ХІV-XVIIғғ Қазақ хандығы

І бөлім: Кіріспе
ХІV.XVIIғғ Қазақ хандығы

ІІ бөлім: Негізгі
Қасым, Хақназар, Есім хандарының саяси қызметтері

ІІІ бөлім:қортынды
Хандардың басым көпшілігі жеке жүздерге ғана хан
Болды.

Қазақ хандығының бірінші жылдары (1465-1466жж) Алғашқы жүз жыл ішінде Қазақ хандығының жер көлемі едәуір кеңейіп, хандығы да өсті. Мәселен, XVI – ғасырдың аяғына таман оның жерінде бір милион екі жүз мың адам болды. Ұлыстарды басқаратын сұлтандар саны 18-24-ке жетті. Ханмен бірлесе отырып, бүкіл хандықты осылар басқарды.
Қазақ хандары Сырдария қалалары және бүкіл Түркістан үшін күресті. Парсы деректері бойынша (ХІV-XVIIғғ) бүкіл Түркістан дегеніміз, ол-Шығыс Дешті-Қыпшақ, Жетісу оңтүстік қазақстан болатын. Осы жерге сұлтандар бірінші кезекте құқықтарын орнатуға тырысты, өйткені бұл орындарды мұралық жерлеріміз деп есептеді және сырдария бойындағы қалалардың экономикалық, әскери стратегиялық рөлі өте биік болды.
Мемлекетіміздің қалыптасу және орнығу уақытында елді Бұрындық (1480-1511) басқарды. XVI-XVII ғ-да хандар бір ғана әлеуметтік топтан – сұлтандардан сайланатын.
XVI-XVII ғ-ң межесінде Қазақ хандығына мынадай қалалардың аймақтары кірді, олар: Созақ, Сығанақ, Сауран.
Қазақ хандығын күшті мемлекетке айналдырған әйгілі Қасым хан (1511-1523) тарихта «Қасым ханның қасқа жолы» деген ат қалдырды. Ол ақсүйектердің қарсылығын әлсіретті, әскерді күшейтті, хандықтың жер көлемін кеңейтті. Оның шекарасы батыста Жайыққа, оңтүстік – батыста Сырдарияның оң жағалауына дейін жетіп , Сыр бойындағы қалаларды қосып алды. Солтүстікте Қасым ханға бағынышты қазақтардың жайлаулары Ұлытау мен Балқаштан әрі асып кетті. Оңтүстік – шығыста Жетісу жерінің көбі – Шу, Талас, Іле, Қаратал өзендерінің алабы Қасым хандығына қарады.
Сырдария бойындағы қалалар үшін ол сұлтан кезінде күрескен. Мысалы, 1510ж Мұхамед Шайбани Сығанақты жаңадан жаулап алғысы келгенде, Қасым оған тойтарыс берді, өзбектер самарқандқа қашып кетті. XVI ғ-ң бірінші ширегінде Қазақ хандығы нағыз құдреттілікке жетті.
Қасым хан хан өзінің үстемдігін өте үлкен далалық кеңістікке, әсіресе Жетісуда орнатты. Батыста оның қарамағында дағдарысқа ұшыраған Ноғай ордасынан ру және тайпалар көшіп келді. Хандықтың шекарасы Жайыққа, ал оңтүстік Сырдарияға дейін кеңейді. Солтүстік және Солтүстік Шығыста қазақтардың иелігі Ұлытаудың және Балқаш көлінің арғы жағына созылды.

1. Берденова.К.А «Қазақстан тарихы»
2. Т. Тұрлығұлов «Қазақ елінің қысқаша тарихы»
3. Жолдасбаев. С, Бабаев.Д «Орта ғасырлардағы қазақстан тарихы»