Бухгалтерлік есептегі негізгі куралдар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Негізгі құралдардың бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ІІ ТАРАУ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУ ЕСЕБІНІҢ НЕГІЗІ ... ... ...11
2.1. Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2. Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ...17
2.3. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
І ТАРАУ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Негізгі құралдардың бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ІІ ТАРАУ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖӨНДЕУ ЕСЕБІНІҢ НЕГІЗІ ... ... ...11
2.1. Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2. Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ...17
2.3. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Бухгалтерлік есепте негізгі куралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жүмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек қүралдарын, яғни материалдық активтерді айтады. "Негізгі құралдарга" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жаб-дықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен қүралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық қүралдары, келік тасымалдау қүралдары, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және №16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және №16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
1. "Бухгалтерлік есеп жоне крржылык, есеп беру туралы" 2002 жылгы 24 маусымдагы Қазақстан Республикасының №309-1/ заңы.
2. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдулин «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003.
3. Т. Ә. Әбдіхалықов «Аудит және бухгалтерлік есеп» Алматы «Қазақ Университеті» 2000.
4. С.Б. Баймұханова «Қаржылық есеп» Алматы 2007.
5. К. Кеулімжаев «Типовой план счетов» Алматы 2007.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы" 1998 жылгы 20 қараш-
дагы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қарашадагы
өзгертулер жоне толықтырулармен).
7. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар жарлыгы.
9. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
10. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
11. Халықаралық бухгалтерлік есеп жоне аудит стандарттары.
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
12. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркүйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
13. Андреев В.Д. Практтескші аудит. — М.: Экономика, 1994.
14. Андросов А.М. Бухгалтерскии учет. — М.: Финансы и статис-
тика, 1996.
15. Әбдіманопов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы жоне принциптері.
- Алматы: АЙАН, 2001.
16. Безруких П.С. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
17. Блейк Д., Амат О. Европеііскии бухгалтерский учет: Справочиик:
Пер. с англ. — М., 1997.
18. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. — М.: Финансы и
статистика, 1996.
19. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отнетности. — Аллшты: Қаржы-қаражат, 1998.
2. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдулин «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003.
3. Т. Ә. Әбдіхалықов «Аудит және бухгалтерлік есеп» Алматы «Қазақ Университеті» 2000.
4. С.Б. Баймұханова «Қаржылық есеп» Алматы 2007.
5. К. Кеулімжаев «Типовой план счетов» Алматы 2007.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы" 1998 жылгы 20 қараш-
дагы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қарашадагы
өзгертулер жоне толықтырулармен).
7. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар жарлыгы.
9. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
10. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
11. Халықаралық бухгалтерлік есеп жоне аудит стандарттары.
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
12. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркүйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
13. Андреев В.Д. Практтескші аудит. — М.: Экономика, 1994.
14. Андросов А.М. Бухгалтерскии учет. — М.: Финансы и статис-
тика, 1996.
15. Әбдіманопов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы жоне принциптері.
- Алматы: АЙАН, 2001.
16. Безруких П.С. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
17. Блейк Д., Амат О. Европеііскии бухгалтерский учет: Справочиик:
Пер. с англ. — М., 1997.
18. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. — М.: Финансы и
статистика, 1996.
19. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отнетности. — Аллшты: Қаржы-қаражат, 1998.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау Негізгі құралдардың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Негізгі құралдардың
бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
ІІ ТАРАУ Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі ... ... ...11
2.1. Негізгі құралдарды жөндеудің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2. Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ...1 7
2.3. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..29
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе
Бухгалтерлік есепте негізгі куралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін,
көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жүмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек қүралдарын, яғни материалдық активтерді
айтады. "Негізгі құралдарга" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жаб-дықтар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен қүралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық қүралдары, келік тасымалдау қүралдары, өндірістік
және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық
көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай
өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық
шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-
арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің
шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар
пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін
және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және
№16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт
негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын,
шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін
дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорында негізгі құралдарды есепке алу, есептен
шығару, амортизациялық тозуын есептеу және жөндеу мен жалдау есебі міндетті
түрде жүргізіліп отырады. Негізгі құралдар есебін дұрыс, әрі уақытылы
жүргізу кәсіпорынның қызмет ету тиімділігін арттыратыны сөзсіз. Негізгі
құралдар есебін жүргізудің қатарында оларды жөндеу және жалға алу мен жалға
беру есебі де бар. Мысалы, жөндеу кезінде мынадай негізгі шығындар есепке
алынады.
Материалдар - жөндеуге жұмсалған материалдардың, қосалқы бөлшектердің
және басқалардың құны. Материалдар өндірістік шығындарға нақты өзіндік құны
бойынша қосылады.
Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу жөндеу жұмысы үшін есептелген
еңбекақы сомасы.
Еңбекақыдан - есептелінетін аударымдар жұмысшылардың еңбекақысынан
белгіленген процентпен мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыруға, зейнетақымен
қамтамассыз етуге арналған және басқа да қорларға аударылады.
Электр энергиясы, жылу, газ, бу, бу жөндеу - цехтарының технологиялық
және басқа қажеттіліктеріне электр энергиясының, жылудың, газдың, будың
шығыны.
Қосымша шығындар - жөндеу цехтарының жалпы өндірістік мақсаттағы
шығындары
І тарау Негізгі құралдардың сипаттамасы
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құрадцар
өндірістік және ендтрістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс қуралдарына өндіріс процесіне тікелей катысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды
(ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар). Негізгі өндірістік
құраддардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық көрсеткіш і — қор
кайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір өлшеміне шақкандағы
өндірілетін заттай немесе акшалай түріндегі өнімді көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі қүрал-жабдықтар — тұтынуға арналған құрал-
жабдыктар. Олар үжымның мәдени-тұрмыстық (ғимараттар, түрғын-үй коммуналдык
шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін ұзақ мерзім бойы
өтеуге арналған.
Иелігіне қарай негізгі қүралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді.
Меншікті дегеніміз — субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс
табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа
субъектіден алынған негізгі құралдар, жалға алынған құралдар болып
саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші
"Жалға алынған негізгі құралдар" баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу
мерзімі аяқталған соң немесе ол аякталмай тұрып, жалға алушы келісілген
бағамен сатып алуына болады. Оларды 121-ші "Жер", 122-ші "Үйлер мен
ғимараттар", 123 "Меншікжәне құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар", 124-ші
"Көлік құралдары", 125-ші "Басқа да негізгі құралдар" шоттарының тиісті
аралық шоттарында есептейді.
Паіщалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей
тұрған (тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді.
Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар
болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар — бұл жұмысы тоқтатылған немесе
басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал-
жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықгарды
жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқгатылған
объектілер есептеледі.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес
болып бөлінеді. Мүліктікке (затгай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан
басқа қүрделі каржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ шығындар (жер
учаскелерін, егістік үшін пайдаланылатын жерді өндеу, жалға алынған негізгі
құралдарға күрделі қаржы жүмсау, т.б.) жатады.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
қызметтеріне қарай мынаңцай түрлерге (топтарға) бөлінеді: жер; үйлер;
ғимаратгар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал-жабдыктар (соның ішівде
автоматгы машиналар және құрал-жабдық); күш беретін машиналар және
жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары
және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа
машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары, құрал-оайман; өндірістік мүлік
және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық
екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан күрделі шығын; басқа
да негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құраддардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
жер - субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен кұны. Жерге
меншік кұқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай
актісі берілген болса, онда ондай жер учаскілері мүліктік объекті болып
саналады;
үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет
көрсетуге ағдай жасауға және материаддық құндылықтарды сақтауға арналған
әлеуметті-құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік объект болып
табылады;
ғимараттар — еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметгерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік-құрылыс объектілері (шахта үңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет, көпір,
автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимарат мүліктік объект
болып табылады;
өткізгіш тетіктер (қондырғылар) - электр, жылу немесе механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар,
құбырлар). Электр желілері бойынша, мысалы, электр станциясы бөлу
қондырғыларының желісі немесе генератор клеммаларынан бөлу қондырғыларына
дейін, қабылдау подстанцияларынан және подстанциялардан трансформатор
жайына дейін мүліктік объекті бола алады;
машиналар мен жабдықтар - күш беретін машиналар және жабдықтар;
жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және
қондырғылар мен лабораториялык жабдықтар; әрбір машина, егер ол басқа
мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдарды,
соған тиісті затгарды, аспаптарды, қоршауды, фундаментгі қоса алғанда,
мүліктік объекті болып саналады. Негізгі құралдардын бұл тобы бес топтан
турады;
көлік қуралдары - адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құралдары (автомобиль, темір жол және су көлігінің қозғалмалы құрамы, жегін
көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті барлық бейімдегіш құрадцары мен заттарын
коса алғанда мүліктік объект болып табылады;
құрал-сайман - қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немесе метадцарды, ағашты және т.б. өңцеу
үшін машиналарға бекітілген заттар (кесетін, соғатын және нығыздайтын еңбек
құралдары). Басқа мүліктік объектінің құрамына кірмейтін заттар ғана
мүліктік объект болып табылады;
өндірістік мүлік және соған жататын заттар — өндірістік операцияларды
орындау немесе жеңілдету үшін қызмет ететін өндірістік заттар; еңбекті
қорғауға көмеістесетін жабдыктар; сұйық, сусымалы және басқа материалдарды
сақтауға арналған сыйымды заттар; өндірістік арналымы бар басқа да затгар.
Басқа мүліктік объектінің бөлшегі болып табылмайтын және дербес мәні бар
затгарда мүліктік объекті бола алады;
баска да негізгі құралдар – кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа
да салымдар.
Негізгі құрал-жабдықтардын бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою, тозу
және қалдық құндары болады.
1.2. Негізгі құралдардың бағалануы
Негізгі қүралдардың ессбін үйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор
болып табылады. Нсгізгі қүралдар бастапқы қүнымен, баланстық қүнымен,
ағымдағы қүны-мен, қаддық (жойылу) қүнымен және келісілген қүнымен
бағаланады.
Негізгі қүралдардың бастапқы қүны — ол активті салуға, сатып алуға,
әкеліп жеткізуге, орнатуға кеткен (шыққан) шығыңдардан, соңцай-ақ сатып алу
барысында төленген салық сомаларынан, қүрылысты салу кезінде алынған несие
үшін төленетін пайыз (процент) сомалары мен бүл қүрадцы белгілі мақсатқа
пайдалану үшін жүмыс жағ-дайына келтірумен тікелей байланЫсты кез келген
шығын-дардың жиынтығынан түрады (қүралады). Негізгі қүрал-дарды тасымаддау
кезінде болған ақауларды жөңцеуге кеткен және басқа да қажет болып
саналатын шығындар активтің бастапқы қүнына кіргізілмей, ол ағымдағы ке-
зеңнің шығыны ретінде есепке алынады. Негізгі қүралдың әр түрі бойынша оның
бастапқы қүнына мынадай шығыңдар кіргізіледі:
а) жер учаскесінщ бастапқы кунына:
Жерді сатып алу бағасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агенттікхе
төленген комиссиялық сыйақылар, сатып алу-сату жөнінде келісімшартгы
ресімдеу үшін заңгердің қыз-метіне төлснетін төлем және ол үшін төленетін
салықтар мен алымдар, жерді тиісті мақсатқа пайдалануға әзірлеуге кеткен
шығындар (үйді бүзғаннан алынған материалдарды сатудан түскен түсімді
(табысты) альш тастағанда қалған ескі үйді бүзуға байланысты шығындар,
жерді тазалау, тегістеу, тагы басқа) енгізіледі (кіргізіледі).
ә) қурал-жабдықтардың бастапқы кунына: Қүрал-жабдықты сатып алу
бағасы, оны тасымалдауға, әкелуге, тиеп-түсіруге кеткен шығындар оның
ішінде та-сымадцау кезінде сақтандыру, монтаждау, қүрал-жабдық-тардың
пайдалануға жарамдылығын тексеру мақсатында кеткен шығындар тағы да
басқалар енгі-чілепі (қіргізіледі).
Мысалы: кәсшорын жер учаскесін және сол жерде орналасқан үй мен қоса
500000 (бес жүз мың) теңгеге сатып адды делік. Бүл жерде орналасқан үй
бүзылуға тиіс. Кәсіпорынның оларды сатып алу барысында төленген шығыңдары
25000 (жиырма-бес мың) теңге (салық сомасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі
агенттік пен шарт жасауға қатысқан заңгердің қызметінің төлемдері сомасы).
Үйді бүзуға кеткен шығын 40000 (қырық мың) теңге. Бүзғаннан алынған
материалдарды сатудан түскен табыс 20000 (жиырма мың) теңге. Жерді тазалау
мен тегістеугс кеткен шығын 15000 (он бес мың) теңге. Осы мәліметтерді қоры-
тындылайтын болсақ, сатып алынған жердің бастапқы қүны 560000 (бес жүз*
алпыс мың) теңгені қүрайды (500000+25000+40000-20000+15000=560 000 теңге).
Кәсіп-орындар мен үйымдарда негізгі қүралдың бастапқы қүны былайша
анықталады:
үлес қосушылар мен қүралтайшылар негізгі қүралды жарғылық қорға өзінің
үлесгретінде салса, онда олардың қүны қүрылтайшылармен арадағы келісім
бойынша;
үйымдар негізгі қүралдарды өзі дайындап, яғни жасап шығарғанда немесе сатып
алған кезде шыққан шығындардың нақты сомасы бойынша;
үйымдар негізгі қүрадцарды басқа занды түлғалардан немесе жеке
адамдардан тегін алған кезде қабылдау-өткізу актісінің мәліметтері
бойынша немесе эксперттік (сараптамалау) жолымен.
Негізгі қүраддардың ағымдағы қүны — бүл кәсіпорынның белгілі бір
уақыттағы (мерзімдегі), яғни бүгінгі күнгі негізгі қүралының нарықтың
бағасы болып табылады.
Негізгі қүралдардың баланстық қүны — бүл кәсіпорынның бухгалтерлік
есебінде немесе қаржылық есеп беру ақпараттарында көрсетілген негізгі
қүралдардың бастапқы қүнынан жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы
қүны болып табылады.
Негізгі қүралдардың қалдық (жойылу) қүны - негізгі қүралдың пайдалану
мерзімі аяқталғаннан кейін оны бүзу, жоюдан алынған іске жарамды
бөлшектерінің (материал, металл сынығы, отын тағы да басқа пайдалануға
болатындарының) қүнынан объектіні есептен шығаруға байланысты жүмсалатын
келешектегі (алдағы уақыттағы) шығындарды алып тастау арқылы анықталады.
Негізгі қүраддардың келісілген қүны — бүл кез келген екі жақтың, яғни
негізгі қүралдарды сатушы мен алушының арасындағы келісілген қүн болып
табылады.
Бухгалтерлік шоттарда есептелген негізгі қүралдардың бастапқы қүндары
тек мына жағдайларда ғана өзгертіледі:
а) негізгі қүралдардың пайдалы қызмет атқаратын мерзімін үзартатындай
немесе қысқартатындай оның жалпы жағдайына әсер ететіндей қосымша күрделі
қаржы жүмсалғанда (кеңейткенде, жаңартқанда тағы да басқа) немесе ішінара
бүзғанда, жойғанда және бөлшектегенде;
ә) Қазақстан Республикасы Үкіметтің шешімдері бойынша негізгі
қүралдарды қайта бағалағанда.
ІІ ТАРАУ Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында табиғи және
сапалық жағынан тозатындығы белгілі. Бүтін бөлігі, яғни табиғи пішінінің
барлық тетіктері бір мезгілде, бір уақытта іске жарамсыз болып
қалмағанымен, негізгі құралдардың бір бөлшегінің жарамсыз болып, соның
себебінен негізгі құрал істен шығуы (пайдалануға жарамсыз болып тұруы)
мүмкін. Тіпті іске жарамды болғанның өзінде кейбір бөлшектерінің тозуының
әсерінен өнім өндіру қабілетінің азаюы да ғажап емес. Сонымен қатар,
сапалық жағынан тоза бастаған кейбір негізгі құралдарды да толығымен
ауыстыруға кәсіпорынның қаржылық жағынан мүмкіндігі болмай, пайдаланып
жүруі мүмкін. Кәсіпорындар өздерінің негізгі құралдарын пайдалану мерзімі
уақытынан бұрын жоғарыда айтылғандай тозып, істен шығып қалмау үшін белгілі
бір уақыт аралығында жөндеп отырады. Демек, негізгі құралдарды жұмыс
жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын жөндеу қажет. Мұның өзі
машиналардың, жабдықтардың, үйлердің және негізгі құралдардың басқа
түрлерінің жекелеген бөлшектерінің тозуы біркелкі еместігіне байланысты
болады. Бухгалтерлік есеп орындалған жөндеу жұмыстарының көлемі мен оның
құны туралы ақпаратпен, сондай-ақ жөндеуге жұмсалатын қаражаттарға
бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиіс. Ұйымдастыру-техникалық белгілері
бойынша жөндеу:
а) күрделі жөндеу;
б) жай (ағымдағы) жөндеу болып бөлінеді.
Жай жөндеу дегеніміз негізгі қүралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
жүмыс үдерісі барысында ауыстыру немесе оны қалпына келтіру болып табылады.
Бүл жөндеуге майлау, сырлау тағы да басқа жөндеу жүмыстары жатады.
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала
жоспарланып, сапалық және табиғи тозған негізгі құралдардың бөлшектерін
толығымен ауыстырып, оларды түгелдей жаңартуды айтады. Мұндай жөндеуге
жүмсалынған шығындар тек объектінің жағдайын, қызмет атқару мерзімін,
өндірістік қуатын, тағы да басқа корсеткіштерін арттырғанда ғана оның яғни
негізгі құралдың бастапқы қүнын өсіреді. Яғни, күрделі жөндеу үшін
шығарылған шығындар сомасы негізгі қүралдардың бастапқы қүнына қосылып,
активтің болашақта табыс әкелуі көзделеді.
Бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін, нәтижесінде агрегат
толықтай бөлшектелетін, алмастырылатын немесе тозған барлық тетіктері
мен желілері қалпына келтірілетін, агрегат жинақталатын және сынақтан
өтетін жөндеу машиналардың, жабдықтар мен көлік құралдарының күрделі
жөндеуі болып саналады. Машинаның агрегаттарына (қозғалтқышқа, шестеріне,
қозғалу қорабына) күрделі жөндеу машина маркасына байланысты белгіленген
жүрістен кейін жүргізіледі. Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі әдетте
жөнделетін объектілерді шамалап қайта құрумен ұштасады, мұндай кезде тозған
конструкциялар мен тетіктер алмастырылады. Шамалап қайта құру немесе
жаңғырту негізгі құралдың бастапқы құнын өсірмейді. №6 ҰЕС-ке сәйкес
негізгі құрал объектілерінің бастапқы құнын өсіру кейінгі күрделі
салымдардың нәтижесінде объект күйі жақсаратын жағдайларда ғана
жүргізіледі. Мұндай кезде оның бастапқы бағалаудың нормативтік
көрсеткіштері: қызмет мерзімі, өндірістік қуаты артады. Обьектінің
техникалық күйін сақтау және ұстау мақсатында НҚ, жөндеуге жұмсалған
шығындар бастапқы құнды өсірмейді, олар пайда болған сәтте ағымдағы
шығындар ретінде танылады.
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі қүралдардың
бастапқы құнына қосылмайтын күрделі жөндеу үшін шыққан шығындар сомасы
ұйымның ағымдағы шығыны болып есептеледі.
Мысал: автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге,ұтымды пайдалану
мерзімі 8 жыл, ал 5 жылдан кейін автомашинаға құны 2 900 000 теңге болатын
жаңа қозғалтқыш орнатылды, оң жақ қапталы
45000 теңгеге алмастырылды. Қозғалтқышты алмастыру нәтижесінде қызмет
мерзімі 2 жылға артады, сөйтіп 2 900 000 теңге сомасындағы шығындар
бастапқы құнды өсірді, ал 45 000 сомадағы шығындар сомадағы шығындар
ретінде танылады.
Ағымдағы жөндеу НҚ жұмыс жағдайында ұстау үшін оның тозған тетіктерін
алмастырудан немесе түзетуден тұрады. Оны НҚ пайдалану процесінде
жүргізеді. НҚ сақтандыру мақсатымен белгіленген мерзімдерден ертерек жүзеге
асырылатын жоспарлы-ескерту жөндеуінің маңызы зор болмақ.
Активті күрделі жөндеуге қою үшін төлқұжатта көрсетілген мерзімге,
көрсеткіштерге сәйкес тоқтатып, күрделі жөндеуге қояды. Оған қойылған
нысанды арнайы құрылған комиссия қарап шығып, активтің ауыстырылатын
тетіктерін, бөлшектерін анықтап, Ақау ведомствосын толтырады. Оның
негізінде күрделі жөндеуге жұмсалатын бүкіл шығындары есептеліп,
бюджеттеу (смета) жасалады.
Жөндеуге қойылған негізгі құралдарға амортизация есептелмейді.
Жөндеуден соң кіріске алынған негізгі құралдарға амортизация есептеу айдың
басынан басталады. Шығысқа шығарылған негізгі құралдарға амортизация
есептеу айдың басынан тоқтатылады.
1. Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
Жөндеудің есебі барлық жұмыстардың құжатпен ресімделуін, жұмыстардың
көлемі мен өзіндік құнын анықтауды, жөндеуге арналған қаражаттардың
мақсатқа сай пайдаланылуына бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиісті.
Жөндеуді үш әдіспен жүргізеді:
1. Мердігерлік;
2. Шаруашылық;
3. Аралас.
1. Мердігерпік әдіс кезінде негізгі құралдарды арнайы субъектілер
(автожөндеу, жөндеу-шаруашылық субъектілері) жөндейді.
2. Шаруашылық әдісі кезінде жөндеу субъектінің өз күші және
қаражаттарымен жүзеге асырылады.
3. Аралас әдіс кезінде жөндеу жұмыстарының бір бөлігін өз күштерімен,
екінші бөлігін арнайы ұйымдар жүзеге асырады.
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса, бұл
шаруашылық тәсілімен жүргізілген жөндеу болып табылады.
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы
жабдықталған, яғни осындай мақсатқа арналған ұйымдарды қарастыратын болса,
бұл жөндеудің мердігерлік әдісі болып есептеледі. Басқа ұйымдарға өзінің
негізгі құралдарын жөндету барысында кәсіпорындар мердігерлік ұйыммен
келісімшарт жасасады. Ол шартта жөндеу үшін керекті материалдар мен қай
ұйымның қамтамасыз ететіндігі, жөндеу жүргізу мерзімі, жөндеу жүмысының
құны, есеп айырысу тәртібі, тағы да басқа жағдайлар (талаптар) көрсетіледі.
Мердігерлік ұйымдармен шарт негізінде мердігерлік әдіспен орындалған
негізгі құралды күрделі және ағымдағы жөндеуі кезінде субъект жөнделетін
объектілерді жөнделетін жерге және кері қарай жеткізу жөніндегі шығындарды
қоса алғанда, объектіні жөндеу жөніндегі аяқталған жұмыстарды төлейді.
Жабдықтар мен көлік құралдарын жөндегені үшін
мердігерлермен есеп айырысуды жалпы объект бойынша аяқталған жұмыстар үшін
толықтай жүргізеді.Жөндеу жүргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы
тағайыңдалған комиссия мүшелерінің шешімімен қабылдап алады. Оңдай негізгі
құралдарды қабылдау барысында үлгілі түрі НҚ-2-ші "Жөнделген, қайта
құрылған және жаңартылған объектілерді қабылдау-тапсыру актісі"
толтырылады. Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқүжаттарына және олардың
түгендеу карточкаларына негізгі құралдарға жүргізілген жөндеуге байланысты
тиісті деректер (өзгертулер мен толықтырулар) жазылуы тиіс. Бұл
толтырылатын актілермен басқа да құжаттар ұйымның бухгалтериясында
сақталады. Егер негізгі құралдарды жөндеу мердігерлік әдіспен жүргізілетін
болса, онда жоғарыда аталған негізгі қүралдарды жөндеуден кейін қабылдап
алу үшін толтырылатын үлгілі түрі НҚ-2 "Жөнделген, қайта құрылған және
жаңартылған обьектілерді қабылдау-тапсыру актісі" екі дана етіліп
толтырылады да, бас бухгалтер қол қояды және оны субъект басшысы бекітеді,
екінші данасы негізгі құралдарға жөндеу жүргізген кәсіпорынға беріледі.
Негізгі қорлардың жөнделген объектісінің техникалық паспортына күрделі
жөндеуді, қайта құруды және жаңғыртуды жүргізуге байланысты объект
сипатындағы қажетті өзгерістерді енгізу керек.
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда:
1. Егер субъект жөндеу қорын жасамасы.
Орындалған және акті бойынша қабылданған НҚ жөндеу жөніндегі жұмыстар
үшін мердігерлердің шотын төлеуге келісім беріледі, олар мыналарға қызмет
көрсеткен:
• күрделі құрылыс Д-т 2930 К-т 3310-5,0
• негізгі өндіріс Д-т 8100нө К-т 3310-280,0
• көмекші өндіріс Д-т 8300 көм.ө К-т 3310-62,0
• жалпы және әкімшілік шығындарға жататындар Д-т 7210 к т 3310 -42,0
• тауарды сату орны Д-т 7110 К-т 3310 - 28,0
1. ҚҚС сомасына (480,0-нен 20%) Д-т 1420 К-т 3310 - 96,0
2. ҚҚС сомасы бюджет төлемдерін кемітуге жатқызылды (ҚҚС есепке алу) Д-
т 3130 К-т 1420 - 96,0
3. Орындалған жұмыстары үшін мердігерлердін шоттар төленді Д-т 3310 К-
т 1040, 1050, 1010, 1020 - 576,0
4. Жыл қорытындысы бойынша шығыстар жиынтық табыстың кемуіне
жатқызылады Д-т 5410 К-т 7110, 7210 - 70,0
Ұйымдарда негізгі құралдарды жөндеу шаруашылық әдіспен, яғни кәсіпорынның
өз күшімен жүргізілетін болса, онда ол үшін жұмсалған, шыққан шығындар:
"Негізгі құралдарды жөндеу" үстеме шығындары, деп аталатын шоттың дебитіне,
ал мына төмендегі:
"Өзге қорлар" (1350)
"Шикізат және материалдар" (1310)
"Негізгі құралдардың амортизациясы" (2420)
"Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек" (3350)
"Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек" (3310)
"Әлеуметтік салық" (3150) деп аталатын шоттың тиістілерінің кредитіне
жазылады.
II. Егер жөндеу қоры құрылмаса және жөндеуді жөндеу цехы жүзеге асырса
1 Күрделі құрылыстың негізгі құралдары бойынша Д-т 2930 К-т 8030
2. Негізгі өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т 8044нө К-т 8030
3. Көмекші өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т
8044көм.ө К-т 8030
4. Жалпышаруашылық мақсаттары негізгі құралдар бойынша Д-т 7210 К-т
8030
5. Сату процесіне қызмет көрсететін негізгі құралдар бойынша Д-т 7210
К-т 8030
III. Егер жөндеу қоры жасалмаса және жөндеуді жөндеу жүргізбейтін цех
шаруашылық әдіспен жүзеге асырса:
Қозғалмайтын объектілерде (үйлерде, ғимараттарда) Д-т 7210, 8044, К-т
1310, 1314, 1315, 1317, 3350, және т.б.
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды
өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына бірқалыпты кірістіруді, яғни
қосып отыруды қамтамасыз ету үшін кәсіпорындар жөндеу қорын (резервтер)
құруларына болады. Әсіресе, жөңдеу қорын (резервті) құру маусыммен жүмыс
істейтін ұйымдар үшін тиімді болып табылады. Бұл айтылған жөндеу қоры оның
бекітілген мөлшердегі сомасын ай сайын өндіріс шығыңдарына қосу арқылы
жасалады. Бұл жағдайда қордың сомасы ай сайын:
Үстеме шығыстар деп аталатын шоттың дебетіне
Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер
Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер
деп аталатын шоттардың кредитіне жазылады. Ал негізгі құралдарға
жөндеу жүргізілген уақытында бұл резервтегі қордың жұмсалуына төмендегідей
бухгалтерлік жазу жазылады.
Дт
Кт
8410. 3540 немесе
Дт Кт
8410 4430
2. Негізгі құралдарды жалдау есебі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау Негізгі құралдардың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Негізгі құралдардың
бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
ІІ ТАРАУ Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі ... ... ...11
2.1. Негізгі құралдарды жөндеудің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2. Негізгі құралдарды жалдау есебі және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ...1 7
2.3. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..29
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе
Бухгалтерлік есепте негізгі куралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін,
көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жүмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек қүралдарын, яғни материалдық активтерді
айтады. "Негізгі құралдарга" — қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жаб-дықтар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен қүралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық қүралдары, келік тасымалдау қүралдары, өндірістік
және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық
көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық "негізгі кұралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай
өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Халық
шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шы-
арылған өнімдердің, болмаса орындалған жүмыстар мен қызметтердің
шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Сонымен қатар
пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жүмыс істейтін, жүмыс істемейтін
және сақтауда түрған деп үш топқа бөлінеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 Ұлттық есеп стандартына және
№16 Халықаралық есеп стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт
негізгі құралдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын,
шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін
дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорында негізгі құралдарды есепке алу, есептен
шығару, амортизациялық тозуын есептеу және жөндеу мен жалдау есебі міндетті
түрде жүргізіліп отырады. Негізгі құралдар есебін дұрыс, әрі уақытылы
жүргізу кәсіпорынның қызмет ету тиімділігін арттыратыны сөзсіз. Негізгі
құралдар есебін жүргізудің қатарында оларды жөндеу және жалға алу мен жалға
беру есебі де бар. Мысалы, жөндеу кезінде мынадай негізгі шығындар есепке
алынады.
Материалдар - жөндеуге жұмсалған материалдардың, қосалқы бөлшектердің
және басқалардың құны. Материалдар өндірістік шығындарға нақты өзіндік құны
бойынша қосылады.
Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу жөндеу жұмысы үшін есептелген
еңбекақы сомасы.
Еңбекақыдан - есептелінетін аударымдар жұмысшылардың еңбекақысынан
белгіленген процентпен мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыруға, зейнетақымен
қамтамассыз етуге арналған және басқа да қорларға аударылады.
Электр энергиясы, жылу, газ, бу, бу жөндеу - цехтарының технологиялық
және басқа қажеттіліктеріне электр энергиясының, жылудың, газдың, будың
шығыны.
Қосымша шығындар - жөндеу цехтарының жалпы өндірістік мақсаттағы
шығындары
І тарау Негізгі құралдардың сипаттамасы
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құрадцар
өндірістік және ендтрістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс қуралдарына өндіріс процесіне тікелей катысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды
(ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар). Негізгі өндірістік
құраддардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық көрсеткіш і — қор
кайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір өлшеміне шақкандағы
өндірілетін заттай немесе акшалай түріндегі өнімді көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі қүрал-жабдықтар — тұтынуға арналған құрал-
жабдыктар. Олар үжымның мәдени-тұрмыстық (ғимараттар, түрғын-үй коммуналдык
шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін ұзақ мерзім бойы
өтеуге арналған.
Иелігіне қарай негізгі қүралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді.
Меншікті дегеніміз — субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс
табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа
субъектіден алынған негізгі құралдар, жалға алынған құралдар болып
саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші
"Жалға алынған негізгі құралдар" баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу
мерзімі аяқталған соң немесе ол аякталмай тұрып, жалға алушы келісілген
бағамен сатып алуына болады. Оларды 121-ші "Жер", 122-ші "Үйлер мен
ғимараттар", 123 "Меншікжәне құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар", 124-ші
"Көлік құралдары", 125-ші "Басқа да негізгі құралдар" шоттарының тиісті
аралық шоттарында есептейді.
Паіщалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей
тұрған (тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді.
Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар
болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар — бұл жұмысы тоқтатылған немесе
басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал-
жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықгарды
жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқгатылған
объектілер есептеледі.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес
болып бөлінеді. Мүліктікке (затгай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан
басқа қүрделі каржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ шығындар (жер
учаскелерін, егістік үшін пайдаланылатын жерді өндеу, жалға алынған негізгі
құралдарға күрделі қаржы жүмсау, т.б.) жатады.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
қызметтеріне қарай мынаңцай түрлерге (топтарға) бөлінеді: жер; үйлер;
ғимаратгар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал-жабдыктар (соның ішівде
автоматгы машиналар және құрал-жабдық); күш беретін машиналар және
жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары
және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа
машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары, құрал-оайман; өндірістік мүлік
және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық
екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан күрделі шығын; басқа
да негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құраддардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
жер - субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен кұны. Жерге
меншік кұқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай
актісі берілген болса, онда ондай жер учаскілері мүліктік объекті болып
саналады;
үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет
көрсетуге ағдай жасауға және материаддық құндылықтарды сақтауға арналған
әлеуметті-құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік объект болып
табылады;
ғимараттар — еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметгерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік-құрылыс объектілері (шахта үңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет, көпір,
автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимарат мүліктік объект
болып табылады;
өткізгіш тетіктер (қондырғылар) - электр, жылу немесе механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар,
құбырлар). Электр желілері бойынша, мысалы, электр станциясы бөлу
қондырғыларының желісі немесе генератор клеммаларынан бөлу қондырғыларына
дейін, қабылдау подстанцияларынан және подстанциялардан трансформатор
жайына дейін мүліктік объекті бола алады;
машиналар мен жабдықтар - күш беретін машиналар және жабдықтар;
жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және
қондырғылар мен лабораториялык жабдықтар; әрбір машина, егер ол басқа
мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдарды,
соған тиісті затгарды, аспаптарды, қоршауды, фундаментгі қоса алғанда,
мүліктік объекті болып саналады. Негізгі құралдардын бұл тобы бес топтан
турады;
көлік қуралдары - адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құралдары (автомобиль, темір жол және су көлігінің қозғалмалы құрамы, жегін
көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті барлық бейімдегіш құрадцары мен заттарын
коса алғанда мүліктік объект болып табылады;
құрал-сайман - қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немесе метадцарды, ағашты және т.б. өңцеу
үшін машиналарға бекітілген заттар (кесетін, соғатын және нығыздайтын еңбек
құралдары). Басқа мүліктік объектінің құрамына кірмейтін заттар ғана
мүліктік объект болып табылады;
өндірістік мүлік және соған жататын заттар — өндірістік операцияларды
орындау немесе жеңілдету үшін қызмет ететін өндірістік заттар; еңбекті
қорғауға көмеістесетін жабдыктар; сұйық, сусымалы және басқа материалдарды
сақтауға арналған сыйымды заттар; өндірістік арналымы бар басқа да затгар.
Басқа мүліктік объектінің бөлшегі болып табылмайтын және дербес мәні бар
затгарда мүліктік объекті бола алады;
баска да негізгі құралдар – кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа
да салымдар.
Негізгі құрал-жабдықтардын бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою, тозу
және қалдық құндары болады.
1.2. Негізгі құралдардың бағалануы
Негізгі қүралдардың ессбін үйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор
болып табылады. Нсгізгі қүралдар бастапқы қүнымен, баланстық қүнымен,
ағымдағы қүны-мен, қаддық (жойылу) қүнымен және келісілген қүнымен
бағаланады.
Негізгі қүралдардың бастапқы қүны — ол активті салуға, сатып алуға,
әкеліп жеткізуге, орнатуға кеткен (шыққан) шығыңдардан, соңцай-ақ сатып алу
барысында төленген салық сомаларынан, қүрылысты салу кезінде алынған несие
үшін төленетін пайыз (процент) сомалары мен бүл қүрадцы белгілі мақсатқа
пайдалану үшін жүмыс жағ-дайына келтірумен тікелей байланЫсты кез келген
шығын-дардың жиынтығынан түрады (қүралады). Негізгі қүрал-дарды тасымаддау
кезінде болған ақауларды жөңцеуге кеткен және басқа да қажет болып
саналатын шығындар активтің бастапқы қүнына кіргізілмей, ол ағымдағы ке-
зеңнің шығыны ретінде есепке алынады. Негізгі қүралдың әр түрі бойынша оның
бастапқы қүнына мынадай шығыңдар кіргізіледі:
а) жер учаскесінщ бастапқы кунына:
Жерді сатып алу бағасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агенттікхе
төленген комиссиялық сыйақылар, сатып алу-сату жөнінде келісімшартгы
ресімдеу үшін заңгердің қыз-метіне төлснетін төлем және ол үшін төленетін
салықтар мен алымдар, жерді тиісті мақсатқа пайдалануға әзірлеуге кеткен
шығындар (үйді бүзғаннан алынған материалдарды сатудан түскен түсімді
(табысты) альш тастағанда қалған ескі үйді бүзуға байланысты шығындар,
жерді тазалау, тегістеу, тагы басқа) енгізіледі (кіргізіледі).
ә) қурал-жабдықтардың бастапқы кунына: Қүрал-жабдықты сатып алу
бағасы, оны тасымалдауға, әкелуге, тиеп-түсіруге кеткен шығындар оның
ішінде та-сымадцау кезінде сақтандыру, монтаждау, қүрал-жабдық-тардың
пайдалануға жарамдылығын тексеру мақсатында кеткен шығындар тағы да
басқалар енгі-чілепі (қіргізіледі).
Мысалы: кәсшорын жер учаскесін және сол жерде орналасқан үй мен қоса
500000 (бес жүз мың) теңгеге сатып адды делік. Бүл жерде орналасқан үй
бүзылуға тиіс. Кәсіпорынның оларды сатып алу барысында төленген шығыңдары
25000 (жиырма-бес мың) теңге (салық сомасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі
агенттік пен шарт жасауға қатысқан заңгердің қызметінің төлемдері сомасы).
Үйді бүзуға кеткен шығын 40000 (қырық мың) теңге. Бүзғаннан алынған
материалдарды сатудан түскен табыс 20000 (жиырма мың) теңге. Жерді тазалау
мен тегістеугс кеткен шығын 15000 (он бес мың) теңге. Осы мәліметтерді қоры-
тындылайтын болсақ, сатып алынған жердің бастапқы қүны 560000 (бес жүз*
алпыс мың) теңгені қүрайды (500000+25000+40000-20000+15000=560 000 теңге).
Кәсіп-орындар мен үйымдарда негізгі қүралдың бастапқы қүны былайша
анықталады:
үлес қосушылар мен қүралтайшылар негізгі қүралды жарғылық қорға өзінің
үлесгретінде салса, онда олардың қүны қүрылтайшылармен арадағы келісім
бойынша;
үйымдар негізгі қүралдарды өзі дайындап, яғни жасап шығарғанда немесе сатып
алған кезде шыққан шығындардың нақты сомасы бойынша;
үйымдар негізгі қүрадцарды басқа занды түлғалардан немесе жеке
адамдардан тегін алған кезде қабылдау-өткізу актісінің мәліметтері
бойынша немесе эксперттік (сараптамалау) жолымен.
Негізгі қүраддардың ағымдағы қүны — бүл кәсіпорынның белгілі бір
уақыттағы (мерзімдегі), яғни бүгінгі күнгі негізгі қүралының нарықтың
бағасы болып табылады.
Негізгі қүралдардың баланстық қүны — бүл кәсіпорынның бухгалтерлік
есебінде немесе қаржылық есеп беру ақпараттарында көрсетілген негізгі
қүралдардың бастапқы қүнынан жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы
қүны болып табылады.
Негізгі қүралдардың қалдық (жойылу) қүны - негізгі қүралдың пайдалану
мерзімі аяқталғаннан кейін оны бүзу, жоюдан алынған іске жарамды
бөлшектерінің (материал, металл сынығы, отын тағы да басқа пайдалануға
болатындарының) қүнынан объектіні есептен шығаруға байланысты жүмсалатын
келешектегі (алдағы уақыттағы) шығындарды алып тастау арқылы анықталады.
Негізгі қүраддардың келісілген қүны — бүл кез келген екі жақтың, яғни
негізгі қүралдарды сатушы мен алушының арасындағы келісілген қүн болып
табылады.
Бухгалтерлік шоттарда есептелген негізгі қүралдардың бастапқы қүндары
тек мына жағдайларда ғана өзгертіледі:
а) негізгі қүралдардың пайдалы қызмет атқаратын мерзімін үзартатындай
немесе қысқартатындай оның жалпы жағдайына әсер ететіндей қосымша күрделі
қаржы жүмсалғанда (кеңейткенде, жаңартқанда тағы да басқа) немесе ішінара
бүзғанда, жойғанда және бөлшектегенде;
ә) Қазақстан Республикасы Үкіметтің шешімдері бойынша негізгі
қүралдарды қайта бағалағанда.
ІІ ТАРАУ Негізгі құралдарды жөндеу есебінің негізі
Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында табиғи және
сапалық жағынан тозатындығы белгілі. Бүтін бөлігі, яғни табиғи пішінінің
барлық тетіктері бір мезгілде, бір уақытта іске жарамсыз болып
қалмағанымен, негізгі құралдардың бір бөлшегінің жарамсыз болып, соның
себебінен негізгі құрал істен шығуы (пайдалануға жарамсыз болып тұруы)
мүмкін. Тіпті іске жарамды болғанның өзінде кейбір бөлшектерінің тозуының
әсерінен өнім өндіру қабілетінің азаюы да ғажап емес. Сонымен қатар,
сапалық жағынан тоза бастаған кейбір негізгі құралдарды да толығымен
ауыстыруға кәсіпорынның қаржылық жағынан мүмкіндігі болмай, пайдаланып
жүруі мүмкін. Кәсіпорындар өздерінің негізгі құралдарын пайдалану мерзімі
уақытынан бұрын жоғарыда айтылғандай тозып, істен шығып қалмау үшін белгілі
бір уақыт аралығында жөндеп отырады. Демек, негізгі құралдарды жұмыс
жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын жөндеу қажет. Мұның өзі
машиналардың, жабдықтардың, үйлердің және негізгі құралдардың басқа
түрлерінің жекелеген бөлшектерінің тозуы біркелкі еместігіне байланысты
болады. Бухгалтерлік есеп орындалған жөндеу жұмыстарының көлемі мен оның
құны туралы ақпаратпен, сондай-ақ жөндеуге жұмсалатын қаражаттарға
бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиіс. Ұйымдастыру-техникалық белгілері
бойынша жөндеу:
а) күрделі жөндеу;
б) жай (ағымдағы) жөндеу болып бөлінеді.
Жай жөндеу дегеніміз негізгі қүралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
жүмыс үдерісі барысында ауыстыру немесе оны қалпына келтіру болып табылады.
Бүл жөндеуге майлау, сырлау тағы да басқа жөндеу жүмыстары жатады.
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала
жоспарланып, сапалық және табиғи тозған негізгі құралдардың бөлшектерін
толығымен ауыстырып, оларды түгелдей жаңартуды айтады. Мұндай жөндеуге
жүмсалынған шығындар тек объектінің жағдайын, қызмет атқару мерзімін,
өндірістік қуатын, тағы да басқа корсеткіштерін арттырғанда ғана оның яғни
негізгі құралдың бастапқы қүнын өсіреді. Яғни, күрделі жөндеу үшін
шығарылған шығындар сомасы негізгі қүралдардың бастапқы қүнына қосылып,
активтің болашақта табыс әкелуі көзделеді.
Бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін, нәтижесінде агрегат
толықтай бөлшектелетін, алмастырылатын немесе тозған барлық тетіктері
мен желілері қалпына келтірілетін, агрегат жинақталатын және сынақтан
өтетін жөндеу машиналардың, жабдықтар мен көлік құралдарының күрделі
жөндеуі болып саналады. Машинаның агрегаттарына (қозғалтқышқа, шестеріне,
қозғалу қорабына) күрделі жөндеу машина маркасына байланысты белгіленген
жүрістен кейін жүргізіледі. Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі әдетте
жөнделетін объектілерді шамалап қайта құрумен ұштасады, мұндай кезде тозған
конструкциялар мен тетіктер алмастырылады. Шамалап қайта құру немесе
жаңғырту негізгі құралдың бастапқы құнын өсірмейді. №6 ҰЕС-ке сәйкес
негізгі құрал объектілерінің бастапқы құнын өсіру кейінгі күрделі
салымдардың нәтижесінде объект күйі жақсаратын жағдайларда ғана
жүргізіледі. Мұндай кезде оның бастапқы бағалаудың нормативтік
көрсеткіштері: қызмет мерзімі, өндірістік қуаты артады. Обьектінің
техникалық күйін сақтау және ұстау мақсатында НҚ, жөндеуге жұмсалған
шығындар бастапқы құнды өсірмейді, олар пайда болған сәтте ағымдағы
шығындар ретінде танылады.
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі қүралдардың
бастапқы құнына қосылмайтын күрделі жөндеу үшін шыққан шығындар сомасы
ұйымның ағымдағы шығыны болып есептеледі.
Мысал: автомашинаның бастапқы құны 1 500 000 теңге,ұтымды пайдалану
мерзімі 8 жыл, ал 5 жылдан кейін автомашинаға құны 2 900 000 теңге болатын
жаңа қозғалтқыш орнатылды, оң жақ қапталы
45000 теңгеге алмастырылды. Қозғалтқышты алмастыру нәтижесінде қызмет
мерзімі 2 жылға артады, сөйтіп 2 900 000 теңге сомасындағы шығындар
бастапқы құнды өсірді, ал 45 000 сомадағы шығындар сомадағы шығындар
ретінде танылады.
Ағымдағы жөндеу НҚ жұмыс жағдайында ұстау үшін оның тозған тетіктерін
алмастырудан немесе түзетуден тұрады. Оны НҚ пайдалану процесінде
жүргізеді. НҚ сақтандыру мақсатымен белгіленген мерзімдерден ертерек жүзеге
асырылатын жоспарлы-ескерту жөндеуінің маңызы зор болмақ.
Активті күрделі жөндеуге қою үшін төлқұжатта көрсетілген мерзімге,
көрсеткіштерге сәйкес тоқтатып, күрделі жөндеуге қояды. Оған қойылған
нысанды арнайы құрылған комиссия қарап шығып, активтің ауыстырылатын
тетіктерін, бөлшектерін анықтап, Ақау ведомствосын толтырады. Оның
негізінде күрделі жөндеуге жұмсалатын бүкіл шығындары есептеліп,
бюджеттеу (смета) жасалады.
Жөндеуге қойылған негізгі құралдарға амортизация есептелмейді.
Жөндеуден соң кіріске алынған негізгі құралдарға амортизация есептеу айдың
басынан басталады. Шығысқа шығарылған негізгі құралдарға амортизация
есептеу айдың басынан тоқтатылады.
1. Негізгі құралдарды жөндеудің әдістері
Жөндеудің есебі барлық жұмыстардың құжатпен ресімделуін, жұмыстардың
көлемі мен өзіндік құнын анықтауды, жөндеуге арналған қаражаттардың
мақсатқа сай пайдаланылуына бақылау жасауды қамтамасыз етуге тиісті.
Жөндеуді үш әдіспен жүргізеді:
1. Мердігерлік;
2. Шаруашылық;
3. Аралас.
1. Мердігерпік әдіс кезінде негізгі құралдарды арнайы субъектілер
(автожөндеу, жөндеу-шаруашылық субъектілері) жөндейді.
2. Шаруашылық әдісі кезінде жөндеу субъектінің өз күші және
қаражаттарымен жүзеге асырылады.
3. Аралас әдіс кезінде жөндеу жұмыстарының бір бөлігін өз күштерімен,
екінші бөлігін арнайы ұйымдар жүзеге асырады.
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса, бұл
шаруашылық тәсілімен жүргізілген жөндеу болып табылады.
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы
жабдықталған, яғни осындай мақсатқа арналған ұйымдарды қарастыратын болса,
бұл жөндеудің мердігерлік әдісі болып есептеледі. Басқа ұйымдарға өзінің
негізгі құралдарын жөндету барысында кәсіпорындар мердігерлік ұйыммен
келісімшарт жасасады. Ол шартта жөндеу үшін керекті материалдар мен қай
ұйымның қамтамасыз ететіндігі, жөндеу жүргізу мерзімі, жөндеу жүмысының
құны, есеп айырысу тәртібі, тағы да басқа жағдайлар (талаптар) көрсетіледі.
Мердігерлік ұйымдармен шарт негізінде мердігерлік әдіспен орындалған
негізгі құралды күрделі және ағымдағы жөндеуі кезінде субъект жөнделетін
объектілерді жөнделетін жерге және кері қарай жеткізу жөніндегі шығындарды
қоса алғанда, объектіні жөндеу жөніндегі аяқталған жұмыстарды төлейді.
Жабдықтар мен көлік құралдарын жөндегені үшін
мердігерлермен есеп айырысуды жалпы объект бойынша аяқталған жұмыстар үшін
толықтай жүргізеді.Жөндеу жүргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы
тағайыңдалған комиссия мүшелерінің шешімімен қабылдап алады. Оңдай негізгі
құралдарды қабылдау барысында үлгілі түрі НҚ-2-ші "Жөнделген, қайта
құрылған және жаңартылған объектілерді қабылдау-тапсыру актісі"
толтырылады. Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқүжаттарына және олардың
түгендеу карточкаларына негізгі құралдарға жүргізілген жөндеуге байланысты
тиісті деректер (өзгертулер мен толықтырулар) жазылуы тиіс. Бұл
толтырылатын актілермен басқа да құжаттар ұйымның бухгалтериясында
сақталады. Егер негізгі құралдарды жөндеу мердігерлік әдіспен жүргізілетін
болса, онда жоғарыда аталған негізгі қүралдарды жөндеуден кейін қабылдап
алу үшін толтырылатын үлгілі түрі НҚ-2 "Жөнделген, қайта құрылған және
жаңартылған обьектілерді қабылдау-тапсыру актісі" екі дана етіліп
толтырылады да, бас бухгалтер қол қояды және оны субъект басшысы бекітеді,
екінші данасы негізгі құралдарға жөндеу жүргізген кәсіпорынға беріледі.
Негізгі қорлардың жөнделген объектісінің техникалық паспортына күрделі
жөндеуді, қайта құруды және жаңғыртуды жүргізуге байланысты объект
сипатындағы қажетті өзгерістерді енгізу керек.
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда:
1. Егер субъект жөндеу қорын жасамасы.
Орындалған және акті бойынша қабылданған НҚ жөндеу жөніндегі жұмыстар
үшін мердігерлердің шотын төлеуге келісім беріледі, олар мыналарға қызмет
көрсеткен:
• күрделі құрылыс Д-т 2930 К-т 3310-5,0
• негізгі өндіріс Д-т 8100нө К-т 3310-280,0
• көмекші өндіріс Д-т 8300 көм.ө К-т 3310-62,0
• жалпы және әкімшілік шығындарға жататындар Д-т 7210 к т 3310 -42,0
• тауарды сату орны Д-т 7110 К-т 3310 - 28,0
1. ҚҚС сомасына (480,0-нен 20%) Д-т 1420 К-т 3310 - 96,0
2. ҚҚС сомасы бюджет төлемдерін кемітуге жатқызылды (ҚҚС есепке алу) Д-
т 3130 К-т 1420 - 96,0
3. Орындалған жұмыстары үшін мердігерлердін шоттар төленді Д-т 3310 К-
т 1040, 1050, 1010, 1020 - 576,0
4. Жыл қорытындысы бойынша шығыстар жиынтық табыстың кемуіне
жатқызылады Д-т 5410 К-т 7110, 7210 - 70,0
Ұйымдарда негізгі құралдарды жөндеу шаруашылық әдіспен, яғни кәсіпорынның
өз күшімен жүргізілетін болса, онда ол үшін жұмсалған, шыққан шығындар:
"Негізгі құралдарды жөндеу" үстеме шығындары, деп аталатын шоттың дебитіне,
ал мына төмендегі:
"Өзге қорлар" (1350)
"Шикізат және материалдар" (1310)
"Негізгі құралдардың амортизациясы" (2420)
"Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек" (3350)
"Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек" (3310)
"Әлеуметтік салық" (3150) деп аталатын шоттың тиістілерінің кредитіне
жазылады.
II. Егер жөндеу қоры құрылмаса және жөндеуді жөндеу цехы жүзеге асырса
1 Күрделі құрылыстың негізгі құралдары бойынша Д-т 2930 К-т 8030
2. Негізгі өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т 8044нө К-т 8030
3. Көмекші өндірістің негізгі құралдары бойынша Д-т
8044көм.ө К-т 8030
4. Жалпышаруашылық мақсаттары негізгі құралдар бойынша Д-т 7210 К-т
8030
5. Сату процесіне қызмет көрсететін негізгі құралдар бойынша Д-т 7210
К-т 8030
III. Егер жөндеу қоры жасалмаса және жөндеуді жөндеу жүргізбейтін цех
шаруашылық әдіспен жүзеге асырса:
Қозғалмайтын объектілерде (үйлерде, ғимараттарда) Д-т 7210, 8044, К-т
1310, 1314, 1315, 1317, 3350, және т.б.
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды
өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына бірқалыпты кірістіруді, яғни
қосып отыруды қамтамасыз ету үшін кәсіпорындар жөндеу қорын (резервтер)
құруларына болады. Әсіресе, жөңдеу қорын (резервті) құру маусыммен жүмыс
істейтін ұйымдар үшін тиімді болып табылады. Бұл айтылған жөндеу қоры оның
бекітілген мөлшердегі сомасын ай сайын өндіріс шығыңдарына қосу арқылы
жасалады. Бұл жағдайда қордың сомасы ай сайын:
Үстеме шығыстар деп аталатын шоттың дебетіне
Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер
Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер
деп аталатын шоттардың кредитіне жазылады. Ал негізгі құралдарға
жөндеу жүргізілген уақытында бұл резервтегі қордың жұмсалуына төмендегідей
бухгалтерлік жазу жазылады.
Дт
Кт
8410. 3540 немесе
Дт Кт
8410 4430
2. Негізгі құралдарды жалдау есебі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz