Қазақстан Қызыл кітабы

Жоспар
Кіріспе

1. Кіріспе.
2. Қазақстан Қызыл кітабындағы сүтқоректілер
3. Қазақстан қорықтары және қызыл кітап
4. Ақсу . Жабағылы қорығы
5. Қорытынды
6. Пайдаланған әдебиеттер

Көлемі 2,7 миллион шаршы километр жерді алып жатқан байтақ өлке өзінің саялы да аялы қалың орман – тоғайы, оны мекендеген сан түрлі хайуанаттары, айдын – шалқар көлі, сарқырап аққан өзен суымен бай, көрікті. Біздің өлкеде 34 миллион гектар жыртылған құнарлы жер, 186,9 миллион гектар шыбындықтар мен жайылымдықтар, 22 миллион гектар орман, Д. И. Менделеевтің периодтық кестесінің барлық элементтерін жинақтаған түрлі қазба байлықтардың ірі кен орындары, 11 мың өзен, 7 мыңнан астам көлдер мен су қоймалары бар. Сондай-ақ туған өлкеміз алуан түрлі жан – жануарларға өте бай. Осы мол табиғат қазыналарын көздің қарашағындай сақтап, қорғауда республикамыздағы Алматы, Ақсу – Жабағылы, Барсакелмес, Қорғалжын және Наурызым қорықтарына қоса 1976 жылы ұйымдастырылған Марқакөл қорығының маңызы зор. Ұлан – байтақ республикамызда келешекте де осындай табиғи лабораториялар көбейе берсе дейміз.
Менің ойымша, республикамыздың барлық территориясының 0,3% - ға жуық аумағын алып жатқан Қазақстан қорықтары кейбір бірен – саран жағдайларда болмаса, жануарлардың ( сол сияқты өсімдіктердің ) сирек кездесетін түрлеріне байланысты мәселелерді шеше алмайды. Болашақта сонау 1975 жылы Қазақстан Ғылым академиясы ұсынған және келешекте қорғалатын табиғат территорияларының Бас жүйесіне енген жаңа қорықтар желісін құру жоспары іске асқан кезде ғана олардың сирек және жойылып бара жатқан түрлерді қорғаудағы рөлі бірнеше мәрте өседі. Бірақ ол кезде де қорықтар қорғау ісіне территориялық тұрғыдан қарайтын болғандықтан, екінші таксономиялық тұрғыдан шешу мәселелерін алмастыра алмайды.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Кіріспе.
2. Қазақстан Қызыл кітабындағы сүтқоректілер
3. Қазақстан қорықтары және қызыл кітап
4. Ақсу – Жабағылы қорығы
5. Қорытынды
6. Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Көлемі 2,7 миллион шаршы километр жерді алып жатқан байтақ өлке
өзінің саялы да аялы қалың орман – тоғайы, оны мекендеген сан түрлі
хайуанаттары, айдын – шалқар көлі, сарқырап аққан өзен суымен бай,
көрікті. Біздің өлкеде 34 миллион гектар жыртылған құнарлы жер,
186,9 миллион гектар шыбындықтар мен жайылымдықтар, 22 миллион
гектар орман, Д. И. Менделеевтің периодтық кестесінің барлық элементтерін
жинақтаған түрлі қазба байлықтардың ірі кен орындары,
11 мың өзен, 7 мыңнан астам көлдер мен су қоймалары бар. Сондай-ақ
туған өлкеміз алуан түрлі жан – жануарларға өте бай. Осы мол табиғат
қазыналарын көздің қарашағындай сақтап, қорғауда республикамыздағы
Алматы, Ақсу – Жабағылы, Барсакелмес, Қорғалжын және Наурызым қорықтарына
қоса 1976 жылы ұйымдастырылған Марқакөл қорығының маңызы зор. Ұлан –
байтақ республикамызда келешекте де осындай табиғи
лабораториялар көбейе берсе дейміз.
Менің ойымша, республикамыздың барлық территориясының 0,3% -
ға жуық аумағын алып жатқан Қазақстан қорықтары кейбір бірен – саран
жағдайларда болмаса, жануарлардың ( сол сияқты өсімдіктердің ) сирек
кездесетін түрлеріне байланысты мәселелерді шеше алмайды. Болашақта
сонау 1975 жылы Қазақстан Ғылым академиясы ұсынған және келешекте
қорғалатын табиғат территорияларының Бас жүйесіне енген жаңа қорықтар
желісін құру жоспары іске асқан кезде ғана олардың сирек және
жойылып бара жатқан түрлерді қорғаудағы рөлі бірнеше мәрте өседі.
Бірақ ол кезде де қорықтар қорғау ісіне территориялық тұрғыдан
қарайтын болғандықтан, екінші таксономиялық тұрғыдан шешу мәселелерін
алмастыра алмайды.

Қазақстан Қызыл кітабындағы сүтқоректілер.

Үстірт арқары. Тек Үстірт пен Маңғыстауда ғана мекендейді. 70-
жылдары саны 7-10 мыңнан 3-4 мыңға деійн кеміді, бірақ Үстірт
қорығын және 2 қорықша (Ақтау-Базашы мен Қарагие-Қаракөл)
құрылғаннан соң саны өсіп, 1991 жылы 5,5 мың басқа жетті. Бұл
түршенің шектелген санын пайдалану жөнінде тәжірибелер жүргізу
басталды. Үстірт қорығының территориясын кенейтіп, бірнеше қорықшалар
ұйымдастыру керек.
Алтай арқары. Тек Алтайда ғана кездеседі. Ол жерде шамамен 80-
дей арқар мекендейді, яғни бұл түрше жойылып кету шегіне жақын
тұр. Негізгі себеп - қасақылық және арқарлар тіршілік мекенінде
пәрменді түрде мал жаю. Мал жаюды шектеп, Күршім жотасының оң жақ
беткейінде Марқақөл көрыгының жеке бөлімшесің ашу керек.
Қазақстан арқары. Орталық Қазақстанның аласа қырат жоталарында
мекендейді. 60-жылдары саны мен таралу аймағы қасақылық пен
тіршілік етуге жарамды мекендердің тарылуына байланысты қысқарды. 90-
жылдардың ортасына қарай оның саны 12 мыңға дейін өсіп, бұл
түршені белгілі бір қорғалатын жерлерде олардың шектелген саның
пайдалану жөнінде тәжірибелік жұмыстар басталды. Қорықшаларда
арқарларды қорғауды күшейтіп, далалық қорықтар құрып, оларды
Ұлытауға қайтадан жерсіндеру керек.
Тянь-Шань арқары. Тянь-Шань мен Жоңғар Алатауында тараған. Бұл
түршенің саны шапшан төмендеп, қазір оның саны 1,5 мыңнан аспайды.
Себептері - басқа арқарларға әсер ететін факторлар Ақсу-Жабағылы
қорығына жақын жатқан арқардың қыстайтын жерлерін қосу, көршілес
Қаратау жотасында бұл қорықтын бөлемшесін ашып, Жоңғар Алатауында
қорық құрыды жеделдету керек.
Тоғай бұғысы. Жойылып бара жатқан Орта Азиялық түрше. Ертеде
Қазақстанда Сырдария мен Іле өзендерінің бойында мекендеген, бірақ
60-жылдардың ортасында толықтай жойылған. 1981 жылы Тәжікстаннан
бірнеше бұғы әкелініп, оларды Іле өзенінің сол жағалауында
орналасқан Қарашенгел аңшылық шаруашылағына жіберілді. Саны 200-ге
жетіп, одан ары қарай өсүде. Бұл бұғыларды Сырдария мен Іле
өзенінің бойында тіршілік мекені әлі де болса сақталған жерлерге
жіберу керек.
Түрікмен құланы. Құланның бұл түршесі Үстіртте мекендеген, ал
XX ғасырдан 30-жылдары ол жерден жойылып кетті. Қазақстанның басқа
шөлді аудандарында басқа түршесі - қазақстан құланы мекендеген, бірақ
ол 30-жылдары біржола жойылды. 1953 жылы Түркменстаннан Арал
теңізіндегі Барсакелмес аралына әкелінген құландар көбейіп, 1982
жылдан бастап Іле аңғарына, Бетпақдала мен Шығыс Каспий өңіріне
жіберілді.
Қарақұйрық. Ертеде шөлді аймақта көптеп кездескен, бірақ
қасақылыққа байланысты оның саны 200 мыңнан (30 жылдары) 10 мыңға
(70 жылдары) дейін кеміді және көп жерлерде ол кездеспейтін болды.
Түрді Қызыл кітапқа тіркеген соң оның саны тұрақталып, жан-жақты
қорғалатын жерлерде өсе бастады. Қазір Қазақстанда 30-50 мыңдай
қарақұйрық бар. Қорғалатын жаңа территориялар ашу керек.
Орта азия тас сусары. Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы мен Алтайда
тараған. Қасақылық әсерінен саны біртіндеп кемуде. Тас сусарды
қорғау үшін көпшілік халық, әсіресе аңшылар, арасында кең көлемде
үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу керек.
Орман сусары. Қазақстанда тек Жайық өзенінің жайылмаларындағы
ормандарда мекендейді. Соңғы жылдары Солтүстік Қазақстанның
ормандарында бірнеше рет кездескені белгілі. Бұл жерлерге ол
Россияның шекаралас аудандарынан өтіп келген. Саның шектеудің
негізгі факторлары - қасақылық және азық қорының азаюы. Кирсанов
қорықшасында қорғауды күшейтіп, азық қоры аз болған жылдары сусарды
қыс айларында үстеме көректендіруді ұйымдастыру керек.
Европа қара күзені. Ертеде Жайық өзенінің алқабы мен Еділдің
атырауында мекендеген. Бәсекесі америка су күзенің жерсіндіргеннен
кейін қара күзен бұл жерлерде кездеспейтін болды. Қазақстанда оның
толық жойылып кетуі де мүмкін. Европа қара күзенін қолда өсірудің
шараларын дайындауды қолға алып, оны бұрынғы мекендеген ортасына
қайта жіберіп, сол жерлердегі америка су күзенін жоспарлы түрде
аулау шараларын қарастырудың мезгілі жеткен сияқты.
Шұбар күзен. Қазақстанның шөл және шөлейтті аудандарында кең
тараған бірақ барлық жерлерде саны өте аз. Кейбір құрғақшылық
жылдары саны құрт өзгеріске ұшырап, мүлдем азайып кетеді. Шөлді
аймақта Бетпақдала, Балқаш өнірі, Қызылқұм қорықтарын ұйымдастыру,
сонымен қатар сирек кездесетін жануарларды қорғау үшін бірнеше
зоологиялық қорықшалар құру керек.
Итаю. Өте сирек кездесетін аң. Қазақстанда Оңтүстік Үстірттің
шағын ғана территориясында таралған. Ол жерде 15-20-дай ғана итаю
мекендеуі мүмкін. Бұл жыртқыш кездесетін территорияларды Үстірт
қорығына қосып, кен іздеушілер қатарындағы жұмысшылар мен шопандар
арасында итаюды қорғау жайында үгіт- насихат жұмыстарын жүргізу
керек.
Шағыл мысығы. Аздаған мысықтар тек Үстірт пен Қызылқұмда ғана
мекендейді. Санының кемуінің негізгі себебі - қалын қарғы қатал
қысты жылдары азық қорының азаюы, оған қоса адамның тікелей
қызметтері әсер етеді. Қызылқұм қорығын ұйымдастырып, Солтүстік
Қызылқұмның біршама бөлігін қорықша етіп жариялау керек.
Сабаншы. Қаспийден Алтайға дейінгі шөлді аласа тауларда кең
тараған, бірақ сирек кездесетін түр. Себептері: қар көп түскен
жылдары азық қорының азаюы, қасақылық қойшылардың иттерінің талап
өлтіруі, адамның шаруашылық қызметіне байланысты олардың таралу
аймағының тарылуы. Сарыарқа мен Жоңғар Алатауында қорықтар
ұйымдастыру керек.
Үнді жайрасы. Өзіне тән ерекшелігі бар, саны төмен, аз
зерттелген кеміргіш, көбіне Батыс Тянь-Шань мен Іле Алатауының
батысындағы аласа тауларда таралған. Аласа тауларды игеру және
соған байланысты қасақылықтын дамуы жайра санының төмендеуіне әсерін
тигізеді. Бұл түрдің Қызыл кітапта алатын орынның шешу үшін оның
санын анықтап, тіршілігін зерттеу керек.
Жалман. Бетпақдаланы, оның шығысында жатқан шөлді аудандарды
районы, Зайсан ойпатын қосы, мекендейтін өте сирек кездесетін
кеміргіш. Өте сирек болуына байланысты ол 1938 жылға дейін ғылымға
белгісіз болды. Бұл реликті түр - көне туқымдастың осы уақытқа
дейін сақталып қалған бірден-бір өкілі. Бетпакдала қорығын құрып,
жалманның тіршілігін зерттеп, оның мекенін сақтап қалудың барлық
жағдайларын қарастыру керек.
Сары алақоржын. Жылма-жыл саны құрт өзгеріске ұшырап отыратын
сирек кездесетін кеміргіш. Саны өте көп болған жылдары Орталық
Қазақстаннан бастап Алтайға дейін, ал саны аз жылдары тек Зайсан
ойпатында ғана кездеседі. Қар көп жауға қыстар мен құрғақ жаздан
басқа әсер ететін анықталмаған факторлар осы түрдің төмендеуінің
себебі. Зайсан қорығын ұйымдастыру мен алақоржынды хаиуанаттар
бағында өсіріп, оның биологиясын зерттеуді қолға алу керек.
Жұпар. Саны удайы азайып бара жатқан ұлпа терілі сирек
кездесетін сүтқоректі. Қазақстанда тек Жайық өзенінің алқабында ғана
мекендейді. Аздап Еділ өзені атырауында кездесіп қалады. Соңғы
кезде Қостанай облысының территориясына Россиядан ене бастады. Саны
қасақылық пен ол мекендейтін су қоймаларының жағдайына байланысты
өзгеріп отырады. Қазіргі бар қорықшаларда жұпарларды қорғауды
күшейту және Үй-Тобыл қорықшасын ұйымдастыру, жер суару жұмыстарын
реттеу, суды ластанудан сақтау керек.
Иконников жарқанаты. Республикамызда тіршілігі белгісіз
жарқанаттардың бір түрі. Қазақстанда тек Алтайда ғана бірнеше рет
кездескен. Саны мен тіршілігі әлі зерттелмеген. Қорғау шаралары
дайындалмаған. Тіршілігін зерттеп, оның Қызыл кітаптан алатын орның
анықтау қажет.

Қазақстан қорықтары және қызыл кітап

Қорық сөзі өте көне ол сонау Киев Русінің тұсында аң
аулауға ең қатал әмірмен тыйым салынған жерлерді белгілеу
үшін қолданылған. Қызыл кітап термині жақында, бар жоғы 30 жыл
бұрын пайда болса да, мәселелерінің өткірлігі әрі
пәрменділігі арқасында ол Планетамыздағы биологиялық
әртүрлілікті қорғау мәселесін қарастырып, үлкен даңқа ие болды. Бұл
тақырыпқа мақалалар тасқынының легі, әсіресе бірқатар
мемлекеттер биологиялық әртүрлілік туралы Конвенцияға қол қойғаннан
кейін (Рио – де – Жанейро , 1992) екі – үш жылда өсуіне
байланысты күшейе түсті. Бұл мақалаларда осы ұғымдардың бір-біріне
пара пар еместігі жайында сәл – пәл болса да ойлар жиі-жиі көріне
бастады.
Қалай болғанда да осылай болатыны түсінікті. Бірақ бұл терминдер мазмұны
жағынан әртүрлі. Өйткені, олар биологиялық әртүрлілікті сақтауды екі –
территориялық және таксономиялық ( түрлік, түршелік
және т.б) – тұрғыдан қарастырады.
Қазақстан мен Орта Азияның басқа республикаларында
қорықтар 1926 жылдан, Оңтүстік Қазақстандағы Батыс Тянь-Шань
табиғатының үлгісі ( эталоны ) ретінде бұл өңірде бірінші болып
Ақсу – Жабағалы қорығы ұйымдастырылған жылдан ашыла бастады.
Екінші болып, Қостанай облысының тың бидайықты далаларын, ең шеткі
оңтүстіктегі қарағай ормандарын және жануарлар дүниесіне
өте бай далалық аймаққа тән бірнеше көлдерді қорғауға алған
Наурызым қорығы ( 1930 жылы құрылған ) ашылды. Одан әрі
солтүстік Тянь- Шань, оның әр түрлі белдеуімен қоса, табиғатының
эталондық учаскелерімен таныстыру мақсатымен Іле алатауы жотасының
орталық бөлігінде орналасқан. Алматы қорығы құрылды
( 1931 жылы ). Төртінші қорық – Көкшетау облысының далалары,
гранитті тас сілемдерінде өсетін қарағайлы – қайыңды ормандарымен
айдын көлдерін ( Бурабай, Шортанды, Шабақты )
қорғауға арналған Бурабай қорығы. Бұл қорық бар-жоғы 15 жыл
жұмыс істеп, 1951 жылы таратылды.
Бесінші Барсакелмес қорығы, 1939 жылдан Арал теңізіндегі
осы аттас аралда жұмыс істейді. Алтыншы қорық , Қорғалжын
қорығы 1958 жылы құрылды, негізінен Орталық
Қазақстандағы ( Ақмола облысы ) Теңгіз және Қорғалжын
көлдерінің су айдынын және оларға жақын жатқан тың
даланың аздаған учаскелерін алып жатыр.
Бұл жерлер су құстарының, соның ішінде Азияның ең терістігіне
қоқиқаздар тобы (колониясы) орналасқан нағыз қанаттылар базары.
Келесі қорық – Марқакөл, осы аттас көл мен Оңтүстік
Алтайдың таулы тайгасымен таныстыратын, 20 жылдан астам
уақыттан кейін, 1976 жылы ұйымдастырылды, ал шөлді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.