Қостанай облысы Восточный ауылының ірі масштабты топырақ картасын құрастыру қағидалары

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

География факультеті

Геоморфология және картография кафедрасы

Бітіру жұмысы

Қостанай облысы восточный ауылының ірі масштабты топырақ картасын құрастыру қағидалары

Орындаған 4 курс студенті

Ғылыми жетекшісі

Норма бақылаушы

Кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға жіберілді

Алматы, 2009

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ ВОСТОЧНЫЙ АУЫЛЫНЫҢ ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ ӨЗГЕРУІНЕ ФАКТОРЛАРДЫҢ ӘСЕРІ1. 1 Жер бедері1. 2 Климаты1. 3 Гидрография1. 4 Өсімдіктер жамылғысы

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Топырақ картасы белгілі бір ауданның топырақ жамылғысының бейнесін көрсететін арнайы карта. Онда топырақтардың жер бетінде орналасу ерекшеліктерін көруге болады.

Барлық карталар сияқты, топырақ картасын құрастыру математикалық заңдылыққа негізделген. Оларға карта масштабы, геодезиялық проекция, тірек нүктелері және карта ернеулері жатады.

Жер бетіндегі әртүрлі денелер мен құбылыстарды бейнелеу үшін ерекше графиктік әдістер мен генерализациялау тәсілдері қолданылады.

Топырақ картографиясы тектік топырақтанудың өзінше дербес бір бөлімі болып саналады. Онда ол топырақ карталарын зерттеу, оларды жасау және қолдану әдісін жан жақты қарастырады. Топырақ картографиясы топырақтардың жіктелінумен өте тығыз байланысқан. Топырақ картографиясы топырақтардың географиясының дамуы мен олардың кеңістікте таралу заңдылықтарын анықтаудағы маңызы өте зор. Топырақтардың жіктелінуі мен географиясы топырақ картографиясының ғылыми негізі болып саналады.

Қазіргі кездегі агрономиялық ғылым топырақтағы химиялық, физикалық процесстерді толық зерттеп, оның нәтижелері ауылшаруашылық дақылдарынан мол өнім алу үшін пайдаланылуда. Өндіріс талабына сай қазіргі кезде топырақты зерттеу ғылымы өз алдына агрономияның жеке саласы болып қалыптасып келеді.

Топырақ картографиясы топырақтану ғылым саласының барлық бөлімдер жетістіктеріне сүйенеді. Сондықтан оның даму деңгейі, осы ғылым саласындағы қазіргі кезеңдегі жетістіктер нәтижесіне сүйенеді және олармен бірге дамиды.

Жерді тиімді пайдаланып, оның құнарлығын сақтау үшін топырақтың құрамы мен қасиетін білу керек. Сондықтан бұл жұмыстың негізгі міндеті топырақтың кейбір ерекшеліктеріне қысқаша тоқталып, олардың титері жөнінде, масштабына қарай карталарды топтастыру және топырақ картографиясы туралы қысқаша мағлұматтар беру. Сонымен қатар Қостанай облысы Восточный ауылдық аймағының географиялық орналасуына сипаттама берілген.

Восточный ауылдық аймағының топырағын картографиялаудың негізгі мақсаты - жер бетінің топырақ жамылғыларын, ондағы топырақтар мен олардың жаралуына қатысты факторлар арасындағы қарым - қатынастар заңдылықтарын анықтай отырып, солардың нәтижелеріне сүйене отырып Восточный ауылының топырақ картасын жасау.

1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ ВОСТОЧНЫЙ АУЫЛЫНЫҢ ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ ӨЗГЕРУІНЕ ФАКТОРЛАРДЫҢ ӘСЕРІ

1. 1 Жер бедері

Бедер топырақтың материалдық негізі болмасада оның түзілуіндегі орны зор. Ол топырақ түзілу процесінде пайда болған өнімдерді, яғни энергияның қайта бөлінуіне тікелей әсер етеді.

Жер бедері топырақтың пайда болуында үлкен роль атқарады, жердің жоғарғы бөлігінде нақты таралатын жылу және ылғалдар, өсімдіктер, жер үстіндегі және жер астындағы сулармен қамтылған.

Зерттелу территориясы Орталық Қазақстан зонасына кіреді. Территорияның шаруашылық көп бөлігі жыртылған және күшті делювиальды - пролювиальды жамылғылы жазық болып көрінеді. Территорияның солтүстік шығыс бөлігінің жоғары беті тегістелген. Жер бедері элювильды - делювиальды бөлінген карбон саз балшығының жабылуымен, срнымен бірге орташа қалыңдықты карбонатты, аз шайылған карбонатты сортаң, каштан топырағының сортаң түрі, күшті екі үш компонентті тұзды саз балшықпен құралған. Бөктер баурайында қара қоңыр қабықты кебірлер, толық дамымаған қара қоңыр топырақтың түрі кездеседі. Үшқарасу өзенінің бойын карбонатты сазды топырақтар, орташа қалыңдықты қара қоңыр топырақтар, аз қалыңдықты карбонатты, карбонатты сортаң топырақтар кездеседі [1] .

Шаруашылықтың ортаңғы бөлігі күшті, терең жыралармен және Тасты өзенінің арнасындағы шұңқырлармен бөлшектенген. Тасты өзенінің бойында қара қоңыр топырақтың ішінен - шабынды қара қоңыр карбонатты, сортаң шабынды карбонатты топырақтың түрлері кездеседі.

Шаруашылықтың солтүстік батыс бөлігіндегі бөктер баурайында шөлденген үштік балшықтың кебірлі қара қоңыр топырақтары бар.

Топырақтың пайда болуына элювиальды - делювиальды процесстер, сонымен қатар шөлденген үштік балшықтың кең таралуы жатады, олар карбонаттылығымен сипатталады.

Заңдылықпен белгілі бір кеңістікте орналасқан генетикалық жағынан бір бірімен тығыз байланысты бедер мүсіндері бедер типтерін құрады. Олар алып жатқан аудан көлеміне байланысты үш топқа макро, мезо және микробедерлерге бөлінеді.

Макробедер - жер бетінде едәуір аумақты қамтитын ірі мүсіндер (жазықтар, тау жүйелері, қыраттар, үстірттер, ойыстар және т. б) . Өздерінің жаратылуы жағынан олар геологиялық үрдістерге тәуелді. Олардың биіктіктерінің ауытқуы жазықтықтарда бірнеше ондаған метрден таулы аудандарда жүздеген және мыңдаған метрге жетеді.

Мезобедер - жер бетінің орташа аумақты мүсіндері (суайрықтар, беткейлер, төбелер, жоталар, сайлар, орлар және т. б) жатады. Олардың ауданы

жүздеген немесе мыңдаған шаршы метрлік, ал салыстырмалық биіктігінің ауытқуы 1-100 м және одан да астам.

Микробедер - жер бетінің ұсақ аудандарында бірнеше шаршы метрден ондаған жүздеген шаршы метр аумағын алып жатқан, салыстырмалы биіктігінің ауытқу шамасы 1см. Олар сазды топырақтар аудандарында жиі кездеседі [2] .

Қостанай - облысы Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтық бөлігі. 1936 жылы 29 шілдеде бұрынғы Қостанай мен Торғай губернияларының негізінде құралған. Құрамында 5 қала, 13 кент, 16 аудан, 808 ауылдық елді мекен бар. Орталығы Қостанай қаласы. Жер аумағы 196, 0 мың км, тұрғыны 913, 3 мың адам. Облыстың географиялық орналасуы өте қолайлы. Ол солтүстік батысы мен солтүстігінде Ресейдің Орынбор, Челябинск Қорған облыстарымен, шығысында және оңтүстік шығысында Қазақстанның Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Қарағанды облыстарымен, оңтүстік батысында Ақтөбе облысымен шектеседі.

1- сурет. Қостанай облысы Восточный ауылының шолу картасы

Облыс аумағы негізінен жазық дала. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тым созылып жатуына байланысты әртүүрлі физика географиялық белдеулерден тұрады: батыс жағында Орал маңы үстіртін (250-400м) , солтүстігінде Батыс Сібір ойпатының (150-200м) оңтүстік бөлігін, оңтүстігінде Торғай Үстіртінің басым бөлігін (250-300м), қиыр оңтүстік шығысныда Сарыарқаның батыс бөлігін (450-500м) қамтиды. Облыстың оңтүстігіндегі Торғай үстіртінің солтүстік бөлігін көл қазан шұңқырлары мол солтүстік Торғай жазығы, орта бөлігін сыпсың ағаш және Өлкек, Қабырға, Теке, Сарысу өзендерімен тілімденген Торғай үстіртінің орта бөлігі алып жатыр. Мұндағы су айрықтарды Қарғалы (310м), Теке (262м), Қызбел (219м) және Сарыадыр (360м) деп аталатын тау жұрнақтары, иыр солтүстігінде Қоңыртау орналасқан. Облыс аумағының бір ерекшелігі оның қиыр оңтүстік батысынан солтүстігіне қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне жететін ұзындығы 700км Торғай қолаты жатыр. Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген Сарыарқа бөлігі. Мұнда қарақұс (397м ), Көкшетау (478м), Қайыңдышоқы (569м) көптеген тау шоқылары кездеседі. Ұлыжыланшық пен Қараторғай өзендерінің су айрығын Жыланшықтүрме қыраты алып жатыр. Қостанай облысының жер қойнауы кен байлықтарына өте бай [1] .

Восточный ауылының территориясы Арқалық қаласының солтүстік шығыс бөлігінде орналасқан және солтүстік шығысында Ақмола облысының жерлерімен оңтүстігінде Фурманов ауылдық аймағының жерлерімен батысында темір жол өтетін жерлермен шектеседі.

Орталығы Восточный ауылында орналасқан. Қостанай облысының орталығынан орталық мекені 425км, Арқалық қаласынан 40км жайылған. Облыстық және аудандық орталықтар асфальтты жолдармен байланысқан. Территорияның көп бөлігі қолдан суарылмайтын жер шаруашылығын қолданады, шаруашылықтың орталық бөлігі - тасты өзен арнасына күшті бөлінген, яғни терең жыралармен, шұңқырлармен жайылым ретінде мал шаруашылығында қолданылады [2] .

1. 2 Климаты

Топырақтың жер шарында таралуының жалпылама заңдылығы климаттық жағдайларға байланысты. Климат топырақтың түзілуіне тікелей және жанама әсер ету арқылы ондағы жүріп жатқан процестердің бағыты мен қарқындылығын өзгертіп отырады.

Климаттық топырақ түзілуіне тигізетін негізгі көрсеткіштеріне жылдық ауа және топырақ температуралары мен олардың жылдық амплитудалары, 0;

5; 10С температуралардың жылдық жиынтығы, аязсыз кезеңнің ұзақтылығы, радиациялық тепе-теңдік мен жауын шашын мөлшерлері (орташа айлық, орташа жылдық, жылдың жылы және суық кезеңдерінде) континентальдық дәрежесі, буланулығы, ылғалдану коэфициенті, радиациялық құрақтық индексі жатады. Бұл көрсеткіштерден басқа да климаттық шама көрсеткіштері (жауын - шашын сипаты, желдің жылдамдығы және т. б) топырақтың су және жел эрозияларының дамуына әсер етеді.

Восточный ауылының территориясы құрғақ дала зонасында орналасқан, климаттың құрғақтылығымен және континенталдылығымен сипатталады. Ылғал және жылу қамтылу шарттары бойынша өте құрғақ жылы агроклиматтық ауданға жатады. Ылғал қамтылуы 0, 5 : 0, 7 құрайтын ылғалдану көрсеткішінің шартымен бағаланады. Жылу қамтылу көрсеткіші ретінде өсімдіктердің өсіп өну және даму кезеңінің температурасы 10°С жоғары 2300-2600°С тең сумма алынады. Жылы кезеңдегі жауын - шашын 125-170мм. Жылдық жауыш - шашынның орташа мөлшері 300мм. Ауаның орташа жылдық температурасы 2, 7 °С. Ауаның ылғалдылығы жылына 69% құрайды.

Тәуліктік ауа температурасының тұрақты ауысуы 0°С жоғары әдетте сәуір айының бірінші декадасында басталады және қазан айының соңғы декадасына дейін жалғасады. Жалғасу мезгілі 196 - 200 күн.

Вегетация периоды күніне орташа тәуліктік ауаның температурасы 10°С жоғары. Оның орташа жалғасу мезгілі 139 - 149 күн. Бұның басталу мезгілі сәуірдің басы - қазан айының соңғы декадасында бітеді. Бұл мезгіл үшін қалыпты температураның тез өсуімен сипатталады. Температураның жоғарлауы секірмелі түрде болады, температураның төмендеуі де болады. Аязсыз мезгілінің жалғасуы орташа 118 күн. Вегетациялық және аязсыз мезгілдердің жалғасуының үзілуі 30 күндей уақытты құрайды. Көктемде аяз жиі емес, мамыр айының бірінші декадасында олар күнде байқалады.

Жазы өте ыстық, ең жылы айы шілде, орташа температурасы 21, 2°С, жоғарғы температурасы 42, 2°С. Жауын - шашынның көп мөлшері маусымда 15-25мм болады. Ауаның ылғалдылығы 51-58 %. Жауын - шашын мөлшері ауаның құрғақтығы және топырақтың жоғарғы қабатының шамалы бөлігі күшті жел кезінде шаң боранның әсерінен жазда 15 күнге дейін созылады [3] .

Орташа тәуліктік температурасының ауысуы 15°С сайын және бірінші аяздану (қыркүйек айының бірінші декадасы ) күздің басында белгілі болады.

Орташа тәуліктік температураның ауысуы 0°С сайын қазан айының соңғы күндерінде немесе қарашаның бірінші жартысында байқалады.

Тұрақты қар жамылғысы ауаның орташа тәуліктік температурасы 5°С дейін төмендеген кезде өзгереді. Қаңтар айының суықтық орташа температурасы -17°С. Абсолютті ең кіші мәні -39, 9°С. Қар жамылғысы тегіс емес. Қардың жиналуы топырақтың қатуына әкеліп соқтырады. Жауыш - шашынның көп бөлігі (91, 4 мм) қыс мезгілінде (қарашадан - наурызға дейін) түседі. Қар жамылғысы топырақтың негізгі ылғал көзі ретінде сонымен қатар өзендердің көлдердің, жер астындағы сулардың қоректенуіне қызмет етеді. Қысы суық, ұзақ, бооандар мен желдер жиі болады. Қаңтар айының орташа температурасы 18-19°С, кейбір қатаң жылдары 40°С-тан да төмен болады. Қар жамылғысы 5 айға дейін жатады.

Топырақтың пайда болу факторы ретінде климаттың мәні зор. Температура және ауаның, жауын - шашынның, топырақтың бөлінуіне және құрылуына, сонымен бірге желдену әрекеттеріне және желдену өнімінің құрамына әсер етеді [4] .

Жер шарының климаттық жағдайлары экватордан полюстерге, ал таулы аймақтарда тау етегінен оның жотасына қарай заңдылықпен өзгеріп отырады. Бұл бағыттарда өсімдіктер мен жануарлар дүниесі және топырақ жамылғылары да өзгеріп отырады.

Топырақ жамылғыларын топырақ географиялық аудандастырғанда олардың температуралық ерекшеліктеріне сүйене топырақ - климаттық белдеулерге бөледі. Топырақ климаттық белдеулер ылғалдық құбылыма мен белгілі бір өсімдіктер жамылғысы типтеріне байланысты топырақ биоклиматтық облыстарға бөлінеді. Олар өте дымқыл (экстрагумидті), дымқыл(гумидті), өтпелі (субгумидті және субаридті) және құрғақ (аридті және өте аридті) облыстарға бөлінеді. Топырақ климаттық облыстар ішінде ендік бағытта, биогидртермиялық жағдайларға байланысты топырақ аймақтары мен аймақшаларға бөлінеді. Әр топырақ аймағына өзіне тән топырақ типтері кездеседі.

Егер топырақтар гоеграфиясында олардың таралуы макроклиматтық жағдайларға қарай қарастырылса, топырақ картографиясында, әсіресе ірі және орта масштабты топырақ карталарын құрастыруда, мезо және микроклиматтық жағдайларға көп қөңіл бөлінген.

1. 3 Гидрографиясы

Восточный ауылының гидрографиялық торы Тасты өзенімен көрсетілген. Су ағу деңгейі көктемгі уақытта бақыланады, жазда су арнасы тартылып және кішігірім иірімдер қалады. Олар күзге дейін не тартылып кетеді, не ондағы су қатты минерализацияланады және шаруашылық жағдайларына жарамсыз болып қалады.

Территорияда зерттеудің нәтижесі бойынша көптеген аумақтарында судың таралуы уақытша болып келеді. Негізгі жылдық су ағу көктемдегі қар суының есебінен көрсетіледі. Толқыны қатты су ағыны сулы эрозиялық әрекетпен жүреді. Судың арнасының тасуынан кейін уақытша сайлар мен жыралар құрғақ күйінде қалады. Суларды тоқтату үшін бөгендер, дамбылар салынуда. Қолдан жасалған тоғандар малдарды суару үшін қолданылады. Ондағы су қоры шектеулі болғандықтан, олар күнделікті қамтамасыз ету көздері бола алмайды.

Территорияның шаруашылыққа қажетті көптеген бөлігіндегі грунтты сулар жиі минерализацияланады (тұздану түрі сульфатты калций), олар үлкен тереңдікке дейін құйылады және топырақ құрылымының процессіне әсерін тигізбейді. Бұл жерде әртүрлі типтегі афтоморфты қара қоңыр топырақтар қалыптасқан [1] .

Жыралардың беткейлерімен микротөмендеуде шабынды қара қоңыр карбонатты, қара қоңыр сорлар кездеседі. Тасты өзенінің бойындағы грунтты сулар және жыралардағы су ағыны 2, 5 - 4метр тереңдікте жатыр. Бұл жағдайларда шабынды қара қоңыр карбонатты, ал 4- 6метр терңдікте шабынды қара қоңыр, шабынды қара қоңыр карбонатты, шабынды қара қоңыр сорлар және орташа қалыңдықты қара қоңыр топырақтар түзіледі.

1. 4 Өсімдіктер жамылғысы

Топырақ түзілу процесіне өсімдіктер жамылғысы үлкен әсер етеді. Ол гумустың пайда болуына әсер ететін органикалық қалдықтарды анықтап, сипаттайды. Сонымен қатар, қолдан өсірілген және табиғи өсімдіктер топырақты жел эрозиясынан қорғайды.

Восточный ауылдық аймағы табиғи жағдайларына байланысты өсімдіктері құрғақ шөлді зонада орналасқан және өсімдіктері ксерофитті ашық сипатпен көрсетілген.

Жер бедерінің біркелкі еместігі, ылғалдану деңгейі және топырақтың тұздануы және өсімдіктер жамылғысының кешенденуіне және олардың қолданылуына себеп бола алады. Табиғи өсімдіктер территорияның тек орталық бөлігінде ғана сақталған.

Ландшафты өсімдіктері - шымды, астық - ақселеу, бетеге, кейде әртүрлі шөптердің ксерофилділігі- шальфейден, пижмадан тұрады. Топырақтың механикалық құрамы жеңіл балшықты, балшықты, ауыр балшықты болады.

Топырақтың 50 - 60 %өсімдіктер жамылғысымен жобаланған.

Беткейлі жыраларда - құрай тобылғысы, төменгі миндаль, қоңыр итмұрын бұталары таралған.

Тасты өзен бойындағы тартылу бұлақтарының бойында емдік шөптер өседі. Негізгі шөптің қалыңдығы мезофилді және әртүрлі шөпті болып бөлінеді, шабындықтарда қара қоңыр топырақтар таралған. Шабындықты ценоздардан басқа өзен жағалауында өсімдіктердің тізіміне бұталар да - төменгі миндаль, қоңыр шиповник кіреді.

Өсімдігі тың территорияларды көктемгі және күзгі жайылым ретінде қолданады. Астықты сақтауға қолайлы жерлерде дәнді дақылдарды, көп жылдық шөптерді сақтайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.