Топырақ ресурстары. Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Кіріспе
1. Топырақ ресурстарының маңызы.
2. Топырақтың ластануы.
3. Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Қортынды.
Қолданған әдебиеттер.
1. Топырақ ресурстарының маңызы.
2. Топырақтың ластануы.
3. Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Қортынды.
Қолданған әдебиеттер.
Қазақстанда өзге елдерде кездесетін топырақ түрлерінің түгелдей дерлігі тараған. Мұнда тайга, тундра топырағына дейін бар, тек ылғалды субтропик беддемі-не тән топырақ қана жоқ. Солт. Қазақстандағы Батыс Сібір ойпатынан оңт-тегі Алатау еңірлеріне дейінгі аралық 1500 — 1600 км, Батыстағы Атырау алқабынан Алтай тауларына дейінгі 3000 км-ге жуық өңірлерді әр түрлі топырақтар жамылғысы басқан. Бұл топырақ жамылғы-сының өр аймақтарда түзіліп, орналасуы геогр. белдемділік заңына байланысты. Мыс, Қазақстанның 86% жерін алып жатқан жазық алқапта-рында климаттың, топырақ-Қазақстан
Қазақстанның 14% жерін алып жаткан оңт., оңт.-шығыс таулы алқаптарында — тік белдемдік (биіктік белдеулік) заңына сәйкес болады. Жазық алқап топырағы. Ауд. 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақ-тарында солт-тен оңт-ке қарай мынадай топырақ, белдемдері кездеседі: республиканың қиыр солт-н орманды дала белдемі алып жатыр. Негізінен бұл жерлер Батыс Сібір ойпатында ор-наласкандықтан жер беті жа-зық, ойпатты, сондықтан орманның шайылған сүр то-пырағы мен шайылған сілті-сізденген қара топырағы тән. 272 Бұл аймақтың топырақтары қүнарлы, негізінен жаздық бидай егіледі. Қалған жерле-рін орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауд. 400 мың га; осы бел-демнен оңт-ке қарай даланың қара топырақты белдемі (Жалпы Сырттан Ертіс өңірі жазықтығына дейін 2000 км-ге созылған) жалғасып жа-тыр. Аум. 25,7 млн. га, оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негізінен астық да-қылдары егіледі.
Қазақстанның 14% жерін алып жаткан оңт., оңт.-шығыс таулы алқаптарында — тік белдемдік (биіктік белдеулік) заңына сәйкес болады. Жазық алқап топырағы. Ауд. 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақ-тарында солт-тен оңт-ке қарай мынадай топырақ, белдемдері кездеседі: республиканың қиыр солт-н орманды дала белдемі алып жатыр. Негізінен бұл жерлер Батыс Сібір ойпатында ор-наласкандықтан жер беті жа-зық, ойпатты, сондықтан орманның шайылған сүр то-пырағы мен шайылған сілті-сізденген қара топырағы тән. 272 Бұл аймақтың топырақтары қүнарлы, негізінен жаздық бидай егіледі. Қалған жерле-рін орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауд. 400 мың га; осы бел-демнен оңт-ке қарай даланың қара топырақты белдемі (Жалпы Сырттан Ертіс өңірі жазықтығына дейін 2000 км-ге созылған) жалғасып жа-тыр. Аум. 25,7 млн. га, оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негізінен астық да-қылдары егіледі.
1. «Экология және қоршаған ортаны қорғау» Асқарова Ұ.Б.
2. « Эклогияны тану мен білу» Усабаева Г.Е.
3. « Экология ресурстары» Бахтаева А.А.
2. « Эклогияны тану мен білу» Усабаева Г.Е.
3. « Экология ресурстары» Бахтаева А.А.
Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:
Жоспар:
Кіріспе
1. Топырақ ресурстарының маңызы.
2. Топырақтың ластануы.
3. Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Қортынды.
Қолданған әдебиеттер.
Кіріспе
Қазақстанда өзге елдерде кездесетін топырақ түрлерінің түгелдей
дерлігі тараған. Мұнда тайга, тундра топырағына дейін бар, тек ылғалды
субтропик беддемі-не тән топырақ қана жоқ. Солт. Қазақстандағы Батыс Сібір
ойпатынан оңт-тегі Алатау еңірлеріне дейінгі аралық 1500 — 1600 км,
Батыстағы Атырау алқабынан Алтай тауларына дейінгі 3000 км-ге жуық
өңірлерді әр түрлі топырақтар жамылғысы басқан. Бұл топырақ жамылғы-сының
өр аймақтарда түзіліп, орналасуы геогр. белдемділік заңына байланысты. Мыс,
Қазақстанның 86% жерін алып жатқан жазық алқапта-рында климаттың, топырақ-
Қазақстан
Қазақстанның 14% жерін алып жаткан оңт., оңт.-шығыс таулы алқаптарында
— тік белдемдік (биіктік белдеулік) заңына сәйкес болады. Жазық алқап
топырағы. Ауд. 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақ-тарында солт-тен оңт-
ке қарай мынадай топырақ, белдемдері кездеседі: республиканың қиыр солт-н
орманды дала белдемі алып жатыр. Негізінен бұл жерлер Батыс Сібір ойпатында
ор-наласкандықтан жер беті жа-зық, ойпатты, сондықтан орманның шайылған сүр
то-пырағы мен шайылған сілті-сізденген қара топырағы тән. 272 Бұл аймақтың
топырақтары қүнарлы, негізінен жаздық бидай егіледі. Қалған жерле-рін
орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауд. 400 мың га; осы бел-демнен
оңт-ке қарай даланың қара топырақты белдемі (Жалпы Сырттан Ертіс өңірі
жазықтығына дейін 2000 км-ге созылған) жалғасып жа-тыр. Аум. 25,7 млн. га,
оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негізінен астық да-қылдары егіледі.
1 Топырақ ресурстарының маңызы
Литосфера-(грекше – lithos-тас +sphair-шар)- жердің қабығы, құрамы
силикатты, қалыңдығы 30-80 км болатын жер шарының сыртқы қатты тас
қабықшасы. Литосферада тірі организмдер 3 км дейінгі тереңдікте тіршілік
етеді.
Топырақ. Жер бетінде күннің энергиясы заттардың екі айналымын: су
айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен, немесе геологиялық
және заттардың топырақ, өсімдіктер, микроорганизмдер мен жануарлар
арасындағы айналымы кіші немесе биологиялық айналымды туғызады. Екі айналым
да бір-бірімен тығыз байланысты.
Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйедегі маңызы зор, оны жекеленген
экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев
XX ғасырдың басында топырақты өзіне тән өзара байланыстары, тіршілік ету
заңдылықтары мен өзін-өзі реттеуге қабілетті табиғи-тарихи дене деп
қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен,
өсімдіктерімен, рельефімен және ландшафтымен тығыз байланысты болатынын
атап көрсеткен.
Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір маңызды және жалпы
құбылысы құрлықтың бүкіл бетін жауып жатқан гумустық қабаттың түзілуі
болды. Бұл қабат топырақтың ең бір белсенді бөлігі болып саналады.
Топыраққа ең алғаш рет М.В.Ломоносов ғылыми анықтама берді, ол: топырақ
түзілу процесі құнарлылық түзіле жүретін өсімдіктер мен тау жыныстарының
арасындағы ұзақ өзара қарым-қатыныс деп көрсетті.
Топырақ ресурстары Жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы
шарттардың бірі болып табылады. Алайда оның шын мәнінде маңызы мен ролін өз
дәрежесінде бағалай алмай келеміз. Топырақ биосфераның компоненттерінің
бірі ретінде адам, жануарлар мен энергетикалық сиыьдылығы жоғары, топырақ
биотасы мен адамдар арасындағы тікелей және жанама әсерлерді тепе-теңдікте
сақтап тұра алатын өдігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса
маңызды резерві болып табылады. Адамдарға азық-түлік пен жануарларға
қоректі өндіру үшін қажетті жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалынады.
Топырақтың табиғи дене ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын-
шашынды жинақтау мен су балансын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік
элементтерді жинақтау, жер асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету,
ластаушы заттарды тасымалдау.
Топырақ – сыртқы орта жағдайлары: жылу, су, ауа, өсімдіктер мен
жануарлар, микроорганизмдердің біріккен әсерінен қалыптасқан жердің беткі
құнарлы қабаты. Топырақ түзгіш факторларға сол сияқты рельеф пен адамның іс-
әрекеті де жатады. Тірі организмдер топырақтың негізгі қасиеті –
құнарлылығының қалыптасуына жағдай жасайды.
Топырақтың құнарлылығы дегеніміз – оның өсімдіктерді оларға қажетті
қоректік элементтермен, сумен және ауамен қамтамасыз ету қабілеті. Ол
топырақ түзілу процесі барысында және адамның топыраққа әсер етуі
нәтижесінде қалыптасады. Ол бүкіл адам баласының тіршілігінің көзі болып
табылатын аса маңызды байлық, ауылшаруашылық дақылдарының өнімінің,
ауылшаруашылық дақылдарының өндірісінің негізі.
Топырақ – барлық элементтердің аккумуляторы: ол оларды өзінде жинақтап,
сумен шайылып кетуден сақтайды. Өзінің қалыптасқан зат алмасу процесі бар,
тұрақты динамикалық жүйе болғандықтан топырақ табиғи факторлар ( су
тасқыны, эрозия, құрғақшылық, т.б.) әсеріне қарсы тұра алады. Бірақ топырақ
көптеген антропогендік факторлардың (жер жырту, мал жаю, техниканы қолдану,
т.с.с.) ұзақ уақытқа созылатын әсеріне сезімтал келеді. Топырақтың
құнарлылығы адам іс-әрекетіне де байланысты.
Топырақ – барлық материялдық игіліктердің көзі. Ол азық-түлік, малға жем,
киім үшін талшық, құрылыс материалдарын береді. Топырақтың ең маңызды
байлық екндігін айта келіп, К.Маркс, еңбек – байлықтың әкесі болса, топырақ
– анасы деген.
Топырақ ешнәрсеге айырбасталмайтын табиғи ресурс. Қазіргі таңда, ғылым
әлі күнге дейін табиғи топырақтың орнын баса алатын жасанды материал таба
алған жоқ. Өсімдіктерді топырақсыз өсірудің кез келген әдісі (гидропонды,
пластопонды, аэропонды) топырақтың ролін дәл өз мәнінде орындай алмайды.
Сондықтан адамзат қоғамы алдында тұрған және әлі де маңызды болып қала
беретін аса маңызды проблема топырарақтың топырақ түзілу процесіндегі
өздігінен қалпына келу қабілетін сақтап қалуға барынша жағдай жасау.
Топырақ – биосфераның басқа элементтерімен үздіксіз абмасып отыратын,
олармен тығыз байланысты және биосфераның кейбір флементтеріне
(атмосфералық ауа, жер бетілік және жер астылық сулар) өзі де әсер ете
алатын өте күрделі ашық систама. Топырақ үнемі климат пен ауа райы
компоненттері, флора мен фауна, әсіресе соңғы кезде түрлі антропогендік
зиянды әсерлерге ұшырап отыр. Топыраққа эрозиялық процестер көбейіп,
өздігінен тазару қабілеті нашарлап, құнарлылығы кемуде.
Топырақтың деградациялануының негізгі факторлары: эрозия, минералдық
тыңайтқыштар мен пестицидтерді шамадан тыс көп қолдану, т.с.с.
Топырақтың қорғау мен бақылау обьектісі ретінде қоршаған ортаның басқа
обьектілерімен салыстырғанда бірқатар өз ерекшеліктері бар. Ең алдымен
топырақ атмосфералық ауа мен соған байланысты басқа орталарға тән аса
қуатты табиғи өздігінен тазару қасиеті жоқ. Топыраққа түскен антропогендік
ластаушылар онда жинақталып, көбейе береді.
2 Топырақтың ластануы
Табиғатты қорғаудың түрлі аспектілерін ескермей жүргізген адамның
шаруашылық іс-әрекеттері қоршаған ортаның, соның ішінде топырақтың да
ластануына әкеп боғады. Нәтижесінде топырақ өндірістік, құрылыстардың
қалдықтарымен, жылу электр станцияларының күлімен, пайдалы қазбалар мен
құрылыс материалдарын өндіру кезіндегі жердің бетіне шығарылып тасталған
жыныстар тау-тау болып үйілген, мұнай өнімдері жиналған, т.б. “индустриялық
далалар” пайда болады.
Индустриялық далалардың топырақтарында ештеңе өспейді. Бұның себебі,
ластаушы заттардың құрамында табиғи күйде топыраққа өте аз мөлшерде
кездесетін химиялық элементтер болады. Олар көміртек, күкірт, молибден,
мыс, кадмий, мырыш, алфминий, никель, вольфрам, натрий, хлор, темір, титан,
бор, барий, фтор. Бұндай жағдайда химиялақ элементтердің топырақтағы
қалыптасқан қатынасы бұзылады.
Айта кететін бір жай, топырақтың ластануы тек қана адамның индустриялық
қызметтерінен емес, сонымен бірге ауылшаруашылық өндірістің нәтижесінде де
жүреді.
Топырақты (сол сияқты ауа мен суды да) едәуір ластаушы көздер мал
шаруашылығы комплекстері. Көбінесе сұйық көң дұрыс сақталмаған жағдайда
суларды ластайды. Мысалы, 100 мың бас өсіретін шошқа комплексі немесе 35
мың бас ірі қара өсіретін комплекстің қоршаған ортаны ластау дәрежесі 400-
500 мың халқы бар үлкен өндірістік орталықпен бірдей дәрежеде болады.
Сондықтан фермаларда тазартқыш қондырғыларды салу өте қажетті шаралардың
бірі.
Сонымен қатар көп жағдайда жанар-жағар майларды сақтау мен тасымалдау
дұрыс, талапқа сай орындалмайды. Олар топыраққа түскенде топырақтың
биологиялық белсенділігін нашарлатады. Сол сияқты минералдық тыңайтқыштарды
жолдардың, не егістіктердің жиегінде ашық тастауға болмайды.
Мұнай өндіру және барлау жұмыстары топырақтың түрлі жуғыш заттармен
ластануына себеп болады. Нәтижесінде мұнай төгіліп, топырақтың бетінде
битумды заттардың түзілуіне әкеп соғады. Бұрғылау жұмыстары кезіндегі
қолданылатын жуғыш заттар (каустикалық сода, натрий хлориді, дизель майы,
битум) топырақтың тұздануына себеп болады. Әдете, бұндай жерлерде
өсімдіктер өспейді.
Көптеген жерлер тұрмыстық және өндірістік қалдықтар жиналған қалдық
үйінділерімен ластанады. Бұл үйінділерде тұрғын үйлер, мекемелерден шыққан
қалдықтар, әртүрлі синтетикалық материалдардан жасалған тұрмысқа қажетті
заттардың қалдықтары, моншалар мен кір жуатын орындардан шыққан ағызынды
сулар, жаңбыр мен қар сулары, т.б. толып жатқан қалдықтардың барлығы
топырақты қатты лстайды.
Топырақ бұлардан басқа пестицидтерді дұрыс пайдаланбаған жағдайда да
біршама ластанады. Олардың химиялық тұрақты түрлері топырақта жинақталып,
топырақ биотасының қырылып қалуына себеп болады. Ал пестицидтердің
топырақта жинақталуы және ондағы организмдердің жойылуы топырақ түзілу
процестеріне әсер етіп, оның құнарлығын төмендетеді.
Сондықтан шаруашылықтарда пестицидтерді пайдаланудың ережелерін қатаң
сақтаулары қажет. Ал тыңайтқыштарды қолданғанда ғылыми-зерттеу
мекемелерінің ұсыныстарын басшылыққа алу керек. Табиғи аймақты, топырақтың
түрі мен типін, тыңайтқыш берілетін дақылдың ерекшеліктерін ескермеу
топырақтың қышқылдануына, не сілтіленуіне әкеліп, қоректік элементтердің
антогонизмін туғызады, олардың топырақ ерітіндісіне шығып қалуына жағдай
жасайды.
Топырақта бұлардан басқа гельминтті инвазиялар, патогенді
микроорганизмдермен ластаушылар фекалды массалар, өндірістік қалдықтар,
топырақтан шайылған су, не жануарлардың өліктері, т.б. болуы мүмкін.
Топырақтың гельминттермен өте қатты ластануытұрғын үйлер маңындағы
агародтарда жиі байқалған.
3 Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Республиканың оңт. болі-гіндегі шөлді белдемге дейінгі орт. аймақты
құр-ғақ-далалы жәнешел-ді-далалы қара-қоңыр топырақтыбелдем алып жатыр.
Аум. 90,5 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Топырақ ресурстарының маңызы.
2. Топырақтың ластануы.
3. Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Қортынды.
Қолданған әдебиеттер.
Кіріспе
Қазақстанда өзге елдерде кездесетін топырақ түрлерінің түгелдей
дерлігі тараған. Мұнда тайга, тундра топырағына дейін бар, тек ылғалды
субтропик беддемі-не тән топырақ қана жоқ. Солт. Қазақстандағы Батыс Сібір
ойпатынан оңт-тегі Алатау еңірлеріне дейінгі аралық 1500 — 1600 км,
Батыстағы Атырау алқабынан Алтай тауларына дейінгі 3000 км-ге жуық
өңірлерді әр түрлі топырақтар жамылғысы басқан. Бұл топырақ жамылғы-сының
өр аймақтарда түзіліп, орналасуы геогр. белдемділік заңына байланысты. Мыс,
Қазақстанның 86% жерін алып жатқан жазық алқапта-рында климаттың, топырақ-
Қазақстан
Қазақстанның 14% жерін алып жаткан оңт., оңт.-шығыс таулы алқаптарында
— тік белдемдік (биіктік белдеулік) заңына сәйкес болады. Жазық алқап
топырағы. Ауд. 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақ-тарында солт-тен оңт-
ке қарай мынадай топырақ, белдемдері кездеседі: республиканың қиыр солт-н
орманды дала белдемі алып жатыр. Негізінен бұл жерлер Батыс Сібір ойпатында
ор-наласкандықтан жер беті жа-зық, ойпатты, сондықтан орманның шайылған сүр
то-пырағы мен шайылған сілті-сізденген қара топырағы тән. 272 Бұл аймақтың
топырақтары қүнарлы, негізінен жаздық бидай егіледі. Қалған жерле-рін
орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауд. 400 мың га; осы бел-демнен
оңт-ке қарай даланың қара топырақты белдемі (Жалпы Сырттан Ертіс өңірі
жазықтығына дейін 2000 км-ге созылған) жалғасып жа-тыр. Аум. 25,7 млн. га,
оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негізінен астық да-қылдары егіледі.
1 Топырақ ресурстарының маңызы
Литосфера-(грекше – lithos-тас +sphair-шар)- жердің қабығы, құрамы
силикатты, қалыңдығы 30-80 км болатын жер шарының сыртқы қатты тас
қабықшасы. Литосферада тірі организмдер 3 км дейінгі тереңдікте тіршілік
етеді.
Топырақ. Жер бетінде күннің энергиясы заттардың екі айналымын: су
айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен, немесе геологиялық
және заттардың топырақ, өсімдіктер, микроорганизмдер мен жануарлар
арасындағы айналымы кіші немесе биологиялық айналымды туғызады. Екі айналым
да бір-бірімен тығыз байланысты.
Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйедегі маңызы зор, оны жекеленген
экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев
XX ғасырдың басында топырақты өзіне тән өзара байланыстары, тіршілік ету
заңдылықтары мен өзін-өзі реттеуге қабілетті табиғи-тарихи дене деп
қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен,
өсімдіктерімен, рельефімен және ландшафтымен тығыз байланысты болатынын
атап көрсеткен.
Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір маңызды және жалпы
құбылысы құрлықтың бүкіл бетін жауып жатқан гумустық қабаттың түзілуі
болды. Бұл қабат топырақтың ең бір белсенді бөлігі болып саналады.
Топыраққа ең алғаш рет М.В.Ломоносов ғылыми анықтама берді, ол: топырақ
түзілу процесі құнарлылық түзіле жүретін өсімдіктер мен тау жыныстарының
арасындағы ұзақ өзара қарым-қатыныс деп көрсетті.
Топырақ ресурстары Жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы
шарттардың бірі болып табылады. Алайда оның шын мәнінде маңызы мен ролін өз
дәрежесінде бағалай алмай келеміз. Топырақ биосфераның компоненттерінің
бірі ретінде адам, жануарлар мен энергетикалық сиыьдылығы жоғары, топырақ
биотасы мен адамдар арасындағы тікелей және жанама әсерлерді тепе-теңдікте
сақтап тұра алатын өдігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса
маңызды резерві болып табылады. Адамдарға азық-түлік пен жануарларға
қоректі өндіру үшін қажетті жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалынады.
Топырақтың табиғи дене ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын-
шашынды жинақтау мен су балансын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік
элементтерді жинақтау, жер асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету,
ластаушы заттарды тасымалдау.
Топырақ – сыртқы орта жағдайлары: жылу, су, ауа, өсімдіктер мен
жануарлар, микроорганизмдердің біріккен әсерінен қалыптасқан жердің беткі
құнарлы қабаты. Топырақ түзгіш факторларға сол сияқты рельеф пен адамның іс-
әрекеті де жатады. Тірі организмдер топырақтың негізгі қасиеті –
құнарлылығының қалыптасуына жағдай жасайды.
Топырақтың құнарлылығы дегеніміз – оның өсімдіктерді оларға қажетті
қоректік элементтермен, сумен және ауамен қамтамасыз ету қабілеті. Ол
топырақ түзілу процесі барысында және адамның топыраққа әсер етуі
нәтижесінде қалыптасады. Ол бүкіл адам баласының тіршілігінің көзі болып
табылатын аса маңызды байлық, ауылшаруашылық дақылдарының өнімінің,
ауылшаруашылық дақылдарының өндірісінің негізі.
Топырақ – барлық элементтердің аккумуляторы: ол оларды өзінде жинақтап,
сумен шайылып кетуден сақтайды. Өзінің қалыптасқан зат алмасу процесі бар,
тұрақты динамикалық жүйе болғандықтан топырақ табиғи факторлар ( су
тасқыны, эрозия, құрғақшылық, т.б.) әсеріне қарсы тұра алады. Бірақ топырақ
көптеген антропогендік факторлардың (жер жырту, мал жаю, техниканы қолдану,
т.с.с.) ұзақ уақытқа созылатын әсеріне сезімтал келеді. Топырақтың
құнарлылығы адам іс-әрекетіне де байланысты.
Топырақ – барлық материялдық игіліктердің көзі. Ол азық-түлік, малға жем,
киім үшін талшық, құрылыс материалдарын береді. Топырақтың ең маңызды
байлық екндігін айта келіп, К.Маркс, еңбек – байлықтың әкесі болса, топырақ
– анасы деген.
Топырақ ешнәрсеге айырбасталмайтын табиғи ресурс. Қазіргі таңда, ғылым
әлі күнге дейін табиғи топырақтың орнын баса алатын жасанды материал таба
алған жоқ. Өсімдіктерді топырақсыз өсірудің кез келген әдісі (гидропонды,
пластопонды, аэропонды) топырақтың ролін дәл өз мәнінде орындай алмайды.
Сондықтан адамзат қоғамы алдында тұрған және әлі де маңызды болып қала
беретін аса маңызды проблема топырарақтың топырақ түзілу процесіндегі
өздігінен қалпына келу қабілетін сақтап қалуға барынша жағдай жасау.
Топырақ – биосфераның басқа элементтерімен үздіксіз абмасып отыратын,
олармен тығыз байланысты және биосфераның кейбір флементтеріне
(атмосфералық ауа, жер бетілік және жер астылық сулар) өзі де әсер ете
алатын өте күрделі ашық систама. Топырақ үнемі климат пен ауа райы
компоненттері, флора мен фауна, әсіресе соңғы кезде түрлі антропогендік
зиянды әсерлерге ұшырап отыр. Топыраққа эрозиялық процестер көбейіп,
өздігінен тазару қабілеті нашарлап, құнарлылығы кемуде.
Топырақтың деградациялануының негізгі факторлары: эрозия, минералдық
тыңайтқыштар мен пестицидтерді шамадан тыс көп қолдану, т.с.с.
Топырақтың қорғау мен бақылау обьектісі ретінде қоршаған ортаның басқа
обьектілерімен салыстырғанда бірқатар өз ерекшеліктері бар. Ең алдымен
топырақ атмосфералық ауа мен соған байланысты басқа орталарға тән аса
қуатты табиғи өздігінен тазару қасиеті жоқ. Топыраққа түскен антропогендік
ластаушылар онда жинақталып, көбейе береді.
2 Топырақтың ластануы
Табиғатты қорғаудың түрлі аспектілерін ескермей жүргізген адамның
шаруашылық іс-әрекеттері қоршаған ортаның, соның ішінде топырақтың да
ластануына әкеп боғады. Нәтижесінде топырақ өндірістік, құрылыстардың
қалдықтарымен, жылу электр станцияларының күлімен, пайдалы қазбалар мен
құрылыс материалдарын өндіру кезіндегі жердің бетіне шығарылып тасталған
жыныстар тау-тау болып үйілген, мұнай өнімдері жиналған, т.б. “индустриялық
далалар” пайда болады.
Индустриялық далалардың топырақтарында ештеңе өспейді. Бұның себебі,
ластаушы заттардың құрамында табиғи күйде топыраққа өте аз мөлшерде
кездесетін химиялық элементтер болады. Олар көміртек, күкірт, молибден,
мыс, кадмий, мырыш, алфминий, никель, вольфрам, натрий, хлор, темір, титан,
бор, барий, фтор. Бұндай жағдайда химиялақ элементтердің топырақтағы
қалыптасқан қатынасы бұзылады.
Айта кететін бір жай, топырақтың ластануы тек қана адамның индустриялық
қызметтерінен емес, сонымен бірге ауылшаруашылық өндірістің нәтижесінде де
жүреді.
Топырақты (сол сияқты ауа мен суды да) едәуір ластаушы көздер мал
шаруашылығы комплекстері. Көбінесе сұйық көң дұрыс сақталмаған жағдайда
суларды ластайды. Мысалы, 100 мың бас өсіретін шошқа комплексі немесе 35
мың бас ірі қара өсіретін комплекстің қоршаған ортаны ластау дәрежесі 400-
500 мың халқы бар үлкен өндірістік орталықпен бірдей дәрежеде болады.
Сондықтан фермаларда тазартқыш қондырғыларды салу өте қажетті шаралардың
бірі.
Сонымен қатар көп жағдайда жанар-жағар майларды сақтау мен тасымалдау
дұрыс, талапқа сай орындалмайды. Олар топыраққа түскенде топырақтың
биологиялық белсенділігін нашарлатады. Сол сияқты минералдық тыңайтқыштарды
жолдардың, не егістіктердің жиегінде ашық тастауға болмайды.
Мұнай өндіру және барлау жұмыстары топырақтың түрлі жуғыш заттармен
ластануына себеп болады. Нәтижесінде мұнай төгіліп, топырақтың бетінде
битумды заттардың түзілуіне әкеп соғады. Бұрғылау жұмыстары кезіндегі
қолданылатын жуғыш заттар (каустикалық сода, натрий хлориді, дизель майы,
битум) топырақтың тұздануына себеп болады. Әдете, бұндай жерлерде
өсімдіктер өспейді.
Көптеген жерлер тұрмыстық және өндірістік қалдықтар жиналған қалдық
үйінділерімен ластанады. Бұл үйінділерде тұрғын үйлер, мекемелерден шыққан
қалдықтар, әртүрлі синтетикалық материалдардан жасалған тұрмысқа қажетті
заттардың қалдықтары, моншалар мен кір жуатын орындардан шыққан ағызынды
сулар, жаңбыр мен қар сулары, т.б. толып жатқан қалдықтардың барлығы
топырақты қатты лстайды.
Топырақ бұлардан басқа пестицидтерді дұрыс пайдаланбаған жағдайда да
біршама ластанады. Олардың химиялық тұрақты түрлері топырақта жинақталып,
топырақ биотасының қырылып қалуына себеп болады. Ал пестицидтердің
топырақта жинақталуы және ондағы организмдердің жойылуы топырақ түзілу
процестеріне әсер етіп, оның құнарлығын төмендетеді.
Сондықтан шаруашылықтарда пестицидтерді пайдаланудың ережелерін қатаң
сақтаулары қажет. Ал тыңайтқыштарды қолданғанда ғылыми-зерттеу
мекемелерінің ұсыныстарын басшылыққа алу керек. Табиғи аймақты, топырақтың
түрі мен типін, тыңайтқыш берілетін дақылдың ерекшеліктерін ескермеу
топырақтың қышқылдануына, не сілтіленуіне әкеліп, қоректік элементтердің
антогонизмін туғызады, олардың топырақ ерітіндісіне шығып қалуына жағдай
жасайды.
Топырақта бұлардан басқа гельминтті инвазиялар, патогенді
микроорганизмдермен ластаушылар фекалды массалар, өндірістік қалдықтар,
топырақтан шайылған су, не жануарлардың өліктері, т.б. болуы мүмкін.
Топырақтың гельминттермен өте қатты ластануытұрғын үйлер маңындағы
агародтарда жиі байқалған.
3 Қазақстан топырақтарын қорғау мәселесі
Республиканың оңт. болі-гіндегі шөлді белдемге дейінгі орт. аймақты
құр-ғақ-далалы жәнешел-ді-далалы қара-қоңыр топырақтыбелдем алып жатыр.
Аум. 90,5 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz