Мемлекеттік кредит пен мемлекеттік борыш
Жоспар.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім.
1. Мемлекеттік кредит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Мемлекеттік кредиттің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит ... ... ... ... ... ... ... .14
2. Мемлекеттік борыш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1. Мемлекеттік борыштың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.2. Мемлекеттік борышты басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім.
1. Мемлекеттік кредит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Мемлекеттік кредиттің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит ... ... ... ... ... ... ... .14
2. Мемлекеттік борыш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1. Мемлекеттік борыштың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.2. Мемлекеттік борышты басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Кіріспе.
Соңғы жылдары Қазақстанның қаржы секторы тұрақты дамуда. Бұған қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктура және соңғы жылдар бойы Қазақстандағы макроэкономикалық дамудың жоғары тұрақты қарқыны ықпал етуде.
2005 жылғы алдын ала бағалау бойынша өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда тауарлар мен қызмет көрсетулердің сыртқы сауда айналымы 33,8% өсіп, 55,4 млрд. долларға жетті, тауарлар мен қызмет көрсетулер экспорты – 34,5% өсіп, 30,4 млрд. долларға дейін жетті, ал тауарлар мен қызмет көрсетулер импорты – 32,9% өсіп, 25,0 млрд. доллар болды.
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 2004 жылмен салыстырғанда 9,4% құрады. Өндірістің нақты көлемінің өсуі экономиканың барлық салаларында байқалады: өнеркәсіпте – 4,6%, ауыл шаруашылығында – 7,3%, құрылыста – 37,8%, көлік қызметін көрсету көлемі – 7,0%, байланыс қызметі – 27,7%, сауда – 9,3% көбейді. 2005 жылы негізгі капиталға инвестициялардың өсуі 2004 жылмен салыстырғанда 35,7% жетті.
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда халықтың ақшалай кірісінің өсуі нақты көрсетуде 12,0% құрады. Осының салдарынан бөлшек тауар айналымының көлемі 2005 жылы 12,4% көбейді.
2005 жылы инфляция 7,5% жетті (2004 жылғы желтоқсанға қарағанда 2005 жылғы желтоқсан). Бірқатар алдыңғы жылдар бойы өсіп отырған инфляциялық қысым жағдайында инфляция салыстырмалы түрде алғанда жоғары емес тұрақты деңгейде – жыл аяғындағы есеппен 6-7% (2002 жылы – 6,6%, 2003 жылы – 6,8%, 2004 жылы – 6,7%) шегінде қалды.
Соңғы жылдары Қазақстанның қаржы секторы тұрақты дамуда. Бұған қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктура және соңғы жылдар бойы Қазақстандағы макроэкономикалық дамудың жоғары тұрақты қарқыны ықпал етуде.
2005 жылғы алдын ала бағалау бойынша өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда тауарлар мен қызмет көрсетулердің сыртқы сауда айналымы 33,8% өсіп, 55,4 млрд. долларға жетті, тауарлар мен қызмет көрсетулер экспорты – 34,5% өсіп, 30,4 млрд. долларға дейін жетті, ал тауарлар мен қызмет көрсетулер импорты – 32,9% өсіп, 25,0 млрд. доллар болды.
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 2004 жылмен салыстырғанда 9,4% құрады. Өндірістің нақты көлемінің өсуі экономиканың барлық салаларында байқалады: өнеркәсіпте – 4,6%, ауыл шаруашылығында – 7,3%, құрылыста – 37,8%, көлік қызметін көрсету көлемі – 7,0%, байланыс қызметі – 27,7%, сауда – 9,3% көбейді. 2005 жылы негізгі капиталға инвестициялардың өсуі 2004 жылмен салыстырғанда 35,7% жетті.
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда халықтың ақшалай кірісінің өсуі нақты көрсетуде 12,0% құрады. Осының салдарынан бөлшек тауар айналымының көлемі 2005 жылы 12,4% көбейді.
2005 жылы инфляция 7,5% жетті (2004 жылғы желтоқсанға қарағанда 2005 жылғы желтоқсан). Бірқатар алдыңғы жылдар бойы өсіп отырған инфляциялық қысым жағдайында инфляция салыстырмалы түрде алғанда жоғары емес тұрақты деңгейде – жыл аяғындағы есеппен 6-7% (2002 жылы – 6,6%, 2003 жылы – 6,8%, 2004 жылы – 6,7%) шегінде қалды.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. ІІ-бөлім. – Алматы: 2003 - 256 бет.
2. Мельников В.Д., Ілиясов Қ.Қ.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 1994 - 222 бет.
3. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003 - 448 бет.
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005 - 552 бет.
5. Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары, - Алматы: “Экономика” 2000ж.
6. С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және несие” – Алматы, Қазақ университетi, 2004 ж. – 248 бет.
7. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банктер.
Оқу құралы – Алматы: Экономика, 1999 – 432 бет
1. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. ІІ-бөлім. – Алматы: 2003 - 256 бет.
2. Мельников В.Д., Ілиясов Қ.Қ.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 1994 - 222 бет.
3. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003 - 448 бет.
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005 - 552 бет.
5. Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары, - Алматы: “Экономика” 2000ж.
6. С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және несие” – Алматы, Қазақ университетi, 2004 ж. – 248 бет.
7. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банктер.
Оқу құралы – Алматы: Экономика, 1999 – 432 бет
Мемлекеттік кредит пен мемлекеттік борыш
Жоспар.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім.
1. Мемлекеттік
кредит ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Мемлекеттік кредиттің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..7
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит ... ... ... ... ... ... ... . 14
2. Мемлекеттік
борыш ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1. Мемлекеттік борыштың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2. Мемлекеттік борышты
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...24
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Кіріспе.
Соңғы жылдары Қазақстанның қаржы секторы тұрақты дамуда. Бұған
қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктура және соңғы жылдар бойы
Қазақстандағы макроэкономикалық дамудың жоғары тұрақты қарқыны ықпал етуде.
2005 жылғы алдын ала бағалау бойынша өткен жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда тауарлар мен қызмет көрсетулердің сыртқы сауда айналымы 33,8%
өсіп, 55,4 млрд. долларға жетті, тауарлар мен қызмет көрсетулер экспорты –
34,5% өсіп, 30,4 млрд. долларға дейін жетті, ал тауарлар мен қызмет
көрсетулер импорты – 32,9% өсіп, 25,0 млрд. доллар болды.
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша
2005 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 2004 жылмен салыстырғанда 9,4% құрады.
Өндірістің нақты көлемінің өсуі экономиканың барлық салаларында байқалады:
өнеркәсіпте – 4,6%, ауыл шаруашылығында – 7,3%, құрылыста – 37,8%, көлік
қызметін көрсету көлемі – 7,0%, байланыс қызметі – 27,7%, сауда – 9,3%
көбейді. 2005 жылы негізгі капиталға инвестициялардың өсуі 2004 жылмен
салыстырғанда 35,7% жетті.
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда халықтың ақшалай кірісінің өсуі
нақты көрсетуде 12,0% құрады. Осының салдарынан бөлшек тауар айналымының
көлемі 2005 жылы 12,4% көбейді.
2005 жылы инфляция 7,5% жетті (2004 жылғы желтоқсанға қарағанда 2005
жылғы желтоқсан). Бірқатар алдыңғы жылдар бойы өсіп отырған инфляциялық
қысым жағдайында инфляция салыстырмалы түрде алғанда жоғары емес тұрақты
деңгейде – жыл аяғындағы есеппен 6-7% (2002 жылы – 6,6%, 2003 жылы – 6,8%,
2004 жылы – 6,7%) шегінде қалды.
1. Мемлекеттік кредит.
1.1. Мемлекеттік кредиттің мәні.
Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың (жергілікті атқарушы
органдардың) қарамағына заңды және жеке тұлғалардың бос ақша қаражаттары
несие капиталы ретінде уақытша пайдалануға шоғырландыру үшін және бюджет
тапшылығы проблемаларын шешу үшін тартылуы мүмкін. Оны алудың басты әдісі
мемлекеттік кредит болып табылады.
Мемлекеттік кредит – жалпымемлекеттік қаржының басты буындарының бірі
және кредит қатынастарының жиынтығы, бұл қатынастарда тараптардың бірі
мемлекет, заңды және жеке тұлғалар несиегерлер (кредиторлар) немесе
қарызгер болып табылады. Халықаралық экономикалық қатынастар саласында
мемлекет қарызгердің де, қарыз алушының да, несиегерлердің де рөлінде
көрінеді.
Мемлекеттік кредиттің ерекшелігі қарызға берілген қаражаттардың
қайтарымдылығында, мезгілдігінде және ақылығында. Алайда бұл қатынастарды
банк несиесімен шатастыруға болмайды. Несие қоры ұлғаймалы ұдайы өндіріс
процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорындар мен
ұйымдарды несиелендіру және оның тиімділігін арттыру үшін пайдаланылады;
несиелерді жеке адамдар да ала алады. Шаруашылық жүргізуші субъектілерді
банктік несиелендіру несие қорын өтімді пайдалану болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің көмегімен жұмылдырылған қаражаттар көбінесе
экономиканы қаржыландыруға бағытталатындықтан оның өндірістік сипаты болуы
тиіс. Мемлекеттік кредит жөніндегі қатынастар мына негіздерде қаржы
қатынастарына кіреді:
➢ Мемлекеттік кредит жолымен жұмылдырылатын қаражаттар әр түрлі
қажеттіліктерді - өндірістік, өндірістік емес, сол сияқты стратегиялық,
оперативтік қажеттіліктерді де қаржыландыруға бағытталатын мемлекеттік
қаржы ресурстары ретінде қаралады;
➢ Алынған және берілген кредиттер үшін есеп айырысулар, олар үшін
пайыздар төлеу бюджеттердің қаражаттары есебінен жүргізіледі. Бюджет
кірістерінің негізгі және тұрақты бөлігін салықтық түсімдер
құрайтындықтан қарыздар арқылы жұмылдырылатын қаражаттар анти-
ципацияландырылған салықтар, яғни мерзімінен бұрын өндіріп алынған
салықтар деп саналады.
Қаржының бөлгіштік функциясы шеңберінде мемлекеттік кредит ақша
қаражаттарын (оларды кейін қайтару шартында) қайта бөлудің қосалқы
функциясын орындайды. Бұл халықтың, кәсіпорындар мен ұйымдардың уақытша
бос ақша қаражаттарын шоғырландырумен байланысты. Бұл функцияда мемлекеттік
кредит жинақ ақшаны ұйымдастыру нысандарының бірі болып табылады. Бұл
функция іс-әрекетінің объективті нәтижелері ұлғаймалы ұдайы өндірістің
ауқымын арттыру және оның қарқынын тездету болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің екінші қосалқы функциясы – реттеу функциясы.
Бірінші кезекте мемлекет несиелік пайыздың мөлшеріне ықпал жасай отырып,
ақша ағындарын реттейді: несие капиталының рыногінде қаржыгер бола отырып,
ол бұл капиталға деген сұранымды арттырады, мұның нәтижесінде несие
капиталының нормасы артады. Сөйтіп, мемлекет бұл рыноктегі бәсекеге
араласады, одан жеке инвесторларды ығыстырады (ығыстыру әсері). Бұл
олардың бизнестің белгілі бір түрлерін инвестициялауын шектеуді тудырады.
Бір мезгілде мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу кезінде айналыстағы
ақшаның (қолма-қол ақшаның және қолма-қолсыз ақшаның) қысқаруына жеткізеді,
мұның өзі ақша эмиссияның зардаптарын жою үшін тиімді болуы мүмкін.
Сөйтіп, егер кредиттің қайта бөлгіштік функциясының көмегімен мемлекет
қаржы ресурстарын тікелей белгілі бір салаларға (немесе қажетті өндірістің
дамуына) бағыттайтын болса, реттеуші функция арқылы мемлекеттік несие
жөніндегі қатынастарға қатыспайтын шаруашылық қатынастарының субъектілеріне
қосымша жанама ықпал етуге жетеді.
Мемлекеттік кредиттің рөлі халықтың, кәсіпорындардың, ұйымдардың
уақытша бос қаражаттарын жұмылдырудағы мүмкіндіктеріне және оларды
мемлекеттің кезек күттірмейтін қажеттерін қаржыландыруға бағыттауға саяды.
Мемлекеттік кредит түрлері бойынша ішкі, сыртқы (халықаралық), шартты
болып ажыратылады.
Ішкі кредитте мемлекеттік кредит қатынастары жан-жақты тұрғыда:
қарызгер кезінде де, несиегер ретінде де елдегі үкіметтің, биліктің
жергілікті органдарының, кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың арасында
пайда болады.
Халықаралық кредитте қатынастарға бір жағынан, үкімет, биліктің
жергілікті органдары, екінші жағынан басқа мемлекеттердің үкіметтері,
банктері, компаниялары, сондай-ақ халықаралық қаржы-банк ұйымдары
араласады. Кредит беруші тарап мемлекет-донор немесе ұйым-донор, ал кредит
алушы ел реципиент-ел деп аталады.
Шартты мемлекеттік кредит отандық қарызгерлер: кәсіпорындар, ұйымдар,
фирмалар, жергілікті билік органдары алған қарыздарына басқа елдердің
несиегерлеріне берілген кепілдіктер бойынша үкіметтің міндеттемелері
ретінде болады. Қарыз шарттары орындалмаған жағдайда үкімет отандық
қарызгердің уақыты келген міндеттемелері бойынша қарызгердің мүлкінен
немесе басқа активтерінен бюджет қаражаттары есебінен қарыздың сомасын
төлейді.
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері.
Мемлекеттік кредиттің негізгі нысаны кредит қатынастары болып көрінетін
мемлекеттік қарыздар болып табылады, бұл қатынастарда мемлекет негізінен
қарызгер ретінде болады.
Қарыздар өтеу мезгілі, орны, орналастыру әдістері, қарыз валютасы,
эмитенттері, табыстылық түрлері бойынша ажыратылады. Өтеу мезгілі бойынша:
➢ қысқа мерзімді (1 жылға дейін),
➢ орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін),
➢ ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары)
болып ажыратылады. Орналастыру орны бойынша қарыздар ішкі және сыртқы
қарыздар болып бөлінеді. Ішкі қарыздардың облигацияларын шетел азаматтары
мен қоғамдар сатып ала алады. Орналастыру әдістері бойынша: еркін
айналатын, жазылу бойынша орналастыратын және мәжбірлеме қарыздар болып
ажыратылады. Мемлекеттік қарыздар, әдеттегідей, ақша нысандарында
шығарылады, бірақ қажет болғанда заттай нысаны да болады. Мысалы, 1922-1923
жж. КСРО-да қарыздар (екі нан және бір қант қарызлары) шығарылды. Оларды
шығару сол кездегі ақшаның тез құнсыздануымен айқындалды. Осындай мақсатпен
алтын қарыздары да (яғни алтын түрінде есептелген қарыздар) шығарылды.
Заттай қарыздарды өтеу не зат түрінде, не қарызды өтеу мезетіндегі қанттың
немесе нанның рыноктік бағасы бойынша ақшамен жүргізіледі. Бұл қарыздарды
өтеу жыл бойы жүргізіледі.
Эмитентке қарай қарыздар үкіметтің қарыздарына және биліктің жергілікті
органдарының қарыздарына (муниципалдық қарыздарға) ажыратылады.
Табыстылық түрлері бойынша қарыздар пайыздық (қарыз иелері жыл сайын
тең үлеспен бекітілген мөлшерлеме бойынша тұрлаулы табыс алады); ұтыс
немесе лотореялық (табыс облигациялардың өтеу тиражы немесе ұтыс тиражы
шыққанда төленеді) қарыздар болуы мүмкін. Аталған мемлекеттік қарыздардан
басқа олардың тарихында (бұрыңғы КСРО бойынша) шаруа қарыздары (1924, 1925,
1927 жж.), үш индустрияландыру қарызы белгілі.
Сондай-ақ әскери қарыздар, 1946-1950 жж. халық шаруашылығын қалпына
келтіру және дамыту қарыздары (5 қарыз) белгілі.
Дербестікке ие болғаннан кейін Қазақстан Республикасында меншікті ішкі
қарыздарды қолдану басталды. 1992 ж. Республика үкіметі Мемлекеттік ішкі
қарыз шығарды, ол кәсіпорындар мен ұйымдар арасында таратылды. Сол жылы
айналысқа 20 жылға (2012 жылға дейін) есептеленген Қазақстан
Республикасының мемлекеттік ішкі ұтыс қарызының бондары шығарылды. Қарыздар
бойынша ұтыстар жыл сайын 25, 50, 500 мың теңге көлемінде 4 рет ойналады.
1996 жылы Қазақстан Республикасында резидент және бейрезидент-заңды
және жеке тұлғалар арасында номинал 1000 теңгеге, айналым мерзімі 364 күнге
тең мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылатын Мемлекеттік ішкі қарызының
ұлттық жинақ облигациялары таратыла бастады. Ұлттық жинақ облигацияларына
жүзбелі табыстық пайыздары есептеліп, олар тоқсан сайын төленіп тұрады.
Ақша ресурстарындағы қысқа мерзімді қажеттіліктерді жабу үшін
қарастырылған шараларды бюджеттен қаржыландыру кезінде кірістердің түспеген
немесе жеткіліксіз түскен кезінде крелиттің мемлекеттік қазынашылық
міндеттемелері (МҚМ) сияқты нысаны пайдаланады. МҚМ қағазсыз нысанда заңды
тұлғаларға – коммерциялық банктерге, кәсіпорындарға, фирмаларға арналып 3,
6, 9, 12 ай мерзімге шығарылды. Иелері арасында МҚМ-ді орналастыру
аукциондық сауда-саттықта жүргізіледі, онда міндеттемелердің кезекті
шығарылуының дисконтталған бағасы белгіленеді. Қаржы министрлігі оларды
айналыс мерзімінің бітуіне қарай көрсетілу құны бойынша сатып алады, бұл
бағалы қағаз номналы (атаулы құны) мен дисконтты баға арасындағы
айырмашылық инвестордың табысын құрайды. Мемлекет МҚМ-ға есеп айырысу мен
шаруашылық операциялар бойынша қалыптасатын рыноктік бағалар бойынша
төлемдердің мәртебесін ескере отырып, олардың тұрақтылығына кепіл болады.
1999 жылдан бастап атаулы құны 100 АҚШ доллары болатын айналыс мерзімі
5 жыл арнаулы валюталық мемлекеттік облигациялары (АВМЕКАМ) жинақтаушы
зейнетақы активтерін қорғау мақсатында Қазақстан Республикасы үкіметінің
атынан Қаржы министрлігі (эмитент) шығарды. Бұл облигациялар иелеріне өтеу
кезінде олардың атаулы құнын алуға және жылына 6,14% мөлшерінде сыйақы
(мүдде) алуға құқық береді.
Сонымен бірге Қаржы министрлігі бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін
пайдаланатын құралдардың түрлерін кеңейту мақсатында теңгенің еркін айырбас
бағамы жағдайында айналыс мерзімдері 3, 6, 9, 12 ай болып табылатын
мемлекеттік қазынашылық валюталық міндеттемелер (МЕКАВМ) шығаруды бастады.
Ол құжаттық емес нысанда және нақты 100 АҚШ долларына аукциондық әдіспен
анықталған дисконтталған баға бойынша орналастырылды. Қазынашылық
міндеттемелерді ұстаушылар Қазақстан Республикасы резиденттері де,
бейрезиденттері де болып табылатын заңды және жеке тұлғалар бола алады.
Инвесторлардың сатып алынған қазынашылық валюталық міндеттемелер үшін ақы
төлеу мен Қаржы министрлігінің қазынашылық валюталық міндеттемелердің нақты
құнын өтеу төлеу күні мен өтеу күнінің қарсаңындағы әр эмиссиясының
шарттарын жариялау кезінде Қаржы министрлігі тағайындаған Ұлттық банктің
ресми бағамы бойынша теңгемен жүргізіледі.
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландыруға пайдалынатын несие қорын
қалыптастыруға мемлекеттік банктердегі халықтың салымдары бойынша
қалдықтардың бір бөлігін айналысқа қоса да мемлекеттік кредиттің нысаны
болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің келесі нысаны – елдің орталық эмиссия банкінің
қаражаттарын тарту. Мемлекет айналыстағы ақша массасының инфляциялық
құнсыздануымен қосарланатын бұл нысанға мемлекеттік кредиттің әр түрлі
келеңсіз себептерден – дағдарысты жағдайлардан, мемлекеттік бағалы
қағаздарға санімнің жоғалуынан, төтенше жағдайлардан туатын басқа
нысандарын пайдалануы мүмкіндігі болмаған жағдайда иек артады.
КСРО-ның практикасында мемлекеттік кредиттің нысаны ретінде бюджет
тапшылығын жабу үшін жалпы мемлекеттік несие қорынан қарыз алу нысанының
кең таралғаны белгілі. Қаржыландырудың мұндай әдісі дүниежүзілік практикада
басқарудың тотаритарлық режимі орын алған мемлекеттерге тән. Ол инфляциялық
процестерді жоймайды, керісінше, оларды күшейтуі мүмкін. Сондықтан
Қазақстан Республикасының үкіметі 1998 жылдан бастап жалпы мемлекеттік
несие қорының қаражаттарынан тікелей қарыз алуды тоқтатты.
Экономиканы тиімді реформалау міндеттерін сонымен қатар шетелдік
инвестицияларды кеңінен қатыстырмайынша да шешу мүмкін емес.
Бұл орайда сыртқы кредиттер мен қарыздарды тікелей шетелдік
инвестициялармен шатастырмау керек. Кредит пен қарыздардың бәрі
инвестицияларға жата бермейді. Әсіресе, 1993-1994 жылдарындағы кредиттер
мен қарыздар инвестицияға кірмеген айтқан жөн. Олар бюджет тапшылығын жабу
үшін, басқа да зәруліктерді қамтамасыз ету үшін жұмсалды.
Мемлекеттік және мемлекет кепілдендірген қарыз алу мен борыш туралы
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес қарыз алудың мынандай түрлерін
атауға болады: мемлекеттік қарыз алу және мемлекет кепілдендірген қарыз
алу.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қарыз алудың оның үкіметі, Ұлттық
банкі және жергілікті аткарушы органдары жүзеге асырады.
Үкіметтің қарыз алуы республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландыру
мақсатында, Ұлттық банктің қарыз алуы төлем балансын қолдау және Ұлттық
банктің алтын-валюта активтерін толықтыру мақсатында, сондай-ақ елдегі
жүргізіліп отырған ақша-несие саясатымен айқындалатын басқа да
мақсаттарында жүзеге асырылады. Жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік
қарыз алуы аймақтық инвестициялық бағдарламаларды қаржыландыруға байланысты
жергілікті бюджеттің тапшылығын жабу мақсатында жүзеге асырылды.
Мемлекеттік қарыздардың мынандай түрлері мен нысандары болады:
1) Қарызгерге қатысы бойынша:
➢ ҚР-сы үкіметінің қарыздары;
➢ ҚР-сы Ұлттық банкінің қарыздары;
➢ ҚР-сы жергілікті атқарушы органдарының қарыздары;
болып бөлінеді.
2) Несие капитадының рыногі бойынша:
➢ Сыртқы мемлекеттік қарыздары;
➢ Ішкі мемлекеттік қарыздар;
болып бөлінеді.
3) Қарыз алу нысаны юойынша:
➢ Мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясы;
➢ Қарыз туралы шарттар (келісімдер) жасау;
болып бөлінеді.
4) Қолданылу мерзімі бойынша мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар:
➢ Айналыс мерзімі 1 жылға дейін, қысқа мерзімді;
➢ Айналыс мерзімі 1 – 10 жылға дейін, орта мерзімді;
➢ Айналыс мерзімі 10 жылдан астам, ұзақ мерзімді;
болып бөлінеді.
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттық және құжатсыз нысанда
(оны ұсынушылар үшін тек қана құжаттық нысанда), номиналды және
дисконтталған құны бойынша, сыйақының (мүдденің) бекітілген және
бекітілмеген (өзгермелі) мөлшерлемесімен шығарылуы мүмкін.
Қарыз туралы келіссөздер жүргізу, шарттарға (келісімдерге) қол қою
тәртібін, оның атынан эмиссияланатын мемлекеттік эмиссиялық бағалы
қағаздарды шығару, орналыстыру, айналысқа түсіру, өтеу және оларға қызмет
көрсету тәртібін ҚР-ның үкіметі белгілейді.
Мемлекеттік кредиттің әдістері әр түрлі және баяндалған нысандарға сай
келеді. Мемлекеттік қарыздарда – бұл қаражаттарды тартудың және оларды
кейін қайтарудың амалдары, тәсілдері: олар қарыздарды шығарудың шарттарымен
анықталады: табыстылықты анықтаудың және табыс алудың әдістері, іс-қимылдың
мерзімі, орналастыру амалдары (облигацияларды, бондарды еркін сатып алу
және сату, жазылу, мүжбүрлеме орналастыру), өтеу амалы (облигациялар
бойынша ұтыстар, қолдаланған пайыздық кірісі бар облигацияларды төлеп
(сатып) алу; мерзімсіз қарыздарды – пайыздық кірісті дүркіндік төлеу).
Қарыздардағы әдістерге сондай-ақ мемлекеттің борышын басқару әдістері
де жатады (ары қарай қараңыз: жаңғырту (конверсия), нығайту (консолидация),
сәйкестендіру (унификация), қайта қаржыландыру.
МҚМ-да мыналар әдістер болып табылады: дисконттың мөлшері, кесіп тастау
бағасы, құн бойынша өтеу, өтеу мерзімі, аукциондарды өтеудің тәртібі
(реті).
Мемлекеттік кредиттің нысандары кезінде – мемлекеттік банктердің
депозит ресурстарының қалдықтарын пайдалану кезінде мұндай қолданудың
шарттары әдістері болып табылады: мемлекеттік қаржы ресурстары ретінде
тартылатын ресурстардың үлесі, қайтару мерзімі, табыстылық нормасы. Елдің
орталық эмиссиялық банкісінің қаражаттарын тарту шарттары - әдістері ұқсас
болады. Бұл әдістер мұндай қарыз алудың инфляциялық ықпалын азайтуы тиіс.
Мемлекеттік кредиттер нысанындағы әдістер кәдуілгі банк кредитінің
әдістеріне ұқсас болып келеді.
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит.
Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік кредиттерді де тартады.
Сыртқы экономикалық байланыстардың қарқындап өсуі халықаралық мемлекеттік
кредиттің тез дамуына жеткізіліп, соның негізінде сыртқы берешектердің
шапшаң өсуіне себептер болып отыр. Мемлекеттер өзіне қажет қаржы
ресурстарын жұмылдыру үшін ұлттық шекарадан тысқары жерлердегі бос ақша
көздерін барған сайын белсенді пайдалануда. Компаниялар, банктер, сондай-ақ
әр түрлі елдердің мемлекеттік органдары кредит мәмлелерінің қатысушылары
болып отыр.
Халықаралық мемлекеттік кредит – халықаралық экономикалық қатынастар
сферасында елдердің материалдық ресурстарының қозғалысы, мемлекет
дүниежүзілік қаржы рыногіне борыщкер немесе несиегер рөлінде болатын
қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастар мемлекеттік сыртқы қарыздар нысанын
қабылдайды және ішкі қарыздар секілді олар да қайтарымдылық, мерзімдік және
ақылық жағдайында берілді. Алынған сыртқы қарыздардың сомасы есептелген
пайыздармен бірге елдің мемлекеттік борыщына қосылады. Мемлекеттік сыртқы
қарыздар ақша және тауар нысанында беріледі. Несие субъектісі мемлекеттік
уәкілетті органдар арқылы елдер болып саналады.
Халықаралық кредит – бірқатар елдер мемлекеттерінің, банктерінің,
сондай-ақ басқа заңды және жеке тұлғаларының басқа елдердің мемлекеттеріне,
банктеріне және өзге де заңды және жеке тұлғаларына беретін қарыздары.
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына байланысты халықаралық кредит
сферасында мына валюта-кредит ұйымдары барған сайын маңызды орын алып отыр:
Халықаралық Валюта Қоры (ХВҚ), Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкі (ХҚДБ
Дүниежүзілік банкі) және оның ұйымдары – Дамудың Халықаралық Ассоциациясы
(ДХА), Инвестициялар Кепілдігінің Көпжақты Агенттігі (ИККА), Халықаралық
Қаржы Корпорациясы (ХҚҚ), Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі (ЕҚДБ), Азия
Даму Банкі (АДБ), Ислам Даму Банкі (ИДБ) және басқалары. ХВҚ валюта
бағамдарын реттеу нормаларын белгілеу және оларды сақтауға бақылау жасау,
қатысушы-елдер арасында валюталық шектеулерді жою, оларға төлем баланстарын
реттеу үшін қаражаттар беру арқылы халықаралық сауда мен валюталық
ынтымақтастыққа жәрдемдеседі.
Дүниежүзілік банк пен оның ұйымдары елдердің экономикалық дамуын оларға
техникалық көмек көрсету мен елдердің экономикалық әлуетін іске асыруға
қабілетті жобаларды қаржыландыру арқылы қолдап отырады.
Өзінің мәні жағынан халықаралық мемлекеттік кредит ұлғаймалы ұдайы
өндірісті қамтамасыз ету құралдарының бірі болып табылады, бірқатар
жағдайда дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің құралы болып
саналады.
Халықаралық кредиттің қажеттігі экономикалық заңдардың бүкіл
жиынтығымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім.
1. Мемлекеттік
кредит ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Мемлекеттік кредиттің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..7
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит ... ... ... ... ... ... ... . 14
2. Мемлекеттік
борыш ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1. Мемлекеттік борыштың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2. Мемлекеттік борышты
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...24
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Кіріспе.
Соңғы жылдары Қазақстанның қаржы секторы тұрақты дамуда. Бұған
қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктура және соңғы жылдар бойы
Қазақстандағы макроэкономикалық дамудың жоғары тұрақты қарқыны ықпал етуде.
2005 жылғы алдын ала бағалау бойынша өткен жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда тауарлар мен қызмет көрсетулердің сыртқы сауда айналымы 33,8%
өсіп, 55,4 млрд. долларға жетті, тауарлар мен қызмет көрсетулер экспорты –
34,5% өсіп, 30,4 млрд. долларға дейін жетті, ал тауарлар мен қызмет
көрсетулер импорты – 32,9% өсіп, 25,0 млрд. доллар болды.
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша
2005 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 2004 жылмен салыстырғанда 9,4% құрады.
Өндірістің нақты көлемінің өсуі экономиканың барлық салаларында байқалады:
өнеркәсіпте – 4,6%, ауыл шаруашылығында – 7,3%, құрылыста – 37,8%, көлік
қызметін көрсету көлемі – 7,0%, байланыс қызметі – 27,7%, сауда – 9,3%
көбейді. 2005 жылы негізгі капиталға инвестициялардың өсуі 2004 жылмен
салыстырғанда 35,7% жетті.
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда халықтың ақшалай кірісінің өсуі
нақты көрсетуде 12,0% құрады. Осының салдарынан бөлшек тауар айналымының
көлемі 2005 жылы 12,4% көбейді.
2005 жылы инфляция 7,5% жетті (2004 жылғы желтоқсанға қарағанда 2005
жылғы желтоқсан). Бірқатар алдыңғы жылдар бойы өсіп отырған инфляциялық
қысым жағдайында инфляция салыстырмалы түрде алғанда жоғары емес тұрақты
деңгейде – жыл аяғындағы есеппен 6-7% (2002 жылы – 6,6%, 2003 жылы – 6,8%,
2004 жылы – 6,7%) шегінде қалды.
1. Мемлекеттік кредит.
1.1. Мемлекеттік кредиттің мәні.
Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың (жергілікті атқарушы
органдардың) қарамағына заңды және жеке тұлғалардың бос ақша қаражаттары
несие капиталы ретінде уақытша пайдалануға шоғырландыру үшін және бюджет
тапшылығы проблемаларын шешу үшін тартылуы мүмкін. Оны алудың басты әдісі
мемлекеттік кредит болып табылады.
Мемлекеттік кредит – жалпымемлекеттік қаржының басты буындарының бірі
және кредит қатынастарының жиынтығы, бұл қатынастарда тараптардың бірі
мемлекет, заңды және жеке тұлғалар несиегерлер (кредиторлар) немесе
қарызгер болып табылады. Халықаралық экономикалық қатынастар саласында
мемлекет қарызгердің де, қарыз алушының да, несиегерлердің де рөлінде
көрінеді.
Мемлекеттік кредиттің ерекшелігі қарызға берілген қаражаттардың
қайтарымдылығында, мезгілдігінде және ақылығында. Алайда бұл қатынастарды
банк несиесімен шатастыруға болмайды. Несие қоры ұлғаймалы ұдайы өндіріс
процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорындар мен
ұйымдарды несиелендіру және оның тиімділігін арттыру үшін пайдаланылады;
несиелерді жеке адамдар да ала алады. Шаруашылық жүргізуші субъектілерді
банктік несиелендіру несие қорын өтімді пайдалану болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің көмегімен жұмылдырылған қаражаттар көбінесе
экономиканы қаржыландыруға бағытталатындықтан оның өндірістік сипаты болуы
тиіс. Мемлекеттік кредит жөніндегі қатынастар мына негіздерде қаржы
қатынастарына кіреді:
➢ Мемлекеттік кредит жолымен жұмылдырылатын қаражаттар әр түрлі
қажеттіліктерді - өндірістік, өндірістік емес, сол сияқты стратегиялық,
оперативтік қажеттіліктерді де қаржыландыруға бағытталатын мемлекеттік
қаржы ресурстары ретінде қаралады;
➢ Алынған және берілген кредиттер үшін есеп айырысулар, олар үшін
пайыздар төлеу бюджеттердің қаражаттары есебінен жүргізіледі. Бюджет
кірістерінің негізгі және тұрақты бөлігін салықтық түсімдер
құрайтындықтан қарыздар арқылы жұмылдырылатын қаражаттар анти-
ципацияландырылған салықтар, яғни мерзімінен бұрын өндіріп алынған
салықтар деп саналады.
Қаржының бөлгіштік функциясы шеңберінде мемлекеттік кредит ақша
қаражаттарын (оларды кейін қайтару шартында) қайта бөлудің қосалқы
функциясын орындайды. Бұл халықтың, кәсіпорындар мен ұйымдардың уақытша
бос ақша қаражаттарын шоғырландырумен байланысты. Бұл функцияда мемлекеттік
кредит жинақ ақшаны ұйымдастыру нысандарының бірі болып табылады. Бұл
функция іс-әрекетінің объективті нәтижелері ұлғаймалы ұдайы өндірістің
ауқымын арттыру және оның қарқынын тездету болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің екінші қосалқы функциясы – реттеу функциясы.
Бірінші кезекте мемлекет несиелік пайыздың мөлшеріне ықпал жасай отырып,
ақша ағындарын реттейді: несие капиталының рыногінде қаржыгер бола отырып,
ол бұл капиталға деген сұранымды арттырады, мұның нәтижесінде несие
капиталының нормасы артады. Сөйтіп, мемлекет бұл рыноктегі бәсекеге
араласады, одан жеке инвесторларды ығыстырады (ығыстыру әсері). Бұл
олардың бизнестің белгілі бір түрлерін инвестициялауын шектеуді тудырады.
Бір мезгілде мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу кезінде айналыстағы
ақшаның (қолма-қол ақшаның және қолма-қолсыз ақшаның) қысқаруына жеткізеді,
мұның өзі ақша эмиссияның зардаптарын жою үшін тиімді болуы мүмкін.
Сөйтіп, егер кредиттің қайта бөлгіштік функциясының көмегімен мемлекет
қаржы ресурстарын тікелей белгілі бір салаларға (немесе қажетті өндірістің
дамуына) бағыттайтын болса, реттеуші функция арқылы мемлекеттік несие
жөніндегі қатынастарға қатыспайтын шаруашылық қатынастарының субъектілеріне
қосымша жанама ықпал етуге жетеді.
Мемлекеттік кредиттің рөлі халықтың, кәсіпорындардың, ұйымдардың
уақытша бос қаражаттарын жұмылдырудағы мүмкіндіктеріне және оларды
мемлекеттің кезек күттірмейтін қажеттерін қаржыландыруға бағыттауға саяды.
Мемлекеттік кредит түрлері бойынша ішкі, сыртқы (халықаралық), шартты
болып ажыратылады.
Ішкі кредитте мемлекеттік кредит қатынастары жан-жақты тұрғыда:
қарызгер кезінде де, несиегер ретінде де елдегі үкіметтің, биліктің
жергілікті органдарының, кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың арасында
пайда болады.
Халықаралық кредитте қатынастарға бір жағынан, үкімет, биліктің
жергілікті органдары, екінші жағынан басқа мемлекеттердің үкіметтері,
банктері, компаниялары, сондай-ақ халықаралық қаржы-банк ұйымдары
араласады. Кредит беруші тарап мемлекет-донор немесе ұйым-донор, ал кредит
алушы ел реципиент-ел деп аталады.
Шартты мемлекеттік кредит отандық қарызгерлер: кәсіпорындар, ұйымдар,
фирмалар, жергілікті билік органдары алған қарыздарына басқа елдердің
несиегерлеріне берілген кепілдіктер бойынша үкіметтің міндеттемелері
ретінде болады. Қарыз шарттары орындалмаған жағдайда үкімет отандық
қарызгердің уақыты келген міндеттемелері бойынша қарызгердің мүлкінен
немесе басқа активтерінен бюджет қаражаттары есебінен қарыздың сомасын
төлейді.
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері.
Мемлекеттік кредиттің негізгі нысаны кредит қатынастары болып көрінетін
мемлекеттік қарыздар болып табылады, бұл қатынастарда мемлекет негізінен
қарызгер ретінде болады.
Қарыздар өтеу мезгілі, орны, орналастыру әдістері, қарыз валютасы,
эмитенттері, табыстылық түрлері бойынша ажыратылады. Өтеу мезгілі бойынша:
➢ қысқа мерзімді (1 жылға дейін),
➢ орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін),
➢ ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары)
болып ажыратылады. Орналастыру орны бойынша қарыздар ішкі және сыртқы
қарыздар болып бөлінеді. Ішкі қарыздардың облигацияларын шетел азаматтары
мен қоғамдар сатып ала алады. Орналастыру әдістері бойынша: еркін
айналатын, жазылу бойынша орналастыратын және мәжбірлеме қарыздар болып
ажыратылады. Мемлекеттік қарыздар, әдеттегідей, ақша нысандарында
шығарылады, бірақ қажет болғанда заттай нысаны да болады. Мысалы, 1922-1923
жж. КСРО-да қарыздар (екі нан және бір қант қарызлары) шығарылды. Оларды
шығару сол кездегі ақшаның тез құнсыздануымен айқындалды. Осындай мақсатпен
алтын қарыздары да (яғни алтын түрінде есептелген қарыздар) шығарылды.
Заттай қарыздарды өтеу не зат түрінде, не қарызды өтеу мезетіндегі қанттың
немесе нанның рыноктік бағасы бойынша ақшамен жүргізіледі. Бұл қарыздарды
өтеу жыл бойы жүргізіледі.
Эмитентке қарай қарыздар үкіметтің қарыздарына және биліктің жергілікті
органдарының қарыздарына (муниципалдық қарыздарға) ажыратылады.
Табыстылық түрлері бойынша қарыздар пайыздық (қарыз иелері жыл сайын
тең үлеспен бекітілген мөлшерлеме бойынша тұрлаулы табыс алады); ұтыс
немесе лотореялық (табыс облигациялардың өтеу тиражы немесе ұтыс тиражы
шыққанда төленеді) қарыздар болуы мүмкін. Аталған мемлекеттік қарыздардан
басқа олардың тарихында (бұрыңғы КСРО бойынша) шаруа қарыздары (1924, 1925,
1927 жж.), үш индустрияландыру қарызы белгілі.
Сондай-ақ әскери қарыздар, 1946-1950 жж. халық шаруашылығын қалпына
келтіру және дамыту қарыздары (5 қарыз) белгілі.
Дербестікке ие болғаннан кейін Қазақстан Республикасында меншікті ішкі
қарыздарды қолдану басталды. 1992 ж. Республика үкіметі Мемлекеттік ішкі
қарыз шығарды, ол кәсіпорындар мен ұйымдар арасында таратылды. Сол жылы
айналысқа 20 жылға (2012 жылға дейін) есептеленген Қазақстан
Республикасының мемлекеттік ішкі ұтыс қарызының бондары шығарылды. Қарыздар
бойынша ұтыстар жыл сайын 25, 50, 500 мың теңге көлемінде 4 рет ойналады.
1996 жылы Қазақстан Республикасында резидент және бейрезидент-заңды
және жеке тұлғалар арасында номинал 1000 теңгеге, айналым мерзімі 364 күнге
тең мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылатын Мемлекеттік ішкі қарызының
ұлттық жинақ облигациялары таратыла бастады. Ұлттық жинақ облигацияларына
жүзбелі табыстық пайыздары есептеліп, олар тоқсан сайын төленіп тұрады.
Ақша ресурстарындағы қысқа мерзімді қажеттіліктерді жабу үшін
қарастырылған шараларды бюджеттен қаржыландыру кезінде кірістердің түспеген
немесе жеткіліксіз түскен кезінде крелиттің мемлекеттік қазынашылық
міндеттемелері (МҚМ) сияқты нысаны пайдаланады. МҚМ қағазсыз нысанда заңды
тұлғаларға – коммерциялық банктерге, кәсіпорындарға, фирмаларға арналып 3,
6, 9, 12 ай мерзімге шығарылды. Иелері арасында МҚМ-ді орналастыру
аукциондық сауда-саттықта жүргізіледі, онда міндеттемелердің кезекті
шығарылуының дисконтталған бағасы белгіленеді. Қаржы министрлігі оларды
айналыс мерзімінің бітуіне қарай көрсетілу құны бойынша сатып алады, бұл
бағалы қағаз номналы (атаулы құны) мен дисконтты баға арасындағы
айырмашылық инвестордың табысын құрайды. Мемлекет МҚМ-ға есеп айырысу мен
шаруашылық операциялар бойынша қалыптасатын рыноктік бағалар бойынша
төлемдердің мәртебесін ескере отырып, олардың тұрақтылығына кепіл болады.
1999 жылдан бастап атаулы құны 100 АҚШ доллары болатын айналыс мерзімі
5 жыл арнаулы валюталық мемлекеттік облигациялары (АВМЕКАМ) жинақтаушы
зейнетақы активтерін қорғау мақсатында Қазақстан Республикасы үкіметінің
атынан Қаржы министрлігі (эмитент) шығарды. Бұл облигациялар иелеріне өтеу
кезінде олардың атаулы құнын алуға және жылына 6,14% мөлшерінде сыйақы
(мүдде) алуға құқық береді.
Сонымен бірге Қаржы министрлігі бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін
пайдаланатын құралдардың түрлерін кеңейту мақсатында теңгенің еркін айырбас
бағамы жағдайында айналыс мерзімдері 3, 6, 9, 12 ай болып табылатын
мемлекеттік қазынашылық валюталық міндеттемелер (МЕКАВМ) шығаруды бастады.
Ол құжаттық емес нысанда және нақты 100 АҚШ долларына аукциондық әдіспен
анықталған дисконтталған баға бойынша орналастырылды. Қазынашылық
міндеттемелерді ұстаушылар Қазақстан Республикасы резиденттері де,
бейрезиденттері де болып табылатын заңды және жеке тұлғалар бола алады.
Инвесторлардың сатып алынған қазынашылық валюталық міндеттемелер үшін ақы
төлеу мен Қаржы министрлігінің қазынашылық валюталық міндеттемелердің нақты
құнын өтеу төлеу күні мен өтеу күнінің қарсаңындағы әр эмиссиясының
шарттарын жариялау кезінде Қаржы министрлігі тағайындаған Ұлттық банктің
ресми бағамы бойынша теңгемен жүргізіледі.
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландыруға пайдалынатын несие қорын
қалыптастыруға мемлекеттік банктердегі халықтың салымдары бойынша
қалдықтардың бір бөлігін айналысқа қоса да мемлекеттік кредиттің нысаны
болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің келесі нысаны – елдің орталық эмиссия банкінің
қаражаттарын тарту. Мемлекет айналыстағы ақша массасының инфляциялық
құнсыздануымен қосарланатын бұл нысанға мемлекеттік кредиттің әр түрлі
келеңсіз себептерден – дағдарысты жағдайлардан, мемлекеттік бағалы
қағаздарға санімнің жоғалуынан, төтенше жағдайлардан туатын басқа
нысандарын пайдалануы мүмкіндігі болмаған жағдайда иек артады.
КСРО-ның практикасында мемлекеттік кредиттің нысаны ретінде бюджет
тапшылығын жабу үшін жалпы мемлекеттік несие қорынан қарыз алу нысанының
кең таралғаны белгілі. Қаржыландырудың мұндай әдісі дүниежүзілік практикада
басқарудың тотаритарлық режимі орын алған мемлекеттерге тән. Ол инфляциялық
процестерді жоймайды, керісінше, оларды күшейтуі мүмкін. Сондықтан
Қазақстан Республикасының үкіметі 1998 жылдан бастап жалпы мемлекеттік
несие қорының қаражаттарынан тікелей қарыз алуды тоқтатты.
Экономиканы тиімді реформалау міндеттерін сонымен қатар шетелдік
инвестицияларды кеңінен қатыстырмайынша да шешу мүмкін емес.
Бұл орайда сыртқы кредиттер мен қарыздарды тікелей шетелдік
инвестициялармен шатастырмау керек. Кредит пен қарыздардың бәрі
инвестицияларға жата бермейді. Әсіресе, 1993-1994 жылдарындағы кредиттер
мен қарыздар инвестицияға кірмеген айтқан жөн. Олар бюджет тапшылығын жабу
үшін, басқа да зәруліктерді қамтамасыз ету үшін жұмсалды.
Мемлекеттік және мемлекет кепілдендірген қарыз алу мен борыш туралы
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес қарыз алудың мынандай түрлерін
атауға болады: мемлекеттік қарыз алу және мемлекет кепілдендірген қарыз
алу.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қарыз алудың оның үкіметі, Ұлттық
банкі және жергілікті аткарушы органдары жүзеге асырады.
Үкіметтің қарыз алуы республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландыру
мақсатында, Ұлттық банктің қарыз алуы төлем балансын қолдау және Ұлттық
банктің алтын-валюта активтерін толықтыру мақсатында, сондай-ақ елдегі
жүргізіліп отырған ақша-несие саясатымен айқындалатын басқа да
мақсаттарында жүзеге асырылады. Жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік
қарыз алуы аймақтық инвестициялық бағдарламаларды қаржыландыруға байланысты
жергілікті бюджеттің тапшылығын жабу мақсатында жүзеге асырылды.
Мемлекеттік қарыздардың мынандай түрлері мен нысандары болады:
1) Қарызгерге қатысы бойынша:
➢ ҚР-сы үкіметінің қарыздары;
➢ ҚР-сы Ұлттық банкінің қарыздары;
➢ ҚР-сы жергілікті атқарушы органдарының қарыздары;
болып бөлінеді.
2) Несие капитадының рыногі бойынша:
➢ Сыртқы мемлекеттік қарыздары;
➢ Ішкі мемлекеттік қарыздар;
болып бөлінеді.
3) Қарыз алу нысаны юойынша:
➢ Мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясы;
➢ Қарыз туралы шарттар (келісімдер) жасау;
болып бөлінеді.
4) Қолданылу мерзімі бойынша мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар:
➢ Айналыс мерзімі 1 жылға дейін, қысқа мерзімді;
➢ Айналыс мерзімі 1 – 10 жылға дейін, орта мерзімді;
➢ Айналыс мерзімі 10 жылдан астам, ұзақ мерзімді;
болып бөлінеді.
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттық және құжатсыз нысанда
(оны ұсынушылар үшін тек қана құжаттық нысанда), номиналды және
дисконтталған құны бойынша, сыйақының (мүдденің) бекітілген және
бекітілмеген (өзгермелі) мөлшерлемесімен шығарылуы мүмкін.
Қарыз туралы келіссөздер жүргізу, шарттарға (келісімдерге) қол қою
тәртібін, оның атынан эмиссияланатын мемлекеттік эмиссиялық бағалы
қағаздарды шығару, орналыстыру, айналысқа түсіру, өтеу және оларға қызмет
көрсету тәртібін ҚР-ның үкіметі белгілейді.
Мемлекеттік кредиттің әдістері әр түрлі және баяндалған нысандарға сай
келеді. Мемлекеттік қарыздарда – бұл қаражаттарды тартудың және оларды
кейін қайтарудың амалдары, тәсілдері: олар қарыздарды шығарудың шарттарымен
анықталады: табыстылықты анықтаудың және табыс алудың әдістері, іс-қимылдың
мерзімі, орналастыру амалдары (облигацияларды, бондарды еркін сатып алу
және сату, жазылу, мүжбүрлеме орналастыру), өтеу амалы (облигациялар
бойынша ұтыстар, қолдаланған пайыздық кірісі бар облигацияларды төлеп
(сатып) алу; мерзімсіз қарыздарды – пайыздық кірісті дүркіндік төлеу).
Қарыздардағы әдістерге сондай-ақ мемлекеттің борышын басқару әдістері
де жатады (ары қарай қараңыз: жаңғырту (конверсия), нығайту (консолидация),
сәйкестендіру (унификация), қайта қаржыландыру.
МҚМ-да мыналар әдістер болып табылады: дисконттың мөлшері, кесіп тастау
бағасы, құн бойынша өтеу, өтеу мерзімі, аукциондарды өтеудің тәртібі
(реті).
Мемлекеттік кредиттің нысандары кезінде – мемлекеттік банктердің
депозит ресурстарының қалдықтарын пайдалану кезінде мұндай қолданудың
шарттары әдістері болып табылады: мемлекеттік қаржы ресурстары ретінде
тартылатын ресурстардың үлесі, қайтару мерзімі, табыстылық нормасы. Елдің
орталық эмиссиялық банкісінің қаражаттарын тарту шарттары - әдістері ұқсас
болады. Бұл әдістер мұндай қарыз алудың инфляциялық ықпалын азайтуы тиіс.
Мемлекеттік кредиттер нысанындағы әдістер кәдуілгі банк кредитінің
әдістеріне ұқсас болып келеді.
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит.
Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік кредиттерді де тартады.
Сыртқы экономикалық байланыстардың қарқындап өсуі халықаралық мемлекеттік
кредиттің тез дамуына жеткізіліп, соның негізінде сыртқы берешектердің
шапшаң өсуіне себептер болып отыр. Мемлекеттер өзіне қажет қаржы
ресурстарын жұмылдыру үшін ұлттық шекарадан тысқары жерлердегі бос ақша
көздерін барған сайын белсенді пайдалануда. Компаниялар, банктер, сондай-ақ
әр түрлі елдердің мемлекеттік органдары кредит мәмлелерінің қатысушылары
болып отыр.
Халықаралық мемлекеттік кредит – халықаралық экономикалық қатынастар
сферасында елдердің материалдық ресурстарының қозғалысы, мемлекет
дүниежүзілік қаржы рыногіне борыщкер немесе несиегер рөлінде болатын
қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастар мемлекеттік сыртқы қарыздар нысанын
қабылдайды және ішкі қарыздар секілді олар да қайтарымдылық, мерзімдік және
ақылық жағдайында берілді. Алынған сыртқы қарыздардың сомасы есептелген
пайыздармен бірге елдің мемлекеттік борыщына қосылады. Мемлекеттік сыртқы
қарыздар ақша және тауар нысанында беріледі. Несие субъектісі мемлекеттік
уәкілетті органдар арқылы елдер болып саналады.
Халықаралық кредит – бірқатар елдер мемлекеттерінің, банктерінің,
сондай-ақ басқа заңды және жеке тұлғаларының басқа елдердің мемлекеттеріне,
банктеріне және өзге де заңды және жеке тұлғаларына беретін қарыздары.
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына байланысты халықаралық кредит
сферасында мына валюта-кредит ұйымдары барған сайын маңызды орын алып отыр:
Халықаралық Валюта Қоры (ХВҚ), Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкі (ХҚДБ
Дүниежүзілік банкі) және оның ұйымдары – Дамудың Халықаралық Ассоциациясы
(ДХА), Инвестициялар Кепілдігінің Көпжақты Агенттігі (ИККА), Халықаралық
Қаржы Корпорациясы (ХҚҚ), Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі (ЕҚДБ), Азия
Даму Банкі (АДБ), Ислам Даму Банкі (ИДБ) және басқалары. ХВҚ валюта
бағамдарын реттеу нормаларын белгілеу және оларды сақтауға бақылау жасау,
қатысушы-елдер арасында валюталық шектеулерді жою, оларға төлем баланстарын
реттеу үшін қаражаттар беру арқылы халықаралық сауда мен валюталық
ынтымақтастыққа жәрдемдеседі.
Дүниежүзілік банк пен оның ұйымдары елдердің экономикалық дамуын оларға
техникалық көмек көрсету мен елдердің экономикалық әлуетін іске асыруға
қабілетті жобаларды қаржыландыру арқылы қолдап отырады.
Өзінің мәні жағынан халықаралық мемлекеттік кредит ұлғаймалы ұдайы
өндірісті қамтамасыз ету құралдарының бірі болып табылады, бірқатар
жағдайда дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің құралы болып
саналады.
Халықаралық кредиттің қажеттігі экономикалық заңдардың бүкіл
жиынтығымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz