Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландыру
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.тарау. Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландырудың экономикалық ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.1 Қазақстан Республикасының “Бюджет кодексіне” шолу ... ... ... ... ... ..4
1.2 Әлеуметтік сферадағы бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2.тарау. Жергілікті бюджеттің әлеуметтік сфераға шығыстарын жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.1 Әлеуметтік бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары ... ... .8
2.2 Мемлекеттік резервтерді жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
2.3 Әлеуметтік қамсыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.тарау. Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландырудың экономикалық ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.1 Қазақстан Республикасының “Бюджет кодексіне” шолу ... ... ... ... ... ..4
1.2 Әлеуметтік сферадағы бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2.тарау. Жергілікті бюджеттің әлеуметтік сфераға шығыстарын жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.1 Әлеуметтік бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары ... ... .8
2.2 Мемлекеттік резервтерді жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
2.3 Әлеуметтік қамсыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика аумағындағы жинақталған жалпы қаржы қарым-қатынасының, даму тәжірибелерін біліп, дұрыс пайдалану қажет.
Нарықтық механизмге көшуге жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды,кешенді мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық әлуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең аз қамтылған жіктерін, сондай-ақ денсаулық сақтау, бiлiм беру, мәдениет мекемелерiн әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмiнде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы - нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгiжәне мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметтiк – экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң , оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көрсете бiлудiң маңызы зор.
Қаржы қатынастарының теориясын зерделейтін қаржының мақсаты қаржы категорияларын, ұғымдарын, терминдерін ұғып алуда олардың сыныптамасын әлеуметтік экономикалық процестердегі маңызы мен формасын, орнын біліп алу теориялық және практикалық жағынан қамтамасыз ету; сонымен бірге қаржыны ұйымдастыру нысандарының өзара байланысы мен өзара іс әрекетін және оның қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуының нақтылы жағдайларындағы қолданудың әдістерін түсінуге қол жеткізу міндеті болып табылады.
Нарықтық механизмге көшуге жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды,кешенді мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық әлуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең аз қамтылған жіктерін, сондай-ақ денсаулық сақтау, бiлiм беру, мәдениет мекемелерiн әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмiнде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы - нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгiжәне мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметтiк – экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң , оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көрсете бiлудiң маңызы зор.
Қаржы қатынастарының теориясын зерделейтін қаржының мақсаты қаржы категорияларын, ұғымдарын, терминдерін ұғып алуда олардың сыныптамасын әлеуметтік экономикалық процестердегі маңызы мен формасын, орнын біліп алу теориялық және практикалық жағынан қамтамасыз ету; сонымен бірге қаржыны ұйымдастыру нысандарының өзара байланысы мен өзара іс әрекетін және оның қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуының нақтылы жағдайларындағы қолданудың әдістерін түсінуге қол жеткізу міндеті болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. – Алматы: Юрист,2004 ж
2. Салық кодексі – “Бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жөнінде” ҚР Заңы. – Алматы: Юрист,2003 ж.
3. Қазақстан Республикасының заңдары.
4. Указ Президента Республики Казахстан “Об утверждении Положения о Счетном комитете по контролю за исполнением республиканского бюджета” от 05.08.2002 г. №917.
5. Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулылары.
6. Министрліктер мен ведомстволардың нұсқаулық материалдары.
7. Құлпыбаев С., Ынтыкбаева С.Ж., Мельников В.Д. Қаржы: Оқулық / - Алматы. Экономика, 2010- 522 бет
8. Н.А. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. 1993.
9. Виноградов С.А. Человек и общество. Алматы, М. С.И. Социологические исследования. 1998.
10. Сапаргалиев Г.С. Конституционное право РК. Алматы: 1998
11. А.Н.Сагиндыкова. Конституционное право РК. Курс лекций – Алматы : “Білім”, 1999г. С 336.
12. Қазақстан Республикасының Заңы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
13. Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы, ҚР Үкіметінің 2001 жылғы 27 маусымдағы № 886 қаулысы.
14. Жайлин ғ.А. Азаматтық құқық. Оқулық – Алматы, 2003 - 170 б.
15. Құлпыбаев Қ.С. Қаржы. Оқу құралы – Алматы: 2003.
16. «Мемлекеттік атаулы көмек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 2001 жылы 17 шілде.
17. Жұматай И. Қазақстан Республикасында кедейшілікке қарсы күрес, әлеуметтік қорғау, тұрғындардың әл-ауқатын жақсарту – саясатты ізгілендірудің басты бағыты //. 2007. № 12. 71 б.
2. Салық кодексі – “Бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жөнінде” ҚР Заңы. – Алматы: Юрист,2003 ж.
3. Қазақстан Республикасының заңдары.
4. Указ Президента Республики Казахстан “Об утверждении Положения о Счетном комитете по контролю за исполнением республиканского бюджета” от 05.08.2002 г. №917.
5. Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулылары.
6. Министрліктер мен ведомстволардың нұсқаулық материалдары.
7. Құлпыбаев С., Ынтыкбаева С.Ж., Мельников В.Д. Қаржы: Оқулық / - Алматы. Экономика, 2010- 522 бет
8. Н.А. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. 1993.
9. Виноградов С.А. Человек и общество. Алматы, М. С.И. Социологические исследования. 1998.
10. Сапаргалиев Г.С. Конституционное право РК. Алматы: 1998
11. А.Н.Сагиндыкова. Конституционное право РК. Курс лекций – Алматы : “Білім”, 1999г. С 336.
12. Қазақстан Республикасының Заңы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
13. Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы, ҚР Үкіметінің 2001 жылғы 27 маусымдағы № 886 қаулысы.
14. Жайлин ғ.А. Азаматтық құқық. Оқулық – Алматы, 2003 - 170 б.
15. Құлпыбаев Қ.С. Қаржы. Оқу құралы – Алматы: 2003.
16. «Мемлекеттік атаулы көмек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 2001 жылы 17 шілде.
17. Жұматай И. Қазақстан Республикасында кедейшілікке қарсы күрес, әлеуметтік қорғау, тұрғындардың әл-ауқатын жақсарту – саясатты ізгілендірудің басты бағыты //. 2007. № 12. 71 б.
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1-тарау. Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландырудың экономикалық
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. Қазақстан Республикасының “Бюджет кодексіне” шолу ... ... ... ... ... ..4
2. Әлеуметтік сферадағы бюджет тапшылығын қаржыландырудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2-тарау. Жергілікті бюджеттің әлеуметтік сфераға шығыстарын
жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 8
2.1 Әлеуметтік бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары ... ... .8
2. Мемлекеттік резервтерді
жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
3. Әлеуметтік
қамсыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..15
Кiрiспе.
Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін
қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика аумағындағы жинақталған жалпы
қаржы қарым-қатынасының, даму тәжірибелерін біліп, дұрыс пайдалану қажет.
Нарықтық механизмге көшуге жағдайында мемлекеттік бюджеттің
қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды,кешенді мақсатты
бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық әлуетті
арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең аз қамтылған
жіктерін, сондай-ақ денсаулық сақтау, бiлiм беру, мәдениет мекемелерiн
әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы - нарықтық қатынастардың
құрамды бөлiгiжәне мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл
орайда қаржының әлеуметтiк – экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң , оның iс-
әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын
ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды
пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көрсете бiлудiң маңызы зор.
Қаржы қатынастарының теориясын зерделейтін қаржының мақсаты қаржы
категорияларын, ұғымдарын, терминдерін ұғып алуда олардың сыныптамасын
әлеуметтік экономикалық процестердегі маңызы мен формасын, орнын біліп алу
теориялық және практикалық жағынан қамтамасыз ету; сонымен бірге қаржыны
ұйымдастыру нысандарының өзара байланысы мен өзара іс әрекетін және оның
қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуының нақтылы жағдайларындағы
қолданудың әдістерін түсінуге қол жеткізу міндеті болып табылады.
1-тарау. Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландырудың экономикалық ролі
1.1 Қазақстан Республикасының “Бюджет кодексіне” шолу.
Осы кодекс бюджеттік және бюджетаралық қатынастарды рейтейді және
бюджет жүйесі жұмыс істеуінің, бюджет қаражаттарының құрылуы мен
пайдалануының негізгі ережелерін, принціптері мен тетіктерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен және қабылдануы осы кодекске
көзделген өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады.
Егер Қазақстан республикасының бекіткен халықаралық шартта осы
Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың
ережелері қолданылады.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында қолданысқа болады және борлық жеке және заңды тұлғаларға
қолданылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың тиісінше республикалық және жергілікті бюджеттерден тиісті
қаржы жылына арнап ақша бөлу туралы актілері, осы атілердің қайтарымды
негізде ақша бөлу туралы ерешелерін қоспағанда, ағымдағы қаржы жылы
аяталғаннан кейін күшін жояды.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар, тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы мәслихаттардың шешімдері, сондай – ақ Қазақстан
Республикасының үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың оларды іске
асыру туралы актілері тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына бастап қолданысқа
енгізіледі. [1, 5-б.]
Мемлекеттік бюджет –араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке
алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін,
талдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық
бюджет;
Инвестициялық ұсыныс –инвестициялық жобаның мақсатын, оған жету
жолдарын көрсетені және инвестициялық жобаны одан әрі үшін оны алдын ала
іріктеуді жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз ететін инвестициялық жоба
тұжырымдамасы;
Кассалық алшақтық –қаржы жылы ішінде шығыстар көлемінің бюджетке
түсетін түсімдер мен бюджет қаражатының бос қалдықтары көлемінен асып
түсуі;
Жергілікті бюджет –облыстық бюджет, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеті, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті;
Кодексте пайдаланылатын Қазақстан Республикасының басқа да
заңдар салаларының ұғымдары, егер осы Кодексте өзгеше көзделмеген болса,
Қазақстан Республикасы заңдарының осы салаларында пайдаланып жүрген
мәнінде қолданылады.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
осы баптың 1-тармағында көрсетілген құрылым бойынша жүзеге асырылады. [1, 7
–б.]
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
Тұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойынша шикізат секторы ұйымдарынан
республикалық бюджетке түсетін түсімдердің бекітілген және нақты көлемдері
арасындағы айырма ретінде айқыналатын республикалық бюджет шығынын өтеуге
жұмсалады. Өтем мөлшері республикалық бюджеттің түсімдер бойынша толық
атқарылмаған жалпы сомасынан аспауға тиіс.
1.2 Әлеуметтік сферадағы бюджет тапшылығын қаржыландырудың
жолдары
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңестірген, яғни
баланстаған дұрыс. Баланс — бұл тепе-теңдік,бюджетті жасаған кезде негізгі
мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жай-күйіне
жету болып табылады. Кірістердің шығыстардан, яғни бюджетке түсетін
түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және қайтарымды негізде бөлінетін
кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет артығын —профицитті қүрайды. Ол
мемлекеттік борышты өтеуге бағытталады немесе бюджеттік қаражаттардың
(республикалық және жергілікті бюджеттегі) бос қалдығын құрауы мүмкін.
Аяқталған бюджет жылы бойынша бюджет кезеңінің аяғында қалыптасқан
бюджеттік қаражаттардың бос қалдықтары үкімет пен жергілікті атқарушы
органдардың арнайы шоттарына есептеледі және кассаның айналымдағы нақты
ақшасының өсіміне және биліктің тиісті органының мемлекеттік борышын жабуға
пайдаланылады. Мұндай қажеттік болмаған жағдайда бүл қаражаттарды пайдалану
туралы шешімдерді тиісті әкімшіліктер қабылдайды.
Шығыстардың кірістерден асып түсүі мемлекеттік бюджеттің тапшылыгын
тудырады. Тапшылықтың едәуір әрі түрақты болуы қаржының дағдарыстық жай-
күйін сипаттаңцы.
Тапшылықтың ұйғарымды деңгейі деп елдің жалпы ішкі өнімге қатысты 2-3%
мөлшері саналады. Мүндай жағдайда тапшылық мемлекеттік қарыздар шығарудың
немесе қағаз ақшалар эмиссиясының көмегімен біршама жеңіл жабылуы мүмкін.
Бюджеттің едәуір және созылмалы тапшылығы кезінде қарыздар мемлекеттің
қажеттіліктерін жаппайды, олар ақшаның қосымша (яғни тауар айналымының
қажеттіліктерінен тыс) эмиссиясымен қамтамасыз етіледі, бұл инфляцияның
дамуына, ақша айналысы заңының бұзылуына, ақшаның қүнсыздануына, нақтылы
табыстардың және халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуіне апарып соғады. [7]
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға
негізделеді.
1. Жыл сайынгы теңгерілетін бюджет. Мүндай бюджет мүндаға дейін
фискалдық саясаттың мақсаты деп есептелді. Алайда бюджеттің мұндай жай-күйі
фискалдық саясаттың тұрақтандырушы, циклге қарсы бағыттылығын азайтады.
Бюджетті тең-геру тіпті экономикалық циклдың ауытқуын үлғайтуы мүмкін.
Жүмыссыздықтың болуы және халықтың табысының қүлдырауы кезінде салық
түсімдері автоматты түрде қысқарады. Бұл жағдайда бюджетті теңгеру үшін
мемлекетке не салықтардың мөлшерлемелерін арттыруы, не мемлекеттің
шығыстарын қысқартуы, не бүл екі әрекеттіде жүзеге асыруы қажет.
Қорытындысы жиынтық сұранымның қысқаруы және өндірістің одан сай-ын
қүлдыруы болып табылады. Бюджетті теңгеру саясаты сонымен бірге инфляцияны
үдетуі мүмкін. Инфляцияның болуы кезінде ақшалай табыстардың артуы
автоматты түрде салық түсімдерін көбейтеді. Бюджеттің артығын жою үшін
мемлекет мына шараларды қолдануы тиіс: не салықтардың мөлшерлемелерін
төмендетуі, не мемлекеттің шығыстарын көбейтуі, не бұл екі шараның
үштастырылуын пайдалануы тиіс.
2. Циклдік негізде теңгерілетін бюджет. Бұл тұжырымдамаға сәйкес
бюджет жыл сайын емес, экономикалық циклдың барысында теңгеріледі.
Өндірістің құлдырауын болдырмау үшін мемлекет тапшылықты әдейілеп жасай
отырып салықтарды азайтады және шығыстарды көбейтеді. Экономиканың келесі
өрлеуі кезінде мемлекет салықтарды көбейтеді және шығыстарды қысқартады, ал
пайда болған бюджеттің артығы қүлдырау жылдарындағы тапшылықтарды өтеуге
бағытталады. Сөйтіп, циклге қарсы фискалдық саясат және экономикалық цикл
ішінде бюджетті теңгеру жүргізіледі. Құлдыраулар мен өрлеулер терендігі мен
ұзақтығы бойынша бірдей болмайтындығы, мұның өзі бюджеттің циклдік
теңгерімділігін бұзатындығы бұл тұжырымдаманың әлсіз буыны болып табылады.
3.Қаржының функциялық тұжырымдамасының мақсаты макроэкономикалық
тұрақтылыққа, инфляциялық емес толық қамтылуды қамтамасыз етуге жету үшін
жалпы экономиканы теңгеру болып табылады. Бұл тұжырымдама кезінде бюджетті
теңгеру болмашы мәселе болып табылады, бюджет тапшылықтары мен мемлекеттік
борыштың да, бюджет артығының да болуына рұхсат етіледі. Бұл жағдайда
экономикалық өсуге қарай салық жүйесі бюджетке түсетін түсімдерді автоматты
түрде қамтамасыз етеді, ал микроэкономикалық түрақтылық бұл өсуді
ынталандыратын болады, мүның нәтижесінде тапшылық өзін-өзі қаржыландырады
деп шамалауға болады. Бұдан басқа, мемлекет салықтармен іс жүзінде шексіз
айлашарғы жасай алады және бюджеттің тап-шылығын жаба алады. Бұл
түжырымдамада сонымен бірге тапшылықтар мен ірі мемлекеттік борыштың болуы
қалыпты экономика үшін қауіпті емес деп шамаланады. [2]
Циклдік негізде және функциялық қаржы тұжырымдамасында теңгерілетін
бюджеттің түжырымдамасына бағдарланған фискалдық саясат ақша айналысының
жай-күйін есепке алатын, бюджет тапшылығының қалыптасуына бақылауды,
мемлекет шығыстарының бағыттары бойынша тиімді шараларды қаржыландыруды
қамтамасыз ететін қаржылық шаралардың негізделген бағдарламасын әзірлеуді
қажет етеді.
Бюджеттік процесс — бюджетті жоспарлау, әзірлеу, қарау, бекіту,
атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет
есебі мен есептемені жүргізу, мемлекетгік қаржылық бақылау, сонымен бірге
байланыстырылған гранттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі бюджет
заңнамасымен регламенттелінген қызмет. Бюджеттік процестің барлық
стадиялары өзара байланысты және қоғамның экономикалық процестерін гана
емес, соньшен бірге саяси өмірінің тікелей бейнеленуі болып табылады.
Қазақстан Республикасында бюджеттік процесс Бюджет кодексіне, "Қазақстан
Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы", жыл сайынғы
"Республикалық бюджет туралы" занға жөне Қазақстан Республикасының басқа
зандарына сәйкес жүргізіледі. Бұл зандар әр түрлі деңгейдің бюджеттерін
қалыптастыру процесінде пайда болатын қаржы қатынастарын реттейді,
республикалық және жергілікгі бюджеттерді әзірлеу, қарау, бекіту, атқару
жөне бақылау төртібін белгілейді. [4, 3 –б.]
2- тарау. Жергілікті бюджеттің әлеуметтік сфераға шығыстарын жоспарлау
2.1 Әлеуметтік бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары.
Жергілікті бюджеттің шығыстары — бұл аумақтық тұрғыда жұмыс істеуімен
байланысты ақша шығындары. Экономикалық категория ретінде олар қоғамдық
өндірісті дамытып, жетілдіру, қоғамның сан алуан қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында жалпы ішкі өнімнің бір бөлігін бөлумен және
тұтынумен байланысты экономикалық қатынастарды білдіреді.
Жергілікті бюджеттің шығыстары — аумақтық тұрғыда қаржы саясатының
маңызды құралы, оның орталықтандырылған және орталықтандырылмаған
кірістерін пайдалануға байланысты болатын қаржы қатынастарының бір бөлігі.
Жергілікті бюджет шығыстарының өзгешелігі сол, ол қызметтің тек мемлекеттік
сферасының қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Сондықтан жергілікті бюджет
шығыстарының мазмұны мен сипаты мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік,
басқару, қорғаныс және т.б. функцияларымен тікелей байланысты. [10]
"Шығыстар" ұғымының қос мағынасы бар:
1. Ақша қаражаттарын олардың мақсатты арналымы бойынша пайдалану, яғни ақша
қаражаттарын айырбас процесінде тікелей рәсуалау. Бұл жағдайда шығыстардың
құрамына түпкілікті табыстардың есебінен жүзеге асырылатын өндірістік және
өндірістік емес сфера кәсіпорындары мен ұйымдарының, халықтың шығыстары
кіреді, ал жалпы қоғамдық өнім үш қорға: орын толтыру қорына, қорлану
қорына, тұтыну қорына ыдырайды.
2. Айырбас процесінде қаражаттарды нақтылы жұмсаудан бөлгіштік сипаттағы
шығыстарды ажырата білген жөн, бұл шығыстар қаржы арқылы қалыптасады: жалпы
мемлекеттік қорларды пайдаланған және кәсіпорындардың қорларын мақсатты
арналым бойынша бөлген кезде; ақша шығыстары барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілердің түпкілікті табыстарын қалыптастырудың негізі болып табылады.
Бұл екі аспект "шығыстар" ұғымының оның "шығындар" үғымына түрленген
кездегі қарама-қайшылық пен күрделілікті қамтып көрсетеді: егер "шығыстар"
түпкілікті рәсуаны, тұтынуды ("табыстарға" қарама-қарсы) қажет ететін
болса, "шығындар" "есепке жатқызылатын" алдымен, келешектегі табысты немесе
пайданы күтудегі шығындарды білдіреді. [9]
Шаруашылық жүргізудің әр түрлі жүйесінде (нарықтық және әкімшіл-
әміршіл) және тіпті экономика дамуының түрлі кезеңдерінде мемлекеттің рөлі,
оның функциялары мен қызмет саласы өзгеріп отыратындықтан, бұған сәйкес
мемлекеттің жасайтын шығыстарының құрамы мен көлемі тиісінше өзгеріп
отырады.
Жергілікті бюджет шығыстарының құрамына мемлекеттік бюджеттің,
мемлекеттік бюжеттен тыс қорлардың, мемлекеттік көсіпорындар мен
ұйымдардың, өндірістік және өндірістік емес сфералар мекемелерінің
шығыстары кіреді.
Мемлекеттік сектордың кәсіпорындары шығыстарының құрамына мыналар
кіреді:
1) өндірістік, шаруашылық-пайдалану қызметімен байланысты шығындар;
2) ұлғаймалы ұдайы өндіріске (негізгі құрал-жабдықтарға және айналым
капиталдарына) жұмсалатын шығындар;
3) бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдер;
4) көтермелеу жөне ынталандыру қорларына аударылатын аударымдар.
Шығындардың бірінші тобы қорлардың толық айналымымен байланысты
және өндіріс шығындарының орнын толтыру болып табылады және шартты түрде
шығыстарға жатады. Сондықтан кәсіпорындар бойынша мемлекеттің шығыстары
шығыстардың екінші және үшінші топтарын қамтиды.
Басқа категориялардың арасында мемлекет шығыстарының жайы мемлекеттік
меншіктің маңызымен және мемлекеттің қазіргі жағдайындағы рөлімен
анықталады. Мемлекет өндіріс құралдарының иесі болып табылады, өндірістік
процестердің үйымдастырушысы болады, жалпы қоғамдық өнімді жасауға және
бөлуге қатысады және өзінің функциялары мен міндеттеріне сөйкес мемлекет
шығыстарының жуйесі арқылы қоғамдық қажеттіліктердің едәуір бөлігін
қанағаттандырады. Реформалау кезеңінде республика экономикасында
мемлекеттік сектордың үлесі шұғыл төмендегенімен, бірақ тіпті мемлекет
иелігінен алу және жекешелендіру бағдарламасының орындалып отырғанымен, бұл
үлес 30-40% шегінде қалады, мұның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1-тарау. Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландырудың экономикалық
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. Қазақстан Республикасының “Бюджет кодексіне” шолу ... ... ... ... ... ..4
2. Әлеуметтік сферадағы бюджет тапшылығын қаржыландырудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2-тарау. Жергілікті бюджеттің әлеуметтік сфераға шығыстарын
жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 8
2.1 Әлеуметтік бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары ... ... .8
2. Мемлекеттік резервтерді
жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
3. Әлеуметтік
қамсыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..15
Кiрiспе.
Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін
қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика аумағындағы жинақталған жалпы
қаржы қарым-қатынасының, даму тәжірибелерін біліп, дұрыс пайдалану қажет.
Нарықтық механизмге көшуге жағдайында мемлекеттік бюджеттің
қаражаттары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта құруды,кешенді мақсатты
бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-техникалық әлуетті
арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең аз қамтылған
жіктерін, сондай-ақ денсаулық сақтау, бiлiм беру, мәдениет мекемелерiн
әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы - нарықтық қатынастардың
құрамды бөлiгiжәне мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл
орайда қаржының әлеуметтiк – экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң , оның iс-
әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын
ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды
пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көрсете бiлудiң маңызы зор.
Қаржы қатынастарының теориясын зерделейтін қаржының мақсаты қаржы
категорияларын, ұғымдарын, терминдерін ұғып алуда олардың сыныптамасын
әлеуметтік экономикалық процестердегі маңызы мен формасын, орнын біліп алу
теориялық және практикалық жағынан қамтамасыз ету; сонымен бірге қаржыны
ұйымдастыру нысандарының өзара байланысы мен өзара іс әрекетін және оның
қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуының нақтылы жағдайларындағы
қолданудың әдістерін түсінуге қол жеткізу міндеті болып табылады.
1-тарау. Әлеуметтік сфераны бюджеттік қаржыландырудың экономикалық ролі
1.1 Қазақстан Республикасының “Бюджет кодексіне” шолу.
Осы кодекс бюджеттік және бюджетаралық қатынастарды рейтейді және
бюджет жүйесі жұмыс істеуінің, бюджет қаражаттарының құрылуы мен
пайдалануының негізгі ережелерін, принціптері мен тетіктерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен және қабылдануы осы кодекске
көзделген өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады.
Егер Қазақстан республикасының бекіткен халықаралық шартта осы
Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың
ережелері қолданылады.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында қолданысқа болады және борлық жеке және заңды тұлғаларға
қолданылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың тиісінше республикалық және жергілікті бюджеттерден тиісті
қаржы жылына арнап ақша бөлу туралы актілері, осы атілердің қайтарымды
негізде ақша бөлу туралы ерешелерін қоспағанда, ағымдағы қаржы жылы
аяталғаннан кейін күшін жояды.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар, тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы мәслихаттардың шешімдері, сондай – ақ Қазақстан
Республикасының үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың оларды іске
асыру туралы актілері тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына бастап қолданысқа
енгізіледі. [1, 5-б.]
Мемлекеттік бюджет –араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке
алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін,
талдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық
бюджет;
Инвестициялық ұсыныс –инвестициялық жобаның мақсатын, оған жету
жолдарын көрсетені және инвестициялық жобаны одан әрі үшін оны алдын ала
іріктеуді жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз ететін инвестициялық жоба
тұжырымдамасы;
Кассалық алшақтық –қаржы жылы ішінде шығыстар көлемінің бюджетке
түсетін түсімдер мен бюджет қаражатының бос қалдықтары көлемінен асып
түсуі;
Жергілікті бюджет –облыстық бюджет, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеті, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті;
Кодексте пайдаланылатын Қазақстан Республикасының басқа да
заңдар салаларының ұғымдары, егер осы Кодексте өзгеше көзделмеген болса,
Қазақстан Республикасы заңдарының осы салаларында пайдаланып жүрген
мәнінде қолданылады.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
осы баптың 1-тармағында көрсетілген құрылым бойынша жүзеге асырылады. [1, 7
–б.]
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
Тұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойынша шикізат секторы ұйымдарынан
республикалық бюджетке түсетін түсімдердің бекітілген және нақты көлемдері
арасындағы айырма ретінде айқыналатын республикалық бюджет шығынын өтеуге
жұмсалады. Өтем мөлшері республикалық бюджеттің түсімдер бойынша толық
атқарылмаған жалпы сомасынан аспауға тиіс.
1.2 Әлеуметтік сферадағы бюджет тапшылығын қаржыландырудың
жолдары
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңестірген, яғни
баланстаған дұрыс. Баланс — бұл тепе-теңдік,бюджетті жасаған кезде негізгі
мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жай-күйіне
жету болып табылады. Кірістердің шығыстардан, яғни бюджетке түсетін
түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және қайтарымды негізде бөлінетін
кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет артығын —профицитті қүрайды. Ол
мемлекеттік борышты өтеуге бағытталады немесе бюджеттік қаражаттардың
(республикалық және жергілікті бюджеттегі) бос қалдығын құрауы мүмкін.
Аяқталған бюджет жылы бойынша бюджет кезеңінің аяғында қалыптасқан
бюджеттік қаражаттардың бос қалдықтары үкімет пен жергілікті атқарушы
органдардың арнайы шоттарына есептеледі және кассаның айналымдағы нақты
ақшасының өсіміне және биліктің тиісті органының мемлекеттік борышын жабуға
пайдаланылады. Мұндай қажеттік болмаған жағдайда бүл қаражаттарды пайдалану
туралы шешімдерді тиісті әкімшіліктер қабылдайды.
Шығыстардың кірістерден асып түсүі мемлекеттік бюджеттің тапшылыгын
тудырады. Тапшылықтың едәуір әрі түрақты болуы қаржының дағдарыстық жай-
күйін сипаттаңцы.
Тапшылықтың ұйғарымды деңгейі деп елдің жалпы ішкі өнімге қатысты 2-3%
мөлшері саналады. Мүндай жағдайда тапшылық мемлекеттік қарыздар шығарудың
немесе қағаз ақшалар эмиссиясының көмегімен біршама жеңіл жабылуы мүмкін.
Бюджеттің едәуір және созылмалы тапшылығы кезінде қарыздар мемлекеттің
қажеттіліктерін жаппайды, олар ақшаның қосымша (яғни тауар айналымының
қажеттіліктерінен тыс) эмиссиясымен қамтамасыз етіледі, бұл инфляцияның
дамуына, ақша айналысы заңының бұзылуына, ақшаның қүнсыздануына, нақтылы
табыстардың және халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуіне апарып соғады. [7]
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға
негізделеді.
1. Жыл сайынгы теңгерілетін бюджет. Мүндай бюджет мүндаға дейін
фискалдық саясаттың мақсаты деп есептелді. Алайда бюджеттің мұндай жай-күйі
фискалдық саясаттың тұрақтандырушы, циклге қарсы бағыттылығын азайтады.
Бюджетті тең-геру тіпті экономикалық циклдың ауытқуын үлғайтуы мүмкін.
Жүмыссыздықтың болуы және халықтың табысының қүлдырауы кезінде салық
түсімдері автоматты түрде қысқарады. Бұл жағдайда бюджетті теңгеру үшін
мемлекетке не салықтардың мөлшерлемелерін арттыруы, не мемлекеттің
шығыстарын қысқартуы, не бүл екі әрекеттіде жүзеге асыруы қажет.
Қорытындысы жиынтық сұранымның қысқаруы және өндірістің одан сай-ын
қүлдыруы болып табылады. Бюджетті теңгеру саясаты сонымен бірге инфляцияны
үдетуі мүмкін. Инфляцияның болуы кезінде ақшалай табыстардың артуы
автоматты түрде салық түсімдерін көбейтеді. Бюджеттің артығын жою үшін
мемлекет мына шараларды қолдануы тиіс: не салықтардың мөлшерлемелерін
төмендетуі, не мемлекеттің шығыстарын көбейтуі, не бұл екі шараның
үштастырылуын пайдалануы тиіс.
2. Циклдік негізде теңгерілетін бюджет. Бұл тұжырымдамаға сәйкес
бюджет жыл сайын емес, экономикалық циклдың барысында теңгеріледі.
Өндірістің құлдырауын болдырмау үшін мемлекет тапшылықты әдейілеп жасай
отырып салықтарды азайтады және шығыстарды көбейтеді. Экономиканың келесі
өрлеуі кезінде мемлекет салықтарды көбейтеді және шығыстарды қысқартады, ал
пайда болған бюджеттің артығы қүлдырау жылдарындағы тапшылықтарды өтеуге
бағытталады. Сөйтіп, циклге қарсы фискалдық саясат және экономикалық цикл
ішінде бюджетті теңгеру жүргізіледі. Құлдыраулар мен өрлеулер терендігі мен
ұзақтығы бойынша бірдей болмайтындығы, мұның өзі бюджеттің циклдік
теңгерімділігін бұзатындығы бұл тұжырымдаманың әлсіз буыны болып табылады.
3.Қаржының функциялық тұжырымдамасының мақсаты макроэкономикалық
тұрақтылыққа, инфляциялық емес толық қамтылуды қамтамасыз етуге жету үшін
жалпы экономиканы теңгеру болып табылады. Бұл тұжырымдама кезінде бюджетті
теңгеру болмашы мәселе болып табылады, бюджет тапшылықтары мен мемлекеттік
борыштың да, бюджет артығының да болуына рұхсат етіледі. Бұл жағдайда
экономикалық өсуге қарай салық жүйесі бюджетке түсетін түсімдерді автоматты
түрде қамтамасыз етеді, ал микроэкономикалық түрақтылық бұл өсуді
ынталандыратын болады, мүның нәтижесінде тапшылық өзін-өзі қаржыландырады
деп шамалауға болады. Бұдан басқа, мемлекет салықтармен іс жүзінде шексіз
айлашарғы жасай алады және бюджеттің тап-шылығын жаба алады. Бұл
түжырымдамада сонымен бірге тапшылықтар мен ірі мемлекеттік борыштың болуы
қалыпты экономика үшін қауіпті емес деп шамаланады. [2]
Циклдік негізде және функциялық қаржы тұжырымдамасында теңгерілетін
бюджеттің түжырымдамасына бағдарланған фискалдық саясат ақша айналысының
жай-күйін есепке алатын, бюджет тапшылығының қалыптасуына бақылауды,
мемлекет шығыстарының бағыттары бойынша тиімді шараларды қаржыландыруды
қамтамасыз ететін қаржылық шаралардың негізделген бағдарламасын әзірлеуді
қажет етеді.
Бюджеттік процесс — бюджетті жоспарлау, әзірлеу, қарау, бекіту,
атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет
есебі мен есептемені жүргізу, мемлекетгік қаржылық бақылау, сонымен бірге
байланыстырылған гранттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі бюджет
заңнамасымен регламенттелінген қызмет. Бюджеттік процестің барлық
стадиялары өзара байланысты және қоғамның экономикалық процестерін гана
емес, соньшен бірге саяси өмірінің тікелей бейнеленуі болып табылады.
Қазақстан Республикасында бюджеттік процесс Бюджет кодексіне, "Қазақстан
Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы", жыл сайынғы
"Республикалық бюджет туралы" занға жөне Қазақстан Республикасының басқа
зандарына сәйкес жүргізіледі. Бұл зандар әр түрлі деңгейдің бюджеттерін
қалыптастыру процесінде пайда болатын қаржы қатынастарын реттейді,
республикалық және жергілікгі бюджеттерді әзірлеу, қарау, бекіту, атқару
жөне бақылау төртібін белгілейді. [4, 3 –б.]
2- тарау. Жергілікті бюджеттің әлеуметтік сфераға шығыстарын жоспарлау
2.1 Әлеуметтік бюджет шығыстарын жоспарлаудың негізгі бағыттары.
Жергілікті бюджеттің шығыстары — бұл аумақтық тұрғыда жұмыс істеуімен
байланысты ақша шығындары. Экономикалық категория ретінде олар қоғамдық
өндірісті дамытып, жетілдіру, қоғамның сан алуан қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында жалпы ішкі өнімнің бір бөлігін бөлумен және
тұтынумен байланысты экономикалық қатынастарды білдіреді.
Жергілікті бюджеттің шығыстары — аумақтық тұрғыда қаржы саясатының
маңызды құралы, оның орталықтандырылған және орталықтандырылмаған
кірістерін пайдалануға байланысты болатын қаржы қатынастарының бір бөлігі.
Жергілікті бюджет шығыстарының өзгешелігі сол, ол қызметтің тек мемлекеттік
сферасының қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Сондықтан жергілікті бюджет
шығыстарының мазмұны мен сипаты мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік,
басқару, қорғаныс және т.б. функцияларымен тікелей байланысты. [10]
"Шығыстар" ұғымының қос мағынасы бар:
1. Ақша қаражаттарын олардың мақсатты арналымы бойынша пайдалану, яғни ақша
қаражаттарын айырбас процесінде тікелей рәсуалау. Бұл жағдайда шығыстардың
құрамына түпкілікті табыстардың есебінен жүзеге асырылатын өндірістік және
өндірістік емес сфера кәсіпорындары мен ұйымдарының, халықтың шығыстары
кіреді, ал жалпы қоғамдық өнім үш қорға: орын толтыру қорына, қорлану
қорына, тұтыну қорына ыдырайды.
2. Айырбас процесінде қаражаттарды нақтылы жұмсаудан бөлгіштік сипаттағы
шығыстарды ажырата білген жөн, бұл шығыстар қаржы арқылы қалыптасады: жалпы
мемлекеттік қорларды пайдаланған және кәсіпорындардың қорларын мақсатты
арналым бойынша бөлген кезде; ақша шығыстары барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілердің түпкілікті табыстарын қалыптастырудың негізі болып табылады.
Бұл екі аспект "шығыстар" ұғымының оның "шығындар" үғымына түрленген
кездегі қарама-қайшылық пен күрделілікті қамтып көрсетеді: егер "шығыстар"
түпкілікті рәсуаны, тұтынуды ("табыстарға" қарама-қарсы) қажет ететін
болса, "шығындар" "есепке жатқызылатын" алдымен, келешектегі табысты немесе
пайданы күтудегі шығындарды білдіреді. [9]
Шаруашылық жүргізудің әр түрлі жүйесінде (нарықтық және әкімшіл-
әміршіл) және тіпті экономика дамуының түрлі кезеңдерінде мемлекеттің рөлі,
оның функциялары мен қызмет саласы өзгеріп отыратындықтан, бұған сәйкес
мемлекеттің жасайтын шығыстарының құрамы мен көлемі тиісінше өзгеріп
отырады.
Жергілікті бюджет шығыстарының құрамына мемлекеттік бюджеттің,
мемлекеттік бюжеттен тыс қорлардың, мемлекеттік көсіпорындар мен
ұйымдардың, өндірістік және өндірістік емес сфералар мекемелерінің
шығыстары кіреді.
Мемлекеттік сектордың кәсіпорындары шығыстарының құрамына мыналар
кіреді:
1) өндірістік, шаруашылық-пайдалану қызметімен байланысты шығындар;
2) ұлғаймалы ұдайы өндіріске (негізгі құрал-жабдықтарға және айналым
капиталдарына) жұмсалатын шығындар;
3) бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдер;
4) көтермелеу жөне ынталандыру қорларына аударылатын аударымдар.
Шығындардың бірінші тобы қорлардың толық айналымымен байланысты
және өндіріс шығындарының орнын толтыру болып табылады және шартты түрде
шығыстарға жатады. Сондықтан кәсіпорындар бойынша мемлекеттің шығыстары
шығыстардың екінші және үшінші топтарын қамтиды.
Басқа категориялардың арасында мемлекет шығыстарының жайы мемлекеттік
меншіктің маңызымен және мемлекеттің қазіргі жағдайындағы рөлімен
анықталады. Мемлекет өндіріс құралдарының иесі болып табылады, өндірістік
процестердің үйымдастырушысы болады, жалпы қоғамдық өнімді жасауға және
бөлуге қатысады және өзінің функциялары мен міндеттеріне сөйкес мемлекет
шығыстарының жуйесі арқылы қоғамдық қажеттіліктердің едәуір бөлігін
қанағаттандырады. Реформалау кезеңінде республика экономикасында
мемлекеттік сектордың үлесі шұғыл төмендегенімен, бірақ тіпті мемлекет
иелігінен алу және жекешелендіру бағдарламасының орындалып отырғанымен, бұл
үлес 30-40% шегінде қалады, мұның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz