Өнім сапасын басқару бойынша ғылыми мәліметтерді қарастыру мен нақты кәсіпорынның сапа жүйесіне талдау жасау («Сауыр» ЖШС мысалында)
КІРІСПЕ
1 САПА . КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДАҒЫ НЕГІЗІГІ МЕХАНИЗМ РЕТІНДЕ
1.1 Сапа мәні және оның негізгі құраушылары
1.2 Сапаны бақылаудың негізгі құралдары мен көрсеткіштері
1.3 Қазіргі жағдайларда өнім сапасын басқарудың негізгі концепциялары
2 ҚР ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢІНДЕ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТАЛДАМАСЫ ( «САУЫР» ЖШС МЫСАЛЫНДА)
2.1 «САУЫР» ЖШС қызметінің сипаттамасы және негізгі көрсеткіштері
2.2 «Сауыр» ЖШС.дағы өнім сапасын басқарудың негізгі әдістері мен көрсеткіштері
2.3 «Сауыр» ЖШС.гі сапаны басқару үрдісінде туындайтын мәселелер
3 ҚР КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ШЕШУДІҢ НЕГІЗГІ ЖОЛДАРЫ
3.1 Өнім сапасын басқару сферасындағы мәселелерді шешу жолдары
3.2 Өнім сапасын басқару процесін шетел тәжірибесі негізінде жетілдіру (Жапон және Еуропалық мемлекеттер тәжірибесінің негізінде)
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 САПА . КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДАҒЫ НЕГІЗІГІ МЕХАНИЗМ РЕТІНДЕ
1.1 Сапа мәні және оның негізгі құраушылары
1.2 Сапаны бақылаудың негізгі құралдары мен көрсеткіштері
1.3 Қазіргі жағдайларда өнім сапасын басқарудың негізгі концепциялары
2 ҚР ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢІНДЕ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТАЛДАМАСЫ ( «САУЫР» ЖШС МЫСАЛЫНДА)
2.1 «САУЫР» ЖШС қызметінің сипаттамасы және негізгі көрсеткіштері
2.2 «Сауыр» ЖШС.дағы өнім сапасын басқарудың негізгі әдістері мен көрсеткіштері
2.3 «Сауыр» ЖШС.гі сапаны басқару үрдісінде туындайтын мәселелер
3 ҚР КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ШЕШУДІҢ НЕГІЗГІ ЖОЛДАРЫ
3.1 Өнім сапасын басқару сферасындағы мәселелерді шешу жолдары
3.2 Өнім сапасын басқару процесін шетел тәжірибесі негізінде жетілдіру (Жапон және Еуропалық мемлекеттер тәжірибесінің негізінде)
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазіргі кезде Қазақстан экономикасы күрделі дамып келе жатқан жүйе ретінде қарастырылады. Әр кәсіпорының іс әрекеті осы жүйеде маңызды роль ойнап жалпы экономикалық үрдістерге қатты әсер етуде.
Кәсіпорының іс әрекетінің негізгі көрсеткіші ол тауардың сапа көрсеткіші. Нарықтық экономикада бәсеке категориясы даму барысында сапа проблемаларына үлкен назар аударылады. Осы сапаны анықтау процессінің денгейі кәсіпорынды жетістікке әкелуі мүмкін.
Өнім сапасын жоғарылату – экономиканың интенсивті дамуының маңызды бағыты, экономикалық өсу және қоғамдық өндіріс тиімділігінің көзі. Бұл жағдайларда өндіріс тиімділігі және өнім сапасын кешендік басқарудың маңызы арта түседі.
Әлемдік экономикада іс әрекет жүргізетін фирмалар сапаны зерттеуге деген проблематикаға байланысты көптеген ғылыми және техникалық зерттеулер жүргізуде.
ҚР кәсіпорындарында сапаны зерттеу үрдісін басшылар екінші денгейге қойып бірінші мәселе ретінде шығарған тауардың сапасына бағытталған өндірістік қуатты қарастырады. Сондықтан қазіргі кезде сапа категориясын отандық кәсіпорындарға тән теориялық негіздерін зерттеп, шетел тәжірибелерді қарастырып отандық экономикада сапа мәселесін сан мәселесінен жоғары қоятын жолдарды құрастыру керек. Осы фактор дипломдық жұмыстын маңыздылығын және тақырыптың өзектілігін білдіреді.
Дипломдық жұмыста қойылған мәселеге байланысты келесі міндеттер қойылды:
1 Кәсіпорында өнім сапасын басқарудың методологиялық аспектілері қарасытру
2 ҚР дамуының қазіргі кезеңінде кәсіпорындардың өнім сапасын басқару процесіне талдау жүргізу ( «Сауыр» ЖШС мысалында)
3 ҚР кәсіпорындарында өнім сапасын басқару әдістерін жетілдіру және проблемаларды шешудің негізгі жолдарын ұсыну.
Кәсіпорының іс әрекетінің негізгі көрсеткіші ол тауардың сапа көрсеткіші. Нарықтық экономикада бәсеке категориясы даму барысында сапа проблемаларына үлкен назар аударылады. Осы сапаны анықтау процессінің денгейі кәсіпорынды жетістікке әкелуі мүмкін.
Өнім сапасын жоғарылату – экономиканың интенсивті дамуының маңызды бағыты, экономикалық өсу және қоғамдық өндіріс тиімділігінің көзі. Бұл жағдайларда өндіріс тиімділігі және өнім сапасын кешендік басқарудың маңызы арта түседі.
Әлемдік экономикада іс әрекет жүргізетін фирмалар сапаны зерттеуге деген проблематикаға байланысты көптеген ғылыми және техникалық зерттеулер жүргізуде.
ҚР кәсіпорындарында сапаны зерттеу үрдісін басшылар екінші денгейге қойып бірінші мәселе ретінде шығарған тауардың сапасына бағытталған өндірістік қуатты қарастырады. Сондықтан қазіргі кезде сапа категориясын отандық кәсіпорындарға тән теориялық негіздерін зерттеп, шетел тәжірибелерді қарастырып отандық экономикада сапа мәселесін сан мәселесінен жоғары қоятын жолдарды құрастыру керек. Осы фактор дипломдық жұмыстын маңыздылығын және тақырыптың өзектілігін білдіреді.
Дипломдық жұмыста қойылған мәселеге байланысты келесі міндеттер қойылды:
1 Кәсіпорында өнім сапасын басқарудың методологиялық аспектілері қарасытру
2 ҚР дамуының қазіргі кезеңінде кәсіпорындардың өнім сапасын басқару процесіне талдау жүргізу ( «Сауыр» ЖШС мысалында)
3 ҚР кәсіпорындарында өнім сапасын басқару әдістерін жетілдіру және проблемаларды шешудің негізгі жолдарын ұсыну.
1. Аверин М.В. Ресейдегі екі жылдық міндетті сертификация. Не өзгерді? // Сертификация. - 1996.- №3.- 6 бет.
2.Ансофф И. Жаңа корпоративтік стратегия. / СПб.: Питер, 1999. 416 бет.
3. Басовский Л. Е., Протасьев В. Б.Сапаны басқару / Оқулық. – М.: ИНФРА – М, 2001. – 212 бет.
4. Варакута С. А. Өнім сапасын басқару / Оқу құралы. – М.: ИНФРА – М, 2001. – 207 бет.
5. Варгина М.К. Дүние жүзілік аймақтарда сапаны басқару қызметінің бағыты. //Сертификация.-1995.- №1.- 10 бет.
6. Вахрушев В. Жапондық басқару принциптері. / - М.:ФОБЗ, 1992.- 207бет.
7. Версан В.Г. Сапаны басқару интеграциясы, сертификация. Дамудың жаңа мүмкіндіктері мен жолдары.// Сертификация. - 1994.- №3.-3 бет.
8. Версан В.Г., Панкина Г.В. Сертификацияны дамыту жолындағы кейбір актуалды бағыттар. // Сертификация.-1995.-№3.- 5 бет.
9. Версан В.Г. Тауарды сертификацияға дайындау бағытында кәсіпорындағы еңбекті ұйымдастыру. //Сертификация.-1994.-№3.
10. Вестник ПГУ 1 2005ж.
11. Воскобойников В. Өнім сапасын басқарудың жаңа жолдарын қолдану.// Экономика және өмір. - 1993.- жел. (№50) - 15 бет.
12. Галеев В.И., Дворук Т.Ю. Өнімді сертификацияға даярлайтын кәсіпорындарға көмек. //Сертификация. - 1994.- №2.- 4 бет.
13. Галеев В.И. ИСО стандарттарын енгізу проблемалары.
// Сертификация .- 1998.- №3.-15 бет.
14. Галеев В.И., Варгина М.К. Сапаны басқару: проблемалары, перспективалары. // Сертификация. – 1994.- №4.- 38 бет.
15. Галеев В.И. Эксперттік әдістер. // Сапа және стандарт. – 1997ж.- №11.- 49 бет.
16. Гличев А.В. Экономика және өнім сапасын басқару туралы мағлұмат. // Сапа және стандарт. - 1995.-№4.- 50 бет.
17. Гличев А.В. Өнім сапасын басқару механизімінің толық схемасы. //Сапа және стандарт. - 1995.-№5.- 53 бет.
18. Гличев А.В. Өнім сапасын басқару жүйесіне қазіргі кездегі көзқарас. // Сапа және стандарт. - 1995.- №3.
19. ГОСТ 15467 - 79 (Ст. СЭВ 3519 - 81). Негізгі түсініктер. Анықтамалар мен терминдер. / - М.: Стандарттар баспасы , 1998 .
20. ГОСТ 40.9001 - 88 (ИСО - 9001 - 87). Сапа жүйесі. Жобалау, жөндеу, өндіру және қызмет көрсету саласында сапаны қамтамасыз ету моделі. / - М.: Стандарттар баспасы, 1988.
21. Довбня А.А., Поединщиков И.И. Сапа бөліміндегі өткізу саясатының менеджмент эффектілігінің бағасы.// Сапа мен стандарт. - 1994.- №3.- 12 бет.
22. Егорова Л.Г. Сертификацияға дайындық үстіндегі ұйымдарға көмек. // Сертификация. - 1998.- №3.- 26 бет
23. Ноулер Л., Хауэлл Дж. , Голд Б. , Коулмэн Э. , Моун О. , Ноулер В. Өнім сапасын бақылаудағы статистикалық әдістер. / - М: Стандарттар баспасы, 1989.- 96 бет.
24. Павленко Л.Г. Әр қызметке сапа саясатын жеткізу. //Сертификация .- 1997.- №1.- 7 бет.
25. Радионов В. В. Сапаны басқару: // Новосиб. Мем. Акад. Экономика және басқару. – Новосибирск. 1996. – 44 бет.
26. Рахлин К.М. Ұйымдағы сапаны есептеу және бағалау шығындарын ұйымдастыру. // Сапа және стандарт.- 1995.- №3.- 34 бет.
27. Рубанюк Ю.Т. Демингтің он төрт пункті – Ресей өндірушілеріне өзін-өзі қорғауға арналған бағдарлама. // Сапа және стандарт.-1995.- №7.- 39 бет.
28. Рубанюк Ю.Т. Демингтің он төрт пункті - Ресей өндірушілеріне өзін-өзі қорғауға арналған бағдарлама. // Сапа және стандарт.-1998.- №8.- 38 бет.
29. Фатхутдинов Р.А. Бәсеке қабілеттілігін ұйымдастыру жүйесі. // Сапа және стандарт. - 1996.- №1.- 48 бет.
30. Харрингтон Дж. Американдық ұйымдардағы сапаны басқару. / – М.: Экономика, 1999.- 272 бет.
31. Чайка И.И. Экономикадағы кризистік кезең және сапаны басқару проблемалары. //Сертификация .- 1998.- №3.- 13 бет.
32. Чайка И.И. Отандық сапа жүйесіне деген сертификатқа, шет елдерді қалай мойындату? // Сертификация .- 1999.- 8 бет.
33.Чайка И.И. Отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігі – Ресейдің экономикалық кризистен шығу жолы. // Сапа және стандарт. - 1997 .- №8.- 15 бет.
34. Круглов М.Г. <Сапа жүйе менеджменті> изд. <Деловая книга>, М.,1997 ж;
35.Журнал Эксперт, 2000 ж, № 187, Бас директор, т.ғ.к Владимир Ивлевтің статьясы, Татьяны Попованың, финанс және маркетинг директоры, э.ғ.д.,
36. Гличев А. В., Круглов М. И. «Өнім сапасын басқару»
М: «Экономика» 1979ж.
37. Гличев А. В. «Жаңашылдықты енгізу, маркетинг және сапаны басқару» «Сапа және стандарт» // №10, 1995ж.
38. Гличев А.В. « Сапаны басқарудың қазіргі кездегі әдістері». «Сапа және стандарт» // №4, 9, 1996ж.
39. Каплен Г. «Сапаны басқарудағы тәжірибелік енгізу» /
М: «Стандарттар баспасы», 1976ж.
40. Каору И. “Сапаны басқарудың Жапондық әдісі”
41. Оучи У. Г. “Өндірістік ұйымдардың әдістері: жапондық және американдық тактика”
42. Пронников В.А., Ладанов И. Д. “Жапониядағы персоналды басқару”
43. Грейсон Дж. К. Мл., О’Делл К. “ХХI ғасыр қарсаңындағы Американдық менеджмент”. М.: Экономика, 1991ж.
44. «Сауыр» ЖШС ісіне қатысу концепциясы, 09.08.2006 жылдан.
45. «Сауыр» ЖШС жарғысы, 12.05.2006 жылдан № 240.
46. Сапаны басқару теория негіздері мен практикасы. у.п. В.Ю. Огвоздин СПБ. «ГЭУ» 1998ж.
47. http://www.standard.ru/
2.Ансофф И. Жаңа корпоративтік стратегия. / СПб.: Питер, 1999. 416 бет.
3. Басовский Л. Е., Протасьев В. Б.Сапаны басқару / Оқулық. – М.: ИНФРА – М, 2001. – 212 бет.
4. Варакута С. А. Өнім сапасын басқару / Оқу құралы. – М.: ИНФРА – М, 2001. – 207 бет.
5. Варгина М.К. Дүние жүзілік аймақтарда сапаны басқару қызметінің бағыты. //Сертификация.-1995.- №1.- 10 бет.
6. Вахрушев В. Жапондық басқару принциптері. / - М.:ФОБЗ, 1992.- 207бет.
7. Версан В.Г. Сапаны басқару интеграциясы, сертификация. Дамудың жаңа мүмкіндіктері мен жолдары.// Сертификация. - 1994.- №3.-3 бет.
8. Версан В.Г., Панкина Г.В. Сертификацияны дамыту жолындағы кейбір актуалды бағыттар. // Сертификация.-1995.-№3.- 5 бет.
9. Версан В.Г. Тауарды сертификацияға дайындау бағытында кәсіпорындағы еңбекті ұйымдастыру. //Сертификация.-1994.-№3.
10. Вестник ПГУ 1 2005ж.
11. Воскобойников В. Өнім сапасын басқарудың жаңа жолдарын қолдану.// Экономика және өмір. - 1993.- жел. (№50) - 15 бет.
12. Галеев В.И., Дворук Т.Ю. Өнімді сертификацияға даярлайтын кәсіпорындарға көмек. //Сертификация. - 1994.- №2.- 4 бет.
13. Галеев В.И. ИСО стандарттарын енгізу проблемалары.
// Сертификация .- 1998.- №3.-15 бет.
14. Галеев В.И., Варгина М.К. Сапаны басқару: проблемалары, перспективалары. // Сертификация. – 1994.- №4.- 38 бет.
15. Галеев В.И. Эксперттік әдістер. // Сапа және стандарт. – 1997ж.- №11.- 49 бет.
16. Гличев А.В. Экономика және өнім сапасын басқару туралы мағлұмат. // Сапа және стандарт. - 1995.-№4.- 50 бет.
17. Гличев А.В. Өнім сапасын басқару механизімінің толық схемасы. //Сапа және стандарт. - 1995.-№5.- 53 бет.
18. Гличев А.В. Өнім сапасын басқару жүйесіне қазіргі кездегі көзқарас. // Сапа және стандарт. - 1995.- №3.
19. ГОСТ 15467 - 79 (Ст. СЭВ 3519 - 81). Негізгі түсініктер. Анықтамалар мен терминдер. / - М.: Стандарттар баспасы , 1998 .
20. ГОСТ 40.9001 - 88 (ИСО - 9001 - 87). Сапа жүйесі. Жобалау, жөндеу, өндіру және қызмет көрсету саласында сапаны қамтамасыз ету моделі. / - М.: Стандарттар баспасы, 1988.
21. Довбня А.А., Поединщиков И.И. Сапа бөліміндегі өткізу саясатының менеджмент эффектілігінің бағасы.// Сапа мен стандарт. - 1994.- №3.- 12 бет.
22. Егорова Л.Г. Сертификацияға дайындық үстіндегі ұйымдарға көмек. // Сертификация. - 1998.- №3.- 26 бет
23. Ноулер Л., Хауэлл Дж. , Голд Б. , Коулмэн Э. , Моун О. , Ноулер В. Өнім сапасын бақылаудағы статистикалық әдістер. / - М: Стандарттар баспасы, 1989.- 96 бет.
24. Павленко Л.Г. Әр қызметке сапа саясатын жеткізу. //Сертификация .- 1997.- №1.- 7 бет.
25. Радионов В. В. Сапаны басқару: // Новосиб. Мем. Акад. Экономика және басқару. – Новосибирск. 1996. – 44 бет.
26. Рахлин К.М. Ұйымдағы сапаны есептеу және бағалау шығындарын ұйымдастыру. // Сапа және стандарт.- 1995.- №3.- 34 бет.
27. Рубанюк Ю.Т. Демингтің он төрт пункті – Ресей өндірушілеріне өзін-өзі қорғауға арналған бағдарлама. // Сапа және стандарт.-1995.- №7.- 39 бет.
28. Рубанюк Ю.Т. Демингтің он төрт пункті - Ресей өндірушілеріне өзін-өзі қорғауға арналған бағдарлама. // Сапа және стандарт.-1998.- №8.- 38 бет.
29. Фатхутдинов Р.А. Бәсеке қабілеттілігін ұйымдастыру жүйесі. // Сапа және стандарт. - 1996.- №1.- 48 бет.
30. Харрингтон Дж. Американдық ұйымдардағы сапаны басқару. / – М.: Экономика, 1999.- 272 бет.
31. Чайка И.И. Экономикадағы кризистік кезең және сапаны басқару проблемалары. //Сертификация .- 1998.- №3.- 13 бет.
32. Чайка И.И. Отандық сапа жүйесіне деген сертификатқа, шет елдерді қалай мойындату? // Сертификация .- 1999.- 8 бет.
33.Чайка И.И. Отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігі – Ресейдің экономикалық кризистен шығу жолы. // Сапа және стандарт. - 1997 .- №8.- 15 бет.
34. Круглов М.Г. <Сапа жүйе менеджменті> изд. <Деловая книга>, М.,1997 ж;
35.Журнал Эксперт, 2000 ж, № 187, Бас директор, т.ғ.к Владимир Ивлевтің статьясы, Татьяны Попованың, финанс және маркетинг директоры, э.ғ.д.,
36. Гличев А. В., Круглов М. И. «Өнім сапасын басқару»
М: «Экономика» 1979ж.
37. Гличев А. В. «Жаңашылдықты енгізу, маркетинг және сапаны басқару» «Сапа және стандарт» // №10, 1995ж.
38. Гличев А.В. « Сапаны басқарудың қазіргі кездегі әдістері». «Сапа және стандарт» // №4, 9, 1996ж.
39. Каплен Г. «Сапаны басқарудағы тәжірибелік енгізу» /
М: «Стандарттар баспасы», 1976ж.
40. Каору И. “Сапаны басқарудың Жапондық әдісі”
41. Оучи У. Г. “Өндірістік ұйымдардың әдістері: жапондық және американдық тактика”
42. Пронников В.А., Ладанов И. Д. “Жапониядағы персоналды басқару”
43. Грейсон Дж. К. Мл., О’Делл К. “ХХI ғасыр қарсаңындағы Американдық менеджмент”. М.: Экономика, 1991ж.
44. «Сауыр» ЖШС ісіне қатысу концепциясы, 09.08.2006 жылдан.
45. «Сауыр» ЖШС жарғысы, 12.05.2006 жылдан № 240.
46. Сапаны басқару теория негіздері мен практикасы. у.п. В.Ю. Огвоздин СПБ. «ГЭУ» 1998ж.
47. http://www.standard.ru/
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан экономикасы күрделі дамып келе жатқан жүйе
ретінде қарастырылады. Әр кәсіпорының іс әрекеті осы жүйеде маңызды роль
ойнап жалпы экономикалық үрдістерге қатты әсер етуде.
Кәсіпорының іс әрекетінің негізгі көрсеткіші ол тауардың сапа
көрсеткіші. Нарықтық экономикада бәсеке категориясы даму барысында сапа
проблемаларына үлкен назар аударылады. Осы сапаны анықтау процессінің
денгейі кәсіпорынды жетістікке әкелуі мүмкін.
Өнім сапасын жоғарылату – экономиканың интенсивті дамуының маңызды
бағыты, экономикалық өсу және қоғамдық өндіріс тиімділігінің көзі. Бұл
жағдайларда өндіріс тиімділігі және өнім сапасын кешендік басқарудың маңызы
арта түседі.
Әлемдік экономикада іс әрекет жүргізетін фирмалар сапаны зерттеуге деген
проблематикаға байланысты көптеген ғылыми және техникалық зерттеулер
жүргізуде.
ҚР кәсіпорындарында сапаны зерттеу үрдісін басшылар екінші денгейге
қойып бірінші мәселе ретінде шығарған тауардың сапасына бағытталған
өндірістік қуатты қарастырады. Сондықтан қазіргі кезде сапа категориясын
отандық кәсіпорындарға тән теориялық негіздерін зерттеп, шетел
тәжірибелерді қарастырып отандық экономикада сапа мәселесін сан мәселесінен
жоғары қоятын жолдарды құрастыру керек. Осы фактор дипломдық жұмыстын
маңыздылығын және тақырыптың өзектілігін білдіреді.
Дипломдық жұмыста қойылған мәселеге байланысты келесі міндеттер
қойылды:
1 Кәсіпорында өнім сапасын басқарудың методологиялық аспектілері
қарасытру
2 ҚР дамуының қазіргі кезеңінде кәсіпорындардың өнім сапасын басқару
процесіне талдау жүргізу ( Сауыр ЖШС мысалында)
3 ҚР кәсіпорындарында өнім сапасын басқару әдістерін жетілдіру және
проблемаларды шешудің негізгі жолдарын ұсыну.
Жұмыстың басты мақсаты - өнім сапасын басқару бойынша ғылыми
мәліметтерді қарастыру мен нақты кәсіпорынның сапа жүйесіне талдау жасау.
Ол үшін отандық және шетел авторлардың негізді ғылыми жұмыстарын, сонымен
бірге сапаны басқару аясында танымал оқу әдістемелерін қолданылады.
Қазақстанның кәсіпорындарында өнім сапасын басқару тақырыбын зерттеу
үшін мысал ретінде Астана қаласында орналасқан Сауыр ЖШС фирмасының іс-
әрекеті талданды.
1 САПА – кӘсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттырудағы негізігі механизм
ретінде
1. Сапа мәні және оның негізгі құраушылары
Қазіргі кезде компаниялар және фирмалар қатал бәсекелестік жағдайда іс-
әрекет жүргізгендіктен шаруашылық объектілердің басшылары тауарға көп назар
аударады. Тауардың бәсекеге шыдауының бірінші шарты – ол сапа категориясын
зерттеу және басқару.
Сапаны басқару – тауарға деген қойылған уақыт талабы, өйткені қызмет пен
тауар өндірушілердің арасындағы қатал бәсекелестігі бар нарықтық экономика
жағдайында бұл білім маңызды болып табылады.
Кәсіпорын стратегиясына сапалық көзқарас сапа біруақытта қажеттіліктерді
қанағаттандырудың ең тиімді құралы және шығындарды азайтудың құралы
екендігіне негізделеді.
Сапа – субъективті ұғым болып есептеледі. Қазіргі кезде оның көптеген
анықтамалары бар. Тұрмыста сапа ұғымы өнім немесе қызметтің белгілі бір
талаптарға сәйкестігін белгілеу үшін қолданылады. Менеджментте сапа ұғымына
тұтынушының шынайы сұранымдары – ағымдық және болашақ енгізілуі тиіс.
Сонымен бірге сапаның тұтынушы қажеттіліктерін қанағаттандыру ретінде кең
таралған анықтамасы өнім немесе қызметтің функционалды сипаттамаларымен
шектелмейтіндігін ескеру қажет.
Мәртебенің кейбір символдарын иемдену қажеттілігі автокөліктің нақты бір
маркаларын және т.б. сатып алудың салдары болып табылады. Сапаға қойылатын
талаптар кез келген өнім немесе қызметті бағалауда маңызды фактор болып
табылады.
Сапа ұғымы концептуалды анықтамада қалай аталады? Мамандардың
ортасында бұл категорияның сапа мәселелері бойынша көптеген анықтамалары
бар. 1968 жылдың өзінде жүзден аса түрлі анықтамалар анықталған болатын,
содан бері олардың саны азайған жоқ. Бұл ең алдымен сапа категориясының көп
аспектілігімен байланысты. Осылайша сапа пәлсапалық мағынада тікелей
болмыстың тікелей сипаттамасы, саяси экономикада – құн мен тұтынушылық
құн арасындағы өзара әрекеттестік нәтижесі ретінде анықталады. [13].
Сапаны басқару теориясының алғашқы зертеушілердің бірі Ф.Кроссби сапа –
бұл талаптарға сәйкестік деген анықтама берген, ал оның әріптесі Дж.Дуран
бағытталуына сәйкестік ретінде анықтаған. Дж.Харингтон сапаны тұтынушыға
қолайлы баға бойынша талаптардың қанағаттандырылуы немесе асып түсуі
ретінде анықтайды.
Сапаны шартты немесе болжамды қажеттіліктерді қанағаттандырушы
қабілетке жататын объект мінездемелерінің жиынтығы ретінде сипаттайтын
анықтамалар стандарттау бойынша Халықаралық ұйыммен жинақталды (ISO).
Егер сатып алған тауарыңыздың сапасы жайлы айналадағы адамдардың пікірін
білгіңіз келсе Сіздің және айналадағы адамдардың бағалауы арасында алшақтық
бар екеніне көзіңіз жетеді.
Тәжірибеде сапаның кең таралған анықтамасы: өнім сапасы – бұл өнімнің
нақты тұтынушының оның мүмкіндігіне сай баға бойынша күтілімі мен
қажеттілігін қанағаттандыру қасиеті (қабілеті), сонда ғана ол Сіздің
өніміңізді немесе қызметіңізді қажет етеді. [2].
Өнім сапасының мәні: тек сапалы өнім ғана төлемге қабілетті батыс
нарықтарына экспорттық жолды ашады.
Сонымен сапаның кем дегенде алты анықтамасы бар:
1. Абстрактілі. Сапа – бұл объекттің ішкі қасиеті, артықшылығы. Оны
анықтауға немесе өлшеуге болмайды, сапаны тек қана сезінуге болады.
2. Тұтынушы күтіміне сәйкестік. Тауар немесе қызмет тұтынушы күтіміне
жауап беруі тиіс. Мұны жобалау кезеңінде ескерген аса маңызды. Мұндай
жағдайда сапа кей кезде бағытталуына сәйкестік ретінде белгіленеді.
3. Спецификацияларға сәйкестік. Тұтынушымен сатып алынған тауар немесе
қызмет өзінің техникалық спецификацияларымен қанағаттандырады.
4. Қателердің болмауы.
5. Ақша үшін құндылық. Сапа бағамен байланысты. Пайдалылық үлгісінің
айтуы бойынша жақсы сапа тұтынушымен алынатын таза пайдалылыққа
пропорционалды.
6. Тұтынушы күтімінен асып түсу.
Қалған анықтамаларды келесі үшеуіне біріктіруге болады:
1. Құрастыру сапасы. Тауар немесе қызмет спецификациясының нарық
қажеттілігіне сәйкестік дәрежесі.
2. Сәйкестік сапасы. Бұл анықтама өндіріс нәтижелеріне негізделгенімен
құрастыру мен операциондық сапаны байланыстырады.
3. Өндіріс сапасы. Тауар немесе қызметті өндірудегі қатесіздік дәрежесі.
Өткізу нарықтары үшін күресте сапа категориясы маңызды құрал болып
табылады. Тауардың бәсекеге қабілеттігін сапа категориясы қамтамасыз
етеді. [5].
Кез келген өнімді өндіру, жұмысты орындау, қызмет көрсету үшін көптеген
операциялар мен дайындық жұмыстарын орындау қажет. Нәтижесіндегі сапа әр
кезеңдегі орындалатын жұмыс операцияларының сапасына байланысты болады.
Өнім сапасының қалыптасуы оның жобалау кезеңінен басталады. Осылайша
зерттеу фазасында техникалық және экономикалық принциптерді қалыптастырады,
функционалды үлгілер жасайды. Осыдан кейін өндірістік құжаттаманың негізін
және тәжірибелі үлгіні жасайды. Конструктивті-технологиялық жұмысы
кезеңінде өндіріске бұйымды енгізуді дайындайды.
Сапа ұғымы тарихи-өндірістік жағдайлардың әсерінен қалыптасқан. Бұл әр
қоғамдық өндірістің өнім сапасына өз объективті талаптары бар болғандығымен
түсіндіріледі. Ірі өнеркәсіптік өндірістің алғашқы кезеңдерінде сапаны
тексеру өнімнің дәлдігі мен беріктілігін анықтаудан тұратын (өлшемдердің
дәлдігі және т.с.с.).
Күтілетін тұтынушылық құндылығы бар өнім алуды кепілдейтін, жоғарыда
аталған сапа құраушыларын қамтамасыз етуге ақша салу сапаны басқару
стратегиясында инвестицияның бір түрі ретінде қарастырылады. Және бұл
инвестициялар өз қызметіне сапа элементтерін өндіруші компаниялар
басшыларының ортақ пікірі бойынша қазіргі уақытта ең тиімді болып табылады.
Сапа мәселелерін дұрыс түсіну үшін жоғарыда аталған сапа құраушыларынан
басқа келесі жайттарды ескеру қажет:
• сапа тұтынушыға бағдарлануы тиіс;
• сапаны қамтамасыз ету бір бөлімшемен жүзеге асырылатын тек техникалық
функция ғана емес, компанияның барлық ұйымдық құрылымын қамтитын
жүйелік үрдіс;
• сапа мәселелері тек өндірістік үрдіс шегінде ғана өзекті емес, сонымен
бірге маркетинг, сатудан кейінгі қызмет көрсету т.б. аясында өзекті;
• өнім сапасының жоғарылуы технологияны жаңартып отырумен байланысты;
• сапаның жалпы жоғарылауына өнім немесе қызметті жасауға
қатыстырылғандардың барлығының экономикалық қызығушылықпен қатысуы
көмегімен жетуге болады;
• сапаны қалай өлшеуге болады?
Өнімнің тұтынушыны қанағаттандыру қасиетін сапаның сипаттамалары деп
атауға болады. Сипаттамалар әр түрлі болуы мүмкін. Олар нақты және
абстрактілі қалау мен қажеттіліктерді көрсетеді. Мысалы: автокөлік
салонының көлемі мен комфортабельдігі. Өз кезегінде сапаның қасиеттерін
немесе сипаттамаларын сапалық және сандық деп бөлуге болады. Қасиеттердің
сандық өлшемімен квалиметрия шұғылданады, ал сапалық сипаттамалар бұл өнім
немесе қызмет өндіруші мен тұтынушының өзара серіктестігінің өнімі.
Қазіргі нарық жағдайында тұтынушы төреші ролінде шығады.
Сапа бұл фирманың беделі, пайданың артуы. Сапаны пирамида түрінде
көрсетуге болады (сурет 1).
Сурет 1. Сапа пирамидасы [9].
Өнім сапасы кәсіпорын қызметінің маңызды көрсеткіші. Өнім сапасының
артуы - әлемнің алдыңғы қатарлы фирмаларына тән сипат. Сапаны бағалауда
маңызды түрлі физикалық қасиеттер тұтынушылық құнда жинақталған. Сапаны
бағалауда маңызды болып табылатын қасиеттер:
- ғылыми-техникалық жетістіктерді өнімге ендіруші, техникалық деңгей;
- эстетикалық сезімдер мен көзқарастарымен байланысты қасиеттердің
кешенімен сипатталатын, эстетикалық деңгей;
- өнімді қолданудың техникалық жақтарымен байланысты, эксплуатациялық
деңгей;
- техникалық сапа – бұйымды эксплуатациялауда болжамды және дәйекті
тұтынушылық қасиеттердің үйлесімді байланысуы (функционалды нақтылық,
сенімділігі, қызмет ету мерзімінің ұзақтығы).
Сапа – абстрактті категория емес, ал әрбір адаммен сезілетін кез келген
еңбектің тиімділігінің, мақсаттылығының және пайдалылығының нақты өлшемі.
Сапаның жоғарылауы өнімнің өмірлік циклінің барлық сатыларында міндетті
түрде шығындардың төмендеуіне, демек, өзіндік құнның, бағаның төмендеуіне
және адамдардың өмір деңгейінің жоғарылауына әкеледі.
Сапаны басқарудың қазіргі кездегі келісімдері өнім сапасы көрсеткіштерін
бақылау жүйесін оның өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде, жобалаудан
бастап сатудан кейінгі қызмет көрсетумен аяқтап, енгізуді ұйғарады (кесте
1).
Кесте 1. Сапа көрсеткіштерінің негізгі түрлері
№ Классификациялау белгісі Көрсеткіштер түрлері
1. Өнім қасиетіне қатынас 1. Бағытталуы
2. Сенімділігі
3. Технологиялылығы
4. Эргономикалығы
5. Эстетикалық
6. Стандарттау
7. Патентті-құқықтық
2. Айқындалатын қасиеттердің саны 1. Бірліктік
2. Кешендік
3. Анықтау тәсілі 1. Құралдық
2. Есептік
3. Статистикалық
4. Органолептикалық
5. Эксперттік
6. Әлеуметтік
7. Комбинирленген
4. Анықтау кезеңі 1. Жобалық
2. Өндірістік
3. Эксплуатациондық
4. Болжамданатын
5. Айқындалатын өлшемдердің өлшемі 1. Абсолютті
2. Келтірілген
3. Өлшемсіз
6. Сапаны бақылау кезіндегі маңыздылық 1. Негізігі
2. Қосымша
1.2 Сапаны бақылаудың негізгі құралдары мен көрсеткіштері
Сапаны басқару үрдісі мемлекеттік, аймақтық, салалық және фирмалық
(кәсіпорын) деңгейінде жүргізіледі.
Өнім сапасын басқару деп оның сапасының қажетті деңгейін жасау,
қамтамасыз ету және сақтап отыру мақсатында өнімді өндіру, эксплуатациялау
немесе тұтыну кезінде жүзеге асырылатын іс-әрекеттер түсіндіріледі.
Бұл жағдайда басқарудың тікелей объектілері өнімнің тұтынушылық
сипаттамалары, олардың деңгейіне әсер етуші факторлар мен жағдайлар,
сонымен бірге өнімнің өмірлік циклының барлық деңгейінде оның сапасын
қалыптастырушы үрдістер болып табылады. Басқару субъектілері - әр түрлі
иерархиялық деңгейлерде қызмет етуші және басқарудың жалпы қабылданған
принциптері мен әдістеріне сәйкес сапаны басқару функцияларын жүзеге
асырушы жеке тұлғалар және әр түрлі басқару органдары.
Өнім сапасын басқару механизмі өзара байланысты басқарудың субъектілері
мен объектілерінің, өнімнің өмірлік циклының түрлі кезеңдерінде және сапаны
басқарудың деңгейлерінде қолданатын басқарудың принциптерінің, әдістерінің
және функцияларының жиыны болып табылады. Ол сапаны басқарудың негізгі
функцияларын тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз етуі керек, олардың
қатарына ең алдымен мыналар кіреді:
- нарық қажеттіліктеріне, техникалық деңгей және өнім сапасына болжам
жасау;
- өнім сапасын жоғарылатуды жоспарлау;
- стандарттау және өнім сапасына қойылатын талаптарды мөлшерлеу;
- өнімді құрастыру және өндіріске қою;
- өндірісті технологиялық дайындау;
- шикізат, материалдар, жартылай фабрикаттар мен
комплекттеуші бұйымдардың жеткізушілері, өнімді өндіруші
мен тұтынушы кәсіпорындар арасында өнім сапасы бойынша
өзара байланысты ұйымдастыру;
- өнім сапасының жоспарланған деңгейінің тұрақтылығын оның
өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде қамтамасыз ету;
- сапаны бақылау мен өнімді сынау;
- өндірістегі ақаудың алдын алу;
- өнімді, технологиялық үрдістерді, жұмыс орындарын, атқарушыларды
және басқа өндіріс ішілік аттестаттау;
- өнім, жұмыс, қызмет, сапа жүйелері мен өндірісті сертификаттау;
- жетілетін сапа деңгейі үшін жауапкершілік пен ынталандыру;
- өнім сапасы бойынша өндіріс ішіндегі есеп және есептілік;
- өнім сапасы өзгерісін технико-экономикалық талдау;
- өнім сапасын басқаруды құқықтық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын материалды-техникалық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын метрологиялық қамтамасыз ету;
- мамандардың арнайы дайындығы және біліктілігін жоғарылату;
- өнім сапасын басқаруды ұйымдастырушылық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын басқаруды технологиялық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын басқаруды қаржылық қамтамасыз ету.
Өнім сапасын басқару механизмін сипаттау үшін күрделі шаруашылық
жүйелерді құрылымдауға кеңінен таралған әдістемелік келісімді қолдану
мақсатты. Ол аталған механизмнің құрамында бірқатар жалпы, арнайы және
қамтамасыз етуші жүйешелерді көрсету болып табылады. Өнім сапасын басқару
механизмінің жалпы жүйешелері қатарына өнім сапасын және техникалық
деңгейін жоспарлау мен болжамдау, тікелей өндірісте өнім сапасын реттеу,
өнім сапасын бақылау, сапа деңгейінің өзгерісін есепке алу және талдау,
ынталандыру және сапа үшін жауапкершілік жүйешелерін жатқызу қажет. [18].
Өнім сапасын басқару механизмінің арнайы топшалары құрамына стандарттау,
өнімді сынау, өндірістегі ақаудың алдын алу, аттестаттау және
сертификаттаудың топшалары кіреді.
Өнім сапасы механизмін қамтамасыз етуші топшалар құрамына өнім сапасын
басқарудың құқықтық, ақпараттық, материалды-техникалық, метрологиялық,
кадрлық, ұйымдық, технологиялық және қаржылық қамсыздандыруды кіргізеді.
Сапаны бақылау, ол үшін қолданылатын әдістемелердің мінсіздігіне
тәуелсіз, ең алдымен жақсы бұйымдарды жаманнан айыруды ұйғарады. Әрине,
өнім сапасы сапасыздарды алып тастау есебінен жоғарыламайды. Сондықтан
қазіргі фирмалар ақауды анықтауға емес, оның алдын алуға, өндірістік
үрдісті жан жақты бақылауға және өздерінің қызметін “сапаны реттеу”
концепциясына сәйкес жүргізеді.
Өнім сапасын қамтамасыз етуде статистикалық әдістердің маңызы зор.
Статистикалық бақылау әдістерінің мақсаты өнім сапасының кездейсоқ
өзгерістерін жою. Мұндай өзгерістер нақты себептерге байланысты, оларды
анықтау және жою қажет. Сапаны бақылаудың статистикалық тәсілдері:
• балама белгі бойынша статистикалық тәсілдік бақылау;
• сапаның кезектеуші сипаттамалары бойынша таңдамалы тәсілдік бақылау;
• статистикалы тәсілдік бақылаудың стандарттары;
• экономикалық жоспарлардың жүйесі;
• ұдайы ішінара бақылаудың жоспарлары;
• технологиялық үрдістерді статистикалық реттеу тәсілдері.
Қазіргі сапаны басқару теориясы мен тәжірибесінде келесі бес негізгі
саты бөлініп көрсетіледі:
1. “Не өндіру керек?” сұрағына жауап табу және техникалық жағдайларды
дайындау.
2. Өндірістің дайындығын тексеру және ұйымның жауапкершілігін бөлу.
3. Өнімді дайындау немесе қызмет көрсету үрдісі.
4. Анықталған ақауларға болашақта жол бермеуге мүмкіндік беретін
өзгерістерді өндіріс пен өзгерістерді бақылау үрдісіне енгізу
мақсатында ақауларды жою және кері байланысты ақпаратпен қамтамасыз
ету.
5. Сапа бойынша ұзақ мерзімді жоспарларды жасау.
Аталған сатыларды жүзеге асыру фирманың барлық бөлімшелерінің, басқару
органдарының өзара әрекеттенуінсіз мүмкін емес. Мұндай өзара әрекеттесуді
сапаны басқарудың ортақ жүйесі деп атайды Бұл сапаны басқаруға жүйелік
көзқарасты қаматамасыз етеді. [1].
Бірінші сатыда сапа фирманың тауар немесе қызметтің оның ішкі техникалық
жағдайларына сәйкестік деңгейін білдіреді. Сапаның бұл аспектісін
техникалық жағдайларға сәйкестік сапасы деп атайды.
Екінші сатыда конструкция сапасы бағаланады. Сапа фирманың бұйым
конструкциясына деген техникалық талаптарына қанағаттандыруы мүмкін,
дегенмен, конструкцияның өзі жоғары да төмен сапалы да болуы мүмкін.
Үшінші сатыда сапа фирманың өнімі мен қызметі тұтынушының шынайы
қажеттіліктерін қанағаттандыру деңгейін көрсетеді.
Фирма тауарлары ішкі техникалық жағдайларға сәйкес болуы мүмкін (бірінші
саты); бұйым конструкциясының өзі керемет болуы мүмкін (екінші саты);
қызмет немесе бұйым тұтынушының нақты қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
келмеуі мүмкін. Біз маңыздылығы жағынан бірдей үш негіз салушы сатылардың
мазмұнын қарастырдық.
Өнім сапасын басқару жүйесі басқарудың өзара байланысты келесі
категорияларына сүйенеді: объект, мақсаттар, факторлар, субъект, тәсілдер,
функциялар, құралдар, принцип, түр, критерийлер типтері және т.б.
Өнім сапасын басқару ұғымының астында барлық деңгейлерде өнімнің
оптималды сапасын жасау және оның толыққанды қолдануын қамтамасыз етуші
жағдайлар мен факторларға әсер етудің ұдайы, жоспарға сай, мақсатты
бағытталған үрдісі деп түсіндіріледі.
Өнім сапасын басқару жүйесі келесі функциялардан тұрады:
1. Стратегиялық, тактикалық және жедел басқару функциялары;
2. Есеп және талдау әсерін басқаратын шешімдерді қабылдау, ақпаратты-
бақылаушы функциялар;
3. Өнімнің өмірлік циклы үшін ортақ және мамандандырылған функциялар;
4. Ғылыми-техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік факторлар
мен жағдайлар бойынша басқару функциялары.
Стратегиялық функциялар:
• сапаның негізгі көрсеткіштерін болжау және талдау;
• жобалық және конструкторлық жұмыстардың бағытын анықтау;
• өндіріс сапасының жеткен нәтижелерін талдау;
• рекламациялар жайлы ақпаратты талдау;
• тұтынушылық сұраныс жайлы ақпаратты талдау.
Тактикалық функциялар:
• өндіріс аясын басқару;
• сапаның берілген көрсеткіштері негізінде ұстап тұру;
• басқарылатын объектілер мен сыртқы ортаның өзара әрекеттестігі.
Өнім сапасын басқару жүйесі өнім сапасын жоғары деңгейін қамтамасыз ету
мен ұстап тұруға бағытталған әдістер мен құралдар, іс-шаралар, басқару
объектілері мен басқару органдарының жиыны болып табылады. [3].
Сапа облысындағы саясат қызмет принципі немесе ұзақ мерзімді мақсат
түрінде тұжырымдалып мыналарды қосуы мүмкін:
• кәсіпорынның экономикалық жағдайын жақсарту;
• кеңею немесе жаңа өткізу нарықтарын игеру;
• алдыңғы қатарлы фирмалардың деңгейінен жоғары өнімнің техникалық
деңгейіне жету;
• белгілі бір аймақтар немесе белгілі бір салалар тұтынушыларының
талаптарын қанағаттандыруға бағдарлану;
• қызмет ету мүмкіндіктері жаңа принциптерде жүзеге асырылатын
бұйымдарды игеру;
• өнім сапасының ең маңызды көрсеткіштерін жақсарту;
• өндірілетін өнімнің дефектілік деңгейін төмендету;
• өнімге кепілдік беру мерзімін ұлғайту;
• сервисті дамыту.
Сапаны басқару бақылау, есепке алу, талдау және шешім қабылдаудан
тұрады.
Сапаны арттыру – өнімнің техникалық деңгейін, оның жасалу сапасын
арттыруға, сапа жүйесі мен өндіріс элементтерін жетілдіруге бағытталған
үздіксіз қызмет.
Сапаны бақылау — бұл объект параметрлерін бағалау немесе сынау,
экспертиза мен өлшем жүрізуден және алынған өлшемдерді осы параметрлерге
(сапа көрсеткіштері) қойылған талаптармен салыстырудан тұратын қызмет. [4].
Сапаны бақылаудың қазіргі құралдары — сапа параметрлерін сандық бақылау
міндеттерін шешу үшін қолданылатын әдістер. Мұндай баға өнімді стандарттау
және сертификаттау, оның сапасын жоғарылатуды жоспарлау және т.б. барысында
басқару шешімдерін объективті таңдау мен қабылдау үшін қажетті.
Статистикалық тәсілдерді қолдану — жаңа технологиялар мен үрдістер
сапасының бақылауын құрастырудың айтарлықтай әрекетті жолы.
Сапаны бақылаудың негізгі міндеті — ақауларды болдырмау Сондықтан
бақылау барысында өнім параметрлерінің бекітілген талаптардан берілген
ауытқулардың тұрақты анализі жүргізіліп отырады. Өнім параметрлері берілген
сапа көрсеткіштеріне сәйкес келмеген жағдайда сапаны бақылау жүйесі
сәйкессіздіктің ықтимал себептерін жедел түрде анықтауға және жоюға
көмектеседі.
Барлығы да өндірістің спецификасына байланысты. Егер ол бірлікті немесе
ұсақ сериялы сипатта болса, өнімді тұтас яғни 100-пайыздық бақылауға
ұшыратуға болады. Тұтас бақылау айтарлықтай еңбексыйымды және қымбат болып
табылады, сондықтан ірі сериялы және жаппай өндірісте әдетте, өнім
партиясының тек бөлігін тексеріске ұшыратып, ішінара бақылауды қолданады.
Егер өнім сапасы іріктеуде қойылған талаптарға жауап берсе, онда барлық
партия сапалы болып есептеледі және де керісінше – барлық партия жарамсыз
болып саналады. Бірақ бақылаудың мұндай әдісінде қателі түрде
жарамсызданудың (жабдықтаушы тәуекелі) немесе керісінше өнім партиясын
жарамды деп тану ықтималдылығы сақталады (тапсырыс беруші тәуекелі).
Сондықтан ішінара бақылауда өнімді жеткізуге келісімшарт жасағанда пайыз
түрінде көрсетіп, екі мүмкін қатені ескеру керек.
Өнім сапасын бақылаудың түрлі әдістері бар, олардың арасында айрықша
орынды статистикалық тәсілдер алады.
Математикалық статистиканың қазіргі тәсілдерінің көпшілігі қабылдауға
айтарлықтай қиын, ал сапаны басқару үрдісіне қатысушыладың барлығымен
қолдануы үшін тіпті қиын. Сондықтан жапондық ғалымдар көптің ішінен сапаны
бақылау үрдісінде қолданылуы тиімдірек жеті тәсілді сұрыптап алды.
Жапондықтар бұл тәсілдерді арнайы математикалық даярлықсыз түсінуге және
тиімді қолдануға боларлықтай сапаны бақылау құралдарына айналдыра отырып
олардың көрнектілігі мен қарапайымдылығын қамтамасыз етті. Сонымен қатар
өздерінің қарапайымдылығына қарамастан бұл әдістер статистикамен байланысты
сақтауға және білікті мамандарға қажетінше оны жетілдіруге мүмкіндік
береді. [7].
Сапаны бақылаудың жеті негізгі тәсілдеріне немесе құралдарына келесі
статистикалық тәсілдер жатады:
• бақылау парағы;
• гистограмма;
• шашырату диаграммасы;
• Парето диаграммасы;
• стратификация (қабаттарға бөлу);
• Исикава диаграммасы (себеп-салдарлы диаграмма);
• бақылау картасы.
Сапаны бақылаудың аталған құралдарын сапа көрсеткіштерінің кешендік
бақылауын қамтамасыз ететін тәсілдер жүйесі ретінде де, жеке тәсілдер
ретінде де қарастыруға болады.
Сапаны бақылаудың жеті құралын енгізу үрдістің барлық қатысушыларын осы
әдістерге оқытудан басталуы керек. Мысалы, Жапонияда сапаны бақылау
құралдарын нәтижелі ендіруге компаниялардың басшылығы мен қызметкерлерін
сапаны бақылау әдістемелеріне оқыту себептесті. Жапонияда статистикалық
әдістерге оқытуда үлкен рөлді Сапаны бақылау үйірмелері атқарды, онда
көптеген жапондық компаниялардың жұмыскерлері мен инженерлері оқудан өтті.
Сапаны бақылаудың жеті қарапайым статистикалық әдістері туралы айтқанда,
аса ескеретін жайт, олардың негізгі бағытталуы – ағымдық үрдісті бақылау
және үрдіс қатысушысына үрдісті жақсарту мен түзету үшін дәйектерді ұсыну.
Сапаны бақылаудың жеті құралын білу және тәжірибеде қолдану ұдайы өзін өзі
бақылаудың маңызды талаптарының бірінің негізінде жатыр.
Сапаны бақылаудың статистикалық тәсілдері қазіргі уақытта тек қана
өндірісте ғана емес, сонымен бірге жоспарлауда, жобалауда, маркетингта,
материалды-техникалық жабдықтауда және т.б. қолданылады. Жеті әдісті
қолдану реті жүйенің алдына қойылған мақсатқа байланысты әр түрлі болуы
мүмкін. Дәл осылайша, сапаны бақылаудың қолданылатын жүйесі жеті әдістің
барлығынан тұруы міндетті емес. Олар одан аз да көп та болуы мүмкін,
өйткені басқа да статистикалық тәсілдер бар.
Сурет 2. Сапаны бақылау құралдары [15].
Дегенмен, сапаны бақылаудың жеті құралы өндірісте туындайтын барлық
проблемалардың 95%-ын шешуге көмектесетін, қажетті және жеткілікті
статистикалық әдістер болып табылатынын толық сеніммен айтуға болады.
Статистикалық әдістерді қолданудың реттілігін біріктіруші жүйенің
алдында қандай міндет тұрмасын ылғи да бастапқы мәліметті жинаудан
бастайды, кейін оның негізінде белгілі бір құралды қолданады.
Бақылау парағы — бұл мәліметтерді жинау және жиналған ақпараттың
қолданылуын жеңілдету үшін оларды автоматты түрде тәртіпке келтіру үшін
арналған құрал (сурет 2).
Бақылау парақтарының жүздеген түрлері бар және әрбір нақты мақсат үшін
өз парақ құрастырылуы мүмкін. Дегенмен оларды ресімдеу принципі өзгеріссіз
болып қала береді.
Бақылау парақтарын құрастырғанда кім үрдістің қандай кезеңінде және
қандай уақыт аралығында мәліметтерді жинады, сонымен бірге парақ нұсқасы
қосымша түсіндірмелерсіз қарапайым және түсінікті болу керектігіне назар
аудару керек. Барлық мәліметтердің тіркелуі және бақылау парағында жиналған
ақпарат үрдіс анализіне қолданыла алуы маңызды.
Бақыланатын мәндердің өзгеру тенденциясын көрнекті көрсету үшін
статистикалық материалдың графикалық көрінісін қолданады. Сапаны бақылау
барысында кездейсоқ өлшемді үйлестірудің анализі кезінде қолданылатын
кеңінен таралған график гистограмма болып табылады.
Гистограмма — бұл статистикалық мәліметтерді үлестіру заңын көзше
бағалауға мүмкіндік беретін құрал. [11].
Шашырату диаграммасы — сәйкес айнымалылардың жұптары арасындағы
байланыстың жақындығы мен түрін анықтауға мүмкіндік беретін құрал.
Бұл екі айнымалы мыналарға жатқызылуы мүмкін:
• сапа сипаттамасына және оған әсер ететін факторға;
• сапаның әр түрлі екі сипаттамасына;
• сапаның бір сипаттамасына әсер етуші екі факторға.
Олардың арасындағы байланысты анықтау үшін корреляция алаңы деп те
аталатын шашырату диаграммасы қолданылады.
Сапаны бақылау үрдісінде шашырату диаграммасын қолдану тек
айнымалылардың жұптары арасындағы байланыстың түрі мен тығыздығын
анықтаумен ғана шектелмейді. Шашырату диаграммасы әсер етуші факторлар мен
сапа көрсеткіштерінің себеп-салдарлы байланыстарын анықтау үшін де
қолданылады. [28].
1.3 Қазіргі жағдайларда өнім сапасын басқарудың негізгі концепциялары
Сапаны басқарудың түрлі концепциялары бар. Идеологиясын американдық
ғалымдар Уолтер Шухарт пен Уильям Эдвард Деминг құрастырған, TQM сапасы
негізінде тұтастай басқару концепциясы негізгісі болып табылады.
Шухарт концепциясының негізгі ойы сапаны үрдістің өзгерімділігі
есебінен жақсартудан тұрады. Өзгерімділіктің себептері жалпы немесе арнайы
болуы мүмкін. Шухарт өнім мен қызмет өндірудің барлық үрдістерінен
вариацияларды ұдайы және саналы жою маңызды екенін көрсеткен. 1924 жылы
ғалым статистикалық бақылау карталарын, яғни Шухарттың бақылау карталары,
құрастырумен және қолданумен байланысты өндірістік бақылау концепциясын
құрастырды (сурет 3).
Жоғарғы шек
х х х х х Ортаңғы шек
х х х х х
Төменгі шек
6 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 Тандау нөмірі
Сурет 3. Бақылау картасы [21].
Бақылаудың статистикалық әдістері вариацияларды максималды қысқарту
есебінен жарамды бұйымдар санын арттыруда күш жұмылдыруға мүмкіндік береді.
Шухартпен сапаны басқаруды төрт кезеңге бөлетін, алғаш рет циклдық үлгі
ұсынылған: 1. Жоспарлау (Plan) 2. Істеу (Do) 3. Тексеру (Check) 4. Түзетуші
әрекеттер (Action). Бұл үлгі ең көп таралуын Жапонияда алды.
Э.Деминг, өз кезегінде, үш прагматикалық аксиомаларға негізделген, еңбек
сапасын жоғарылатуға бағытталған бағдарламаларды құрастырды және енгізді:
1. Кез келген қызмет технологиялық үрдіс ретінде қарастырыла алады,
демек ол жақсартылуы мүмкін.
2. Өндіріс тұрақты немесе тұрақсыз жағдайдағы жүйе ретінде қарастырылуы
тиіс, сондықтан нақты проблемаларды шешу жеткілікті болып табылмайды –
бәрібір сіз жүйе бергенді ғана аласыз. Үрдісте түпкілікті өзгерістер қажет.
3. Кәсіпорынның жоғарғы басшылығы өз қызметі үшін жауапкершілікті
барлық жағдайда өз мойнына алуы тиіс.
1982 жылы Э. Деминг редакциясымен өндіріс жұмысын дұрыс ұйымдастыруға
мүмкіндік беруші 14 қағидадан тұратын Сапа, өнімділік және бәсекеге
қабілеттілік кітабы жарық көрді.
Бұл постулаттар басшылықтың жоғары деңгейдегі жауапкершілігінде,
шығарылатын өнімнің сапасын және әрбір үрдісті жекелеп алғанда ұдайы
жақсартқан кезде, сәйкессіздіктерді болдыртпағанда және жұмыскерлерді
үздіксіз оқыту арқылы кәсіпорынның шығындарын айтарлықтай төмендетуге
болады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Шығындардың азаюы,
өнімділіктің жоғарылауы және ұйымның нарықтағы жетістіктері – сапаның
жақсаруының табиғи салдары.
Сапаны басқарудың қазіргі замандағы әдістерін айтқанда сапаны басқару
бойынша жұмыстардың ұдайы дамуын анықтаушы Джуран спиралі деп аталған
кеңістікті үлгіні құрастырушы Джозеф Джуран концепциясы туралы айтпай
кетпеуге болмайды.
Бұл спираль келесі түрге ие:
1. Нарықты зерттеу
2. Жобалық тапсырманы құрастыру
3. Жобалық-конструкторлық жұмыстар
4. Техникалық шарттарды құрастыру
5. Технологияларды құрастыру және өндірісті дайындау
6. Материалды-техникалық жабдықтау
7. Құралдарды және бақылау-өлшеуші құралдарды жасау
8. Өндіріс
9. Өндіріс үрдісін бақылау
10. Дайын өнімді бақылау
11. Өнімнің жұмысшы сипаттамаларын сынау
12. Өткізу
13. Техникалық қызмет көрсету
14. Утильдеу
15. Нарықты зерттеу
Джуран концепциясы бойынша ұдайы жақсарту – бұл саты бойынша қозғалыс.
Бұл концепция AQL- жыл сайын сапаны арттырып отыру деп аталады. Оның мәні
жоғары бәсекеге қабілетті және ұзақ мерзімді нәтижелерді алуға негізделеді.
Негізгі принциптері:
1. кәсіпорын қызметінің барлық деңгейлерінде және барлық сфераларында
сапаны жақсартуды жоспарлау;
2. қателерді алдын алуға және жоюға бағытталған іс шараларды құрастыру;
3. сапа аясындағы барлық қызметтің әкімшіліктен жоспарлы түрде басқаруға
өту.
Ф.Кросби құрастырған ZD (нөл дефект), яғни өнімді дефектсіз өндіру
концепциясы төмендегі ережелерге негізделеді:
1. Дефекттерді жөндеуге емес, олардың болуын алдын алуға күш жұмсау;
2. Өндірістегі дефектілік деңгейін қысқартуға күшті бағыттау;
3. Тұтынушының ақаусыз өнімге қажеттілігін ақтау;
4. Сапаны жоғарылату аясында ұзақ мерзімге нақты мақсаттарды
қалыптастыру;
5. Компания жұмысының сапасы тек өндірістік үрдістердің сапасымен ғана
емес, сонымен бірге өндірістік емес бөлімшелер қызметінің сапасымен
анықталатынын түсіну;
6. Сапа аясындағы қызметтің анализін қаржыландыру қажеттілігін мойындау.
Өнімді ақаусыз өндіру бағдарламасының негізгі принципі ақаудың нөлден
басқа кез келген деңгейін болдыртпау.
Ғалым Арманд Фейгенбаум құрастырған сапаны кешендік басқару теориясының
негізгі ойы – техникалық, экономикалық, ұйымдық және әлеуметтік-
психологиялық шараларды жүргізгенде кәсіпорынның барлық басқару деңгейлері
мен өнім жасаудың барлық кезеңдерін қамтитын сапаны тұтастай басқару.
Сапаны кешендік басқарудың жапондық нұсқа авторы Каору Исикава келесі
концептуалды ережелерді атап көрсетті:
1. Негізгі сипаты сапаны басқаруда жұмыскерлердің қатысушылығы болып
табылады;
2. Сапа жүйесінің функционалдануының жүйелі түрде ішкі тексерістерін
енгізу қажет;
3. Мамандарды ұдайы оқыту;
4. Статистиалық бақылау тәсілдерін кеңінен енгізу.
TQM ұғымы. Total Quality Management (TQM) немесе Сапаны тұтастай
басқару деп аталатын сапаны басқару әдісі бірқатар өнеркәсіптік дамыған
елдерде өнім мен қызмет сапасын ұдайы жетілдіру үшін көп уақыттан бері және
кеңінен қолдануда. Бове мен Тилл ТQМ ге келесідей анықтама береді:
"Сапаны тұтастай басқару – тұтас сапаға әкелетін, басқару тәжірибесіне және
сапаға ұмтылысына негізделген ұйым пәлсапасы, бұдан сапа – ұйымның мәні.
[27].
Сапаны пирамида түрінде көрсетсек, пирамиданың шыңында TQM – талап
етілетін өнім сапасына жету үшін барлық жұмыстың үлкен сапалылығын
ұйғаратын тұтас сапа менеджменті. Ең алдымен бұл өндірістің жоғары ұйымдық-
техникалық деңгейін, тиісті еңбек жағдайларын қамтамасыз етумен байланысты
жұмыс. Жұмыс сапасы қабылданатын басқарушылық шешімдердің негізділігінен
және жоспарлау жүйесінен тұрады. Тікелей өнім шығарумен байланысты жұмыс
сапасы (технологиялық үрдістердің сапасын бақылау, ақауды уақытылы анықтау)
аса маңызға ие. Өнім сапасы жұмыс сапасынң құраушысы және салдары болып
табылады. Мұнда тікелей жарамды өнімнің сапасы, тұтынушы пікірі бағаланады.
TQM құраушылары: TQC – Сапаны тұтастай басқару; QA –Сапаны қамтамасыз ету;
QPolicy –Сапа саясаты; QPIanning –Сапаны жоспарлау; QI–Сапаны жақсарту.
TQM-ның негізгі принциптері.
1. Тұтынушыға бейімделу. Ұйымдар өздерінің тұтынушыларына мүдделі және
сондықтан олардың ағымдағы және алдағы қажеттіктерін түсінуі керек, олардың
талаптарын орындауға және олардың ойлағандарынан асып түсуге ұмтылулары
керек.
2. Басшылық жетекшілігі. Жетекшілер ұйымның мақсат және әрекет ету
бағыттарының бірлігін қамтамасыз етеді. Олар қызметкерлер ұйым
тапсырмаларын шешуде толықтай берілуіне жағдай жасайтын ішкі ортаны
құрулары және ұстаулары керек.
3. Қызметкерлерді қызықтыру. Барлық деңгейдегі қызметкерлер ұйым негізін
қалайды және олардың толық қызығушылығы ұйымға олардың мүмкіншіліктерін
тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
4. Үрдістік келісім. Ойлағандай нәтижеге әрекет және тиісті қорларды
үрдіс ретінде басқарған жағдайда тиімді жеткізіледі.
5. Басқаруға жүйелі келісім. Өзара байланысты үрдістерді жүйе ретінде
шығарып алу, танысу және менеджмент, ұйымның мақсатқа жетуіне нәтижелік
және тиімділікке үлес қосады.
6. Ұдайы жақсарту. Ұйым әрекетін ұдайы жақсарту оның өзгермейтін мақсаты
ретінде қарау керек.
7. Деректерге негізделген шешімдерді қабылдау. Тиімді шешімдер деректер
және ақпараттар талдауына негізделеді.
8. Жеткізушілермен өзара тиімді қатынастар. Ұйым және олардың
жеткізушілері өзара байланысты және өзара пайда қатынасы, екі тараптың
құндылықтар құруға мүмкіндік туғызады.
9. Сапасыз жұмыспен байланысты жоғалтуларды минималдау.
Сапасыз жұмыспен байланысты жоғалтуларды минималдау басқа тең шарттарда
өнімді арзанырақ бағаға ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Жұмыс стандарты
болып дефекттердің жоқтығы, немесе “бірінші реттен дұрыс істе”, болып
табылады. [31].
2 ҚР ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢІНДЕ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН
АРТТЫРУДАҒЫ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТАЛДАМАСЫ ( САУЫР ЖШС МЫСАЛЫНДА)
2.1 САУЫР ЖШС қызметінің сипаттамасы және негізгі көрсеткіштері
“Сауыр” ЖШС 1998 жылы Астана қаласында құрылған. Фирма еліміздің
астанасындағы алюминді терезелер, есіктер, витраждар шығару жөніндегі
алғашқылардың біріне айналды.
Бүгінгі күні “Сауыр” ЖШС Қазақстан Республикасының көптеген құрылыс
компанияларына сенімді, сауатты, табысты серік ретінде белгілі. Фирма
құрылғаннан бері біліктілік, тәжірибе жағынан өсе білді. Сонымен қатар
қызмет көрсету саласын кеңейтті.
“Сауыр” ЖШС өз бетінше кешенді жоспарлау, жабдықтау, дайындау және
терезе блоктары мен витраждарын өндіруді қазіргі өндірістегі Германия,
Турция, Ресей станоктері мен құрал-жабдықтары арқылы орындайды.
Фирма өзін ғимарат фасадтарын әрлеуде, қиылыстарын орындау және кез-
келген күрделі құрылымдарды жабдықтау, оның ішінде алюкобондымен қаптау
және қазіргі ультра сәнді жасанды қаптамалармен табиғи тастармен кез-келген
мақсаттағы нысандарды және кез-келген әртүрлі деңгейдегі қиындықтарды
шешеді. 2004 жылдан бастап “Сауыр” ЖШС құрылыс пен бастапқы кезеңнен кілт
беруге дейін нысандары мен әр түрлі әлеуметтік-тұрмыстық бағыттағы
құрылыстармен айналысады.
Қазір Абылай хан даңғылы бойындағы “Қонақ үй” құрылысы жүргізілуде,
“Ақбота” тұрғын үй кешені пайдалануға берілуге дайындалуда. “Ақбота”- 64
пәтерлі шағын тұрғын-үй. Онда бизнес класс, ыңғайлы салынған авто паркинг,
балаларға ойын алаңдары қарастырылған. “Сауыр” тұрғын-үй кешені жалпы
көлемі 21680 м2 құрылыстың дайындық жұмыстарын жүргізілуде. “Сауыр” тұрғын-
үй кешені 264 пәтерлі, жерасты автотұрақ құрылысы, офис, сауда алаңдары
және кіші бақ бөлмелерін қамтиды. Құрылыс кешенін салу мерзімі 2007 тамызда
басталып, 2009 ж желтоқсанда аяқталатын болып жоспарланған.
Сауыр ЖШС-нің қысқа мерзімді активтері 2006 жылы 161095821, ал 2007
жылы 213820312 құрады (кесте 2).
Кесте 2. Сауыр ЖШС-нің активтері
Активтер 2006 2007
Қысқа мерзімді активтер: Мың тг. Мың тг.
1.Ақша қаражаттары және оның 111998 16593398
эквиваленттері
2.Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 109615 109615
3.Қысқа мерзімдік дебиторлық берешек 44756047 78876388
4.Қорлар 49265963 82406158
5.Ағымды салық активтері
6.Сатуға арналғанқысқа мерзімді активтер 31133000
7.Басқа да қысқа мерзімді активтер
8.Қысқа мерзімді активтердің барлығы 161095821 213820312
Кесте 3. Сауыр ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтер
2006 2007
Ұзақ мерзімді активтер:
Мың тг. Мың тг.
9. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициалар
10. Ұзақ мерзімді дебеторлық берешек 318552
11.Бөлшектік әдіспен есептелген 700000 700000
инвестициалар
12.Инвестициалық мүлік
13.Негізгі құралдар 112444428 79141627
14.Биологиялық активтер
15.Қарамалы және бағалы активтер
16.Материалдық емес активтер 1129920 108815
17.Қалдырылған салық активтері
18.Басқа да ұзақ мерзімді активтер 132834826 2141804
19.Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 247109174 82410798
“Сауыр” ЖШС “Президент істері басқармасы” МБ, “Астана Трейд
Интернейшнл” АҚ, “Бразерс компани” ЖШС, “Ақмола құрылыс материалдары” ЖШС,
“СУС” АҚ, “Астана - монолитстрой” ЖШС, “Триада” АҚ, “Алматыкультбытстрой”
ЖШС және т.б мекемелермен ойдағыдай жұмыс жасайды.
“Сауыр” ЖШС салған нысандары жас Астанамыздың көрікті жерлерінің бірі
болып саналады. Олар: “Сезам”, “Фортуна”, “Золотой дом”, “Бараева
көшесіндегі” тұрғын-үй кешендері, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ “Студенттер
үйі”, “Салтанат сарайы”, Музыка Аладемиясының бас ғимараты мен жатақханасы,
“Хабар” агенттігінің бас ғимараты, “Ұлттық Гвардияның” оқу ғимараты, ҚР
Қорғаныс министрлігі мен Ұлттық комитетінің тұрғын-үй кешендері, “Еуропа
Палас”, “Европейский”, “Эгалитэ” және басқа да кешендер.
“Сауыр” ЖШС заңды тұлға ретінде ҚР Әділет министрлігінде 1998 жылы 3
сәуірде тіркеліп, 25.01.2001 қайта мемлекеттік заңды тұлға ретінде
тіркеуден өтіп, №4593-1901 “Сауыр” ЖШС куәлігі берілген.
Серіктестік жарғысы бойынша “Сауыр” Жеке кәсіпорын және оның
құрылтайшылары ҚР жеке азаматтары.[45].
Серіктестіктің мүлкі құрылтайшылар салымдарынан, Серіктестік алған
кірістер және заңмен тиым салынбаған көздерден кірістер есебінен құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының салымы ақшалар, құнды қағаздар заттар,
мүліктік құқықтар, соның ішінде жер пайдалану құқығы және интеллектуалдық
қызмет нәтижесіне құқық және өзге де мүліктер бола алады. Серіктестіктің
жарғылық капиталы 64000 алпыс төрт мың теңгені құрайда. Серіктестік
қатысушыларының жарнасы мен үлестері былай бөлінеді:
1.Андыбаев Мурзахан Купанович – 25% - 16000теңге
2.Шайхсламов Жолшыбек Мухтарович - 25% - 16000теңге
3.Алиякбаров Серік Рахимжанович – 17% – 10880теңге
4.Андыбаев Акылхан Токышевич - 17% - 10880теңге
5.Алиаскаров Мухит Махмутович - 16% - 10240теңге
Мемлекеттік қайта тіркеу кезінде серіктестіктің жарғы капиталы толық
құралған. Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту заңдармен көзделген
тәртіпте жүзеге асырылады және оны толық төлеген кезде ұлғайтылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталын азайту қатысушылардың салымдарын азайту
не кейбір қатысушылардың үлесін толық немесе біртіндеп үлестерін өтеу
жолдарымен жүзеге асырылады. Серіктестік жарғы капиталын азайту туралы
қатысушылардың жалпы жиналысының шешімімен қабылданған күнінен бастап екі
ай мерзімде кредиторларға жазбаша хабарлама жіберуі не серіктестіктер
туралы мәліметтер жарияланатын ресми баспаға сәйкесті хабарландыру
жариялауға міндетті. Серіктестік қатысушыларының жарғылық капиталдағы
үлестері олардың жарғылық капитал салымына сәйкесті.
Сауыр ЖШС қарамағында жеке өндірістік базасы және жалпы көлемі 1800м²
құрайтын металлопластикалық және алюминий өндірісі бойнша цехтер, цементті
– құмды материалдар өндірісі бойнша цехтер (қабырғалық тастар СКЦ-1, СКЦ,
сплиттерлі және тратуарлы плиткалар) бар.
Цехтер Германиядан, Түркиядан және Ресейден шығарылған қазіргі көп
профильді станоктармен, құрал-жабдықтармен қамтамассыз етілген.
Пайдаланылатын материалдар санына және түріне байланысты тәсілдері (қолдан
немесе механикалық) және қою қасиеті (жалпылай, қатарынан, жабық және
бункерлерде), сондай-ақ өндірістің қолайлығы мен тиімділігі үшін қойманың
жалпы көлемі пайдалы (тікелей материалдар және құрал-жабдықтармен
толтырылған) және көмекші (көлік жолы, өтпелер, қызметтік бөлмелер) болып
бөлінеді.
Пластикалық цех үшін арналған құрал-жабдықтардан басқа өндірістік база
аумағында цементті-құмдық заттарды шығаратын өндірісі бойынша Рифей атты
кішігірім зауыт орналасқан. Бұл зауыт СКЦ, СКЦ-1 сияқты қабырға тастарын,
бордюрлар, брусчатканың әр түрлерін өндіреді. Шығарылатын өнімнің түріне
байланысты құралдар арнайы формалармен жабдықталады, ұсынылатын қоспалар,
құм және цемент қосындылары таңдалады. Дайын өнімдерді буландыратын,
кептіретін және қоятын арнайы орындар ұйымдастырылған.
Сонымен қатар, өндірістік база аумағында металлоконструкция дайындайтын
және каркас, арнайы салымалы торлар, фермалар, әр түрлі қисынды доғалар,
темір есіктер, қоршамалар, клапандар, т.б. өнімдер шығаратын цех
орналасқан. Темір өнімдеріне құрылыс материалдарының көп бөлігі: болатты
прокаттар, болатты жабын, түрлі құрылыстық мақсаттарға арналған шегелер
кіреді.
Болатты прокаты негізгі 4 топқа бөледі:
1. Болатты қаңылтыр;
2. Сорттық болат;
3. Арнайы;
4. Құбырлар.
Болатты қаңылтыр негізгі 2 түрге бөледі:
1. Жіңішке қаңылтыр - қалыңдығы 4мм көп емес;
2. Жуан қаңылтыр – қалыңдығы 4мм артық.
Сорттық болат 2 түрге бөлінеді:
1. Жалпы қолданыстағы профильдер (ленталар, сызықты, төртбұрышты және
бұрышты болат сымдар, швеллер, екі жақты балкалар және т.б.)
2. Арнай қолданыстағы профильдер (шпунттар, рельстер және т.б.). Сондай-
ақ периодтық профильдер, гнуттық профильдер және бандаждарды жатқызуға
болады.
Дәнекерлеу құралынан басқа бояу камерасы, кептіру үшін арналған бөлме
және өнімдер қоймасы бар.
Өндірісте 50-ден артық адам жұмыс істейді. Объект күндізгі және түнгі
күзетпен, жасырын камералармен және дабыл дыбыстарымен қамтамассыз етілген.
Объектіде техникалық қауіпсіздіктер және өртке қарсы шаралар қатаң
сақталады.
Аталмыш құрал-жабдықтардан басқа Сауыр ЖШС Ульяновец автокрандары,
КАМАЗ, КС-5571, ЗИЛ, ГАЗ-53, ГАЗ-33 автокөліктері, камаздар, тіркемелер,
тракторлар, экскаваторлар, мұнаралы крандар бар.
Сауыр ЖШС 264 пәтерлі, офистік бөлмелер мен балабақшалы, тұрақты
автопаркингі бар үлкен тұрғын үй кешенін көтеруге дайындалып жатыр. Ресейде
өндірілген екі қабатты шынылы металлопластикалық терезелер мен терезе
блоктары, кең терезе алдылары ламинантталған едендер пайдаланылады. Бір
қабатты шынылы қылтималар мен лоджалар, масаға қарсы сеткалар және
осыған қатысты басқа өнімдер Alcan фирмасының өнімдері болып табылады.
Металлопластикалық құбырлар – импорттық өнімдер, санитарлық орында кір
жуғыш машина үшін арнайы ағыс құбыры қарастырылған, лифтілер, радиофикация,
телефон желілері, әр пәтерде теледидар кабельдерін қосу орындары бар,
сыртқы есік блоктары металды болып келеді. Құрылымдық схемасы –
монолитті жб каркас, қыш кірпішімен толықтырылған, сапалы таза өңделген
пәтерлер тұрғын үй көркі болып табылады. Тұрғын үйдің 1м2 1000 ш.б.
құрайды, осылайша пәтерлердің сатылым бағасы аталмыш бағадан кем болмауы
тиіс. Бұл тұрғын үй кешені (ТК) Суворов, Жангелді және Дулатов
көшелерінің қиылысында орналасқан.
Ғимараттың жалпы ауданы: 36771,84м2 , соның ішінде:
- тұрғын қабаттарының жалпы ауданы – 21566,24м2 ;
- офис ауданы – 1002,83м2 ;
- балабақша ауданы – 996,75м2 ;
- дүкендер – 1035,81м2 ;
- жер асты паркингтің ауданы – 5522,27м2 .
“Сауыр” ЖШС орташа және “бизнес-сыныпты” тұрғындар үшін арналған баға
саясатын ұстанады. Мысалы, терезе және есік блоктарын жасау немесе өңдеу
кезінде потенциалды тұтынушының мүмкіндіктері ескеріледі, яғни тұтынушы
үшін тиімді нұсқаулар немесе тиімді терезе конструкциялары, ашылу
схемасы, пайдаланылатын материалдар, сондай-ақ тиімді жеңілдік жүйесі
қарастырылған.
Кесте 4. “Сауыр” ТК бойынша СМР есеп құны
№ Жұмыс атауы Пайыздық Барлық құны,
қатынас % млн.тенге
1 Дайындық жұмыстары 10 44,126
Барлығы 10 44,126
Жалпы құрылыс жұмыстары
2 Жер жұмыстары 2,5 84,942
3 Фундамент 8,2 278,612
4 Сырт қабырғаны әшекейлі қыш кірпішпен47,8 1624,109
толтырған монолитті каркас
5 Ішкі қабырғалар, қалқалар 10 339,771
6 Сыртқы жөңдеулер 5 169,885
7 Ішкі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі кезде Қазақстан экономикасы күрделі дамып келе жатқан жүйе
ретінде қарастырылады. Әр кәсіпорының іс әрекеті осы жүйеде маңызды роль
ойнап жалпы экономикалық үрдістерге қатты әсер етуде.
Кәсіпорының іс әрекетінің негізгі көрсеткіші ол тауардың сапа
көрсеткіші. Нарықтық экономикада бәсеке категориясы даму барысында сапа
проблемаларына үлкен назар аударылады. Осы сапаны анықтау процессінің
денгейі кәсіпорынды жетістікке әкелуі мүмкін.
Өнім сапасын жоғарылату – экономиканың интенсивті дамуының маңызды
бағыты, экономикалық өсу және қоғамдық өндіріс тиімділігінің көзі. Бұл
жағдайларда өндіріс тиімділігі және өнім сапасын кешендік басқарудың маңызы
арта түседі.
Әлемдік экономикада іс әрекет жүргізетін фирмалар сапаны зерттеуге деген
проблематикаға байланысты көптеген ғылыми және техникалық зерттеулер
жүргізуде.
ҚР кәсіпорындарында сапаны зерттеу үрдісін басшылар екінші денгейге
қойып бірінші мәселе ретінде шығарған тауардың сапасына бағытталған
өндірістік қуатты қарастырады. Сондықтан қазіргі кезде сапа категориясын
отандық кәсіпорындарға тән теориялық негіздерін зерттеп, шетел
тәжірибелерді қарастырып отандық экономикада сапа мәселесін сан мәселесінен
жоғары қоятын жолдарды құрастыру керек. Осы фактор дипломдық жұмыстын
маңыздылығын және тақырыптың өзектілігін білдіреді.
Дипломдық жұмыста қойылған мәселеге байланысты келесі міндеттер
қойылды:
1 Кәсіпорында өнім сапасын басқарудың методологиялық аспектілері
қарасытру
2 ҚР дамуының қазіргі кезеңінде кәсіпорындардың өнім сапасын басқару
процесіне талдау жүргізу ( Сауыр ЖШС мысалында)
3 ҚР кәсіпорындарында өнім сапасын басқару әдістерін жетілдіру және
проблемаларды шешудің негізгі жолдарын ұсыну.
Жұмыстың басты мақсаты - өнім сапасын басқару бойынша ғылыми
мәліметтерді қарастыру мен нақты кәсіпорынның сапа жүйесіне талдау жасау.
Ол үшін отандық және шетел авторлардың негізді ғылыми жұмыстарын, сонымен
бірге сапаны басқару аясында танымал оқу әдістемелерін қолданылады.
Қазақстанның кәсіпорындарында өнім сапасын басқару тақырыбын зерттеу
үшін мысал ретінде Астана қаласында орналасқан Сауыр ЖШС фирмасының іс-
әрекеті талданды.
1 САПА – кӘсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттырудағы негізігі механизм
ретінде
1. Сапа мәні және оның негізгі құраушылары
Қазіргі кезде компаниялар және фирмалар қатал бәсекелестік жағдайда іс-
әрекет жүргізгендіктен шаруашылық объектілердің басшылары тауарға көп назар
аударады. Тауардың бәсекеге шыдауының бірінші шарты – ол сапа категориясын
зерттеу және басқару.
Сапаны басқару – тауарға деген қойылған уақыт талабы, өйткені қызмет пен
тауар өндірушілердің арасындағы қатал бәсекелестігі бар нарықтық экономика
жағдайында бұл білім маңызды болып табылады.
Кәсіпорын стратегиясына сапалық көзқарас сапа біруақытта қажеттіліктерді
қанағаттандырудың ең тиімді құралы және шығындарды азайтудың құралы
екендігіне негізделеді.
Сапа – субъективті ұғым болып есептеледі. Қазіргі кезде оның көптеген
анықтамалары бар. Тұрмыста сапа ұғымы өнім немесе қызметтің белгілі бір
талаптарға сәйкестігін белгілеу үшін қолданылады. Менеджментте сапа ұғымына
тұтынушының шынайы сұранымдары – ағымдық және болашақ енгізілуі тиіс.
Сонымен бірге сапаның тұтынушы қажеттіліктерін қанағаттандыру ретінде кең
таралған анықтамасы өнім немесе қызметтің функционалды сипаттамаларымен
шектелмейтіндігін ескеру қажет.
Мәртебенің кейбір символдарын иемдену қажеттілігі автокөліктің нақты бір
маркаларын және т.б. сатып алудың салдары болып табылады. Сапаға қойылатын
талаптар кез келген өнім немесе қызметті бағалауда маңызды фактор болып
табылады.
Сапа ұғымы концептуалды анықтамада қалай аталады? Мамандардың
ортасында бұл категорияның сапа мәселелері бойынша көптеген анықтамалары
бар. 1968 жылдың өзінде жүзден аса түрлі анықтамалар анықталған болатын,
содан бері олардың саны азайған жоқ. Бұл ең алдымен сапа категориясының көп
аспектілігімен байланысты. Осылайша сапа пәлсапалық мағынада тікелей
болмыстың тікелей сипаттамасы, саяси экономикада – құн мен тұтынушылық
құн арасындағы өзара әрекеттестік нәтижесі ретінде анықталады. [13].
Сапаны басқару теориясының алғашқы зертеушілердің бірі Ф.Кроссби сапа –
бұл талаптарға сәйкестік деген анықтама берген, ал оның әріптесі Дж.Дуран
бағытталуына сәйкестік ретінде анықтаған. Дж.Харингтон сапаны тұтынушыға
қолайлы баға бойынша талаптардың қанағаттандырылуы немесе асып түсуі
ретінде анықтайды.
Сапаны шартты немесе болжамды қажеттіліктерді қанағаттандырушы
қабілетке жататын объект мінездемелерінің жиынтығы ретінде сипаттайтын
анықтамалар стандарттау бойынша Халықаралық ұйыммен жинақталды (ISO).
Егер сатып алған тауарыңыздың сапасы жайлы айналадағы адамдардың пікірін
білгіңіз келсе Сіздің және айналадағы адамдардың бағалауы арасында алшақтық
бар екеніне көзіңіз жетеді.
Тәжірибеде сапаның кең таралған анықтамасы: өнім сапасы – бұл өнімнің
нақты тұтынушының оның мүмкіндігіне сай баға бойынша күтілімі мен
қажеттілігін қанағаттандыру қасиеті (қабілеті), сонда ғана ол Сіздің
өніміңізді немесе қызметіңізді қажет етеді. [2].
Өнім сапасының мәні: тек сапалы өнім ғана төлемге қабілетті батыс
нарықтарына экспорттық жолды ашады.
Сонымен сапаның кем дегенде алты анықтамасы бар:
1. Абстрактілі. Сапа – бұл объекттің ішкі қасиеті, артықшылығы. Оны
анықтауға немесе өлшеуге болмайды, сапаны тек қана сезінуге болады.
2. Тұтынушы күтіміне сәйкестік. Тауар немесе қызмет тұтынушы күтіміне
жауап беруі тиіс. Мұны жобалау кезеңінде ескерген аса маңызды. Мұндай
жағдайда сапа кей кезде бағытталуына сәйкестік ретінде белгіленеді.
3. Спецификацияларға сәйкестік. Тұтынушымен сатып алынған тауар немесе
қызмет өзінің техникалық спецификацияларымен қанағаттандырады.
4. Қателердің болмауы.
5. Ақша үшін құндылық. Сапа бағамен байланысты. Пайдалылық үлгісінің
айтуы бойынша жақсы сапа тұтынушымен алынатын таза пайдалылыққа
пропорционалды.
6. Тұтынушы күтімінен асып түсу.
Қалған анықтамаларды келесі үшеуіне біріктіруге болады:
1. Құрастыру сапасы. Тауар немесе қызмет спецификациясының нарық
қажеттілігіне сәйкестік дәрежесі.
2. Сәйкестік сапасы. Бұл анықтама өндіріс нәтижелеріне негізделгенімен
құрастыру мен операциондық сапаны байланыстырады.
3. Өндіріс сапасы. Тауар немесе қызметті өндірудегі қатесіздік дәрежесі.
Өткізу нарықтары үшін күресте сапа категориясы маңызды құрал болып
табылады. Тауардың бәсекеге қабілеттігін сапа категориясы қамтамасыз
етеді. [5].
Кез келген өнімді өндіру, жұмысты орындау, қызмет көрсету үшін көптеген
операциялар мен дайындық жұмыстарын орындау қажет. Нәтижесіндегі сапа әр
кезеңдегі орындалатын жұмыс операцияларының сапасына байланысты болады.
Өнім сапасының қалыптасуы оның жобалау кезеңінен басталады. Осылайша
зерттеу фазасында техникалық және экономикалық принциптерді қалыптастырады,
функционалды үлгілер жасайды. Осыдан кейін өндірістік құжаттаманың негізін
және тәжірибелі үлгіні жасайды. Конструктивті-технологиялық жұмысы
кезеңінде өндіріске бұйымды енгізуді дайындайды.
Сапа ұғымы тарихи-өндірістік жағдайлардың әсерінен қалыптасқан. Бұл әр
қоғамдық өндірістің өнім сапасына өз объективті талаптары бар болғандығымен
түсіндіріледі. Ірі өнеркәсіптік өндірістің алғашқы кезеңдерінде сапаны
тексеру өнімнің дәлдігі мен беріктілігін анықтаудан тұратын (өлшемдердің
дәлдігі және т.с.с.).
Күтілетін тұтынушылық құндылығы бар өнім алуды кепілдейтін, жоғарыда
аталған сапа құраушыларын қамтамасыз етуге ақша салу сапаны басқару
стратегиясында инвестицияның бір түрі ретінде қарастырылады. Және бұл
инвестициялар өз қызметіне сапа элементтерін өндіруші компаниялар
басшыларының ортақ пікірі бойынша қазіргі уақытта ең тиімді болып табылады.
Сапа мәселелерін дұрыс түсіну үшін жоғарыда аталған сапа құраушыларынан
басқа келесі жайттарды ескеру қажет:
• сапа тұтынушыға бағдарлануы тиіс;
• сапаны қамтамасыз ету бір бөлімшемен жүзеге асырылатын тек техникалық
функция ғана емес, компанияның барлық ұйымдық құрылымын қамтитын
жүйелік үрдіс;
• сапа мәселелері тек өндірістік үрдіс шегінде ғана өзекті емес, сонымен
бірге маркетинг, сатудан кейінгі қызмет көрсету т.б. аясында өзекті;
• өнім сапасының жоғарылуы технологияны жаңартып отырумен байланысты;
• сапаның жалпы жоғарылауына өнім немесе қызметті жасауға
қатыстырылғандардың барлығының экономикалық қызығушылықпен қатысуы
көмегімен жетуге болады;
• сапаны қалай өлшеуге болады?
Өнімнің тұтынушыны қанағаттандыру қасиетін сапаның сипаттамалары деп
атауға болады. Сипаттамалар әр түрлі болуы мүмкін. Олар нақты және
абстрактілі қалау мен қажеттіліктерді көрсетеді. Мысалы: автокөлік
салонының көлемі мен комфортабельдігі. Өз кезегінде сапаның қасиеттерін
немесе сипаттамаларын сапалық және сандық деп бөлуге болады. Қасиеттердің
сандық өлшемімен квалиметрия шұғылданады, ал сапалық сипаттамалар бұл өнім
немесе қызмет өндіруші мен тұтынушының өзара серіктестігінің өнімі.
Қазіргі нарық жағдайында тұтынушы төреші ролінде шығады.
Сапа бұл фирманың беделі, пайданың артуы. Сапаны пирамида түрінде
көрсетуге болады (сурет 1).
Сурет 1. Сапа пирамидасы [9].
Өнім сапасы кәсіпорын қызметінің маңызды көрсеткіші. Өнім сапасының
артуы - әлемнің алдыңғы қатарлы фирмаларына тән сипат. Сапаны бағалауда
маңызды түрлі физикалық қасиеттер тұтынушылық құнда жинақталған. Сапаны
бағалауда маңызды болып табылатын қасиеттер:
- ғылыми-техникалық жетістіктерді өнімге ендіруші, техникалық деңгей;
- эстетикалық сезімдер мен көзқарастарымен байланысты қасиеттердің
кешенімен сипатталатын, эстетикалық деңгей;
- өнімді қолданудың техникалық жақтарымен байланысты, эксплуатациялық
деңгей;
- техникалық сапа – бұйымды эксплуатациялауда болжамды және дәйекті
тұтынушылық қасиеттердің үйлесімді байланысуы (функционалды нақтылық,
сенімділігі, қызмет ету мерзімінің ұзақтығы).
Сапа – абстрактті категория емес, ал әрбір адаммен сезілетін кез келген
еңбектің тиімділігінің, мақсаттылығының және пайдалылығының нақты өлшемі.
Сапаның жоғарылауы өнімнің өмірлік циклінің барлық сатыларында міндетті
түрде шығындардың төмендеуіне, демек, өзіндік құнның, бағаның төмендеуіне
және адамдардың өмір деңгейінің жоғарылауына әкеледі.
Сапаны басқарудың қазіргі кездегі келісімдері өнім сапасы көрсеткіштерін
бақылау жүйесін оның өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде, жобалаудан
бастап сатудан кейінгі қызмет көрсетумен аяқтап, енгізуді ұйғарады (кесте
1).
Кесте 1. Сапа көрсеткіштерінің негізгі түрлері
№ Классификациялау белгісі Көрсеткіштер түрлері
1. Өнім қасиетіне қатынас 1. Бағытталуы
2. Сенімділігі
3. Технологиялылығы
4. Эргономикалығы
5. Эстетикалық
6. Стандарттау
7. Патентті-құқықтық
2. Айқындалатын қасиеттердің саны 1. Бірліктік
2. Кешендік
3. Анықтау тәсілі 1. Құралдық
2. Есептік
3. Статистикалық
4. Органолептикалық
5. Эксперттік
6. Әлеуметтік
7. Комбинирленген
4. Анықтау кезеңі 1. Жобалық
2. Өндірістік
3. Эксплуатациондық
4. Болжамданатын
5. Айқындалатын өлшемдердің өлшемі 1. Абсолютті
2. Келтірілген
3. Өлшемсіз
6. Сапаны бақылау кезіндегі маңыздылық 1. Негізігі
2. Қосымша
1.2 Сапаны бақылаудың негізгі құралдары мен көрсеткіштері
Сапаны басқару үрдісі мемлекеттік, аймақтық, салалық және фирмалық
(кәсіпорын) деңгейінде жүргізіледі.
Өнім сапасын басқару деп оның сапасының қажетті деңгейін жасау,
қамтамасыз ету және сақтап отыру мақсатында өнімді өндіру, эксплуатациялау
немесе тұтыну кезінде жүзеге асырылатын іс-әрекеттер түсіндіріледі.
Бұл жағдайда басқарудың тікелей объектілері өнімнің тұтынушылық
сипаттамалары, олардың деңгейіне әсер етуші факторлар мен жағдайлар,
сонымен бірге өнімнің өмірлік циклының барлық деңгейінде оның сапасын
қалыптастырушы үрдістер болып табылады. Басқару субъектілері - әр түрлі
иерархиялық деңгейлерде қызмет етуші және басқарудың жалпы қабылданған
принциптері мен әдістеріне сәйкес сапаны басқару функцияларын жүзеге
асырушы жеке тұлғалар және әр түрлі басқару органдары.
Өнім сапасын басқару механизмі өзара байланысты басқарудың субъектілері
мен объектілерінің, өнімнің өмірлік циклының түрлі кезеңдерінде және сапаны
басқарудың деңгейлерінде қолданатын басқарудың принциптерінің, әдістерінің
және функцияларының жиыны болып табылады. Ол сапаны басқарудың негізгі
функцияларын тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз етуі керек, олардың
қатарына ең алдымен мыналар кіреді:
- нарық қажеттіліктеріне, техникалық деңгей және өнім сапасына болжам
жасау;
- өнім сапасын жоғарылатуды жоспарлау;
- стандарттау және өнім сапасына қойылатын талаптарды мөлшерлеу;
- өнімді құрастыру және өндіріске қою;
- өндірісті технологиялық дайындау;
- шикізат, материалдар, жартылай фабрикаттар мен
комплекттеуші бұйымдардың жеткізушілері, өнімді өндіруші
мен тұтынушы кәсіпорындар арасында өнім сапасы бойынша
өзара байланысты ұйымдастыру;
- өнім сапасының жоспарланған деңгейінің тұрақтылығын оның
өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде қамтамасыз ету;
- сапаны бақылау мен өнімді сынау;
- өндірістегі ақаудың алдын алу;
- өнімді, технологиялық үрдістерді, жұмыс орындарын, атқарушыларды
және басқа өндіріс ішілік аттестаттау;
- өнім, жұмыс, қызмет, сапа жүйелері мен өндірісті сертификаттау;
- жетілетін сапа деңгейі үшін жауапкершілік пен ынталандыру;
- өнім сапасы бойынша өндіріс ішіндегі есеп және есептілік;
- өнім сапасы өзгерісін технико-экономикалық талдау;
- өнім сапасын басқаруды құқықтық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын материалды-техникалық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын метрологиялық қамтамасыз ету;
- мамандардың арнайы дайындығы және біліктілігін жоғарылату;
- өнім сапасын басқаруды ұйымдастырушылық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын басқаруды технологиялық қамтамасыз ету;
- өнім сапасын басқаруды қаржылық қамтамасыз ету.
Өнім сапасын басқару механизмін сипаттау үшін күрделі шаруашылық
жүйелерді құрылымдауға кеңінен таралған әдістемелік келісімді қолдану
мақсатты. Ол аталған механизмнің құрамында бірқатар жалпы, арнайы және
қамтамасыз етуші жүйешелерді көрсету болып табылады. Өнім сапасын басқару
механизмінің жалпы жүйешелері қатарына өнім сапасын және техникалық
деңгейін жоспарлау мен болжамдау, тікелей өндірісте өнім сапасын реттеу,
өнім сапасын бақылау, сапа деңгейінің өзгерісін есепке алу және талдау,
ынталандыру және сапа үшін жауапкершілік жүйешелерін жатқызу қажет. [18].
Өнім сапасын басқару механизмінің арнайы топшалары құрамына стандарттау,
өнімді сынау, өндірістегі ақаудың алдын алу, аттестаттау және
сертификаттаудың топшалары кіреді.
Өнім сапасы механизмін қамтамасыз етуші топшалар құрамына өнім сапасын
басқарудың құқықтық, ақпараттық, материалды-техникалық, метрологиялық,
кадрлық, ұйымдық, технологиялық және қаржылық қамсыздандыруды кіргізеді.
Сапаны бақылау, ол үшін қолданылатын әдістемелердің мінсіздігіне
тәуелсіз, ең алдымен жақсы бұйымдарды жаманнан айыруды ұйғарады. Әрине,
өнім сапасы сапасыздарды алып тастау есебінен жоғарыламайды. Сондықтан
қазіргі фирмалар ақауды анықтауға емес, оның алдын алуға, өндірістік
үрдісті жан жақты бақылауға және өздерінің қызметін “сапаны реттеу”
концепциясына сәйкес жүргізеді.
Өнім сапасын қамтамасыз етуде статистикалық әдістердің маңызы зор.
Статистикалық бақылау әдістерінің мақсаты өнім сапасының кездейсоқ
өзгерістерін жою. Мұндай өзгерістер нақты себептерге байланысты, оларды
анықтау және жою қажет. Сапаны бақылаудың статистикалық тәсілдері:
• балама белгі бойынша статистикалық тәсілдік бақылау;
• сапаның кезектеуші сипаттамалары бойынша таңдамалы тәсілдік бақылау;
• статистикалы тәсілдік бақылаудың стандарттары;
• экономикалық жоспарлардың жүйесі;
• ұдайы ішінара бақылаудың жоспарлары;
• технологиялық үрдістерді статистикалық реттеу тәсілдері.
Қазіргі сапаны басқару теориясы мен тәжірибесінде келесі бес негізгі
саты бөлініп көрсетіледі:
1. “Не өндіру керек?” сұрағына жауап табу және техникалық жағдайларды
дайындау.
2. Өндірістің дайындығын тексеру және ұйымның жауапкершілігін бөлу.
3. Өнімді дайындау немесе қызмет көрсету үрдісі.
4. Анықталған ақауларға болашақта жол бермеуге мүмкіндік беретін
өзгерістерді өндіріс пен өзгерістерді бақылау үрдісіне енгізу
мақсатында ақауларды жою және кері байланысты ақпаратпен қамтамасыз
ету.
5. Сапа бойынша ұзақ мерзімді жоспарларды жасау.
Аталған сатыларды жүзеге асыру фирманың барлық бөлімшелерінің, басқару
органдарының өзара әрекеттенуінсіз мүмкін емес. Мұндай өзара әрекеттесуді
сапаны басқарудың ортақ жүйесі деп атайды Бұл сапаны басқаруға жүйелік
көзқарасты қаматамасыз етеді. [1].
Бірінші сатыда сапа фирманың тауар немесе қызметтің оның ішкі техникалық
жағдайларына сәйкестік деңгейін білдіреді. Сапаның бұл аспектісін
техникалық жағдайларға сәйкестік сапасы деп атайды.
Екінші сатыда конструкция сапасы бағаланады. Сапа фирманың бұйым
конструкциясына деген техникалық талаптарына қанағаттандыруы мүмкін,
дегенмен, конструкцияның өзі жоғары да төмен сапалы да болуы мүмкін.
Үшінші сатыда сапа фирманың өнімі мен қызметі тұтынушының шынайы
қажеттіліктерін қанағаттандыру деңгейін көрсетеді.
Фирма тауарлары ішкі техникалық жағдайларға сәйкес болуы мүмкін (бірінші
саты); бұйым конструкциясының өзі керемет болуы мүмкін (екінші саты);
қызмет немесе бұйым тұтынушының нақты қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
келмеуі мүмкін. Біз маңыздылығы жағынан бірдей үш негіз салушы сатылардың
мазмұнын қарастырдық.
Өнім сапасын басқару жүйесі басқарудың өзара байланысты келесі
категорияларына сүйенеді: объект, мақсаттар, факторлар, субъект, тәсілдер,
функциялар, құралдар, принцип, түр, критерийлер типтері және т.б.
Өнім сапасын басқару ұғымының астында барлық деңгейлерде өнімнің
оптималды сапасын жасау және оның толыққанды қолдануын қамтамасыз етуші
жағдайлар мен факторларға әсер етудің ұдайы, жоспарға сай, мақсатты
бағытталған үрдісі деп түсіндіріледі.
Өнім сапасын басқару жүйесі келесі функциялардан тұрады:
1. Стратегиялық, тактикалық және жедел басқару функциялары;
2. Есеп және талдау әсерін басқаратын шешімдерді қабылдау, ақпаратты-
бақылаушы функциялар;
3. Өнімнің өмірлік циклы үшін ортақ және мамандандырылған функциялар;
4. Ғылыми-техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік факторлар
мен жағдайлар бойынша басқару функциялары.
Стратегиялық функциялар:
• сапаның негізгі көрсеткіштерін болжау және талдау;
• жобалық және конструкторлық жұмыстардың бағытын анықтау;
• өндіріс сапасының жеткен нәтижелерін талдау;
• рекламациялар жайлы ақпаратты талдау;
• тұтынушылық сұраныс жайлы ақпаратты талдау.
Тактикалық функциялар:
• өндіріс аясын басқару;
• сапаның берілген көрсеткіштері негізінде ұстап тұру;
• басқарылатын объектілер мен сыртқы ортаның өзара әрекеттестігі.
Өнім сапасын басқару жүйесі өнім сапасын жоғары деңгейін қамтамасыз ету
мен ұстап тұруға бағытталған әдістер мен құралдар, іс-шаралар, басқару
объектілері мен басқару органдарының жиыны болып табылады. [3].
Сапа облысындағы саясат қызмет принципі немесе ұзақ мерзімді мақсат
түрінде тұжырымдалып мыналарды қосуы мүмкін:
• кәсіпорынның экономикалық жағдайын жақсарту;
• кеңею немесе жаңа өткізу нарықтарын игеру;
• алдыңғы қатарлы фирмалардың деңгейінен жоғары өнімнің техникалық
деңгейіне жету;
• белгілі бір аймақтар немесе белгілі бір салалар тұтынушыларының
талаптарын қанағаттандыруға бағдарлану;
• қызмет ету мүмкіндіктері жаңа принциптерде жүзеге асырылатын
бұйымдарды игеру;
• өнім сапасының ең маңызды көрсеткіштерін жақсарту;
• өндірілетін өнімнің дефектілік деңгейін төмендету;
• өнімге кепілдік беру мерзімін ұлғайту;
• сервисті дамыту.
Сапаны басқару бақылау, есепке алу, талдау және шешім қабылдаудан
тұрады.
Сапаны арттыру – өнімнің техникалық деңгейін, оның жасалу сапасын
арттыруға, сапа жүйесі мен өндіріс элементтерін жетілдіруге бағытталған
үздіксіз қызмет.
Сапаны бақылау — бұл объект параметрлерін бағалау немесе сынау,
экспертиза мен өлшем жүрізуден және алынған өлшемдерді осы параметрлерге
(сапа көрсеткіштері) қойылған талаптармен салыстырудан тұратын қызмет. [4].
Сапаны бақылаудың қазіргі құралдары — сапа параметрлерін сандық бақылау
міндеттерін шешу үшін қолданылатын әдістер. Мұндай баға өнімді стандарттау
және сертификаттау, оның сапасын жоғарылатуды жоспарлау және т.б. барысында
басқару шешімдерін объективті таңдау мен қабылдау үшін қажетті.
Статистикалық тәсілдерді қолдану — жаңа технологиялар мен үрдістер
сапасының бақылауын құрастырудың айтарлықтай әрекетті жолы.
Сапаны бақылаудың негізгі міндеті — ақауларды болдырмау Сондықтан
бақылау барысында өнім параметрлерінің бекітілген талаптардан берілген
ауытқулардың тұрақты анализі жүргізіліп отырады. Өнім параметрлері берілген
сапа көрсеткіштеріне сәйкес келмеген жағдайда сапаны бақылау жүйесі
сәйкессіздіктің ықтимал себептерін жедел түрде анықтауға және жоюға
көмектеседі.
Барлығы да өндірістің спецификасына байланысты. Егер ол бірлікті немесе
ұсақ сериялы сипатта болса, өнімді тұтас яғни 100-пайыздық бақылауға
ұшыратуға болады. Тұтас бақылау айтарлықтай еңбексыйымды және қымбат болып
табылады, сондықтан ірі сериялы және жаппай өндірісте әдетте, өнім
партиясының тек бөлігін тексеріске ұшыратып, ішінара бақылауды қолданады.
Егер өнім сапасы іріктеуде қойылған талаптарға жауап берсе, онда барлық
партия сапалы болып есептеледі және де керісінше – барлық партия жарамсыз
болып саналады. Бірақ бақылаудың мұндай әдісінде қателі түрде
жарамсызданудың (жабдықтаушы тәуекелі) немесе керісінше өнім партиясын
жарамды деп тану ықтималдылығы сақталады (тапсырыс беруші тәуекелі).
Сондықтан ішінара бақылауда өнімді жеткізуге келісімшарт жасағанда пайыз
түрінде көрсетіп, екі мүмкін қатені ескеру керек.
Өнім сапасын бақылаудың түрлі әдістері бар, олардың арасында айрықша
орынды статистикалық тәсілдер алады.
Математикалық статистиканың қазіргі тәсілдерінің көпшілігі қабылдауға
айтарлықтай қиын, ал сапаны басқару үрдісіне қатысушыладың барлығымен
қолдануы үшін тіпті қиын. Сондықтан жапондық ғалымдар көптің ішінен сапаны
бақылау үрдісінде қолданылуы тиімдірек жеті тәсілді сұрыптап алды.
Жапондықтар бұл тәсілдерді арнайы математикалық даярлықсыз түсінуге және
тиімді қолдануға боларлықтай сапаны бақылау құралдарына айналдыра отырып
олардың көрнектілігі мен қарапайымдылығын қамтамасыз етті. Сонымен қатар
өздерінің қарапайымдылығына қарамастан бұл әдістер статистикамен байланысты
сақтауға және білікті мамандарға қажетінше оны жетілдіруге мүмкіндік
береді. [7].
Сапаны бақылаудың жеті негізгі тәсілдеріне немесе құралдарына келесі
статистикалық тәсілдер жатады:
• бақылау парағы;
• гистограмма;
• шашырату диаграммасы;
• Парето диаграммасы;
• стратификация (қабаттарға бөлу);
• Исикава диаграммасы (себеп-салдарлы диаграмма);
• бақылау картасы.
Сапаны бақылаудың аталған құралдарын сапа көрсеткіштерінің кешендік
бақылауын қамтамасыз ететін тәсілдер жүйесі ретінде де, жеке тәсілдер
ретінде де қарастыруға болады.
Сапаны бақылаудың жеті құралын енгізу үрдістің барлық қатысушыларын осы
әдістерге оқытудан басталуы керек. Мысалы, Жапонияда сапаны бақылау
құралдарын нәтижелі ендіруге компаниялардың басшылығы мен қызметкерлерін
сапаны бақылау әдістемелеріне оқыту себептесті. Жапонияда статистикалық
әдістерге оқытуда үлкен рөлді Сапаны бақылау үйірмелері атқарды, онда
көптеген жапондық компаниялардың жұмыскерлері мен инженерлері оқудан өтті.
Сапаны бақылаудың жеті қарапайым статистикалық әдістері туралы айтқанда,
аса ескеретін жайт, олардың негізгі бағытталуы – ағымдық үрдісті бақылау
және үрдіс қатысушысына үрдісті жақсарту мен түзету үшін дәйектерді ұсыну.
Сапаны бақылаудың жеті құралын білу және тәжірибеде қолдану ұдайы өзін өзі
бақылаудың маңызды талаптарының бірінің негізінде жатыр.
Сапаны бақылаудың статистикалық тәсілдері қазіргі уақытта тек қана
өндірісте ғана емес, сонымен бірге жоспарлауда, жобалауда, маркетингта,
материалды-техникалық жабдықтауда және т.б. қолданылады. Жеті әдісті
қолдану реті жүйенің алдына қойылған мақсатқа байланысты әр түрлі болуы
мүмкін. Дәл осылайша, сапаны бақылаудың қолданылатын жүйесі жеті әдістің
барлығынан тұруы міндетті емес. Олар одан аз да көп та болуы мүмкін,
өйткені басқа да статистикалық тәсілдер бар.
Сурет 2. Сапаны бақылау құралдары [15].
Дегенмен, сапаны бақылаудың жеті құралы өндірісте туындайтын барлық
проблемалардың 95%-ын шешуге көмектесетін, қажетті және жеткілікті
статистикалық әдістер болып табылатынын толық сеніммен айтуға болады.
Статистикалық әдістерді қолданудың реттілігін біріктіруші жүйенің
алдында қандай міндет тұрмасын ылғи да бастапқы мәліметті жинаудан
бастайды, кейін оның негізінде белгілі бір құралды қолданады.
Бақылау парағы — бұл мәліметтерді жинау және жиналған ақпараттың
қолданылуын жеңілдету үшін оларды автоматты түрде тәртіпке келтіру үшін
арналған құрал (сурет 2).
Бақылау парақтарының жүздеген түрлері бар және әрбір нақты мақсат үшін
өз парақ құрастырылуы мүмкін. Дегенмен оларды ресімдеу принципі өзгеріссіз
болып қала береді.
Бақылау парақтарын құрастырғанда кім үрдістің қандай кезеңінде және
қандай уақыт аралығында мәліметтерді жинады, сонымен бірге парақ нұсқасы
қосымша түсіндірмелерсіз қарапайым және түсінікті болу керектігіне назар
аудару керек. Барлық мәліметтердің тіркелуі және бақылау парағында жиналған
ақпарат үрдіс анализіне қолданыла алуы маңызды.
Бақыланатын мәндердің өзгеру тенденциясын көрнекті көрсету үшін
статистикалық материалдың графикалық көрінісін қолданады. Сапаны бақылау
барысында кездейсоқ өлшемді үйлестірудің анализі кезінде қолданылатын
кеңінен таралған график гистограмма болып табылады.
Гистограмма — бұл статистикалық мәліметтерді үлестіру заңын көзше
бағалауға мүмкіндік беретін құрал. [11].
Шашырату диаграммасы — сәйкес айнымалылардың жұптары арасындағы
байланыстың жақындығы мен түрін анықтауға мүмкіндік беретін құрал.
Бұл екі айнымалы мыналарға жатқызылуы мүмкін:
• сапа сипаттамасына және оған әсер ететін факторға;
• сапаның әр түрлі екі сипаттамасына;
• сапаның бір сипаттамасына әсер етуші екі факторға.
Олардың арасындағы байланысты анықтау үшін корреляция алаңы деп те
аталатын шашырату диаграммасы қолданылады.
Сапаны бақылау үрдісінде шашырату диаграммасын қолдану тек
айнымалылардың жұптары арасындағы байланыстың түрі мен тығыздығын
анықтаумен ғана шектелмейді. Шашырату диаграммасы әсер етуші факторлар мен
сапа көрсеткіштерінің себеп-салдарлы байланыстарын анықтау үшін де
қолданылады. [28].
1.3 Қазіргі жағдайларда өнім сапасын басқарудың негізгі концепциялары
Сапаны басқарудың түрлі концепциялары бар. Идеологиясын американдық
ғалымдар Уолтер Шухарт пен Уильям Эдвард Деминг құрастырған, TQM сапасы
негізінде тұтастай басқару концепциясы негізгісі болып табылады.
Шухарт концепциясының негізгі ойы сапаны үрдістің өзгерімділігі
есебінен жақсартудан тұрады. Өзгерімділіктің себептері жалпы немесе арнайы
болуы мүмкін. Шухарт өнім мен қызмет өндірудің барлық үрдістерінен
вариацияларды ұдайы және саналы жою маңызды екенін көрсеткен. 1924 жылы
ғалым статистикалық бақылау карталарын, яғни Шухарттың бақылау карталары,
құрастырумен және қолданумен байланысты өндірістік бақылау концепциясын
құрастырды (сурет 3).
Жоғарғы шек
х х х х х Ортаңғы шек
х х х х х
Төменгі шек
6 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 Тандау нөмірі
Сурет 3. Бақылау картасы [21].
Бақылаудың статистикалық әдістері вариацияларды максималды қысқарту
есебінен жарамды бұйымдар санын арттыруда күш жұмылдыруға мүмкіндік береді.
Шухартпен сапаны басқаруды төрт кезеңге бөлетін, алғаш рет циклдық үлгі
ұсынылған: 1. Жоспарлау (Plan) 2. Істеу (Do) 3. Тексеру (Check) 4. Түзетуші
әрекеттер (Action). Бұл үлгі ең көп таралуын Жапонияда алды.
Э.Деминг, өз кезегінде, үш прагматикалық аксиомаларға негізделген, еңбек
сапасын жоғарылатуға бағытталған бағдарламаларды құрастырды және енгізді:
1. Кез келген қызмет технологиялық үрдіс ретінде қарастырыла алады,
демек ол жақсартылуы мүмкін.
2. Өндіріс тұрақты немесе тұрақсыз жағдайдағы жүйе ретінде қарастырылуы
тиіс, сондықтан нақты проблемаларды шешу жеткілікті болып табылмайды –
бәрібір сіз жүйе бергенді ғана аласыз. Үрдісте түпкілікті өзгерістер қажет.
3. Кәсіпорынның жоғарғы басшылығы өз қызметі үшін жауапкершілікті
барлық жағдайда өз мойнына алуы тиіс.
1982 жылы Э. Деминг редакциясымен өндіріс жұмысын дұрыс ұйымдастыруға
мүмкіндік беруші 14 қағидадан тұратын Сапа, өнімділік және бәсекеге
қабілеттілік кітабы жарық көрді.
Бұл постулаттар басшылықтың жоғары деңгейдегі жауапкершілігінде,
шығарылатын өнімнің сапасын және әрбір үрдісті жекелеп алғанда ұдайы
жақсартқан кезде, сәйкессіздіктерді болдыртпағанда және жұмыскерлерді
үздіксіз оқыту арқылы кәсіпорынның шығындарын айтарлықтай төмендетуге
болады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Шығындардың азаюы,
өнімділіктің жоғарылауы және ұйымның нарықтағы жетістіктері – сапаның
жақсаруының табиғи салдары.
Сапаны басқарудың қазіргі замандағы әдістерін айтқанда сапаны басқару
бойынша жұмыстардың ұдайы дамуын анықтаушы Джуран спиралі деп аталған
кеңістікті үлгіні құрастырушы Джозеф Джуран концепциясы туралы айтпай
кетпеуге болмайды.
Бұл спираль келесі түрге ие:
1. Нарықты зерттеу
2. Жобалық тапсырманы құрастыру
3. Жобалық-конструкторлық жұмыстар
4. Техникалық шарттарды құрастыру
5. Технологияларды құрастыру және өндірісті дайындау
6. Материалды-техникалық жабдықтау
7. Құралдарды және бақылау-өлшеуші құралдарды жасау
8. Өндіріс
9. Өндіріс үрдісін бақылау
10. Дайын өнімді бақылау
11. Өнімнің жұмысшы сипаттамаларын сынау
12. Өткізу
13. Техникалық қызмет көрсету
14. Утильдеу
15. Нарықты зерттеу
Джуран концепциясы бойынша ұдайы жақсарту – бұл саты бойынша қозғалыс.
Бұл концепция AQL- жыл сайын сапаны арттырып отыру деп аталады. Оның мәні
жоғары бәсекеге қабілетті және ұзақ мерзімді нәтижелерді алуға негізделеді.
Негізгі принциптері:
1. кәсіпорын қызметінің барлық деңгейлерінде және барлық сфераларында
сапаны жақсартуды жоспарлау;
2. қателерді алдын алуға және жоюға бағытталған іс шараларды құрастыру;
3. сапа аясындағы барлық қызметтің әкімшіліктен жоспарлы түрде басқаруға
өту.
Ф.Кросби құрастырған ZD (нөл дефект), яғни өнімді дефектсіз өндіру
концепциясы төмендегі ережелерге негізделеді:
1. Дефекттерді жөндеуге емес, олардың болуын алдын алуға күш жұмсау;
2. Өндірістегі дефектілік деңгейін қысқартуға күшті бағыттау;
3. Тұтынушының ақаусыз өнімге қажеттілігін ақтау;
4. Сапаны жоғарылату аясында ұзақ мерзімге нақты мақсаттарды
қалыптастыру;
5. Компания жұмысының сапасы тек өндірістік үрдістердің сапасымен ғана
емес, сонымен бірге өндірістік емес бөлімшелер қызметінің сапасымен
анықталатынын түсіну;
6. Сапа аясындағы қызметтің анализін қаржыландыру қажеттілігін мойындау.
Өнімді ақаусыз өндіру бағдарламасының негізгі принципі ақаудың нөлден
басқа кез келген деңгейін болдыртпау.
Ғалым Арманд Фейгенбаум құрастырған сапаны кешендік басқару теориясының
негізгі ойы – техникалық, экономикалық, ұйымдық және әлеуметтік-
психологиялық шараларды жүргізгенде кәсіпорынның барлық басқару деңгейлері
мен өнім жасаудың барлық кезеңдерін қамтитын сапаны тұтастай басқару.
Сапаны кешендік басқарудың жапондық нұсқа авторы Каору Исикава келесі
концептуалды ережелерді атап көрсетті:
1. Негізгі сипаты сапаны басқаруда жұмыскерлердің қатысушылығы болып
табылады;
2. Сапа жүйесінің функционалдануының жүйелі түрде ішкі тексерістерін
енгізу қажет;
3. Мамандарды ұдайы оқыту;
4. Статистиалық бақылау тәсілдерін кеңінен енгізу.
TQM ұғымы. Total Quality Management (TQM) немесе Сапаны тұтастай
басқару деп аталатын сапаны басқару әдісі бірқатар өнеркәсіптік дамыған
елдерде өнім мен қызмет сапасын ұдайы жетілдіру үшін көп уақыттан бері және
кеңінен қолдануда. Бове мен Тилл ТQМ ге келесідей анықтама береді:
"Сапаны тұтастай басқару – тұтас сапаға әкелетін, басқару тәжірибесіне және
сапаға ұмтылысына негізделген ұйым пәлсапасы, бұдан сапа – ұйымның мәні.
[27].
Сапаны пирамида түрінде көрсетсек, пирамиданың шыңында TQM – талап
етілетін өнім сапасына жету үшін барлық жұмыстың үлкен сапалылығын
ұйғаратын тұтас сапа менеджменті. Ең алдымен бұл өндірістің жоғары ұйымдық-
техникалық деңгейін, тиісті еңбек жағдайларын қамтамасыз етумен байланысты
жұмыс. Жұмыс сапасы қабылданатын басқарушылық шешімдердің негізділігінен
және жоспарлау жүйесінен тұрады. Тікелей өнім шығарумен байланысты жұмыс
сапасы (технологиялық үрдістердің сапасын бақылау, ақауды уақытылы анықтау)
аса маңызға ие. Өнім сапасы жұмыс сапасынң құраушысы және салдары болып
табылады. Мұнда тікелей жарамды өнімнің сапасы, тұтынушы пікірі бағаланады.
TQM құраушылары: TQC – Сапаны тұтастай басқару; QA –Сапаны қамтамасыз ету;
QPolicy –Сапа саясаты; QPIanning –Сапаны жоспарлау; QI–Сапаны жақсарту.
TQM-ның негізгі принциптері.
1. Тұтынушыға бейімделу. Ұйымдар өздерінің тұтынушыларына мүдделі және
сондықтан олардың ағымдағы және алдағы қажеттіктерін түсінуі керек, олардың
талаптарын орындауға және олардың ойлағандарынан асып түсуге ұмтылулары
керек.
2. Басшылық жетекшілігі. Жетекшілер ұйымның мақсат және әрекет ету
бағыттарының бірлігін қамтамасыз етеді. Олар қызметкерлер ұйым
тапсырмаларын шешуде толықтай берілуіне жағдай жасайтын ішкі ортаны
құрулары және ұстаулары керек.
3. Қызметкерлерді қызықтыру. Барлық деңгейдегі қызметкерлер ұйым негізін
қалайды және олардың толық қызығушылығы ұйымға олардың мүмкіншіліктерін
тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
4. Үрдістік келісім. Ойлағандай нәтижеге әрекет және тиісті қорларды
үрдіс ретінде басқарған жағдайда тиімді жеткізіледі.
5. Басқаруға жүйелі келісім. Өзара байланысты үрдістерді жүйе ретінде
шығарып алу, танысу және менеджмент, ұйымның мақсатқа жетуіне нәтижелік
және тиімділікке үлес қосады.
6. Ұдайы жақсарту. Ұйым әрекетін ұдайы жақсарту оның өзгермейтін мақсаты
ретінде қарау керек.
7. Деректерге негізделген шешімдерді қабылдау. Тиімді шешімдер деректер
және ақпараттар талдауына негізделеді.
8. Жеткізушілермен өзара тиімді қатынастар. Ұйым және олардың
жеткізушілері өзара байланысты және өзара пайда қатынасы, екі тараптың
құндылықтар құруға мүмкіндік туғызады.
9. Сапасыз жұмыспен байланысты жоғалтуларды минималдау.
Сапасыз жұмыспен байланысты жоғалтуларды минималдау басқа тең шарттарда
өнімді арзанырақ бағаға ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Жұмыс стандарты
болып дефекттердің жоқтығы, немесе “бірінші реттен дұрыс істе”, болып
табылады. [31].
2 ҚР ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢІНДЕ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН
АРТТЫРУДАҒЫ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТАЛДАМАСЫ ( САУЫР ЖШС МЫСАЛЫНДА)
2.1 САУЫР ЖШС қызметінің сипаттамасы және негізгі көрсеткіштері
“Сауыр” ЖШС 1998 жылы Астана қаласында құрылған. Фирма еліміздің
астанасындағы алюминді терезелер, есіктер, витраждар шығару жөніндегі
алғашқылардың біріне айналды.
Бүгінгі күні “Сауыр” ЖШС Қазақстан Республикасының көптеген құрылыс
компанияларына сенімді, сауатты, табысты серік ретінде белгілі. Фирма
құрылғаннан бері біліктілік, тәжірибе жағынан өсе білді. Сонымен қатар
қызмет көрсету саласын кеңейтті.
“Сауыр” ЖШС өз бетінше кешенді жоспарлау, жабдықтау, дайындау және
терезе блоктары мен витраждарын өндіруді қазіргі өндірістегі Германия,
Турция, Ресей станоктері мен құрал-жабдықтары арқылы орындайды.
Фирма өзін ғимарат фасадтарын әрлеуде, қиылыстарын орындау және кез-
келген күрделі құрылымдарды жабдықтау, оның ішінде алюкобондымен қаптау
және қазіргі ультра сәнді жасанды қаптамалармен табиғи тастармен кез-келген
мақсаттағы нысандарды және кез-келген әртүрлі деңгейдегі қиындықтарды
шешеді. 2004 жылдан бастап “Сауыр” ЖШС құрылыс пен бастапқы кезеңнен кілт
беруге дейін нысандары мен әр түрлі әлеуметтік-тұрмыстық бағыттағы
құрылыстармен айналысады.
Қазір Абылай хан даңғылы бойындағы “Қонақ үй” құрылысы жүргізілуде,
“Ақбота” тұрғын үй кешені пайдалануға берілуге дайындалуда. “Ақбота”- 64
пәтерлі шағын тұрғын-үй. Онда бизнес класс, ыңғайлы салынған авто паркинг,
балаларға ойын алаңдары қарастырылған. “Сауыр” тұрғын-үй кешені жалпы
көлемі 21680 м2 құрылыстың дайындық жұмыстарын жүргізілуде. “Сауыр” тұрғын-
үй кешені 264 пәтерлі, жерасты автотұрақ құрылысы, офис, сауда алаңдары
және кіші бақ бөлмелерін қамтиды. Құрылыс кешенін салу мерзімі 2007 тамызда
басталып, 2009 ж желтоқсанда аяқталатын болып жоспарланған.
Сауыр ЖШС-нің қысқа мерзімді активтері 2006 жылы 161095821, ал 2007
жылы 213820312 құрады (кесте 2).
Кесте 2. Сауыр ЖШС-нің активтері
Активтер 2006 2007
Қысқа мерзімді активтер: Мың тг. Мың тг.
1.Ақша қаражаттары және оның 111998 16593398
эквиваленттері
2.Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 109615 109615
3.Қысқа мерзімдік дебиторлық берешек 44756047 78876388
4.Қорлар 49265963 82406158
5.Ағымды салық активтері
6.Сатуға арналғанқысқа мерзімді активтер 31133000
7.Басқа да қысқа мерзімді активтер
8.Қысқа мерзімді активтердің барлығы 161095821 213820312
Кесте 3. Сауыр ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтер
2006 2007
Ұзақ мерзімді активтер:
Мың тг. Мың тг.
9. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициалар
10. Ұзақ мерзімді дебеторлық берешек 318552
11.Бөлшектік әдіспен есептелген 700000 700000
инвестициалар
12.Инвестициалық мүлік
13.Негізгі құралдар 112444428 79141627
14.Биологиялық активтер
15.Қарамалы және бағалы активтер
16.Материалдық емес активтер 1129920 108815
17.Қалдырылған салық активтері
18.Басқа да ұзақ мерзімді активтер 132834826 2141804
19.Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 247109174 82410798
“Сауыр” ЖШС “Президент істері басқармасы” МБ, “Астана Трейд
Интернейшнл” АҚ, “Бразерс компани” ЖШС, “Ақмола құрылыс материалдары” ЖШС,
“СУС” АҚ, “Астана - монолитстрой” ЖШС, “Триада” АҚ, “Алматыкультбытстрой”
ЖШС және т.б мекемелермен ойдағыдай жұмыс жасайды.
“Сауыр” ЖШС салған нысандары жас Астанамыздың көрікті жерлерінің бірі
болып саналады. Олар: “Сезам”, “Фортуна”, “Золотой дом”, “Бараева
көшесіндегі” тұрғын-үй кешендері, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ “Студенттер
үйі”, “Салтанат сарайы”, Музыка Аладемиясының бас ғимараты мен жатақханасы,
“Хабар” агенттігінің бас ғимараты, “Ұлттық Гвардияның” оқу ғимараты, ҚР
Қорғаныс министрлігі мен Ұлттық комитетінің тұрғын-үй кешендері, “Еуропа
Палас”, “Европейский”, “Эгалитэ” және басқа да кешендер.
“Сауыр” ЖШС заңды тұлға ретінде ҚР Әділет министрлігінде 1998 жылы 3
сәуірде тіркеліп, 25.01.2001 қайта мемлекеттік заңды тұлға ретінде
тіркеуден өтіп, №4593-1901 “Сауыр” ЖШС куәлігі берілген.
Серіктестік жарғысы бойынша “Сауыр” Жеке кәсіпорын және оның
құрылтайшылары ҚР жеке азаматтары.[45].
Серіктестіктің мүлкі құрылтайшылар салымдарынан, Серіктестік алған
кірістер және заңмен тиым салынбаған көздерден кірістер есебінен құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының салымы ақшалар, құнды қағаздар заттар,
мүліктік құқықтар, соның ішінде жер пайдалану құқығы және интеллектуалдық
қызмет нәтижесіне құқық және өзге де мүліктер бола алады. Серіктестіктің
жарғылық капиталы 64000 алпыс төрт мың теңгені құрайда. Серіктестік
қатысушыларының жарнасы мен үлестері былай бөлінеді:
1.Андыбаев Мурзахан Купанович – 25% - 16000теңге
2.Шайхсламов Жолшыбек Мухтарович - 25% - 16000теңге
3.Алиякбаров Серік Рахимжанович – 17% – 10880теңге
4.Андыбаев Акылхан Токышевич - 17% - 10880теңге
5.Алиаскаров Мухит Махмутович - 16% - 10240теңге
Мемлекеттік қайта тіркеу кезінде серіктестіктің жарғы капиталы толық
құралған. Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту заңдармен көзделген
тәртіпте жүзеге асырылады және оны толық төлеген кезде ұлғайтылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталын азайту қатысушылардың салымдарын азайту
не кейбір қатысушылардың үлесін толық немесе біртіндеп үлестерін өтеу
жолдарымен жүзеге асырылады. Серіктестік жарғы капиталын азайту туралы
қатысушылардың жалпы жиналысының шешімімен қабылданған күнінен бастап екі
ай мерзімде кредиторларға жазбаша хабарлама жіберуі не серіктестіктер
туралы мәліметтер жарияланатын ресми баспаға сәйкесті хабарландыру
жариялауға міндетті. Серіктестік қатысушыларының жарғылық капиталдағы
үлестері олардың жарғылық капитал салымына сәйкесті.
Сауыр ЖШС қарамағында жеке өндірістік базасы және жалпы көлемі 1800м²
құрайтын металлопластикалық және алюминий өндірісі бойнша цехтер, цементті
– құмды материалдар өндірісі бойнша цехтер (қабырғалық тастар СКЦ-1, СКЦ,
сплиттерлі және тратуарлы плиткалар) бар.
Цехтер Германиядан, Түркиядан және Ресейден шығарылған қазіргі көп
профильді станоктармен, құрал-жабдықтармен қамтамассыз етілген.
Пайдаланылатын материалдар санына және түріне байланысты тәсілдері (қолдан
немесе механикалық) және қою қасиеті (жалпылай, қатарынан, жабық және
бункерлерде), сондай-ақ өндірістің қолайлығы мен тиімділігі үшін қойманың
жалпы көлемі пайдалы (тікелей материалдар және құрал-жабдықтармен
толтырылған) және көмекші (көлік жолы, өтпелер, қызметтік бөлмелер) болып
бөлінеді.
Пластикалық цех үшін арналған құрал-жабдықтардан басқа өндірістік база
аумағында цементті-құмдық заттарды шығаратын өндірісі бойынша Рифей атты
кішігірім зауыт орналасқан. Бұл зауыт СКЦ, СКЦ-1 сияқты қабырға тастарын,
бордюрлар, брусчатканың әр түрлерін өндіреді. Шығарылатын өнімнің түріне
байланысты құралдар арнайы формалармен жабдықталады, ұсынылатын қоспалар,
құм және цемент қосындылары таңдалады. Дайын өнімдерді буландыратын,
кептіретін және қоятын арнайы орындар ұйымдастырылған.
Сонымен қатар, өндірістік база аумағында металлоконструкция дайындайтын
және каркас, арнайы салымалы торлар, фермалар, әр түрлі қисынды доғалар,
темір есіктер, қоршамалар, клапандар, т.б. өнімдер шығаратын цех
орналасқан. Темір өнімдеріне құрылыс материалдарының көп бөлігі: болатты
прокаттар, болатты жабын, түрлі құрылыстық мақсаттарға арналған шегелер
кіреді.
Болатты прокаты негізгі 4 топқа бөледі:
1. Болатты қаңылтыр;
2. Сорттық болат;
3. Арнайы;
4. Құбырлар.
Болатты қаңылтыр негізгі 2 түрге бөледі:
1. Жіңішке қаңылтыр - қалыңдығы 4мм көп емес;
2. Жуан қаңылтыр – қалыңдығы 4мм артық.
Сорттық болат 2 түрге бөлінеді:
1. Жалпы қолданыстағы профильдер (ленталар, сызықты, төртбұрышты және
бұрышты болат сымдар, швеллер, екі жақты балкалар және т.б.)
2. Арнай қолданыстағы профильдер (шпунттар, рельстер және т.б.). Сондай-
ақ периодтық профильдер, гнуттық профильдер және бандаждарды жатқызуға
болады.
Дәнекерлеу құралынан басқа бояу камерасы, кептіру үшін арналған бөлме
және өнімдер қоймасы бар.
Өндірісте 50-ден артық адам жұмыс істейді. Объект күндізгі және түнгі
күзетпен, жасырын камералармен және дабыл дыбыстарымен қамтамассыз етілген.
Объектіде техникалық қауіпсіздіктер және өртке қарсы шаралар қатаң
сақталады.
Аталмыш құрал-жабдықтардан басқа Сауыр ЖШС Ульяновец автокрандары,
КАМАЗ, КС-5571, ЗИЛ, ГАЗ-53, ГАЗ-33 автокөліктері, камаздар, тіркемелер,
тракторлар, экскаваторлар, мұнаралы крандар бар.
Сауыр ЖШС 264 пәтерлі, офистік бөлмелер мен балабақшалы, тұрақты
автопаркингі бар үлкен тұрғын үй кешенін көтеруге дайындалып жатыр. Ресейде
өндірілген екі қабатты шынылы металлопластикалық терезелер мен терезе
блоктары, кең терезе алдылары ламинантталған едендер пайдаланылады. Бір
қабатты шынылы қылтималар мен лоджалар, масаға қарсы сеткалар және
осыған қатысты басқа өнімдер Alcan фирмасының өнімдері болып табылады.
Металлопластикалық құбырлар – импорттық өнімдер, санитарлық орында кір
жуғыш машина үшін арнайы ағыс құбыры қарастырылған, лифтілер, радиофикация,
телефон желілері, әр пәтерде теледидар кабельдерін қосу орындары бар,
сыртқы есік блоктары металды болып келеді. Құрылымдық схемасы –
монолитті жб каркас, қыш кірпішімен толықтырылған, сапалы таза өңделген
пәтерлер тұрғын үй көркі болып табылады. Тұрғын үйдің 1м2 1000 ш.б.
құрайды, осылайша пәтерлердің сатылым бағасы аталмыш бағадан кем болмауы
тиіс. Бұл тұрғын үй кешені (ТК) Суворов, Жангелді және Дулатов
көшелерінің қиылысында орналасқан.
Ғимараттың жалпы ауданы: 36771,84м2 , соның ішінде:
- тұрғын қабаттарының жалпы ауданы – 21566,24м2 ;
- офис ауданы – 1002,83м2 ;
- балабақша ауданы – 996,75м2 ;
- дүкендер – 1035,81м2 ;
- жер асты паркингтің ауданы – 5522,27м2 .
“Сауыр” ЖШС орташа және “бизнес-сыныпты” тұрғындар үшін арналған баға
саясатын ұстанады. Мысалы, терезе және есік блоктарын жасау немесе өңдеу
кезінде потенциалды тұтынушының мүмкіндіктері ескеріледі, яғни тұтынушы
үшін тиімді нұсқаулар немесе тиімді терезе конструкциялары, ашылу
схемасы, пайдаланылатын материалдар, сондай-ақ тиімді жеңілдік жүйесі
қарастырылған.
Кесте 4. “Сауыр” ТК бойынша СМР есеп құны
№ Жұмыс атауы Пайыздық Барлық құны,
қатынас % млн.тенге
1 Дайындық жұмыстары 10 44,126
Барлығы 10 44,126
Жалпы құрылыс жұмыстары
2 Жер жұмыстары 2,5 84,942
3 Фундамент 8,2 278,612
4 Сырт қабырғаны әшекейлі қыш кірпішпен47,8 1624,109
толтырған монолитті каркас
5 Ішкі қабырғалар, қалқалар 10 339,771
6 Сыртқы жөңдеулер 5 169,885
7 Ішкі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz