Менеджмент жүйесін жоспарлаудың мәні мен қажеттілігі

Жоспар:

1.Менеджмент жүйесін жоспарлаудың мәні мен қажеттілігі;
2.Индикативті жоспарлаудың шетелдік тәжірибесі;
3.Қазақстандағы индикативті жоспарлау;
4. Стратегиялық жоспарлау;
5.Фирмаішілік жоспарлау.

1.Менеджмент жүйесін жоспарлаудың мәні мен қажеттілігі.
Өзінің жұмыс істеуі үшін кез келген экономика тұрақты экономикалық өсуді ұстап отыру үшін экономикалық жүйені, нығайтуға және тұрақтандыруға ұмтылу үшін қолдануға болатын басқарудың ең пәрменді тетіктерін пайдалануды көздейді. Бұл үшін оларды ылғи іздеу керек.
Мұндай тетіктер көп. Бірақ, басқарудың шеберлігі - қажетті кезеңде бір немесе бірнеше тетікті таңдап, олардың қолданылуы экономикалық қалыпты жұмыс істеуге әкелетінінде болып тұр.Осындай өзін-өзі тарихи ақтаған тетіктердің бірі - жоспарлау. Басқару жүйесінде ол экономикалық тәуелсіздік пен экономикалық өсу жолына түскен әлемнің көптеген елдерінде XX ғасырдан бастап кеңінен қолданыла бастады.
Халық шаруашылығын жоспарлаудың бұрыңғы тәжірибесін екі тұрғыдан бағалауға болады. Бір жағынан, ол волюнтаристік (өмірдің негізі ерік деп санайтын реакцияшыл философиялық (ағым) және нұсқаушылық (директивті) сипатта болады. Мемлекеттік жоспарларға занды күш берілді, бекітілген көрсеткіштердің біреуін орындамаудың өзі өте жағымсыз салдарларға (әкеліп соқтырады. Мемлекеттік жоспар экономикалық үстемдіктің формасын, бұрынғы кеңестік республикалардың әлеуметтік-экономикалық дамуында бүркеленбеген құлдырауды өзінше кқрсететін. Бұл жерде экономикалық үстемдіктің жоспарында жоспарлаудың өзі басқарудың әдісі ретінде емес, керісінше субъект (мемлекет, үкімет) шешуші рөл атқаратын.
Жоспарлау процесінің өз болмысынан туындайтын волюнтаризмді атап көрсеткен И. Кант: «Жоспар құру жеңіл және даңғой іс, сол арқылы өзің атқара алмайтынды талап етіп өзінше шығармашылық дана түр танытасың, өзің жөнді алмайтынды бетіне басасың, өзің қайдан табарынды білместен бірдеңе ұсынасың...» деп жазды. Мұндай жоспарлау жоғарыдан экономика дамуының барлық салалары мен аймақтарының ерекшеліктерін және әлеуетті мүмкіндіктерін мұқият жете зерттемей беретін, шектеулі параматрлерді зорлап міндеттейтін (тотальды) барлығын жаппай қамтитын жүйеге тән. Жоспарлау объективті экономикалық заңдарды бейнелеуге, адамдардың еркіне сүйеніп тежелуге тиісті емес, өйткені ол бұлардың органикалық бірлігі мұңда өзгеріс мәніне субъективті фактор ие болады. Экономикалық теорияның құрамдас бөлігі болып табылатын ғылыми жоспарлаудың мәні де осында. Жоспарланатын процестердің жиынтық негізінде халықтың қажеттіліктерін көрсететін басқарудың осы объектісінің іс жүзіндегі нақты әлеуметтік-экономикалық процестері жатады.
Жоспарлауға басқару элементі ретінде қарау жөніндегі басқа ұстаным басқару жүйесінен өзіне-өзі бас тартпаудан емес оның жаңа, көбінесе нарықтық жағдайларға бейімделуі мен бұл жүйенің сапалық, шығармашылық өзгеруінен тұрады. «Процесті қозғайтын, өндіргіш күштердің дамуын күшті тездететін және тиімділікті арттырудың тетігі меншіктілік формасының емес, экономикалық немесе шаруашылық тетігі болып табылады. Еркіндікті дәл сол дамытады, пысықтықты көтермелейді, тәуекелділікті тудырады» (Л. Абалкин). Осындай күшті тетіктердің бірі: жоспарлау болып табылады. Ол меншік түріне, басқару объектісінің орналасу кеңістігіне қарамастан қолданылады.
Жоспарлау - кез келген шаруашылық қызметі жетістігінің маңызды бөлігі. Оны елемеу кәсіпкерге қымбатқа түседі: өйткені фирма істері бойынша ол байланысқандардың барлығы
бәсекелестер, банктердің өз жоспарлары бар және кәсіпкер оларды ескеруге міндетті сонымен қатар өз қызметін жоспарлауы тиіс. Жоспар сондай ақ қызметкерлерге жеке өзіне қойылатын талаптар туралы, фирманың мақсаттары мен міндеттері жайлы айқын түсінігі болуы үшін де керек. Егер жоспарлы жүйе принциптерінен бас тартылса, егер меншік плюрализмі (дүниенің негізі бірімен бірі байланыссыз белгілі бір бастамасы жоқ бастамасы жоқ рухани мәндерден тұрады деп санайтын ғылымға жат философиялық концепция ) жағдайында қандай да болсын жоспарлау өткенге оралу деген қатып қалған қағидашыл пәкәрдә ұстанса, алға қарай жылжу өте қиын болады. Мұндай пікір көптеген экономикалық жағынан дамыған елдерде жоспарлауды қолданумен оп оңай теріске шығады. Сөз индикативті жоспарлауды тиімді қолдану жайында.
Индикативті жоспарлау әкімшілік тәсілболып саналмайды. Егер индикативті жоспарлаудың рөлі әкімшілік ету деп түсінілсе, бұл жаңылысу. Ол ойластырылған стратегияның барболуы сияқты, макро, мезо және микродеңгейде жүріп жатқан әртүрлі процестердің қиысуы ретінде қарастырылуы тиіс. Директивті жоспарға қарағанда индикативті жоспарда шаруашылық жүргізуші субъектілер орындауға міндетті тапсырмалар болмауы керек жәнебасқарудың көптеген буындарының қатысуымен жасалады. Олар шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін жұмыс істеуіне кедергі келтіреді және алда тұрған келешектегі жұмыс үшін бағдар болып табылады.
Индикативті жоспарлау мынадай түрлерді қиыстыру рәсімдерінің жиынтығы ретінде шығады.
Макроэкономикалық жоспарлау өндірістің біріккен тәсілі немесе жаңа уақыттың экономиалық шындықты бейнелейтінқазіргі заманғы ғылыми категориясы. Барлық фазалар біртұтас деп аталатын кеңейтілген өндіріс макроэкономикалық жоспарлаудың ерекшелікті көлемі болып табылады. Макрожоспарлау мемлекетжасайтын блжамдарды, бюджеттік жоспарларды, макробағдарламаларды қамтиды. Бюжеттік жоспарлық реттеу мен елдіңәлеуметтік экономикалық дамуын мемлекеттік болжау макрожоспарлаудың өқрамдастары болып табылады.
Жоспарлаудың осы деңгейіндегі субъект болып макроэкономикалық меншік иесі шығады, оның стратегиялық мақсат дамудың тұрақтылығы мен бәсекеге кабілеттілік белгілеріне беретін экономикалык өсуі.
Аумақтық жоспарлау индикативті жоспарлаудың түрі р етінде мемлекет деңгейіндегі (макрожоспарлау), бірақ аймақты және жергілікті билік деңгейінде жүзеге асырылатын процестерді қамтиды. Оның негізгі айырмашылығы - аумақ пен халықтың ерекшеліктерін ең көп шамада ескеруге тиісті жергілік өзін-өзі басқару тұжырымдамасына негізделеді.
Мезожоспарлау - салаларда, сала тармақтарында, аумақтық өндірістік кешендерде, ірі корпорацияларда және т.б. болып өтетін процестерді қамтитын индикативті жоспарлаудың бір түрі Микрожоспарлау - менеджменттің ең кең тараған түрі. Ол микродеңгейде қолданылады және кәсіпорынның жоспарларында жүзеге асады. Бұл деңгейде жоспарлау мәселелеріне ерекше көңіл бөлінеді, өйткені нақтылы кәсіпорында пайда болатын процестер, тауардың (өнімнің) тағдырын, оның бәсекеге қабілеттілігін, ақыр соңында, экономикалық бәсекеге қабілеттілігін айқындайды.
Индикативті жоспарлаудың әр қилы түрлерінің мәні жайлы айтқанда, олар экономиканың мемлекеттік бағдарлануының маңызды элементі екендігін түйіндеуге болады. Мемлекет - эконо-микалық өмірдің басты дирижері.
Индикативті жоспарлаудың түсінігін анықтауға арналған бірнеше амал-тәсілдердің бар екендігін еске сала кеткен жөн. Біріншіден, ол кәсіпорынның дербестігі кезіндегі макрожоспарлау ретінде түсіндіріледі. Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметі экономикалық дербестік жагдайында, бірақ жоспар белгілеген белгілі бір бағдармен атқарылады. Екіншіден, индикативті міндеттерді орындауға бейімделуі болып табылады. Бұ мемлекеттің жеке кәсіпорындарға жалпы мемлекеттік мүделердегі осындай бағдарламаларды орындауға бейімделген мемлекетпк бағдарламаларға айналған өзіндік мемлекеттік тапсырысы- Индикативті жоспардың бұл негізгі міндеті - ақпараттын бағдарлаушылық және ол мәнісі жағынан себептемелік болып табылады. Үшіншіден, индикативті жоспарлауда мемлекет пен мемсектар үшін міндетті тапсырмалар бар. Төртіншіден, ол мемлекет пен экономиканың басқа субъектілердің іс-әрекеті мен мүдделерін үйлестірудің тетігі болып саналады. Индикативті жоспарлаудың дәл сол үйлестіретін міндетті ісі ңегіз болып табылады.
Жоспарлы қызмет барысында даму стратегиясы, ұзақ мерзімді болжаулар, орташа мерзімдік және ағымдғы жоспарлар жасалады. Жоспарлаусыз дамудың үйлесімділігі камтамасыз етілмейді. Ал үйлесімді салалардың, қызмет өрістерінде мынадай ара қатынастарына жетуді білдіреді: олардың өндіруіде мыналар: ұзақ келешектегі макроэкономикалық дамудың ең тез қарқыны; елде, аймақтарда өнім мен көрсетілетін қызметті өндірумен тұтынудың тепе-теңдігіне жету, еңбек нарығы, капитал, жердің дамуы қамтамасыз етіледі.
Жоспарлаудың ең ғаламдық міндеттеріне зертеушілер мыналарды жатқызады: қоғамдық қажеттіліктерді аныктау; оларды қанағаттандыру үшін салынатын ресурстар (материалдық, еңбек, қаржылық) жиынтығын айқындау; өндіріс өрістері салалары, түрлері арасындағы үйлесімді дамуды қамтамасыз ету ресурстарды қолданудың тиімділігін арттыру.
Бұл міндеттер іс жүзінде дамуда едәуір жетістіктерге жеткен барлық елдердің жоспарлау жүйесінде шешіледі.
Осылайша, жоспар мен нарық бірін-бірі жоққа шығармайды, ғылыми және іс жүзінде қызық болып көрінеді, экономикалық тетіктегі жоспарлы және нарықтық институттарды ұғымды үйлестіру мәселелері халық шаруашылығының тиімді жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:
Бердалиев К.Б. «Менеджмент» лекциялар курсы