Мемлекеттiң құрылымдық - инвестициялық саясатын қалыптастыру негiздерi

Жоспар:

Кiрiспе

Мемлекеттiң инвестициялық қызметiн жүзеге асыру және оның маңызды мәселелерi
Құрылыс кешенi және оның дамуын мемлекеттiк реттеу.

Кiрiспе
Ең маңызды аса маңызды екi мәселеге ерекше көңiл бөлу керек: бiрiншiден, халық шаруашылығының құрылымдық өзгерiстерiне нарықтық механизм әсер ете алмайды, сондықтан бұл өзгерiстерд мемлекет тарапынан реттеу қажет; екiншiден, өзгерiстердi инвестициялық процестермен және шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң инвестициялық белсендiлiгiн ынталандырумен тығыз байланыста қарастырмасақ өндiрiстiң әлеуметтiк – экономикалық тиiмдiлiгiн арттыру мақсатында құрылымдық реттеу мәселесiн шешу мүмкiн емес. Сондай-ақ, болашақтағы ғылыми негiзделген құрылымдық өзгерiстердiң қажеттiлiгi - әсiресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейiнде инвестициялық шешiмдер қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.
Экономикадағы құрылымдық өзгерiстердi сипаттайтын көрсеткiштер жүйесi мен деңгейi көбiнесе мемлекеттiң экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгiленген мақсаттарға қол жеткiзу жөнiндегi нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы мемелекеттiк экономикалық саясат - макроэкономикалық, салық және аймақтық деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негiзгi болып табылады.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру негiзiне өзара тиiмдi қатынастарды қамтамасыз ету жөнiндегi бiрқатар мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнiм өндiру бөлiмшелерi арасындағы, аралық және дайын өнiм, өнеркәсiптегi өндiрiс құралдарының өндiрiсi (“А” тобы), ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес күрделi қаржы жұмсау, құрылыс- монтаж жұмыстары мен өндiрiс жабдықтарына шығын жұмсау араларындағы қатынастар. Олардың негiзiнде тиiмдiлiкке қол жеткiзу дегенiмiз – қоғамның табиғи-шикiзат, материалдық - техникалық және интеллектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени қажеттiлiктерiн, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету. Мұнда аталған мәселенi шешудi тездетудiң негiзi әрдайым аз шығын жұмсап көп нәтижеге қол жеткiзуге бағыттайтын шаруашылық жүргiзудiң нарықтық моделi.
Макроэкономикалық салада оңтайландыру iсi халық шаруашылығының салалық құрылымына да әсер етедi. Өйткенi мұнда өзгерiстердi жүзеге асырудың маңызды тетiгi –макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер ететiн салалық басымдықтарды ғылыми негiздеу болып табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиiмдi жағдайын анықтау – экономиканың шикiзаттық бағытын жою және өнеркәсiптi дамыту мәселелерiмен тығыз байланысты.
Болашақтағы салалық өзгерiстердi негiздеуде ескерiлетiн маңызды фактор – жиынтық сұраныс құрылымы жайлы болжамды мәлiметтер. Олар iшкi қорлар мен импортты алмастыратын өндiрiстi ұйымдастыру есебiнен тиiстi жиынтық ұсыныс құрылымын қажет етедi. Әлемдiк тәжiрибе, басқа елдерден алынатын ресурстар экономикалық егемендiктi нығайтуға септiгiн тигiзбейтiндiгiн дәлелдеп отыр. Ал, егерде мәселе азық-түлiк өнiмдерiне деген сұранысты өтеу жөнiнде болса, онда импортқа бағытталу елдiң азық-түлiк ьойынша қауiпсiздiгiн айтарлықтай нашарлатады.
Дағдырысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту – ұлттық табыстағы өндiрiстiк қор жинау үлесiн арттыруға байланысты. Ал бұл, өз кезегiнде, әсiресе барынша жетiлдiрiлген өндiрiс құралдарын шығаратын салаларда өндiрiстiң өсу қарқынын арттыруды қажет етедi. Мұнда да шетелдiк технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және бағытталу керек деген жаңсақ пiкiрлер бар. Шетелдiк технологиялық инвестицияларға толықтай бағытталу, бiрiншiден, отандық машина жасау және өндiрiс процесiн механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететiн салалардың мүддесiне шек келтiруi мүмкiн; екiншiден, елде техникалық процестiң негiзгi бағыттары бойынша күрделi және қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргiзуге қажеттiлiк төмендеуi мүмкiн. Бұл екi жағдайда да өндiрiсте интеллектуалдық ұтылыс анық байқалады, ал оны болдырмау үшiн мемлекеттiң құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының инфрақұрылымдық және әлеуметтiк салаларының өндiрiстiк негiзiн жаңарту мен пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру мүдделерi көзделуi тиiс.
Мұндай саясатты қалыптастыру қалдықсыз технологияларды кеңiнен ендiре отырып, елдiң табиғи байлықтарын тиiмдi игеру мүдделерiне де негiзделедi. Бұл, республиканың экспорттық әулиетiн арттыру -шетелдерге барлық жағынан әлемдiк стандарттарға сәйкес келетiн дайын өнiм шығаруға мүмкiндiк беруi қажет. Сол арқылы экономиканың, оның iшiнде өнеркәсiптiң шикiзаттық бағытын жою мүмкiн болар едi.
Егер әлемдiк шаруашылық байланыстарда өз орнымызды таппасақ, сондай – ақ халықаралық еңбек бөлiнiсiне қатысу мәселесi назарға алынбаса, онда құрылымдық саясат ғылыми негiзделген болмайды. Аталған жағдайда “өз орнымызды табу” дегенiмiз экспорттық бағытталған салаларды дамыту, ал “еңбек бөлiнiсiне қатысу” – маманданған салалардың пайда болуы мен дамуын бiлдiредi.
Бұл жерде бiз халық шаруашылығы салалық құрылымының тиiмдiлiгiн арттыру саласындағы мемлекеттiк саясатты қалыптастырудың негiзгi факторларына ғана тоқталдық. Сондай-ақ, ең алдымен елдiң өндiргiш күштерiн орналастыруды оңтайландыру мәселесiн қамтитын халық шаруашылығының аймақтық құрылымын тиiмдi ету iсi де маңызды екендiгiн атап өту керек. Бұл тұста, экономиканың салалық және аймақтық құрылымдарын оңтайландыруда шешушi рөл атқаратын екi факторды бөлiп қарастыруға болады. Мәселе табиғи қорларды тиiмдi игеруде және қоғамдық өндiрiс пен халықтың өмiр сүру деңгейiнiң тиiмдiлiгiн арттыруға қол жеткiзуде болып отыр.
Алайда, халық шаруашылығының аймақтық құрылымын ғылыми негiздеуде ерекше сипаттағы факторлар да ескерiледi. Атап айтқанда, әр түрлi аймақтардағы халықтың өмiр сүру деңгейiн теңестiру қажеттiгi жөнiнде, өйткенi, егерде аймақаралық ауытқулар деңгейi жоғары болса, әлеуметтiк шиеленiсу мәселелерi күшейе түседi.
Аталған жағдайдан аймақтық құрылымды қалыптастырудың келесi факторы – жергiлiктi халықтың жұмыспен қамтылу коэффициентiнiң мөлшерiн арттыру арқылы экономикалық және әлеуметтiк тиiмдiлiкке қол жеткiзудiң жалпы мемлекеттiк мүдделiлiгi туындайды. Аймақтық жұмыспен қамтылудың әртүрлiлiгiн талдау және есепке алу әрқашанда мемлекеттiң аймақтық саясатын қалыптастыруда бастапқы негiз болуы шарт. Бұл мәселе бiздiң республикамыздың жағдайында өте өзектi болып отыр. Себебi, материалдық өндiрiстiң аса маңызды салаларында аймақтық ерекшелiктердi ескерместен әкiмшiлiк әдiстермен Жекешелендiру шараларын жүзеге асыру түптеп келгенде жұмыссыздықтың өсуiне, халықтың ауылдан қалаға көшуiн күшейтiп, экономиканың аграрлық секторының материалдық – техникалық және ғылыми- интеллектуалдық базасының құлдырауына алып келдi.
Халық шаруашылығы аймақтық құрылымның өзгерiсi көбiнесе республиканың әкiмшiлiк аумақтары мен iрiлендiрiлген аудандарының әлеуметтiк – экономикалық дамуының кешендiлiк қағидасына байланысты. Аталған қағида аймақтық құрылымды қалыптастырудың маңызды факторларының бiрi.
Жоғарыда, мемлекеттiң құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық деңгейде инвестициялық шешiмдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни құрылымдық және инвестициялық саясаттарды тығыз байланыстырғанда ғана шынайы болатындығы айтылды.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргiзiледi:
- мемлекеттiк бюджеттiк қорларды пайдалану арқылы;
- iшкi несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзiндiк қаражаттарын тиiмдi қолдануды ынталандыру арқылы;
- шетелдiк инвестициялар тарту мен тиiмдi пайдалану механизмi арқылы.
Осы бағыттар iшiнен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының барынша тиiмдi аймақтық – салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың үйлесiмiн қамтамасыз ету- мемлекеттiң инвестициялық саясатының негiзiн құрайды. Оны қалыптастыру барысында ҚР Президентi бектетiн күрделi ұлттық бағдарламаларды iске асыру қажеттiгi де ескерiледi.
Iс жүзiнде, белгiлi мақсатқа қол жеткiзудi қөздейтiн мемлекеттiң құрылымдық – инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткiштерi сандық жағынан айқындалып, атқарылатын мерзiмi бойынша анықталуы тиiс.
Ал бұл, өз кезегiнде, мүдделер, ресурстық база, механизмдер, объектi мен осы саясатты жүзеге асыру процесiнiң өзi де салалардың, аймақтар мен тұтастай халық шаруашылығының орта және ұзақ мерзiмдiк даму жоспарларында көрiнiс табатындығын бiлдiредi. Мысалға, нарықтық қатынастар саласы дамыған елдердiң мемелекет қызметiнде келесiдей өзара байланыс анық байқалады (6 сурет).