Халықаралық экономикалық қатынас
Кіріспе
I.тарау.Халықаралық экономикалық қатынастар . экономикалық
теорияның бір бөлігі ретінде.
1.1. Халықаралық экономикалық қатынастың пайда болуы, дамуы және принциптері
1.2. Халықаралық экономикалық қатынастың мәні мен ерекшелігі
II. Халықаралық экономикалық қатынастың негізгі формалары.
2.1. Халықаралық сауда
2.2. Халықаралық капитал миграциясы¬¬¬¬¬¬¬¬¬
Қорытынды¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬
Қолданылған әдебиеттер тізімі :¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬
I.тарау.Халықаралық экономикалық қатынастар . экономикалық
теорияның бір бөлігі ретінде.
1.1. Халықаралық экономикалық қатынастың пайда болуы, дамуы және принциптері
1.2. Халықаралық экономикалық қатынастың мәні мен ерекшелігі
II. Халықаралық экономикалық қатынастың негізгі формалары.
2.1. Халықаралық сауда
2.2. Халықаралық капитал миграциясы¬¬¬¬¬¬¬¬¬
Қорытынды¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬
Қолданылған әдебиеттер тізімі :¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бұл процестер халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтыққа ұмтылысынан, аймақтық халықарлық құрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бұлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, құбылыстарға толы процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен ұлттық шаруашылықты көркейтуге деген ұмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып, интернационалдануы, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа, тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің диалектикасы.
Қазіргі кезеңде адамзат әлемін "ақ, қара" деп жіктеп, оған "капитализм", “социализм" атты айдар тағушылықпен қоса жасанды антагонизмдер де келмеске кетгі. Біздің заманымыз өзара байланысты, экономикалық дамудың жалпыға ортақ заңдылықтарына бағынатын біртұтас әлем. Сондықтан еліміздің ойдағыдай өркендеп, гүлденуі үшін сыртқы экономикалық байланыстардың маңызы зор.
Қазақстан Республикасы бұрынғы кеңес өкіметі тұсында халықаралық экономикалық қатынастардың субъектісі бола алған жоқ. Сыртқы экономикалық байланыстардың субъектісі болуына оған ешкім мүмкіндік те берген жоқ еді.
Ал, қазір Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында халықаралық экономикалық қатынастар ғылымын қолға алып, оны оқытуды жетілдіру көкейтесті мәселеге айналып отыр.
Еліміздің сыртқы экономикалық байланыстарын орнықтырып, дамытудың қазіргі кезеңі сол қатынастардың нысандары мен әдістерін түбегейлі өзгерту қажеттігімен айқындалады. Меншік құқының қандай түрінде болмасын отандық жүздеген фирмалар мен кәсіпорындар халықаралық экономикалық қарым-қатынастарға қосылып, оның белсенді мүшесі болуға ұмтылуда. Бұл, әрине, мейлінше қолдауға тұрарлық құбылыс. Дегенмен, қазақстандық өндірушілер мен тұтынушылардың дүниежүзілік сауда-саттық процесіне еркін адымдап кіруіне, экономикалық интеграцияның шарапаттарын пайдалануына кедергі боларлық себептер де жоқ емес. Сол себептердің бірі халықаралық экономикалық қатынастар саласындағы бай тәжірибені екшейтін, әлемдік рыноктың ерекшеліктерін талдайтын қазақ тіліндегі оқу құралдарының тапшылығы. Халықаралық, рыноктық орта өзінің экономикалық, ұйымдық, заңдық т. б. аспектілері бойынша біздің елде қалыптасып, орныққан шаруашылық қызметін жүргізу әдісамалдарынан өзгеше екендігі мәлім. Соңғы уақытқа дейін орын алып келген сыртқы экономикалық қатынастарға деген көзқарасымыз рыноктың заңдарына сәйкес құрылған экономикалық жүйелерде өзінің шарасыздығын, тіпті кейбір сәттерде заңды екендігін көрсетіп жүр. Мұның өзі шетелдік әріптестермен өзара түсінікті, бірлескен іс-қимылдарды атқаруды күрделендіреді, тіпті заяға кетіреді.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бұл процестер халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтыққа ұмтылысынан, аймақтық халықарлық құрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бұлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, құбылыстарға толы процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен ұлттық шаруашылықты көркейтуге деген ұмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып, интернационалдануы, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа, тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің диалектикасы.
Қазіргі кезеңде адамзат әлемін "ақ, қара" деп жіктеп, оған "капитализм", “социализм" атты айдар тағушылықпен қоса жасанды антагонизмдер де келмеске кетгі. Біздің заманымыз өзара байланысты, экономикалық дамудың жалпыға ортақ заңдылықтарына бағынатын біртұтас әлем. Сондықтан еліміздің ойдағыдай өркендеп, гүлденуі үшін сыртқы экономикалық байланыстардың маңызы зор.
Қазақстан Республикасы бұрынғы кеңес өкіметі тұсында халықаралық экономикалық қатынастардың субъектісі бола алған жоқ. Сыртқы экономикалық байланыстардың субъектісі болуына оған ешкім мүмкіндік те берген жоқ еді.
Ал, қазір Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында халықаралық экономикалық қатынастар ғылымын қолға алып, оны оқытуды жетілдіру көкейтесті мәселеге айналып отыр.
Еліміздің сыртқы экономикалық байланыстарын орнықтырып, дамытудың қазіргі кезеңі сол қатынастардың нысандары мен әдістерін түбегейлі өзгерту қажеттігімен айқындалады. Меншік құқының қандай түрінде болмасын отандық жүздеген фирмалар мен кәсіпорындар халықаралық экономикалық қарым-қатынастарға қосылып, оның белсенді мүшесі болуға ұмтылуда. Бұл, әрине, мейлінше қолдауға тұрарлық құбылыс. Дегенмен, қазақстандық өндірушілер мен тұтынушылардың дүниежүзілік сауда-саттық процесіне еркін адымдап кіруіне, экономикалық интеграцияның шарапаттарын пайдалануына кедергі боларлық себептер де жоқ емес. Сол себептердің бірі халықаралық экономикалық қатынастар саласындағы бай тәжірибені екшейтін, әлемдік рыноктың ерекшеліктерін талдайтын қазақ тіліндегі оқу құралдарының тапшылығы. Халықаралық, рыноктық орта өзінің экономикалық, ұйымдық, заңдық т. б. аспектілері бойынша біздің елде қалыптасып, орныққан шаруашылық қызметін жүргізу әдісамалдарынан өзгеше екендігі мәлім. Соңғы уақытқа дейін орын алып келген сыртқы экономикалық қатынастарға деген көзқарасымыз рыноктың заңдарына сәйкес құрылған экономикалық жүйелерде өзінің шарасыздығын, тіпті кейбір сәттерде заңды екендігін көрсетіп жүр. Мұның өзі шетелдік әріптестермен өзара түсінікті, бірлескен іс-қимылдарды атқаруды күрделендіреді, тіпті заяға кетіреді.
1. ПОСЛАНИЕ ПРЕЗИДЕНТА СТРАНЫ К НАРОДУ КАЗАХСТАНА. СТРАТЕГИЯ "КАЗАХСТАН-2030".
2. Елемесов Р.Е. «Халықаралық қатынастар» Алматы 2000.
3. Н.Ә. Назарбаев «Еуразиялық одақ туралы» Казахстанская Правда 20.10.1999.
4.Халықаралық экономикалық қатынас. Бұғыбайева Р.О. Қарағанды:2004.
5.Экономикалық теория.С.С.Мәулиенов. Алматы:Экономика.2004
6.Г.Н. Доғалова «Халықаралық экономика» - Алматы, 2000 жыл
7.Таналинов А. «Бұрыңғы КСРО елдерінің кешегі мен ертеңі» Алматы 2002
8.Вестник КазГУ. Серия экономическая /2002, №4(16)
2. Елемесов Р.Е. «Халықаралық қатынастар» Алматы 2000.
3. Н.Ә. Назарбаев «Еуразиялық одақ туралы» Казахстанская Правда 20.10.1999.
4.Халықаралық экономикалық қатынас. Бұғыбайева Р.О. Қарағанды:2004.
5.Экономикалық теория.С.С.Мәулиенов. Алматы:Экономика.2004
6.Г.Н. Доғалова «Халықаралық экономика» - Алматы, 2000 жыл
7.Таналинов А. «Бұрыңғы КСРО елдерінің кешегі мен ертеңі» Алматы 2002
8.Вестник КазГУ. Серия экономическая /2002, №4(16)
Жоспар:
Кіріспе
I-тарау.Халықаралық экономикалық қатынастар – экономикалық
теорияның бір бөлігі ретінде.
1.1. Халықаралық экономикалық қатынастың пайда болуы, дамуы және
принциптері
1.2. Халықаралық экономикалық қатынастың мәні мен ерекшелігі
II. Халықаралық экономикалық қатынастың негізгі формалары.
2.1. Халықаралық сауда
2.2. Халықаралық капитал миграциясы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі :
Кіріспе
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай
ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі
қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы
екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын
терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бұл процестер халықаралық
еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан,
ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтыққа ұмтылысынан, аймақтық халықарлық
құрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами
бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан
жоқ. Бұлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, құбылыстарға толы
процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі
жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен ұлттық шаруашылықты
көркейтуге деген ұмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып,
интернационалдануы, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа,
тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің
диалектикасы.
Қазіргі кезеңде адамзат әлемін "ақ, қара" деп жіктеп, оған
"капитализм", “социализм" атты айдар тағушылықпен қоса жасанды
антагонизмдер де келмеске кетгі. Біздің заманымыз өзара байланысты,
экономикалық дамудың жалпыға ортақ заңдылықтарына бағынатын біртұтас әлем.
Сондықтан еліміздің ойдағыдай өркендеп, гүлденуі үшін сыртқы экономикалық
байланыстардың маңызы зор.
Қазақстан Республикасы бұрынғы кеңес өкіметі тұсында халықаралық
экономикалық қатынастардың субъектісі бола алған жоқ. Сыртқы экономикалық
байланыстардың субъектісі болуына оған ешкім мүмкіндік те берген жоқ еді.
Ал, қазір Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында
халықаралық экономикалық қатынастар ғылымын қолға алып, оны оқытуды
жетілдіру көкейтесті мәселеге айналып отыр.
Еліміздің сыртқы экономикалық байланыстарын орнықтырып, дамытудың
қазіргі кезеңі сол қатынастардың нысандары мен әдістерін түбегейлі өзгерту
қажеттігімен айқындалады. Меншік құқының қандай түрінде болмасын отандық
жүздеген фирмалар мен кәсіпорындар халықаралық экономикалық қарым-
қатынастарға қосылып, оның белсенді мүшесі болуға ұмтылуда. Бұл, әрине,
мейлінше қолдауға тұрарлық құбылыс. Дегенмен, қазақстандық өндірушілер мен
тұтынушылардың дүниежүзілік сауда-саттық процесіне еркін адымдап кіруіне,
экономикалық интеграцияның шарапаттарын пайдалануына кедергі боларлық
себептер де жоқ емес. Сол себептердің бірі халықаралық экономикалық
қатынастар саласындағы бай тәжірибені екшейтін, әлемдік рыноктың
ерекшеліктерін талдайтын қазақ тіліндегі оқу құралдарының тапшылығы.
Халықаралық, рыноктық орта өзінің экономикалық, ұйымдық, заңдық т. б.
аспектілері бойынша біздің елде қалыптасып, орныққан шаруашылық қызметін
жүргізу әдісамалдарынан өзгеше екендігі мәлім. Соңғы уақытқа дейін орын
алып келген сыртқы экономикалық қатынастарға деген көзқарасымыз рыноктың
заңдарына сәйкес құрылған экономикалық жүйелерде өзінің шарасыздығын, тіпті
кейбір сәттерде заңды екендігін көрсетіп жүр. Мұның өзі шетелдік
әріптестермен өзара түсінікті, бірлескен іс-қимылдарды атқаруды
күрделендіреді, тіпті заяға кетіреді.
Сондықтан да, біз халықаралық экономикалық қатынастардың мақсаттары мен
міндеттерін, оның құрылымын және жүзеге асыру механизмі мен ерекшеліктерін,
дамуының негізгі тенденциялары мен өзгешеліктерін тұңғыш рет қазақ тілінде
жазылып отырған осы оқу құралында қарастырамыз.
Нарықтық эконмикаға көшуге орай шаруашылық практикада, яғни экономика
негізінде халықаралық экономикалық қатынастарды тиімді жүзеге асыру,
экономикалық байланысты ұстап тұру негізінде қажеттілік туады. Сондықтан,
экономика саласында қатынастарды шынайы болдыру мақсатында халықаралық
экономикалық қатынастардың негізгі факторлары мен нақты білуі өте зор
маңызды.
Халықаралық экономикалық қатынастар дегеніміз – жекелеген аймақтар
шеңберіндегі жекеленген еуропалық мемлекеттер арасындағы қатынастар.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты – халықаралық экономикалық қатынастардың
жалпы теориялық көрінісімен танысу, оны оқып-үйрену, оның нарық кезіндегі
қажеттілігімен даму қарқынын анықтау, маңызын түсіну.
Курстық жұмыстың негізгі мәселесі – нарық талабына сай халықаралық
экономикалық қатынастардың іс-жүзіндегі формаларының даму жолдарын
қарастыру.
I.Халықаралық экономикалық қатынас
экономикалық теорияның бір бөлігі ретінде.
1.1. Халықаралық экономикалық қатынастың пайда болуы, дамуы және
принциптері
Халықаралық экономикалық қатынастар шет мемлекеттермен экономикалық
әрекеттердің пайда болуынан туындайды, сондықтан осы қатынастардың негізі
ретінде сыртқы экономикалық қатынастар қарастырылады.Сыртқы экономикалық
қызмет дегеніміз – мемлекеттің шекарасынан тыс атқарылатын қызмет түрі.Кез-
келген өндіріс немесе қайта өңдеу процессі халықаралық экономикалық
қызметтің объектісі бола алады.
Халықаралық экономикалық қызметтің дамуы оның субъектінің түр
өзгерісімен қатар жүреді.Алғашында ол халықаралық саудамен айналысатын
көпес-делдал болып табылады.Ал экономикалық қатынастардың келесі даму
кезендерінде оның субъектісінің даму эволюциясы былайша өзгереді:өндірістік
капитал, өндірістік және банктік монополиялар,қаржы
аннархиясы,министірліктер, сыртқы нарыққа шығу құқығы бар
кәсіпорындар,біріккен кәсіпорындар.
Қазіргі кездегі көптеген қарама-қайшылықлықтарға қарамастан,елдер
арасында өзара түсіну мен ынтымақтастықтың бағыты өсіп келеді.Дүние-
жүзілік шаруашылықтың негізгі жолы бір бағытта даму және өзара
байланысты,бағынышты әлеуметтік-әділетті әлемге ұмтылу.Осыған байланысты
ұлттық экономиканың үлесін жасау барысында экономикалық және әлеументтік-
әділетті қатынастарды бағалау сөз болып отыр.Әр түрлі елдер арасында көзге
көрінбейтінэкономикалық даму деңгейі басталды.Әрине,бұл өзгеріс өздігінен
ешқашан себеп салдарсыз шешіле салады деу қиын;ол қарама-қайшылығы мол күр-
делі құбылыс.
Бұл қозғалысқа ықпал ететіндер:
-индустриалды қоғамнан постиндустриалдыға аусуы;
-технологиалық революция;
-энергиалық шикізаттардың және азық-түлік проблемасы;
-экологиялық проблема;
Ең негізгі қауіп –экономикалық ұлтшылдықтың дамуы және діни
фанатизм.бұл жерде экономикалық артықшылыққа ұмтылу еркін бәсеке күресіне
негізделмей,бір нәсілдің екінші нәсілден,бір әлеументтік-экономикалық
жүйеден артық саналуы және діни айырмашылықтардың ықпалының басым болуы
меңзеліп отыр.Жалпы айтқанда,ХЭҚ-тың даму барысы бұл ойлардың дұрыс емес
екендігі дәлелі.
ХХ ғасырдың соңы мен ХХI ғасырдың басы дүниежүзілік шаруашылықтағы
жаңа кезеңнің басталуы,халықаралық еңбек бөлінісі ұлттық экономиканың дамуы
мен халықаралық капитал нарығын және ресурстарды өзіне тән жаңа сатыға
көтереді.
1.2.Халықаралық экономикалық қатынастың
мәні мен ерекшелігі.
Кез-келген елдің әлемдік қауымдастыққа кіру бірнеше белгілермен
ерекшеленуі қажет.Бұл белгілерге жататындар:
1.Дамыған ғылыми-техникалық базасының болуы;
2.Шикізатпен және энергия ресурстарымен қамтамасыз етілуі,оның
салыстырмалы арзандау болуы;
Ескеретін нәрсе,табиғи ресурсқа бай елдер сөзсіз бай болып кетеді
деген ұғымға алданып қалу,оның экономикасына кері әсерін тигізеді.Бұл жерде
мәселе тек байлыққа емес,қалыптасқан психология мен қауіпті түсінікке де
байланысты жағы бар.Егер табиғи ресурстарға шынында да бай ел болса,ол
автоматты түрде байып кетуі мүмкін.Сол себепті Жапон ғалымдарының табиғи
ресурстарды өңдеуде шетел компанияларын өте сақтықпен кіргізуі
ойластырылған саясат болса керек.
3.Білікті маманның болуы.
Қазіргі кезде кәсіпкерлердің жаңа буындары, басқару,сондай-ақ,білікті
маман кадрлары дамып келуде. Айта кететін жағдай,әлемдік шаруашылықта
қауымдастыққа кіру процесінің табысы тек қалыптасқан факторларға байланысты
емес,оны қолдану тиімділігінің болуында.Жоғарыда айтылғандарға қарап,ХЭҚ-ң
болашағына және оның дамуына ықпал ететін факторларға қортынды жасауға
болады:
-ғылыми-техникалық ппрогрестің жылдамдауы жаңа технологияның
тарауы.Ғылыми-техникалық процестің дамуының ықпалы мен экономикалық
қызметтің компьютерленуінің глобализациялануы халықаралық бизнесті
кіргізудің әдістерін жаңаша қарауды талап етеді;
-қоршаған ортаның проблемаларындағы глобалдық өзгерістер.Экологиялық
базалардың сарқылуы,үнемі өсіп отырған өндірістің кеңеюін қаржыландыру
мәселесі туындайды.
-халықаралық өсу мен қоныстанудың қозғалысы.Халықтың қоныстануы
экологиялық, экономикалық, саяси жағдайға байланысты.
Дүниежүзілік шаруашылықтың қызмет атқаруының негізгі ерекшелігі
халықаралық экономикалық қатынастардың интенсивті дамуы боп
табылады.Мемлекеттер, мемлекеттік топтар, экономикалық
қауымдастықтар,жекелеген фирма- лар мен ұйымдар арасында экономикалық
қатынастар тереңдеу,кеңейе түсуде.Бұл процестер халықаралық еңбек
бөлінісінің тереңдей түсуінде шаруашылық өмірдің пектериационалуында,ұлт-
тық экономикалардың ашықтығында,олардың бір- бірін толықтыруында және
аймақтық халықаралық жүйелердің өзара жақындасуында,дамуы мен күшеюінде
айқын көрінеді.
Және де қазіргі кезде байланыстардың ерекшелігі:
-халықаралық ұйымдардың рөлінің күшеюі;
-мемлекеттік емес құрылымның рөлінің өсуі;
Халықаралық мәселелерді шешүде халықаралық қауымдастыққа кіретіндердің
құра- мын өзгерту мәселесінің шешілуі.
Халықаралық экономикалық қатынастардың диалектикасының мәні-бұл
жекелнген елдердің экономикалық тәуелсіздікке ұмтылуына,олдардың
дүниежүзілік интеграционалдануының одан әрі күшеюіне,ұлттық
экономикалародың ашықтығына және халықаралық еңбек бөлінісіне әкеледі.
II-Тарау.ХЭҚ-ң негізгі формалары.
ХЭҚ-ң негізгі формалары:
1.Халықаралық сауда.
2.Капитал қозғалысы.
3.Жұмысшы күші миграциясы.
4.Валюта-несие айырбасы.
5.Ғылыми-техникалық айырбас.
6.Халықаралық өндірісті кооперациялау.
Ал,енді осының ішінен ең негізгі факторлары:
-Халықаралық сауда
-Капитал қозғалысы
-Ғылыми-техникалық айырбас
-Валюта-несие айырбасы
-Жұмысшы күші миграциясы
жатады.
2.1Халықаралық сауда.
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстырудың күрделі жүйесінде халықаралық
сауда ерекше орын алады.
Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық
қатынастардың негізгі формасы болып есептелген еді,ал қазіргі кезде
шетелдік инвестициялау халықаралық экономикалық қатынастардың жетекші
формасы боп табылады.Ол ХЭҚ-ң жалпы көлемінің 80% үлесін алып отыр.
Халықаралық сауда әр түрлі елдердегі тауар өндірушілер арасындағы
байланыс формасы боп табылады,яғни ол халықаралық еңбек бөлінісі негізінде
қалыптасады және елдердің өзара тәуелділікпен көрсетеді.
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы- дүниежүзілік нарықты
құрайды.Ол тауар-ақша қатынастарыныңдаму процесі кезінде қалыптаса
бастайды.Оны түсінуүшін 2 аспектіде қарастырайық:
-Дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік боп табылады,яғни ол кеңістік
аспектіде көрінеді
-Дүниежүзілік нарық заттық аспектіде;
Дүниежүзілік нарықтың мәнін,құрылымын және әрбірэлементінің
автономиялылығын түсіну үшін графикалық әдістер қолдану тиімді.
Мысалы А,В,С мемлекеттерді қарастырайық.
А
В
С
Осы қарастырылып отырған нарық дүниежүзілік нарық құрайды.
Міне,осыданбіз дүниежүзілік нарықтың абстрактылы түсінік екенін байқап
отырмыз.
Ұлттық нарық – бұл халықаралық еңбек бөлінісі негізінде елдің ішкі
және сыртқы сауда операцияларын жүзеге асыратын сфера.
Сонымен,ұлттық нарық 2 элементтен тұрады:
Ұлттық нарық ішкі сауда сыртқы сауда
А =
А елінің сыртқы сауда операциясы,басқа В,С елдері үшін импорт боп
табылады.
Сыртқы сауда- белгілі бір елдің басқа елдермен сауда жасауы.
Сонда барлық елдердің сыртқы сауда операциясын жүзеге асыратын сфера-
халықаралық нарық деп аталады.
Сыртқы сауда операцияларының 4түрі бар:
1.экспорттық операция-шетке шығару арқылы шет елдік контрагентке
тауарды сату.
2.импорттық операция-шеттен әкелу арқылы шет елдік контрагенттен
тауарды сатып алу.
3.реэкспорттық операция-бұрын импортталған және қайта өңдеуден өтпеген
тауарларды шетке шығару арқылы сату.
4.реимпорттық операция-бұрын экспортталған және қайта өңдеуден өтпеген
тауарларды шеттен әкелу арқылы сатып алу.
ұлттық нарық пен халықаралық нарық бір-бірімен тығыз,бірақ өзіндік
айырмашылықтары бар:
ұлттық нарық
халықаралық нарық
1.тауарлар қозғалы
1.тауарлар қозғалысынан
сынан экономикал-
мемлекеттер арасындағы
ық факторлар әсер
шекаралық және жекелен-
етеді.
ген мемлекеттердің сырт-
қы экономикалық саясат
әсер етеді.
2.ұлттық шаруашы
2.жекеленген елдерде өнді-
лықтардағы тауар. рілген
кейбір тауарлар дү-
қозғалысы шектеу- ние
жүзілік тауар қозғалы-
болады.
сы өте шектеулі болады.
3.ұлттық нарықтар 3.бұл
нарықта дүние жүзі-
да ұлттық бағалар лік
бағалардеген ерекше
белгіленеді.
баға жүйесі белгіленеді.
4.ұлттық нарықтар
4.халықаралық нарықта мо
дың монополизация-
полизациялау мүмкіндігі
лану мүмкіндікте
төмен дәрежеде болады.
рі бар.
Дүние жүзілік нарық:
1. отын шикізаттары
2. ауыл шаруашылық нарығы
3. тұтыну тауарлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I-тарау.Халықаралық экономикалық қатынастар – экономикалық
теорияның бір бөлігі ретінде.
1.1. Халықаралық экономикалық қатынастың пайда болуы, дамуы және
принциптері
1.2. Халықаралық экономикалық қатынастың мәні мен ерекшелігі
II. Халықаралық экономикалық қатынастың негізгі формалары.
2.1. Халықаралық сауда
2.2. Халықаралық капитал миграциясы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі :
Кіріспе
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай
ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі
қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы
екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын
терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бұл процестер халықаралық
еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан,
ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтыққа ұмтылысынан, аймақтық халықарлық
құрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами
бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан
жоқ. Бұлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, құбылыстарға толы
процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі
жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен ұлттық шаруашылықты
көркейтуге деген ұмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып,
интернационалдануы, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа,
тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің
диалектикасы.
Қазіргі кезеңде адамзат әлемін "ақ, қара" деп жіктеп, оған
"капитализм", “социализм" атты айдар тағушылықпен қоса жасанды
антагонизмдер де келмеске кетгі. Біздің заманымыз өзара байланысты,
экономикалық дамудың жалпыға ортақ заңдылықтарына бағынатын біртұтас әлем.
Сондықтан еліміздің ойдағыдай өркендеп, гүлденуі үшін сыртқы экономикалық
байланыстардың маңызы зор.
Қазақстан Республикасы бұрынғы кеңес өкіметі тұсында халықаралық
экономикалық қатынастардың субъектісі бола алған жоқ. Сыртқы экономикалық
байланыстардың субъектісі болуына оған ешкім мүмкіндік те берген жоқ еді.
Ал, қазір Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында
халықаралық экономикалық қатынастар ғылымын қолға алып, оны оқытуды
жетілдіру көкейтесті мәселеге айналып отыр.
Еліміздің сыртқы экономикалық байланыстарын орнықтырып, дамытудың
қазіргі кезеңі сол қатынастардың нысандары мен әдістерін түбегейлі өзгерту
қажеттігімен айқындалады. Меншік құқының қандай түрінде болмасын отандық
жүздеген фирмалар мен кәсіпорындар халықаралық экономикалық қарым-
қатынастарға қосылып, оның белсенді мүшесі болуға ұмтылуда. Бұл, әрине,
мейлінше қолдауға тұрарлық құбылыс. Дегенмен, қазақстандық өндірушілер мен
тұтынушылардың дүниежүзілік сауда-саттық процесіне еркін адымдап кіруіне,
экономикалық интеграцияның шарапаттарын пайдалануына кедергі боларлық
себептер де жоқ емес. Сол себептердің бірі халықаралық экономикалық
қатынастар саласындағы бай тәжірибені екшейтін, әлемдік рыноктың
ерекшеліктерін талдайтын қазақ тіліндегі оқу құралдарының тапшылығы.
Халықаралық, рыноктық орта өзінің экономикалық, ұйымдық, заңдық т. б.
аспектілері бойынша біздің елде қалыптасып, орныққан шаруашылық қызметін
жүргізу әдісамалдарынан өзгеше екендігі мәлім. Соңғы уақытқа дейін орын
алып келген сыртқы экономикалық қатынастарға деген көзқарасымыз рыноктың
заңдарына сәйкес құрылған экономикалық жүйелерде өзінің шарасыздығын, тіпті
кейбір сәттерде заңды екендігін көрсетіп жүр. Мұның өзі шетелдік
әріптестермен өзара түсінікті, бірлескен іс-қимылдарды атқаруды
күрделендіреді, тіпті заяға кетіреді.
Сондықтан да, біз халықаралық экономикалық қатынастардың мақсаттары мен
міндеттерін, оның құрылымын және жүзеге асыру механизмі мен ерекшеліктерін,
дамуының негізгі тенденциялары мен өзгешеліктерін тұңғыш рет қазақ тілінде
жазылып отырған осы оқу құралында қарастырамыз.
Нарықтық эконмикаға көшуге орай шаруашылық практикада, яғни экономика
негізінде халықаралық экономикалық қатынастарды тиімді жүзеге асыру,
экономикалық байланысты ұстап тұру негізінде қажеттілік туады. Сондықтан,
экономика саласында қатынастарды шынайы болдыру мақсатында халықаралық
экономикалық қатынастардың негізгі факторлары мен нақты білуі өте зор
маңызды.
Халықаралық экономикалық қатынастар дегеніміз – жекелеген аймақтар
шеңберіндегі жекеленген еуропалық мемлекеттер арасындағы қатынастар.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты – халықаралық экономикалық қатынастардың
жалпы теориялық көрінісімен танысу, оны оқып-үйрену, оның нарық кезіндегі
қажеттілігімен даму қарқынын анықтау, маңызын түсіну.
Курстық жұмыстың негізгі мәселесі – нарық талабына сай халықаралық
экономикалық қатынастардың іс-жүзіндегі формаларының даму жолдарын
қарастыру.
I.Халықаралық экономикалық қатынас
экономикалық теорияның бір бөлігі ретінде.
1.1. Халықаралық экономикалық қатынастың пайда болуы, дамуы және
принциптері
Халықаралық экономикалық қатынастар шет мемлекеттермен экономикалық
әрекеттердің пайда болуынан туындайды, сондықтан осы қатынастардың негізі
ретінде сыртқы экономикалық қатынастар қарастырылады.Сыртқы экономикалық
қызмет дегеніміз – мемлекеттің шекарасынан тыс атқарылатын қызмет түрі.Кез-
келген өндіріс немесе қайта өңдеу процессі халықаралық экономикалық
қызметтің объектісі бола алады.
Халықаралық экономикалық қызметтің дамуы оның субъектінің түр
өзгерісімен қатар жүреді.Алғашында ол халықаралық саудамен айналысатын
көпес-делдал болып табылады.Ал экономикалық қатынастардың келесі даму
кезендерінде оның субъектісінің даму эволюциясы былайша өзгереді:өндірістік
капитал, өндірістік және банктік монополиялар,қаржы
аннархиясы,министірліктер, сыртқы нарыққа шығу құқығы бар
кәсіпорындар,біріккен кәсіпорындар.
Қазіргі кездегі көптеген қарама-қайшылықлықтарға қарамастан,елдер
арасында өзара түсіну мен ынтымақтастықтың бағыты өсіп келеді.Дүние-
жүзілік шаруашылықтың негізгі жолы бір бағытта даму және өзара
байланысты,бағынышты әлеуметтік-әділетті әлемге ұмтылу.Осыған байланысты
ұлттық экономиканың үлесін жасау барысында экономикалық және әлеументтік-
әділетті қатынастарды бағалау сөз болып отыр.Әр түрлі елдер арасында көзге
көрінбейтінэкономикалық даму деңгейі басталды.Әрине,бұл өзгеріс өздігінен
ешқашан себеп салдарсыз шешіле салады деу қиын;ол қарама-қайшылығы мол күр-
делі құбылыс.
Бұл қозғалысқа ықпал ететіндер:
-индустриалды қоғамнан постиндустриалдыға аусуы;
-технологиалық революция;
-энергиалық шикізаттардың және азық-түлік проблемасы;
-экологиялық проблема;
Ең негізгі қауіп –экономикалық ұлтшылдықтың дамуы және діни
фанатизм.бұл жерде экономикалық артықшылыққа ұмтылу еркін бәсеке күресіне
негізделмей,бір нәсілдің екінші нәсілден,бір әлеументтік-экономикалық
жүйеден артық саналуы және діни айырмашылықтардың ықпалының басым болуы
меңзеліп отыр.Жалпы айтқанда,ХЭҚ-тың даму барысы бұл ойлардың дұрыс емес
екендігі дәлелі.
ХХ ғасырдың соңы мен ХХI ғасырдың басы дүниежүзілік шаруашылықтағы
жаңа кезеңнің басталуы,халықаралық еңбек бөлінісі ұлттық экономиканың дамуы
мен халықаралық капитал нарығын және ресурстарды өзіне тән жаңа сатыға
көтереді.
1.2.Халықаралық экономикалық қатынастың
мәні мен ерекшелігі.
Кез-келген елдің әлемдік қауымдастыққа кіру бірнеше белгілермен
ерекшеленуі қажет.Бұл белгілерге жататындар:
1.Дамыған ғылыми-техникалық базасының болуы;
2.Шикізатпен және энергия ресурстарымен қамтамасыз етілуі,оның
салыстырмалы арзандау болуы;
Ескеретін нәрсе,табиғи ресурсқа бай елдер сөзсіз бай болып кетеді
деген ұғымға алданып қалу,оның экономикасына кері әсерін тигізеді.Бұл жерде
мәселе тек байлыққа емес,қалыптасқан психология мен қауіпті түсінікке де
байланысты жағы бар.Егер табиғи ресурстарға шынында да бай ел болса,ол
автоматты түрде байып кетуі мүмкін.Сол себепті Жапон ғалымдарының табиғи
ресурстарды өңдеуде шетел компанияларын өте сақтықпен кіргізуі
ойластырылған саясат болса керек.
3.Білікті маманның болуы.
Қазіргі кезде кәсіпкерлердің жаңа буындары, басқару,сондай-ақ,білікті
маман кадрлары дамып келуде. Айта кететін жағдай,әлемдік шаруашылықта
қауымдастыққа кіру процесінің табысы тек қалыптасқан факторларға байланысты
емес,оны қолдану тиімділігінің болуында.Жоғарыда айтылғандарға қарап,ХЭҚ-ң
болашағына және оның дамуына ықпал ететін факторларға қортынды жасауға
болады:
-ғылыми-техникалық ппрогрестің жылдамдауы жаңа технологияның
тарауы.Ғылыми-техникалық процестің дамуының ықпалы мен экономикалық
қызметтің компьютерленуінің глобализациялануы халықаралық бизнесті
кіргізудің әдістерін жаңаша қарауды талап етеді;
-қоршаған ортаның проблемаларындағы глобалдық өзгерістер.Экологиялық
базалардың сарқылуы,үнемі өсіп отырған өндірістің кеңеюін қаржыландыру
мәселесі туындайды.
-халықаралық өсу мен қоныстанудың қозғалысы.Халықтың қоныстануы
экологиялық, экономикалық, саяси жағдайға байланысты.
Дүниежүзілік шаруашылықтың қызмет атқаруының негізгі ерекшелігі
халықаралық экономикалық қатынастардың интенсивті дамуы боп
табылады.Мемлекеттер, мемлекеттік топтар, экономикалық
қауымдастықтар,жекелеген фирма- лар мен ұйымдар арасында экономикалық
қатынастар тереңдеу,кеңейе түсуде.Бұл процестер халықаралық еңбек
бөлінісінің тереңдей түсуінде шаруашылық өмірдің пектериационалуында,ұлт-
тық экономикалардың ашықтығында,олардың бір- бірін толықтыруында және
аймақтық халықаралық жүйелердің өзара жақындасуында,дамуы мен күшеюінде
айқын көрінеді.
Және де қазіргі кезде байланыстардың ерекшелігі:
-халықаралық ұйымдардың рөлінің күшеюі;
-мемлекеттік емес құрылымның рөлінің өсуі;
Халықаралық мәселелерді шешүде халықаралық қауымдастыққа кіретіндердің
құра- мын өзгерту мәселесінің шешілуі.
Халықаралық экономикалық қатынастардың диалектикасының мәні-бұл
жекелнген елдердің экономикалық тәуелсіздікке ұмтылуына,олдардың
дүниежүзілік интеграционалдануының одан әрі күшеюіне,ұлттық
экономикалародың ашықтығына және халықаралық еңбек бөлінісіне әкеледі.
II-Тарау.ХЭҚ-ң негізгі формалары.
ХЭҚ-ң негізгі формалары:
1.Халықаралық сауда.
2.Капитал қозғалысы.
3.Жұмысшы күші миграциясы.
4.Валюта-несие айырбасы.
5.Ғылыми-техникалық айырбас.
6.Халықаралық өндірісті кооперациялау.
Ал,енді осының ішінен ең негізгі факторлары:
-Халықаралық сауда
-Капитал қозғалысы
-Ғылыми-техникалық айырбас
-Валюта-несие айырбасы
-Жұмысшы күші миграциясы
жатады.
2.1Халықаралық сауда.
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстырудың күрделі жүйесінде халықаралық
сауда ерекше орын алады.
Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық
қатынастардың негізгі формасы болып есептелген еді,ал қазіргі кезде
шетелдік инвестициялау халықаралық экономикалық қатынастардың жетекші
формасы боп табылады.Ол ХЭҚ-ң жалпы көлемінің 80% үлесін алып отыр.
Халықаралық сауда әр түрлі елдердегі тауар өндірушілер арасындағы
байланыс формасы боп табылады,яғни ол халықаралық еңбек бөлінісі негізінде
қалыптасады және елдердің өзара тәуелділікпен көрсетеді.
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы- дүниежүзілік нарықты
құрайды.Ол тауар-ақша қатынастарыныңдаму процесі кезінде қалыптаса
бастайды.Оны түсінуүшін 2 аспектіде қарастырайық:
-Дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік боп табылады,яғни ол кеңістік
аспектіде көрінеді
-Дүниежүзілік нарық заттық аспектіде;
Дүниежүзілік нарықтың мәнін,құрылымын және әрбірэлементінің
автономиялылығын түсіну үшін графикалық әдістер қолдану тиімді.
Мысалы А,В,С мемлекеттерді қарастырайық.
А
В
С
Осы қарастырылып отырған нарық дүниежүзілік нарық құрайды.
Міне,осыданбіз дүниежүзілік нарықтың абстрактылы түсінік екенін байқап
отырмыз.
Ұлттық нарық – бұл халықаралық еңбек бөлінісі негізінде елдің ішкі
және сыртқы сауда операцияларын жүзеге асыратын сфера.
Сонымен,ұлттық нарық 2 элементтен тұрады:
Ұлттық нарық ішкі сауда сыртқы сауда
А =
А елінің сыртқы сауда операциясы,басқа В,С елдері үшін импорт боп
табылады.
Сыртқы сауда- белгілі бір елдің басқа елдермен сауда жасауы.
Сонда барлық елдердің сыртқы сауда операциясын жүзеге асыратын сфера-
халықаралық нарық деп аталады.
Сыртқы сауда операцияларының 4түрі бар:
1.экспорттық операция-шетке шығару арқылы шет елдік контрагентке
тауарды сату.
2.импорттық операция-шеттен әкелу арқылы шет елдік контрагенттен
тауарды сатып алу.
3.реэкспорттық операция-бұрын импортталған және қайта өңдеуден өтпеген
тауарларды шетке шығару арқылы сату.
4.реимпорттық операция-бұрын экспортталған және қайта өңдеуден өтпеген
тауарларды шеттен әкелу арқылы сатып алу.
ұлттық нарық пен халықаралық нарық бір-бірімен тығыз,бірақ өзіндік
айырмашылықтары бар:
ұлттық нарық
халықаралық нарық
1.тауарлар қозғалы
1.тауарлар қозғалысынан
сынан экономикал-
мемлекеттер арасындағы
ық факторлар әсер
шекаралық және жекелен-
етеді.
ген мемлекеттердің сырт-
қы экономикалық саясат
әсер етеді.
2.ұлттық шаруашы
2.жекеленген елдерде өнді-
лықтардағы тауар. рілген
кейбір тауарлар дү-
қозғалысы шектеу- ние
жүзілік тауар қозғалы-
болады.
сы өте шектеулі болады.
3.ұлттық нарықтар 3.бұл
нарықта дүние жүзі-
да ұлттық бағалар лік
бағалардеген ерекше
белгіленеді.
баға жүйесі белгіленеді.
4.ұлттық нарықтар
4.халықаралық нарықта мо
дың монополизация-
полизациялау мүмкіндігі
лану мүмкіндікте
төмен дәрежеде болады.
рі бар.
Дүние жүзілік нарық:
1. отын шикізаттары
2. ауыл шаруашылық нарығы
3. тұтыну тауарлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz