Нарық жағдайында еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру

Мазмұны

Бет.

Кіріспе

Тақырып өзектілігі. Қазақстан Республикасының нарықтық қатынасқа өтуі еңбек ақыны жұмыс күшінің бағасы теориясының негізінде қалыптасуын талап етеді. Еңбек ақы әр адамның ұтымының және әр елдің әлеуметтік экономикалық өміріндегі негізгі фактор болып саналады. Еңбекке жұмылдыру жүйесінде еңбек ақы алдыңғы орын алады. Еңбек ақы еңбекшілердің пайдасының 30%-дан 70%-ға дейін құрағандықтан, ол әлеуметтік жағдайының, әл-ауқаттың артуының негізгі бөлігі болып табылады. Экономикадағы түбегейлі өзгеріс - адамның еңбекке көзқарасын қалыптастырып, оның атқарған жұмысына қарай берілетін еңбек ақыны талап етеді. Мемлекеттің дамуы мен өркендеуі және оның халқының әл-ахуалы деңгейінің жоғарылауы осы ел тұрғындарының жалақысын ең төменгі мөлшерімен анықталады. Тәуелсіздік жылдарынан бері саяси-экономикалық реформалардың дамуы жолдарының басты кепілі және халықтың тұрмыс деңгейін жоғарылатудың басты жолы жалақы саясатын жетілдіру болып табылады. Экономикалық саладағы мемлекеттік және жеке секторларда қызмет аясын кеңейтіп, жұмыс күшін жетілдіру арқылы өнім өндіру ісін кеңейту - еңбек ақы деңгейінің мөлшерін экономикалық даму мүмкіндігіне орай жүргізу - халық тұрмыс көзінің қажеттіліктерін қанағаттандыратын күн көріс ахуалын көтеретін қомақты жұмыстардың бір бағыты деп білген жөн [1] .

Еңбек ақы жөніндегі саясат кәсіпорынды басқарудың құрамды бөлігі және оның қызметінің тиімділігі кәсіпорын жұмысына елеулі ықпал ететіні белгілі. Себебі, еңбек ақы жұмыс күшін тиімді пайдаланудағы ынталандырудың маңыздысының бірі. Міне, сондықтан да мұны еш уақытта естен шығаруға болмайды.

Еңбек ақы - жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына және шығарған қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем. Қалыпты жағдайда еңбек ақы қажетті өнімнің құнына тең және оның ақшалай түрі болып табылады. Былайша айтуға болады - еңбек ақы кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысына баратын өнім өндіруге және сатуға кеткен шығындардың бір бөлігі. Еңбек ақының экономикалық міндеті жұмыскердің өмір сүруіне мүмкіндік тудыру. Осы үшін адам өз қызметін жалға береді. Жұмыскердің өз қажеттілігін жақсылап қанағаттандыру үшін неғұрлым жоғары еңбек ақы алуға тырысуының ешқандай сөкеттігі жоқ. Екінші жағынан еңбек ақының жоғары мөлшерде болуы түгел елдің экономикасына ықпал жасайды да, тауар мен қызметке жоғары сұранысты қамтамасыз етеді.

Жалпылай еңбек ақының жоғары болуы және оның тұрақты өсуі тауар мен қызметтің сұранысының өсуіне әкеледі. Бұл жағдай өнеркәсіптердің өсуіне және жаңа кәсіпорындардың пайда болуына себеп болады. Өнеркәсіп саласы өскен елдерде еңбек ақы пайданың негізгі және қалың халықтың күн көріс көзі. Еңбек ақының ынталандыру қызметі басқа түсімдерге қарағанда жоғары және түгел ел мен экономиканы қамтиды. Ақырында жоғары деңгейдегі еңбек ақы кәсіпорын басшыларын жұмыс күшін дұрыс пайдалануға, өнеркәсіпті ұлғайтуға ынталандырады. Әрине, еңбек ақыны тағайындағанда одан жоғары көтеруге болмайтын белгілі бір мөлшері болады. Еңбек ақы әрбір мемлекеттің, ұжымның, адамның әлеуметтік-экономикалық өміріндегі негізгі фактор болып табылады. Еңбекті ынталандыру жүйесінде де алғашқы орындарды иеленуде. Еңбек ақы жұмыспен қамтылғандар табысының 30-70%-ін құрайтындықтан, бұл өмір сүру деңгейін жоғарлатудың басты көзі болып табылады. Еңбек ақы көлемі Қазақстандағы әр салада және әр аймақта әртүрлі болып келеді.

Қазіргі таңда біз шет елдерге көп жақтан еліктеп келеміз. Экономика жағынан болсын, қандай сала болмасын біз оларға жеткіміз келеді. Еңбек ақыны төлеуді біз солардың үлгісімен ұйымдастыру керек емес, бірақ олардың үлгісіне сүйене отырып, мемлекетіміздегі еңбек ақы төлеу жүйесін ұйымдастыруға қатысты мәселелерді шешудің қажеттілігі тақырып өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - «Жартас» ЖШС кәсіпорындағы еңбек ақыны ұйымдастыру ерекшеліктерін бағалау және оның анағұрлым тиімді жобасын әзірлеу болып табылады. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттер қойылады:

• еңбек ақының экономикалық мазмұнын теориялық тұрғыда қарастыру;
• «ЖАРТАС» ЖШС кәсіпорнының экономикалық көрсеткіштерін есептеу, оған талдау жасау;
• кәсіпорынның еңбек ресурстарын және еңбек ақы қорын талдау
• кәсіпорындағы еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру жүйесін басқаруын талдау және бағалау;
• анықталған кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстар жасау.

Зерттеу пәні - еңбек ақыны төлеудің заңнамалық, теориялық және әдістемелік негіздеріне сүйенген еңбек қатынастарының жиынтығы болып табылады. Зерттеу объектісі - «Жартас» ЖШС болып табылады.

Диломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы болып нақты кәсіпорындағы еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруын жетілдіру бойынша еңбек ақы жүйесінің ұжымдық бөлістірудің нысанының жобасының әзірленуінде болып табылады.

Дипломдық жұмыста экономико - статистикалық және жалпы ғылыми зерттеу әдістері: салыстыру, сараптамалық бағалау, топтау және басқа да түрлері қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Нарық жағдайында еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың теориялық негіздері

1. 1 Еңбек ақының мәні, мазмұны және оны ұйымдастыру қағидалары

Қазіргі кезде еңбек ақы жұмыскер табысының көп бөлігін құрайды. Ал нарықтық экономиканың дамуы кезіндегі еңбек ақы - оның еңбегін пайдаланудың нәтижесі болып табылады, және жұмыскер жұмсаған еңбегінің құнымен анықталып, пайдаланылған жұмыс күшінің сұранысынан туындайды. Неғұрлым жұмыс күшіне сұраныс көп болса, оның ұсынысы кеміп, еңбек ақы мөлшері артады және керісінше [2] . Қазақстандағы нарықтық қатынастардың біртіндеп қалыптасып, баяу дамуының нәтижесінде еңбек өнімділігі аумағында еңбек ақы жұмыс күшінің құны болып табылады, ал ол жұмыскердің тіршілігі үшін қажетті жағдай жасайды. Еңбек ақы мөлшері өндірілген өнімнің саны мен сапасына, мекеменің, кәсіпорынның ақырғы жұмыс нәтижесіне қарай белгіленеді. Әлеуметтік-экономикалық категория бойынша еңбек ақының маңызын қызметкерлер мен жұмыс берушілер үшін қарастыру қажет.

Қызметкер үшін еңбек ақы оның жеке табысының негізгі және басты бөлігі болып табылады, сонымен қатар еңбек ақы қызметкердің және оның жанұя мүшесіндегі адамдардың әл-ауқат деңгейін жоғарылататын құрал болып саналады. Осыдан еңбек ақының ынталандырушы рөлі алынатын сыйақының көлемін көбейту үшін еңбек нәтижесін жақсартудан тұрады.

Жұмыс беруші үшін еңбек ақы өндіріс шығындары болып саналады. Жұмыс беруші әсіресе бұйымның бірлігіне кететін шығындарды барынша азайтуға тырысады.

Кәсіпорында еңбек ақыны ұйымдастырудың тетігі (механизмі) жұмыс күшінің еңбек ақыға өзгеруінің процесін тікелей қамтып көрсетеді. Олардың қазіргі нарықтық жағдайларға қаншалықты сәйкес келетіндігі, еңбек ақының негізгі қызметті орындауына байланысты. Еңбек ақыны басқару арқылы нарықтық экономиканың екі қозғалушы күштері арасында әлеуметтік әріптестік қатынастардың дамуына мүмкіндік беретін, жұмыс беруші мен қызметкердің мүдделері арасында келісімдер жасалынады.

Еңбек ақы кәсіпорын қызметкерлері үшін маңызды ынта және еңбек төлемінің нысаны болып табылғандықтан ұдайы өндірістік және уәждемелік қызмет атқарады. Еңбек ақының көлеміне қызметкердің иемденетін ақшасының мөлшері ғана емес, сонымен қатар оның ол ақшаға нені сатып ала алатындығы да себепші болады. Сонда ақшаның сатып алу қабілеттілігі нақты еңбек ақы мен атаулы еңбек ақының арақатынасы арқылы анықталады. Кәсіпорын қызметкерге еңбек ақыны мемлекеттің бекіткен ең төменгі деңгейінен жоғары төлеуге міндетті.

Еңбек ақыны қарастырған кезде мынадай міндеттер алға қойылады:

• жалақы қорын анықтау;
• әлеуметтік төлемдерді анықтау;
• орташа жалақыны анықтау;
• жалақы динамикасын талдау.

Еңбек ақы құрылымы 3 бөліктен тұрады [3] :

1. Жалпы жалақы;
2. Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын нақты аударымдар;
3. Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын шартты аударымдар.

Жалақы - бұл, еңбек үшін ақшалай сыйақы, еңбекпен жасалған өнім құнының оны сатудан алынған табыстың бір бөлігі. Жалақының номиналды және нақты түрлерін ажырата білу керек.

Номиналды жалақы бір айда, бір аптада, бір күнде, бір сағатта алынған ақша соммасы.

Нақты жалақы - бұл номиналды еңбек ақыға сатып алуға болатын тауар немесе қызмет көлемі. Нақты жалақы - бұл номиналды еңбек ақының «сатып алу қабілеттілігі». Яғни, нақты жалақы номиналды жалақыға және сатып алынатын тауар және қызметтер бағасына байланысты болады. Жалақы есептеуде есептелгені, салық және басқа міндетті ұсталғаннан қалғаны, ақшалай немесе басқалай жолмен төленетіні көрсетіледі.

Еңбек ақы төлеудің ақшалай және заттай нысандары бар. Қызметкерлерге ақшаны өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін барынша тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін ақшалай форма еңбек ақы төлеудегі ең басты нысандардың бірі болып саналады. Қазіргі кезде еңбек ақы төлеудің заттай нысаны сирек пайдаланылады. Еңбек ақы төлеудің мұндай нысанын ақша айналымының бұзылуы кезінде, экономиканың тұрақсыз, гиперинфляция және құлдырау жағдайларында кең қолданамыз.

Еңбек ақы төлеу негізгі және қосымша түрлерге бөлінеді. Негізгі еңбек ақыға мынадай төлемдер жатады [4] :

• мерзімдік, үдемелі және кесімді еңбек ақы төлеу кезінде орындалған жұмыстың сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер;
• еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен тыс жұмыстар үшін, түнгі уақыттарға, мереке күндерде және т. б. күндерде жұмыс жасағаны үшін төленетін төлемдер;
• қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер;
• сыйақылар, сыйлықақылы үстемелер және т. б. ;

Қосымша еңбек ақыға ұжымдық келісім-шарттарда және еңбек туралы заңдарда қарастырылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін төлемдер жатады:

• демалыс уақыттарына ақы төлеу;
• мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындағаны үшін ақы төлеу;
• кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы төлеу;
• жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.

Жалақыны есептеуде кейбір ерекше жағдайларда әрбір жұмыскердің жеке еңбек үлесін бүкіл еңбек бригадасының, цех жұмыскерлерінің келісімімен еңбекке қатысу коэффициенті (ЕҚК) деген шама қолданылады. Егер жеке жұмыскердің үлесі көп болса, ЕҚК жоғары болады, еңбек ақысы да көп болады. Еңбек ақы есептеуде жұмыс орнының қолайсыздығы да жұмыс жағдайына кері әсерін тигізетін кездері болады. Бұл ретте ол үшін қосымша шығындар жұмсауға тура келеді. Жалақы есептеудің түрінде - түн мезгілдерде де жұмыс атқару кіреді, ол сағат 22-ден 6-ға дейінгі мезгіл болады. Жалақы есептеудің тағы бір түрі - жұмыс уақытынан тыс мезгілдерінде жұмыс істеу. Бұл жұмыс жасау екі жақты келісім негізінде іске асырылады.

Нарық кезіндегі экономикалық заңдар негізінде еңбек ақы жұмысшының ұлттық табыстағы үлесінен, еңбек күшін толықтыру шығындарына айналады. Бұл жағдай бір жағынан мемлекеттің кепілдігі, екінші жағынан өндіріс табысының нәтижесі. Еңбек ақының нарықтық үлгісі арнаулы тауар «жұмыс күшінің» еңбек ақысын анықтауға байланысты. «Жұмыс күшінің» еңбек ақысы белгіленген еңбек ақыдан жұмысшының күрделілігіне, жұмыс күшінің біліктілігіне, жұмыс күшіне сұранысқа және өндірістің қызметінің қорытындысына байланысты қалыптасады.

Жеке қажеттіліктерді қанағаттандырудың негізгі нысандары болып нақты жалақы алу және нақты табыс бөлінісіне қатысу саналады. Жалақы мен әртүрлі материалдық төлемдер жоғары өнімді еңбекке ынталандырудың қозғаушысы болып табылады. Оның тиімділігі бірнеше жағдайларға байланысты [7] :

1. Еңбек ақы көлеміне, яғни, жұмыскерлерге ең төменгі өмір сүру шегін ғана емес, сонымен бірге барынша ұдай өндіруді қамтамасыз ету.
2. Теңгенің сатып алу қабілетіне байланысты. Бұл инфляция жоғары болған сайын, жалақы да өсуі қажет.
3. Еңбек саны мен сапасын дұрыс тағайындауға байланысты.
4. Жұмыс күшімен, сұраныс пен ұсынысқа байланысты.
5. Өндірісті ұйымдастыру ерекшелігіне қарай жалақының нысандары мен жүйелерінің сәйкес болуына байланысты.

Нарықтық экономика жағдайында еңбек ақыға нарықтың немесе басқа нарықтан тыс жағдайлар әсер етеді де, соның нәтижесінде белгіленген еңбек мөлшері қалыптасады. Еңбек ақы төлеу мөлшеріне және еңбек рыногының жағдайына ықпал жасайтын нарықтық факторлар 1-суретте көрсетілген.

Тауар және қызмет нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың (бағаның өсуіне байланысты, тұтынушылардың түсімінің азаюы, жаңа тауарлардың шығуы) шығару көлемінің қысқаруына қолданылатын еңбек ресурсының азаюына әкеп соқтырады [8] .

Керісінше, тауар мен қызметке сұраныстың көбеюінің нәтижесінде еңбекке деген сұраныс пен еңбек ақы мөлшері көбейеді.

1. Ресурстардың кәсіпорынға пайдаланылған (еңбек факторының қолдауындағы шекті табыс пен шекті шығын арасындағы айырма) . Еңбекке деген сұраныстың көбеюі көп жағдайда қосымша жұмыс күшін қолданудың экономикалық тиімділігіне байланысты.

Сурет 1 - Еңбек ақыны ұйымдастыруға әсер ететін факторлар.

2. Ресустар бағасының өсуі (мысалы кәсіподақтың қысым жасауымен еңбек ақы мөлшерінің өсуі), кәсіпкердің шығынын ұлғайта отыра еңбекке сұранысты азайтады да осының нәтежиесінде жұмыс үшін жалдау жағдайы нашарлайды. Осымен қатар еңбекке бағалы сұраныстың икемділігі әрқашан біркелкі емес және де келесі шарттарға байланысты:

• шектелген табыс серпінінің сипаттамасына. егерде шектелген табыс жайлап төмендесе, онда еңбек ресурсының бағасының өсуі еңбек нарығына сұранысты азайтады, яғни еңбекке сұраныстың икемділігі нашарлайды. керісінше, қосымша еңбеккерлерді жұмылдырудың қайтарымы тез таманданса, онда еңбек ақы мөлшерінің өсуі еңбекке сұраныстың тез тарада төмендеуіне әкеп соғады, яғни бұл жағдайда еңбек нарығындағы сұраныс жоғары икемді;
• фирмалар мен өнеркәсіптердің шығынындағы еңбек ресурсының шығынының үлесінен. еңбекке деген шығынның үлесі неғұрлым көп болса, соғұрлым еңбекке деген, сұраныс еңбек ақыға байланысты, тәуелді болады;
• тауарларға деген сұраныстың икемділігінен. мысалы: нан, тұз сияқты тамақ өнімдеріне деген сұраныс олардың бағасына көп тәуелді емес, сондықтан мұндай өнімдерді шығару еңбегіне деген сұраныс олардың бағасына тәуелді емес.

3. Ресурстардың өзара ауыстырылымдылығы. Бұл фактордың ықпалына қарай отырып, жұмыс берушінің белгілі бір өзгеріссіз техникалық базада еңбекке деген шығынды азайту мүмкіндігінің шектеулі екенін атап өту керек. Басқа сөзбен айтқанда еңбек ақы мөлшері өсу жағына ыңғайлы бола тұра еңбек нарығының жағдайы өзгергенімен төмендемейді. Бұл жағдайда адамдар еңбегін одан гөрі жоғары өнімдірек техникамен ауыстыру мүмкіндігі туады.

4. Тұтыну тауарларына және қызмет ету шартына бағаның өзгеруі. Тұтыну тауарларына және қызмет ету шартына бағаның өсуі өмір сүру құндылығын жоғарылатып еңбек ақы деңгейінің өсуіне ықпал етеді. Тұтыну тауарларын және қызмет ету шартына бағаның төмендеген жағдайында өмір сүру деңгейімен еңбек ақы мөлшері тура тәуелді болмайды.

Нарықтан тыс факторлар:

1. Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу шарттары. Бұл фактор төменгі еңбек ақы деңгейін қалыптастыру заңды кепілдік төлем ақылардың деңгейін белгілеу.

2. Кәсіподақ пен еңбек берушілер арасындағы қатынас. Еңбек ақы мөлшеріне және жалдау шартына кәсіподақ ұйымының саясаты, кәсіподақ қозғалысы көп әсер етеді.

3. Кәсіпорынның қызметі мен еңбеккердің жеке салым факторы еңбек ақы көлеміне тікелей байланысты. Еңбектің төлемі біздің елде екі түрлі қызмет атқарады:

• біріншіден, еңбек ақы жұмыскердің табысының көзі, өмір деңгейін жоғарылату мүмкінділігі;
• екіншіден, өндірістің тиімділігі мен материалдық ынталандырудың көзі.

Еңбек ақының ең маңызды қызметін ұдайы өндірістік, ынталандырушылық, қалпына келтіру, реттеушілік, бөлшеулік бөлімше, ресурстық орналастырушылық және тұрғындардың төлем қабілеттілік сұранысын қалыптастырушы қызмет түрлері атқарады .

Еңбек ақының ұдайы өндірістік - жұмыскерлер мен олардың жанұя мүшелерінің жұмыс күшін ұдай өндіру үшін өмір сүруге қажетті игіліктермен қамтамасыз ету. Мұнда қажеттілікті жоғарылатудың экономикалық заңнамада іске асырады. Бұл қызмет мемлекеттік реттеу ерекшеліктерімен тығыз байланысты [8] .

Қалпына келтіру қызметінің мәні жұмыскердің өзінің жұмыс күшін қалпына келтіру мүмкіндігінде жатыр, ол үшін оның еңбек ақысының мөлшері, оның жұмыс күшін қалпына келтіруге жетуі керек. Басқа сөзбен айтқанда, оның еңбек ақысы тұрмыс жағдайын көтеруге, ел қатарлы өмір сүріп (пәтер ақысын төлеу, әл-ауқат, киім-кешек сатып алуға) демалып, денсаулығын қалпына келтіруге нақты мүмкіндігі болуы керек. Әр жұмыскердің отбасын асырап, бала-шағасын баулап тәрбиелеуге мүикіндігі болу керек. Міне, бұл функцияның басты мәні осыда жатыр. Бұл мәселе қазіргі нарықтың кезінде өте өзекті мәселе, өйткені өмір сүрудің жоғарғы деңгейге жетуі еңбек ақының мөлшеріне байланысты.

Ынталандыру қызметінің өнеркәсіп басшылығына тәуелділігі, жұмыскердің еңбекке деген белсенділігін арттыру үшін, жоғары деңгейде қайтарымдылығы болу үшін керек. Бұл жағдайда еңбек ақының мөлшері жұмыскердің еңбектегі жеңістігіне байланысты болуы керек. Басқа жағдайда жұмыскердің еңбекке деген ынтасы төмендейді, инициативасы басылады. Әрбір жұмыскер жоғарғы еңбек ақы алу үшін өзінің жұмыс деңгеін көтеріп, жоғарлатуға мүдделі болуы керек. Өнеркәсіп иелері еңбектің өнімді болуы және тауарлардың сапасы жоғары болуы үшін жоғары білікті жұмыскерлерді жұмысқа алуы керек. Ынталандырушы қызмет - өндірісте жоғары нәтижеге жетуде материалдық ынталандыру арқылы іске асады. Материалдық ынталандыру жұмыскерлердің еңбек нәтижесін үнемі жақсартқан сайын, соғырлым оның қызығушылығы артуы қажет. Бұл қызмет сондай-ақ оның өнімділігінің, еңбек тиімділігінің өсуіне әсер етеді.

Ынталандыру қызметі өнеркәсіп басшылары негізгі істелген қорытындысына байланысты нақты еңбек ақы төлеу арқылы іске асырады. Және де еңбек ақы қорының мөлшері өнеркәсіптің тиімділігіне байланысты болуы керек.

Еңбек ақының ұйымдастыру жүйесін жетілдіруінің негізгі бағыты еңбек ұжымының қызметінің соңғы қорытындысына тікелей байланысты болуында. Бұл міндетті атқаруда еңбек ақыны төлеу нышаны мен түрлерін дұрыс қолдану көп ықпал етеді.

Еңбек ақының реттеушілік қызметі жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысына жұмыс күшінің қалыптасуына (саны, біліктілігі) және олардың жұмыспен қамсыздануына ықпал етеді. Еңбек ақының ең төменгі деңгейін бірыңғай тарифтік себетті (торды) мемлекеттік реттеу арқылы еңбек ақының реттеуші қызметі іске асады. Бұл қызмет жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы баланс ролін атқарады. Бұл ұстанымының негізіне еңбек ақыны объективті саралау принципімен төлеу, яғни әрбір жұмыскер топтарын нақты өндіріс шартымен еңбек ақыны белгілеу жатады. Бұл қызмет бағаның белгілеу шарттары орындалған және еңбек қатынастарының орындалған жағдайында қолданылады [9] .

Бөлшеулік-бөлімше қызметі - өндіріс құралдарының иелері мен жалдамалы жұмыскерлер арасында табысты бөлуде еңбек өлшемін анықтау үшін қарастырылады. Сондай-ақ еңбек ақы арқылы өндіріс процесіндегі әрбір жұмысшының жеке еңбек үлесі анықталады.

Ресурстық орналастырушылық қызметі - еңбек ресурстарын аймақ, сала, кәсіпорын бойынша орналастыруынан жасалады. Яғни, осылар бойынша жұмысшы кез-келген салада, аймақтарда жұмыс тауып қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін еңбек ақының мөлшеріне қарай жұмыс орнын ауыстырып отырады.

Тұрғындардың төлемге қабілеттілік сұранысын қалыптастырушы қызметі - төлемгеқабілетті сұраныс қажеттілік пен қоғамның сияқты 2 негізгі фактор есебінен қалыптасады. Осының нәтижесінде еңбек ақы көмегімен нарықтық жағдайда тауарлық және қызмет көрсетушілік, сұраныс пен ұсыныс арасындағы пропорция шығады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс