Адамның даралық психологиялық сипаттары туралы

Жоспар
Кіріспе

1.Темперамент туралы тусінік, дамуы.
2. Темперамент түрлері, оларға сипаттама.
3. Темперамент типтерінің өзгеруі, оларды тәрбиелеу

Адамдар сыртқы бейнесі мен түр – тұлғасы жағынан бір – біріне ұқсас болғанымен, мінез – кұлкы, темперамент ерекшеліктері, қабілеті мен икемділігі жағынан әрқайсысының даралық ерекшеліктері болады.
Табиғатта жеке дара ерекшеліктерімен сипатталатын үш түрлі нәрсе бар: бірі – бір түп ағаштың жапырақтарының бедері жағынан ұқсаумауы, 2-шісі – темперамент, мінез – құлқы бірдей адам болмауы, 3-шісі адамдардың саусақ бедері ұқсамайды.
Әрбір адамның жеке басына тән дара өзгешіліктің бірі-темперамент.Темперамент сөзі «красис» деген грек сөзін латынша-темпераментум дейді. Мәні заттар мен нәрселердің мөлшер шамаластығы дегенді білдіреді. Темперамент-жүйке жүйесінің табиғи типтік қасиеттеріне тәуелді, жеке адамға тән дара өзгешілігі. Алғаш мәнін ашуға көңіл аударып, еңбек жазған-ертедегі грек ғалымы Гиппократ (б.з.д. 460-356 ж). Ол денедегі, (тіршілік шырындарына) организм өзгешеліктері байланысты деп санады; денені жылытатын-қан, салқындататын-сол, құрғататын от, дымқылдандыратын-қара өт.Булар бір-бірімен белгілі бір пропорциялық қатынаста болады. Осы заттар қатынасының мөлшеріне қарай әрбір адамның өзінің даралық өзгешелігі болады. Қанның пропорциялық мөлшері көп болса-сангвиник (лат.сангулс);сол көп болса-флегматик(гр. флегма), от көп болса-холерик(гр. холе),қара от-меланхолик (гр. мелайнехом) деп 4 типке бөлген№ Гиппократтан кейін Римнің дәрігері ғалым Гален (129-199) темпераментсанын13-ке жеткізді. Ол адамның психологиялық, физиологиялық, адамгершілік қасиеттеріне байланысты сапаларын қосып қарады.XVII ғ. Атақты неміс философы И.Кант (1724-1804) 1798ж.(Антропология) деген еңбегінеде темпераменттің 4 турін психологиялық қасиет деп сипаттама берді. XIX ғ. Соңында әйгілі неміс психологы В.Вундт темпераменттер адамның (жан дүние тебіреністерінің) күш-қуаты мен жылдамдығының арақатынастарына тәуелді болады деп есептеді. Темперамент туралы ілімнің тарихының дамуына неміс психологы Крегмер, американ психологы Шелдон, орыс психологы И.П.Павловтар өз үлестерін қосты. Алғашқы екеуі темпераментті ішкі секреция бездері қызметінің арақатынасына байланысты болады деп санаса, П.Павлов ғылыми тұрғыдан дәлелдеді. Неміс анатомы Гейне темпераменттердің түрліше болуы жүйке жүйесінің тонусына байланысты десе, орыс ғалымы Зеланд ол ми қабығындағы молекулярлық қозғалыстың жылдамдығына байланысты дейді. Орыс педагогын А.Ф.Лесгафттың (1837-1909) көзқарасы темперамент қан сауыттарының жуандығы мен кеңдігіне байланысты деді.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министірліге
М. О. Әуезов атындағы Семей педагогикалық коллежді.

Тақырыбы: Сынып жетекшісінің оқушыларды танып
білу жолдары.

Дайындаған:

Семей 200

Адамның даралық психологиялық сипаттары.
Темперамент.
Жоспары:
1.Темперамент туралы тусінік, дамуы.
2. Темперамент түрлері, оларға сипаттама.
3. Темперамент типтерінің өзгеруі, оларды тәрбиелеу

Адамдар сыртқы бейнесі мен түр – тұлғасы жағынан бір – біріне ұқсас
болғанымен, мінез – кұлкы, темперамент ерекшеліктері, қабілеті мен
икемділігі жағынан әрқайсысының даралық ерекшеліктері болады.
Табиғатта жеке дара ерекшеліктерімен сипатталатын үш түрлі нәрсе бар:
бірі – бір түп ағаштың жапырақтарының бедері жағынан ұқсаумауы, 2-шісі –
темперамент, мінез – құлқы бірдей адам болмауы, 3-шісі адамдардың саусақ
бедері ұқсамайды.
Әрбір адамның жеке басына тән дара өзгешіліктің бірі-
темперамент.Темперамент сөзі красис деген грек сөзін латынша-
темпераментум дейді. Мәні заттар мен нәрселердің мөлшер шамаластығы дегенді
білдіреді. Темперамент-жүйке жүйесінің табиғи типтік қасиеттеріне тәуелді,
жеке адамға тән дара өзгешілігі. Алғаш мәнін ашуға көңіл аударып, еңбек
жазған-ертедегі грек ғалымы Гиппократ (б.з.д. 460-356 ж). Ол денедегі,
(тіршілік шырындарына) организм өзгешеліктері байланысты деп санады; денені
жылытатын-қан, салқындататын-сол, құрғататын от, дымқылдандыратын-қара
өт.Булар бір-бірімен белгілі бір пропорциялық қатынаста болады. Осы заттар
қатынасының мөлшеріне қарай әрбір адамның өзінің даралық өзгешелігі болады.
Қанның пропорциялық мөлшері көп болса-сангвиник (лат.сангулс);сол көп
болса-флегматик(гр. флегма), от көп болса-холерик(гр. холе),қара от-
меланхолик (гр. мелайнехом) деп 4 типке бөлген№ Гиппократтан кейін Римнің
дәрігері ғалым Гален (129-199) темпераментсанын13-ке жеткізді. Ол адамның
психологиялық, физиологиялық, адамгершілік қасиеттеріне байланысты
сапаларын қосып қарады.XVII ғ. Атақты неміс философы И.Кант (1724-1804)
1798ж.(Антропология) деген еңбегінеде темпераменттің 4 турін психологиялық
қасиет деп сипаттама берді. XIX ғ. Соңында әйгілі неміс психологы В.Вундт
темпераменттер адамның (жан дүние тебіреністерінің) күш-қуаты мен
жылдамдығының арақатынастарына тәуелді болады деп есептеді. Темперамент
туралы ілімнің тарихының дамуына неміс психологы Крегмер, американ
психологы Шелдон, орыс психологы И.П.Павловтар өз үлестерін қосты. Алғашқы
екеуі темпераментті ішкі секреция бездері қызметінің арақатынасына
байланысты болады деп санаса, П.Павлов ғылыми тұрғыдан дәлелдеді. Неміс
анатомы Гейне темпераменттердің түрліше болуы жүйке жүйесінің тонусына
байланысты десе, орыс ғалымы Зеланд ол ми қабығындағы молекулярлық
қозғалыстың жылдамдығына байланысты дейді. Орыс педагогын А.Ф.Лесгафттың
(1837-1909) көзқарасы темперамент қан сауыттарының жуандығы мен кеңдігіне
байланысты деді.
Темперамент жайында көзқарас білдірген қазақ жазушысы Ж.Аймауытов. Ол
өзінің 1928ж. (Жан жүйесі және өнер таңдау) деген еңбегінде темперамент
түрлерін, жалпы психология ғылымының өзекті мәселелерін қарастырды.
Темпераменттің физиологиялық негіздерін ғылыми тұрғыдан академик И.П.Павлов
түсіндірген.Ол жүйке жүйесінің типтері ми қабығындағы қозу, тежелеудің
күші, тепе-теңдігі, қозғалғыштығынана құралатынан айтты.
2.Жүйке жүйесінің белгілі типі белгілі адам қылығына, іс-әрекеті мен
еңбегінен, сөзі мен ойыннан көрінуіне байланыстысангвиник, холерик,
флегматик, меланхолик деп 4-ке бөліп қарастырамыз.
Сангвиник-эмоциолық қозуы шапшаң, бірақ тұрақсыз, көңіл-күйі өзгермелі.
Әсершіл көңіл-күйі ұзақ уақыт мұңаймайды. Қозғалғыш еті тірі, мимика қимылы
көп. Ашық, ақжарқын, бастаған ісін аяқтамай қалдырады, берген уәдесіне
берік емес. Ойынға белсенді, рөлін өзгертіп отырады, тез өкпелейді, лезде
оны ұмытып, күле бастайды.
Холерик- эмоцияға берілуі шапшаң. Шыдамсыз, күйгелек. Әп-сәтте қызып,
күйіп-пысады. Бастан кешкен сезімі санасында терең із қалдырады. Іс әрекет
атқаруға бейімді, пысық. Анық, әсерлі, мәнерлі сөлейді. Сезім күйі сөзінен,
мимика, пантомимкасынанбілінеді. Холерик бала белсеңді, батыл келеді.
Меланхолик-эмоциялық көтерілуі табанды, күшті. Әр нәрседен ауыр әсер
алады, көңіл-күйі бірқалыпты ұзақ уақыт сақталады, көбіне жабырқау, қайғылы
болады. Сырттан кедергі кездессе уайымшыл. Қимыл-қозғалыссы баяу. Ақырын
мәнерсіз сөйлейді,көңіл сезімі қимылынан көрінбейді. Өзі тұйық, кісіменкөп
араласпайды. Іс-әрәкетке бірден араласпайды, араласа тиянақты аяқтайды.
Меланхолик бала сыпайы, момын, ұялшақ, ренжісе көпке дейін ұмытпайды,
ойынға бірден араласа қоймайды.
Флегматик-эмоциялық қозуы әлсіз, көңіл-күйі байсалды, баяу өзгереді,
сылбыр. Сезім күйі қимыл әрекетінен білініп тұрмайды. Мимикасы,
пантомимкасы мәнерсіз. Монотонды сөйлейді. Кісімен араласуы маруымсыз.
Бастаған ісіне тиянақты, аяқтап шығады.
Флегматик бала баяу, орнықты. Кісіге үйірлігі аз, тыныштықты жақсы
көреді. Жанжал, сауыққа әуес емес, бөтенге міндет артып өкпелемейді.
Жоғарыда айтылған таза темперамент типтері өмірде сирек кездеседі.
Көбінесе әртүрлі тип араласса жүреді. Мысалы: холерик+меланхолик;
флегматик; сангвиник+холерик; флегматик. Аралас типте холерик+ сангвиник
болса, сангвиник дейміз.
3. Жүйке жүйесінің типтері өзгеріп, дамиды. Оның өзгеруі организм
тіршілігі өзгерістерінің бәріне әсер етеді, іс-әрекетке өзгеріс әкеледі.
Темперамент-жүйке жүйесінің туа пайда болатын типтік қасиеті№
Темперамент типтерін тәрбиелеуді баланың ерік –жігерін, мінез бітімін,
эмоция мен сезімін дамытумен ұштастыру тиімді. Ерік жігері күшті бала өз
темпераментін тәрбиелеп, жетілдіруі оңай. Балалар темперамент типтерін
тәлім-тәрбие барысында ескеру өте маңызды. Баланың типтік сипаттын жақсы
білу үшін флегматикті сабақ кезеңінің басында қадағалау, сангвиникті ісін
бастаған кезден бақылау керек. Меланхоликті тәртіпсіздігі үшін суық қабақ
пен жеткілікті, ал холерикке байсалды үнмен қатаң ескерту жасау, қажет
болса қайталау керек. Басты мақсат-шәкірт темпераментімен танысып, ұнамды
қасиеттерін сапалы ерекшеліктерін дамыту. Темперамент адамның психикалық
әрекетінің сыртқы көрінісінде із қалдырғанмен, ақыл-ойының әдістеріне
елеулі әсер етпейді. Өйткені, темперамент-адамның дара психологиясының
өзіндік бір сипатты ғана.

Қабілет.
Жоспары:
1. Қабілеттің жалпы сипаты.
2. Нышан және қабілет.
3. Қабілеттің даралық айырмашылығы.

Қабілет-мақсатқа бағыталған, тәлім-тәрбие жумысына байланысты адамның
бір іс- әрекетке уйымдасқан турде бейімделуі, оны нәтижем етіп атқаруы.
Қабілет- әр адамның белгілі бір іс- әрекет түріне икемділігі.
Адамның қабілеттілігі оған ықпал ететін тәрбиеге орай әр түрлі сипатта
болады. Адамның іс- әрекетке қабілетті болуы мынадай 2 түрлі көрсеткіш
арқылы анықталады.
1. Іс- әрекетті тез өзгерту.
2. Іс- әрекетті орындау нәтижесінің сапасы.
Егер адам бірден қолға алған істі қалайда тез, табысты меңгеріп, соған
лайық дағдыны оңай игеріп, белгілі бір деңгейде жетістіктерге жетсе оны
қабілетті адам дейді. Оның сыры неде? әрбір адамның іс- әрекетті орындау
тәсілі оның психикалық таным үрдісінің даму ерекшелігіне, жүйке жүйесінің
жұмысына, сезім мүшелерінің сыртқы тітіркендіргіштерге әсерленуіне
байланысты.
Қабілеттілік- адамдағы жеке- дарадемдік ерекшелік, бір адамның екінші
адамнан айырмашылығын көрсететін психологиялық сипаты. Мысалы: саусақтың
салалы болуы- музыкантарға, бойшаң болуы- спортшы- баскетболшыға тән
ерекшелік. Бундай ерекшеліктер қабілеттіліктің іс- әрекетті табысты болуына
көмектесетін белгілер ғана, ал аса қажетті қасиет, мысалы: музыка саласында
әуенді есту, ырғақты сезу, айыра алу т.б.
Кез- келген адамның бірнеше түрлі іс- әрекетті атқаруға бейімділігі
болады. Бейімділік – адам қабілетінің жалпы түрі; өмір сүру мен тіршілік
етуге деген икемі және әрекетшіл көрінісі.
Адамның даралық ерекшелігінен оның арнаулы қаблеті де аңғарылады. Ол
белгілі бір істі үздік орындауынан көрінеді.
2.Зерттеулердің көпшілігі адам қабілеті тұқым қуалау факторына
байланысты деген көзқарасты қолдайды. Әр адамның қабілеті-оған туа
берілетін өзіндік дара табиғи қасиет. Сонымен қатар қабілет-адамның даралық
психологиялық ерекшелігі. Туа пайда болатын қабілеттің дамуына негіз
болатын анатомиялық және физиологиялық ерекшелік-нышан. Нышанның табиғи
негізі-жоғары жүйке жүйесінің қызметі, мидағы қозу, тежелу әрекеті, олардың
алмасып отыруы. Ол өмір тәжірибесінеде дамиды.
Нышан-мидың, жүйкежүйесінің адамдар арасындағы табиғи даралық
өзгешеліктерін айыруға себеп болатын тума анатомиялық және физиологиялық
ерекшеліктері. Нышанның ерекше түрі адамда жас кезінен байқалады. Мысалы,
Д.Нүрпейісова өзінің күйшілік қабілетін 8 жасынан байқатса, әйгілі қазақ
кино негізін салушы Ш.айманов бала кезінен өенрге әуес, М.О.Әуезов өзнің
Еңлік-Кебек пьесасын 20 жасында жазған. Бундай жетістіктер адамның
балалық шағында байқалмыса, қабілет жоқ деп айтуға болмайды. Кешірек
көрініс беруі мүмкін.
3. Адамдар қабілетінде жеке адамға тән айырмашылықтар да болады, яғни
іс- әрекетінің нәтижесі біреуде сапалы, екіншіде сапасыз. Ол оның іс-
әрекетінің нәтижесінен көрінеді: Қызығушылық адамда объектіні жанжақты
танып білуге умтылудан туады, ал бейімділік- нақты іс- әрекетті орындауға
талпыну.
Адамның жетістікке жетуі үшін қабілет, қызығушылық, бейімділіктен тыс
мінезінде еңбексүйгіштік, табандылық, батылдық сияқты сапалары болуы тиіс
Адам қабілетінің даралық ерекшкліктеріне: талант; дарындылық;
данышпандық қасиеттер жатады.
Дарындылық- адамның белгілі бір іске деген айрықша қабілетілігі.
Қазақтың әншілік, ақындық, серілік қасиеттерімен танылған Ақан сері, Біржан
сал; Үкілі Ыбрай; Әсет т.б.
Қабілеттің жоғары денгейде дамуы- талант.
Талант- адамның нақты бір істі нәтижелі орындаудағы қабілеттінің
біршама жағымды қасиеттерінің озара байланысты үндесуі.
Данышпандық- адамның ақыл- ойы мен іс- әрекетінің ең жоғары дәрежеге
көтерілуі. Данышпандық қасиет- адамның жалпы және арнаулы қабілетінің
жиналып, ерекше нәтиже беруі. Сондай адамдар қатарына Аристотель, Толе би,
Абай т.б. жатқызамыз. Қабілет- адамның даралық психологиялық қасиеті. Адам
қабілеттілігі мен оның түрлі деңгейдегі дамуының негізгі факторы- еңбек.

Мінез.
Жоспары:
1. Мінез туралы түсінік.
2. Мінез бітістері.
3. Мінездегі ерік сапалары.
4. Мінез және темперамент.

Мінез термині гректің характер деген сөзінен шыққан. Мағынасы із
қалдыру дегенді білдіреді.
Мінез-әрбір адамның жеке басына тәнөзіндік психологиялық қасиеттер мен
ерекшеліктердің жиынтығы. Мінез ерекшеліктері әркімде әрқилы жағдайда
байқалады. Ол адамның даралық өзіндік психикалық қасиеттері.Адам мінезінің
даралық ерекшелік екендігін ғылым тарихында тұңғыш рет ертедегі грек
философы Теофраст (б.з.д. IV-VII ғғ.) сипаттап жазған. Ол мінезді адамныңғ
адамгершілік сипатына тән қасиет деген.
XIXғ. Француз ғалымы А.Бен мінезді психологиялық ерекшелік, ақыл-ой
ерекшелігі деп санады.
И.Кант (XVIIIғ) сінезді темпераментпен салыстыра отырып, оны адамда жүре
пайда болатын қасиет деп анықтады. Мінез-адамның өмірлік бет алысын,
өзіндік әрекетінің айырмашылығын сипаттайтын сапалық өзгешелік. Ол көп
қасиеттің бірлігі, адамды әр қырынан көрсететін қасиет.
Мінездің моральдық жағынан тәрбиелілігі, бірқалыптығы, толықтығы, күші
мен айқындығы, салмақтылығы негізгі сапа болып табылады.
Рухани дүниесі бай қажеттері мен қызығулары, талғамы мен ой өрісі кең
адамдарды толық мінезді адамдарға жатқызады. Мінез сапасының бірі-
бірқалыптылығы. Мінездің толық болуы, тұрақтылығы бірқалыптылықты құрайды.
Ондай мінезді адам басқалардың жетегінде кетпейді, өзінің көзқарасы болады.
Абай: Бойда қайрат, ойда көз, болмаған соң айтпа сөз деп тегін айтпаған.,
жақсы мінезге оның байсалдығы салмақтылығы да жатады. Мінезі осындай
адамдар алдына мақсат қоя алады.
Мінез адамның психикалық қасиетімен, қабілетімен тығыз байланысты.
Адамның мінез бітістері:
1. Адамның басқалармен қатынасын білдіретін мінез бітістері. Оған:
(ізгіл) гуманизм, қайырымдылық, үйерсектік.
2. Адамның өз ісіне қатынасын білдіретін мінез бітістері: еңбңксүйгіштік,
тиянақсыздық, кертартпалық т.б.
3. Адамның өзіне-өзі қатынасын білдіретін мінез:қарапайымдылық, өзін-өзі
сынай алу, талап қоя білушілік, мақтаншақтық т.б.
Өзін-өзі меңгңре алу. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.