Delphi ортасымен танысу жайлы
• Негізгі терезе мен компоненттер жинағы.
• Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
• Программа кодының терезесі.
• Delphi ортасының компоненттері.
• Жаңа компоненттерді орналастыру.
• Оқиғаға сезіндіру.
• Компоненттiң қасиетiн программа орындалу барысында өзгерту.
• DELPHI тiлiндегi программаның құрылымы.
• Жобаның құрылымы.
• Модульдың құрылымы.
• Delphi ортасында Object Pascal тiлiнiң элементтерi
• Программаның элементтері
• Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
• Программа кодының терезесі.
• Delphi ортасының компоненттері.
• Жаңа компоненттерді орналастыру.
• Оқиғаға сезіндіру.
• Компоненттiң қасиетiн программа орындалу барысында өзгерту.
• DELPHI тiлiндегi программаның құрылымы.
• Жобаның құрылымы.
• Модульдың құрылымы.
• Delphi ортасында Object Pascal тiлiнiң элементтерi
• Программаның элементтері
Borland корпорациясы аз ғана мерзім ішінде Delphi-дің 7 негізгі версиялары мен бірнеше модификацияларын шығарды. Delphi 7 версиясында өте көп өзгерістер енгізілген. Программалармен қамтаматсыз етудің тиімді өңдеу құралдарын қажет ету “жылдам жасау” ортасы деп аталатын программалау жүйелерінің пайда болуына алып келді. Мұндай ортаға мысал ретінде Borland Delphi жатады. Жылдам жасау RAD – жүйесіне “Rapid Application Development” жүйесінің негізі визуалды жобалау және оқиғаны өңдеуді программалар технологиясы жатады, оның мағынасы өңдеу үнемсіз жұмыстың көп бөлігін өзіне алады да, программистке сұхбат терезелерді және оқиғаны өңдеу функциясын құрастыру жұмыстары қалады. Ортада қатаң типтелген объектіге бағдарлы тіл қолданылады, оның негізіне Object Pascal (Turbo Pascal жалғасы) жатады. Delphi әртүрлі программаларды құруға мүмкіндік береді: қарапайым біртерезелі қосымшалардан тармақталған дерекқорларды басқару программаларына дейін. Delphi-дің ұлғайтылған мүмкіндіктері графикпен, мультимедиямен, дерекқорларымен жұмыс істейтін және динамикалық құрылымдармен қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Delphi-дің айрықша ерекшелігі .NET технологиясының сүйемелдеуі болып табылады.
Delphi тілінде программалау ортасымен танысу
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE (Integrated Development Environment) дамытылған құрылымдық ортада орындалады. IDE ортасы программалаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып, әртүрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Delphi ортасын іске қосу үшін, келесі командаларды пайдалану керек: Пуск —> Программы —> Borland Delphi — Delphi 7.
Delphi тілінде программалау ортасымен танысу
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE (Integrated Development Environment) дамытылған құрылымдық ортада орындалады. IDE ортасы программалаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып, әртүрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Delphi ортасын іске қосу үшін, келесі командаларды пайдалану керек: Пуск —> Программы —> Borland Delphi — Delphi 7.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:
ЖОСПАРЫ:
Delphi ортасымен танысу
• Негізгі терезе мен компоненттер жинағы.
• Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
• Программа кодының терезесі.
• Delphi ортасының компоненттері.
• Жаңа компоненттерді орналастыру.
• Оқиғаға сезіндіру.
• Компоненттiң қасиетiн программа орындалу барысында өзгерту.
• DELPHI тiлiндегi программаның құрылымы.
• Жобаның құрылымы.
• Модульдың құрылымы.
• Delphi ортасында Object Pascal тiлiнiң элементтерi
• Программаның элементтері
Кіріспе
Borland корпорациясы аз ғана мерзім ішінде Delphi-дің 7 негізгі
версиялары мен бірнеше модификацияларын шығарды. Delphi 7 версиясында өте
көп өзгерістер енгізілген. Программалармен қамтаматсыз етудің тиімді өңдеу
құралдарын қажет ету “жылдам жасау” ортасы деп аталатын программалау
жүйелерінің пайда болуына алып келді. Мұндай ортаға мысал ретінде Borland
Delphi жатады. Жылдам жасау RAD – жүйесіне “Rapid Application Development”
жүйесінің негізі визуалды жобалау және оқиғаны өңдеуді программалар
технологиясы жатады, оның мағынасы өңдеу үнемсіз жұмыстың көп бөлігін
өзіне алады да, программистке сұхбат терезелерді және оқиғаны өңдеу
функциясын құрастыру жұмыстары қалады. Ортада қатаң типтелген объектіге
бағдарлы тіл қолданылады, оның негізіне Object Pascal (Turbo Pascal
жалғасы) жатады. Delphi әртүрлі программаларды құруға мүмкіндік береді:
қарапайым біртерезелі қосымшалардан тармақталған дерекқорларды басқару
программаларына дейін. Delphi-дің ұлғайтылған мүмкіндіктері графикпен,
мультимедиямен, дерекқорларымен жұмыс істейтін және динамикалық
құрылымдармен қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Delphi-дің айрықша
ерекшелігі .NET технологиясының сүйемелдеуі болып табылады.
Delphi тілінде программалау ортасымен танысу
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE
(Integrated Development Environment) дамытылған құрылымдық ортада
орындалады. IDE ортасы программалаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып,
әртүрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы
ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін
жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен
байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны
орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Delphi ортасын іске қосу үшін, келесі командаларды пайдалану керек:
Пуск — Программы — Borland Delphi — Delphi 7.
Delphi-дің ортасы көптерезелік жүйе деп саналады және икемделуіне
байланысты оның көрнісі жүктелгеннен кейін келесі түрде болуы мүмкін (1-
сурет). Интерфейстің құрамына 4 терезе кіреді:
Негізгі терезе (Project 1);
Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
Формаларды құрастырушының терезесі (Form1);
1. Программа кодының терезесі (Unit1.pas).
Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, экраннан алып тастауға және
олардың өлшемін өзгертуге болады.
Delphi бір құжаттық орта, яғни бір мезгілде тек қана бір қосымшамен жұмыс
атқаруға болады. Программалар
жобасының атауы негізгі терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.
Терезелерді кішірейту, үлкейту, жабу әрекеттері осы әрекеттердің Windows
ортасында орындалуымен бірдей болып келеді. Форманың терезесінен Unit
кодына өту және одан кері өту F12 пернесі арқылы орындалады. Кейде Delphi
жүктелгенде, Unit терезесі шығады. Сол жақтағы терезе Browser терезесі деп
аталады және бұл терезе арқылы программаның құрылымымен танысуға болады.
Delphi ортасынан шығу үшін негізгі терезені жабу керек.
Негізгі терезе мен компоненттер жинағы
Негiзгi терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және
Delphi ортасы iске қосылып тұрғанда мiндеттi түрде экранның жоғарғы
қатарында орналасады (2-сурет).
Бұл терезеде Delphi-дiң негiзгi меню жүйесi, пиктограммалық командалық
батырмалары мен
компоненттер палитрасы орналасады. Негiзгi меню жүйесiнiң опциялар
тақырыптарының құрамына iшкi меню кiредi.
Негiзгi меню жүйесiнiң элементтерi сол жағында ¦¦¦ таңба қойылған
арнайы панельдерде орналасады. Негiзгi менюден басқа элементтердi
панельдегi ¦¦¦ таңбасы арқылы негiзгi терезеден тыс экранның кез-келген
жерiне жылжытуға немесе мүлдем алып тастауға болады.
Компоненттер жинағы - Delphi-дiң негiзгi байлығы болып табылады. Ол
негiзгi терeзенiң оң жағында орналасып, қажеттi компонентті тез табуға
арналған белгiлерден тұрады (3-сурет).
Компонент деп белгiлi бiр қасиеттердi иемденген және форма терезесiнде
кез-келген объектiнi орналастыру мүмкiндiгiн туғызатын функционалды
элементтi айтады. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлiнген, ол
топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегiмен программаның негiзi
бөлiгi құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тiзiмдерi және т.с.с).
Батырмалар панелi сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады. Ол
үшiн компоненттер палитрасына кiретiн кез-келген пиктограмманы тышқан
тетiгiнiң оң батырмасымен сырт еткiзiп, арнайы редакторды iске қосу керек.
Ашылған менюдегi Properties (қасиеттер) пунктiн таңдағанда 4–суреттегi оң
жақ терезе шығады.
Мысалы, 3-суретте көрiнбейтiн компоненттер арасындағы Dialogs парағын
алға жылжытсақ, бұл парақта жиi қолданылатын компоненттер орналасады. Ол
үшiн 4-суретте келтiрiлген терезеде Dialogs пунктiн тышқанның сол жақ
батырмасын басып тұрып, Dialogs пунктiн Data Aсcess пунктiнiң
орнына қою керек.
Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
Форма құрастырушысының немесе форманың терезесi - болашақ программаның
Windows терезесiнiң жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады, дәлiрек айтсақ,
Windows-тiң стандартты интерфейстiк элементтерiнен: жүйелi менюдi шақыру,
терезенi үлкейту, кiшiрейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан және
қоршаған шегiнен тұрады. Бұл терезенiң жұмыс аймағы координттық
тордың нүктелерiмен реттелген.
Программалаудағы айтарлықтай уақытта Lego констукторының бөлiктерiмен
атқарылатын жұмыс сияқты компоненттер жинағынан қажеттi компонентті
таңдап, форманың терезесiнде орналастыруға болады. Сөйтiп, форма
терезесiнде қажеттi компоненттер бiрiнен соң бiрi орналастырылады.
Бұл ерекшелiк – визуалды (көрсеткiш) программалаудың негiзi болып
табылады. Программалаушы әр мезгiлде құрылатын программаның терезесiн
бақылап отырып, қажеттi өзгерiстердi кез-келген мезетте енгiзу мүмкiндiгiне
ие болады.
Формадағы орналасқан әр компоненттер өзiнiң мекен-жайымен, мөлшерiмен,
түсiмен т.с.с. анықталады. Форманы құрастыру File = New = Form опциялары
арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бiр компонентті, мысалы
Standard парағының Button батырмасын орналастыру үшiн компоненттер
жинағындағы Standard белгiсiн сырт еткiзiп, парақты екпiндi күйге
келтiру керек.
Button батырмасының кескiнiн ажырату үшiн тышқанды баспай тұрып
парақта орналасқан белгiлердiң үстiнен жылжытып көрген сәтте
компоненттердің аты шығып тұрады. Қажеттi компонентті сырт еткiзiп
белгiлеп, тышқанды форма аймағының кез-келген жерiне сырт
еткiзсек, форманың бетiнде Button1 элементi пайда болады.
Компоненттің формадағы орнын, мөлшерiн форма терезесiнде бiрден
өзгертуге болады, ол үшiн компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен
белгiлеу керек (кiшiгiрiм төртбұрыштылар пайда болады). Ендi белгiленген
компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен басып тұрып, форма аймағының кез-
келген жерiне жылжытуға болады. Мөлшерiн өзгерту үшiн тышқанды элементтi
қоршап тұрған кез-келген төртбұрышқа орналастырсаңыз, пайда болған қос
бағытты тiк сызықты тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып жылжытуға
болады. Компонент жою үшiн оны белгiлеп, Delete пернесiн басса жеткiлiктi.
Компоненттің басқа параметрлерiн өзгерту әрекеттерi Объектiлер
бақылаушысы арқылы немесе программаның денесiнде орындалады.
Объектiлер бақылаушысының терезесi екi парақтан құрылады: Properties-
қасиеттерi және Events –оқиғалары. Properties парағы арқылы компоненттің
қасиеттерi –параметрлерi анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті
әртүрлi оқиғаларға сәйкес сезiндiру анықталады. 5-суреттегi Form1
терезесiнде орналасқан Button1 батырмасы - компонент, оқиға - осы
батырманы басу, ал оқиғаға сезiндiру - осы батырма басылғанда қандай
амалдар орындалады- соны анықтауды қажет етедi.
Объектiлер бақылаушысы екi бағанадан құралған кесте: сол жақ
бағанасында параметрдiң немесе оқиғаның атауы, ал оң жақта – параметрдiң
мәнi немесе оқиғаны өңдейтiн iшкi программаның атауы орналасады.
Кестенiң кез келген жолын тышқанды сырт еткiзу арқылы таңдауға болады.
Бұл жолдағы параметр қарапайым немесе күрделi болуы мүмкiн. Қарапайымдарға
бiр мәнмен анықталатын - сан, символдар жолы, True немесе False мәндерiн
қабылдай алатын және т.с.с. компоненттің қасиеттерi жатады. Мысалы,
Caption (тақырыбы) қасиетi бiр символдар жолымен, Enabled (қол жетерлiк)-
True немесе False мәндерiмен, ал Heigh (биiктiгi) және Width (ұзындығы)
нақты бiр сандық шамалармен анықталады.
Компоненттің күрделi қасиеттер құрамына бiрнеше мәндер тiзiмi кiредi.
Олардың сол жағында “+“ белгiсi тұрады, мысалы
. Осы тiзiмдi ашу үшiн “+” белгiсiн тышқанмен сырт еткiзсе
жеткiлiктi. Тiзiмдi жабу амалы қасиеттiң “-“ белгiсiн басқанда орындалады.
Жолдың оң бағанасын сырт еткiзу арқылы қасиеттiң мәнiн шығаруға болады,
кейде шыққан көрiнiс келесi түрлерде де болуы мүмкiн: Суреттегi
бiрiншi көрiнiстегi “...” белгiсiн басқанда қасиеттiң мәнiн анықтауға
мүмкiндiк туғызатын сұқбаттасу терезесi шығады. Екiншi көрiнiстiң
белгiсiн басқанда қарапайым қасиеттiң болуы мүмкiн мәндерiнiң тiзiмi
ашылады.
Объектiлер бақылаушысы терезесiнiң жоғарғы жағында форманың атауы және
формадағы орналасқан барлық компоненттер және оларға қолданылған оқиғалар
тiзiмi орналасып тұрады (7-сурет).
Объектiлер бақылаушысының терезесiн тышқанның оң батырмасымен
сырт еткiзгенде локальды меню шығады. Меню құрамындағы бiрнеше опциялар
терезенi икемдеуге мүмкiндiк туғызады, мысалы Stay on Top оциясы екпiндi
болса, онда Объектiлер бақылаушысының терезесi әрқашанда басқа
терезелердiң үстiнде орналасып тұрады.
Программа кодының терезесі
Программа (немесе модуль) кодының терезесi программаның мәтiнiн
құруға және оны түзетуге арналған. Бұл мәтiн арнайы ережелер бойынша
құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphi жүйесiнде Pascal тiлiнiң
ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы - Object Pascal программалау тiлi
қолданылады.
Delphi ортасы iске қосылғанда программа кодының терезесi Windows
ортасының бос терезесiнiң бастапқы кодынан (яғни минималды қажеттi кодынан)
тұрады.
Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде
қосып отырады.
Жобаны құру барысында осы кодқа қажеттi өзгерiстер енгiзiледi. Delphi
ортасы unit Unit1 және implementation қатарларының аралығын өзгертiп
отырады, ал программалаушының жұмыс аймағы - {$R *.DFM} және end қатарлар
аралығы болады.
Модуль деп программаның белгiлi бiр тәуелсiз бөлiгiн атайды. Жаңа
форма құрылғанда жаңа модуль жасалады. Жалпы программа құрамында көптеген
формалар және олармен байланысқан модульдер болуы мүмкiн. Delphi ортасы әр
программаны компиляциялағанда кеңейтiлуi .PAS, .DFM және .DCU болатын
файлдарды құрады. .PAS файлында программа кодының терезесiндегi мәтiн
көшiрмесi, .DFM файлында форма терезесiнiң мазмұн анықтамасы, ал .DCU
файлында алдыңғы екi файл мәтiнiнiң машина тiлiндегi аудармалары
орналасады. DCU файлы компилятор жұмысының нәтижесi, ендi компоненті осы
файлды өңдейдi, нәтижесiнде орындалатын немесе жүктелетiн .EXE файлы
құрылады.
Пиктограммалық батырмалар
Пиктограммалық батырмалар арқылы негiзгi меню жүйесiнiң маңызды
опцияларына тез арада қол жеткiзуге болады. Атқаратын жұмыстарына
байланысты пиктограммалық батырмалар келесі топқа бөлінеді: Standard, View
, Debug, Custome, Desktops.
Бос форма Delphi ортасы жүктелгенде программа кодының терезесi Windows
ортасының бос терезесiнiң бастапқы кодынан (яғни минималды қажеттi кодынан)
тұрады. Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып
тұрады. FileNew Application опцияларын таңдап, программаны iске қосуға
болады.
Delphi ортасының компоненттері программа орындалғандағы көрiнiстiң
пiшiмiн анықтайтын бөлек элементтер ретiнде қолданылады. Сонымен қатар,
Delphi ортасының көрiнiспен жұмыс атқармайтын, яғни көрсеткiш емес көптеген
маңызды компоненттері бар. Жалпы, дәлiрек айтсақ, құрауыш алдын-ала
даярланған программаның үзiндiсi, оны қажет болғанда құрылып жатқан
программаға ендiруге болады.
Delphi ортасының құрамына 200-дей компоненттер кiредi.
Delphi ортасының келесі парақтарының көрністері.
Standard парағы
Additional парағы
Dialogs парағы
Dialogs парағында Windows ортасының стандартты сұхбаттасу
элементтерiн ұйымдастыру үшiн қолданылатын компоненттері орналасқан. Осы
парақтың объектiлерi орындалғанда көрiнбейдi және сұхбаттасу жұмыстары
программада орындалады.
System парағы
System парағының компоненттері DDE, OLE, таймер және т.с.с жүйелi
сервистiк элементтере қол жеткiзуге мүмкiндiк туғызады
Жаңа компоненттердi орналастыру.
Жаңа компоненттi орналастыру амалдары өте оңай орындалады. Ол үшiн
компоненттер тақташасындағы бiр белгiнi, мысалы - Label-дi (белгi -
шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгiлеп, форма аймағының кез
келген жерiн тышқанмен сырт еткiзсе болғаны. Бұл компоненттiң мөлшерiн,
орын-жайын өзгерту үшiн компоненттi шектеп тұрған төрт бұрыштарылар
қолданылады (5- сурет).
Формаға орналастырылған компоненттiң аты келiсiмше Label1- белгi 1
деп қойылады. Атын өзгерту үшiн осы компоненттi белгiлеп тұрып, Объектiлер
бақылаушы терезесiндегi Caption қасиетiн таңдап, оң жақтағы Label1-дiң
орнына басқа жазуды, мысалы Object Pascal деп қоюға болады:
Форманың атын 1_FORM- ге өзгертейiк. Компоненттегi мәтiннiң әртүрлi
параметiрлерiн Объектiлер бақылаушысының терезесiндегi Font қасиетiнiң оң
жағындағы “...” белгiсiн басып шрифтың түрiн, түсiн, таңбалардың биiктiгiн
таңдауға болады (6 - сурет).
6 - cурет. Font-тiң сұхбаттасу терезесi
Осы әректтердi Font-тiң сол жағындағы “+” белгiсiн басу арқылы iшкi
Size параметрiнде таңбалардың биiктiгiн көрсетуге, Color параметрiнiң
ашылатын тiзiмiнен қажеттi түсiн анықтауға болады. Font=Style= fsBold
- True, fsItalic - True ден таңдап әрiптердi жуандатылған курсив түрiне
өзгертуге болады.
Ендi форма төмендегi түрге келтiрiлдi.
7- сурет. Label1 - дiң
жаңа жазуы
Оқиғаға сезіндіру.
Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерiнен басқа оның
сезiнетiн оқиғалар жиынымен анықталады. Мысалы, жоғарыда құрастырылған
формаға Standard парағындағы - компонентiн
орналастырайық. Бұл компоненттiң аты Button, ал оны формаға орналастырғанда
орта атын және жазуын Button1 деп қояды.
Жұмыс iстеп тұрған программада Button1-дi тышқанның сол батырмасын
сырт еткiзгенде OnClick оқиғасы орындалады немесе туады деп саналады.
Программаны осы оқиғаға сезiндiру үшiн Object Pascal тiлiндегi Оқиғаны
өңдеушi үзiндiнi жазу керек. Бұл үзiндi iшкi программа - процедура түрiнде
ұйымдастырылады.
Delphi өз бетiмен дайындаманы жасайды. Ол үшiн Button1 компонентiн
екi рет үзiлiссiз тышқанның сол батырмасымен сырт еткiзiңiз. Delphi өз
бетімен программаның интерфейстік бөлігіне procedure Button1Click(Sender:
TObject); деп қосып, программаның орындалатын бөлігінде процедураның
қабықшасын келесi түрде шығарады (9 - сурет):
9 - сурет. Button1Click процедурасының қабықшасы
Терезедегi procedure TForm1.Button1Click (Sender: TObject)
-процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзiмен басталады,
сонан кейiн тұрған құрамды атаудағы TForm1- кластың аты, Button1Click -
процедураның аты. Кластың және процедураның атулары нүктемен (“ . “)
ажыратылады.
Класс деп Delphi ортасындағы үлгi ретiнде қолдануға болатын
функционалды толық программаның үзiндiсiн атайды. Алдын-ала класты құрып
алып, сол кластың көшiрмелерiн әртүрлi программаларға немесе бiр
программаның әртүрлi үзiндiлерiне орналастыруға болады.
Delphi құрамына Inprise корпорациясының жүздеген стандартты кластары
кiредi. Delphi ортасындағы барлық компоненттер белгiлi бiр кластың құрамына
жатады. Ал формаға орналастырылған нақты бiр компоненттiң аты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Delphi ортасымен танысу
• Негізгі терезе мен компоненттер жинағы.
• Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
• Программа кодының терезесі.
• Delphi ортасының компоненттері.
• Жаңа компоненттерді орналастыру.
• Оқиғаға сезіндіру.
• Компоненттiң қасиетiн программа орындалу барысында өзгерту.
• DELPHI тiлiндегi программаның құрылымы.
• Жобаның құрылымы.
• Модульдың құрылымы.
• Delphi ортасында Object Pascal тiлiнiң элементтерi
• Программаның элементтері
Кіріспе
Borland корпорациясы аз ғана мерзім ішінде Delphi-дің 7 негізгі
версиялары мен бірнеше модификацияларын шығарды. Delphi 7 версиясында өте
көп өзгерістер енгізілген. Программалармен қамтаматсыз етудің тиімді өңдеу
құралдарын қажет ету “жылдам жасау” ортасы деп аталатын программалау
жүйелерінің пайда болуына алып келді. Мұндай ортаға мысал ретінде Borland
Delphi жатады. Жылдам жасау RAD – жүйесіне “Rapid Application Development”
жүйесінің негізі визуалды жобалау және оқиғаны өңдеуді программалар
технологиясы жатады, оның мағынасы өңдеу үнемсіз жұмыстың көп бөлігін
өзіне алады да, программистке сұхбат терезелерді және оқиғаны өңдеу
функциясын құрастыру жұмыстары қалады. Ортада қатаң типтелген объектіге
бағдарлы тіл қолданылады, оның негізіне Object Pascal (Turbo Pascal
жалғасы) жатады. Delphi әртүрлі программаларды құруға мүмкіндік береді:
қарапайым біртерезелі қосымшалардан тармақталған дерекқорларды басқару
программаларына дейін. Delphi-дің ұлғайтылған мүмкіндіктері графикпен,
мультимедиямен, дерекқорларымен жұмыс істейтін және динамикалық
құрылымдармен қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Delphi-дің айрықша
ерекшелігі .NET технологиясының сүйемелдеуі болып табылады.
Delphi тілінде программалау ортасымен танысу
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE
(Integrated Development Environment) дамытылған құрылымдық ортада
орындалады. IDE ортасы программалаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып,
әртүрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы
ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін
жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен
байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны
орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Delphi ортасын іске қосу үшін, келесі командаларды пайдалану керек:
Пуск — Программы — Borland Delphi — Delphi 7.
Delphi-дің ортасы көптерезелік жүйе деп саналады және икемделуіне
байланысты оның көрнісі жүктелгеннен кейін келесі түрде болуы мүмкін (1-
сурет). Интерфейстің құрамына 4 терезе кіреді:
Негізгі терезе (Project 1);
Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
Формаларды құрастырушының терезесі (Form1);
1. Программа кодының терезесі (Unit1.pas).
Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, экраннан алып тастауға және
олардың өлшемін өзгертуге болады.
Delphi бір құжаттық орта, яғни бір мезгілде тек қана бір қосымшамен жұмыс
атқаруға болады. Программалар
жобасының атауы негізгі терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.
Терезелерді кішірейту, үлкейту, жабу әрекеттері осы әрекеттердің Windows
ортасында орындалуымен бірдей болып келеді. Форманың терезесінен Unit
кодына өту және одан кері өту F12 пернесі арқылы орындалады. Кейде Delphi
жүктелгенде, Unit терезесі шығады. Сол жақтағы терезе Browser терезесі деп
аталады және бұл терезе арқылы программаның құрылымымен танысуға болады.
Delphi ортасынан шығу үшін негізгі терезені жабу керек.
Негізгі терезе мен компоненттер жинағы
Негiзгi терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және
Delphi ортасы iске қосылып тұрғанда мiндеттi түрде экранның жоғарғы
қатарында орналасады (2-сурет).
Бұл терезеде Delphi-дiң негiзгi меню жүйесi, пиктограммалық командалық
батырмалары мен
компоненттер палитрасы орналасады. Негiзгi меню жүйесiнiң опциялар
тақырыптарының құрамына iшкi меню кiредi.
Негiзгi меню жүйесiнiң элементтерi сол жағында ¦¦¦ таңба қойылған
арнайы панельдерде орналасады. Негiзгi менюден басқа элементтердi
панельдегi ¦¦¦ таңбасы арқылы негiзгi терезеден тыс экранның кез-келген
жерiне жылжытуға немесе мүлдем алып тастауға болады.
Компоненттер жинағы - Delphi-дiң негiзгi байлығы болып табылады. Ол
негiзгi терeзенiң оң жағында орналасып, қажеттi компонентті тез табуға
арналған белгiлерден тұрады (3-сурет).
Компонент деп белгiлi бiр қасиеттердi иемденген және форма терезесiнде
кез-келген объектiнi орналастыру мүмкiндiгiн туғызатын функционалды
элементтi айтады. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлiнген, ол
топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегiмен программаның негiзi
бөлiгi құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тiзiмдерi және т.с.с).
Батырмалар панелi сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады. Ол
үшiн компоненттер палитрасына кiретiн кез-келген пиктограмманы тышқан
тетiгiнiң оң батырмасымен сырт еткiзiп, арнайы редакторды iске қосу керек.
Ашылған менюдегi Properties (қасиеттер) пунктiн таңдағанда 4–суреттегi оң
жақ терезе шығады.
Мысалы, 3-суретте көрiнбейтiн компоненттер арасындағы Dialogs парағын
алға жылжытсақ, бұл парақта жиi қолданылатын компоненттер орналасады. Ол
үшiн 4-суретте келтiрiлген терезеде Dialogs пунктiн тышқанның сол жақ
батырмасын басып тұрып, Dialogs пунктiн Data Aсcess пунктiнiң
орнына қою керек.
Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
Форма құрастырушысының немесе форманың терезесi - болашақ программаның
Windows терезесiнiң жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады, дәлiрек айтсақ,
Windows-тiң стандартты интерфейстiк элементтерiнен: жүйелi менюдi шақыру,
терезенi үлкейту, кiшiрейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан және
қоршаған шегiнен тұрады. Бұл терезенiң жұмыс аймағы координттық
тордың нүктелерiмен реттелген.
Программалаудағы айтарлықтай уақытта Lego констукторының бөлiктерiмен
атқарылатын жұмыс сияқты компоненттер жинағынан қажеттi компонентті
таңдап, форманың терезесiнде орналастыруға болады. Сөйтiп, форма
терезесiнде қажеттi компоненттер бiрiнен соң бiрi орналастырылады.
Бұл ерекшелiк – визуалды (көрсеткiш) программалаудың негiзi болып
табылады. Программалаушы әр мезгiлде құрылатын программаның терезесiн
бақылап отырып, қажеттi өзгерiстердi кез-келген мезетте енгiзу мүмкiндiгiне
ие болады.
Формадағы орналасқан әр компоненттер өзiнiң мекен-жайымен, мөлшерiмен,
түсiмен т.с.с. анықталады. Форманы құрастыру File = New = Form опциялары
арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бiр компонентті, мысалы
Standard парағының Button батырмасын орналастыру үшiн компоненттер
жинағындағы Standard белгiсiн сырт еткiзiп, парақты екпiндi күйге
келтiру керек.
Button батырмасының кескiнiн ажырату үшiн тышқанды баспай тұрып
парақта орналасқан белгiлердiң үстiнен жылжытып көрген сәтте
компоненттердің аты шығып тұрады. Қажеттi компонентті сырт еткiзiп
белгiлеп, тышқанды форма аймағының кез-келген жерiне сырт
еткiзсек, форманың бетiнде Button1 элементi пайда болады.
Компоненттің формадағы орнын, мөлшерiн форма терезесiнде бiрден
өзгертуге болады, ол үшiн компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен
белгiлеу керек (кiшiгiрiм төртбұрыштылар пайда болады). Ендi белгiленген
компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен басып тұрып, форма аймағының кез-
келген жерiне жылжытуға болады. Мөлшерiн өзгерту үшiн тышқанды элементтi
қоршап тұрған кез-келген төртбұрышқа орналастырсаңыз, пайда болған қос
бағытты тiк сызықты тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып жылжытуға
болады. Компонент жою үшiн оны белгiлеп, Delete пернесiн басса жеткiлiктi.
Компоненттің басқа параметрлерiн өзгерту әрекеттерi Объектiлер
бақылаушысы арқылы немесе программаның денесiнде орындалады.
Объектiлер бақылаушысының терезесi екi парақтан құрылады: Properties-
қасиеттерi және Events –оқиғалары. Properties парағы арқылы компоненттің
қасиеттерi –параметрлерi анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті
әртүрлi оқиғаларға сәйкес сезiндiру анықталады. 5-суреттегi Form1
терезесiнде орналасқан Button1 батырмасы - компонент, оқиға - осы
батырманы басу, ал оқиғаға сезiндiру - осы батырма басылғанда қандай
амалдар орындалады- соны анықтауды қажет етедi.
Объектiлер бақылаушысы екi бағанадан құралған кесте: сол жақ
бағанасында параметрдiң немесе оқиғаның атауы, ал оң жақта – параметрдiң
мәнi немесе оқиғаны өңдейтiн iшкi программаның атауы орналасады.
Кестенiң кез келген жолын тышқанды сырт еткiзу арқылы таңдауға болады.
Бұл жолдағы параметр қарапайым немесе күрделi болуы мүмкiн. Қарапайымдарға
бiр мәнмен анықталатын - сан, символдар жолы, True немесе False мәндерiн
қабылдай алатын және т.с.с. компоненттің қасиеттерi жатады. Мысалы,
Caption (тақырыбы) қасиетi бiр символдар жолымен, Enabled (қол жетерлiк)-
True немесе False мәндерiмен, ал Heigh (биiктiгi) және Width (ұзындығы)
нақты бiр сандық шамалармен анықталады.
Компоненттің күрделi қасиеттер құрамына бiрнеше мәндер тiзiмi кiредi.
Олардың сол жағында “+“ белгiсi тұрады, мысалы
. Осы тiзiмдi ашу үшiн “+” белгiсiн тышқанмен сырт еткiзсе
жеткiлiктi. Тiзiмдi жабу амалы қасиеттiң “-“ белгiсiн басқанда орындалады.
Жолдың оң бағанасын сырт еткiзу арқылы қасиеттiң мәнiн шығаруға болады,
кейде шыққан көрiнiс келесi түрлерде де болуы мүмкiн: Суреттегi
бiрiншi көрiнiстегi “...” белгiсiн басқанда қасиеттiң мәнiн анықтауға
мүмкiндiк туғызатын сұқбаттасу терезесi шығады. Екiншi көрiнiстiң
белгiсiн басқанда қарапайым қасиеттiң болуы мүмкiн мәндерiнiң тiзiмi
ашылады.
Объектiлер бақылаушысы терезесiнiң жоғарғы жағында форманың атауы және
формадағы орналасқан барлық компоненттер және оларға қолданылған оқиғалар
тiзiмi орналасып тұрады (7-сурет).
Объектiлер бақылаушысының терезесiн тышқанның оң батырмасымен
сырт еткiзгенде локальды меню шығады. Меню құрамындағы бiрнеше опциялар
терезенi икемдеуге мүмкiндiк туғызады, мысалы Stay on Top оциясы екпiндi
болса, онда Объектiлер бақылаушысының терезесi әрқашанда басқа
терезелердiң үстiнде орналасып тұрады.
Программа кодының терезесі
Программа (немесе модуль) кодының терезесi программаның мәтiнiн
құруға және оны түзетуге арналған. Бұл мәтiн арнайы ережелер бойынша
құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphi жүйесiнде Pascal тiлiнiң
ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы - Object Pascal программалау тiлi
қолданылады.
Delphi ортасы iске қосылғанда программа кодының терезесi Windows
ортасының бос терезесiнiң бастапқы кодынан (яғни минималды қажеттi кодынан)
тұрады.
Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде
қосып отырады.
Жобаны құру барысында осы кодқа қажеттi өзгерiстер енгiзiледi. Delphi
ортасы unit Unit1 және implementation қатарларының аралығын өзгертiп
отырады, ал программалаушының жұмыс аймағы - {$R *.DFM} және end қатарлар
аралығы болады.
Модуль деп программаның белгiлi бiр тәуелсiз бөлiгiн атайды. Жаңа
форма құрылғанда жаңа модуль жасалады. Жалпы программа құрамында көптеген
формалар және олармен байланысқан модульдер болуы мүмкiн. Delphi ортасы әр
программаны компиляциялағанда кеңейтiлуi .PAS, .DFM және .DCU болатын
файлдарды құрады. .PAS файлында программа кодының терезесiндегi мәтiн
көшiрмесi, .DFM файлында форма терезесiнiң мазмұн анықтамасы, ал .DCU
файлында алдыңғы екi файл мәтiнiнiң машина тiлiндегi аудармалары
орналасады. DCU файлы компилятор жұмысының нәтижесi, ендi компоненті осы
файлды өңдейдi, нәтижесiнде орындалатын немесе жүктелетiн .EXE файлы
құрылады.
Пиктограммалық батырмалар
Пиктограммалық батырмалар арқылы негiзгi меню жүйесiнiң маңызды
опцияларына тез арада қол жеткiзуге болады. Атқаратын жұмыстарына
байланысты пиктограммалық батырмалар келесі топқа бөлінеді: Standard, View
, Debug, Custome, Desktops.
Бос форма Delphi ортасы жүктелгенде программа кодының терезесi Windows
ортасының бос терезесiнiң бастапқы кодынан (яғни минималды қажеттi кодынан)
тұрады. Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып
тұрады. FileNew Application опцияларын таңдап, программаны iске қосуға
болады.
Delphi ортасының компоненттері программа орындалғандағы көрiнiстiң
пiшiмiн анықтайтын бөлек элементтер ретiнде қолданылады. Сонымен қатар,
Delphi ортасының көрiнiспен жұмыс атқармайтын, яғни көрсеткiш емес көптеген
маңызды компоненттері бар. Жалпы, дәлiрек айтсақ, құрауыш алдын-ала
даярланған программаның үзiндiсi, оны қажет болғанда құрылып жатқан
программаға ендiруге болады.
Delphi ортасының құрамына 200-дей компоненттер кiредi.
Delphi ортасының келесі парақтарының көрністері.
Standard парағы
Additional парағы
Dialogs парағы
Dialogs парағында Windows ортасының стандартты сұхбаттасу
элементтерiн ұйымдастыру үшiн қолданылатын компоненттері орналасқан. Осы
парақтың объектiлерi орындалғанда көрiнбейдi және сұхбаттасу жұмыстары
программада орындалады.
System парағы
System парағының компоненттері DDE, OLE, таймер және т.с.с жүйелi
сервистiк элементтере қол жеткiзуге мүмкiндiк туғызады
Жаңа компоненттердi орналастыру.
Жаңа компоненттi орналастыру амалдары өте оңай орындалады. Ол үшiн
компоненттер тақташасындағы бiр белгiнi, мысалы - Label-дi (белгi -
шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгiлеп, форма аймағының кез
келген жерiн тышқанмен сырт еткiзсе болғаны. Бұл компоненттiң мөлшерiн,
орын-жайын өзгерту үшiн компоненттi шектеп тұрған төрт бұрыштарылар
қолданылады (5- сурет).
Формаға орналастырылған компоненттiң аты келiсiмше Label1- белгi 1
деп қойылады. Атын өзгерту үшiн осы компоненттi белгiлеп тұрып, Объектiлер
бақылаушы терезесiндегi Caption қасиетiн таңдап, оң жақтағы Label1-дiң
орнына басқа жазуды, мысалы Object Pascal деп қоюға болады:
Форманың атын 1_FORM- ге өзгертейiк. Компоненттегi мәтiннiң әртүрлi
параметiрлерiн Объектiлер бақылаушысының терезесiндегi Font қасиетiнiң оң
жағындағы “...” белгiсiн басып шрифтың түрiн, түсiн, таңбалардың биiктiгiн
таңдауға болады (6 - сурет).
6 - cурет. Font-тiң сұхбаттасу терезесi
Осы әректтердi Font-тiң сол жағындағы “+” белгiсiн басу арқылы iшкi
Size параметрiнде таңбалардың биiктiгiн көрсетуге, Color параметрiнiң
ашылатын тiзiмiнен қажеттi түсiн анықтауға болады. Font=Style= fsBold
- True, fsItalic - True ден таңдап әрiптердi жуандатылған курсив түрiне
өзгертуге болады.
Ендi форма төмендегi түрге келтiрiлдi.
7- сурет. Label1 - дiң
жаңа жазуы
Оқиғаға сезіндіру.
Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерiнен басқа оның
сезiнетiн оқиғалар жиынымен анықталады. Мысалы, жоғарыда құрастырылған
формаға Standard парағындағы - компонентiн
орналастырайық. Бұл компоненттiң аты Button, ал оны формаға орналастырғанда
орта атын және жазуын Button1 деп қояды.
Жұмыс iстеп тұрған программада Button1-дi тышқанның сол батырмасын
сырт еткiзгенде OnClick оқиғасы орындалады немесе туады деп саналады.
Программаны осы оқиғаға сезiндiру үшiн Object Pascal тiлiндегi Оқиғаны
өңдеушi үзiндiнi жазу керек. Бұл үзiндi iшкi программа - процедура түрiнде
ұйымдастырылады.
Delphi өз бетiмен дайындаманы жасайды. Ол үшiн Button1 компонентiн
екi рет үзiлiссiз тышқанның сол батырмасымен сырт еткiзiңiз. Delphi өз
бетімен программаның интерфейстік бөлігіне procedure Button1Click(Sender:
TObject); деп қосып, программаның орындалатын бөлігінде процедураның
қабықшасын келесi түрде шығарады (9 - сурет):
9 - сурет. Button1Click процедурасының қабықшасы
Терезедегi procedure TForm1.Button1Click (Sender: TObject)
-процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзiмен басталады,
сонан кейiн тұрған құрамды атаудағы TForm1- кластың аты, Button1Click -
процедураның аты. Кластың және процедураның атулары нүктемен (“ . “)
ажыратылады.
Класс деп Delphi ортасындағы үлгi ретiнде қолдануға болатын
функционалды толық программаның үзiндiсiн атайды. Алдын-ала класты құрып
алып, сол кластың көшiрмелерiн әртүрлi программаларға немесе бiр
программаның әртүрлi үзiндiлерiне орналастыруға болады.
Delphi құрамына Inprise корпорациясының жүздеген стандартты кластары
кiредi. Delphi ортасындағы барлық компоненттер белгiлi бiр кластың құрамына
жатады. Ал формаға орналастырылған нақты бiр компоненттiң аты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz