімінің есеп кешенін шешуге арналған программа сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 41
А.ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
2. Үлестірілген ақпарат жүйесін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1 Үлестірілген ақпараттық жүйедегі есептің орны ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.2 Есеп қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
1. Үлестірілген ақпараттық жүйені құрудың теориялық аспектілері ... ... ... ...12
1.2 Үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Жобалауды басқару бөлімінің есеп кешенін шешуге арналған программа сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 41
А.ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
Дипломдық жұмыс өзектілігі: Программа – магниттік мәлімет сақтауышта (дискіде) файл түрінде жазылып сақталып, жұмыс істеуші адамның командасы бойынша компьютер жадына жүктеліп орындалатын машина тіліндегі нұсқаулар жиыны. Көптеген есептер бір-бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар жиыны арқылы шығарылады. Компьютердің жұмысы ақпараттық жүйе (АЖ) арқылы басқарылатыны, ал пайдаланушының машинада түрлі информацияны өңдеу үшін арнайы дайындалған програмаларды пайдалануы тиіс екені көрсетілген болатын. АЖ - үлестірілген ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты есептеу жүйесінен (АЕЖ) тұратын күрделі жүйе. Үлестірілген ақпараттық жүйе жобасы деп - үлестірілген ақпараттық жүйе құру мен жұыс істету шешімдерін сипаттап жазылған техникалық құжат, ал ақпаратты есептеу жүйесі АЖ жобасын жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру техникалық кешен деп түсінуге болады. АЕЖ мәліметтерді жинауды, өткізіп беруді, , сақтауды, жинақтап толтыруды және шығарып беруді АЖ жобасындағы шешімдерге сәйкес қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыс үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру және жобалауға арналған. Желілік технологиялардың қарқынды түрде дамуы барысында берілген бағыт заманауи ақпараттық технологиялардың ең алды бағыттарының бірі болып саналады.
Дипломдық жұмыста үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру әдістері мен технологиялары көрсетілген. Практикалық тәжірибе түрінде авиакомпанияның ақпараттық жүйесі жобаланып құрылған. Мұнымен қоса ақпараттарды көру жүйесі,қашықтықта тұрып авиабилеттерді брондау,авиарейстерді іздестіру жүйесі құрылған. Программалық жабдықтамасы ретінде Java бағдарламалық ортасы және MySQL сұраныстар жүйсі қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады. Кіріспеде қысқаша түрде жұмыс сипаттамасы, мақсаты мен қолданылатын тәсілдер мазмұндалған. Жұмыстың бірінші тарауында үлестірілген ақпараттық жүйелерді құруға қолданылатын тәсілдер көрсетілген.
Дипломдық жұмыс үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру және жобалауға арналған. Желілік технологиялардың қарқынды түрде дамуы барысында берілген бағыт заманауи ақпараттық технологиялардың ең алды бағыттарының бірі болып саналады.
Дипломдық жұмыста үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру әдістері мен технологиялары көрсетілген. Практикалық тәжірибе түрінде авиакомпанияның ақпараттық жүйесі жобаланып құрылған. Мұнымен қоса ақпараттарды көру жүйесі,қашықтықта тұрып авиабилеттерді брондау,авиарейстерді іздестіру жүйесі құрылған. Программалық жабдықтамасы ретінде Java бағдарламалық ортасы және MySQL сұраныстар жүйсі қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады. Кіріспеде қысқаша түрде жұмыс сипаттамасы, мақсаты мен қолданылатын тәсілдер мазмұндалған. Жұмыстың бірінші тарауында үлестірілген ақпараттық жүйелерді құруға қолданылатын тәсілдер көрсетілген.
1. Ақпараттандыру туралы Қазақстан Республикасының заңдары. 1 маусым 2003 жыл.
2. «Математическое программирование в примерах и задачахң - И.Л. Акулич, 1986
3. Неверова Е.Г. Технология проектирования баз дан¬ных и знаний, Алматы - 2000.
4. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
5. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и функционирования автоматизированных информационных систем”
6. Қазақстан Республикасының Президентінің №359 14 маусымнан 2000 жыл. “2000-2003 жылға Қазақстан Республикасы мемлекетінің ақпараттық қауіпсіздігінің программалық жабдықтауы”.
7. А.И.Миков, Е.Б.Замятина “Распределенные системы и алгоритмы”,2007
8. "Алгоритмы. Построение и анализ" Т. Кормен, Ч. Лейзерсон, Р. Ривест ("Introduction to Algorithms" Thomas Cormen, Charles Leiserson, Roland Rivest)
9. http://www.stanford.edu/~liszt90/acm/
10. Evaluation of Route Finding Methods in GIS Application
11. Алгоритмы поиска кратчайших путей. Электронный учебник по информатике, школа №9 им. А.С.Пушкина, г.Пермь
12. Алгоритм Флойда. Электронный учебник по информатике, школа №9 им. А.С.Пушкина, г.Пермь
13. Алгоритм Дейкстры
14. Three Fastest Shortest Path Algorithms on Real Road Networks: Data Structures and Procedures
15. Решение транспортных задач в MapInfo - геоинформационные системы ESTI MAP
2. «Математическое программирование в примерах и задачахң - И.Л. Акулич, 1986
3. Неверова Е.Г. Технология проектирования баз дан¬ных и знаний, Алматы - 2000.
4. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
5. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и функционирования автоматизированных информационных систем”
6. Қазақстан Республикасының Президентінің №359 14 маусымнан 2000 жыл. “2000-2003 жылға Қазақстан Республикасы мемлекетінің ақпараттық қауіпсіздігінің программалық жабдықтауы”.
7. А.И.Миков, Е.Б.Замятина “Распределенные системы и алгоритмы”,2007
8. "Алгоритмы. Построение и анализ" Т. Кормен, Ч. Лейзерсон, Р. Ривест ("Introduction to Algorithms" Thomas Cormen, Charles Leiserson, Roland Rivest)
9. http://www.stanford.edu/~liszt90/acm/
10. Evaluation of Route Finding Methods in GIS Application
11. Алгоритмы поиска кратчайших путей. Электронный учебник по информатике, школа №9 им. А.С.Пушкина, г.Пермь
12. Алгоритм Флойда. Электронный учебник по информатике, школа №9 им. А.С.Пушкина, г.Пермь
13. Алгоритм Дейкстры
14. Three Fastest Shortest Path Algorithms on Real Road Networks: Data Structures and Procedures
15. Решение транспортных задач в MapInfo - геоинформационные системы ESTI MAP
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .4
2. Үлестірілген ақпарат жүйесін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1 Үлестірілген ақпараттық жүйедегі есептің орны ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.2 Есеп қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...37
1. Үлестірілген ақпараттық жүйені құрудың теориялық аспектілері ... ... ... ...12
1.2 Үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Жобалауды басқару бөлімінің есеп кешенін шешуге арналған программа
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
А-ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
42
Кіріспе
Дипломдық жұмыс өзектілігі: Программа – магниттік мәлімет сақтауышта
(дискіде) файл түрінде жазылып сақталып, жұмыс істеуші адамның командасы
бойынша компьютер жадына жүктеліп орындалатын машина тіліндегі нұсқаулар
жиыны. Көптеген есептер бір-бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін
программалар жиыны арқылы шығарылады. Компьютердің жұмысы ақпараттық жүйе
(АЖ) арқылы басқарылатыны, ал пайдаланушының машинада түрлі информацияны
өңдеу үшін арнайы дайындалған програмаларды пайдалануы тиіс екені
көрсетілген болатын. АЖ - үлестірілген ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты
есептеу жүйесінен (АЕЖ) тұратын күрделі жүйе. Үлестірілген ақпараттық жүйе
жобасы деп - үлестірілген ақпараттық жүйе құру мен жұыс істету шешімдерін
сипаттап жазылған техникалық құжат, ал ақпаратты есептеу жүйесі АЖ жобасын
жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру техникалық кешен деп түсінуге
болады. АЕЖ мәліметтерді жинауды, өткізіп беруді, , сақтауды, жинақтап
толтыруды және шығарып беруді АЖ жобасындағы шешімдерге сәйкес қамтамасыз
етеді.
Дипломдық жұмыс үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру және жобалауға
арналған. Желілік технологиялардың қарқынды түрде дамуы барысында берілген
бағыт заманауи ақпараттық технологиялардың ең алды бағыттарының бірі болып
саналады.
Дипломдық жұмыста үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру әдістері мен
технологиялары көрсетілген. Практикалық тәжірибе түрінде авиакомпанияның
ақпараттық жүйесі жобаланып құрылған. Мұнымен қоса ақпараттарды көру
жүйесі,қашықтықта тұрып авиабилеттерді брондау,авиарейстерді іздестіру
жүйесі құрылған. Программалық жабдықтамасы ретінде Java бағдарламалық
ортасы және MySQL сұраныстар жүйсі қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттерден және қосымшадан тұрады. Кіріспеде қысқаша түрде жұмыс
сипаттамасы, мақсаты мен қолданылатын тәсілдер мазмұндалған. Жұмыстың
бірінші тарауында үлестірілген ақпараттық жүйелерді құруға қолданылатын
тәсілдер көрсетілген.
1Үлестірілген ақпараттық жүйені құрудың
теориялық аспектілері
1.1 Ақпараттық жүйе программалық жабдықтаудың негізгі базалық
бөлімі
Мәліметтер - ақпараттың құрамдас бөлігі. Тіркелу әдісіне сәйкес
мәліметтер әртүрлі тасуыштарда сақталады және тасымалданады. Ең кең тараған
мәліметтерді тасуыш кағаз болып табылады. Заттың оптикалық қасиеттерінің
өзгерісі лазерлік сәулелердің көмегімен жазылатын тасуыштар СD-ROM-да
қолданылады. Магниттік касиеттердің өзгерісін колданатын тасуыштар ретінде
магниттік таспалар мен дискілерді алуға болады. Мәліметтерге қолданылатын
амалдар. Ақпараттық процесс барысында мәліметтер әдістердің көмегімен бір
түрден екінші түрге өзгереді. Мәліметтерді өңдеу көптеген амалдардын
жиынтығынан тұрады:
мәліметгерді жинау;
• мәліметтерді қалыптастыру;
• мәліметтерді сүзгілеу;
• мәліметтерді сұрыптау;
• мәліметтерді топтастыру;
• мәліметтерді архивтеу;
• мәліметтерді қорғау;
• мәліметтерді тасымалдау;
• мәліметтерді түрлендіру.
Жоғарыдағы мәліметтерге қолданылатын амалдар тізімі толық емес. Бүкіл
әлемде миллиондаған адамдар мәліметтерді кұру, өңдеу, түрлендіру және
тасымалдаумен айналысады, әрбір жұмыс үстелінде әлеуметтік, экономикалық,
ғылыми және мәдени процестерді басқару үшін қажет арнайы амалдар орындалып
отырады. Барлық мүмкін болатын амалдардың толық тізімін кұрастыру мүмкін
емес және оның қажеті де жоқ. Бұдан ақпаратпен жұмыс істеуге көп уақыт
кетеді, сондыктан оны автоматтандыру қажет деген корытындыға келеміз.
Мәліметтердіц негізгі құрылымы
Егер мәліметтер реттелген, яғни қандай да бір берілген құрылымға
сәйкестендірілген болса, онда олармен жұмыс істеуді автоматтандыру оңайға
түседі. Мәліметтер құрылымының негізгі үш түрі бар: сызықтық, кестелік және
иерархиялық.
Мәліметгердің сызықтык құрылымы дегеніміз әрбір элементтің адресі мен
нөмірі бірмәнді аныкталған реттелген кұрылым. Сызықтык құрылымға мысал
ретінде тізімдерді алуға болады.
Кестелік қүрылымды мәліметтермен танысу үшін біз көбейту кестесш еске
түсірсек жеткілікті. Кестелік құрылымдардағы элементтер ұяшық адрестерімен
анықталады. Ұяшық адресі кестенің қиылысқан жолдар мен бағандарының
нөмірімен анықталады.
Иерархиялық құрылымды мәліметтер
Тізім немесе кесте түрінде бейнелеуге келмейтін, реттелмеген
мәліметтерді иерархиялық түрде бейнелейді. Бұл тәріздес құрылымдар бізге
күнделікті өмірден таныс. Негізінен түрлі ғылыми жүйелеуде кеңінен
қолданылады.Хабарлар тасымалданатын байланыс арналары көбінесе қорғалмаған
болып келеді және осы арнаға қатынас құру құқығы бар кез келген адам
хабарларды қолға түсіре алады. Сондықтан тораптарда ақпаратқа біраз
шабуылдар жасау мүмкіндігі бар.Ақпаратты қорғау құралдары - мемлекеттік
құпия болып табылатын мәліметтерді қорғауға арналған техникалық,
криптографиялық, программалық және басқа да құралдар, олар жүзеге асырылған
құралдар, сондай-ақ, ақпарат қорғаудың тиімділігін бақылау құралдары.
Ақпараттық қорғау жүйесі жобалау әр түрлі жағдайда жүргізілуі мүмкін және
бұл жағдайларға негізгі екі праметр әсер етеді: ақпарат қорғау жүйесіне
арнап әзірленіп жатқан деректерді өңдеудің автоматтандырылған жүйесінің
қазіргі күй-жағдайы және ақпаратты қорғау жүйесін жасауға кететін қаржы
мөлшері.Ақпаратты қорғау жүйесін жобалау мен әзірлеу келесі тәртіп бойынша
жүргізуге болады:
- қорғанылуы көзделген деректердің тізбесін және бағасын анықтау үшін
деректер өңдеу жүйесін қойылған талдау жасау;
- ықтимал бұзушының үлгісін таңдау;
-ықтимал бұзушының таңдап алынған үлгісіне сәйкес ақпаратқа заңсыз қол
жеткізу арналарының барынша көбін іздеп табу;
- пайдаланылатын қорғаныш құралдарының әрқайсысының беріктілігін сапасы мен
саны жағынан бағалау;
- орталықтанған бақылау мен басқару құралдарын әзірлеу;
- ақпарат қорғау жүйесінің беріктілігінің сапасын бағалау.
Программа – магниттік мәлімет сақтауышта (дискіде) файл түрінде
жазылып сақталып, жұмыс істеуші адамның командасы бойынша компьютер жадына
жүктеліп орындалатын машина тіліндегі нұсқаулар жиыны. Көптеген есептер бір-
бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар жиыны арқылы
шығарылады.Компьютердің жұмысы ақпараттық жүйе (АЖ) арқылы басқарылатыны,
ал пайдаланушының машинада түрлі информацияны өңдеу үшін арнайы дайындалған
програмаларды пайдалануы тиіс екені көрсетілген болатын. Оларды бірге қосып
компьютерді программалық қамтамасыз ету, не қамтамасыз дандыру
программалары деп атайды. Практикада берілгендермен оларды өндеу үшін
құралған программалардың түрлері көп. Мысалы, студенттердің мәліметтік
тізімдері, оларды дискіде сақтап, өндеу: бухгалтерияда айлық және стипендия
ақпарат тізімдерін дайындау: статистикалық, ғылыми есептерді шешу
программалары т.б. Оларды қолданбалы программалар деп, бір мақсатта
пайдаланылатын программалар жиынтығын қолданбалы програмалар пакеті деп
атайды. Қазіргі кезде түрлі типті компьютерлерге арнап дайындалған жүйелік
программаларда жеткілікті. Олар негізінен мынындай кластарға бөлінеді :
¬ Қолданбалы жүйелік программалар.
¬ Ақпараттық жүйе (АЖ).
Ақпараттық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін
ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы пайдаланышының машина
жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі
қызметі – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара
әрекетін ұйымдастыру, оперативті жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу
кезіндеқате жіберілу сияқты түрлі оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге
дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату,
пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау т.б.. Яғни АЖ – машина
жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш
не қатты магниттік дискіге жазылып қойылады. Сондықтан АЖ – ны дискілік
операциялық жүйе ( ДОЖ, не DOS ) деп те атайды. Ақпараттық технологиялар
дамуының белсенділігінің артуы мен олардың қоғам салаларына тереңінен енуі
дайын өнімдерді, интеллектуалды міндеттерді жеңілдетудің сапалы дамуын
талап етеді. Жаңа технологиялардың оқыту процесіне енгізілуін студенттің
шығармашылық, интеллектуалды дамуын арттыру деп түсінеміз. Толық жетілген
жасанды интеллект құру адамзат алдына қоғамның барлық бағыттарында жаңа
мүмкіндіктер береді. Жасанды интеллект – мақсаты қолданушыға компьютер
көмегімен өз мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін аппараттық–бағдарламалық
құрал жасау болып табылатын информатиканың бір саласы болғандықтан, жасанды
интеллектуалды жүйелер құрудан және оларды игеруде сапалы білім беру
бүгінгі талап. Даярлау – қандай да бір сала бойынша қажет білім беру, оқыту
болса, ал жетілдіру – білімді, шеберлікті арттыру, артық жасау. Сонда бұл
екі процесс барлық жаңашылдықтарды оқу процесінде ескеру керек екендігін
меңзейді. Компьютерлік жүйелерді бағдарламалауда жасанды интеллект
әдістері жиі қолданылып келеді. Жасанды интеллектіні іске қосу адам
интеллектісінің айтарлықтай жеңісі деп саналады. Интеллектуалды
бағдарламалар құру қарапайым бағдарламалар жазылуынан айтарлықтай
ерекшеленіп, жасанды интеллект жүйелерін құру жолымен жүзеге асырылады.
Жасанды интеллект жүйелерінің негізгі айырмашылық белгісі - біліммен жұмыс
істеу болып табылады. Егер өзге бағдарламалар үшін алгоритмнің
берілгендерін сипаттау бағдарламалау тілі деңгейінде шешілсе, жасанды
интеллект жүйелері үшін біліммен жұмыс жасау кешенді мәселелерге әкеледі:
қандай білім қолданылады, жүйеде база түрінде қандай білімдер сақталған,
оларды қалай қолдану керек, қалай толықтыру керек, т.б. Қазақстанның жоғары
оқу орындарында жасанды интеллект және оның салалары бойынша мамандықтар
ашу немесе пән ретінде жетілдірілген түрде оқыту елдің өнеркәсібін,
ақпараттандыру саласын дамытуға айтарлықтай ықпал етеді. Жасанды интеллект
технологияларымен жұмыс iстеу, тек алгоритмдiк процедурамен ғана шектеліп
қоймай, сонымен қатар ЭЕМ мен студенттiң коммуникативтiк байланысын,
студенттiң өзiн-өзi басқару белсендiлiгi мен жауапкершiлiгiн дамытуға ықпал
ете отырып, оның интеллектуалдылық дәрежесінің қалыптасу процесiне әсер
етеді. Оқу процесімен қатар, өндірістің бар салаларында кең қолданыс тапқан
бұл жүйе әлі де зерттеулерді, тәжірибе жасап, оларды қоғамда тереңдеп
енгізуді талап ететіні анық. Ең алғашқы пайда болған есептеу құралы есепшот
болып табылады. Кейбір деректерге сүйенсек,есепшоттың жасы 2000-5000 жылдар
шамасында, ал пайда болған жері ертедегі Қытай немесе ертедегі Египет,
тіпті ежелгі Греция болуы да мүмкін. Бұл санау құралын гректер мен Батыс-
Еуропалықтар абак деп, қытайлықтар суан-пан, жапондықтар серобян деп
атаған. Бұл құралмен есептеулер оның шұңғыл тақтада орналасқан тастарын
жылжыту арқылы жүргізілген. Тастар піл сүйегінен, түрлі түсті шынылардан,
қоладан жасалды. Осындай есепшоттар қайта өркендеу дәуіріне дейін
пайдаланылып келді. Оның жетілдірілген түрі осы күнге дейін қолданылып
келеді.
XVII ғасырдың басында шотландиялық математик Джон Непер логарифм
түсінігін енгізді және логарифм кестесін жариялады. Ал 1761 жылы ағылшын
Д.Робертсон жүгіртпесі бар навигациялық есептеулер жүргізуге арналған
логарифм сызғышын жасады. Мұндай құрал жасау идеясын 1660 жылдары Исаак
Ньютон ұсынған болатын. Соңғы кезге дейін логарифм сызғыштары инженерлердің
бірден-бір есептеуіш құралы болып келді, бірақ өткен ғасырдың екінші
жартысында пайда болған электронды калькуляторлар оларды қолданудан
ығыстырды. 1642 жылы француз математигі Блез Паскаль он тоғыз жасында дүние
жүзінде бірінші рет қосу машинасы деген атпен белгілі, жетектер мен
дөңгелектерден тұратын механикалық есептеу машинасын құрастырды. Паскальдың
машинасында көпорынды сандарды қосу мүмкін болды. Арифмометр 1694 жылы
атақты неміс математигі Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып, өзінің
механикалық есептеу машинасын – арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің орнына
мұнда цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу мен алу
есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті квадрат
түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр бірнеше рет
жетілдірілді Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен В.Т.Однер көп
еңбек етті. Арифмометр қазіргі қолданыста жүрген калькуляторлардың негізін
салды. Арифмометр мен қарапайым калькулятор есептеу жұмыстарын
механикаландыру құралдарының қызметін атқарады, бұларда есептеуде адамның
өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады. Есептеуіш техникалардың қарқындап
дамуы XIX ғасырдан басталды. Есептеуіш техниканың дамуындағы келесі қадам
алдын ала жасалған программа бойынша адамның қатысуынсыз есептеулерді
орындайтын құрылғылар жасау болды. Алғашқы программалық басқарылатын
есептеу машинасын құрастыру идеясын 1821 жылы ағылшын математигі Чарльз
Беббидж өзінің аналитикалық машинасында ұсынған болатын. Беббидждің
аналитикалық машинасы – ақпаратты өңдеп қана қоймай, оны жадында сақтап,
адамның тікелей араласуынсыз алдын-ала жазылған программамен жұмыс істейтін
алғашқы әмбебап құрылғы болатын.
Microsoft Office Excel бағдарламасы адамдарға анағұрлым
ақпараттандырылған шешім жасауға ақпаратты талдау үшін кеңінен қолданылатын
және тиімді көмекші құрал болып табылады. Office Excel 2007 бағдарламасын
және Excel Services қызметтерін қолдана отырып, талдауларды ортақ
пайдалануға, басқаруға, сондай-ақ, қызметтестеріңізбен, тұтынушылармен және
серіктестеріңізбен анағұрлым қауіпсіз жолмен қатынасуға болады. Excel
бағдарламасының электрондық кестелерді жасап, ақпаратты тиімді талдауға,
ортақ пайдалануға және басқаруға көмек беретін негізгі 10 әдісі беріледі.
Office Excel бағдарламасы Microsoft Office Fluent пайдаланушылық
тілдесуіне қажет кезде құралдарды табуға көмектесу мүмкіндігін береді.
Excel 2007 бағдарламасында нәтижелерге бағытталған Office Fluent
пайдаланушылық тілдесуін қолдана отырып, қажет құралдарды табуға болады.
Орындау қажет жұмысқа негізделе отырып, мысалы, кесте жасау немесе өрнек
құру болсын, Office Excel 2007 бағдарламасы қажет болған кезде сәйкес
пәрмендермен қамтамасыз етеді. Кеңейтілген электрондық кестелер шеңберінде
көлемді деректер жинақтарын импорттау, ұйымдастыру және зерттеу. 1 миллион
жол мен 16 000 бағаннан құралған электрондық кестелерді қолдайтын Office
Excel 2007 бағдарламасында көлемді деректермен жұмыс істеуге болады.
Үлкенірек торға қосымша ретінде Office Excel 2007 бағдарламасы өрнекке
негізделген электрондық кестелерді жылдам есептеу үшін көпжелілі процессор
тұғырын қолдайды. Талдауларды кәсіби үлгідегі диаграммалар ішінде
байланыстыру үшін Office Excel 2007 бағдарламасында толығымен қайта
жасақталған диаграммалау құралын қолданыңыз.
Office Fluent пайдаланушылық тілдесуіндегі диаграммалау құралдарын
қолданып, бірнеше нұқу арқылы кәсіби үлгідегі диаграммалар жасаңыз.
Диаграммаларыңызға үш өлшемдік әсерлер, солғын рең және мөлдірлік сияқты
көрнекі жетілдірілген баптауларды қолданыңыз. Қолданыстағы бағдарлама
түріне қарамастан диаграммаларды бірдей жасап, өзара әрекет етіңіз, себебі
Office Excel 2007 бағдарламасындағы диаграммалау құралы Microsoft Office
Word 2007 және Microsoft Office PowerPoint 2007 бағдарламаларында сәйкес
болып табылады. Кестелермен жұмыс істеудің жетілдірілген және тиімді
мүмкіндіктерін пайдалану. Office Excel 2007 бағдарламасы кестелерді жоғары
деңгейде қолдайтындықтан өрнектер арқылы кестелер жасаңыз, пішімдеңіз,
кеңейтіңіз және сілтеме жасаңыз. Үлкен кестеде қамтылған деректерді қарап
шығу барысында Office Excel 2007 бағдарламасы мәтінді жылжыту кезінде
тақырыпты көрсетіп тұрады. ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызды
ерекшеліктерінің бірі ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу, сонымен
бірге мәтіндік және графикалық құжаттар (суреттер, сызулар, фотосуретгер,
географиялық карталар) ғана емес, жаһандық жүйе, дыбыстық және
бейнефайлдардың беттері де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер мәліметтер
базасының көмегімен іске асады. Мәліметтер базасы (МБ) - белгілі бір
арнаулы ауқымға қатысты мәлтеттерді баяндау, сақтау мен амал-тәсілдермен
ұқсата білудің жалпы прииңиптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша
үйымдастырылған мәлімет-тердің жиынтыгы. Адамның қатысуы ықтимал,
автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат
мәліметтер ретінде түсініледі. Арқаулы ауқым ретінде нақты зерттеуші үшін
қызықты нақты әлемнің бөлігі түсініледі. Қарапайым МБ мысалы ретінде
телефон анықғамалығын, поездар қозғалысы кестесін, кәсіпорын қызметкерлері
туралы мәліметгерді, студенттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б.
атауға болады. Электронды МБ-сының басты қасиеті - ақпаратты тез іздестіру
мен сұрыптау (іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынща есепті қарапайым
түрлендіру (жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмірлері
бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-
жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады. Мәліметтер базасын
басқару теориясы дербес пән ретінде шамамен алғанда XX ғасырдың 50-
жылдарының басынан бері дами бастады. Осы уақыт ішінде белгілі бір іргелі
ұғымдар жүйесі калыптасты. Олардың бірқатарын келтірейік.Алғашқы кілт -
объектінің (жазбаның) әрбір данасын бірегей түрде жалғастыратын атрибут
(немесе атрибуттар тобы), Екінші реттегі кілт - бірнеше жазбалар (объект
даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе атрибуттар тобы). Ен
алдымен, екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында
қолданылады. Мәліметгер базасы ұғымымен мәліметтер базасын басқару
жүйесінің ұғымы тығыз (МББЖ) байланысты.МББЖ - жаңа база құрылымын құруға
арналған программаның құралдар кешені, оның құрамын толықтыру, құрамында
барды редакциялау және апаратпен көрсетушілік (визуализация). База
ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін
мәліметтерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе
байланыс арналары бойынша беру. Кез келген МББЖ мәліметтермен төрт
қарапайым операция орындауға мүмкіндік береді:
■ кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
■ кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
■ кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
■ берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу
1.2. Үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері
Үлестірілген ақпараттық жүйе, жұмыстарды өңдеу мақсатында түрлі жүйеде
жұмыс жасайтын машиналарға динамикалық және автоматты түрде тарата отырып
желілік машиналар жиынтығын ақпараттарты параллельді түрде өңдеуге
мәжбүрлейді. Жалпылай айтқанда таратылған операциялық жүйені таратушы, оның
жұмысы қай машинада жасалып немесе өңделіп жатқандығы жайлы хабардар
болмайды. Үлестірілген ақпараттық жүйе, есептегіш жүйе масштабында бірлік
ақпараттық жүйе секілді жұмыс жасайды. Үлестірілген ақпараттық жүйенің
басшылығымен жұмыс жасайтын желідегі әрбір компьютер осы ғаламдық
ақпараттық жүйе функциясының бір бөлігін орындайды. Үлестірілген ақпараттық
жүйе, желідегі барлық компьютерлерді біріктіреді, себебі олар компьютерлік
желінің барлық ресурстарын тиімді түрде қолдану үшін бір-бірімен тығыз
кооперацияда жұмыс жасайды.Соның нәтижесінде, желілік ақпараттық жүйе,
желіні құрайтын жеке компьютерлердің ақпараттық жүйе жиынтықтары секілді
қарастырыла алады. Желінің түрлі компьютерлерінде бірдей немесе түрлі
ақпараттық жүйе орындала алады. Мысалы, желінің барлық компьютерлерінде
бірдей UNIX операциялық жүйесі жұмыс жасай алады. Анағұрлым шындыққа
жақынырақ желі, түрлі ақпараттыққ жүйе орындала алатын жүйе болып табылады,
мысалы компьютерлердің бір бөлігі UNIX басшылығымен, ал екінші бір бөлігі –
NetWare басшылығымен, ал қалғандары - Windows NT және Windows 98
басшылығымен жұмыс жасайды. Барлық осы ақпараттық жүйелерді функциялайды,
себебі олардың әрқайсысы өзінің жеке процестерінің құрылуы мен аяқталуы
жайлы тікелей шешім қабылдай алады. Бірақ, кез-келген жағдайда желіде жұмыс
жасайтын компьтерлердің ақпараттық жүйелері, желінің түрлі компьютерлерінде
орындалатын процестердің өзара әрекеттерін және желіні тұтынушылар
арасындағы осы компьютерлердің ресурстарының бөлінісін ұйымдастыру үшін
коммуникациялы хаттамалардың өзара келісілген жиынтықтарын қамтуы тиіс.
Егер жеке компьютердің ақпараттық жүйесі оған желіде жұмыс жасауға, яғни өз
ресурстарын жалпы қолданысқа беруге жәненемесе басқа желі компьютерлерінің
ресурстарын қолдануға мүмкіндік беретін болса, онда жеке компьютердің
мұндай ақпараттық жүйесі де желілік ақпараттық жүйе деп аталады. Сонымен,
желілік ақпараттық жүйе термині екі мағынада қолданылады: желідегі барлық
компьтерлердің ақпараттық жүйелерінің жиынтығы секілді және желіде жұмыс
жасай алатын жеке компьютердің ақпараттық жүйесі секілді. Осы анықтамадан
мынаны аңғаруымызға болады, мысалы Windows NT, NetWare, Solaris, HP-UX
операциялық жүйелер желілік болып табылады, сондықтан олардың барлығы да
тұтынушыларына желіде жұмыс жасауға мүмкін беретін құралдарға ие.
Үлестірілген ақпараттық жүйе барлық программалау саласында
қолданылады.Үлестірілген ақпараттық жүйе бұл ақпараттық объекттердің
мәндерін өсу немесе кему бойынша реттелуін іске асыратын процесс. Мысалы,
егер i=i=...=i болса, онда n – элементтеріндегі і тізімдері өсу бойынша
сұрыпталады. Үлестірілген ақпараттық жүйе алгоритімнің екі түрі бар:
операциялық жадыда немесе дискідегі файл түрінде орналастырылған
массивтердің сұрыпталуы және магниттік ленталардағы немесе дисктерде
орналасқан кезекті файлдардың сұрыпталуы. Мен тек қана үлестірілген
ақпараттық жүйедың бірінші түріне тоқталдым, себебі осындай үлестірілген
ақпараттық жүйедың тәсілдерімен басқаларға қарағанда программисттер жиі-жиі
қолданады. Массивтерді және кезекті файлдарды үлестірілген ақпараттық
жүйедың негізгі ерекшелігі – массивтің әрбір элементі әр уақытта жеңіл
беріледі. Ол әр уақытта массивтің кез келген элементі басқа бір массивтің
элементімен салыстырылады да, массивтің кез-келген екі элементтері
орындарымен ауыстырылуы мүмкін. Ал кезекті файлда әрбір уақытта тек қана
бір элемент беріледі. Осындай айырмашылықтардан үлестірілген ақпараттық
жүйедың тәсілдерінде бір-бірінен үлкен өзгерістері бар.Кестелермен жұмыс
істегенде – оның негізгі опреациялары – ол жазбаларды реттеу және берілген
шарт бойынша жазба кестелерінде барлау жасау. Үлестірілген ақпараттық жүйе
- бұл кейбір критерийлері бойынша жазбаны кестелерде нақты бір тәртіппен
реттеу операциясы. Үлестірілген ақпараттық жүйе барлық жазбалар кілттерінің
мәндерімен сәйкес іске асады (мыс., алфавит бойынша аттарын реттеу немесе
сандарды өсу бойынша реттеу). Үлестірілген ақпараттық жүйенің көптеген бір
– бірінен айрықша тәсілдері бар. Егер де кесте бүтіндей ЭЕМ – нің жедел
жадында орналасса, онда оның реттелуі ішкі деп аталады. Ал егер де
реттелген мәліметтерді сақтау үшін сыртқы есте сақтау құрылғысы пайдаланса,
онда бұндай реттелу сыртқы деп аталады. Операцияларды салыстырудың орташа
саны, үлестірілген ақпараттық жүйедың тәсілінен байланысты, және де
рационалды тәсілді таңдаған кезде кейбіреулері минимумға жетеді. Ішкі
үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
• Разервтік жадыны қажет ететін тәсілдер
• Резервтік жадыны қажет етпейтін тәсілдер
Бірінші топқа таңдау, енгізу, көпіршік (пузырька), Шелл тәсілдері
жатса, екінші топқа квадраттық таңдау, қосылу тәсілі және т.б. жатады.
Қарапайым үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері (таңдау, енгізу, ауыстыру)
шамамен n**2 салыстыруын талап етеді. Әдетте одан да қиынырақ алгоритмдер
орташа n*log2(n) салыстыруларында нәтиженің берілуін қамтамасыз етеді.
Бірақ та кез келген жағдайларда қолайлы үлестірілген ақпараттық жүйе жоқ,
себебі олардың тиімділігі кестедегі кілттердің түріне және олардың алдын
ала реттелуіне байланысты. Ішкі үлестірілген ақпараттық жүйедың ең кең
қолданылатын тәсілдерін қарастырайық. Осы тәсіл бойынша, кестедегі бірінші
жазбадан бастап, ең кішкентай мәні бар кілттің элементтерін іздеуге болады.
Осындай орын-ауыстырудың нәтижесінде, кілттің ең кішкентай мәні бар жазбаны
кестедегі бірінші позицияға орналасытырады. Одан кейін кестедегі екінші
элементтен бастап, екінші ең кіші мәні бар кілттің ізденуі жүзеге асады.
Табылған элемент кестедегі екінші элементпен орын ауыстырады. Бұл процесс
кілттің кодтары өсу реті бойынша реттелмейінше тоқтамайды. Осы тәсілдегі
салыстыру саны n(n-1)2 –ге тең, мұндағы n – кестедегі жазбалардың саны.
Осындай үлестірілген ақпараттық жүйе кезінде орын ауыстырудың ең үлкен саны
(n-1) – ге тең. Келесі кілттердің мәндері бар кесте үшін алгоритмдік
қадамдарын мысал ретінде қарастырамыз:
5
23 11 4 56 9 35 7
Берілген кесте әртүрлі кезеңіндегі реттелуін көрсетеді
(орын ауыстыратын элементтердің асты сызылған):
23 11 4 56 9 35 7
4 11 23 56 9 35 7
4 7 23 56 9 35 11
4 7 9 56 23 35 11
4 7 9 11 23 35 56
Осы тәсілмен кестені реттегенде, бастапқы және реттелген кестелерді
сақтау үшін жады керек, сонымен бірге кестенің әрбір жазуының есептеуіші
үшін қосымша жады бөлінуі керек. Кестенің қаралуы ең бірінші жазуынан
басталады. Оның кілті одан кейін тұрған жазбалардың кілттерімен
салыстырылады. Ол кезде салыстырылған кілттердің үлкенінің есептеуіші 1
қадамға үлкейеді. Кестенің екінші қаралуы кезінде бірінші кілт
қарастырылмайды, екінші кілт одан тұрған кілттермен салыстырылады.
Салыстырудың нәтижелері есептуішке жазылады. n элементтері бар кестелер
үшін, осы процесс n-1 рет қайталанады. Барлық қараулары нәтижесінде әрбір
элементтің есептеуіші кестедегі осы элементтегі кілттен қанша кілттер кем
екенін көрсетеді. Кейін осы есептеуіштер нәтижелі кестедегі элементтердің
индексі ретінде қарастырылады. Жазбаларды есептеуіштердің мәндерімен сәйкес
нәтижелі кестеге енгізгенде, реттелген кестені аламыз. Салыстырулар қанша
рет орындалса, сонша рет есептеуіштердің мәндері өзгереді. Осы методты
пайдалана отырып келесі мысалды қарастырайық:
Бастапқы кесте және есептеуіштің массиві:
Индекстер Кілттер Есептеуіштер
0 9 0
1 5 0
2 10 0
3 2 0
Қараулар нәтижесінде массивтің өзгеруін қарастырайық:
1-ші 2-ші 3-ші Нәтижелі кесте (кілттер)
2 2 2 2
0 1 1 5
1 2 3 9
0 0 0 10
6
Осы тәсілді пайдаланған кезде (n-1) – дің ең үлкен өтулері керек.
Кестенің бірінші өтуі кезінде бірінші және екінші жазбаның К1 және К2
кілттері салыстырылады, егер де олардың арасындағы тәртіп бұзылса, онда
R1және R2 жазбалары орындарын ауыстырады. Содан кейін осы процесс R2 және
R3, R3 және R4 т.с.с. үшін қайталанады. Осы тәсіл аз кілттері бар
жазбаларды қозғалтуға және білінуге мәжбүр етеді. Бірінші өтүден кейін ең
көп мәні бар жазбадағы кілт кестенің n-ші позициясында тұрады. Әрбір
келесі өтулер кезінде ең көп мәндері бар келесі жазбалардағы кілттер n-1,
n-2, ...,2 позицияларында орналасады, нәтижесінде сұрыпталған кесте шығады.
Әрбір өтулерден кейін осы өтулер кезінде ауыстырулар болда ма, жоқ па
деген тексеруді да істеуі мүмкін. Егер де ауыстырулар жоқ болса, онда ол
кесте сұрыпталғаны екені және де одан арғы өтулерді қажет етпейтінін
білдіреді. Сонымен қатар, соңғы ауыстырудың индексін есте сақтауға болады.
Бұл келесі қадамдағы қарайтын қосалқы кестені кішірейтуге мүмкіндік береді.
Көпіршік тәсілімен сұрыптағандағы сипаттамасы ең болмағанда n(n-1)2
салыстыруларын және n(n-1)2 ауыстыруларын құрайды. Салыстырудың және
ауыстырудың орташа саны n**2 рет.
Паскаль тілінде Көпіршік тәсілін іске асыратын процедура төменде
келтірілген:
Type
Rec=Record
f1 : char;
f2 : integer;
f3 : integer
End;
Table = Array[1..100] Of Rec;
procedure bubble(var T:Table;
n:integer);
{ T - кесте; n – оның өлшемі }
{ f3 ауданы бойынша үлестірілген ақпараттық жүйе}
var
i:integer;
temp:Rec;
witch:boolean;
begin
repeat
switch:=false;
for i:=1 to n-1 do
if T[i].f3T[i+1].f3 then
begin
switch:=true;
temp:=T[i];
T[i]:=T[i+1];
T[i+1]:=temp
end
until not(switch)
end
Бұл тәсіл ауыстыру тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйеды
пайдаланады. Ол салыстыру операцияларының циклында орындалуында және
көршілес тұрған элементтерін ауыстыруға қажеттігіне негізделген. Оның
аталуы сумен толтырылған резервуардағы көпіршіктердің қозғалу кезіндегі
процесске ұқсас болғандықтан олай аталды. Әрбір көпіршік өз жиегін табады.
Төменде көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың ең қарапайым
программаның формасы көрсетліген:
{Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың басталуы}
procedure Bubble(var item: DataArray; count:integer);
var
i,j: integer;
x: DataItem;
begin
for i := 2 to count do
begin
for j := count downto i do
if item[j-1]item[j] then
begin
x := item[j-1];
item[j-1] := item[j];
item[j] := x;
end;
end;
end;
{ Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың аяқталуы }
Бұл мысалда берілген item Dataitem элементінің массиві болып
табылады. Ол сұрыпталады да, ал берілген count массивінде элементтердің
саны бар. Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың екі циклі бар.
Массив элементінің саны count айнымалымен берілгендіктен, сыртқы цикл
count массивінің қаралуын ! рет ғана шақырады. Бұл процедура аяқталғаннан
кейін әрбір элементтің өз позициясында тапқанын қамтамасыз етеді. Ішкі
цикл салыстыру және ауыстыру операцияның шындығымен орындалатынына
негізделген. Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың осы
версиясы символдық массивтегі элементтердің мәндерін өсу реті бойынша
сұрыптай алады. Мысалы, келесі қысқа программа test.dat дисктік файлынан
оқитын жолды сұрыптайды:
program SortDriver;
{бұл программа test.dat дисктік файлынан 80 немесе одан да аз символдарын
сұрыптайды да, нәтижені экранға шығарады }
type
DataItem = char;
DataArray = array [1..80] of char;
var
test: DataArray;
t, t2: integer;
testfile: file of char;
{ Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйе}
procedure Bubble(var item: DataArray; count:integer);
var
i,j: integer;
x: DataItem;
begin
for i := 2 to count do
begin
for j := count downto i do
if item[j-1]item[j] then
begin
x := item[j-1];
item[j-1] := item[j];
item[j] := x;
end;
end;
end;
begin
Assign(testfile, 'test.dat');
Reset(testfile);
t := 1;
{ үлестірілген ақпараттық жүйеға кететін символдарды оқу}
while not Eof(testfile) do begin
read(testfile, test[t]);
t := t+1;
end;
t := t-2; {есептелген элементтердің санын дұрыстау }
Bubble(test, t); { массивті үлестірілген ақпараттық жүйе}
{ сұрыпталған сиволдық массивтің шығарылуы }
for t2 := 1 to t do write(test[t2]);
WriteLn;
end.
Көпіршік тәсілімен үлестіруіның бір ерекшелігі бар: массивтің
соңындағы өз орнында тұрмаған элемент (мысалы, dcab массивіндегі а
элементі) бір өту арқылы өз орнына жетеді, ал массивтің басында орналасқан
элемент (мысалы, d элементі), өз орнына өте баяу жетеді. Барлық
қарауларын бір бағытта істеу міндетті емес. Оның орнына әрбір келесі
қарауын қарама-қарсы бағытта істеуге болады. Бұл жағдайа өз орнынан қатты
алыстап кеткен элементтер тез арада өз орнына жылжиды.
Енгізу тәсілі
Бұл тәсіл келесі ереже бойынша жұмыс істейді: R[j] жазбаны
қарастырғанға дейін алдағы R[1], R[2],...,R[j-1] жазбалар да реттелген және
R[j] тиісті орнына енгізіледі. Кестенің сұрыпталуы екінші жазбадан
басталады. Оның кілті бірінші жазбаның кілтімен салысытырылады да, егер де
реттелуі бұзылса, онда R[1] және R[2] жазбалары орындарын ауыстырады.
Одан кейін R[3] жазбаның кілті R[1] және R[2] жазбалардың кілттерімен
салыстырылады. J-ші қадамда K[j] кезекпен K[j-1], K[j-
2],...(K[1]=K[2]=...=K[j-1]) – мен K[j]K[i] (i=j-1,j-2,...)
шарттары орындалғанда ғана немесе қосалқы кестенің (i=1, K[j]K[1])
реттелген сол жағындағы соңы жеткенде ғана салыстырылады. K[j]=K[i] шарты
орындалғанда, бұл R[j] жазбаны R[i] және R[i+1] арасына енгізу керек екенін
білдіреді. Онда R[i+1], R[i+2],...,R[j-1] жазбалары бір позицияға жылжиды
да, R[j] жазбасы i+1 позициясына енгізіледі. Салыстыру және орын-ауыстыру
операцияларын қосуға қолайлы. Төменде j-ші қадамның сұрыпталуы қалай іске
асатынын көрсетіледі:
5 8 10 14 6 2 11 ¦ j=5, i=4, 6 14
-~~ ¦
5 8 10 6 14 2 11 ¦ i=3, 6 10
-~~ ¦
5 8 6 10 14 2 11 ¦ i=2, 6 8
-~~ ¦
5 6 8 10 14 2 11 ¦ i=1, 6 5
Енгізу методы үшін салыстыру операциясының саны келесі формула арқылы
есептеледі:
С=
Модификацияланған енгізу тәсілі (бинарлық кірістіру)
Тура қосу тәсілін жақсарту үшін, кестенің кезекті элементін реттелген
қосалқы кестеге енгізу, оны бинарлық іздеу тәсілінің (дихотамикалық,
екілік, логарифмдік) көмегімен жүзеге асыруға болады.
Үлестірілген ақпараттық жүйедың j-ші қадамы:
5 6 8 10 14 18 9 2 ¦ i = 62 = 3; 9 8
~~~ ~~~~~~ ~~ ¦
тасталынады қарасытырлады ¦
--¬ ¦
. . . 10 14 18 9 2 ¦ i = (4+6)2 = 5;
~~ ~~~~~ ¦ 9 14
тасталынады қарасытырлады ¦
. . . 9 10 14 18 2 ¦ i = 4; 9 10
Шелл тәсілі
Салыстырылатын элементтердің арасындағы ара-қашықтығын азайтатын
принципті қолданып, енгізу үлестіруін пайдаланатын жалпы тәсіл.1 суретте
abcdef массиві үшін Шелл үлестіруі көрсетіліп тұр. Біріншіден бір-бірінен
үш позицияға жылжыған барлық элементтер сұрыпталады. Одан соң екі позицияға
жылжыған барлық элементтер сұрыпталады. Ең соңында барлық көрші элементтер
сұрыпталады.
1-сурет. Шелл үлестіруі
{ Шелл үлестіруі }
procedure Shell(var item: DataArray; count:integer);
const
t = 5;
var i, j, k, s, m: integer;
h: array[1..t] of integer;
x: DataItem;
begin
h[1]:=9; h[2]:=5; h[3]:=3; h[4]:=2; h[5]:=1;
for m := 1 to t do
begin
k:=h[m];
s:=-k;
for i := k+1 to count do
begin
x := item[i];
12
j := i-k;
if s=0 then
begin
s := -k;
s := s+1;
item[s] := x;
end;
while (xitem[j]) and (jcount) do
begin
item[j+k] := item[j];
j := j-k; end;
item[j+k] := x;
end;
end;
end; { Шелл үлестіруіның соңы }
Бірінші жағынан алгоритмге қарағанда, оның жақсы нәтижені және
нәтижесінде сұрыпталған массив шығатынын айтуға болмайды. Бірақ, ол
біріншісін де, екіншісін де береді. Осы алгоритмнің эффектісі әрбір өту
кезінде элементтердің үлкен емес сандары пайдаланады немесе массивтің
элементтері салыстырмалы тәртіпте тұрғаны, ал реттелуі әрбір мәліметтерді
жаңадан қараған кезде көбеетінімен түсіндіріледі. Салыстырлатын
элементтердің арасындағы ара-қашықтық әртүрлі өзгеруі мүмкін. Ең соңғы
қадам бірге тең екені міндетті болу керек. Мысалы, 9,5,3,2,1қадамдарының
жүйелілігі жақсы нәтижені береді. Екінші дәрежелі жүйелерінен құтылу керек,
себебі күрделі математикалық есептеулердің нәтижесінде, үлестірілген
ақпараттық жүйе алгоритмнің эффектісі төмендейді. Ішкі циклдің екі тексеру
шарты бар. "хitem[j]" шарты, элементтерді реттеу үшін қажет. "j0" және
"j= count" item массивінің шетіне шығуына кедергі жасайды. Осы қосымша
тексеру бір жағынан Шелл үлестіруін нашарлатады. Шелл үлестірілген
ақпараттық жүйедың жай ғана өзгертілген версиялары үлестірілген ақпараттық
жүйеға берілген ақпараттың бөлігі емес болып табылатын басқару элементтері
пайдаланылады. Басқару элементтері массив мәліметтерінің шекті мәндері бар,
яғни ең үлкен және ең кіші мәндері. Осы жағдайда шеекті мәндерге тексеру
жасау онша қажет емес. Алайда, осындай басқару элементтердің қолданылуы,
үлестірілген ақпараттық жүйеға берілген ақпарат туралы белгілі
бір мәліметті талап етеді, бұл үлестірілген ақпараттық жүйе процедурассының
универсалдығын төмендетеді. Шелл үлестіруіның орындалу уақыты n**1.2 – ге
пропорционал. Бұл тәуелділік бұрын қарастырылған квадраттық тәуелділіктен
анағұрлым жақсырақ. Алайда, Шелл үлестіруін пайдаланбастан бұрын, жылдам
үлестірілген ақпараттық жүйе одан да жақсы нәтижелерін беретінін ескеруге
болады.
Қарастырылған үлестірілген ақпараттық жүйе алгоритмдерінде жазба тек
бір позициясына ғана жылжығанын байқадық. Сонымен бірге жұмыстың орташа
жұмыс уақыты n-ға пропорционал. Шелл (кему бойынша өзгеретін қадамның
сұрыпталуы) тәсәлә дегеніміз – жай енгізулерді анағұрлым асып кететін,
сонымен бірге жазбалар күрделі қадамдар жасап ауыстырылатын тәсілді
айтамыз. Тәсілдің негізгі құрылысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .4
2. Үлестірілген ақпарат жүйесін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1 Үлестірілген ақпараттық жүйедегі есептің орны ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.2 Есеп қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...37
1. Үлестірілген ақпараттық жүйені құрудың теориялық аспектілері ... ... ... ...12
1.2 Үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Жобалауды басқару бөлімінің есеп кешенін шешуге арналған программа
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
А-ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
42
Кіріспе
Дипломдық жұмыс өзектілігі: Программа – магниттік мәлімет сақтауышта
(дискіде) файл түрінде жазылып сақталып, жұмыс істеуші адамның командасы
бойынша компьютер жадына жүктеліп орындалатын машина тіліндегі нұсқаулар
жиыны. Көптеген есептер бір-бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін
программалар жиыны арқылы шығарылады. Компьютердің жұмысы ақпараттық жүйе
(АЖ) арқылы басқарылатыны, ал пайдаланушының машинада түрлі информацияны
өңдеу үшін арнайы дайындалған програмаларды пайдалануы тиіс екені
көрсетілген болатын. АЖ - үлестірілген ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты
есептеу жүйесінен (АЕЖ) тұратын күрделі жүйе. Үлестірілген ақпараттық жүйе
жобасы деп - үлестірілген ақпараттық жүйе құру мен жұыс істету шешімдерін
сипаттап жазылған техникалық құжат, ал ақпаратты есептеу жүйесі АЖ жобасын
жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру техникалық кешен деп түсінуге
болады. АЕЖ мәліметтерді жинауды, өткізіп беруді, , сақтауды, жинақтап
толтыруды және шығарып беруді АЖ жобасындағы шешімдерге сәйкес қамтамасыз
етеді.
Дипломдық жұмыс үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру және жобалауға
арналған. Желілік технологиялардың қарқынды түрде дамуы барысында берілген
бағыт заманауи ақпараттық технологиялардың ең алды бағыттарының бірі болып
саналады.
Дипломдық жұмыста үлестірілген ақпараттық жүйелерді құру әдістері мен
технологиялары көрсетілген. Практикалық тәжірибе түрінде авиакомпанияның
ақпараттық жүйесі жобаланып құрылған. Мұнымен қоса ақпараттарды көру
жүйесі,қашықтықта тұрып авиабилеттерді брондау,авиарейстерді іздестіру
жүйесі құрылған. Программалық жабдықтамасы ретінде Java бағдарламалық
ортасы және MySQL сұраныстар жүйсі қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттерден және қосымшадан тұрады. Кіріспеде қысқаша түрде жұмыс
сипаттамасы, мақсаты мен қолданылатын тәсілдер мазмұндалған. Жұмыстың
бірінші тарауында үлестірілген ақпараттық жүйелерді құруға қолданылатын
тәсілдер көрсетілген.
1Үлестірілген ақпараттық жүйені құрудың
теориялық аспектілері
1.1 Ақпараттық жүйе программалық жабдықтаудың негізгі базалық
бөлімі
Мәліметтер - ақпараттың құрамдас бөлігі. Тіркелу әдісіне сәйкес
мәліметтер әртүрлі тасуыштарда сақталады және тасымалданады. Ең кең тараған
мәліметтерді тасуыш кағаз болып табылады. Заттың оптикалық қасиеттерінің
өзгерісі лазерлік сәулелердің көмегімен жазылатын тасуыштар СD-ROM-да
қолданылады. Магниттік касиеттердің өзгерісін колданатын тасуыштар ретінде
магниттік таспалар мен дискілерді алуға болады. Мәліметтерге қолданылатын
амалдар. Ақпараттық процесс барысында мәліметтер әдістердің көмегімен бір
түрден екінші түрге өзгереді. Мәліметтерді өңдеу көптеген амалдардын
жиынтығынан тұрады:
мәліметгерді жинау;
• мәліметтерді қалыптастыру;
• мәліметтерді сүзгілеу;
• мәліметтерді сұрыптау;
• мәліметтерді топтастыру;
• мәліметтерді архивтеу;
• мәліметтерді қорғау;
• мәліметтерді тасымалдау;
• мәліметтерді түрлендіру.
Жоғарыдағы мәліметтерге қолданылатын амалдар тізімі толық емес. Бүкіл
әлемде миллиондаған адамдар мәліметтерді кұру, өңдеу, түрлендіру және
тасымалдаумен айналысады, әрбір жұмыс үстелінде әлеуметтік, экономикалық,
ғылыми және мәдени процестерді басқару үшін қажет арнайы амалдар орындалып
отырады. Барлық мүмкін болатын амалдардың толық тізімін кұрастыру мүмкін
емес және оның қажеті де жоқ. Бұдан ақпаратпен жұмыс істеуге көп уақыт
кетеді, сондыктан оны автоматтандыру қажет деген корытындыға келеміз.
Мәліметтердіц негізгі құрылымы
Егер мәліметтер реттелген, яғни қандай да бір берілген құрылымға
сәйкестендірілген болса, онда олармен жұмыс істеуді автоматтандыру оңайға
түседі. Мәліметтер құрылымының негізгі үш түрі бар: сызықтық, кестелік және
иерархиялық.
Мәліметгердің сызықтык құрылымы дегеніміз әрбір элементтің адресі мен
нөмірі бірмәнді аныкталған реттелген кұрылым. Сызықтык құрылымға мысал
ретінде тізімдерді алуға болады.
Кестелік қүрылымды мәліметтермен танысу үшін біз көбейту кестесш еске
түсірсек жеткілікті. Кестелік құрылымдардағы элементтер ұяшық адрестерімен
анықталады. Ұяшық адресі кестенің қиылысқан жолдар мен бағандарының
нөмірімен анықталады.
Иерархиялық құрылымды мәліметтер
Тізім немесе кесте түрінде бейнелеуге келмейтін, реттелмеген
мәліметтерді иерархиялық түрде бейнелейді. Бұл тәріздес құрылымдар бізге
күнделікті өмірден таныс. Негізінен түрлі ғылыми жүйелеуде кеңінен
қолданылады.Хабарлар тасымалданатын байланыс арналары көбінесе қорғалмаған
болып келеді және осы арнаға қатынас құру құқығы бар кез келген адам
хабарларды қолға түсіре алады. Сондықтан тораптарда ақпаратқа біраз
шабуылдар жасау мүмкіндігі бар.Ақпаратты қорғау құралдары - мемлекеттік
құпия болып табылатын мәліметтерді қорғауға арналған техникалық,
криптографиялық, программалық және басқа да құралдар, олар жүзеге асырылған
құралдар, сондай-ақ, ақпарат қорғаудың тиімділігін бақылау құралдары.
Ақпараттық қорғау жүйесі жобалау әр түрлі жағдайда жүргізілуі мүмкін және
бұл жағдайларға негізгі екі праметр әсер етеді: ақпарат қорғау жүйесіне
арнап әзірленіп жатқан деректерді өңдеудің автоматтандырылған жүйесінің
қазіргі күй-жағдайы және ақпаратты қорғау жүйесін жасауға кететін қаржы
мөлшері.Ақпаратты қорғау жүйесін жобалау мен әзірлеу келесі тәртіп бойынша
жүргізуге болады:
- қорғанылуы көзделген деректердің тізбесін және бағасын анықтау үшін
деректер өңдеу жүйесін қойылған талдау жасау;
- ықтимал бұзушының үлгісін таңдау;
-ықтимал бұзушының таңдап алынған үлгісіне сәйкес ақпаратқа заңсыз қол
жеткізу арналарының барынша көбін іздеп табу;
- пайдаланылатын қорғаныш құралдарының әрқайсысының беріктілігін сапасы мен
саны жағынан бағалау;
- орталықтанған бақылау мен басқару құралдарын әзірлеу;
- ақпарат қорғау жүйесінің беріктілігінің сапасын бағалау.
Программа – магниттік мәлімет сақтауышта (дискіде) файл түрінде
жазылып сақталып, жұмыс істеуші адамның командасы бойынша компьютер жадына
жүктеліп орындалатын машина тіліндегі нұсқаулар жиыны. Көптеген есептер бір-
бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар жиыны арқылы
шығарылады.Компьютердің жұмысы ақпараттық жүйе (АЖ) арқылы басқарылатыны,
ал пайдаланушының машинада түрлі информацияны өңдеу үшін арнайы дайындалған
програмаларды пайдалануы тиіс екені көрсетілген болатын. Оларды бірге қосып
компьютерді программалық қамтамасыз ету, не қамтамасыз дандыру
программалары деп атайды. Практикада берілгендермен оларды өндеу үшін
құралған программалардың түрлері көп. Мысалы, студенттердің мәліметтік
тізімдері, оларды дискіде сақтап, өндеу: бухгалтерияда айлық және стипендия
ақпарат тізімдерін дайындау: статистикалық, ғылыми есептерді шешу
программалары т.б. Оларды қолданбалы программалар деп, бір мақсатта
пайдаланылатын программалар жиынтығын қолданбалы програмалар пакеті деп
атайды. Қазіргі кезде түрлі типті компьютерлерге арнап дайындалған жүйелік
программаларда жеткілікті. Олар негізінен мынындай кластарға бөлінеді :
¬ Қолданбалы жүйелік программалар.
¬ Ақпараттық жүйе (АЖ).
Ақпараттық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін
ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы пайдаланышының машина
жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі
қызметі – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара
әрекетін ұйымдастыру, оперативті жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу
кезіндеқате жіберілу сияқты түрлі оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге
дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату,
пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау т.б.. Яғни АЖ – машина
жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш
не қатты магниттік дискіге жазылып қойылады. Сондықтан АЖ – ны дискілік
операциялық жүйе ( ДОЖ, не DOS ) деп те атайды. Ақпараттық технологиялар
дамуының белсенділігінің артуы мен олардың қоғам салаларына тереңінен енуі
дайын өнімдерді, интеллектуалды міндеттерді жеңілдетудің сапалы дамуын
талап етеді. Жаңа технологиялардың оқыту процесіне енгізілуін студенттің
шығармашылық, интеллектуалды дамуын арттыру деп түсінеміз. Толық жетілген
жасанды интеллект құру адамзат алдына қоғамның барлық бағыттарында жаңа
мүмкіндіктер береді. Жасанды интеллект – мақсаты қолданушыға компьютер
көмегімен өз мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін аппараттық–бағдарламалық
құрал жасау болып табылатын информатиканың бір саласы болғандықтан, жасанды
интеллектуалды жүйелер құрудан және оларды игеруде сапалы білім беру
бүгінгі талап. Даярлау – қандай да бір сала бойынша қажет білім беру, оқыту
болса, ал жетілдіру – білімді, шеберлікті арттыру, артық жасау. Сонда бұл
екі процесс барлық жаңашылдықтарды оқу процесінде ескеру керек екендігін
меңзейді. Компьютерлік жүйелерді бағдарламалауда жасанды интеллект
әдістері жиі қолданылып келеді. Жасанды интеллектіні іске қосу адам
интеллектісінің айтарлықтай жеңісі деп саналады. Интеллектуалды
бағдарламалар құру қарапайым бағдарламалар жазылуынан айтарлықтай
ерекшеленіп, жасанды интеллект жүйелерін құру жолымен жүзеге асырылады.
Жасанды интеллект жүйелерінің негізгі айырмашылық белгісі - біліммен жұмыс
істеу болып табылады. Егер өзге бағдарламалар үшін алгоритмнің
берілгендерін сипаттау бағдарламалау тілі деңгейінде шешілсе, жасанды
интеллект жүйелері үшін біліммен жұмыс жасау кешенді мәселелерге әкеледі:
қандай білім қолданылады, жүйеде база түрінде қандай білімдер сақталған,
оларды қалай қолдану керек, қалай толықтыру керек, т.б. Қазақстанның жоғары
оқу орындарында жасанды интеллект және оның салалары бойынша мамандықтар
ашу немесе пән ретінде жетілдірілген түрде оқыту елдің өнеркәсібін,
ақпараттандыру саласын дамытуға айтарлықтай ықпал етеді. Жасанды интеллект
технологияларымен жұмыс iстеу, тек алгоритмдiк процедурамен ғана шектеліп
қоймай, сонымен қатар ЭЕМ мен студенттiң коммуникативтiк байланысын,
студенттiң өзiн-өзi басқару белсендiлiгi мен жауапкершiлiгiн дамытуға ықпал
ете отырып, оның интеллектуалдылық дәрежесінің қалыптасу процесiне әсер
етеді. Оқу процесімен қатар, өндірістің бар салаларында кең қолданыс тапқан
бұл жүйе әлі де зерттеулерді, тәжірибе жасап, оларды қоғамда тереңдеп
енгізуді талап ететіні анық. Ең алғашқы пайда болған есептеу құралы есепшот
болып табылады. Кейбір деректерге сүйенсек,есепшоттың жасы 2000-5000 жылдар
шамасында, ал пайда болған жері ертедегі Қытай немесе ертедегі Египет,
тіпті ежелгі Греция болуы да мүмкін. Бұл санау құралын гректер мен Батыс-
Еуропалықтар абак деп, қытайлықтар суан-пан, жапондықтар серобян деп
атаған. Бұл құралмен есептеулер оның шұңғыл тақтада орналасқан тастарын
жылжыту арқылы жүргізілген. Тастар піл сүйегінен, түрлі түсті шынылардан,
қоладан жасалды. Осындай есепшоттар қайта өркендеу дәуіріне дейін
пайдаланылып келді. Оның жетілдірілген түрі осы күнге дейін қолданылып
келеді.
XVII ғасырдың басында шотландиялық математик Джон Непер логарифм
түсінігін енгізді және логарифм кестесін жариялады. Ал 1761 жылы ағылшын
Д.Робертсон жүгіртпесі бар навигациялық есептеулер жүргізуге арналған
логарифм сызғышын жасады. Мұндай құрал жасау идеясын 1660 жылдары Исаак
Ньютон ұсынған болатын. Соңғы кезге дейін логарифм сызғыштары инженерлердің
бірден-бір есептеуіш құралы болып келді, бірақ өткен ғасырдың екінші
жартысында пайда болған электронды калькуляторлар оларды қолданудан
ығыстырды. 1642 жылы француз математигі Блез Паскаль он тоғыз жасында дүние
жүзінде бірінші рет қосу машинасы деген атпен белгілі, жетектер мен
дөңгелектерден тұратын механикалық есептеу машинасын құрастырды. Паскальдың
машинасында көпорынды сандарды қосу мүмкін болды. Арифмометр 1694 жылы
атақты неміс математигі Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып, өзінің
механикалық есептеу машинасын – арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің орнына
мұнда цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу мен алу
есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті квадрат
түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр бірнеше рет
жетілдірілді Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен В.Т.Однер көп
еңбек етті. Арифмометр қазіргі қолданыста жүрген калькуляторлардың негізін
салды. Арифмометр мен қарапайым калькулятор есептеу жұмыстарын
механикаландыру құралдарының қызметін атқарады, бұларда есептеуде адамның
өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады. Есептеуіш техникалардың қарқындап
дамуы XIX ғасырдан басталды. Есептеуіш техниканың дамуындағы келесі қадам
алдын ала жасалған программа бойынша адамның қатысуынсыз есептеулерді
орындайтын құрылғылар жасау болды. Алғашқы программалық басқарылатын
есептеу машинасын құрастыру идеясын 1821 жылы ағылшын математигі Чарльз
Беббидж өзінің аналитикалық машинасында ұсынған болатын. Беббидждің
аналитикалық машинасы – ақпаратты өңдеп қана қоймай, оны жадында сақтап,
адамның тікелей араласуынсыз алдын-ала жазылған программамен жұмыс істейтін
алғашқы әмбебап құрылғы болатын.
Microsoft Office Excel бағдарламасы адамдарға анағұрлым
ақпараттандырылған шешім жасауға ақпаратты талдау үшін кеңінен қолданылатын
және тиімді көмекші құрал болып табылады. Office Excel 2007 бағдарламасын
және Excel Services қызметтерін қолдана отырып, талдауларды ортақ
пайдалануға, басқаруға, сондай-ақ, қызметтестеріңізбен, тұтынушылармен және
серіктестеріңізбен анағұрлым қауіпсіз жолмен қатынасуға болады. Excel
бағдарламасының электрондық кестелерді жасап, ақпаратты тиімді талдауға,
ортақ пайдалануға және басқаруға көмек беретін негізгі 10 әдісі беріледі.
Office Excel бағдарламасы Microsoft Office Fluent пайдаланушылық
тілдесуіне қажет кезде құралдарды табуға көмектесу мүмкіндігін береді.
Excel 2007 бағдарламасында нәтижелерге бағытталған Office Fluent
пайдаланушылық тілдесуін қолдана отырып, қажет құралдарды табуға болады.
Орындау қажет жұмысқа негізделе отырып, мысалы, кесте жасау немесе өрнек
құру болсын, Office Excel 2007 бағдарламасы қажет болған кезде сәйкес
пәрмендермен қамтамасыз етеді. Кеңейтілген электрондық кестелер шеңберінде
көлемді деректер жинақтарын импорттау, ұйымдастыру және зерттеу. 1 миллион
жол мен 16 000 бағаннан құралған электрондық кестелерді қолдайтын Office
Excel 2007 бағдарламасында көлемді деректермен жұмыс істеуге болады.
Үлкенірек торға қосымша ретінде Office Excel 2007 бағдарламасы өрнекке
негізделген электрондық кестелерді жылдам есептеу үшін көпжелілі процессор
тұғырын қолдайды. Талдауларды кәсіби үлгідегі диаграммалар ішінде
байланыстыру үшін Office Excel 2007 бағдарламасында толығымен қайта
жасақталған диаграммалау құралын қолданыңыз.
Office Fluent пайдаланушылық тілдесуіндегі диаграммалау құралдарын
қолданып, бірнеше нұқу арқылы кәсіби үлгідегі диаграммалар жасаңыз.
Диаграммаларыңызға үш өлшемдік әсерлер, солғын рең және мөлдірлік сияқты
көрнекі жетілдірілген баптауларды қолданыңыз. Қолданыстағы бағдарлама
түріне қарамастан диаграммаларды бірдей жасап, өзара әрекет етіңіз, себебі
Office Excel 2007 бағдарламасындағы диаграммалау құралы Microsoft Office
Word 2007 және Microsoft Office PowerPoint 2007 бағдарламаларында сәйкес
болып табылады. Кестелермен жұмыс істеудің жетілдірілген және тиімді
мүмкіндіктерін пайдалану. Office Excel 2007 бағдарламасы кестелерді жоғары
деңгейде қолдайтындықтан өрнектер арқылы кестелер жасаңыз, пішімдеңіз,
кеңейтіңіз және сілтеме жасаңыз. Үлкен кестеде қамтылған деректерді қарап
шығу барысында Office Excel 2007 бағдарламасы мәтінді жылжыту кезінде
тақырыпты көрсетіп тұрады. ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызды
ерекшеліктерінің бірі ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу, сонымен
бірге мәтіндік және графикалық құжаттар (суреттер, сызулар, фотосуретгер,
географиялық карталар) ғана емес, жаһандық жүйе, дыбыстық және
бейнефайлдардың беттері де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер мәліметтер
базасының көмегімен іске асады. Мәліметтер базасы (МБ) - белгілі бір
арнаулы ауқымға қатысты мәлтеттерді баяндау, сақтау мен амал-тәсілдермен
ұқсата білудің жалпы прииңиптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша
үйымдастырылған мәлімет-тердің жиынтыгы. Адамның қатысуы ықтимал,
автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат
мәліметтер ретінде түсініледі. Арқаулы ауқым ретінде нақты зерттеуші үшін
қызықты нақты әлемнің бөлігі түсініледі. Қарапайым МБ мысалы ретінде
телефон анықғамалығын, поездар қозғалысы кестесін, кәсіпорын қызметкерлері
туралы мәліметгерді, студенттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б.
атауға болады. Электронды МБ-сының басты қасиеті - ақпаратты тез іздестіру
мен сұрыптау (іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынща есепті қарапайым
түрлендіру (жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмірлері
бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-
жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады. Мәліметтер базасын
басқару теориясы дербес пән ретінде шамамен алғанда XX ғасырдың 50-
жылдарының басынан бері дами бастады. Осы уақыт ішінде белгілі бір іргелі
ұғымдар жүйесі калыптасты. Олардың бірқатарын келтірейік.Алғашқы кілт -
объектінің (жазбаның) әрбір данасын бірегей түрде жалғастыратын атрибут
(немесе атрибуттар тобы), Екінші реттегі кілт - бірнеше жазбалар (объект
даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе атрибуттар тобы). Ен
алдымен, екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында
қолданылады. Мәліметгер базасы ұғымымен мәліметтер базасын басқару
жүйесінің ұғымы тығыз (МББЖ) байланысты.МББЖ - жаңа база құрылымын құруға
арналған программаның құралдар кешені, оның құрамын толықтыру, құрамында
барды редакциялау және апаратпен көрсетушілік (визуализация). База
ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін
мәліметтерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе
байланыс арналары бойынша беру. Кез келген МББЖ мәліметтермен төрт
қарапайым операция орындауға мүмкіндік береді:
■ кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
■ кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
■ кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
■ берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу
1.2. Үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері
Үлестірілген ақпараттық жүйе, жұмыстарды өңдеу мақсатында түрлі жүйеде
жұмыс жасайтын машиналарға динамикалық және автоматты түрде тарата отырып
желілік машиналар жиынтығын ақпараттарты параллельді түрде өңдеуге
мәжбүрлейді. Жалпылай айтқанда таратылған операциялық жүйені таратушы, оның
жұмысы қай машинада жасалып немесе өңделіп жатқандығы жайлы хабардар
болмайды. Үлестірілген ақпараттық жүйе, есептегіш жүйе масштабында бірлік
ақпараттық жүйе секілді жұмыс жасайды. Үлестірілген ақпараттық жүйенің
басшылығымен жұмыс жасайтын желідегі әрбір компьютер осы ғаламдық
ақпараттық жүйе функциясының бір бөлігін орындайды. Үлестірілген ақпараттық
жүйе, желідегі барлық компьютерлерді біріктіреді, себебі олар компьютерлік
желінің барлық ресурстарын тиімді түрде қолдану үшін бір-бірімен тығыз
кооперацияда жұмыс жасайды.Соның нәтижесінде, желілік ақпараттық жүйе,
желіні құрайтын жеке компьютерлердің ақпараттық жүйе жиынтықтары секілді
қарастырыла алады. Желінің түрлі компьютерлерінде бірдей немесе түрлі
ақпараттық жүйе орындала алады. Мысалы, желінің барлық компьютерлерінде
бірдей UNIX операциялық жүйесі жұмыс жасай алады. Анағұрлым шындыққа
жақынырақ желі, түрлі ақпараттыққ жүйе орындала алатын жүйе болып табылады,
мысалы компьютерлердің бір бөлігі UNIX басшылығымен, ал екінші бір бөлігі –
NetWare басшылығымен, ал қалғандары - Windows NT және Windows 98
басшылығымен жұмыс жасайды. Барлық осы ақпараттық жүйелерді функциялайды,
себебі олардың әрқайсысы өзінің жеке процестерінің құрылуы мен аяқталуы
жайлы тікелей шешім қабылдай алады. Бірақ, кез-келген жағдайда желіде жұмыс
жасайтын компьтерлердің ақпараттық жүйелері, желінің түрлі компьютерлерінде
орындалатын процестердің өзара әрекеттерін және желіні тұтынушылар
арасындағы осы компьютерлердің ресурстарының бөлінісін ұйымдастыру үшін
коммуникациялы хаттамалардың өзара келісілген жиынтықтарын қамтуы тиіс.
Егер жеке компьютердің ақпараттық жүйесі оған желіде жұмыс жасауға, яғни өз
ресурстарын жалпы қолданысқа беруге жәненемесе басқа желі компьютерлерінің
ресурстарын қолдануға мүмкіндік беретін болса, онда жеке компьютердің
мұндай ақпараттық жүйесі де желілік ақпараттық жүйе деп аталады. Сонымен,
желілік ақпараттық жүйе термині екі мағынада қолданылады: желідегі барлық
компьтерлердің ақпараттық жүйелерінің жиынтығы секілді және желіде жұмыс
жасай алатын жеке компьютердің ақпараттық жүйесі секілді. Осы анықтамадан
мынаны аңғаруымызға болады, мысалы Windows NT, NetWare, Solaris, HP-UX
операциялық жүйелер желілік болып табылады, сондықтан олардың барлығы да
тұтынушыларына желіде жұмыс жасауға мүмкін беретін құралдарға ие.
Үлестірілген ақпараттық жүйе барлық программалау саласында
қолданылады.Үлестірілген ақпараттық жүйе бұл ақпараттық объекттердің
мәндерін өсу немесе кему бойынша реттелуін іске асыратын процесс. Мысалы,
егер i=i=...=i болса, онда n – элементтеріндегі і тізімдері өсу бойынша
сұрыпталады. Үлестірілген ақпараттық жүйе алгоритімнің екі түрі бар:
операциялық жадыда немесе дискідегі файл түрінде орналастырылған
массивтердің сұрыпталуы және магниттік ленталардағы немесе дисктерде
орналасқан кезекті файлдардың сұрыпталуы. Мен тек қана үлестірілген
ақпараттық жүйедың бірінші түріне тоқталдым, себебі осындай үлестірілген
ақпараттық жүйедың тәсілдерімен басқаларға қарағанда программисттер жиі-жиі
қолданады. Массивтерді және кезекті файлдарды үлестірілген ақпараттық
жүйедың негізгі ерекшелігі – массивтің әрбір элементі әр уақытта жеңіл
беріледі. Ол әр уақытта массивтің кез келген элементі басқа бір массивтің
элементімен салыстырылады да, массивтің кез-келген екі элементтері
орындарымен ауыстырылуы мүмкін. Ал кезекті файлда әрбір уақытта тек қана
бір элемент беріледі. Осындай айырмашылықтардан үлестірілген ақпараттық
жүйедың тәсілдерінде бір-бірінен үлкен өзгерістері бар.Кестелермен жұмыс
істегенде – оның негізгі опреациялары – ол жазбаларды реттеу және берілген
шарт бойынша жазба кестелерінде барлау жасау. Үлестірілген ақпараттық жүйе
- бұл кейбір критерийлері бойынша жазбаны кестелерде нақты бір тәртіппен
реттеу операциясы. Үлестірілген ақпараттық жүйе барлық жазбалар кілттерінің
мәндерімен сәйкес іске асады (мыс., алфавит бойынша аттарын реттеу немесе
сандарды өсу бойынша реттеу). Үлестірілген ақпараттық жүйенің көптеген бір
– бірінен айрықша тәсілдері бар. Егер де кесте бүтіндей ЭЕМ – нің жедел
жадында орналасса, онда оның реттелуі ішкі деп аталады. Ал егер де
реттелген мәліметтерді сақтау үшін сыртқы есте сақтау құрылғысы пайдаланса,
онда бұндай реттелу сыртқы деп аталады. Операцияларды салыстырудың орташа
саны, үлестірілген ақпараттық жүйедың тәсілінен байланысты, және де
рационалды тәсілді таңдаған кезде кейбіреулері минимумға жетеді. Ішкі
үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
• Разервтік жадыны қажет ететін тәсілдер
• Резервтік жадыны қажет етпейтін тәсілдер
Бірінші топқа таңдау, енгізу, көпіршік (пузырька), Шелл тәсілдері
жатса, екінші топқа квадраттық таңдау, қосылу тәсілі және т.б. жатады.
Қарапайым үлестірілген ақпараттық жүйе тәсілдері (таңдау, енгізу, ауыстыру)
шамамен n**2 салыстыруын талап етеді. Әдетте одан да қиынырақ алгоритмдер
орташа n*log2(n) салыстыруларында нәтиженің берілуін қамтамасыз етеді.
Бірақ та кез келген жағдайларда қолайлы үлестірілген ақпараттық жүйе жоқ,
себебі олардың тиімділігі кестедегі кілттердің түріне және олардың алдын
ала реттелуіне байланысты. Ішкі үлестірілген ақпараттық жүйедың ең кең
қолданылатын тәсілдерін қарастырайық. Осы тәсіл бойынша, кестедегі бірінші
жазбадан бастап, ең кішкентай мәні бар кілттің элементтерін іздеуге болады.
Осындай орын-ауыстырудың нәтижесінде, кілттің ең кішкентай мәні бар жазбаны
кестедегі бірінші позицияға орналасытырады. Одан кейін кестедегі екінші
элементтен бастап, екінші ең кіші мәні бар кілттің ізденуі жүзеге асады.
Табылған элемент кестедегі екінші элементпен орын ауыстырады. Бұл процесс
кілттің кодтары өсу реті бойынша реттелмейінше тоқтамайды. Осы тәсілдегі
салыстыру саны n(n-1)2 –ге тең, мұндағы n – кестедегі жазбалардың саны.
Осындай үлестірілген ақпараттық жүйе кезінде орын ауыстырудың ең үлкен саны
(n-1) – ге тең. Келесі кілттердің мәндері бар кесте үшін алгоритмдік
қадамдарын мысал ретінде қарастырамыз:
5
23 11 4 56 9 35 7
Берілген кесте әртүрлі кезеңіндегі реттелуін көрсетеді
(орын ауыстыратын элементтердің асты сызылған):
23 11 4 56 9 35 7
4 11 23 56 9 35 7
4 7 23 56 9 35 11
4 7 9 56 23 35 11
4 7 9 11 23 35 56
Осы тәсілмен кестені реттегенде, бастапқы және реттелген кестелерді
сақтау үшін жады керек, сонымен бірге кестенің әрбір жазуының есептеуіші
үшін қосымша жады бөлінуі керек. Кестенің қаралуы ең бірінші жазуынан
басталады. Оның кілті одан кейін тұрған жазбалардың кілттерімен
салыстырылады. Ол кезде салыстырылған кілттердің үлкенінің есептеуіші 1
қадамға үлкейеді. Кестенің екінші қаралуы кезінде бірінші кілт
қарастырылмайды, екінші кілт одан тұрған кілттермен салыстырылады.
Салыстырудың нәтижелері есептуішке жазылады. n элементтері бар кестелер
үшін, осы процесс n-1 рет қайталанады. Барлық қараулары нәтижесінде әрбір
элементтің есептеуіші кестедегі осы элементтегі кілттен қанша кілттер кем
екенін көрсетеді. Кейін осы есептеуіштер нәтижелі кестедегі элементтердің
индексі ретінде қарастырылады. Жазбаларды есептеуіштердің мәндерімен сәйкес
нәтижелі кестеге енгізгенде, реттелген кестені аламыз. Салыстырулар қанша
рет орындалса, сонша рет есептеуіштердің мәндері өзгереді. Осы методты
пайдалана отырып келесі мысалды қарастырайық:
Бастапқы кесте және есептеуіштің массиві:
Индекстер Кілттер Есептеуіштер
0 9 0
1 5 0
2 10 0
3 2 0
Қараулар нәтижесінде массивтің өзгеруін қарастырайық:
1-ші 2-ші 3-ші Нәтижелі кесте (кілттер)
2 2 2 2
0 1 1 5
1 2 3 9
0 0 0 10
6
Осы тәсілді пайдаланған кезде (n-1) – дің ең үлкен өтулері керек.
Кестенің бірінші өтуі кезінде бірінші және екінші жазбаның К1 және К2
кілттері салыстырылады, егер де олардың арасындағы тәртіп бұзылса, онда
R1және R2 жазбалары орындарын ауыстырады. Содан кейін осы процесс R2 және
R3, R3 және R4 т.с.с. үшін қайталанады. Осы тәсіл аз кілттері бар
жазбаларды қозғалтуға және білінуге мәжбүр етеді. Бірінші өтүден кейін ең
көп мәні бар жазбадағы кілт кестенің n-ші позициясында тұрады. Әрбір
келесі өтулер кезінде ең көп мәндері бар келесі жазбалардағы кілттер n-1,
n-2, ...,2 позицияларында орналасады, нәтижесінде сұрыпталған кесте шығады.
Әрбір өтулерден кейін осы өтулер кезінде ауыстырулар болда ма, жоқ па
деген тексеруді да істеуі мүмкін. Егер де ауыстырулар жоқ болса, онда ол
кесте сұрыпталғаны екені және де одан арғы өтулерді қажет етпейтінін
білдіреді. Сонымен қатар, соңғы ауыстырудың индексін есте сақтауға болады.
Бұл келесі қадамдағы қарайтын қосалқы кестені кішірейтуге мүмкіндік береді.
Көпіршік тәсілімен сұрыптағандағы сипаттамасы ең болмағанда n(n-1)2
салыстыруларын және n(n-1)2 ауыстыруларын құрайды. Салыстырудың және
ауыстырудың орташа саны n**2 рет.
Паскаль тілінде Көпіршік тәсілін іске асыратын процедура төменде
келтірілген:
Type
Rec=Record
f1 : char;
f2 : integer;
f3 : integer
End;
Table = Array[1..100] Of Rec;
procedure bubble(var T:Table;
n:integer);
{ T - кесте; n – оның өлшемі }
{ f3 ауданы бойынша үлестірілген ақпараттық жүйе}
var
i:integer;
temp:Rec;
witch:boolean;
begin
repeat
switch:=false;
for i:=1 to n-1 do
if T[i].f3T[i+1].f3 then
begin
switch:=true;
temp:=T[i];
T[i]:=T[i+1];
T[i+1]:=temp
end
until not(switch)
end
Бұл тәсіл ауыстыру тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйеды
пайдаланады. Ол салыстыру операцияларының циклында орындалуында және
көршілес тұрған элементтерін ауыстыруға қажеттігіне негізделген. Оның
аталуы сумен толтырылған резервуардағы көпіршіктердің қозғалу кезіндегі
процесске ұқсас болғандықтан олай аталды. Әрбір көпіршік өз жиегін табады.
Төменде көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың ең қарапайым
программаның формасы көрсетліген:
{Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың басталуы}
procedure Bubble(var item: DataArray; count:integer);
var
i,j: integer;
x: DataItem;
begin
for i := 2 to count do
begin
for j := count downto i do
if item[j-1]item[j] then
begin
x := item[j-1];
item[j-1] := item[j];
item[j] := x;
end;
end;
end;
{ Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың аяқталуы }
Бұл мысалда берілген item Dataitem элементінің массиві болып
табылады. Ол сұрыпталады да, ал берілген count массивінде элементтердің
саны бар. Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың екі циклі бар.
Массив элементінің саны count айнымалымен берілгендіктен, сыртқы цикл
count массивінің қаралуын ! рет ғана шақырады. Бұл процедура аяқталғаннан
кейін әрбір элементтің өз позициясында тапқанын қамтамасыз етеді. Ішкі
цикл салыстыру және ауыстыру операцияның шындығымен орындалатынына
негізделген. Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйедың осы
версиясы символдық массивтегі элементтердің мәндерін өсу реті бойынша
сұрыптай алады. Мысалы, келесі қысқа программа test.dat дисктік файлынан
оқитын жолды сұрыптайды:
program SortDriver;
{бұл программа test.dat дисктік файлынан 80 немесе одан да аз символдарын
сұрыптайды да, нәтижені экранға шығарады }
type
DataItem = char;
DataArray = array [1..80] of char;
var
test: DataArray;
t, t2: integer;
testfile: file of char;
{ Көпіршік тәсілімен үлестірілген ақпараттық жүйе}
procedure Bubble(var item: DataArray; count:integer);
var
i,j: integer;
x: DataItem;
begin
for i := 2 to count do
begin
for j := count downto i do
if item[j-1]item[j] then
begin
x := item[j-1];
item[j-1] := item[j];
item[j] := x;
end;
end;
end;
begin
Assign(testfile, 'test.dat');
Reset(testfile);
t := 1;
{ үлестірілген ақпараттық жүйеға кететін символдарды оқу}
while not Eof(testfile) do begin
read(testfile, test[t]);
t := t+1;
end;
t := t-2; {есептелген элементтердің санын дұрыстау }
Bubble(test, t); { массивті үлестірілген ақпараттық жүйе}
{ сұрыпталған сиволдық массивтің шығарылуы }
for t2 := 1 to t do write(test[t2]);
WriteLn;
end.
Көпіршік тәсілімен үлестіруіның бір ерекшелігі бар: массивтің
соңындағы өз орнында тұрмаған элемент (мысалы, dcab массивіндегі а
элементі) бір өту арқылы өз орнына жетеді, ал массивтің басында орналасқан
элемент (мысалы, d элементі), өз орнына өте баяу жетеді. Барлық
қарауларын бір бағытта істеу міндетті емес. Оның орнына әрбір келесі
қарауын қарама-қарсы бағытта істеуге болады. Бұл жағдайа өз орнынан қатты
алыстап кеткен элементтер тез арада өз орнына жылжиды.
Енгізу тәсілі
Бұл тәсіл келесі ереже бойынша жұмыс істейді: R[j] жазбаны
қарастырғанға дейін алдағы R[1], R[2],...,R[j-1] жазбалар да реттелген және
R[j] тиісті орнына енгізіледі. Кестенің сұрыпталуы екінші жазбадан
басталады. Оның кілті бірінші жазбаның кілтімен салысытырылады да, егер де
реттелуі бұзылса, онда R[1] және R[2] жазбалары орындарын ауыстырады.
Одан кейін R[3] жазбаның кілті R[1] және R[2] жазбалардың кілттерімен
салыстырылады. J-ші қадамда K[j] кезекпен K[j-1], K[j-
2],...(K[1]=K[2]=...=K[j-1]) – мен K[j]K[i] (i=j-1,j-2,...)
шарттары орындалғанда ғана немесе қосалқы кестенің (i=1, K[j]K[1])
реттелген сол жағындағы соңы жеткенде ғана салыстырылады. K[j]=K[i] шарты
орындалғанда, бұл R[j] жазбаны R[i] және R[i+1] арасына енгізу керек екенін
білдіреді. Онда R[i+1], R[i+2],...,R[j-1] жазбалары бір позицияға жылжиды
да, R[j] жазбасы i+1 позициясына енгізіледі. Салыстыру және орын-ауыстыру
операцияларын қосуға қолайлы. Төменде j-ші қадамның сұрыпталуы қалай іске
асатынын көрсетіледі:
5 8 10 14 6 2 11 ¦ j=5, i=4, 6 14
-~~ ¦
5 8 10 6 14 2 11 ¦ i=3, 6 10
-~~ ¦
5 8 6 10 14 2 11 ¦ i=2, 6 8
-~~ ¦
5 6 8 10 14 2 11 ¦ i=1, 6 5
Енгізу методы үшін салыстыру операциясының саны келесі формула арқылы
есептеледі:
С=
Модификацияланған енгізу тәсілі (бинарлық кірістіру)
Тура қосу тәсілін жақсарту үшін, кестенің кезекті элементін реттелген
қосалқы кестеге енгізу, оны бинарлық іздеу тәсілінің (дихотамикалық,
екілік, логарифмдік) көмегімен жүзеге асыруға болады.
Үлестірілген ақпараттық жүйедың j-ші қадамы:
5 6 8 10 14 18 9 2 ¦ i = 62 = 3; 9 8
~~~ ~~~~~~ ~~ ¦
тасталынады қарасытырлады ¦
--¬ ¦
. . . 10 14 18 9 2 ¦ i = (4+6)2 = 5;
~~ ~~~~~ ¦ 9 14
тасталынады қарасытырлады ¦
. . . 9 10 14 18 2 ¦ i = 4; 9 10
Шелл тәсілі
Салыстырылатын элементтердің арасындағы ара-қашықтығын азайтатын
принципті қолданып, енгізу үлестіруін пайдаланатын жалпы тәсіл.1 суретте
abcdef массиві үшін Шелл үлестіруі көрсетіліп тұр. Біріншіден бір-бірінен
үш позицияға жылжыған барлық элементтер сұрыпталады. Одан соң екі позицияға
жылжыған барлық элементтер сұрыпталады. Ең соңында барлық көрші элементтер
сұрыпталады.
1-сурет. Шелл үлестіруі
{ Шелл үлестіруі }
procedure Shell(var item: DataArray; count:integer);
const
t = 5;
var i, j, k, s, m: integer;
h: array[1..t] of integer;
x: DataItem;
begin
h[1]:=9; h[2]:=5; h[3]:=3; h[4]:=2; h[5]:=1;
for m := 1 to t do
begin
k:=h[m];
s:=-k;
for i := k+1 to count do
begin
x := item[i];
12
j := i-k;
if s=0 then
begin
s := -k;
s := s+1;
item[s] := x;
end;
while (xitem[j]) and (jcount) do
begin
item[j+k] := item[j];
j := j-k; end;
item[j+k] := x;
end;
end;
end; { Шелл үлестіруіның соңы }
Бірінші жағынан алгоритмге қарағанда, оның жақсы нәтижені және
нәтижесінде сұрыпталған массив шығатынын айтуға болмайды. Бірақ, ол
біріншісін де, екіншісін де береді. Осы алгоритмнің эффектісі әрбір өту
кезінде элементтердің үлкен емес сандары пайдаланады немесе массивтің
элементтері салыстырмалы тәртіпте тұрғаны, ал реттелуі әрбір мәліметтерді
жаңадан қараған кезде көбеетінімен түсіндіріледі. Салыстырлатын
элементтердің арасындағы ара-қашықтық әртүрлі өзгеруі мүмкін. Ең соңғы
қадам бірге тең екені міндетті болу керек. Мысалы, 9,5,3,2,1қадамдарының
жүйелілігі жақсы нәтижені береді. Екінші дәрежелі жүйелерінен құтылу керек,
себебі күрделі математикалық есептеулердің нәтижесінде, үлестірілген
ақпараттық жүйе алгоритмнің эффектісі төмендейді. Ішкі циклдің екі тексеру
шарты бар. "хitem[j]" шарты, элементтерді реттеу үшін қажет. "j0" және
"j= count" item массивінің шетіне шығуына кедергі жасайды. Осы қосымша
тексеру бір жағынан Шелл үлестіруін нашарлатады. Шелл үлестірілген
ақпараттық жүйедың жай ғана өзгертілген версиялары үлестірілген ақпараттық
жүйеға берілген ақпараттың бөлігі емес болып табылатын басқару элементтері
пайдаланылады. Басқару элементтері массив мәліметтерінің шекті мәндері бар,
яғни ең үлкен және ең кіші мәндері. Осы жағдайда шеекті мәндерге тексеру
жасау онша қажет емес. Алайда, осындай басқару элементтердің қолданылуы,
үлестірілген ақпараттық жүйеға берілген ақпарат туралы белгілі
бір мәліметті талап етеді, бұл үлестірілген ақпараттық жүйе процедурассының
универсалдығын төмендетеді. Шелл үлестіруіның орындалу уақыты n**1.2 – ге
пропорционал. Бұл тәуелділік бұрын қарастырылған квадраттық тәуелділіктен
анағұрлым жақсырақ. Алайда, Шелл үлестіруін пайдаланбастан бұрын, жылдам
үлестірілген ақпараттық жүйе одан да жақсы нәтижелерін беретінін ескеруге
болады.
Қарастырылған үлестірілген ақпараттық жүйе алгоритмдерінде жазба тек
бір позициясына ғана жылжығанын байқадық. Сонымен бірге жұмыстың орташа
жұмыс уақыты n-ға пропорционал. Шелл (кему бойынша өзгеретін қадамның
сұрыпталуы) тәсәлә дегеніміз – жай енгізулерді анағұрлым асып кететін,
сонымен бірге жазбалар күрделі қадамдар жасап ауыстырылатын тәсілді
айтамыз. Тәсілдің негізгі құрылысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz