Н. Макиавеллидің саяси және тарихи көзқарастары

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 160 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі Никколо Макиавеллидің (1469-1527) тарихи және саяси көзқарас тұрғысындағы идеялары қазіргі таңдағы маңыздылығымен айқындалады. Біздің қазіргі ұстанымымыз еуразиялық бағытта болуда. Батыс пен Шығысты жалғастырушы аралық ретінде Қазақстан жалпы әлем тарихында маңызды орын алады. Қазақстан БҰҰ-ға және басқа да ұйымдарға мүше болған соң, тәуелсіз Қазақстан өзінің әлемдік тарихын халықаралық және мемлекетаралық байланысы жаһандану үрдісінде зерттеуді қажет етеді. Біздің өмірімізге енетін жаһандану жағымды-жағымсыз болуы, мәдени мүмкіндіктер мен тарихи дәстүрлер, логика мен конструктивті негізге көне бермейтін ұлттық дүниепайымдаулар мен дүниетанымдар сияқты факторлары санасуды қажет етеді [1, 12-22 б. ] .

Айталық, елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың 2008 ақпан айында халыққа жолдауында еліміздің жағдайын жақсарту мақсатында жан-жақты саяси-экономикалық және әлеуметтік саланы көтеру тұрғысында бірқатар істерді жүзеге асыру шараларын көрсетті. Сонымен қатар республикамыз елу елдің қатарына кіру мақсатында «Еуропаға жол» атты арнайы бағдарлама дайындау қажеттігіне басты назар аударды [2, 2 б. ] . Аталмыш бағдарламаны іс жүзінде жүзеге асыру үшін, алдымен дәл осы Еуропа тарихын, соның ішінде ХҮІ ғасырдың тарихи туындыларын жетік меңгеру мақсатында кешенді зерттеулер жүргізуіміз қажет.

Қайта өрлеу дәуірі Еуропа елдерінің мәдени және идеялық өмірінде аса зор прогрестік рөл атқарды. Әлемдік дәрежеде мәңгі құнын жоймайтын мәдениеттің озық үлгілері осы кезеңде жасалды. Дүние жүзі тарихында көрнекті рөл атқарған Қайта өрлеу дәуірінің ұлы тұлғаларының бірі Н. Макиавеллидің тарих ғылымына қосқан үлесі дерек көз ретінде қарастырылған. Негізгі мақсатымыз ХҮІ ғасырда өмір сүріп, артынан өшпес із қалдырған Н. Макиавеллидің қолжазба туындыларын жан-жақты зерттеп, өзімізге тиімді жақтарын мемлекетіміздің саяси ахуалы мен көп қырлы әлеуметтік-экономикалық жағдайын дамытуда, сонымен қатар өсіп келе жатқан жас қазақстандықтарды патриоттық, адамгершілік, ұлттық идеологияда тәрбиелеуде үлгі ретінде қарастыруға болады.

Макиавелли тұлғасы көп уақыт бойы ашылмай келген. Оны біреулер діндарлықтың үлгісі десе, екіншілері Отанына деген ұлы махаббаттың символы есебінде қарады. Макиавелли кезеңі тарихшылар үшін қиыншылықтар мен қайшылықтарға толы. "Патша" [Il Principe] атты еңбегінің бірінші бетінде халықты бірлік пен еркіндікке шақырса, екінші бетінде халықты алдау мен тирандыққа жету жолдарының амал-тәсілдерін пайымдайды. Оның еңбегіндегі дәл осы екі жақтылық көптеген оқырмандардың көкейіне күмән келтірді. Республикада көп жылдар бойы қызмет етіп, ақырында, Медичилер билігіне қандай да жолмен болса да қызметке кіруге тырысқан тұлғадан күмәндануға болмайды. Жалпы адамзат табиғаты мен тарихы қайшылықтарға толы. Сондықтан Н. Макиавеллидің туындылары объективті тұрғыда бағалануы тиіс.

Макиавеллиге Италияда бірлік пен Отанының тәуелсіздігін алу туралы ойларын дәлелдеу жеткілікті көрінген еді. "Патша" және т. б. еңбектерінде адамның адалдықты және әділетсіздікті, республикашылдығы мен екіжүзділігі туралы мәселелер қарастырады. Ілімнің ғылыми негізділігі мен деректік дәлдігін, ғылыми жаңалығын қарау маңызды мәселеге айналды., Макиавелли сияқты өз қоғамына соншалықты берілген және өз шығармаларында көрініс тапқан ойшыл үшін орта ғасырлық кезеңді зерттеу үлкен қажеттіліктен туындайды.

Қоғамдық дамудың қазіргі XXI ғ. кезеңінде тарихи үрдістің әлеуметтік-экономикалық және саяси зандылықтарының қоғамдық идеяларды зерттеу қажеттігі одан әрі артып келеді. Макиавеллидің жаңа еуропалық ғылымдағы саясаты туралы ойлары, мемлекеттілігі өзінен кейінгілерге арқау болды. Қайта өрлеу дәуірінің тарихи негізі теориялық саясаттылығы гуманистердің шығармаларын бағалауға мүмкіндік береді [3, 10 б. ] . Саяси ойлардың проблемасын гуманистер қозғады. Бұл мәселе христиандық универсализм және қалалық регионализмнің күресі туралы ортағасырлық идеялардан жаңа әлемдік, жаңа мемлекеттік табиғи-тарихи қалыптасуы туралы және еркіндіктің тек ренессанстық индивидке ғана емес, мемлекетке де берілуі талап етіледі. Мемлекет құрылысы - ұлттың өзіндік санасымен үлкен, көп жыл бойы күрделі қалыптасуы, ал тәуелсіздік әлемдік тарихындағы субъект ретіндегі құқы бар халық болмысының түрі [4, 128б. ] . Сонымен қатар ХІҮ-ХҮ ғғ. мемлекет формасы мәселесі гуманистердің саяси дауларына әкелді. Олардың талаптары нақты тарихи жағдаймен туындады: республикалық еркіндіктің жаншылуы және олигархиялық, автократиялық тәртіптің орнауы, Флоренция республикасының папалық тәжірибеге сүйенген солтүстік Италиядағы мемлекеттердің қақтығыстарының зандылықтарымен шексіз монархия туралы тұжырымдары пайда болды. "Идеалды" мемлекет құру мәселесін талдау барысында ежелгі Грекияда дамыған ойшылдардың саяси философиясын гуманистер тобы субъективті түрдегі мемлекет түрлерін теоретикалық көптүрлілігі туралы ілімін объективті негіз етіп алған. Қайта өркендеу дәуірі үшін Римді абстрактілі идеалдан логикалық жүйесіне көшуде өз мемлекеті туралы "алтын ғасыр" орнатуды қалыптастыруға тырысуы, Флоренция синьориялары үшін екі модель де тәжірибеден өткен аралас билікті идеалды деп санайтын ойлары, Макиавеллидің саясатты жеке ғылымға айналдыруына жол ашты.

Қазіргі уақыттағы модернизация екі мақсатты қарастырады: азаматтық қоғам және мемлекет тәуелсізідігінің жалпы ұлттық институттарын дамыту. Құқықтық мәдениет болмаған жерде азаматтар жеке тұлғаға бағыныштылықта болады. Макиавелли жеке тұлғаны жан-жақты сипаттап берді: «Тұлға арыстандай батыл және түлкідей қу болуы қажет. Ал ол мақсатын іске асыруда барлық жолдарды қолдануға болады», - деген пікірі кейін "макиавеллизм" деген түсінік қалыптастырды. [5, 10 б. ] .

Ендігі жерде Қайта өрлеу терминіне тоқталатын болсақ. «Қайта өрлеу» ұғымы генетикалық жағынан этикалық ұғым - «жаңару» (renovatio renascensa) . Қайта өрлеу немесе Қайта өркендеу терминінің шығу тегіне тоқталатын болсақ, алғаш итальян тіліндегі «Rіnascimento» термині, французша «renaissance» деп аталып, ХҮІ ғ. латын тілінен «renovatio» - жаңару дегеннен шығып «rinascenza, rinascita» - қайта өркендеу дегенді білдірген.

Саналы қоғам құру мақсатында және Қайта өрлеу дәуірінің өзіндік ерекшелігі: ғылым, білімнің дамуына байланысты ағартушылыққа көп көңіл бөлінуде.

Қайта өрлеу дәуірі термині бірінші рет ХҮІ ғасырдың орта кезіндегі итальян суретшісі және өнер зерттеушісі Уазаридің еңбектерінде кездесіп, кейіннен ғылыми әдебиетте берік орын алды. Қайта өрлеу дәуірінің философиясы идеяларын сол дәуірдің экономикалық және саяси әлеуметтік жағдайларына, феодализмнің дағдарысы мен капитализмнің туа бастауына байланысты түсіндіріледі.

Қайта өрлеу дәуірі мәдениетінің прогресшіл, гуманистік мән-мазмұны көне заман драматургиясының театр архитектурасымен драма теориясының зор ықпалымен өзінің жарқын көрінісін тапты. Бірқатар елдердің топ драматургиясы қалыптасты. Сахна өнерінде алып тұлғалардың жан дүниесіне ден қою басым болды. Актер өнері өз дәуіріндегі ұлы драматургтардың этикалық түсінігіне сәйкес кең құлашты эпикалық қуатымен ерекшеленеді. Жаңа театр эстетикасы орындаушылар алдында драматургтың түрлі ойына терең бойлай отырып, көп қырлы, аса күрделі сипаттар жасау талабын қойды. Театр өнері реализм шынайы өмір қайшылығын бейнелеу, халық өнерінің дәстүрін дамыту трагедиялық пен шендестіру секілді мәселелермен сипатталды. Қайта өрлеу дәуірінде театр кәсібилікке бет бұрып, драматургиямен актерлік өнер теориясы жасалды: алғашқы театр ғимараттары тұрғызылды. Әсіресе театр өнері Италия, Испания және Англияда өрледі.

Қайта өрлеу дәуірі ойшылдарының қоғамның рухани дамуына көп көңіл бөлгендігін көреміз. Ғылым, білімді дамыту арқылы елді білімділік, саналылыққа шақырып, әділ, бейбіт, тұрақты қоғам құруға тырысқандығын білеміз. Әсіресе, ағартушылық жұмыстардың маңызы зор болған.

Қайта өрлеу дәуірі мәдениетінің әлемдік мәдениетке қосқан үлесі өте зор: ғылым, білім, өнердің дамуы оның кең мағынада басқа да елдерге таралуы осының нәтижесінде қалыптасқан рухани мұралар бүгінгі таңда баға жетпес мұра болып саналады. Тақырыпты қарастыру барысында Қайта өрлеу дәуірінің жан-жақты дамығанына қарамастан ортақ тарихи жағдай орнының ерекше екендігін көреміз. Әдебиетте, суретте, өлеңде, мүсінде, театрда тек қоғамдық өмірге негізделіп, көптеген қырларын ашуға мүмкіндік береді.

Қазіргі кезде, жаһандану және халықаралық интеграция уақытында Макиавеллидің идеялары саясат үшін ғана өзекті емес, іскерлік үшін де пайдалы екені дәлелденуде. Тарихтан белгілі Макиавеллише басқару қазіргі корпорацияларға қолайлы, әсіресе мәдениеті төмен және ішкі нормалары қалыптаспаған жерде бұл өте тиімді болатындай.

Американдық және ресейлік кеңесшілер «Макиавелли бойынша бизнес» немесе «Макиавелли бойынша менеджмент» деп мастер-класс өткізулері тегін емес. Мысалы, Корнель университетінің профессоры Артур Ковер (Arthur J. Kover) осындай пәнді жүргізе отырып, өзінің қағидаларын жасаған.

Макиавеллидің республикалық сенімдері «Флоренция тарихында» айқын көрінді. Бұл еңбек оны тарихшы ретінде үлкен даңққа бөледі. Орта ғасырдағы Флоренцияға талдау жасай отырып, Макиавелли өзінің алдында жазылған еңбектерге, әсіресе, Леонардо Бруноға және көптеген құжаттық материалдарға сүйенді. Макиавелли алғаш рет қоғамдағы күрестің рөлін көрсетеді және биліктегі жеке топтардың мүдделерінің қақтығысын ғана емес, сонымен қатар қала халқының талаптарын да көрсетеді. Әлеуметтік қайшылықтар мен мүдделерді тарихи дамудың маңызды факторы ретінде алған.

Макиавеллидің тарихи үрдіске көзқарасы мерзімдік (цикличность) идеясы бойынша байқалады, яғни мемлекет түрінің ауысу заңдылығы. Макиавеллидің ойынша абстрактылы теориялық пайымдаулар емес, тарихтың шынайы тәжірибесі нақты ережелерді, осы түрлердің ауысу принциптерін көрсетеді. Монархияны олигархия ауыстырады, олигархияның орнына республика келді. Көп халық басынан кешірген мемлекет эволюциясының циклы осындай. Мұның негізінде қоғамдағы қайшылықтар мен мүдделердің күресі, кіші және үлкен топтар арасындағы қақтығыс. Макиавелли алғаш рет тарихи үрдістің диалектикасына назар аударды.

Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Адамзат тарихына, соның ішінде жалпы тарих ғылымының дамуына өлшеусіз үлес қосқан тарихшы, саяси және мемлекет қайраткері Н. Макиавеллидің жазба деректері, Қазақстан тарихнамасының жалпы тарих саласында алғаш рет қолға алынып отыр. Дегенмен, зерттеу тақырыбын ашуға, қойылып отырған проблеманы шешуге көмектесетін Н. Макиавеллидің деректері туралы айтылған немесе Италия тарихына қатысты, соның ішінде Қайта өрлеу дәуірі тарихына арналған еңбектер бар.

Диссертациялық зерттеу жұмысының зерттелу деңгейін ашу үшін ең алдымен, үлкен үш топқа бөліп қарсатыруды жөн көрдік:

1. Шетел тарихнамасы - оның ішінде Германия, Италия, Англия т. б елдердегі ғалымдардың зерттеу еңбектері деп қарастырдық.

2. Ресей тарихнамасы - Кеңестік заманға дейінгі және Кеңестік заманнан кейінгі деп екі топқа бөлуді жөн санадық.

3. Қазақстан ғалымдарының орта ғасырлардың аяқ шендері және жаңа дәуір заманы туралы жазған еңбектері.

Қайта өрлеу дәуірі Батыс және Орталық Еуропадағы орта ғасырдан жаңа заманға өтер дәуірдегі кезең. Оның уақыт мөлшері шамамен ХІҮ-ХҮІІ ғғ. қамтиды. Оның ерекшелігі мәдениеті мен антифеодалдық қатынастардың қалыптасуы, гуманистік идеялар мен өнер, ғылым дамуының дүние жүзінде өзіндік өрнегі болды. Жаңа көзқарастардың қалыптасу кезеңіне әсер еткен әртүрлі әлеуметтік қалалық топ пен католик шіркеуінің адамзат пен оның ойларының қалыптасуына ықпалы. Түрлі догмалар мен утопиялардың арасынан жарып шыққан Макиавеллидің жаңа идеясы мемлекеттен шіркеуді бөлуі болып табылады. Адамзат қоғамына деген жаңа көзқарас мемлекет пен құқықтың қалыптасуы жоғарыдағы құдайларға сенуді ысырып тастады және ұлттық мемлекеттердің қалыптасуына ықпал етті. Шіркеуге қарсы шығушылардың көпшілігі реформациялық идеяларын ұсынып жазаға тартылды. ХҮ ғасырдан басталған жаңа идея гуманистік тарихнама қалыптасуы тарихи оқиғалардың себептерін аша білгісі келеді. Макиавеллиді өзінің үстел кітабына айналдырғандар Сталин, Муссолини, Шарль де Голь және басқалар да болған. Мемлекет қызметкерін Макиавелли әлеуметтік саты бойынша тұлғалық сипатын беруі оның "Патшасының" жұмбағы ашылмағандығын көрсетеді. Ол таза саясаттың мәнін ашып берген тұлға болғандықтан еуропалық ғалымдардың негізгі зерттеу объектісіне айналған.

Жоғарыда келтіргендей диссертациялық жұмыстың зерттелу мәселесін шетел тарихнамасынан бастар болсақ, ең алдымен, неміс зерттеушілерінің ішінен Е. Filter. «Geschichte des europäischen Staatensystems von 1492 bis 1559» (1492 жылдан 1559 жылға дейінгі еуропалық мемлекеттік жүйенің тарихы) атты еңбегі Мюнхенде 1919 жылы жарық көрген [6, 151 б. ] . Аталмыш ғалымның зерттеу еңбегінде ХҮ ғасырдың аяғы мен ХҮІ ғасырдың орта шеніне дейінгі оқиғалар қарастырылған.

Сонымен қатар ХІХ ғасырдың тарихшысы Ж. Мишле өз еңбегінде Қайта өрлеу кезеңін күңгірт орта ғасырдағы ұлы төңкеріс деп атаған [7, 15 б. ] . Дәл осы идеяны қолдаушы ХІХ ғасырдың тарихи-мәдени бағыттың өкілі швейцариялық тарихшы Якоб Буркхардт болды. Я. Буркхард Қайта өрлеу кезеңін орта ғасырлардан жеке бөліп қарастырады. Яғни ол Қайта өрлеуді орта ғасырлар кезеңіне жатқызбаған [8, 18 б. ] . Я. Буркхардттың идеяларымен неміс ғалымы Г. Келленбенцтің ойларын салыстыруға болады [9, 22 б. ] .

ХІХ ғ. зерттеушілердің ішінде Франческо Де Санктис өзінің орнын алады. Италия әдебиетіне арналған шығармаларында ол Макиавеллидің идеаларына жалпы баға берген [10, 441-449бб, 486-491 бб. ] . Ал неміс ғалымы К. Ясперс өз кезегінде: «уақыт белдеуі б. з. д. 500 ж. қамтиды, осы кезде рухани үрдіс қалыптасып, адам тарихында үлкен төңкеріс болады, нәтижесінде б. з. д, шамамен 800-200 жж. қамтыған уақытта қазіргі заманғы адамның қалыптасуына ықпал етеді, ал оның негізі антика дәуірінде жатыр», - деп атап өтеді [11, 511б. ] .

"Макиавеллидің саясаты туралы жазбаларда" Антонио Грамши "Макиавелли халықты басқару үшін билеуші қандай болу керектігін көрсетті", -деп жазады. Грамшидің айтуынша Макиавелли - революционер, ол өзінің "Макиавеллидің саясаты туралы жазбаларында" Грамши саяси идеяларын схоластикалық тарктат ретінде интеллектуалдық және моральдық белгілері бар деп атап өтеді. "Патша" ол үшін қатты сынға алынған, онда діни сипаттағы шіркеуге қарсы шығушылық ойлары айтылған. Халық деп Макиавели, мемлекеттегі барлық азаматтарды санайды [20, 379-380 бб. ] .

Италия зерттеушілеріне тоқталатын болсақ, A. Visconti. «Storia di Milano» [12, 15 б. ] . Одан кейін Эудженио Гарэннің үш томдық «История итальянской философии» (Storia della filosofia italiana) атты еңбегі 1966 жылы жарық көрген. Автордың (Cronache di filosofia italiana) «Хроника итальянской философии» атты еңбегінің орысша аудармасы 1965 жылы басылып шыққан. Э. Гарэннің жоғарыда аталған еңбектері жинақталып, «Проблемы итальянского Возрождения» 1986 жылы шыққан еңбегінде топтастырылған [13, 377 б. ] .

Ағылшын зерттеушілерінің де Италиядағы Қайта өрлеу заманы мен Макиавеллидің еңбектерін зерттеуге өз үлестерін қосты. Айталық біз диссертациялық жұмысымызда ХҮ-ХҮІІІ ғғ. аралығындағы тарихты зертеуші Ф. Бродельдің «Материальнная цивилизация, экономика и капитализм ХҮ-ХҮІІІ вв. » еңбегін басшылыққа алдық [14, Т. 1-3. ] . Сонымен қатар бірқатар ізденістер жасаған зерттеу еңбектерін атап өтуге болады. Мысалы А. Дживелегов [15] .

ХІХ ғасырдың екінші жартысының Ресей зерттеушісі А. Н. Веселовский [16, 120-129б. ] мен М. С. Корелиннің [17, 2-3 бб. ] Италиядағы Қайта өрлеу тарихына қосқан үлесін айта кетуіміз қажет. А. Н. Веселовский мен М. С. Корелиннің концепциялары жоғарыда келтірген Якоб Буркхардтың идеяларын қолдап, Қайта өркендеу кезеңін жеке мәдени дәуір деп бөліп қарастырады.

Қайта өрлеу дәуірін зерттеушілер бар, бірақ біз Н. Макиавеллидің тікелей өзіне, оның тарихи және саяси көзқарастарына қатысты шығармаларын зерттелушілердің бұл кезеңді айналып өтпейтінін ескере отырып айтқанды жөн көрдік. 1880 жылы Макиавеллиді алғашқы орыс зерттеушісі А. С. Алексеев "Макиавелли біріңғай билікке жету жолдарын және республиканың құлауымен мемлекетті құтқарудың қажеттілігіне қатысты, сонымен қатар мемлекетті нығайту үшін оның идеяларын құрал ретінде пайдаланып, ал папаны Италияның бытыраңқылыққа ұшыратқаны жайында кінәлады [18, 109-110 бб. ] . Сондықтан болашақтағы Италияның бірігуі үшін Ф. Гвиччардини, Д. Джанотти және П. Парута ұсынған конфедерация шынайы нұсқа болар еді деп В. И. Рутенбург «Титаны Возрождения» атты еңбегінде жазып кетеді [19, 110 б. ] . В. И. Рутенбург Ресей зерттеушілернің ішіндегі Италиядағы Қайта өрлеу дәуірі мен оның өкілдеріне зерттеулер жүргізген ХХ ғасырдың азаматы. Сонымен қатар «Флоренция тарихын» алғаш орыс тіліне аударып баспадан шығарған [20] . Автордың Италия тарихына қатысты «Очерки из истории раннего капитализма в Италии» атты еңбегі де жарық көрген [21] .

Р. О. Хлодовский Макиавелли тұжырымдарына жалпы тоқталып, Макиавелли мен Гвиччардини идеяларын салыстырады [22, 5 - 79 бб. ] . Л. М. Брагина саяси мәселелерді қарастырса [23, 55-67 бб. ], Ф. Де Санктис италяндық әдебиеттің жалпы дамуын талдаған [24, 554 б. ] . Келесі С. С. Мокульский [25, 101б. ] мен М. Л. Андреев [26, 19 б. ] Қайта өрлеу дәуірінің гуманизмін зерттесе, ал А. Гаспри "Италия әдебиетінің тарихында" Флоренцияның тұлғасына баға береді. Л. М. Баткиннің зерттеуі сол кезеңнің тұлғаларын жалпы сипаттайды [27, 807 б. ] . Пасквале Виллари өз еңбегінде Макиавелли мен досының шығармасына арқау болған Медичилер билігінің көлеңкелі тұстарын байқады [28, 351 б. ] . М. А. Гуковский кешенді түрде Қайта өрлеу заманын зерттей келе Флоренциядағы Медичилер билігінің күшейу себептерін суреттейді [29, 392-430 бб. ] .

Автор Италияның тарихын ХІІІ-ХІV ғғ. бастап, Өркендеу дәуірінің алғаш шарттарын жан-жақты сипаттайды [30, 13-243 бб. ] . Буржуазиялық әлеуметтік идеялардың даму эволюциясына байланысты Макиавелли теориясының методологиялық аспектісіне сұраныс көбейді. Олардың ойынша, саясаттағы заманға сай эмпирикалық теоретикалық ойлардың дамуы Макиавелли ілімінен дамыды. 50-жылдардың аяғына да АҚШ-та "саяси реализм" деп аталатын ағым қалыптасқан, оның өкілдері [30, 198 б] өздерін "макиавеллистер" деп атады. Осы ағымды ресейлік ғалымдар да қолдап, өз ойларын жалпылама білдірген [31, 51-56 бб; 32, 49-71бб. ] .

ХХ ғасырдың соңғы кезіндегі зерттеушілерді атайтын болсақ, И. А. Краснова өзінің жеке монографиясын Флоренцияның іскер адамдарына арнайды [33, 17-27 бб. ] . Е. А. Косминский болса кейбір тарихнамалық мәселелерді көтерген [34, 55-75 бб. ] . Ал келесі тарихшы Л. М. Баткин Италиядағы Қайта өрлеудің адамның жеке басының мәселелеріне қандай тиімді жақтары болатынын қарастырған [35, 108 б. ] . Жоғарыда аталған авторлар көбінше кеңес дәуірінде өз еңбектерін жазып шығарған, сондықтан да бұл жерде, әрине таптық, сол кезеңнің идеологиялық принциптері басым болғандығын айтқанымыз жөн.

Қазақстандық тарихшылардың қосқан үлесіне тоқталатын болсақ, Отандық медиевистика саласында Н. Макиавеллидің еңбектеріне арналған тікелей зерттеулер жоқ. Дегенмен, білім саласы, соның ішнде жалпы тарихқа үлес қосып, зерттеу еңбектерін арнап жүрген профессор Қ. Т. Жұмағұловты атап кетуге болады [36, 78-80 бб. ] . Оның зерттеулерінде Макиавелли заманы да сипатталған. Сонымен қатар, біз қарастырып отырған кезеңдер шеңберінде зерттеулер жүргізген Р. С. Мырзабекованың «Еуропаның кейінгі орта ғасырлар тарихы және капитализм генезисінің мәселелері» атты оқу құралында да Еуропа елдерінде жалпы капитализм генезисінің мәселелері қарастырылған [37, 136 б. ] . Бұл кезеңнің тарихының мәселелерін К. Н. Мақашева, Т. М. Айдос, М. Тастанбеков сияқты т. б. зерттеушілер қарастырды [38-40]

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың негізгі мақсаты Қайта өрлеу заманында қалыптасқан Макиавеллидің саяси және тарихи көзқарастарын, оның ерте буржуазиялық идеясын қалыптастырудағы феодалдық мемлекеттік теориясы мен тәжірибесін анықтау, антифеодалдық көзқарастарға жауап берген тұжырымдарын зерттеу. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін алға мына міндеттер қойылды:

- Макиавеллидің ойларының қалыптасуының алғы шарттарына, оның ішінде XV-XVI ғғ. Италияның ішкі және сыртқы жағдайы;

- Макиавеллидің өмірі және Италиядағы «Қайта өрлеу дәуірі»;

- Италиядағы мемлекеттердің дамуы және Макиавеллидің мемлекет туралы теориясы;

- Макиавеллише билеушінің тұлғасы және оның негізгі қасиеттері;