Ұлы Жібек жолы мәдени феномен ретінде

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. ХХІ ғасырда тұрған қазақтың ұлттық мәдениеті үшін өзекті міндетке қазіргі әлемдегі жаһандану үрдісіне дұрыс жауап бере білу қабілеттілігін қалыптастыру жатады. Жаһандану тарапынан адамзатқа қойылған мәжбүрлеудің алдында ұлттық мәдениет өз бойында озық құндылықтарын жасап шығарулары керек. өйткені тек жасампаз мәдениет қана жалғыз өзіндік таңдауға ие болып қоймай, жаһандастырушылардың кез-келген жоғары стратегиялық және тактикалық ұмтылыстарына, айла-шарғылары мен шараларына үйлесімді және дәйекті жауап бере алады.

Адамзат тарихында мәдени өркендеудің көптеген үлгілері кездеседі. Мысалы, Фалестің философиясы, Геродоттың тарихы, Гиппократтың медицинасы, сонымен қатар, мүсін өнері, лирика, поэзия және тағы да басқа салалар басынан сұхбатшыл Жерорта теңізі жағалауында пайда болған эллиндік өркениет жемістері. Ежелгі эллиндік мәдениет өз дамуында Азия, Еуропа және Африка атты әлемнің үш бөлігін аралап өтті, яғни тек Еуропада басталмады және аяқталмады. Дәл сол сияқты Қытай мен Орталық Азия, Араб халифаты мен Византияны қосып тұрған Ұлы Жібек жолы мәдениеті тек сауданың күре тамыры ғана емес, сонымен бірге жоғарғы поэтикалық шығармашылық дәуірі, оның ізін қуған өзіндік шығыстық философиялық ой мен ғылымның дұрыс дамуы ортаазиялық Ұлы Жібек жолы мәдениетіндегі шығармашыл жасаушы күштердің шамамен бес жүз жылдай өзінің сара жолында болғанын дәлелдейді.

Мәселенің қазіргі деңгейі және зерттеу қажеттілігі. Ұлы Жібек жолын мәдени феномен ретінде зерттеу тек батыстық мәдени антропологиядағы шығыстық өркениеттік құбылыстарға деген ХХ ғасырдағы белгілі бір бетбұрыстан басталады. Бұл әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдардағы еуропаорталықтық ұстанымдардан арылу үрдістерімен байланысты өрістеді. Жаңа ғасыр, жаңа уақыт, жаңа кезең жаңа түсініктер мен ұғымдарды талап етті. Енді ғылым шынайы түрде өз назарын шығыстағы мәдени құбылыстарға аудара бастады.

Ұлы Жібек жолы б. з. д. ІІ ғасырда қалыптаса бастағанымен, бұл феномен өз атауына ХІХ ғасырда батыс тарихшылары мен этнографтары арқылы ие болды. 1877 жылы неміс саяхатшысы және тарихшысы К. Рихтгофен өзінің « Қытай » деген еңбегінде Ұлы Жібек жолын сауда мен мәдени ауысулар артериясы ретінде анықтап шығарды.

Ұлы Жібек жолы мәдениеті феноменін түсіндіру, ұғындыру жолында ғылыми және көпшілік әр түрлі ілімдер қолданылады. Осы бағыттағы көптеген ізденістердің нәтижесінде мәдениеттің сұхбаттық концепциясы дүниеге келді. Осының арқасында диалог мәдениеттің қозғаушы күші болып табылатындығы анықталды. Мәдениеттің сұхбаттық табиғатын және оның Ұлы Жібек жолы бойындағы өркениеттерге тигізген ықпалын қарастыруда зерттеуші М. Бахтиннің, Б. Библердің, А. Құлсариеваның және т. б. еңбектерін пайдалану бұл феноменді толыққанды түсінуге жол ашады. Сондықтан да Ұлы Жібек жолы феноменін зерттеу адам болмысының көп қырларын түсінуге септігін тигізетіні сөзсіз. Ұлы Жібек жолы мәдениетін зерттеген ғалымдардың арасында К. Байпақовтың, А. Нұржановтың, Ә. Х. Марғұланның, М. Орынбековтың, Ж. Мүтәліповтың, Ә. Хасеновтың, А. Құлсариеваның еңбектері алатын орны ерекше. Аталған феноменді аталмыш ғалымдардың ойлары аясында зерттеу біз үшін құнды, себебі олар Ұлы Жібек жолын жан-жақты зерделеп, оның адамзат мәдениетіндегі орны мен рөлін, оның қазіргі заман мәдениетіне жасайтын ықпалын анықтап, береді, мәдени ауысулар құбылысының мәнін философиялық, тарихи, мәдени жағынан түсінуге мүмкіндік береді.

Бітіру жұмысының нысаны мен пәні. Бітіру жұмысының нысаны болып табылатындар: Ұлы Жібек жолы бойындағы мәдени ауысулар, қазақ мәдениеті тарихындағы өркениетаралық ықпалдар, діни сұхбат мәселесі, мәдени құндылықтар, өнімдер алмасуы. Зерттеу пәні: қазақтың ұлттық, әлеуметтік-мәдени үрдістерін салыстыра отырып, Ұлы Жібек жолы феноменін мәдениеттанулық талдау арқылы ұлттық өркениеттіліктің қалыптасуындағы осы құбылыстың маңыздылығын зерделеу.

Бітіру жұмысының мақсаты мен негізгі міндеттері. Батыс пен Шығысты, отырықшылық пен көшпелілікті үйлесімді қоса алған Ұлы Жібек жолы мәдени ауысуларын мәдениеттанулық тұрғыдан талдау арқылы халқымыздың қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаны игеру барысында қалыптасқан сұхбатшыл мәдениетін айқындау, мәдени ауысулардың тетіктерін анықтау, зерттеудің басты мақсаты болып табылады.

Осы мақсатты жүзеге асыру жолында мынадай міндеттер туындайды:

мәдениеттік байланыстардың тарихи типтері мен формаларына тән заңдылықтарды Ұлы Жібек жолы феномені кең мағынасында ашып көрсету; диалог құбылысының мәдениетке жасайтын ықпалын анықтау;
Ұлы Жібек жолына қатысты мәдениеттанулық, тарихи-философиялық және этнографиялық зерттеулерге мәндік, салыстырмалық және қисындық ьалдау беру;
Ұлы Жібек жолы феноменінің мәдени ошақтарын анықтап, оларды мәдени артефакт ретінде қабылдап, нақтылы өркениеттердің материалды және рухани-әдептік тұтастығын бойына толық сіңірген мәдени құндылықтарды айқындау;
Жаһандық мәдениет аясындағы Ұлы Жібек жолы мәдениетін феноменологиялық, тарихи және мәтіндік талдау арқылы мәдени ауысулардың Қазақстандың өркениеттің қалыптасуындағы маңыздылығын көрсету, Ұлы Жібек жолы мәдениеті құндылықтарын бүгінгі күннің шешілмеген әлеуметтік-рухани мәселелеріне қатысты зерделеу.

Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы. Ұлы Жібек жолы ареалындағы өркениеттік ауысулар алғашқы рет мәдениеттанудың өзекті мәселесі ретінде қарастырылып отыр. Ізденушінің өзекті мәселені қою кең мәтінінде тарихи, диахрондық нысандарды көздемей, осы мәдени феномен арқылы қазіргі қазақстандық қоғам үшін маңызды мәдениеттер арасындағы диалогтың эвристикалық рөлін көрсетуге талпынуы соны ғылыми ұстынға жатады. Жұмыстың негізгі ғылыми жаңалығына қазақ мәдениетіне іштей тән диалог пен өркениеттік үлгілерді үйлесімді қабылдауға дайындықты осының нақтылы тарихи формасы - Ұлы Жібек жолы бойында қалыптасқан мәдени ауысулар арқылы дәлелдеу жатады.

Бітіру жұмыстың жаңалығы таңдалып алынған тақырыпты қарастыруда жаңа әдістемені қолдану және осы мәселеге қатысты философиялық қағидалар мен тұжырымдарды Ұлы Жібек жолы мәдениеті контекстінде зерттеу арқылы айқындалды. Жаңа әдістемелік және мазмұндық қағидаларға жататындар:

өркениеттер арасындағы мәдени ауысуларға шектеу қоятын және олардың үйлесімділігін бекерге шығаратын партикулярлық ұстындардың орнына мәдени диалогтың жасампаздығы мен түпнегізділігі идеясы әлемдік және отандық өркениеттік қатынастардың қазіргі жаңа кең мәтінінде қарастырылады, ол адам болмысының түбегейлі стратегиясы ретінде алынады;
Ұлы Жібек жолы ареалында қалыптасқан өркениет ошақтарына алғашқы рет типологиялық және компаративистикалық талдау беріледі, бұл мәдениет күре тамырының солуы шығыстық және византиялық өркениеттер дағдарысының басты себептерінің бірі болды деген тұжырым жасалады;
Ұлы Жібек жолы бойындағы мәдени ауысуларды өркениеттілік тұрғысынан талдау көшпелілік пен отырықшылықтың арасындағы мәдени-коммуникациялық байланыстардың өзара ынтымақтастыққа негізделген жаңа парадигмасын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді;
Діни диалог рухани жаңғырудың қайнар бұлағы ретінде танылып, Ұлы Жібек жолы ареалындағы діни қарым-қатынастар арасындағы ауысулар мен үйлесімділіктің нақтылы типтік көріністеріне мәдениеттанулық талдау беріледі;

Жұмыстың теориялық және практикалық құндылығы, қолданыс салалары. Жұмыстың теориялық құндылығы Қазақстан мәдениеттануындағы осы мәселе бойынша алғашқы еңбек екендігімен айқындалады. Ұлы Жібек жолы бойындағы өркениеттік ауысуларға мәдениеттанулық түсіндірмелер беру философиялық-дүниетанымдық зерттеулерді ынталандырып, еліміздегі гуманитарлық ғылымдарды әлемдік өркениеттілік мәселелеріне бет бұруға себебін тигізеді. Олардың арасында қазіргі өркениеттер арасындағы диалог формалары алдыңғы қатарға шығады, ал осы феноменнің алғашқы мәдени жетілген түріне Ұлы Жібек жолы мәдениеті жатады. Бұл мәдени диалог аймағында қалыптасқан құндылықтар мен артефактілерді зерттеу құндылық бағдарлары енді қалыптасып келе жатқан елімізде мәдени тәжірибе үрдістеріне жан-жақты қолданыс таба алады. Қазақстандық әлеуметтегі этникалық және діни келісімділікті жетілдіруде де Ұлы Жібек жолы феноменінің сабақтары мен қорытындылары ерекше маңыздылыққа ие бола алады.

1 ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫ МӘДЕНИ ФЕНОМЕН РЕТІНДЕ

1. 1 Ұлы Жібек жолының өркениеттер диалогындағы рөлі

Ұлы Жібек жолы, Шығыста Қытай империясынан басталып, Батыста Рим империясында аяқталды. Бұл жол Кушан, Соғды және Парфия империяларын басып өткен жүктерді тасымалдап жеткізуді Еуразияның таулы және далалық аймақтарын мекендеген малшылар іске асырған [1, 203 б. ] .

Ұлы Жібек жолын тек аграрлық империяларды XV ғасырдан артық уақыт қойып тұрған артерия ретінде құрастыру шекті болады, себебі бұл отырықшы мемлекеттер өзара түйіспей, мұхиттағы аралдар сияқты оқшау тұрған, ал оларды түркілердің көшпелі ұлыстары байланыстырып келді. Негізгі мәдени ауысулар қазіргі Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу бойымен өтті, яғни бұл ареалды өркениеттердің тоғысқан жері деп қарастыруға болады. Ұлы Жібек жолы бойында еуразиялық көшпелілер біртіндеп өркениеттенуді бастарынан өткізді, олар өз ордаларын, қалаларын, керуен сарайларын салып, саудаға бақылау жүргізді. Бұл кезеңде отырықшы өркениет көшпелілердің қару- жарақ, ат әбзелдерімен, әр түрлі бұйымдарымен танысып, өздеріне қабылдады. Қазіргі жаһанданудың алыс үлгісі ретінде Ұлы Жібек жолы Ұлы географиялық ашуларға дейін өмір сүрген. Ол тек өркениеттің индустриялық толқынына түрлі себептермен ілесе алмады.

К. Байпақов атап өткендей, «Ұлы Жібек жолы 2 мың жыл бойы өмір сүрген. Ол әлем тарихында дара ерекше құбылыс болды, Тынық мұхит пен Атлант мұхитының арасындағы көптеген халықтарды біріктірді. Жібек жолы деген ат толық мағына бермейді. Жібекпен сауда жасау б. з. д. ІІ және б. з. д. І мыңжылдықта ғана болды. Ұлы Жібек жолы әр түрлі сауда, мәдени жаңалық және жаңа ойлардың таралу жолы, Еуразиядағы көшпелілер мен отырықшы халықтардың даму жолы болды. Жібек жолы өркениет жолы болды» [1, 203 б. ] .

Ұлы Жібек жолы қашанда тек бір маршрутпен өтпеген және оның көптеген баламалары мен алғы нұсқалары болған. Бастапқы кезде асыл тастарды сатумен қатысты «Лазурит жолы», «Нефрит жолы» деп аталатындар табысты әрекет еткен. Олар Солтүстік Ауғанстандағы Бадахшан тауынан лазурит кені және Қашқариядағы Хотан аймағындағы Жаркент өзенінің маңайынан нефрит кені ашылуына орай жолға қойылды. Ұлы Жібек жолының алғашқы нұсқалары мен параллельдері б. д. д. ІІІ-ІІ мыңжылдықтарда басталған.

Осындай Ұлы Жібек жолының бір сыңарына Қазақстан аумағына қатысты б. д. д. І мыңжылдықтың орта кезінен әрекет еткен «Дала жолы» деген жатады. Көне заман білгірі Геродот бұл жолдың мынадай бағытта болғанын атап өтеді: «Қара теңіз жағалауынан Дон жағасына дейін, одан әрі савроматтар мекендеген Орал тауы етегінен Ертіске, Алтайға, сонан Жоғарғы Ертіс пен Зайсан көлін мекендеген агриппийлер еліне қарай созылады. Бұл жолмен былғарылар кең таралып жатты» [2, 53 б. ] .

Жібек жасап шығару және онымен сауда жасау кезеңі күні кешеге дейін б. д. д. І мыңжылдық саналып келеді. Алайда Чжецзян провинциясында, Тайху көліне таяу маңда қазба жұмысын жүргізген қытай археологтары неолит дәуіріне жататын жібек маталар, белдіктер мен жібек жіптер тапты. Бұл маталар жасы біздің дәуірімізге дейінгі 2750ж, оларды талдап анықтау жұмысы сол кездің өзінде -ақ, яғни бұдан бес мың жыл бұрын дерлік, жібек жасап шығару кәсібі қарапайым әдістер кезеңін бастан кешіп үлгергенін көрсетіп берді. Б. д. д. VI-V ғасырларда қытай жібегі басқа елдерге, оның ішінде Батысқа да шығарыла бастады. Алтайдағы Пазырықтың «патша» қорғандарының бірінен б. д. д. V ғасырды көрсететін феникстер қолымен өрнектеліп тігілген жібек жамылғы (ат жабуы) табылды. Сондай-ақ, Оңтүстік және Батыс Еуропа аудандарынан біздің дәуірімізге дейінгі VI-V ғасырларға жататын қабірлерден жүннен жасалған бұйымдарға тігілген жібек маталар мен шашақтар да табылған [1, 6 б. ] .

Ұлы Жібек жолы тек Батыс пен Шығысты ғана емес, сонымен бірге «үш шығысты»; Үндіні, Қытайды, Араб халифатын да байланыстырған. Мысалы оған үндінің «синапатто» - «қытай жібегі» деген сөзі куә, осы жөнінде деректер б. д. д. IV ғасырда жазылған «Артхашастра» (Саясат ғылымы ) трактатында кездеседі.

Ұлы Жібек жолы қалай танымал бола бастады деген сұрақ қойсақ, онда ол тек б. д. д. ІІ ғасырдың орта шенінен бастап қана тұрақты мәдени ауысулардың артериясына айналғанын көреміз. Бұл атақты Чжан Цзян есімімен байланысты.

Бірақ Ұлы Жібек жолының ашылу және өркендеу құрметін тек қытайлықтармен шектеу дұрыс емес, көп ұзамай халықаралық сауда тізгіні соғдылықтар, парсылар, тохарлар, сириялықтар, таңғұттар және т. б. қолына көшті. Шығыс Түркістанның, Тохардың қалаларында және Қытайдың Ланджоу, Дуньхуан, Чаньан тәрізді қалаларында соғдылықтардың сауда отарлары болды. Мәселен, Дуньхуанда мыңға тарта соғдылықтар тұрды. Соғдылар Жібек жолы таусылған жерден Жапонияға басып кіріп, Жапонның ежелгі астанасы Нараны биледі. Сондағы храмдардың бірінде соғды тілінде жазылған қолжазба сақтаулы тұр [1, 6 б. ] .

Енді Ұлы Жібек жолын географиялық картасы мен кескіндемесіне мәдениеттанулық түсіндірме берейін(1 сурет ) .

Ұлы Жібек жолы туралы алғашқы деректер б. д. д. І ғасыр мен б. д. д. VIII ғасырларының арасында қытай хроникаларында осы атаумен кездесе бастайды, ал еуропалық әдебиетте оны 1877 жылы К. Рихтгофен «Жібек жолы» деген атаумен енгізеді.

Картадан көрініп тұрғандай, Ұлы Жібек жолы, егер Қытайдан бастасақ, Чаньннан басталып, Дуньхуанда үш тармаққа бөлініп кетеді. Солтүстік тармағы Хами, Турфан, Бесбалық, Шихо алқаптары арқылы Іле өзені бойына жетеді; ортаңғы жол тармағы Лоуляннан Қарашарға, Ақсуға және Ыстықкөлдің оңтүстік жағалауына жетеді, оңтүстіктегі тармағы Дуньхуан, Хотан, Жаркент арқылы Бактрияға, Үнді мен Жерорта теңізіне жетіп, «Оңтүстік жолы» аталады. «Солтүстік жолы» Қашқардан Ферғанаға, ал одан әрі Самарқанд, Бұхара, Мерв арқылы Хамадан, Сирияға жетеді [3, 98-101 б. ] .

К. Байпақовтың сараптауы бойынша, Қытайдан Батысқа Ферғананың үстінен өтіп баратын бұрынғы қысқа да қолайлы жолға қарағанда Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы өтетін жаңа жол VI-VII ғасырларда барынша жандана түсті. Жолдардың бұлайша алмасуының себептерін былайша түсіндіруге болады. Біріншіден, Жетісуда Орталық Азия арқылы өтетін сауда жолдарын қадағалап отыратын түрік қағандары отырды. Екншіден, Ферғанадан өтетін жол VII ғасырдағы өзара қырқысулар салдарынан қауіпті жолға айналды. Үшіншіден, түріктің ауқатты қағандары мен олардың қолдаушылары теңіздің арғы бетінен әкелінетін тауарларға құштар болды.

Ұлы Жібек жолы Жаңа дәуірге дейін Шығыс пен Батысты түйістіріп тұрған жол бас жолға айналды, мәдени ауысулар осы артерия бойынша өтті, онымен елшілер мен сауда керуендері, өнерпаздар мен діни ағымдар ағып жатты. Алайда Ұлы Жібек жолының маңыздылығы Батыс өркениеті дәуірлеп өсіп шыққанда толық өзгеріссіз қала алмады. Жүздеген жылдар бойында ол біртіндеп тарылып кетті, отарлау саясаты басталды, теңіз жолы ашылды.

Бірақ бұл үрдістер кейін жүзеге асты, орта ғасырларда негізгі Ұлы Жібек жолы торабы Сирия - Иран - Орта Азия - Оңтүстік Қазақстан - Талас алқабы - Шу алқабы - Ыстықкөл қазаншұңқыры - Шығыс Түркістан арқылы тартылады. К. Байпақовтың дәлелдеуінше, бұл жолдың тармақталған бір бұтағы, дәлірек айтқанда тағы бір жол Византиядан Дербент арқылы шығып, Каспий жағалауын Маңғыстауды, Арал жағалауын, Оңтүстік Қазақстанды кесіп өтіп, жоғарыда аталған негізгі жолға келіп қосылады. Батыс түрік қағанаты Византиямен сауда-дипломатиялық одақ келісімін жасасқан кезде бұл жол олардың қарсыласы Сасанидтік Иранды айналып өтті. Дегенмен ІХ-ХІІ ғасырларда Орта Азия, Орта және Таяу Шығыс, Кіші Азия арқылы Сирияға, Египет пен Византияға баратын жолға қарағанда бұл жол тиімсіздеу пайдаланылды. Алайда, ол жол XIII-XVI ғасырларда қайта жанданды. Бұл құрлықтағы саяси жағдайларды дипломаттар мен ірі саудагерлердің және басқа саяхатшылардың талаптары реттеп отырды.

Ұлы Жібек жолы туралы айтқанда оның Қазақстан жері үшін аса маңызды болғанын есет ұстау керек. Өйткені қалыптасқан таптауырын бойынша еуразиялық Дала аймағы «варвар» көшпелілерден басқа мәдени үрдістерді басынан өткізбеген. Бірақ шын мәнісінде бұл жерде көшпелі түрік тайпалары мен отырықшы халықтар ежелден қалыптастырған төл мәдениет өркендеген болатын. Тарихшылар оның үстіне этникалық жағынан алғанда көшпелілер де, отырықшы тұрғындар да туыстас немесе біркелкі этникалық-саяси қауымға бірлескен тайпалар еді [1, 10 б. ] .

Ұлы Жібек жолы мәдениетінен шығатын бір қорытынды аграрлық өркениеттегі қала мен оның маңайындағы жер өңдеушілер мен бақташылардың арақатынасындағы көптүрліліктің жасампаздық сипатымен байланысты. Кезінде Тойнби атап өткендей, кез келген мәдени құрылымда шығармашыл немесе басқарушы элита, ішкі және сыртқы пролетариат бар. Ұлы Жібек жолы мәдениетінің элитасына отырықшы империялардағы билеуші топтармен қатар, Іле, Шу, Талас жіне Сырдария алқаптарында қала орталықтары, дихандардың алғашқы тектері орналасқан елді мекендердегі көшпелі-отырықшылардың тұлғалары да жатты. Солардың көпшілігі туралы деректер қазір Тянь-Шань тауы етегінен, Арыс өзені мен Сырдарияның орта және төменгі ағысындағы алқаптардан ашылып отыр. Бұл жерде Ислам Ренессансы өкілдерімен қатар, қолдары алтын зергерлер мен құмырашыларды, әскербасыларды, діни қайраткерлерді айтсақ та жеткілікті.

Ұлы Жібек жолы осы кезде жанданып, Орталық Азия қалаларындағы жоғары мәдениеттің өркендеуінде маңызды рөл атқарады. «Жетісуда ол талай қалалардың орталық негізі қалануына мұрындық болып, Қазақстанның оңтүстігінде тікелей осы жолдың бойында тұрған немесе онымен сауда сораптарымен байланысып жатқан қалалардың тез өсіп, өркендеуіне септігін тигізді. Бұл жерде осындай қалалардың қаулап өсуінің өзі К. Маркстің керуен жолы Шығыс қалаларының гүлденуінде айрықша рөл атқарды деген ойын одан әрі айқындай түседі» [1, 10-11 б. ] .

Ұлы Жібек жолы мәдениетінің бастапқы кезеңінде, І мыңжылдықтың алғашқы жартысында, Орталық Азияда он шақты қалалардың ғана аттары аталса, Тан империясы мен Ислам Ренессансы уақытында, VII-XII ғасырларда бұл өңірде болған саяхатшылар жүздеген мәдениет орталықтары туралы дерек береді, мысалы Сюань Цзян Жетісудың өзінде осындай ондаған қалалар бар екені жөнінде хабарлайды. Марко Поло, Ұлы Жібек жолы әрекет етіп тұрғанда Орталық Азияда болған сирек саяхатшының бірі, моңғолдар шапқыншылығынан кейін бұл жердегі қалалық мәдениет күйдіруге жеткізгенімен, Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу арқылы өтетін Ұлы Жібек жолынан керуен арылған жоқ дейді [4, 126-128 б. ] .

Ұлы Жібек жолы бойында, жоғарыда аталғандай, діни және идеялық ауысулармен қатар қолөнер бұйымдарының сауда арқылы тарауы аса маңызды рөл атқарды. Егер Қытайдан жібек ағылса, онда Батыстан Шығысқа шыққан қымбат бағалы бұйымдар ішінде, К. Байпақов суреттеп берген, Жетісудан, византиялықтарға еліктеп, крест тәрізді таңба салып шығарылған күміс құмыраларды атап өтуге болады. Құмыраны жасаған шебер опы айна-қатесіз византиялық заттай етіп шығаруға күш салған. Күрешкелердің бірінің тұтқасы иілісінде адам басының «ежелгі пішіні» бейнеленген. Зерттеушілердің пікірінше, византиялық үлгілерге еліктеуге бұлайша ұмтылу «империялық жұртшылыққа тән сұлулықты қастерлеуден» туса керек. Шетелдік бұйымдар Сырдарияның орта ғасырлық қалаларының жұртын, әсіресе жиырма жылғажақын зерттеліп жатқан Отырардың қалдығын қазу кезінде табылуда. Бұл -сақиналана иіліп жатқан жолбарыс пен барыстың бұдырмақ бейнесі түсірілген нефрит жапсырма. Оның көлемі 3, 2-3, 5 см. Жиегінде бекітіп қоятын құлақшалары бар. Бетіндегі пұтқа табынушылық белгісі оның Қытайда шығарылғанын аңғартады. Хайуандардың тұлғаларын бейнелеуі көктегі «ай» айдаһарының және айдаһар тәрізді қасиетті «ақ жолбарыс - байха» бейнелерін еске түсіреді [5, 88 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.