Мемлекет ұғымы (түсiнiгi ) және оның белгi-нышандары

1. Мемлекеттің шығуының жалпы заңдылықтары
2. Мемлекет туралы ұлы ойшыл ғалымдардың еңбектеріндегі ойлар
3. Мемлекеттің шығуы туралы қалыптасқан теориялар
4. Мемлекттің мәні мен белгі.нышандары
5. Мемлекетті типке бөлу

Мемлекеттің пайда болуының жалпы заңдылықтары. Ру дәуірінде адамдар тек жаратылыстың даяр өнімдерін жинап қореқ етіп, өмір сүрген. Келе-келе адамдар өндіріс құралдарын жасап алып, өздері шаруашылық пен айналысады. Сөйтіп, терімшіліктен өндіру шаруашылығына ауыса бастайды. Мал бағудан егіншілікке ауысады.
Егіншіліктің нәтижесінде отырықшылық қалыптасып, елді мекендер, қалалар салына бастайды. Қалаларда қол өнері пайда болып, ол мал шаруашылығы және диқаншылық сияқты табыс көзіне айналады. Экономиканың аталған салалары бірінен-бірі бөлініп шығып, дербес өмір сүре бастағаннан кейін, бірінің өндірген өніміне бірі мұқтаж екендігі байқалады. Диқандарға - мал өнімі, малшыларға - жер өнімі, қолөнершілерге - тамаң қажет болады. Сөйтіп, оларға делдалдық жасайтын алыпсатарлар қалыптаса бастады.
Құрал - саймандардың жетілдірілуіне байланысты еңбек өнімділігі де өседі. Соның нәтижесінде артық өнім пайда болды. Рулық қауымда барлық жиналған, табылған өнім ру мүшелерінің жалпы мешнігі болған еді. Енді еңбек өнімділігінің өсуіне байланысты артың өнім жеке адамдардың, жеке отбасыларының меншігіне айнала бастады. Сөйтіп, малға, жерге, қолөнер бұйымдарына жекелеген иелер лайда болды.
Ақырында ру қауымының жалпы меншігінің орнына жеке адамдардың меншігі пайда болып, меншіктің айрықша түрі - жеке меншік қалыптасты. Жеке меншіктің пайда болуына байланысты қоғам таптарға бөлінді. Бір жағынан, құрал-жабдықтар, өндірілген бұйымдар, мүлік-дәулет адамдардың бір тобының қолында шоғырланады да, байлар пайда болды. Екінші жағынан, кедейлер, жарлылар пайда болды. Сөйтіп, рулық қауым өзіне тән белгілерінен айырылып, құлдырады. Оның орнына жеке меншікке негізделген, айрықша екі үлкен әлеуметтік топтан тұратын қоғам қалыптасты. Мұндай жағдайда рулық қоғамдағы барлық ру мүшелерінің игілігін көздеп, еркін білдіретін қауымдық билеу құрылымы өз міндетін, қызметін атқара алмады.
Меншік иелерінің - байлардың айрықша мүдделері болғандықтан, басқару мүшелерімен, кедей-жарлылар-мен қатар отырып, мәселелерді тең негізде шешуге бармайды. Содан байлар мен кедейлердің арасында қайшылықтар пайда бола бастады. Қоғамдагы осындай түбегейлі экономикалық-әлеуметтік өзгерістердің нәтижесінде қоғамды билеу, басқару жүйесі де өзгерді. Рулық биліктің орнын саяси билік, саяси құрылым баса бастайды. Сөйтіп, қоғамның белгілі бір сатысында мемлекет және құқық пайда болды.

1. Шәмшәт-ұлы "Мемлекет деген не?" Ақиқат. 1993 N 6-7.
2. Тихомиров Ю.А. "Государство: крах или воскрешение?" Государство и право. 1992, N 2.
3. Бутенко А.П. "Государство, его вчерашние и сегодняшние трактовки". Государство и право. 1993, N 7.
4. Сапаргалиев Г.С. Қазақстан мемлекетi және құқығының негiздерi. Алматы. 1994 ж.
5. Общая теория права и государства. Учебник. Под.ред. В.В.Лазарева. М.,1996 г.
6. Хропанюк В.Н. "Теория государства и права". М.,1996 г.
7. Ибраева А.С., Ибраев Н.С. “Теория государство и право” Алматы, 2000.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Мемлекет ұғымы (түсiнiгi ) және оның белгi-нышандары.
Үлгi жоспар:
1. Мемлекеттің шығуының жалпы заңдылықтары
2. Мемлекет туралы ұлы ойшыл ғалымдардың еңбектеріндегі ойлар
3. Мемлекеттің шығуы туралы қалыптасқан теориялар
4. Мемлекттің мәні мен белгі-нышандары
5. Мемлекетті типке бөлу

Мемлекеттің пайда болуының жалпы заңдылықтары. Ру дәуірінде адамдар тек
жаратылыстың даяр өнімдерін жинап қореқ етіп, өмір сүрген. Келе-келе
адамдар өндіріс құралдарын жасап алып, өздері шаруашылық пен айналысады.
Сөйтіп, терімшіліктен өндіру шаруашылығына ауыса бастайды. Мал бағудан
егіншілікке ауысады.
Егіншіліктің нәтижесінде отырықшылық қалыптасып, елді мекендер, қалалар
салына бастайды. Қалаларда қол өнері пайда болып, ол мал шаруашылығы және
диқаншылық сияқты табыс көзіне айналады. Экономиканың аталған салалары
бірінен-бірі бөлініп шығып, дербес өмір сүре бастағаннан кейін, бірінің
өндірген өніміне бірі мұқтаж екендігі байқалады. Диқандарға - мал өнімі,
малшыларға - жер өнімі, қолөнершілерге - тамаң қажет болады. Сөйтіп, оларға
делдалдық жасайтын алыпсатарлар қалыптаса бастады.
Құрал - саймандардың жетілдірілуіне байланысты еңбек өнімділігі де
өседі. Соның нәтижесінде артық өнім пайда болды. Рулық қауымда барлық
жиналған, табылған өнім ру мүшелерінің жалпы мешнігі болған еді. Енді еңбек
өнімділігінің өсуіне байланысты артың өнім жеке адамдардың, жеке
отбасыларының меншігіне айнала бастады. Сөйтіп, малға, жерге, қолөнер
бұйымдарына жекелеген иелер лайда болды.
Ақырында ру қауымының жалпы меншігінің орнына жеке адамдардың меншігі
пайда болып, меншіктің айрықша түрі - жеке меншік қалыптасты. Жеке
меншіктің пайда болуына байланысты қоғам таптарға бөлінді. Бір жағынан,
құрал-жабдықтар, өндірілген бұйымдар, мүлік-дәулет адамдардың бір тобының
қолында шоғырланады да, байлар пайда болды. Екінші жағынан, кедейлер,
жарлылар пайда болды. Сөйтіп, рулық қауым өзіне тән белгілерінен айырылып,
құлдырады. Оның орнына жеке меншікке негізделген, айрықша екі үлкен
әлеуметтік топтан тұратын қоғам қалыптасты. Мұндай жағдайда рулық қоғамдағы
барлық ру мүшелерінің игілігін көздеп, еркін білдіретін қауымдық билеу
құрылымы өз міндетін, қызметін атқара алмады.
Меншік иелерінің - байлардың айрықша мүдделері болғандықтан, басқару
мүшелерімен, кедей-жарлылар-мен қатар отырып, мәселелерді тең негізде
шешуге бармайды. Содан байлар мен кедейлердің арасында қайшылықтар пайда
бола бастады. Қоғамдагы осындай түбегейлі экономикалық-әлеуметтік
өзгерістердің нәтижесінде қоғамды билеу, басқару жүйесі де өзгерді. Рулық
биліктің орнын саяси билік, саяси құрылым баса бастайды. Сөйтіп, қоғамның
белгілі бір сатысында мемлекет және құқық пайда болды.
Мемлекеттің және құқықтың пайда болуының жолдары. Мемлекеттің пайда
болуы және оның қалыптасуы ұзақ уақыт бойы жүретін процесс, Ол әр халықта
әрқилы болып өткен.
Мемлекеттің пайда болу тарихының екі түрлі жолын атап айтуға болады:
1. Мемлекеттің пайда болуының шығыстың жолы (Ежелгі Шығыс, Африка,
Америка). Осы жолмен көшпелі мемлекеттер де пайда болған.
Өздерінің дамуы барысында бұл мемлекеттер шығыс жолымен жүріп өтті.
Сонда бұл жолдың сипаты мына белгілерден көрінеді:
- рулық қауымға тән ерекше белгілер (ат-рибуттар): жерді қауым болып
иелену мен оларға үжымдық меншік ру-тайпа ақсүйектерінің (абыздар, әскери
көсемдер және т.с.с.) қолына шоғырланған. Бұл шоғырлану ру-тайпалық
құрылыстың ыдырауы барысында да сақталған. Ал енді бұлардағы басқа рудың
қоғамдық құрылымдары мемлекеттік органдарға айналған, ал ру-тайпа
ақсүйектері шенеуніктер аппаратына өзгерген, сонда жер қоғамдық болудан
өзгеріп, мемлекеттікке көшкен.
2. Мемлекет дамуының батыстық (еуропалық) жолы. Мемлекеттер дамуында бұл
жолды Рим, Афина елдері жүріп өткен. Бұл жолға тән сипаттарға келер болсаң,
олар алғашқы қауымдық құрылыстың (ру-тайпалардың) ыдырауының белсенді түрде
болғанын, сөйтіп жеке меншік пен таптардың пайда болғанын атау керек.
Мысалы, Римде мемлекеттің пайда болуына үлкен ықпалын тигізген плебстер мен
патрицийлердің күресі болды. Соның нәтижесінде плебстер демократиялық
жеңілдіктер алған.
Мемлекеттердің пайда болуының әрқилы жолдарының болуына қарамастан,
олардың бәріне өз ықпалын тигізген қозғаушы күш - ру-тайпалық құрылыстың
(қауымның) ыдырауы мен ұйымдасқан түрдегі мемлекеттік биліктің
қажеттілігінен туындаған болатын.
Сондай-ақ, құқықтың пайда болуында біркелкілік сипат болмаған, әрбір
мемлекетте оның даму барысына әрқилы қозғаушы күштер өз ықпалын тигізген.
Құқық дамуында да екі жолдың бар екені мәлім:
1. Құқықтың пайда болуының шығыстық жолы (Ежелгі ІПығыс елдері): мұнда
құқықтың қалыптасуы мен дамуына үрдістер зор ықпалын тигізген. Сондықтан,
қазірдің өзінде де Ежелгі Шығыс елдерінің кейбіреулерінде құқықтың басты
қайнар көзі ретінде діни нормалар қолданылуда.
2. Құқықтың пайда болуының батыстық (еуропалық) жолы. Бұл елдерде әдет-
ғұрыптық құқықтардан басқа заңдар мен прецеденттік (үлгі боларлық шешім)
құқықта дамыған.
Дегенмен, құқықтың пайда болуына ортақ түрткі фактор (себеп) - сан алуан
күрделі қоғамдық қатынастар пайда болды.
Мемлекеттің шығуы туралы қалыптасқан теориялар. Мемлекет пен құқықтың
пайда болуы туралы түрлі теориялар бар. Осы құбылыстардың пайда болуын олар
түрліше түсіндіреді. Марксизм-ленинизм ілімі мемлекет пен құқықтың пайда
болуын таптық теория тұрғысынан түсіндіреді. Рулық қауым құлдырап, жеке
меншік пайда болып, қоғам екі тапқа - қанаушы және қаналушы таптарға
бөлінген соң, олардың арасында шешілмейтін қайшылықтар орын алады. Сол екі
тап нәтижесіз, тоқтаусыз күресте бірін-бірі жойып жібермеуі үшін рулық
биліктің орнына жақа саяси құрылым - мемлекет пайда болады. Мемлекет
аталған қайшылықтарды шешу үшін емес, кедей тапты байлардың еркіне
көндіріп, оны қанауға, езуге жағдай туғызу үшін құрылған. Сондықтан қандай
да мемлекет болсын тек қанауды мақсат тұтып, бай, яғни үстем таптың
игілігін көздеп, соның мүддесін қорғайды. Ф. Энғельс "Отбасы, жеке
меншік және мемлекеттің пайда болуы" деген ғылыми еңбегінде мемлекет пен
құқықты үстем таптың құралы деп таниды. Социалистік мемлекет те таптық
мемлекет. Бірақ ол сан жағынан қоғамның басым көпшілігін құрайтын еңбекші
таптың мүддесін қорғайды.
Теологиялық (діни) теория мемлекет пен құқықтың пайда болуын құдайдың
құдіретімен байланыстырады. Әрбір ірі дінде кұдайдың әрекеті деген діни-
құқықтық қағидалар бар. Қазіргі заманда да кейбір мемлекеттер осындай
қағидаларға негізделіп құрылып, қызмет атқаруда. Бұл қағидаларға сүйене
отырып дін теоретиктері мемлекет пен құқық құбылыстарын діни рәсімдерге
байланыстыра түсіндіреді.
Патриархалдық теория мемлекет пен құқыктың шығуын отбасының дамуымен
байланыстырады. Отбасының қожасы ер адам, ол отбасын өз еркімен билейді,
отбасы мүшелерінің арасындағы қатынастарды реттейді. Сөйтіп, отбасы
мүшелерінің белгілі бір тәртіпке бағынып, қалыптасуының жөн-жобаларын
анықтайды. Бұл теория адамдар осындай қағидаларды басшылыққа алып, мемлекет
құруда отбасын басқару үлгілерін қолданған деп түсіндіреді.
Келісім-шарттың теория мемлекет пен құқықтың шығуын, пайда болуын
адамдар арасындағы келісім-шартпен байланыстырады. Тағылық дәуірде адамдар
өмір сүру үшін бірімен-бірі жауласып, соғысып, әбден береке-қасиеті кетеді.
Сондай қауіпті өмірден құтылу үшін адамдар өзара ымыраға келіп, шартқа
отырады. Соның нәтижесінде мемлекет құрып, оған қоғам мүшелерінің барлығын
қорғауды, лайықты өмір сүруге жағдай туғызуды міндеттейді. Бұл теорияны
жақтайтындар қоғам мүшелері де заң талаптарына барынатыны туралы міндеттеме
алады деп түсіндіреді.
Куштеу (зорлау) теориясы мемлекет пен құқықтың шығуын зорлық-зомбылықпен
байланыстырады. Күшті тайпалар әлсіз тайпаларды жаулап алып бағындырып,
олардың қарсылығын басу үшін мемлекет және оған тән басқару, күш қолданатын
органдарды құрады дейді.
Мемлекет пен құқықтың пайда болуын түсіндіретін басқа да теориялар бар.
Осы теориялардың бәріне тән бір белгі бар - ол мемлекет пен құқықтың адам
қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда болуы. Шынында да тарихи
деректерге жүгінсек, мемлекет пен құқықтың қоғам дамуының белгілі бір-
кезеңінде туындай бастағанын байқаймыз.
1. Мемлекет (таптық тәсіл бойынша) - бір таптың (азшылықтың) бір тайпа
(көпшілікке) үстемдік етуін қолдайтын саяси ұйым.
2. Мемлекет (жалпы әлеуметтік тәсіл бойынша) - саяси ұйым (ассоциация).
Бұл саяси ұйымға оның мүшелері бұқаралық биліктің қатынастары арқылы
біріктіріледі. Мұнда мемлекет адамдардың өзара ымыраға келуінің құралы
болып табылады.
3. Мемлекет - құқыңтық заңдарға тәуелді адамдардың бірлестігі (И.Кант
бойынша).
Құқықтық пайда болуының негізгі теориялары:
1. Теологиялық теория. Бұл теорияны жақтаушылар құқықты құдайдың
жаратқаны, құдайдың адамдарға берекелі өмірге, әрі жер бетінде тәртіпті
сақтау мақсатында берген құрылымы деп түсіндіреді.
2. Құқықтық табиғи жаратылыстың теориясы. Бұл теорияны жақтаушылардың
пайымдауы бойынша мемлекеттің белгілеуі арқылы анықталған құқықтармен қатар
адамның жаратылыстық табиғатынан туындайтын да құқықтардың бар екендігі
алға тартылады.
3. Құқықтың тарихи теориясы. Бұл теория құқықты тарихи түрде туындайтын,
сөйтіп, әрі қарай дамитын құбылыс деп таниды. Теорияның бір ерекшелігі
мұнда құқықтың ұлттық өзгешеліктері болады да, олар мемлекеттік құқық дамуы
барысында ескеріліп отырады. Бұл теория құқық дамуы барысындағы ұлттық
ерекшеліктерді ескеріп отыратынын мойындағанымен заң шығарушылардың рөлін
жеткілікті дәрежеде тани қоймайды, яғни мойындамайды.
4. Құқықтың психологиялық теориясы. Бұл теория құқықтың түзілуін (пайда
болуын) адамдардың психикасына (жүйке жүйесіне) байланыстыра қарастырады.
Сонда, осы теорияның түсіндіруі бойынша, құқық деп - адамдар қоғамда қабыл
алынып мақұлдаған мінез-құлық ережелерін баянды ету мақсатын білдіретін
психологиялық тілек - ықыласын бірінші орынра қояды. Мұның өзі адамның
жаратылыстың табиғатында (жүйкесінде) көрініс тапқан, өйткені белгісіздік
пен екі ұштылыққа адам төзбеген ғой деп дәлелдейді.
5. Құқықтың маркстік теориясы. Осы теорияны жақтаушылар құқықтың терең
тамыры экономикада деп нақты дәлелдер келтіріп, құқық экономикалық базиске
тәуелді деп сендірген. Құқықтың экономикадан жоғары тұруы мүмкін емес,
өйткені мемлекет экономикасының белгілі бір мерзіміне қандай құқықтық
нормалардың қажет болатынын тек экономика ғана айта алады. Дегенмен құқықты
таптар күресімен байланыстыра қарау, сөйтіп құқықтан тек үстем таптың
көзқарастарын іздестіру артық кеткендік болады. Олай болатын себебі,
әлгілердің барлығы, дұрысын айтқанда қоғам мен мемлекеттің типіне (түріне)
байланысты болып келеді.
Өйткені, құқықтық қоғам, құқық қаналушы таптарды езіп-жаншуға
бағытталмаған, қайта ол қоғамдағы қатынастарды дамытып, бәріне тең
құқықтылық жағдай жасауға бағытталған
Мемлекет туралы ұғым. Мемлекет - басқару функциясын орындайтын және
соның көмегімен қоғамның тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті
жағдайлар мен алғы шарттар жасауга қамтылатын адамзат қоғамын
ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне,
сондай-ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканы
дамытудың, әлеуметтік-саяси, рухани, ұлтаралық және жеке адамдардың
арасындагы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып,
қоғамдағы істердің жағдайына белсенді түрде әсер ете алады. Мемлекет тек
өзіне ғана тән функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері бар айрықша
құрылым ретінде сипатталады. Соның арқасында оны қоғамда, ұйымда,
құрылымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекшелігімен көзге
түсетін күрделі саяси организм ретінде ұғынамыз.
Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде мемлекетті анықтауда
өзінің көрінісін табуы керек. Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың
күрделілігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес.
Мемлекет дегеніміз — адамзат қоғамы дамуының нәтижесінде пайда болған
саяси ұйым.
Мемлекет - қоғамды басқару жіндетін атқаратын, адамдардың, топтардың,
таптардың қарым-қатынастарын реттеп отыратын, заңдарды қабылдайтын саяси
ұйым.
Мемлекет - қоғамның саясатын жүзеге асыратын саяси ұйым.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекеттің рулың басқару нысанынан басты
айырмашылығы арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу аппаратының
болатындығында жатыр. Бұл жердегі әңгіме қоғамнан ерекшеленген, басқару ісі
негізгі қызметіне, кәсібіне, яғни мамандығына айналған, қатары біртіндеп
көбейе бастаған адамдар туралы. Басқарушы - адамдардың мұндай ерекше тобын
алғашқы рулың басқару нысаны білген емес. Ол тек қана басқарудың
мемлекеттік жүйесіне тән нәрсе, мемлекеттің үлкен механизмін іске қосады.
Нәтижесінде мемлекет халқы бір жағынан басқарылатындарға, екінші жағынан
басқарушылар мен басқаруға байланысты мамандарға бөлінеді. Сөйте тұра
екіншілерінің біріншісіне қатысы тек қана басқару функция-ларында емес,
сондай-ақ кейбір мәжбүрлеп ықлал ету шараларын да ресми түрде жүзеге
асыруына қақысы бар.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір сүру үшін халықтан
салық жинауға мәжбүр болуы. Бұл салық - мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік
етуінің экономикалық негізі; салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының
жетіспеуінен немесе болмауыыан оның өмір сүруі қиындайды. Салықты
мемлекеттің барлық азаматтары, оларға қоса шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар да төлеиді; халықтың шамалы бөлігі ғана салық төлеуден босатылады.
Мемлекет салықтан түскен қаржыны басқару және мәжбүрлеу аппаратының орасан
зор армиясын ұстауға, мемлекеттің өзі жүргізетін ішкі және сыртқы саяси
шараларын қаржыландыруға, денсаулық сақтау, білім беру, ғылым, мәдениет
салаларын қолдауға, экономиканың маңызды салаларын ынталандыруға, қоғамдық
қауіпсіздікті, құқық тәртібін, қылмыс және құқық бұзушылықпен күресті
қамтамасыз етуге пайдаланады.
Мемлекеттің ерекше белгілерінің біріне оның өз азаматтарын аумақтық
принцип бойынша бөлетіндігі жатады, ал алғашқы - рулық басқару ұйымының
негізінен мүлдем басқаша - қандас туысқандардың байланысы мен қарым-
қатынасынан құралады. Енді соңғысы бұрынғы маңызын жойды, баскару ісінде
басым болудан ңалды. Керісінше, мемлекет азаматтарға өздеріне тиесілі
құқықтарын бөліп, оларға міндеттер жүктеу туралы мәселені шешкен кезде,
оларды басқару, ұйымдастыру және басқа да шараларға тарту кезінде ең
алдымен олардың қай аумаққа жататындығын, тұрғылықты жерін ескереді.
Мемлекеттің дамуы барысында халықтың аумақтың орналасу принципі бірқатар
мемлекеттік-құқықтың институттарымен (түтас алғанда) жанама түрде байланыс
орнатты, ол оны нақтылай түсуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен толықтыруға
бағытталған болатын.
Осыған байланысты адамның қандай да бір мемлекет-ке жататындығын
білдіретін азаматтың институт пайда болды. Мемлекет азаматы еместер
шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ тұлғалар болып танылады. Азаматтардың
мәртебесіндегі айырмашылықтарының, сондай-ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоң
тұлғалардың арқасында мемлекет халықты "өзіміздікі" және "өзіміздікі емес"
деп айшықтап атап көрсетеді (дифференциялайды). Сыртқы (мемлекеттер
арасындағы) және ішкі (автономиялық және әкімшілік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.