Бюджетпен есеп айырысудың аудиті
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. САЛЫҚТАР МЕН САЛЫҚ САЛУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Салықтардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Қазақстан Республикасының салық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
II. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.1 Тікелей салықтар бойынша есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Жанама салықтар бойынша есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
I. САЛЫҚТАР МЕН САЛЫҚ САЛУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Салықтардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Қазақстан Республикасының салық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
II. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.1 Тікелей салықтар бойынша есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Жанама салықтар бойынша есеп айырысу аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қазақстан Республикасының салық жүйесі қазіргі кезде өзінің қалыптасып, одан ары даму кезінде. Сондықтан салық жүйесінің ұдайы өзгеріп, жетіліп отыруы заман талабы.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салықтар ұлттық кірістің негізгі құралы болып табылады және мемлекеттік бюджет бөлігін қалыпастыруды қаржы ресурсының басым бөлігін жұмылдыруды қамтамасыз етеді. Салықтық түсім түрлері, олардың әрқайсысына назар аудару механизмі зандылық тәртіпте және сәйкесіеше мемлекеттік басқару органдарымен бекітіліп анықталады. Салықтар фискалды, экономикалық, әлеуметтік мағыныға ие. Мемлекет көмегімен елдегі экономикалық процестерді белсенді реттей алады: қоғамдық өндірістің дамуына мүмкіндік тудырады немесе оның өсу қарқынын ұстап тұрады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі Қазақстанда бюджеттік кірістің негізгі (80%- ға дейін) салықтық түсім есебінен және елдің әлеуметтік экономикалық даму көлемімен қалыптасады.
Курстық жұмыстың мақсаты салық салу базасының анықталуының дұрыстығын растау, салық қойылымын қолдану, заңдылық, есеп айырысудың дұрыстығы, салық төлемдерінің бюджетке уақытылы аударудың толықтығын тексеру , салық саясатын ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарын, Қазақстан Республикасындағы салық салу механизмі және оның мемлекет бюджетінің кіріс бөлігіне әсер етуін талдау болып табылады.
Салықтар, әлеуметтік және экономикалық әскери қорғаныс құқықтық қорғаушылықтарды, негізгі ғылымды және тағы басқаларын дамытудағы қызметтерді орындауға қажетті мемлекеттің ақшалы (бюджеттік және бюджеттен тыс кірістер) кірістерін қалыптастыруымен байланысты қаржылық қатынастарды бейнелейді. Олар жан-жакты дамыған шарықтық түріндегі экономикалық жүйені қалыптастыратын негізгі қаржы қасиетін бейнелеуші және сонымен бірге бастапқы категория болып табылады. Нақты нарықтық экономиканы қалыпастыру жағдайында салықтық нысан жалпы қаржылық өзіндік байланыс жүйесіне басым бола бастады.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салықтар ұлттық кірістің негізгі құралы болып табылады және мемлекеттік бюджет бөлігін қалыпастыруды қаржы ресурсының басым бөлігін жұмылдыруды қамтамасыз етеді. Салықтық түсім түрлері, олардың әрқайсысына назар аудару механизмі зандылық тәртіпте және сәйкесіеше мемлекеттік басқару органдарымен бекітіліп анықталады. Салықтар фискалды, экономикалық, әлеуметтік мағыныға ие. Мемлекет көмегімен елдегі экономикалық процестерді белсенді реттей алады: қоғамдық өндірістің дамуына мүмкіндік тудырады немесе оның өсу қарқынын ұстап тұрады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі Қазақстанда бюджеттік кірістің негізгі (80%- ға дейін) салықтық түсім есебінен және елдің әлеуметтік экономикалық даму көлемімен қалыптасады.
Курстық жұмыстың мақсаты салық салу базасының анықталуының дұрыстығын растау, салық қойылымын қолдану, заңдылық, есеп айырысудың дұрыстығы, салық төлемдерінің бюджетке уақытылы аударудың толықтығын тексеру , салық саясатын ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарын, Қазақстан Республикасындағы салық салу механизмі және оның мемлекет бюджетінің кіріс бөлігіне әсер етуін талдау болып табылады.
Салықтар, әлеуметтік және экономикалық әскери қорғаныс құқықтық қорғаушылықтарды, негізгі ғылымды және тағы басқаларын дамытудағы қызметтерді орындауға қажетті мемлекеттің ақшалы (бюджеттік және бюджеттен тыс кірістер) кірістерін қалыптастыруымен байланысты қаржылық қатынастарды бейнелейді. Олар жан-жакты дамыған шарықтық түріндегі экономикалық жүйені қалыптастыратын негізгі қаржы қасиетін бейнелеуші және сонымен бірге бастапқы категория болып табылады. Нақты нарықтық экономиканы қалыпастыру жағдайында салықтық нысан жалпы қаржылық өзіндік байланыс жүйесіне басым бола бастады.
1. Ілиясова Қ.Қ, Құлпыбаев С. Қаржы.-Алматы, 2005.
2. Б.Б. Султанова «Салық есебі» Оқу құралы – Алматы: Экономика-2008-250б.
3. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу «Оқу құралы». – Алматы .Қазақ Университеті, 2003. – 131б.
4. Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Салық және салық салу: Оқулық – Алматы: Экономика, 2006. – 864б.
5. Халықаралық Қаржылық Есеп Стандарттары №25 Түсіндірме
6. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп:Оқулық:– Алматы,2007.– 296б
7. Бухгалтер бюллетені №9, ақпан. 2009ж.
8. Бухгалтер бюллетені №1, қаңтар.2009ж.
9. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). –Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 468б.
10. Бухгалтер бюллетені №43, қазан. 2009ж.
11. Бухгалтер бюллетені №15, сәуір. 2009ж.
12. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебное пособие: - Алматы: «Қаржы –қаражат», 1998- 512 стр.
2. Б.Б. Султанова «Салық есебі» Оқу құралы – Алматы: Экономика-2008-250б.
3. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу «Оқу құралы». – Алматы .Қазақ Университеті, 2003. – 131б.
4. Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Салық және салық салу: Оқулық – Алматы: Экономика, 2006. – 864б.
5. Халықаралық Қаржылық Есеп Стандарттары №25 Түсіндірме
6. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп:Оқулық:– Алматы,2007.– 296б
7. Бухгалтер бюллетені №9, ақпан. 2009ж.
8. Бухгалтер бюллетені №1, қаңтар.2009ж.
9. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). –Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 468б.
10. Бухгалтер бюллетені №43, қазан. 2009ж.
11. Бухгалтер бюллетені №15, сәуір. 2009ж.
12. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебное пособие: - Алматы: «Қаржы –қаражат», 1998- 512 стр.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
№_________
_____________________ 2010ж
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бюджетпен есеп айырысудың аудиті
Есеп және аудит мамандығының
3 курс К-1 тобының студенті
Тасименова Б.
Жетекшісі:
Аға оқытушы Тойлыбек Т. Г.
_________________________
__________________________
(қорғауға жіберілу )
(бағасы)
______________________2009ж
________________________2009ж
_____________________________
_______________________________
(жетекшінің қолы)
(жетекшінің қолы)
Алматы, 2010ж
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САЛЫҚТАР МЕН САЛЫҚ САЛУ ТУРАЛЫ
ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Салықтардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері
... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Қазақстан Республикасының салық саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
II. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..12
2.1 Тікелей салықтар бойынша есеп айырысу аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Жанама салықтар бойынша есеп айырысу аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының салық жүйесі қазіргі кезде өзінің
қалыптасып, одан ары даму кезінде. Сондықтан салық жүйесінің ұдайы өзгеріп,
жетіліп отыруы заман талабы.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық
салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге
пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық
жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы
салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты
саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен
ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салықтар ұлттық кірістің негізгі құралы болып табылады және
мемлекеттік бюджет бөлігін қалыпастыруды қаржы ресурсының басым бөлігін
жұмылдыруды қамтамасыз етеді. Салықтық түсім түрлері, олардың әрқайсысына
назар аудару механизмі зандылық тәртіпте және сәйкесіеше мемлекеттік
басқару органдарымен бекітіліп анықталады. Салықтар фискалды, экономикалық,
әлеуметтік мағыныға ие. Мемлекет көмегімен елдегі экономикалық процестерді
белсенді реттей алады: қоғамдық өндірістің дамуына мүмкіндік тудырады
немесе оның өсу қарқынын ұстап тұрады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі Қазақстанда
бюджеттік кірістің негізгі (80%- ға дейін) салықтық түсім есебінен және
елдің әлеуметтік экономикалық даму көлемімен қалыптасады.
Курстық жұмыстың мақсаты салық салу базасының анықталуының дұрыстығын
растау, салық қойылымын қолдану, заңдылық, есеп айырысудың дұрыстығы, салық
төлемдерінің бюджетке уақытылы аударудың толықтығын тексеру , салық
саясатын ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарын,
Қазақстан Республикасындағы салық салу механизмі және оның мемлекет
бюджетінің кіріс бөлігіне әсер етуін талдау болып табылады.
Салықтар, әлеуметтік және экономикалық әскери қорғаныс құқықтық
қорғаушылықтарды, негізгі ғылымды және тағы басқаларын дамытудағы
қызметтерді орындауға қажетті мемлекеттің ақшалы (бюджеттік және бюджеттен
тыс кірістер) кірістерін қалыптастыруымен байланысты қаржылық қатынастарды
бейнелейді. Олар жан-жакты дамыған шарықтық түріндегі экономикалық жүйені
қалыптастыратын негізгі қаржы қасиетін бейнелеуші және сонымен бірге
бастапқы категория болып табылады. Нақты нарықтық экономиканы қалыпастыру
жағдайында салықтық нысан жалпы қаржылық өзіндік байланыс жүйесіне басым
бола бастады.
1 САЛЫҚТАР МЕН САЛЫҚ САЛУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1Салықтардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бiрге пайда болды және мемлекеттiң өмiр сүрiп , дамуының негiзi
болып табылады. Адамзат дамуының бүкiл тарих бойына салық нысандары мен
әдiстерi өзгердi, игерiлдi, мемлекеттiң қажеттiлiктерi мен сұрау салуларына
бейiмделедi. Салықтар тауар – ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйiсiнде айтарлықтақ өрбiдi. Мемлекет құрлымының өзгеруi,
өркендеуi әрқашан салық жүйiсiнiң қайта құрылуымен, жаңырауымен қабаттаса
жүредi.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.1,247-248б
Салық есебі – мемлекеттік бюджет пайдасына салық міндеттемесін алу
және салық салу негізін анықтау мақсатындағы бухгалтерлік есеп қағидасында
қалыптасатын ұйым қызметінің қаржылық-экономикалық жүйесіндегі ақпараттық
маңызды буыны.
Бухгалтерлік есеп ұйымның шаруашылық қызметінің экономикалық мәні мен
қаржылық нәтижесін ең толық және нақты көрсетуді, ал салық есебі –
шаруашылық қызметі әкімшілік талаптарына толық сәйкес келетін, бюджетке
міндетті аударылуға тиісті ұйым табысының болжамды табысын анықтауды
қарастырады. Салық есебінің міндеті – толық салық салу мақсаты үшін және
есеп беру кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі
туралы дәл ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа
да төлемдер мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төленуінің дұрыстығын
бақылау үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды ақпараттармен қамтамасыз
ету.
Бюджетке енгізілуге тиісті салық сомасын есептеу үшін бухгалтерлік
есеп пайдаланған уақытта, ол екі қызметті атқара бастайды: негізгі –
қаржылық-есептік және қосымша – салық есебі.
Салық жүйесі мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен жиынтықты
қаржылық қатынасын және салықтар, нысандар, салық салудың әдістері мен
тәсілдерін, соңғысына заңды актілерін, сондай-ақ басқару органының
жиынтығын, салық қызметін көрсетеді.
Салық төмендегідей жіктеледі: объекті бойынша салық салу; пайдалану
бойынша; салық алынатын органдар бойынша; экономикалық белгілері бойынша;
салық салу объектісін бағалау деңгейі бойынша. 2, 3-9б.
1.сурет-Салық механизмі 3, 231б.
Салық есебінің негізгі төрт қызметін бөліп алу қажет:
1. Қазынагерлік қызмет.
Салықтық есеп арқылы бюджеттің толығуының мемлекеттік тіндеті жүзеге
асырылады. Салық төлемдерін алу туралы актілердің көп жағдайын оның
принциптеріне құрылған тәртіп белгілейді, ол қажетті ақпараттарды алуда
бухгалтерлік есептің соңғы деректерінен тікелей шығатын есеп айырысудың
белгілі бір есебін талап етеді. Мемлекет белгілі бір кезеңдегі өзінің
қазынагерлік мүдде мен салық саясаты тұрғысынан, салық есебі арқылы салық
салымы мақсатындағы қосылған өзіндік құнды, мөлшері мен сол немесе басқа
шығындарды шектеуі мүмкін немесе оны келесі салықтық кезеңге ауыстырады.
2. Бақылау қызметі.
Қазіргі заманғы салық салымы салық салымының объектісі, салық салымының
базасы, жеңілдіктер және т.б. тәрізді салық көрсеткіштеріне сәйкесті
жеткілікті күрделі есеп айырысу үдерісін көрсетеді; сонымен бірге есептік-
бухгалтерлік нысандар көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар үшін салық салымы
бірінші кезектегі проблема болмайтын кезеңдегі қалыптасқан үдерісті
көрсетеді.
Серпінді дамыған салық салымы жүйесінде бұл жағдайда консервативті
бухгалтерлік есеп көптеген салықтық көрсеткіштердің нақты есеп айырысуы
үшін кедергі бола бастайды. Сондықтан салық есебі салық органдарына
белгіленген салықтық-есептік нысандары арқылы салық төлеушілердің өздерінің
салықтық міндеттерін орындауына тиімді бақылау мен қадағалауды жүргізуге
мүмкіндік береді.
3. Бухгалтерлік есеп жүйесіне араласпау қызметі.
Іс жүзіндегі заңға сәйкес, бухгалтерлік есептің негізгі міндеті –
бухгалтерлік есеп беру, ішкі пайдаланушылар үшін қажетті ұйымның қызметі
мен оның мүліктік жағдайы туралы толық, нақты ақпараттар қалыптастыру, ішкі
шаруашылық резервтерінің қаржылық тұрақтылығын анықтаау үшін және
шаруашылық қызметін ұйымдастырудағы кері нәтижелерді болдырмау үшін,
материалдық, еңбек және қаржылық ресурстарды белгіленген мөлшерге, ресурс
нормативтеріне, сметаға сәйкес пайдаланылуын, сондай-ақ шаруашылық
операцияларын ұйымдастыруды жүзеге асырудағы және олардың мақсаттылығы,
міндеттемелердің және мүліктің қозғалыстары мен олардың барлығын ҚР заңына
сай бақылау үшін ішкі пайдаланушылар үшін қажетті бухгалтерлік есепті ішкі
және сыртқы пайдаланушылар үшін қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету.
4. Салықтардың есептеу үдерісін ақпараттық қамтамасыз ету бойынша
қызметі.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы іс жүзіндегі заңдарға сәйкес
заңды тұлға үшін есепті жүргізу тәртібін реттейді, бірақ бухгалтерлік есеп
жүргізуге міндетті салық төлеуші субъекті мен субъектінің құрамы бір—біріне
үйлеспейді. Сонымен бірге салық есебі іс жүзіндегі заңға сәйкес
бухгалтерлік есеп жүргізуге міндетті емес жеке адам үшін салық
міндеттемесін дұрыс есептеу мақсатында, қажетті салық ақпараттарын өңдеуге
және жинақтауға мүмкіндік береді.
Салық есебінің саясатын әзірлеу үдерісі – мүдделі пайдаланушылар үшін
оның бекітілуі және ашылуымен бітуі керек. Салық есебінің саясаты,
кәсіпорынның есептік саясатының бір бөлшегі ретінде немесе дербес құжат
ретінде белгіленуі мүмкін. Салық заңының бухгалтерліктен ерекшелігі – салық
есебінің саясатын ашу мен қалыптастыруды талап етпейді, сондықтан салық
есебінің саясаты дәстүрлі түрде бухгалтер есебінің нормативтік жүйесімен
қалыптасқан талаптармен рәсімделеді.
Салық есебінің саясаты келесі тұлғаларға бағытталуы тиісті:
1.Ұйымның басшысына оның қалыптасуы үшін жауапкершілік жүктеледі;
2.Бас бухгалтер – ол кәсіпорынның қаржылық есебін құрастырады;
3.Салықтар бойынша маман, тек оның кәсіптік біліктілігімен қатысуының
арқасында, салық есебінің жиынтықты тәсілдеріндегі жағдай мазмұны сауатты
және жан-жақты негізделуі мүмкін;
4.Аудитор – себебі салық есебі аудиторлық тексерудің негізгі объектісінің
бірі болып табылады;
5.Салық инспекторы – салық салудың сол немесе басқа объектісінің қалыптасу
тәртібі нәтижесінде салық есебі саясатының элементтеріне байланысты болады.
Салық есебін ұйымдастыруға жауапкершілік кәсіпорынның басшысына
жүктелуі керек. 2, 22б.
2.сурет- Салық элементтері 3, 234б.
Әлемдік тәжірибеде онда бухгалтерлік есептің қатысу деңгейі бойынша,
салық есебінің үш түрі бөліп көрсетіледі:
- Бухгалтерлік салық есебі;
- Аралас салық есебі;
- Абсолюттік салық есебі.
4.сурет- Салық есебінің түрлері. 2, 10б.
1.2 Қазақстан Республикасының салық саясаты
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал
салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу
тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдылық принципі – бұл принциптің мәні мынада, яғни,
мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын көтере
немесе төмендеие алады.
Салық салудың салық кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі,
яғни салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық кодексімен
қарастырылған жағдайда ғана пайда болады.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық
кодекісінде белгіленген салық салу принциперіне қайшы келмеуі тиіс.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
• бірінші, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеудің міндеттілігі;
• екінші, салық салудың айқындығы;
• үшінші, салық салудың әділдігі;
• төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;
• бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері.
Ал, енді осы принциптерге жеке – жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерді орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтық негізі борышы, парызы болып саналады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі
салық заңдарына белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті
болып табылады.
Кез – келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде
шешілуі қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Респуликасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін экономист
Адам Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
• салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуы тиіс;
• салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала, әрі нақты белгіленуі
тиіс;
• өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ:
• әділеттілік;
• анықтылық;
• қолайлылық;
• жалпылық.
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
• жеткілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды
мемлекеттің объектілік қажетіне және мүмкіндігіне қарай ұлғайтуға
болса, азайтуға да болады);
• керекті көзін және салық салудың объектілерін таңдау;
• салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сора – қылықтарды жойып,
салық салу жүйесін ретке келтірді.
Сондықтан Адам Смит: Салық – төлеушілер үшін құлдықтың емес,
бостандықтың белгісі - деп жазды.
Салықты уақытысында төлеу міндет болып саналады. Себебі, уақытысында
төленбеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады. Осы дәстүр
біздің еліміздің азаматтарында қалыптасса, өз ісімізді бір қадам алға
жылжытар едік. 4, 70-71б.
Кәсіпорынның немесе оның акционерлерінің салық салу мәртебесінің өзгерісі
кәсіпорын үшін оның салық міндеттемелерінің немесе активтерінің көбеюі
немесе азаюы сияқты осындай салдарларға әкелуі мүмкін. Мысалы, мұндай
өзгеріс кәсіпорын шығарған үлес құралдары биржасындағы листингке байланысты
немесе оның меншікті капиталы қайта құрылғаннан кейін болады. Мұндай жағдай
акциялардың бақылау пакетінің иесі басқа елге көшкен кезде болуы ықтимал.
Мұндай жағдайлар нәтижесінде кәсіпорынның салық төлеу тәртібі өзгеруі
мүмкін. Мысалы, кәсіпорын салық жеңілдіктерін ала алады немесе одан
айрылады, немесе оның салық төлеуі одан әрі басқа ставка бойынша жүзеге
асырылатын болуы мүмкін.
Кәсіпорынның немесе оның акционерлерінің салық салу
мәртебесінің өзгерісі кәсіпорынның ағымдағы салық міндеттемелерінің немесе
активтерінің көлеміне тез әсер етеді. Салық мәртебесі өзгерісі кәсіпорынның
активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын төлеу немесе өтеу кезінде
туындайтын салықтық зардаптарына қалай ықпал етуіне қарай, өзгеріс
кәсіпорын таныған кейінге қалдырылған активтері мен міндеттемелерінің
көбеюіне немесе азаюына алып келуі мүмкін. Осыған байланысты кәсіпорынның
өзінің салық сату мәртебесінінің немесе өз акционерлерінің салық салу
мәртебесінің өзгерістерінің салықтық зардаптарын қалай есепке алатындығы
туралы мәселе туындайды. 5
Салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның тиімді
қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:
• мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;
• салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін анықтау;
• арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;
• салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі 5 кезеңнен тұрады:
I кезең 1991. 25. 12 – 1995. 24. 04.
II кезең 1995.01.07 – 1998. 27. 12.
III кезең 1999. 01. 01 – 2001. 12. 06.
IV кезең 2002. 01. 01 – 2008. 10. 12.
V кезең 2009. 01. 01 – қазіргі кезгк дейін
I кезең ерекшеліктері:
1. 1991 ж. 25 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Салық жүйесі
туралы тұңғыш заң қабылданды.
2. Тұңғыш салық қызметі органы құрылды.
3. Қолданысқа 48 түрлі салықтар мен алымдар енді.
4. Халықаралық салық салу конвенсиясы ұғымы енгізілді.
5. Салық салу функциясы мен салық түрлерінің өзара байланысты қызмет
жасауының негізі қаланды.
II кезең ерекшеліктері:
1. 1995 ж. 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасы Президентінің
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң
күші бар жарлығы қабылданды.
2. Қолданысқа 5 жалпы мемлекеттік, 6 жергілікті салықтар енгізілді.
3. Салықтардың ерекшілік белгілері бойынша жіктелуі енгізілді.
4. Заңды тұлғаларғасалық пайдадан емес табыстан салынатын болды.
5. Шаруа қожалықтары мен жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың
дербес тәртібі енгізілді.
III кезең ерекшеліктері:
1. 1995 ж. қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің Салықтар
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар
жарлығына 700-ден астам өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
2. 5 бюджеттен тыс қордың орнына әлеуметтік салық енгізілді.
3. Кәсіпкер заңды және жеке тұлға ретінде қарастырылды.
4. Салық салу қағидалары негізделді, заң түрінде белгіленді.
5. Бір жолғы талап, патент, оңайлатылған декларация ұғымдары
енгізілді.
IV кезең ерекшеліктері:
1. Салық преференциясы ұғымы енгізілді.
2. Қолданыста 9 түрлі салық жұмыс жасады.
3. Шетелдік заңды тұлғаларға салық салудың дербес тәртібі
қарастырылды.
4. Бірыңғай жер салығы, арнайы салық режимі, ауылшаруашылығындағы
заңды тұлғаларға салық салу тәртіптері нақтыланды.
5. Салықтың бақылау нысандары мен түрлері енгізілді.
V кезең ерекшеліктері:
1. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында мынадай салық түрлері жұмыс
жасайды:
1) Корпоративті табыс салығы
2) Жеке табыс салығы
3) Қосылған құнға салынатын салық
4) Акциздер
5) Әлеуметтік салық
6) Жер қойнауын пайдаланушылардан арнайы салықтар мен
төлемдері
7) Жер салығы
8) Мүлікке салық
9) Көлік салық
10) Ойын-бизнесіне салынатын салық
11) Экспортқа рента салығы
12) Бекітілген салық
13) Арнайы салық режимі 4, 63-71б.
II. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың аудиті
Салық бойынша есеп айырысу – бұл салық төлеуші салық міндеттемелерінің
сомасын есепке алатын және негізгі салықтық есеп айырысу көрсеткіштерін
көрсететін арнаулы тұрпатты нысандар. Салықтың әр түрі бойынша салықтық
есеп айырысуының соған сәйкесті нысаны болады. Салық бойынша есеп
айырысудың нысандарының саны – төленетін салықтар мен алымдардың санына
байланысты болады. Сондықтан салық есебінің саясаты туралы Ережеде
кәсіпорындарда қолданылатын салық есеп айырысуының нысандары келтірілген.
Міндеттемелер аудитінің негізгі элементі ұйымның салықтар бойынша
міндеттемелерді тексеруі болып табылады.
Аудиттің процедуралары Ақпараттар көздері Ескерту
Салық салу базасының Есеп айырысу ведомосі, есеп
анықталуының дұрыстығын регистрлері, бас кітап, балансТүрлі ұйымдар
тексеру үшін аудиторлық
тексерудің
тәсілдерін
қолданудың
ерекшелігі.
Төлемақылардың, Есеп айырысу ведомосі,
қойылымдардың, жинақтардың салықтар, жинақтар, төлемдер
қолданылуының дұрыстығын бойынша заң актілері.
тексеру
Есеп айырысу мен салық төлеуСалықтар бойынша заң актілері,
жеңілдіктерін қолданудың есеп айырысу ведомосттері,
дұрыстығын тексеру бухгалтерлік регистрлер
ТМҚ қабылдау бойынша ҚҚС-ті ҚҚС бойынша заң актілері,
бюджетке енгізілуінің салық бойынша шот-фактуралар,
дұрыстығын тексеру төлем құжаттары
Декларацияның дұрыс Салық бойынша заң актілері,
толтырылуы, салық төлем құжаттары, регистрлер.
төлемдерінің бюджетке
уақытылы аударудың
толықтығын тексеру
Салықты есептеу және төлеу Журнал-ордерлер, бастапқы
бойынша олардың есеп құжаттар және т.б.
операцияларындағы бейнесін
бастапқы төлем құжаттарында
дайындалуының дұрыстығын
тексеру.
5.сурет – Бюджетпен есеп айырысу аудитін жүргізудің бағдарламасы.
Салық міндеттемелеріне аудиторлық тексеру жүргізуге жалпылама мынадай
жағдайлар қаралуы тиіс:
• салық салу базасын анықтаудың дұрыстығы мен толықтығы
• салық қойлымдары мен басқа да төлемдердің дұрыс қолданылуы, сонымен қатар
төлемдерді аударудағы арифметикалық есептеулердің дұрыстығы
• салық төлеуде қолданылатын жеңілдіктердің заңға сәйкес орындалуы
• бюджетке төленетін төлемдердің дұрыстығы мен толықтығы
• төлемақыларды төлеу мен оларды аудару бойынша бухгалтерлік жазулардың
дұрыстығы
• бюджетпен есеп айырысуда аналитикалық және синтетикалық есебінің
кірістірілуінің дұрыстығы
• аналитикалық және синтетикалық есептердегі жазулардың Бас кітаптағы және
ұйымның балансындағы жазулармен сәйкес келуі.
Аудитор тексеріс жүргізуінің негізгі мақсаты бюджетке төленетін
төлемдердің уақытылы аударылуы мен олармен болатын операцияларды тіркейтін
құжаттардың дұрыстығын тексеру.
Бюджетке барлық төленген салықтар мен міндетті төлемдер міндетті түрде
бухгалтер есебінің тіркелімі мен шоттарында көрсетілуі – салық есебінің
арнаулы ерекшеліктері болып табылады. Сондықтан салық есебінің саясатындағы
алғашқы бухгалтерлік және алғашқы салықтық құжаттардан бастап, талдаулық
және синтетикалық есептің тіркелімімен аяқтағандағы салықтық есептік
ақпараттарды өңдеудің барлық реттілігін алдын ала қарастыру қажет.
Бюджетке төленетін тікелей салықтардың бір түрі – корпоративтік табыс
салығы.
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды.
Салық салынатын табыс = Жыддық табыс жиынтығы ─ Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп
айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік қызметтерден
түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түсетін кірістер;
ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да
сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс;
дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша каражаттары; мүліктерді жалға
беруден түсетін кірістер; роялити; мемлекеттен және басқа да занды
тұлғалардан алынған жәрдем ақшалар. 3, 21-25б.
Жылдық жиынтық табыстың құрамына қосылатын табыстың әр түріне салық
есебін енгізудің тәртібін қарастырайық.
ЖЖТ есеп айырысу жолымен алынатын, салық есебі мен бухгалтерлік есепті
жүргізу нәтижесінде қалыптасады. Жұмыс жоспарындағы кәсіпорынның
табыстарының бухгалтерлік есебі үшін, Қаржылық ұйымдастырудың халықаралық
стандарттары бойынша шоттардың Табыс шотының 6-бөлімі қарастырылған. 2,
33-34 б.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс-сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:
• іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты
шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған шығындары
жатады;
• шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі. Күмәнді
міндеттемелер төлемі бойынша корпоративті табыс салығына декларация
толтыруға дайындық үшін Төленген күмәнді міндеттемелер тізімдемесін
әзірлеу қажет.
Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша көлемі Төленген күмәнді
міндеттемелер Декларациясының 14-Қосымшасымен анықталады.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және ол
бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы —
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты ұйымдар арқылы
қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға-резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Жыл ішінде есептен шығаруға жататын күмәнді талаптар бойынша сомалар
шығынын жинақтау үшін Күмәнді талаптар Декларациясының 15-Қосымшасы
пайдаланылады.
Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін зандарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын
жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар
сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де,
ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері, (қаржылық
лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы
мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және
жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі
бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау.
Жинақтау және кайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банк жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеуі жөніндегі шығыстарын есепті
кезеңде шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдануына
байланысты (мертігу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-
ақ асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Теріс бағамының айырмасы бойынша шегерім жасау салық төлеушінің оң
бағамының айырмасынан алатын табыс сомасымен шектеледі, ал салық салынатын
табыс өз кезегіңде жылдық жиынтық табыспен салық төлеушінің бағамдық
айырмасы бойынша шығыстар мен табыстарын қоспай алынған шегерім сомасының
айырмасынан шығады.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салығы,
сондай-ақ үстеме төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік кызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық
аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын
автомобиль жолдары, тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске
жатқызылган негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың
шеңберінде пайдалануға берілген негізгі құралдар. 3, 78-80б,
Жөндетуге жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер. Шегерім әрбір ішкі
топқа кіретін негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар бойынша әрбір
ішкі топқа қатысты рұқсат етіледі. Егер ол Республикалық немесе жергілікті
бюджеттерден алынған субсидиялардың есебінен жүргізілген жөндеу болса, онда
олардың баланстық құны арттырылмайды және шығыстар шегерімге де жатпайды.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан келесі
шығыстар шегеруге жатпайды:
• жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді салуға және
сатып алуға кеткен шығыстар;
• мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
• жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық
Кодексінің белгіленген нормасынан артық болса, онда ол шегерімге
жатқызылмайды;
Корпорациялық табыс салығын есептеген кезде Д-т 7710 К-т 3110. Бұл салық
жылдың соңында бір рет есептелінеді.
Корпорациялық табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде аванстық
төлемін қоса алғанда Д-т 3110 К-т 1030.
Д-т 7710 К-т 4310 бойынша кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын
немесе ағымдағы кезеңде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке
төленуге жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған
шығыс сомасына 5610 шоты дебеттеліп, және 7710 шоты кредиттеледі.
Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 4310 "Кейінге қалдырылған
корпорациялық табыс салығы" шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және
салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған уақытша
сомалары көрсетіледі. 6, 239-240б.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және есеп
стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен зиянның сомасы
бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып, солардың арасындағы
айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен анықталады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау
оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ
уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар - бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын және
бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері
мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі мағлұмдамада көрініс
табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және
бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субъектінің кәсіпкерлік
қызметімен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлеріне жолдама алу,
бассейінге абонементтерді алу, спорт кұрал-жаблықтарын алу және т.б.), бұл
аталған шығыстар бухгалтерлік есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде
олар шегерім ретінде танылмайды.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондықтан бірінде
болған айырма, екіншіде жойылады.
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 4310 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында,
өзіне мынаны енгізеді:
-салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет етіп
тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты + Уакытша
табыс айырмасы уақытша айырманың салықтық эффектісі
сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы
кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан
анықтайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге калдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей етіп
түзетеді. Түзету сомасы 4310 шотта көрініс табады.
Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын
табысқа тигізетін әсеріне қарап анықтайды. Өйткені олар салық салынатын
табысты азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы
уақытша айырманы "—" таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі
қосымша шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші және үшінші
жолдағы таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен салықтар) "+"
белгілеген, өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді,
бухгалтерлік есепте олар тұтастай көрініс тапқанымен, нәтижесінде, салық
салынатын табыс салығы жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда.
Сондықтан таңбаны дұрыс қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік
есептің мәліметімен салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма жойылған
кезде, онда оған қарама-қарсы таңбасы қойылады да, оған келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады, демек Д-т 4310 К-т 3110. 4310 шоты бойынша көп
жағдайда кредиттік қалдық қалады, демек ол келешекте төленетін салықтын
міндеттемесін көрсетеді. Сонымен қоса, оның дебеттік сальдосы да болуы
мүмкін, егер де күн бұрын төлем жасалса. Бұл кезде оң айырма қалыптасады
және ондағы салық эффектісі Д-т 4310 К-т 7710 бойыша көрініс табады. 6,
237-239б.
Мысалға, қайта бағалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге
сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс
салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің
уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін
келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.
ҚатарШаруашылық операцияның мазмұны Сомасы Шоттар
№ теңге корреспонденциясы
дебет Кредит
1 Ұзақ мерзімді активтерді қайта 405000 5320 4310
бағалаудың нәтижесінде алынған, салық
эффектісінің сомасы
2 Жыл соңында бюджетке төлеуге жататын,
табыс салығының сомасы: - - -
- -салық эффектісінің уақытша 209000 4310 3110
айырмасының сомасына 439000 7710 3110
-төлеуге жататын корпорациялық табыс
салығының сомасына
Жиыны 648000
Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің
потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып
көрсетілуі керек.
Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс:
әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық телемдері
(салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-
ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық
төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық
төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық
тиімділіктері; салық төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа
ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары,
егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық, мөлшерлемесімен
(ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.
Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына
жағдайларды қоспағанда:
1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезенде өтелуі
күмәнді болса және ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға жеткіліксіз болса,
онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.
2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 4310 шоттын кредиттік
сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияңдар зачетқа жатқызылмайды.
Келешек табыс салығының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте жеке
көрсетіледі, яғни 4310 шоты бойынша жеке субшоты ашылады. 3, 95-107б.
Жаңа Салық кодексі корпорациялық табыс салығының ставкаларын едәуір
төмен белгілейді.
Корпорациялық табыс салығын реформалаудың басты мақсаты салық
ставкасын, сонымен бір уақытта төмендете отырып, салық жеңілдіктерін
есептеу мен оңтайландыру тәртібін оңайлату болып табылады.
Сонымен бірге, жаңа Салық кодексі туынды қаржы құралдарын тану және салық
салу тәртібін айқындайды. Мұндайда Салық кодексінде туынды қаржы
құралдарының 3 санаты атап көрсетілген:
• Бірінші санат – бұл хеджирлеу мақсатында жасалған туынды қаржы
құралдары;
• Екінші санат – бұл базалық активті жеткізу болжанатын қаржы
құралдары;
• Үшінші санат – бұл хеджирлеуден және базалық активті жеткізуден
өзге ерекше белгіленген туынды қаржы құралдары. 6, 7-8б.
Көптеген салықтарды есептеу және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
№_________
_____________________ 2010ж
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бюджетпен есеп айырысудың аудиті
Есеп және аудит мамандығының
3 курс К-1 тобының студенті
Тасименова Б.
Жетекшісі:
Аға оқытушы Тойлыбек Т. Г.
_________________________
__________________________
(қорғауға жіберілу )
(бағасы)
______________________2009ж
________________________2009ж
_____________________________
_______________________________
(жетекшінің қолы)
(жетекшінің қолы)
Алматы, 2010ж
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САЛЫҚТАР МЕН САЛЫҚ САЛУ ТУРАЛЫ
ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Салықтардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері
... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Қазақстан Республикасының салық саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
II. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..12
2.1 Тікелей салықтар бойынша есеп айырысу аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Жанама салықтар бойынша есеп айырысу аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының салық жүйесі қазіргі кезде өзінің
қалыптасып, одан ары даму кезінде. Сондықтан салық жүйесінің ұдайы өзгеріп,
жетіліп отыруы заман талабы.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық
салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге
пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық
жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы
салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты
саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен
ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салықтар ұлттық кірістің негізгі құралы болып табылады және
мемлекеттік бюджет бөлігін қалыпастыруды қаржы ресурсының басым бөлігін
жұмылдыруды қамтамасыз етеді. Салықтық түсім түрлері, олардың әрқайсысына
назар аудару механизмі зандылық тәртіпте және сәйкесіеше мемлекеттік
басқару органдарымен бекітіліп анықталады. Салықтар фискалды, экономикалық,
әлеуметтік мағыныға ие. Мемлекет көмегімен елдегі экономикалық процестерді
белсенді реттей алады: қоғамдық өндірістің дамуына мүмкіндік тудырады
немесе оның өсу қарқынын ұстап тұрады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі Қазақстанда
бюджеттік кірістің негізгі (80%- ға дейін) салықтық түсім есебінен және
елдің әлеуметтік экономикалық даму көлемімен қалыптасады.
Курстық жұмыстың мақсаты салық салу базасының анықталуының дұрыстығын
растау, салық қойылымын қолдану, заңдылық, есеп айырысудың дұрыстығы, салық
төлемдерінің бюджетке уақытылы аударудың толықтығын тексеру , салық
саясатын ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарын,
Қазақстан Республикасындағы салық салу механизмі және оның мемлекет
бюджетінің кіріс бөлігіне әсер етуін талдау болып табылады.
Салықтар, әлеуметтік және экономикалық әскери қорғаныс құқықтық
қорғаушылықтарды, негізгі ғылымды және тағы басқаларын дамытудағы
қызметтерді орындауға қажетті мемлекеттің ақшалы (бюджеттік және бюджеттен
тыс кірістер) кірістерін қалыптастыруымен байланысты қаржылық қатынастарды
бейнелейді. Олар жан-жакты дамыған шарықтық түріндегі экономикалық жүйені
қалыптастыратын негізгі қаржы қасиетін бейнелеуші және сонымен бірге
бастапқы категория болып табылады. Нақты нарықтық экономиканы қалыпастыру
жағдайында салықтық нысан жалпы қаржылық өзіндік байланыс жүйесіне басым
бола бастады.
1 САЛЫҚТАР МЕН САЛЫҚ САЛУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1Салықтардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бiрге пайда болды және мемлекеттiң өмiр сүрiп , дамуының негiзi
болып табылады. Адамзат дамуының бүкiл тарих бойына салық нысандары мен
әдiстерi өзгердi, игерiлдi, мемлекеттiң қажеттiлiктерi мен сұрау салуларына
бейiмделедi. Салықтар тауар – ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйiсiнде айтарлықтақ өрбiдi. Мемлекет құрлымының өзгеруi,
өркендеуi әрқашан салық жүйiсiнiң қайта құрылуымен, жаңырауымен қабаттаса
жүредi.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.1,247-248б
Салық есебі – мемлекеттік бюджет пайдасына салық міндеттемесін алу
және салық салу негізін анықтау мақсатындағы бухгалтерлік есеп қағидасында
қалыптасатын ұйым қызметінің қаржылық-экономикалық жүйесіндегі ақпараттық
маңызды буыны.
Бухгалтерлік есеп ұйымның шаруашылық қызметінің экономикалық мәні мен
қаржылық нәтижесін ең толық және нақты көрсетуді, ал салық есебі –
шаруашылық қызметі әкімшілік талаптарына толық сәйкес келетін, бюджетке
міндетті аударылуға тиісті ұйым табысының болжамды табысын анықтауды
қарастырады. Салық есебінің міндеті – толық салық салу мақсаты үшін және
есеп беру кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі
туралы дәл ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа
да төлемдер мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төленуінің дұрыстығын
бақылау үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды ақпараттармен қамтамасыз
ету.
Бюджетке енгізілуге тиісті салық сомасын есептеу үшін бухгалтерлік
есеп пайдаланған уақытта, ол екі қызметті атқара бастайды: негізгі –
қаржылық-есептік және қосымша – салық есебі.
Салық жүйесі мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен жиынтықты
қаржылық қатынасын және салықтар, нысандар, салық салудың әдістері мен
тәсілдерін, соңғысына заңды актілерін, сондай-ақ басқару органының
жиынтығын, салық қызметін көрсетеді.
Салық төмендегідей жіктеледі: объекті бойынша салық салу; пайдалану
бойынша; салық алынатын органдар бойынша; экономикалық белгілері бойынша;
салық салу объектісін бағалау деңгейі бойынша. 2, 3-9б.
1.сурет-Салық механизмі 3, 231б.
Салық есебінің негізгі төрт қызметін бөліп алу қажет:
1. Қазынагерлік қызмет.
Салықтық есеп арқылы бюджеттің толығуының мемлекеттік тіндеті жүзеге
асырылады. Салық төлемдерін алу туралы актілердің көп жағдайын оның
принциптеріне құрылған тәртіп белгілейді, ол қажетті ақпараттарды алуда
бухгалтерлік есептің соңғы деректерінен тікелей шығатын есеп айырысудың
белгілі бір есебін талап етеді. Мемлекет белгілі бір кезеңдегі өзінің
қазынагерлік мүдде мен салық саясаты тұрғысынан, салық есебі арқылы салық
салымы мақсатындағы қосылған өзіндік құнды, мөлшері мен сол немесе басқа
шығындарды шектеуі мүмкін немесе оны келесі салықтық кезеңге ауыстырады.
2. Бақылау қызметі.
Қазіргі заманғы салық салымы салық салымының объектісі, салық салымының
базасы, жеңілдіктер және т.б. тәрізді салық көрсеткіштеріне сәйкесті
жеткілікті күрделі есеп айырысу үдерісін көрсетеді; сонымен бірге есептік-
бухгалтерлік нысандар көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар үшін салық салымы
бірінші кезектегі проблема болмайтын кезеңдегі қалыптасқан үдерісті
көрсетеді.
Серпінді дамыған салық салымы жүйесінде бұл жағдайда консервативті
бухгалтерлік есеп көптеген салықтық көрсеткіштердің нақты есеп айырысуы
үшін кедергі бола бастайды. Сондықтан салық есебі салық органдарына
белгіленген салықтық-есептік нысандары арқылы салық төлеушілердің өздерінің
салықтық міндеттерін орындауына тиімді бақылау мен қадағалауды жүргізуге
мүмкіндік береді.
3. Бухгалтерлік есеп жүйесіне араласпау қызметі.
Іс жүзіндегі заңға сәйкес, бухгалтерлік есептің негізгі міндеті –
бухгалтерлік есеп беру, ішкі пайдаланушылар үшін қажетті ұйымның қызметі
мен оның мүліктік жағдайы туралы толық, нақты ақпараттар қалыптастыру, ішкі
шаруашылық резервтерінің қаржылық тұрақтылығын анықтаау үшін және
шаруашылық қызметін ұйымдастырудағы кері нәтижелерді болдырмау үшін,
материалдық, еңбек және қаржылық ресурстарды белгіленген мөлшерге, ресурс
нормативтеріне, сметаға сәйкес пайдаланылуын, сондай-ақ шаруашылық
операцияларын ұйымдастыруды жүзеге асырудағы және олардың мақсаттылығы,
міндеттемелердің және мүліктің қозғалыстары мен олардың барлығын ҚР заңына
сай бақылау үшін ішкі пайдаланушылар үшін қажетті бухгалтерлік есепті ішкі
және сыртқы пайдаланушылар үшін қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету.
4. Салықтардың есептеу үдерісін ақпараттық қамтамасыз ету бойынша
қызметі.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы іс жүзіндегі заңдарға сәйкес
заңды тұлға үшін есепті жүргізу тәртібін реттейді, бірақ бухгалтерлік есеп
жүргізуге міндетті салық төлеуші субъекті мен субъектінің құрамы бір—біріне
үйлеспейді. Сонымен бірге салық есебі іс жүзіндегі заңға сәйкес
бухгалтерлік есеп жүргізуге міндетті емес жеке адам үшін салық
міндеттемесін дұрыс есептеу мақсатында, қажетті салық ақпараттарын өңдеуге
және жинақтауға мүмкіндік береді.
Салық есебінің саясатын әзірлеу үдерісі – мүдделі пайдаланушылар үшін
оның бекітілуі және ашылуымен бітуі керек. Салық есебінің саясаты,
кәсіпорынның есептік саясатының бір бөлшегі ретінде немесе дербес құжат
ретінде белгіленуі мүмкін. Салық заңының бухгалтерліктен ерекшелігі – салық
есебінің саясатын ашу мен қалыптастыруды талап етпейді, сондықтан салық
есебінің саясаты дәстүрлі түрде бухгалтер есебінің нормативтік жүйесімен
қалыптасқан талаптармен рәсімделеді.
Салық есебінің саясаты келесі тұлғаларға бағытталуы тиісті:
1.Ұйымның басшысына оның қалыптасуы үшін жауапкершілік жүктеледі;
2.Бас бухгалтер – ол кәсіпорынның қаржылық есебін құрастырады;
3.Салықтар бойынша маман, тек оның кәсіптік біліктілігімен қатысуының
арқасында, салық есебінің жиынтықты тәсілдеріндегі жағдай мазмұны сауатты
және жан-жақты негізделуі мүмкін;
4.Аудитор – себебі салық есебі аудиторлық тексерудің негізгі объектісінің
бірі болып табылады;
5.Салық инспекторы – салық салудың сол немесе басқа объектісінің қалыптасу
тәртібі нәтижесінде салық есебі саясатының элементтеріне байланысты болады.
Салық есебін ұйымдастыруға жауапкершілік кәсіпорынның басшысына
жүктелуі керек. 2, 22б.
2.сурет- Салық элементтері 3, 234б.
Әлемдік тәжірибеде онда бухгалтерлік есептің қатысу деңгейі бойынша,
салық есебінің үш түрі бөліп көрсетіледі:
- Бухгалтерлік салық есебі;
- Аралас салық есебі;
- Абсолюттік салық есебі.
4.сурет- Салық есебінің түрлері. 2, 10б.
1.2 Қазақстан Республикасының салық саясаты
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал
салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу
тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдылық принципі – бұл принциптің мәні мынада, яғни,
мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын көтере
немесе төмендеие алады.
Салық салудың салық кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі,
яғни салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық кодексімен
қарастырылған жағдайда ғана пайда болады.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық
кодекісінде белгіленген салық салу принциперіне қайшы келмеуі тиіс.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
• бірінші, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеудің міндеттілігі;
• екінші, салық салудың айқындығы;
• үшінші, салық салудың әділдігі;
• төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;
• бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері.
Ал, енді осы принциптерге жеке – жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерді орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтық негізі борышы, парызы болып саналады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі
салық заңдарына белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті
болып табылады.
Кез – келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде
шешілуі қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Респуликасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін экономист
Адам Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
• салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуы тиіс;
• салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала, әрі нақты белгіленуі
тиіс;
• өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ:
• әділеттілік;
• анықтылық;
• қолайлылық;
• жалпылық.
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
• жеткілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды
мемлекеттің объектілік қажетіне және мүмкіндігіне қарай ұлғайтуға
болса, азайтуға да болады);
• керекті көзін және салық салудың объектілерін таңдау;
• салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сора – қылықтарды жойып,
салық салу жүйесін ретке келтірді.
Сондықтан Адам Смит: Салық – төлеушілер үшін құлдықтың емес,
бостандықтың белгісі - деп жазды.
Салықты уақытысында төлеу міндет болып саналады. Себебі, уақытысында
төленбеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады. Осы дәстүр
біздің еліміздің азаматтарында қалыптасса, өз ісімізді бір қадам алға
жылжытар едік. 4, 70-71б.
Кәсіпорынның немесе оның акционерлерінің салық салу мәртебесінің өзгерісі
кәсіпорын үшін оның салық міндеттемелерінің немесе активтерінің көбеюі
немесе азаюы сияқты осындай салдарларға әкелуі мүмкін. Мысалы, мұндай
өзгеріс кәсіпорын шығарған үлес құралдары биржасындағы листингке байланысты
немесе оның меншікті капиталы қайта құрылғаннан кейін болады. Мұндай жағдай
акциялардың бақылау пакетінің иесі басқа елге көшкен кезде болуы ықтимал.
Мұндай жағдайлар нәтижесінде кәсіпорынның салық төлеу тәртібі өзгеруі
мүмкін. Мысалы, кәсіпорын салық жеңілдіктерін ала алады немесе одан
айрылады, немесе оның салық төлеуі одан әрі басқа ставка бойынша жүзеге
асырылатын болуы мүмкін.
Кәсіпорынның немесе оның акционерлерінің салық салу
мәртебесінің өзгерісі кәсіпорынның ағымдағы салық міндеттемелерінің немесе
активтерінің көлеміне тез әсер етеді. Салық мәртебесі өзгерісі кәсіпорынның
активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын төлеу немесе өтеу кезінде
туындайтын салықтық зардаптарына қалай ықпал етуіне қарай, өзгеріс
кәсіпорын таныған кейінге қалдырылған активтері мен міндеттемелерінің
көбеюіне немесе азаюына алып келуі мүмкін. Осыған байланысты кәсіпорынның
өзінің салық сату мәртебесінінің немесе өз акционерлерінің салық салу
мәртебесінің өзгерістерінің салықтық зардаптарын қалай есепке алатындығы
туралы мәселе туындайды. 5
Салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның тиімді
қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:
• мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;
• салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін анықтау;
• арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;
• салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі 5 кезеңнен тұрады:
I кезең 1991. 25. 12 – 1995. 24. 04.
II кезең 1995.01.07 – 1998. 27. 12.
III кезең 1999. 01. 01 – 2001. 12. 06.
IV кезең 2002. 01. 01 – 2008. 10. 12.
V кезең 2009. 01. 01 – қазіргі кезгк дейін
I кезең ерекшеліктері:
1. 1991 ж. 25 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Салық жүйесі
туралы тұңғыш заң қабылданды.
2. Тұңғыш салық қызметі органы құрылды.
3. Қолданысқа 48 түрлі салықтар мен алымдар енді.
4. Халықаралық салық салу конвенсиясы ұғымы енгізілді.
5. Салық салу функциясы мен салық түрлерінің өзара байланысты қызмет
жасауының негізі қаланды.
II кезең ерекшеліктері:
1. 1995 ж. 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасы Президентінің
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң
күші бар жарлығы қабылданды.
2. Қолданысқа 5 жалпы мемлекеттік, 6 жергілікті салықтар енгізілді.
3. Салықтардың ерекшілік белгілері бойынша жіктелуі енгізілді.
4. Заңды тұлғаларғасалық пайдадан емес табыстан салынатын болды.
5. Шаруа қожалықтары мен жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың
дербес тәртібі енгізілді.
III кезең ерекшеліктері:
1. 1995 ж. қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің Салықтар
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар
жарлығына 700-ден астам өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
2. 5 бюджеттен тыс қордың орнына әлеуметтік салық енгізілді.
3. Кәсіпкер заңды және жеке тұлға ретінде қарастырылды.
4. Салық салу қағидалары негізделді, заң түрінде белгіленді.
5. Бір жолғы талап, патент, оңайлатылған декларация ұғымдары
енгізілді.
IV кезең ерекшеліктері:
1. Салық преференциясы ұғымы енгізілді.
2. Қолданыста 9 түрлі салық жұмыс жасады.
3. Шетелдік заңды тұлғаларға салық салудың дербес тәртібі
қарастырылды.
4. Бірыңғай жер салығы, арнайы салық режимі, ауылшаруашылығындағы
заңды тұлғаларға салық салу тәртіптері нақтыланды.
5. Салықтың бақылау нысандары мен түрлері енгізілді.
V кезең ерекшеліктері:
1. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында мынадай салық түрлері жұмыс
жасайды:
1) Корпоративті табыс салығы
2) Жеке табыс салығы
3) Қосылған құнға салынатын салық
4) Акциздер
5) Әлеуметтік салық
6) Жер қойнауын пайдаланушылардан арнайы салықтар мен
төлемдері
7) Жер салығы
8) Мүлікке салық
9) Көлік салық
10) Ойын-бизнесіне салынатын салық
11) Экспортқа рента салығы
12) Бекітілген салық
13) Арнайы салық режимі 4, 63-71б.
II. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың аудиті
Салық бойынша есеп айырысу – бұл салық төлеуші салық міндеттемелерінің
сомасын есепке алатын және негізгі салықтық есеп айырысу көрсеткіштерін
көрсететін арнаулы тұрпатты нысандар. Салықтың әр түрі бойынша салықтық
есеп айырысуының соған сәйкесті нысаны болады. Салық бойынша есеп
айырысудың нысандарының саны – төленетін салықтар мен алымдардың санына
байланысты болады. Сондықтан салық есебінің саясаты туралы Ережеде
кәсіпорындарда қолданылатын салық есеп айырысуының нысандары келтірілген.
Міндеттемелер аудитінің негізгі элементі ұйымның салықтар бойынша
міндеттемелерді тексеруі болып табылады.
Аудиттің процедуралары Ақпараттар көздері Ескерту
Салық салу базасының Есеп айырысу ведомосі, есеп
анықталуының дұрыстығын регистрлері, бас кітап, балансТүрлі ұйымдар
тексеру үшін аудиторлық
тексерудің
тәсілдерін
қолданудың
ерекшелігі.
Төлемақылардың, Есеп айырысу ведомосі,
қойылымдардың, жинақтардың салықтар, жинақтар, төлемдер
қолданылуының дұрыстығын бойынша заң актілері.
тексеру
Есеп айырысу мен салық төлеуСалықтар бойынша заң актілері,
жеңілдіктерін қолданудың есеп айырысу ведомосттері,
дұрыстығын тексеру бухгалтерлік регистрлер
ТМҚ қабылдау бойынша ҚҚС-ті ҚҚС бойынша заң актілері,
бюджетке енгізілуінің салық бойынша шот-фактуралар,
дұрыстығын тексеру төлем құжаттары
Декларацияның дұрыс Салық бойынша заң актілері,
толтырылуы, салық төлем құжаттары, регистрлер.
төлемдерінің бюджетке
уақытылы аударудың
толықтығын тексеру
Салықты есептеу және төлеу Журнал-ордерлер, бастапқы
бойынша олардың есеп құжаттар және т.б.
операцияларындағы бейнесін
бастапқы төлем құжаттарында
дайындалуының дұрыстығын
тексеру.
5.сурет – Бюджетпен есеп айырысу аудитін жүргізудің бағдарламасы.
Салық міндеттемелеріне аудиторлық тексеру жүргізуге жалпылама мынадай
жағдайлар қаралуы тиіс:
• салық салу базасын анықтаудың дұрыстығы мен толықтығы
• салық қойлымдары мен басқа да төлемдердің дұрыс қолданылуы, сонымен қатар
төлемдерді аударудағы арифметикалық есептеулердің дұрыстығы
• салық төлеуде қолданылатын жеңілдіктердің заңға сәйкес орындалуы
• бюджетке төленетін төлемдердің дұрыстығы мен толықтығы
• төлемақыларды төлеу мен оларды аудару бойынша бухгалтерлік жазулардың
дұрыстығы
• бюджетпен есеп айырысуда аналитикалық және синтетикалық есебінің
кірістірілуінің дұрыстығы
• аналитикалық және синтетикалық есептердегі жазулардың Бас кітаптағы және
ұйымның балансындағы жазулармен сәйкес келуі.
Аудитор тексеріс жүргізуінің негізгі мақсаты бюджетке төленетін
төлемдердің уақытылы аударылуы мен олармен болатын операцияларды тіркейтін
құжаттардың дұрыстығын тексеру.
Бюджетке барлық төленген салықтар мен міндетті төлемдер міндетті түрде
бухгалтер есебінің тіркелімі мен шоттарында көрсетілуі – салық есебінің
арнаулы ерекшеліктері болып табылады. Сондықтан салық есебінің саясатындағы
алғашқы бухгалтерлік және алғашқы салықтық құжаттардан бастап, талдаулық
және синтетикалық есептің тіркелімімен аяқтағандағы салықтық есептік
ақпараттарды өңдеудің барлық реттілігін алдын ала қарастыру қажет.
Бюджетке төленетін тікелей салықтардың бір түрі – корпоративтік табыс
салығы.
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды.
Салық салынатын табыс = Жыддық табыс жиынтығы ─ Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп
айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік қызметтерден
түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түсетін кірістер;
ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да
сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс;
дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша каражаттары; мүліктерді жалға
беруден түсетін кірістер; роялити; мемлекеттен және басқа да занды
тұлғалардан алынған жәрдем ақшалар. 3, 21-25б.
Жылдық жиынтық табыстың құрамына қосылатын табыстың әр түріне салық
есебін енгізудің тәртібін қарастырайық.
ЖЖТ есеп айырысу жолымен алынатын, салық есебі мен бухгалтерлік есепті
жүргізу нәтижесінде қалыптасады. Жұмыс жоспарындағы кәсіпорынның
табыстарының бухгалтерлік есебі үшін, Қаржылық ұйымдастырудың халықаралық
стандарттары бойынша шоттардың Табыс шотының 6-бөлімі қарастырылған. 2,
33-34 б.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс-сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:
• іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты
шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған шығындары
жатады;
• шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі. Күмәнді
міндеттемелер төлемі бойынша корпоративті табыс салығына декларация
толтыруға дайындық үшін Төленген күмәнді міндеттемелер тізімдемесін
әзірлеу қажет.
Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша көлемі Төленген күмәнді
міндеттемелер Декларациясының 14-Қосымшасымен анықталады.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және ол
бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы —
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты ұйымдар арқылы
қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға-резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Жыл ішінде есептен шығаруға жататын күмәнді талаптар бойынша сомалар
шығынын жинақтау үшін Күмәнді талаптар Декларациясының 15-Қосымшасы
пайдаланылады.
Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін зандарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын
жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар
сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де,
ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері, (қаржылық
лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы
мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және
жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі
бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау.
Жинақтау және кайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банк жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеуі жөніндегі шығыстарын есепті
кезеңде шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдануына
байланысты (мертігу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-
ақ асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Теріс бағамының айырмасы бойынша шегерім жасау салық төлеушінің оң
бағамының айырмасынан алатын табыс сомасымен шектеледі, ал салық салынатын
табыс өз кезегіңде жылдық жиынтық табыспен салық төлеушінің бағамдық
айырмасы бойынша шығыстар мен табыстарын қоспай алынған шегерім сомасының
айырмасынан шығады.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салығы,
сондай-ақ үстеме төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік кызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық
аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын
автомобиль жолдары, тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске
жатқызылган негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың
шеңберінде пайдалануға берілген негізгі құралдар. 3, 78-80б,
Жөндетуге жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер. Шегерім әрбір ішкі
топқа кіретін негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар бойынша әрбір
ішкі топқа қатысты рұқсат етіледі. Егер ол Республикалық немесе жергілікті
бюджеттерден алынған субсидиялардың есебінен жүргізілген жөндеу болса, онда
олардың баланстық құны арттырылмайды және шығыстар шегерімге де жатпайды.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан келесі
шығыстар шегеруге жатпайды:
• жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді салуға және
сатып алуға кеткен шығыстар;
• мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
• жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық
Кодексінің белгіленген нормасынан артық болса, онда ол шегерімге
жатқызылмайды;
Корпорациялық табыс салығын есептеген кезде Д-т 7710 К-т 3110. Бұл салық
жылдың соңында бір рет есептелінеді.
Корпорациялық табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде аванстық
төлемін қоса алғанда Д-т 3110 К-т 1030.
Д-т 7710 К-т 4310 бойынша кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын
немесе ағымдағы кезеңде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке
төленуге жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған
шығыс сомасына 5610 шоты дебеттеліп, және 7710 шоты кредиттеледі.
Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 4310 "Кейінге қалдырылған
корпорациялық табыс салығы" шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және
салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған уақытша
сомалары көрсетіледі. 6, 239-240б.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және есеп
стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен зиянның сомасы
бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып, солардың арасындағы
айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен анықталады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау
оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ
уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар - бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын және
бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері
мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі мағлұмдамада көрініс
табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және
бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субъектінің кәсіпкерлік
қызметімен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлеріне жолдама алу,
бассейінге абонементтерді алу, спорт кұрал-жаблықтарын алу және т.б.), бұл
аталған шығыстар бухгалтерлік есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде
олар шегерім ретінде танылмайды.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондықтан бірінде
болған айырма, екіншіде жойылады.
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 4310 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында,
өзіне мынаны енгізеді:
-салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет етіп
тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты + Уакытша
табыс айырмасы уақытша айырманың салықтық эффектісі
сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы
кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан
анықтайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге калдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей етіп
түзетеді. Түзету сомасы 4310 шотта көрініс табады.
Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын
табысқа тигізетін әсеріне қарап анықтайды. Өйткені олар салық салынатын
табысты азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы
уақытша айырманы "—" таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі
қосымша шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші және үшінші
жолдағы таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен салықтар) "+"
белгілеген, өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді,
бухгалтерлік есепте олар тұтастай көрініс тапқанымен, нәтижесінде, салық
салынатын табыс салығы жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда.
Сондықтан таңбаны дұрыс қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік
есептің мәліметімен салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма жойылған
кезде, онда оған қарама-қарсы таңбасы қойылады да, оған келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады, демек Д-т 4310 К-т 3110. 4310 шоты бойынша көп
жағдайда кредиттік қалдық қалады, демек ол келешекте төленетін салықтын
міндеттемесін көрсетеді. Сонымен қоса, оның дебеттік сальдосы да болуы
мүмкін, егер де күн бұрын төлем жасалса. Бұл кезде оң айырма қалыптасады
және ондағы салық эффектісі Д-т 4310 К-т 7710 бойыша көрініс табады. 6,
237-239б.
Мысалға, қайта бағалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге
сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс
салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің
уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін
келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.
ҚатарШаруашылық операцияның мазмұны Сомасы Шоттар
№ теңге корреспонденциясы
дебет Кредит
1 Ұзақ мерзімді активтерді қайта 405000 5320 4310
бағалаудың нәтижесінде алынған, салық
эффектісінің сомасы
2 Жыл соңында бюджетке төлеуге жататын,
табыс салығының сомасы: - - -
- -салық эффектісінің уақытша 209000 4310 3110
айырмасының сомасына 439000 7710 3110
-төлеуге жататын корпорациялық табыс
салығының сомасына
Жиыны 648000
Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің
потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып
көрсетілуі керек.
Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс:
әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық телемдері
(салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-
ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық
төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық
төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық
тиімділіктері; салық төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа
ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары,
егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық, мөлшерлемесімен
(ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.
Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына
жағдайларды қоспағанда:
1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезенде өтелуі
күмәнді болса және ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға жеткіліксіз болса,
онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.
2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 4310 шоттын кредиттік
сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияңдар зачетқа жатқызылмайды.
Келешек табыс салығының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте жеке
көрсетіледі, яғни 4310 шоты бойынша жеке субшоты ашылады. 3, 95-107б.
Жаңа Салық кодексі корпорациялық табыс салығының ставкаларын едәуір
төмен белгілейді.
Корпорациялық табыс салығын реформалаудың басты мақсаты салық
ставкасын, сонымен бір уақытта төмендете отырып, салық жеңілдіктерін
есептеу мен оңтайландыру тәртібін оңайлату болып табылады.
Сонымен бірге, жаңа Салық кодексі туынды қаржы құралдарын тану және салық
салу тәртібін айқындайды. Мұндайда Салық кодексінде туынды қаржы
құралдарының 3 санаты атап көрсетілген:
• Бірінші санат – бұл хеджирлеу мақсатында жасалған туынды қаржы
құралдары;
• Екінші санат – бұл базалық активті жеткізу болжанатын қаржы
құралдары;
• Үшінші санат – бұл хеджирлеуден және базалық активті жеткізуден
өзге ерекше белгіленген туынды қаржы құралдары. 6, 7-8б.
Көптеген салықтарды есептеу және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz