Салық жүйесінің экономикалық мәні
Кіріспе
1. Тарау. Салық жүйесінің экономикалық мәні
1.1 Салық жүйесі туралы түсінік және оның құрылымы
1.2 Салық жүйесін құру қағидалары
2. Тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы мен қызмет ету жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы
2.2. Салықтық төлемдер . мемлекеттік бюджет кірістерінің көзі
2.3. Салық қызметі органдарының бақылау . экономикалық қызметіне талдау
3. Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері мен жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері
3.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1. Тарау. Салық жүйесінің экономикалық мәні
1.1 Салық жүйесі туралы түсінік және оның құрылымы
1.2 Салық жүйесін құру қағидалары
2. Тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы мен қызмет ету жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы
2.2. Салықтық төлемдер . мемлекеттік бюджет кірістерінің көзі
2.3. Салық қызметі органдарының бақылау . экономикалық қызметіне талдау
3. Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері мен жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері
3.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Бұл курстық жұмыс Қазақстанға, оның салық жүйесіне, қалыптасқан салықтық ахуал мен салық жүйесінің кейбір мәселелері мен қиындықтарына, негізгі салықтық көрсеткіштерге және салықтың елдегі экономикалық ықпалына арналады.
Елімізде нарықтық қатынастар салтанат құрғандықтан, дамыған елдердің тәжірибесіне көз жүгірту керек. Әсіресе, қаражат саласына назар аударғанымыз жөн. Осы жерде маңызды орынды салық жүйесі алады. Себебі, ол мемлекеттік экономикалық саясаттың ең басты құралы және нарықтық қатынастардың реттеушісі болып табылады.
Салық салу кез келген мемлекеттің қалыптасуының, қоғамның экономикалық және әлеуметтік даму жолындағы бірден-бір негіздемесі. Салық – қоғамның класстарға бөлінуіне және мемлекеттіліктің қалыптасуына байланысты.
Қоғам дамуының тарихында көз салар болсақ, ешқандай мемлекет салықсыз өмір сүрмеген, себебі, ұжымдық сұранысты қанағаттандыру үшін белгілі ақшалай сома қажет. Ал, бұл сома – салықтың көмегімен жиналады.
Салық жүйесі – реформаланып жатқан экономиканың ең жанды жері десе де болады. Ол Қазақстанның экономикалық дамуының маңызды құрамдас бөлшегі. Бүгінде салық қоғам алдында тұрған кейбір міндеттерді шешуге бағытталған кешенді жүйелікреформалардың ажырамас бөлігі болуы керек. Салық саяастының негізін жасақтай отырып, республика үкіметі төтенше күрделі мәселені шешу қажеттілігіне кезікті. Оның негізі сол, бірденнен көптеген жағдайлар мен факторларды ескеру қажет: салық саясаты мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің табыс бөлігін кепілді қамтамасыз етуі керек; экономика дамуын ынталандыру үшін аударылатын қаржылры ставкалары барынша төмен болуы, ал салық салу тетігі барынша қарапайым болуы керек.
Елімізде нарықтық қатынастар салтанат құрғандықтан, дамыған елдердің тәжірибесіне көз жүгірту керек. Әсіресе, қаражат саласына назар аударғанымыз жөн. Осы жерде маңызды орынды салық жүйесі алады. Себебі, ол мемлекеттік экономикалық саясаттың ең басты құралы және нарықтық қатынастардың реттеушісі болып табылады.
Салық салу кез келген мемлекеттің қалыптасуының, қоғамның экономикалық және әлеуметтік даму жолындағы бірден-бір негіздемесі. Салық – қоғамның класстарға бөлінуіне және мемлекеттіліктің қалыптасуына байланысты.
Қоғам дамуының тарихында көз салар болсақ, ешқандай мемлекет салықсыз өмір сүрмеген, себебі, ұжымдық сұранысты қанағаттандыру үшін белгілі ақшалай сома қажет. Ал, бұл сома – салықтың көмегімен жиналады.
Салық жүйесі – реформаланып жатқан экономиканың ең жанды жері десе де болады. Ол Қазақстанның экономикалық дамуының маңызды құрамдас бөлшегі. Бүгінде салық қоғам алдында тұрған кейбір міндеттерді шешуге бағытталған кешенді жүйелікреформалардың ажырамас бөлігі болуы керек. Салық саяастының негізін жасақтай отырып, республика үкіметі төтенше күрделі мәселені шешу қажеттілігіне кезікті. Оның негізі сол, бірденнен көптеген жағдайлар мен факторларды ескеру қажет: салық саясаты мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің табыс бөлігін кепілді қамтамасыз етуі керек; экономика дамуын ынталандыру үшін аударылатын қаржылры ставкалары барынша төмен болуы, ал салық салу тетігі барынша қарапайым болуы керек.
1. Қазақстан Республикасының Кодексі “Салық және бюджетке төленетің басқа да міндетті төлемдер туралы” 12 маусым 2001 жыл.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы
3. Алипов А. “Проблемы налогообложения малого и среднего бизнеса в РК” : Монография М., 2000г.
4. Гурьев В. “Налоговое праов” М.: Экономика, 1995 ж. 28-29бет.
5. Мельников В.Д., Ильясов К.К. “Финансы” оқулық – Алматы:, 2001. – 512 бет.
6. Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогооблажение” Оқулық – Алматы, РИК, 1995ж. 151 бет.
7. Құлпыбаев С., Ильясов К.К. “Қаржы” Оқулық – Алматы 2005ж. 552 бет.
8. Сқақов М. “Салық жүйесін жетілдіру” // Егемен Қазақстан, 2005 ж. 21 маусым
9. “Салық жүйесінің кейбір мәселелері”// Ақиқат 2004ж. №6, 35-39 бет.
10. Елубаева Ж. «Взаимосвязь налоговой политики и налогового механизма» // Финансы Казахстана, 2003ж, № 11, 38 бет
11. Худяков А.И. “Налоговое право РК” Алматы, 1998ж.
12. Сейдахметова Ф.С. “Налоги в Казахстане” Оқулық. – Алматы; “LEM” – 2002 ж. – 160 бет.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы
3. Алипов А. “Проблемы налогообложения малого и среднего бизнеса в РК” : Монография М., 2000г.
4. Гурьев В. “Налоговое праов” М.: Экономика, 1995 ж. 28-29бет.
5. Мельников В.Д., Ильясов К.К. “Финансы” оқулық – Алматы:, 2001. – 512 бет.
6. Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогооблажение” Оқулық – Алматы, РИК, 1995ж. 151 бет.
7. Құлпыбаев С., Ильясов К.К. “Қаржы” Оқулық – Алматы 2005ж. 552 бет.
8. Сқақов М. “Салық жүйесін жетілдіру” // Егемен Қазақстан, 2005 ж. 21 маусым
9. “Салық жүйесінің кейбір мәселелері”// Ақиқат 2004ж. №6, 35-39 бет.
10. Елубаева Ж. «Взаимосвязь налоговой политики и налогового механизма» // Финансы Казахстана, 2003ж, № 11, 38 бет
11. Худяков А.И. “Налоговое право РК” Алматы, 1998ж.
12. Сейдахметова Ф.С. “Налоги в Казахстане” Оқулық. – Алматы; “LEM” – 2002 ж. – 160 бет.
Мазмұны
Кіріспе
1. Тарау. Салық жүйесінің экономикалық мәні
1. Салық жүйесі туралы түсінік және оның құрылымы
2. Салық жүйесін құру қағидалары
2. Тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы мен қызмет
ету жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы
2.2. Салықтық төлемдер – мемлекеттік бюджет кірістерінің көзі
2.3. Салық қызметі органдарының бақылау – экономикалық қызметіне талдау
3. Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері мен
жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері
3.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Бұл курстық жұмыс Қазақстанға, оның салық жүйесіне, қалыптасқан
салықтық ахуал мен салық жүйесінің кейбір мәселелері мен қиындықтарына,
негізгі салықтық көрсеткіштерге және салықтың елдегі экономикалық ықпалына
арналады.
Елімізде нарықтық қатынастар салтанат құрғандықтан, дамыған елдердің
тәжірибесіне көз жүгірту керек. Әсіресе, қаражат саласына назар
аударғанымыз жөн. Осы жерде маңызды орынды салық жүйесі алады. Себебі, ол
мемлекеттік экономикалық саясаттың ең басты құралы және нарықтық
қатынастардың реттеушісі болып табылады.
Салық салу кез келген мемлекеттің қалыптасуының, қоғамның экономикалық
және әлеуметтік даму жолындағы бірден-бір негіздемесі. Салық – қоғамның
класстарға бөлінуіне және мемлекеттіліктің қалыптасуына байланысты.
Қоғам дамуының тарихында көз салар болсақ, ешқандай мемлекет салықсыз
өмір сүрмеген, себебі, ұжымдық сұранысты қанағаттандыру үшін белгілі
ақшалай сома қажет. Ал, бұл сома – салықтың көмегімен жиналады.
Салық жүйесі – реформаланып жатқан экономиканың ең жанды жері десе де
болады. Ол Қазақстанның экономикалық дамуының маңызды құрамдас бөлшегі.
Бүгінде салық қоғам алдында тұрған кейбір міндеттерді шешуге бағытталған
кешенді жүйелікреформалардың ажырамас бөлігі болуы керек. Салық саяастының
негізін жасақтай отырып, республика үкіметі төтенше күрделі мәселені шешу
қажеттілігіне кезікті. Оның негізі сол, бірденнен көптеген жағдайлар мен
факторларды ескеру қажет: салық саясаты мемлекеттік және жергілікті
бюджеттердің табыс бөлігін кепілді қамтамасыз етуі керек; экономика дамуын
ынталандыру үшін аударылатын қаржылры ставкалары барынша төмен болуы, ал
салық салу тетігі барынша қарапайым болуы керек.
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салықтары ұдайы және
айтарлықтай реформалану үстінде. Бұл процестердің өтпелі кезең талаптары
мен өмір тынысына, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделері мен
қажеттіліктеріне, республикалық бюджет пен жергілікті бюжеттердің кірістері
мен шығыстарын қалыптастыру принциптерін жаңалауға, салықтар жүйесін
өзгертуге, салық салу базаларын таңдау және қалыптастыру әдістемелеріне
орай жүзеге асырылып жатқаны белгілі.
Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының
бүгінгі кездегі сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа, тіпті
ерекше бағыт, яғни салық жүйесін жетілдіру және салық салу операцияларды
меңгеру міндеті пайда болғаны айқындайды. Бұл өте терең экономикалық және
құқықтық білімді, математикалық және бағдарламалық жағынан қамтитын және
жинақтаған дағдыны ұғынуды талап ететің күрделі де қиын кәсіпшілік.
Сондықтан салық қызметі бойынша жоғары білімді мамандар дайындау – уақыт
талабы.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы салық жүйесінің жағдайын білу.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін төмендегілерді қарастырамыз:
• салық жүйесінің мәні мен түрлерін анықтау, Қазақстандағы салық
жүйесінің қалыптасуы мен дамуы.
• салық жүйесінің болашағы мен мәселелерін зерттеу.
1. Тарау. Салық жүйесінің экономикалық мәні
1. Салық жүйесі туралы түсінік және оның құрылымы
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет бір жақты тәртіппен
заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуына бейімделеді. Салықтар тауар – ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар – мемлекеттің табыс көзі болып табылады. Салық дегеніміз
құрылған және анықталған заңмен белгіленген тәртіп бойынша мемлекет
пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъект табысының бір бөлігі
экономикалық мазмұны жағынан салықтар – заңды белгіленген ретпен
тұрғындардан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер
жүйесі.
Салық негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай,
мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік – кепілдік
қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшері мен заңды құқы бар
мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қаблеті бар
сұраным көлемі реттеледі. Салық саясаты аса нәзік және аспап, ол
жеңілдіктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық
жақтарына нысаналы түрде әсер етеді.
Салықтардың әлеметтік – экокномикалық мені мен мазмұны олар атқаратын
функцияларында толық ашыла түседі.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты үш
негізгі функция орындайды.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оны
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар бюджеттің кірістерін толықтыра
отырып, экономиканы, әлеуметтік – мәдени шараларды жүзеге асыруға
қамтамасыз етеді.
Реттеуші функциясы – мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғайуымен
байланысты пайда болады.ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын
бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын
таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен
шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің
құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы – арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс - әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендіру дәрежесін көрсетеді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар
бойынша жіктеледі:
• Салық салу объектілері бойынша;
• Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
• Пайдалану тәртібі бойынша;
• Объектінің экономикалық белгісі бойынша;
Салық салу объектілері бойынша олар тікелей және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тікелей салық – мемлекет тарапынан кәсіпорын және тұрғындар табыстарынан
алынады. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі.
• Нақты салықтар – салық төлеушінің мүлкінің ( меншігінің) кейбір
түрлеріне ( үй, жер, кәсіп, ақшалай каптиал және тағы сол сияқты)
салынады
• Жеке салықтар – бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен
мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық
салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы
жағдайы да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей емес салықтар. Жанама салықтарға
қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама салықтарға сондай-
ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер жатады.
Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай жалпымемлекеттік және жергілікті салықтарды ажыратады.
Жалпымемлекеттік салықтар – қосылған құнға салынатын салықтар, пайдаға
салынатын салық, акциздер, бағалы қағаздар мен жасалатын операциялардан
алынатын салық, пайдалы қазбаларды геологиялық және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындар өтеуге жұмсалатын алым, тіркелген төлемдер,
транспорт құралдарына салынатын салық және тағы басқа салық түрлері жатады.
Жергілікті салықатр – курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы объектілер
құрылысына салынатын салықтар, жарнамаға салынатын салық, автотранспрот
құралдарын, есептеу техникасы және жеке компьютерлерді қайта сатуға
салынатын салық және тағы басқа салықтар жатады.
Пайдалану тәртібі бойынша салықтар жалпы және мақсатты болып бөлінеді.
Жалпы салықтар – тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты салықтар – нысаналы арналымы болады ( мысалы, зейнетақы
төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгісі бойынша табысқа салынатын салықтар және
тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді.
Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген
объектіден алған табыстарынан алынады.
Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну
кезінде төленетің шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай
салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады:
• Кадастрлық;
• Салық төлеушінің мағлұмасы бойынша;
• Табысты ұстап қалу;
• Патенттік;
Кадастрлық әдіс – салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылақ (жер салығы,
мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі ретінде жүзеге
асырылады.
Салық төлеушінің мағлұмасы бойынша салық төлеушілер табыстың көлемі,
қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп
төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмасын есепті салық
кезеңіне сәйкес тапсырып отырады.
Табысты ұстап қалу әдісі бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның,
мекеменің бухгалтериясы одан салықтытабыс алынған жерде есептеп, ұстайды.
Патенттік әдіс бойынша салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады:
• Салық субъектісі - ол салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші
тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға
– салық салынушыға аударылуы мүмкін.
• Салық салынушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
• Салық объектісі – мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына
байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
• Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардын
негізінде бюджетке төленуі тиіссалықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
• Салық кезеңі – жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол
аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті
салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
• Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасынын өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
“Салық” ұғымымен “салық жүйесі” ұғымы тығыз байланысты . Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарыныңжиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
Салық жүйесі мемлекеттік билік органдары мен салық төлеушілердің өзара
қарым – қатынастарын ұйымдастыратын императивтік құрылым болып табылады
және ол мемлекеттің экономикалық саясатының заңи күші бар құралы ретінде
пайдаланылады.
Мемлекеттің салық жүйесі салық салу стратегиясын айқындауға ат салысады
және осы орайда мынадай жағдаяттарды:
• Салық салу принциптерін;
• Салықтарды белгілеу және аумақта заңи күшіне еңгізу;
• Салықтар (жекелеген салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің түрлері мен
тізбесін) жүйесін;
• Салықтан түсетін түсімдерді әр деңгейдегі бюджеттер арасында бөлу
тәртібін;
• Салықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін;
• Мемлекеттік салықты бақылауды;
• Салықтық қатынасқа қатысушылардың жауапкершіліктерін;
• Салықтық қатынасқа қатысушылардың құқықтары мен тиісті мүдделерін қорғау
тәсілдерін қамтиды.
Мемлекеттің салық жүйесінің жұмыс істеуінің және салық салудың негізінде
мына:
• Салық салу аясында тұрақтылық пен орықтылықты сақтау мақсатында белгілі
бір баланстарды бұзатын салық заңдарын қолдануға тыйым салу;
• Салық әкімшілігін жүргізу жөніндегі іс-әрекетердің мәжбүрлеу – жазалау
сипатында болуына жол бермеу;
• Экономикалық қаржылық мүдделердің біршама теңдігін қамтамасыз етуге
талпыныс жасау;
• Табыстарды тек салықтар арқылы қайта бөлу;
• Салық функцияларының арасында біршама теңдікке қол жеткізу;
• Салық салудың бейтараптылығын, ашықтығын, айқындылығын және
әмбебаптылығын қамтамасыз ету;
• Салықтардың ( өзге де тиісті міндетті төлемдердің) салық жылына бірнеше
мәрте алынуына және салықтық тең құқықтылықтың болмауына
(дискриминациясына) жол бермеу тәрізді және тағы басқа принциптердің
жатқаны дұрыс болады.
Мемлекеттің салық жүйесінің:
• Трансфертткі және индикативтік қасиеттері;
• Императивтік сипаты;
• Ақшалай нысандағы құнды бөлудің қаржылық – құқықтық құралы;
• Фискалдық өзара қарым – қатынастарының принциптерін іске асыру негізі;
• Қоғамның әлеуметтік – экономикалық дамуының әр қилы жағдайларына қарай
салық әкімшілігін жүргізу жолдары;
• Корпорациялық және мемлекеттік қаржылар аясының мүдделерін теңдестіру
элементі;
• әлеуметтік аяларға зиян тигізбей, экономиканы тікелей және жанама түрде
басқарудың тәсілі сияқты өзіне тән ерекшеліктері мен белгілері болады.
Қазақстандағы салықтың өзіндік құрылымдары калыптасқан. Оларға салық
жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салық қатынастарын
реттейтін құқықтық нормаларды және салық службасының органдарын
кіріктіреді.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды кіріктіреді.
1. Салықтар
• Корпорациялық табыс салығы.
• Жеке табыс салығы.
• ҚҚС салық.
• Акциздер.
• Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
• Экспортқа шығарылатың шикі мұнайға салынатын рента салығы.
• Әлеуметтік салық.
• Жер салығы.
• Көлік құралдарына салынатын салық.
• Мүлікке салынатын салық.
• Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттары бойынша өнімді бөлу
жөніндегіүлесі.
2. Алымдар
• Заңи тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
• Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
• Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
• Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
• Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым.
• Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
• Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
• Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
• Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.
• Аукциондардан алынатын алым.
• Консулдық алым.
• Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
• Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға
рұқсат бергені үшін алым.
3. Төлемақылар
• Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
• Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Орманды пайдаланған үшін төлнмақы.
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Радиожиілік спектрін пайдаланған үшін төлемақы.
• Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Сыртқы жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
4. Мемлекеттік баж.
5. Кеден төлемдері.
• Кеден бажы.
• Кеден алымдары
• Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлем ақы.
• Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
“Қазақстан Республикасының бюджет кодексі” тиісті қаржы жылына арналған
Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің
кірісіне түседі.
Қазақстан Республикасы салық жүйес мынадай құрылымдық элементтерден:
• Салықтарды белгілеу және салық салу аясына енгізу тәртібі мен
негіздерінен (заң актілерінде белгіленіп, бекітілуі);
• Салықтар ( алынатын салықтар мен міндетті төлемдердің түрлері және
тізілімі) жүйесінен;
• Салықтардың алыну көздерінен;
• Салықтардың алыну деңгейлерінен;
• Салықтарды алудың принциптері мен түрлерінен;
• Мемлекеттік салықтық бақылаудың нысандары мен әдістерінен;
• Салықтық төлеушілердің тиісті құқықтары мен міндеттерінен;
• Мемлекеттік органдардың өкілеттіліктерінен;
• Салықтық қатынасқа қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қорғау тәсілдерінен тұрады.
Сонымен , жоғарыда баяндалған жәйттерді ескерсек, мемлекеттің салық
жүйесі деп Қазақстан Республикасы аумағы мен мемлекеттің салық
юрисдикциясының (құзырының) ауқымында қалыптасқан қазіргі заманғы
талаптармен халықаралық салық салу стандартына сай салық салудың өте
маңызды жағдайлары мен мән – жайлырының жиынтығын айтамыз.
2. Салық жүйесінің қағидаттары
Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше қағиданы қолданады. Сол қағидаларға
тоқалсақ:
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
• Пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
• “қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты;
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудын
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстын
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымда ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
• салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
• салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидаты);
• әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс ( қолайлылық қағидаты);
• салықты алудын шығындары өте аз болуы тиіс ( үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті бұл
процеске реттемелеуді еңгізген және А.Смитке “салықтар – оны төлейтіндерге
құлшылықтын нышаны емес, бостандықтын нышаны” деп қортынды жасауға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттарына мыналар жатады:
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
• “деңгейлес теңдікке” жету – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
бір келкі салық салынады;
• “сатылас теңдікті” сақтау – жеке тұлғалардың табсытарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы
тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтығы – алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудын экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің әріптес елдермен салықтардын
негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Ал енді, салық кодексінде салық салу қағидаттары қарастырылған:
• Салық салудың міндеттілік қағидаты– салық төлеуші салық заңдарына сәйкес
салық міндеттемелерін толық көлемде және
• Салық жүйесінің біртұтастығы қағидаты – Қазақстан Республикасының салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты біртұтас болып келеді.
2. Тарау. ҚР салық жүйесінің қалыптасуы мен қызмет ету жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы
Республикамызда салық жүйесі 1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға
дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл - әкімшіл жүйесіне,
бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет
етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген
бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік
реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан
кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада
жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық
жүйесі жұмыс істей бастады. Ол “Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі
туралы” зңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген
алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар
еңгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының
ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен
салық заңнамасын бірте – бірте халық аралық салық салу қағидаларына
сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты “Салық және бюджетке төленетің
басқа да міндетті төлемдертуралы” 1995 жылғы сәуірдің 24-інде Қазақстан
Республикасының Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42
салықтар мен алымдар едәуір қысқарып, олардың саны небәрі 11 болып қалды.
Қазақстан Республикасының Президентінің бұл жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440 – 1 заңға сәйкес заң
мәртебесін алды. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтары мен Қазақстан
Республикасының заңдарымен бұл заңға 2001 жылы 12 маусым айында өзгерістер
мен толықтырулар еңгізілді.
2.2. Салықтық төлемдер – мемлекеттік бюджет кірістерінің көзі
2004 жыл бюджеттің сапалы орындалуымен өтті. Бюджеттің табыс бөлігінің
нығаюы жөнінде жұмыстар жүргізіліп, салық органының бақылау – экономикалық
қызметінің көрсеткіштері жақсарылды. Мемлекеттік бюджеттің табыстары 2004
жылы 1286914 млн. тенгені құрады. Жылдық жоспар 104,5 %-ға орындалды.
Жергілікті бюджеттердің табыстары 391727,8 млн.тг., жылдық жоспар 102,2 %-
ға орындалды. Мемлекеттік бюджеттің табыс түсімдері негізінен корпоративтік
табыс салығы (382814,3 млн.тг), жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы
төлемдері (135960,6 млн.тг), импортқа қосылған құн салығы (7095 млн.тг)
есебінен өсті.(Қосымша А) 3.25
Диаграмма А
Мемлекеттік бюджетке жоспар бойынша келесіден табыстар түспей қалды:
заңды тұлғалардың мүлкіне салық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Тарау. Салық жүйесінің экономикалық мәні
1. Салық жүйесі туралы түсінік және оның құрылымы
2. Салық жүйесін құру қағидалары
2. Тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы мен қызмет
ету жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы
2.2. Салықтық төлемдер – мемлекеттік бюджет кірістерінің көзі
2.3. Салық қызметі органдарының бақылау – экономикалық қызметіне талдау
3. Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері мен
жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің мәселелері
3.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Бұл курстық жұмыс Қазақстанға, оның салық жүйесіне, қалыптасқан
салықтық ахуал мен салық жүйесінің кейбір мәселелері мен қиындықтарына,
негізгі салықтық көрсеткіштерге және салықтың елдегі экономикалық ықпалына
арналады.
Елімізде нарықтық қатынастар салтанат құрғандықтан, дамыған елдердің
тәжірибесіне көз жүгірту керек. Әсіресе, қаражат саласына назар
аударғанымыз жөн. Осы жерде маңызды орынды салық жүйесі алады. Себебі, ол
мемлекеттік экономикалық саясаттың ең басты құралы және нарықтық
қатынастардың реттеушісі болып табылады.
Салық салу кез келген мемлекеттің қалыптасуының, қоғамның экономикалық
және әлеуметтік даму жолындағы бірден-бір негіздемесі. Салық – қоғамның
класстарға бөлінуіне және мемлекеттіліктің қалыптасуына байланысты.
Қоғам дамуының тарихында көз салар болсақ, ешқандай мемлекет салықсыз
өмір сүрмеген, себебі, ұжымдық сұранысты қанағаттандыру үшін белгілі
ақшалай сома қажет. Ал, бұл сома – салықтың көмегімен жиналады.
Салық жүйесі – реформаланып жатқан экономиканың ең жанды жері десе де
болады. Ол Қазақстанның экономикалық дамуының маңызды құрамдас бөлшегі.
Бүгінде салық қоғам алдында тұрған кейбір міндеттерді шешуге бағытталған
кешенді жүйелікреформалардың ажырамас бөлігі болуы керек. Салық саяастының
негізін жасақтай отырып, республика үкіметі төтенше күрделі мәселені шешу
қажеттілігіне кезікті. Оның негізі сол, бірденнен көптеген жағдайлар мен
факторларды ескеру қажет: салық саясаты мемлекеттік және жергілікті
бюджеттердің табыс бөлігін кепілді қамтамасыз етуі керек; экономика дамуын
ынталандыру үшін аударылатын қаржылры ставкалары барынша төмен болуы, ал
салық салу тетігі барынша қарапайым болуы керек.
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салықтары ұдайы және
айтарлықтай реформалану үстінде. Бұл процестердің өтпелі кезең талаптары
мен өмір тынысына, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделері мен
қажеттіліктеріне, республикалық бюджет пен жергілікті бюжеттердің кірістері
мен шығыстарын қалыптастыру принциптерін жаңалауға, салықтар жүйесін
өзгертуге, салық салу базаларын таңдау және қалыптастыру әдістемелеріне
орай жүзеге асырылып жатқаны белгілі.
Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының
бүгінгі кездегі сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа, тіпті
ерекше бағыт, яғни салық жүйесін жетілдіру және салық салу операцияларды
меңгеру міндеті пайда болғаны айқындайды. Бұл өте терең экономикалық және
құқықтық білімді, математикалық және бағдарламалық жағынан қамтитын және
жинақтаған дағдыны ұғынуды талап ететің күрделі де қиын кәсіпшілік.
Сондықтан салық қызметі бойынша жоғары білімді мамандар дайындау – уақыт
талабы.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы салық жүйесінің жағдайын білу.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін төмендегілерді қарастырамыз:
• салық жүйесінің мәні мен түрлерін анықтау, Қазақстандағы салық
жүйесінің қалыптасуы мен дамуы.
• салық жүйесінің болашағы мен мәселелерін зерттеу.
1. Тарау. Салық жүйесінің экономикалық мәні
1. Салық жүйесі туралы түсінік және оның құрылымы
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет бір жақты тәртіппен
заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуына бейімделеді. Салықтар тауар – ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар – мемлекеттің табыс көзі болып табылады. Салық дегеніміз
құрылған және анықталған заңмен белгіленген тәртіп бойынша мемлекет
пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъект табысының бір бөлігі
экономикалық мазмұны жағынан салықтар – заңды белгіленген ретпен
тұрғындардан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер
жүйесі.
Салық негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай,
мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік – кепілдік
қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшері мен заңды құқы бар
мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қаблеті бар
сұраным көлемі реттеледі. Салық саясаты аса нәзік және аспап, ол
жеңілдіктер мен жазалау шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық
жақтарына нысаналы түрде әсер етеді.
Салықтардың әлеметтік – экокномикалық мені мен мазмұны олар атқаратын
функцияларында толық ашыла түседі.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты үш
негізгі функция орындайды.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оны
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар бюджеттің кірістерін толықтыра
отырып, экономиканы, әлеуметтік – мәдени шараларды жүзеге асыруға
қамтамасыз етеді.
Реттеуші функциясы – мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғайуымен
байланысты пайда болады.ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын
бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын
таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен
шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің
құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы – арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс - әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендіру дәрежесін көрсетеді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар
бойынша жіктеледі:
• Салық салу объектілері бойынша;
• Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
• Пайдалану тәртібі бойынша;
• Объектінің экономикалық белгісі бойынша;
Салық салу объектілері бойынша олар тікелей және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тікелей салық – мемлекет тарапынан кәсіпорын және тұрғындар табыстарынан
алынады. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі.
• Нақты салықтар – салық төлеушінің мүлкінің ( меншігінің) кейбір
түрлеріне ( үй, жер, кәсіп, ақшалай каптиал және тағы сол сияқты)
салынады
• Жеке салықтар – бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен
мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық
салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы
жағдайы да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей емес салықтар. Жанама салықтарға
қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама салықтарға сондай-
ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер жатады.
Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай жалпымемлекеттік және жергілікті салықтарды ажыратады.
Жалпымемлекеттік салықтар – қосылған құнға салынатын салықтар, пайдаға
салынатын салық, акциздер, бағалы қағаздар мен жасалатын операциялардан
алынатын салық, пайдалы қазбаларды геологиялық және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындар өтеуге жұмсалатын алым, тіркелген төлемдер,
транспорт құралдарына салынатын салық және тағы басқа салық түрлері жатады.
Жергілікті салықатр – курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы объектілер
құрылысына салынатын салықтар, жарнамаға салынатын салық, автотранспрот
құралдарын, есептеу техникасы және жеке компьютерлерді қайта сатуға
салынатын салық және тағы басқа салықтар жатады.
Пайдалану тәртібі бойынша салықтар жалпы және мақсатты болып бөлінеді.
Жалпы салықтар – тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты салықтар – нысаналы арналымы болады ( мысалы, зейнетақы
төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгісі бойынша табысқа салынатын салықтар және
тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді.
Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген
объектіден алған табыстарынан алынады.
Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну
кезінде төленетің шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай
салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады:
• Кадастрлық;
• Салық төлеушінің мағлұмасы бойынша;
• Табысты ұстап қалу;
• Патенттік;
Кадастрлық әдіс – салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылақ (жер салығы,
мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі ретінде жүзеге
асырылады.
Салық төлеушінің мағлұмасы бойынша салық төлеушілер табыстың көлемі,
қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп
төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмасын есепті салық
кезеңіне сәйкес тапсырып отырады.
Табысты ұстап қалу әдісі бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның,
мекеменің бухгалтериясы одан салықтытабыс алынған жерде есептеп, ұстайды.
Патенттік әдіс бойынша салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады:
• Салық субъектісі - ол салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші
тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға
– салық салынушыға аударылуы мүмкін.
• Салық салынушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
• Салық объектісі – мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына
байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
• Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардын
негізінде бюджетке төленуі тиіссалықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
• Салық кезеңі – жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол
аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті
салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
• Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасынын өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
“Салық” ұғымымен “салық жүйесі” ұғымы тығыз байланысты . Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарыныңжиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
Салық жүйесі мемлекеттік билік органдары мен салық төлеушілердің өзара
қарым – қатынастарын ұйымдастыратын императивтік құрылым болып табылады
және ол мемлекеттің экономикалық саясатының заңи күші бар құралы ретінде
пайдаланылады.
Мемлекеттің салық жүйесі салық салу стратегиясын айқындауға ат салысады
және осы орайда мынадай жағдаяттарды:
• Салық салу принциптерін;
• Салықтарды белгілеу және аумақта заңи күшіне еңгізу;
• Салықтар (жекелеген салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің түрлері мен
тізбесін) жүйесін;
• Салықтан түсетін түсімдерді әр деңгейдегі бюджеттер арасында бөлу
тәртібін;
• Салықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін;
• Мемлекеттік салықты бақылауды;
• Салықтық қатынасқа қатысушылардың жауапкершіліктерін;
• Салықтық қатынасқа қатысушылардың құқықтары мен тиісті мүдделерін қорғау
тәсілдерін қамтиды.
Мемлекеттің салық жүйесінің жұмыс істеуінің және салық салудың негізінде
мына:
• Салық салу аясында тұрақтылық пен орықтылықты сақтау мақсатында белгілі
бір баланстарды бұзатын салық заңдарын қолдануға тыйым салу;
• Салық әкімшілігін жүргізу жөніндегі іс-әрекетердің мәжбүрлеу – жазалау
сипатында болуына жол бермеу;
• Экономикалық қаржылық мүдделердің біршама теңдігін қамтамасыз етуге
талпыныс жасау;
• Табыстарды тек салықтар арқылы қайта бөлу;
• Салық функцияларының арасында біршама теңдікке қол жеткізу;
• Салық салудың бейтараптылығын, ашықтығын, айқындылығын және
әмбебаптылығын қамтамасыз ету;
• Салықтардың ( өзге де тиісті міндетті төлемдердің) салық жылына бірнеше
мәрте алынуына және салықтық тең құқықтылықтың болмауына
(дискриминациясына) жол бермеу тәрізді және тағы басқа принциптердің
жатқаны дұрыс болады.
Мемлекеттің салық жүйесінің:
• Трансфертткі және индикативтік қасиеттері;
• Императивтік сипаты;
• Ақшалай нысандағы құнды бөлудің қаржылық – құқықтық құралы;
• Фискалдық өзара қарым – қатынастарының принциптерін іске асыру негізі;
• Қоғамның әлеуметтік – экономикалық дамуының әр қилы жағдайларына қарай
салық әкімшілігін жүргізу жолдары;
• Корпорациялық және мемлекеттік қаржылар аясының мүдделерін теңдестіру
элементі;
• әлеуметтік аяларға зиян тигізбей, экономиканы тікелей және жанама түрде
басқарудың тәсілі сияқты өзіне тән ерекшеліктері мен белгілері болады.
Қазақстандағы салықтың өзіндік құрылымдары калыптасқан. Оларға салық
жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салық қатынастарын
реттейтін құқықтық нормаларды және салық службасының органдарын
кіріктіреді.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды кіріктіреді.
1. Салықтар
• Корпорациялық табыс салығы.
• Жеке табыс салығы.
• ҚҚС салық.
• Акциздер.
• Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
• Экспортқа шығарылатың шикі мұнайға салынатын рента салығы.
• Әлеуметтік салық.
• Жер салығы.
• Көлік құралдарына салынатын салық.
• Мүлікке салынатын салық.
• Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттары бойынша өнімді бөлу
жөніндегіүлесі.
2. Алымдар
• Заңи тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
• Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
• Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
• Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
• Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым.
• Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
• Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
• Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
• Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.
• Аукциондардан алынатын алым.
• Консулдық алым.
• Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
• Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға
рұқсат бергені үшін алым.
3. Төлемақылар
• Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
• Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Орманды пайдаланған үшін төлнмақы.
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Радиожиілік спектрін пайдаланған үшін төлемақы.
• Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
• Сыртқы жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
4. Мемлекеттік баж.
5. Кеден төлемдері.
• Кеден бажы.
• Кеден алымдары
• Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлем ақы.
• Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
“Қазақстан Республикасының бюджет кодексі” тиісті қаржы жылына арналған
Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің
кірісіне түседі.
Қазақстан Республикасы салық жүйес мынадай құрылымдық элементтерден:
• Салықтарды белгілеу және салық салу аясына енгізу тәртібі мен
негіздерінен (заң актілерінде белгіленіп, бекітілуі);
• Салықтар ( алынатын салықтар мен міндетті төлемдердің түрлері және
тізілімі) жүйесінен;
• Салықтардың алыну көздерінен;
• Салықтардың алыну деңгейлерінен;
• Салықтарды алудың принциптері мен түрлерінен;
• Мемлекеттік салықтық бақылаудың нысандары мен әдістерінен;
• Салықтық төлеушілердің тиісті құқықтары мен міндеттерінен;
• Мемлекеттік органдардың өкілеттіліктерінен;
• Салықтық қатынасқа қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қорғау тәсілдерінен тұрады.
Сонымен , жоғарыда баяндалған жәйттерді ескерсек, мемлекеттің салық
жүйесі деп Қазақстан Республикасы аумағы мен мемлекеттің салық
юрисдикциясының (құзырының) ауқымында қалыптасқан қазіргі заманғы
талаптармен халықаралық салық салу стандартына сай салық салудың өте
маңызды жағдайлары мен мән – жайлырының жиынтығын айтамыз.
2. Салық жүйесінің қағидаттары
Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше қағиданы қолданады. Сол қағидаларға
тоқалсақ:
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
• Пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
• “қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты;
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудын
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстын
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымда ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
• салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
• салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидаты);
• әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс ( қолайлылық қағидаты);
• салықты алудын шығындары өте аз болуы тиіс ( үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ етті бұл
процеске реттемелеуді еңгізген және А.Смитке “салықтар – оны төлейтіндерге
құлшылықтын нышаны емес, бостандықтын нышаны” деп қортынды жасауға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттарына мыналар жатады:
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
• “деңгейлес теңдікке” жету – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
бір келкі салық салынады;
• “сатылас теңдікті” сақтау – жеке тұлғалардың табсытарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы
тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтығы – алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудын экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің әріптес елдермен салықтардын
негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Ал енді, салық кодексінде салық салу қағидаттары қарастырылған:
• Салық салудың міндеттілік қағидаты– салық төлеуші салық заңдарына сәйкес
салық міндеттемелерін толық көлемде және
• Салық жүйесінің біртұтастығы қағидаты – Қазақстан Республикасының салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты біртұтас болып келеді.
2. Тарау. ҚР салық жүйесінің қалыптасуы мен қызмет ету жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы
Республикамызда салық жүйесі 1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға
дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл - әкімшіл жүйесіне,
бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет
етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген
бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік
реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан
кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада
жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық
жүйесі жұмыс істей бастады. Ол “Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі
туралы” зңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген
алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар
еңгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының
ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен
салық заңнамасын бірте – бірте халық аралық салық салу қағидаларына
сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты “Салық және бюджетке төленетің
басқа да міндетті төлемдертуралы” 1995 жылғы сәуірдің 24-інде Қазақстан
Республикасының Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42
салықтар мен алымдар едәуір қысқарып, олардың саны небәрі 11 болып қалды.
Қазақстан Республикасының Президентінің бұл жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440 – 1 заңға сәйкес заң
мәртебесін алды. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтары мен Қазақстан
Республикасының заңдарымен бұл заңға 2001 жылы 12 маусым айында өзгерістер
мен толықтырулар еңгізілді.
2.2. Салықтық төлемдер – мемлекеттік бюджет кірістерінің көзі
2004 жыл бюджеттің сапалы орындалуымен өтті. Бюджеттің табыс бөлігінің
нығаюы жөнінде жұмыстар жүргізіліп, салық органының бақылау – экономикалық
қызметінің көрсеткіштері жақсарылды. Мемлекеттік бюджеттің табыстары 2004
жылы 1286914 млн. тенгені құрады. Жылдық жоспар 104,5 %-ға орындалды.
Жергілікті бюджеттердің табыстары 391727,8 млн.тг., жылдық жоспар 102,2 %-
ға орындалды. Мемлекеттік бюджеттің табыс түсімдері негізінен корпоративтік
табыс салығы (382814,3 млн.тг), жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы
төлемдері (135960,6 млн.тг), импортқа қосылған құн салығы (7095 млн.тг)
есебінен өсті.(Қосымша А) 3.25
Диаграмма А
Мемлекеттік бюджетке жоспар бойынша келесіден табыстар түспей қалды:
заңды тұлғалардың мүлкіне салық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz