Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдалану
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Банктің қаржы ресурстарын басқару структурасы ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдалануды жетілдіру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. «АТФБАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 «АТФБанк» Акционерлік Қоғамның экономикалық сипаты ... ... ... ... ... ... .37
2.2 «АТФБанк» Акционерлік Қоғамның қаржылық ресурстарын талдау ... ... ..43
2.3 «АТФБанк» Акционерлік Қоғамның қаржы ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
3. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
1. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Банктің қаржы ресурстарын басқару структурасы ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдалануды жетілдіру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. «АТФБАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 «АТФБанк» Акционерлік Қоғамның экономикалық сипаты ... ... ... ... ... ... .37
2.2 «АТФБанк» Акционерлік Қоғамның қаржылық ресурстарын талдау ... ... ..43
2.3 «АТФБанк» Акционерлік Қоғамның қаржы ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
3. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономика жағдайында өндіріске қаржы жұмсаудың экономикалық тиімділігі бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр. Қаржыны тиімді және ұқыпты жұмсай отырып, мол табысқа және жетістікке жету негізгі мақсат болып отыр.
Банктің қаржылық жағдайы оның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қарым-қатынаста болу, төлеу қабітеттілігі мен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты бөлігіне қаржы ресурстарын жатқызамыз. Банктің қаржылық тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, банктің қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер қабылдауға болады. Нарық жағдайында банктің өміршеңдігінің кепілі мен жай¬-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Бүгінгі нарықтық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да маңызды болып отыр.Сондықтан менің дипломдық жұмысымның тақырыбы қазіргі күні өзекті мәсеслердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен маңызы банктің қаржы ресурстарын қалыптастырудың экономикалық тиімділігін анықтау, қаржы ресурстарын бөлу және тиімді пайдалану механизмін талдау болып отыр.
Бұл мақсатқа жетуге келесідей міндеттер қойылады:
- банктің даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
- банктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- банктің қаржылық ресурстары, олардың қалыптасу көздерін талдау, құрамы мен құрылымы динамикасын зерттеп, баға беру;
- банктің төлем қабілеттілігі мен баланс өтімділігін зерттеу;
- банктің даму перспективасы мен стратегиясына баға беру;
Зерттеу объектісі - «АТФБанк» акционерлік қоғамының іс тәжірибесінде қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және пайдалану тиімділігін экономикалық бағалауы көрсетіліп отыр. Дипломдық жұмысты орындау барысында «АТФБанк» АҚ- ның жылдық баланстары, табыстар мен шығындар есебі, өзге де қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылады.
Зерттеу пәні банктің қаржы ресурстарын талдау.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
- Банктің қаржы ресурстарын қалыптастырудың теориялық аспектілері негізделді.
- Макро және микро деңгейдегі қаржылық ресурстардың негізгі түрлері анықталып, нақтыланды.
- Қаржылық ресурстарды қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдаланудың структурасы мен тәсілдері негізделді.
Банктің қаржылық жағдайы оның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қарым-қатынаста болу, төлеу қабітеттілігі мен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты бөлігіне қаржы ресурстарын жатқызамыз. Банктің қаржылық тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, банктің қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер қабылдауға болады. Нарық жағдайында банктің өміршеңдігінің кепілі мен жай¬-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Бүгінгі нарықтық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да маңызды болып отыр.Сондықтан менің дипломдық жұмысымның тақырыбы қазіргі күні өзекті мәсеслердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен маңызы банктің қаржы ресурстарын қалыптастырудың экономикалық тиімділігін анықтау, қаржы ресурстарын бөлу және тиімді пайдалану механизмін талдау болып отыр.
Бұл мақсатқа жетуге келесідей міндеттер қойылады:
- банктің даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
- банктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- банктің қаржылық ресурстары, олардың қалыптасу көздерін талдау, құрамы мен құрылымы динамикасын зерттеп, баға беру;
- банктің төлем қабілеттілігі мен баланс өтімділігін зерттеу;
- банктің даму перспективасы мен стратегиясына баға беру;
Зерттеу объектісі - «АТФБанк» акционерлік қоғамының іс тәжірибесінде қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және пайдалану тиімділігін экономикалық бағалауы көрсетіліп отыр. Дипломдық жұмысты орындау барысында «АТФБанк» АҚ- ның жылдық баланстары, табыстар мен шығындар есебі, өзге де қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылады.
Зерттеу пәні банктің қаржы ресурстарын талдау.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
- Банктің қаржы ресурстарын қалыптастырудың теориялық аспектілері негізделді.
- Макро және микро деңгейдегі қаржылық ресурстардың негізгі түрлері анықталып, нақтыланды.
- Қаржылық ресурстарды қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдаланудың структурасы мен тәсілдері негізделді.
1. «Қаржы негіздері». С.Құлпыбаев., Мельников В.Д Алматы 2009.
2. «Қаржы менеджменті» Р.Ә. Әмірқанов, А.Қ. Тұрғұлова 2002.
3. «Қаржылық менеджмент» Мадиярова Э.С., Сүйеубаева С.Н
4. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?» Балабанов И.Т. - М.: Финансы и Статистика, 1994.
5. «Дамыған елдердің банкжүйесі» А.Ә. Ілияс, Н.Н. Керімбекова, Г.И. Супугалиева.
6. «Қаржы, ақша айналысы және несие». Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыпалдиева Ж.Ш. Алматы: Экономика 2008.
7. Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. Компания экономикасы. Оқу құралы. – Алматы: Экономика.2008.
8. Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. «Салық және салық салу». Оқулық. – Алматы: Экономика 2006.
9. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие». – Алматы : 2004.
10. Баймұратов О. «Қазақстан қаржы нарығы». – Алматы: Экономика 2007
11. Искаков Ұ.М., Бохаев Д.Т, Рузиева Э.А. «Қаржы нарығы және делдалдары». Оқулық. – Алматы. Экономика 2008.
12. Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы»Заңы, 1995ж.
13. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту» Москва, Финансы и статистика, 2006.
14. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001 ж.
15. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
16. Ильенкова С.Д. «Экономика и статистика фирм» - М. : Финансы и статистика
17. Коллас Б., «Управление финансовой деятельностью предприятия». Москва.: Олимп-Бизнес, 2005г.
18. Сергеев И.В., Веретенников И.И. «Экономика организаций». Учебник. – Проспект. 2006.
19. Самсонов Н.Ф. и др. «Финансовый менеджмент». Учебник. М.Финансы ; ЮНИТИ,1999.
20. Шишкин А.К., Вартанян С.С. , Микрюков В.А. «Бухгалтерский учет и финансовый анализ на коммерческих предприятиях» Инфра-М – 2003
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. «Методика финансового анализа» - М.: ИНФРА - М, 2006 - 176с.
22. «АТФБанк» Акционерлік қоғамның жылдық қаржылық есебі 2007-2009жж.
23. Кошкарбаев К.У. «Принципы и методы управления финансовым ресурсами предприятия», Қаржы-Қаражат, 2005 ж
24. Google www.atfbank.kz.
25. Банковское дело / Под редакцией Сейткасимова Г.С. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.Банковское дело / Под редакцией Колесникова В.И. – Москва: Финансы и статистика, 1995.
26. Банковское дело: стратегическое руководство / Под редакцией Платонова В., Хиггинса М. – Москва: Консалтбанкир, 2005.
27. Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт. – Москва: Финансы и статистика, 2006.
28. Хамитов Н.Н, Банк ісі, Алматы Экономика, 2006
29. Симановский А.Ю. Резервы на возможные потери по ссудам: международный опыт и некоторые вопросы методологии // Деньги и кредит. – 2004.- №1.
30. «АТФ Банк» АҚ 2008 жылғы жылдық есебі.
31. www.nationalbank.kz
32. www.atf.kz
33. www.kkb.kz
34. Мақыш С.Б. Банк ісі. – Алматы, 2006.
35. Банковское дело / Под редакцией Сейткасимова Г.С. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.Банковское дело / Под редакцией Колесникова В.И. – Москва: Финансы и статистика, 1995.
36. Эдвин Дж. Долан, Колин Д. Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбелл. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. – Москва-Санкт-Петербург, 1993.
37. Банковское дело: стратегическое руководство / Под редакцией Платонова В., Хиггинса М. – Москва: Консалтбанкир, 2005.
38. Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт. – Москва: Финансы и статистика, 2006.
39. Ұлттық банктің Жылдық есебі. – Алматы, 2007.
40. ЕДБ-де тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына қойылатын талаптар туралы нұсқаулық // Егемен Қазақстан. – 2004.
41. Хавьер М. Пиедра. Система кредитного бюро в Казахстане. Расширение доступа к кредитным ресурсам. Успех сбалансированного подхода // Банки Казахстана. – 2003.- №9.
42. Хамитов Н.Н, Банк ісі, Алматы Экономика,2006
43. Хамитова К.Н. Современные проблемы и перспективы краткосрочного кредитования в Казахстане // Банки Казахстана. – 2002. - №2.
44. Нурсеит Н., Нурсеитова Р. Текущее состояние развития и кредитования малого бизнеса // Экономика и статистика. – 2003 - №2.
45. Бобаканова Ж.О. Кредитные риски в банковской сфере и критерии рейтинга банков // Банки Казахстана. – 2002.- №7.
46. Халитова М. Система кредитования в условиях реформирования экономики Казахстана // Саясат. – 2003.- №7.
47. Банковское дело/под ред. д-ра эк. наук Г.С. Сейткасымова – Алматы: Қаржы-қаражап, 1998 г. 35 с.
48. Банковское дело. // Под ред. В.И. Колесникова, А.П. Кроливецкой. – М.: Финансы и статистика, 2003.–342 с.
49. Банковское дело: Управление и технологии: Учебное пособие для вузов / Под ред. А.М. Тамасиева. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001
50. Тавасиев А.М., Москвин В.А., Эриашвили Н.Д.//Банковское дело.//Учебное пособие - Москва: ЮНИТИ-ДАНА, 2007.- 287 с.
51. Банковское дело: Учебник для вузов//под ред. Лаврушина О.И.//Изд. 2-е, перераб., доп. 2005 г. 672 стр.
52. Долан Эдвин Джон и гр. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика.–Ленинград: Два-Три, 2004 г.,448 с.
53. Современный коммерческий банк: управление и операции //Усоскин В.М// Издательство: М.: ИПЦ "Вазар-Ферро"//2004 г., 320
54. Банковское дело//Г.С. Сейткасымов, К.М.Маулетов, А.А.Мусина//курс лекций – Астана:Изд.Каз47ФиМТ
55. Ширинская, Е.Б. Операции коммерческих банков: зарубежный опыт/ Е.Б. Ширинская. - М.: Финансы и статистика, 2003. – 294с.
56. Финансы и Кредиты: Ежемесячное информационно-аналитическое издание № 7 июль 2010/ гл. редактор А. Мукашев
57. Сейткасимова Г.С. “Деньги, кредит, банки”. Алматы 2004г
58. Сушко В., Андронов О., Дробязко А. Анализ структуры балансов крупнейших банков США. // Деловой мир, № 5, 2009, - с. 9-13
59. Информация о деятельности АО «БЦК» /сайт АО «БЦК» - www.centercredit.kz
60. Финансовая отчетность АО «БЦК» за 2008-2010 гг.//сайт АО «БЦК»
61. Биктасов Д.О. Особенности финансового менеджмента в коммерческом банке. // Транзитная экономика, 2010, № 1, - с. 39-42
62. Киселев В.В Управление коммерческим банком в переходный период: Учебное пособие. М.: Издательская корпорация «Логос», 1997. 144 с.: ил.
63. Курманова А.Л. Обзор банковского сектора РК за семь месяцев 2010 года. // Сайт Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций – www.afn.kz
64. Официальный сайт Министерства финансов Республики Казахстан http://www.minfin.kz/index.php?uin=1166587902&chapter=117669689&langrus;
65. Электронная библиотека http://uchebnik.kz/bankovskoe-delo/glava-2-kommercheskie-banki/
66. Маркова О.М., Сахарова Л.С., Сидоров В.Н. Коммерческие банки и их операции.–М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 2009. – 288 с.
2. «Қаржы менеджменті» Р.Ә. Әмірқанов, А.Қ. Тұрғұлова 2002.
3. «Қаржылық менеджмент» Мадиярова Э.С., Сүйеубаева С.Н
4. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?» Балабанов И.Т. - М.: Финансы и Статистика, 1994.
5. «Дамыған елдердің банкжүйесі» А.Ә. Ілияс, Н.Н. Керімбекова, Г.И. Супугалиева.
6. «Қаржы, ақша айналысы және несие». Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыпалдиева Ж.Ш. Алматы: Экономика 2008.
7. Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. Компания экономикасы. Оқу құралы. – Алматы: Экономика.2008.
8. Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. «Салық және салық салу». Оқулық. – Алматы: Экономика 2006.
9. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие». – Алматы : 2004.
10. Баймұратов О. «Қазақстан қаржы нарығы». – Алматы: Экономика 2007
11. Искаков Ұ.М., Бохаев Д.Т, Рузиева Э.А. «Қаржы нарығы және делдалдары». Оқулық. – Алматы. Экономика 2008.
12. Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы»Заңы, 1995ж.
13. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту» Москва, Финансы и статистика, 2006.
14. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001 ж.
15. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
16. Ильенкова С.Д. «Экономика и статистика фирм» - М. : Финансы и статистика
17. Коллас Б., «Управление финансовой деятельностью предприятия». Москва.: Олимп-Бизнес, 2005г.
18. Сергеев И.В., Веретенников И.И. «Экономика организаций». Учебник. – Проспект. 2006.
19. Самсонов Н.Ф. и др. «Финансовый менеджмент». Учебник. М.Финансы ; ЮНИТИ,1999.
20. Шишкин А.К., Вартанян С.С. , Микрюков В.А. «Бухгалтерский учет и финансовый анализ на коммерческих предприятиях» Инфра-М – 2003
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. «Методика финансового анализа» - М.: ИНФРА - М, 2006 - 176с.
22. «АТФБанк» Акционерлік қоғамның жылдық қаржылық есебі 2007-2009жж.
23. Кошкарбаев К.У. «Принципы и методы управления финансовым ресурсами предприятия», Қаржы-Қаражат, 2005 ж
24. Google www.atfbank.kz.
25. Банковское дело / Под редакцией Сейткасимова Г.С. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.Банковское дело / Под редакцией Колесникова В.И. – Москва: Финансы и статистика, 1995.
26. Банковское дело: стратегическое руководство / Под редакцией Платонова В., Хиггинса М. – Москва: Консалтбанкир, 2005.
27. Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт. – Москва: Финансы и статистика, 2006.
28. Хамитов Н.Н, Банк ісі, Алматы Экономика, 2006
29. Симановский А.Ю. Резервы на возможные потери по ссудам: международный опыт и некоторые вопросы методологии // Деньги и кредит. – 2004.- №1.
30. «АТФ Банк» АҚ 2008 жылғы жылдық есебі.
31. www.nationalbank.kz
32. www.atf.kz
33. www.kkb.kz
34. Мақыш С.Б. Банк ісі. – Алматы, 2006.
35. Банковское дело / Под редакцией Сейткасимова Г.С. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.Банковское дело / Под редакцией Колесникова В.И. – Москва: Финансы и статистика, 1995.
36. Эдвин Дж. Долан, Колин Д. Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбелл. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. – Москва-Санкт-Петербург, 1993.
37. Банковское дело: стратегическое руководство / Под редакцией Платонова В., Хиггинса М. – Москва: Консалтбанкир, 2005.
38. Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт. – Москва: Финансы и статистика, 2006.
39. Ұлттық банктің Жылдық есебі. – Алматы, 2007.
40. ЕДБ-де тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына қойылатын талаптар туралы нұсқаулық // Егемен Қазақстан. – 2004.
41. Хавьер М. Пиедра. Система кредитного бюро в Казахстане. Расширение доступа к кредитным ресурсам. Успех сбалансированного подхода // Банки Казахстана. – 2003.- №9.
42. Хамитов Н.Н, Банк ісі, Алматы Экономика,2006
43. Хамитова К.Н. Современные проблемы и перспективы краткосрочного кредитования в Казахстане // Банки Казахстана. – 2002. - №2.
44. Нурсеит Н., Нурсеитова Р. Текущее состояние развития и кредитования малого бизнеса // Экономика и статистика. – 2003 - №2.
45. Бобаканова Ж.О. Кредитные риски в банковской сфере и критерии рейтинга банков // Банки Казахстана. – 2002.- №7.
46. Халитова М. Система кредитования в условиях реформирования экономики Казахстана // Саясат. – 2003.- №7.
47. Банковское дело/под ред. д-ра эк. наук Г.С. Сейткасымова – Алматы: Қаржы-қаражап, 1998 г. 35 с.
48. Банковское дело. // Под ред. В.И. Колесникова, А.П. Кроливецкой. – М.: Финансы и статистика, 2003.–342 с.
49. Банковское дело: Управление и технологии: Учебное пособие для вузов / Под ред. А.М. Тамасиева. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001
50. Тавасиев А.М., Москвин В.А., Эриашвили Н.Д.//Банковское дело.//Учебное пособие - Москва: ЮНИТИ-ДАНА, 2007.- 287 с.
51. Банковское дело: Учебник для вузов//под ред. Лаврушина О.И.//Изд. 2-е, перераб., доп. 2005 г. 672 стр.
52. Долан Эдвин Джон и гр. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика.–Ленинград: Два-Три, 2004 г.,448 с.
53. Современный коммерческий банк: управление и операции //Усоскин В.М// Издательство: М.: ИПЦ "Вазар-Ферро"//2004 г., 320
54. Банковское дело//Г.С. Сейткасымов, К.М.Маулетов, А.А.Мусина//курс лекций – Астана:Изд.Каз47ФиМТ
55. Ширинская, Е.Б. Операции коммерческих банков: зарубежный опыт/ Е.Б. Ширинская. - М.: Финансы и статистика, 2003. – 294с.
56. Финансы и Кредиты: Ежемесячное информационно-аналитическое издание № 7 июль 2010/ гл. редактор А. Мукашев
57. Сейткасимова Г.С. “Деньги, кредит, банки”. Алматы 2004г
58. Сушко В., Андронов О., Дробязко А. Анализ структуры балансов крупнейших банков США. // Деловой мир, № 5, 2009, - с. 9-13
59. Информация о деятельности АО «БЦК» /сайт АО «БЦК» - www.centercredit.kz
60. Финансовая отчетность АО «БЦК» за 2008-2010 гг.//сайт АО «БЦК»
61. Биктасов Д.О. Особенности финансового менеджмента в коммерческом банке. // Транзитная экономика, 2010, № 1, - с. 39-42
62. Киселев В.В Управление коммерческим банком в переходный период: Учебное пособие. М.: Издательская корпорация «Логос», 1997. 144 с.: ил.
63. Курманова А.Л. Обзор банковского сектора РК за семь месяцев 2010 года. // Сайт Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций – www.afn.kz
64. Официальный сайт Министерства финансов Республики Казахстан http://www.minfin.kz/index.php?uin=1166587902&chapter=117669689&langrus;
65. Электронная библиотека http://uchebnik.kz/bankovskoe-delo/glava-2-kommercheskie-banki/
66. Маркова О.М., Сахарова Л.С., Сидоров В.Н. Коммерческие банки и их операции.–М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 2009. – 288 с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
2. Банктің қаржы ресурстарын басқару
структурасы ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдалануды
жетілдіру
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..29
2. АТФБАНК АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ
ТАЛДАУ
2.1 АТФБанк Акционерлік Қоғамның экономикалық
сипаты ... ... ... ... ... ... .37
2.2 АТФБанк Акционерлік Қоғамның қаржылық ресурстарын талдау ... ... ..43
2.3 АТФБанк Акционерлік Қоғамның қаржы ресурстарын пайдалану тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..53
3. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .74
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономика жағдайында
өндіріске қаржы жұмсаудың экономикалық тиімділігі бүгінгі күннің өзекті
мәселесі болып отыр. Қаржыны тиімді және ұқыпты жұмсай отырып, мол табысқа
және жетістікке жету негізгі мақсат болып отыр.
Банктің қаржылық жағдайы оның қалыпты өндірістік, коммерциялық және
басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз
етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-
ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қарым-қатынаста болу, төлеу
қабітеттілігі мен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты
бөлігіне қаржы ресурстарын жатқызамыз. Банктің қаржылық тұрақтылығын
бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік,
қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек
терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап,
банктің қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер
қабылдауға болады. Нарық жағдайында банктің өміршеңдігінің кепілі мен жай-
күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады.
Бүгінгі нарықтық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да
маңызды болып отыр.Сондықтан менің дипломдық жұмысымның тақырыбы қазіргі
күні өзекті мәсеслердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен маңызы банктің қаржы ресурстарын
қалыптастырудың экономикалық тиімділігін анықтау, қаржы ресурстарын бөлу
және тиімді пайдалану механизмін талдау болып отыр.
Бұл мақсатқа жетуге келесідей міндеттер қойылады:
- банктің даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
- банктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- банктің қаржылық ресурстары, олардың қалыптасу көздерін талдау, құрамы
мен құрылымы динамикасын зерттеп, баға беру;
- банктің төлем қабілеттілігі мен баланс өтімділігін зерттеу;
- банктің даму перспективасы мен стратегиясына баға беру;
Зерттеу объектісі - АТФБанк акционерлік қоғамының іс
тәжірибесінде қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және пайдалану
тиімділігін экономикалық бағалауы көрсетіліп отыр. Дипломдық жұмысты
орындау барысында АТФБанк АҚ- ның жылдық баланстары, табыстар мен
шығындар есебі, өзге де қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылады.
Зерттеу пәні банктің қаржы ресурстарын талдау.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
- Банктің қаржы ресурстарын қалыптастырудың теориялық аспектілері
негізделді.
- Макро және микро деңгейдегі қаржылық ресурстардың негізгі түрлері
анықталып, нақтыланды.
- Қаржылық ресурстарды қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдаланудың
структурасы мен тәсілдері негізделді.
Дипломдық жұмыстың ақпарат көзі. Мен осы диплом жұмысымды жазу
барысында материалдарды көптеген әдебиеттер, газет-журналдардан сонымен
қатар интернет желісінен, АТФБанк Акционерлік Қоғамының бухгалтерлік
есебінен алдым.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, экономикалық маңызы
көрсетіліп негізделген мақсаттары мен міндеттері, структурасы
қарастырылған.
Жұмыстың бірінші бөлімі үш тараудан тұрады. Оның бірінші бөлімінде
қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың теориялық
аспектілері, екінші бөлімінде қаржы ресурстарын басқару структурасы,үшініші
бөлімінде қаржы ресурстарын бөлу және оны тиімді пайдалануды жетілдіру
негіздері ескерілді. Банктің өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізу үшін
міндетті шарттары мен оның қажеттіліктері тілге тиек етіледі және
халықаралық есеп беру стандарттары, оларды енгізуге байланысты өзгерістер
жайлы сөз қозғалады. Себебі қазіргі кезде мемлекетіміз халықаралық
стандартқа сай болу үшін жаңа есеп беру структурасыне көшті. Бұл тараудың
әрі қарай практикалық бөлімде талдаулар жүргізу үшін маңызы зор.
Жұмыстың екінші тарауы үш бөлімнен тұрады. Оның бірінші бөлімінде
АТФБанк акционерлік қоғамының экономикалық сипаты, қаржылық ресурстарын
талдау, қаржы ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау туралы мәліметтер
берілген.
Үшінші тарау бір бөлімнен тұрады. Оның бірінші бөлімінде банктің
қаржы ресурстарын басқаруды жетілдіру жолдары қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жетуге келесі міндеттер қойылады:
- банктің даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
- банктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- банктің қаржылық ресурстары, олардың қалыптасу көздерін талдау, құрамы
мен құрылымы динамикасын зерттеп, баға беру;
- банктің төлем қабілеттілігі мен баланс өтімділігін зерттеу;
- банктің даму перспективасы мен стратегиясына баға беру;
Нақты осы жұмыстың басты мақсаты – зерттелетін банктің қаржы
ресурстарын қалыптастыру және оны ұйымдастыруды талдау, қаржыны бөліп және
оны тиімді пайдалану механизмін зерттеу болып отыр.
1.БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың
теориялық аспектілері.
Қаржы ғылымы қаржыны тек экономикалық категория, яғни айрықшалықты
өндірістік қарым-қатынастардың жиынтығы ретінде ғана қарастырып қоймайды,
сонымен бірге мақсатты ақшалай қорлар түріндегі олардың материалдық іске
асуын баса көрсетеді. Бұл қорлар қаржылық қатынастардың тұрақты иелері
болып келеді. Олардың қалыптасу көздері және қорлардың өздері ұлттық
шаруашылықтың тиісті буындарының қаржы ресурстары болып табылады. Демек,
қаржылық ресурстар – бұл жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты өндіру,
бөлу және қайта бөлу үдерісінде жасалынатын экономикалық субъектілердің
және мемлекеттің қаржылық әдістердің көмегімен құратын ақшалай қорланымдары
мен ақшалай қорлары. Қаржылық ресурстар ұдайы өндірістің және мемлекеттің
шығындарын жабу үшін қажет. Тап қаржылық ресурстар қаржылық категорияны
баға және басқа құндық категориялардан бөліп алуға мүмкіндік жасайды.
Қоғамдық жалпы өнім мен ұлттық табысты арттыру қаржылық ресурстар өсуінің
басты шарты болып табылады.
Қаржылық ресурстарда негізгі орынды құнның мына элементтері: таза
табыс, қосылған құн салығы, акциздер, кедендік төлемдер, әлеуметтік
мұқтаждарға төленетін жарналар және амортизациялық аударымдар алады.
Қаржы мен қаржылық ресурстар - бара-бар ұғымдар емес. Қаржылық
ресурстар өзінше қаржының мәнін анықтамайды, оның ішкі мазмұны мен қоғамдық
арналымын ашпайды. Қаржы ғылымы тап мұндай ресурстарды жасау, бөлу және
пайдалану негізінде туындайтын қоғамдық қатынастарды зерделейді; ол
қаржылық қатынастар дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Қаржылық ресурстар жалпы қоғамдық өнімнің 60%- ға жуығын құра отырып,
мемлекеттің қаржылық қуатының көрсеткіші болып табылады. Қоғамдық өнім мен
ұлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу үдерісінде қалыптаса отырып,
олар түпкілікті пайдалануға, яғни негізгі құрал-жабдықтарды толтырға,
ұлғаймалы ұдайы өндірісті қамтамасыз етуге және жалпымемлекеттік қажеттерді
қанағаттандыруға қоғам жұмсайтын материалдық ресурстардың бір бөлігінің
ақша көрінісі болып табылады. Қоғамдық өндіріс үдерісінде қаржылық
ресурстар неғұрлым көп жасалса, соғұрлым ол тиімдірек болады. Сонымен бірге
бүкіл ұдайы өндірістің тиімділігін арттыру проблемасын шешу және
экономикалық өсудің қарқынын тездету ұлттық шаруашылықта қаржалық
ресурстарды тиімді пайдалануға байланысты.
Қаржылық ресурстардың құрамында олардың аса маңызды екі бөлігін бөліп
көрсетуге болады:
Біріншіден мемлекеттің кірістері. Олар республикалық және жергілікті
бюджеттерде шоғырланады. Мемлекеттің кірістері заңнамалық тәртіппен
бекітіледі және мемлекеттік функцияларына сәйкес жұмсалады. Мемлекеттің
кірістерін жұмылдырудың негізгі структурасы салықтар, қарыздар мен
лотереялар, сыртқы көздерден түсетін түсімдер;
Екіншіден бюджеттен тыс қражаттар. Олар шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қарамағында болады. Олардың пайда болуы мемлекеттің мақсатты
шығыстарымен байланысты. Бюджеттен тыс ресурстар автономды арнаулы қорлар,
арнаулы қаржы жоспарлары, қазынашылық шоттар түрінде болып келеді. Бұл
қорлардың қаражаттары экономиканы мемлекеттік реттеудің мүмкіндіктерін
кеңейтеді. Бюджеттен тыс қаражаттардың оғаштығы мемлекетке қаржылық
ресурстардың жалпы сомасын жасыруға, қаржылық бақылауды әлсіретуге, нағыз
қаржылық жағдайда бұрмалауға мүмкіндік жасайды. Бюджеттен тыс қаражаттардың
жалпы сомасын анықтау қиын, өйткені ол көптеген қорлар мен қаржыландырудың
дара жоспарлары арасында шашырап кеткен.
Қаржы ресурстары мен капитал компания қаржыларын талдаудың негізгі
объектілері болып табылады. Реттелетін нарық жағдайында қаржыгер үшін нақты
объект болып табылатын және жаңа кірістер алу мақсатында оған әрдайым әсер
ете алатын капитал түсінігі көбінесе қолданылады. Капитал – бұл компания
айналымға салған және бұл айналымнан кірістер әкелетін қаржылық
ресурстардың бір бөлігі.
Қаржылық ресурстардың көздері қоғамдық өнім құнының келесідей
элементтерінен тұрады:
- амортизациалық аударымдар С;
- мемелекеттік салықтар V;
- таза пайда m;
Амортизалық аударымдар, айналым қаражаттары, табиғи орта мен
минералдық-шикізат базасын толықтыруға аударылатын аударымдар, компания
өнімінің өзіндік құнында материалдық шығындардың құрамына кіретін төлемдер
құрылады.
Мемлекеттік салықтар, әлеуметтік мұқтаждарға аударылатын
аударымдар (салықтар), қарыдар мен лотереялар бойынша түсімдер сияқты
қаржылық ресурстардың көззі болып табылады.
Таза табысты (пайданы), жанама салықтарды, сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін табыстар мен түсімдерді (кеден баждары, кедендік рәсімдер
үшін төлемақы) кіріктіреді.
Қаржылық ресурстардың бір бөлігі қоғамдық өнімнің бірнеше
элементтерінің құрамында кешенді түрде қалыптасады. Мәселен, шаруашылық
органдар деңгейінде өнім, жұмыстар немесе қызметтер өндіруге және оларды
өткізуге жұмсалатын шығындарға тура келетін салықтар, алымдар және арнаулы
қорларға аударылатын аударымдар, жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдері –
роялти, бонустар, көлік құралдары салығы, мемлекеттік баж, ластандыратын
заттардың шығарылуы мен тасталынуы және қалдықтарды орналастыру мен
төлемдер және басқалар түрінде ресурстар қалыптасады. Сонымен осы қаржылық
ресурстарды кесте түрінде көрсететін болсақ:
Кесте 1
Қаржылық ресурстардың құрамы
Жалпы қоғамдық өнім
С V M
Материалдық шығындар Қажетті өнім Қосымша өнім
Өзіндік құн (шығындар)
Ұлттық табыс
Аморти-зАйналым Матери-ал
ациялық қара-жатдық
аударым-тары шығын-дар
дар құрамын-д
ағы
төлемдер
Әлеуметтік қорларға Таза табыс (пайда)
аударылатын аударымдар
(әлеуметтік салық)
Жанама салықтар
Халықтан алынатын
салықтар
Қарыздар Жанама салықтар
(Қосылған құн
салығы, акциздер,
басқалары)
Ерікті жарналар
Табиғат ресурстары үшін төлемдер
Сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін
түсімдер
Баждар, лицензиялар үшін төлемдер, тіркеу алымдары
Табиғатты қорғау қорларына төленетін төлемдер
Мемлекеттік мүлікті сатудан (жекешелендіруден) түсетін түсімдер
Сыртқы көздерден түсетін түсімдер (инвестициялар, қарыздар, трансферттер,
гранттар)
Қайнар көзі: С.Құлпыбаев, В.Д Мельников Қаржы негіздері
Мемлекеттік қаржылық ресурстардың көзі сонымен бірге мемлекеттік
кредит, инвестициялар арқылы тартылған қаражаттар болып табылады.
Қаржы ресурстардың көздері макродеңгейде, яғни мемлекет деңгейінде
және микродеңгейде, яғни шаруашылық жүргізуші субъект деңгейінде іс-әрекет
ететін көздер болып бөлінеді:
Макродеңгейдгі қаржылық ресурстардың көздері:
Ішкі жалпы өнім;
Ұлттық байлық
Тартылған (қарыз) ресурстары және басқалары.
Микродеңгейдегі қаржылық ресурстардың көздері:
меншікті қаржылық ресурстардың көздері: өнім өткізуден түскенн табыс
(компания ресурстарын қалыптастыруға мүмкіндік береді);
Субъектінің сыртқы экономикалық қызметі; мүлік (сатуға болатын
ғимараттар, жабдықтар және өзег активтер);
Шаруашылқ жүргізуші субъектінің меншікті қаражаттарына теңестірілген
қаражаттар (олар субъектінің қарамағында болады): тұрақты пассивтер
нысанындағы жалақы; қосымша жалақы – жұмыскерлердің демалыстарын төлеуге
арналған ақша (есептелінеді, бірақ шаруашылық жүргізуші субъектінің
қармағыда болады);
Тартылған қаражаттар (бұл банктің қаржы рыногында – бағалы қағаздар,
несие капиталдар және т.б рыногында қалыптастыратын қаражаттары); акциялар
мен облигацияларды сату; қарыз- қаражаттар;
Қаражаттарды қайта бөлу тәртібімен алынатын көздер: жоғары
инстанциялардан (министрліктерден бюджеттен) алынатын қаражаттар; сақтық
өтемдерді (сақтандыру- қаражаттарды қайта бөлу әдісі).
Макродеңгейдегі қаржылық ресурстардың негізгі түрлері болып мыналар
табылады: Халықаралық валюта қорының және басқа халықаралық ұйымдардың
кредиттері, Ұлттық банктің ішкі кредиттері;салықтар; бюджетке төленетін
басқадай төлемдер; бюджеттен тыс қорларға аударылатын аударымдар және
өзгедей түрлері.
Микродеңгейдегі қаржылық ресурстардың түрлеріне мыналар жатады: пайда
(шаруашылық жүргізуші субъектінің таза табысы); амортизацияқ аударымдар;
кредиттер; сақтық өтемдер; істен шыққан мүлікті сатудан түскен түсім- ақша;
орнықты пассивтер; құрылыстар ішкі ресірстарды жұмылдыру; серіктестіктер
мен кооперативтер мүшелерінің үлестік және басқа жарналары; меншікті бағалы
қағаздары сатудан алынған табыстар; жоғары құрылымдардан аударылған
қаржылық ресурстар; бюджет субсдиялары және басқалар.
Қаржылық ресурстар орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болып
бөлінеді
Орталықтандырылған қаржылық ресурстар бюджет және макродеңгейдегі
ұдайы өндірістің қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.
Орталықтандырылмаған қаржылық ресурстар шаруашылық жүргізуші
субъектілерде қалыптасада және өндірісті кеңейтуге, компания
жұмыскерлерінің әлеуметтік – мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға
пайдаланылады. [1]
Мұндай қағида банктің қаржы ресурстары мен капиталының арасындағы
қағидалы айырмашылық кез келген уақытта қаржы ресурстары банктің
капиталынан не үлкен, не тең болатынына негізделеді. Мұнда теңдік
жағдайында банктің қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржы
ресурстары айналымға жіберілген деп есептеледі. Алайда бұл капитал мөлшері
қаржы ресурстары мөлшеріне қаншалықты жақындаса, компания соншалықты тиімді
жұмыс істейтінін білдірмейді.
Қазіргі нарықтық жағдайда қызмет етіп тұрған компаниядарда қаржы
ресурстары мен капиталдың тең болуы мүмкін емес. Қаржылық есептемеде қаржы
ресурстары мен капиталдың арасындағы айырмашылық көрінбейтіндей етіп
құрылады. Стандартты қаржылық есептемеде қаржы ресурстары міндеттемелер
және капитал түрінде көрінеді.
Қазіргі нарық жағдайында кәсіпкерлік және ссудалық капиталдар тығыз
байланысты. Қазіргі нарықтық шаруашылық бірталай сарапталынған. Сараптау
бүгін нарықтық шаруашылық және оның қаржылық жүйесінің тұрақтылығын
қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі болып табылады. Бірақ
сараптауды тереңдету қаржылық ағымдар мен капиталдың қиындатылуына,
қаржылық тәжірибеде арнайы құралдарды пайдалануды кеңейтілуіне әкеледі, ал
бұл банктің қаржылық жұмысын қиындатады.
Қазіргі нарықта банктің капиталы ақшалай түрде ұзақ уақыт бойы қала
алмайды, себебі ол жаңа табыстар әкелуі тиіс. Банктің кассасында немесе
банктік есептесу шотында ақшалай қаражаттардың қалдығы ретінде капиталдың
болуы компанияға кіріс әкелмейді. Капиталдың ақшалай нысанынан өндірістік
нысанына айналу қаржыландыру деп аталады.
Қаржыландырудың екі түрі бар. Олар: ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Мұндай бөлу банктің қаржылық ресурстары мен капиталының нысандары
арасындағы қатаң байланыспен негізделген.
Компанияны құру кезінде оның жарғылық капиталына салымдар ақшалай
қаражаттар, материалды және материалды емес активтер болуы мүмкін. Жарғылық
капиталға салым ретінде активтерді беру кезінде оларға меншік құқығы
шаруашылық жүргізуші субъектіге көшеді, яғни инвесторлар осы объектілерге
меншік құқығын жоғалтады. Сонымен, банктің ыдырауы немесе қоғам не
серіктестік құрамынан қатысушының шығуы жағдайында инвестордың тек мүлік
қалдығы шегінде өз үлесін өтеуге ғана құқығы бар. Сәйкесінше, жарғылық
капитал банктің инвесторлар алдындағы міндеттемелер сомасын көрсетеді. [1]
Жарғылық капитал қаражаттарды алғашқы инвестициялау кезінде
қалыптасады. Оның мөлшері компанияны тіркеу кезінде жарияланады, ал
жарғылық капиталдың мөлшерінде кез келген түзетулер (акцияларды қосымша
эмиссиялау, акциялар номиналды құнын төмендету, қосымша жарналар салу,
жаңа қатысушыны қабылдау және т.б.) қызмет етіп тұрған заңнамада немесе
құрылтайшы құжаттарында қарастырылған жағдайлар мен тәртіпте ғана
жіберіледі.
Жарғылық капитал қаражаттардың қосымша көздердің (эмиссиялық табыс)
пайда болуымен жүргізілуі мүмкін. Бұл қаражат көзі акцияның алғашқы
эмиссиясын номиналдан жоғары бағамен сату кезінде пайда болады. Бұл
сомаларды алу кезінде олар қосымша капиталға есепке алынады.
Банктің меншікті капиталының құрылымын келесі кестеден байқауға
болады:
Кесте 2
Банктің меншікті капиталының құрылымы.
Қайнар көзі: Қаржы, ақша айналысы және несие Смағұлова Р.О.,
Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыпалдиева Ж.Ш. Алматы:экономика 2008
Өнім өндірісі, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету процесінде
өткізуден түскен түсім сомасымен анықталатын жаңа құн пайда болады.
Өткізуден түскен түсім өнім өндірісіне шығындалған қаражаттарды өтеу,
ақшалай қаражаттар қорының қалыптасудың негізгі көзі болып табылады, оның
өз уақытында түсуі қаражаттар айналымдылығының үздіксіздігін, компания
қызметі процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Өткізуден түскен
түсімнің уақытында түспеуі табыстың төмендеуіне, келісімшарттық
міндеттемелердің орындалмауына, айыппұлдық санкцияларға әкеледі.
Түсімді қолдану бөлу процестерінің алғашқы кезеңін көрсетеді.
Өткізуден түскен түсім банктің шикізатқа, материалдарға, отын, энергия,
басқа да еңбек материалдарына, сонымен қатар компанияға көрсетілген
қызметтерге материалды шығыстарды өтейді. Өткізуден түскен түсім кейінгі
бөлу негізгі құралдар мен материалды емес активтерді ұдайы өндіру көзі
ретінде амортизациялық аударымдар қалыптасуымен байланысты. Өткізуден
түскен түсімнің қалған бөлімі – жалпы табыс немесе еңбекақыны төлеуге және
банктің табысын қалыптастыруға, сонымен қатар бюджеттен тыс қорларға
аударымдар, салықтар және басқа да міндетті төлемдерге бағытталған қайта
құрылған құн.
Өткізуден түскен түсім қаражаттардың айналымдылығының аяқталуын
білдіреді. Өткізуден түскен түсім түспестен бұрын өндіріс шығыстары және
айналыстары айналым қаражаттар көздері есебінен қаржыландырады. Қызметке
алынған қаражаттар айналымының нәтижесі – шығыстарды өтеу және
қаржыландырудың меншікті көздерін құру: амортизациялық аударымдар және
табыс.
Табыс және амортизациялық аударымдар өндіріске салынған қаражаттар
айналымының нәтижесі болып табылады және банктің меншікті қаржылық
ресурстарына жатады.
Амортизациялық аударымдардың тағайындалуы – негізгі өндірістік қорлар
мен материалды емес активтерді ұдайы өндіруді қамтамсыз ету. Экономикалық
мәні бойынша амортизация – бұл негізгі құралдар және материалды емес
активтер (сонымен қатар құны аз және тез тозатын заттың) құнының олардың
өндірілетін өнімдерге және тозу мөлшеріне байланысты біртіндеп көшіру
процесі. Бұл инвестициялық процесті қаржыландырудың мақсатты көзі.
Экономикалық категория ретінде табыс – бұл қосымша еңбекпен
қалыптастырылған таза табыс. Табыс кәсіпкерлік қызметтің қаржылық
нәтижелерін сипаттайтын экономикалық көрсеткіш болып табылады. Бұдан басқа,
табыс арқылы оны бөлу және пайдалану процесінде материалды қызығушылық
қағидасы, сонымен қатар материалды жауапкершілік қағидасы орындалады.
Компания қолында қалатын табыс – бұл оның қажеттіліктерін қаржыландырудың
көп мақсатты көзі, бірақ оны пайдаланудың негізгі бағыттарын жинақтау және
тұтыну ретінде анықтауға болады. Жинақтау және тұтыну табысты бөлу
пропорциясы банктің даму перспективасын анықтайды.
Табыс экономикалық мазмұны бойынша түрлі қажеттіліктерді қаржыландыру
көзі болып табылады. Оны бөлгенде мемлекет түрінде жалпы қоғам мүдделері,
банктің кәсіпкерлік мүдделері және оның жеке қызметкерлерінің мүдделері
қиылысады. Амортизациялық аударымдарға қарағанда табыс компания қолында
толығымен қалмайды, салық түріндегі оның маңызды бөлігі бюджетке түседі, ал
ол компания мен мемлекет арасында таза табысты бөлу бойынша қаржылық
қатынастар сферасын анықтайды.
Бұл табыстың бөлігінен кейін қалдық бөлу – банктің артықшылығы.
Жинақтауға бағытталатын амортизациялық аударымдар мен табыс бөлігі
банктің ақшалай ресурстарын құрайды. Олар банктің өндірістік және ғылыми-
техникалық дамуына, қаржылық активтердің – бағалы қағаздарды сатып алу,
басқа компаниялардың жарғылық капиталына салымдар ретінде қолданылады.
Жинаққа пайдаланылатын табыстың басқа бөлігі банктің әлеуметтік дамуына
бағытталады. Табыстың бір бөлігі тұтынуға пайдаланылады, оның нәтижесінде
компания мен тұлғалардың арасында қаржылық қатынастар туындайды.
Табысты бөлу арнайы қорлар (жинақ қоры, тұтыну қоры, резервтік қорлар)
құру жолымен немесе жеке мақсаттарға таза табыстарды тікелей шығыстау
жолымен жүргізілуі мүмкін. Бірінші жағдайда компанияда қаржылық жоспарға
қосымша ретінде тұтыну және жинақ қорын шығыстаудың қосымша смета жасалады.
Екінші жағдайда табысты бөлу қаржылық жоспарда көрсетіледі.
Жинақ қоры ғылыми - зерттеу, жобалық, конструкторлық және
технологиялық жұмыстарға, өнімнің жаңа түрлерін, технологиялық процестерді
жасау және қамтуға, технологиялық реконструкция, ұзақ мерзімді қарыздар
және ол бойынша пайыздарды өтеумен, қысқа мерзімді қарыздар бойынша
пайыздарды өтеумен байланысты шығыстарға, табиғатты қорғау шараларын өткізу
бойынша шығыстарға, басқа компаниялардың жарғылық капиталын құруда
қатысушылардың салымдары ретінде жарналарға, егер компания бірлестіктер,
ассоциациялар, концерндер құрамына кірсе, оларға жарналарға және т.б.
жұмсалады.[6]
Тұтыну қоры әлеуметтік даму мен әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалады.
Оның есебінен компания балансында орналасқан әлеуметтік-тұрмыстық
бағытындағы объектілерді пайдалану бойынша шығыстар, өндірістік емес
бағыттағы объектілердің құрылысы, денді сауықтандыратын және мәдени-
массалық шараларды жүргізу, материалды көмек көрсету, кейбір әлеуметтік
сыйақылар төлемдері қаржыландырылады.
Табыс – резервтік қорды құрудың негізгі көзі. Бұл капитал шаруашылық
қызметтен мүмкін болатын шығындар мен зияндарды өтеу үшін арналған.
Резервтік капиталды құру тәртібі компания қызметін реттейтін нормативтік
құжаттармен, сонымен қатар оның құрылтайшы құжаттарымен анықталады.
Қазіргі шаруашылық жүргізу жағдайында компанияларда амортизациялық
аударымдар мен табысты бөлу және оны пайдалану арнайы ақшалай қорларды
құрумен байланысты болмайды. Амортизациялық қор құрылмайды, табысты арнайы
бағытталған қорларға бөлу компания қолында болады, бірақ банктің қаржылық
ресурстарын пайдалануды көрсететін бөлу процестерін мәнін ауыстырмайды.
Компания қаражаттарының көзі ретінде қосымша капитал негізгі құралдар
мен басқа материалды құндылықтарды жоғары бағалау нәтижесінде
қалыптастырылады. Нормативтік құжаттар оны тұтыну мақсаттарына қолдануға
тиым салынады.
Қаражаттардың арнайы көздері әлеуметтік бағыттағы және мақсатты
қаржыландыру қорлары болып табылады: қайтарымсыз алынған құндылықтар,
сонымен қатар әлеуметтік-мәдени және коммуналды-тұрмыстық бағыттағы
объектілерді ұстаумен байланысты өндірістік емес қызметті қаржыландыруға,
толық бюджеттік қаржыландыруда тұрған шығыстарды қаржыландыруға қайтарымсыз
және қайтарымды мемлекеттік қаржы бөлу.
Қатынас ретінде компания қаржылары шаруашылық қызмет процестерінде
қалыптасқан экономикалық қатынастар бөлігі болып табылатындықтан оларды
ұйымдастыру қағидалар банктің шаруашылық қызмет негіздерімен анықталады.
Осыған байланысты қаржыларды ұйымдастыру қағидаларын келесідей
қалыптастыруға болады:
коммерциялық-шаруашылық есеп ( қаржылық қызмет саласындағы
дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шарушылық
қызметінің қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін
жауаптылық, банктің қызметіне бақылау жасау);
жоспарлылық;
меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
қаржы резервтерінің болуы;
1. Коммерциялық (шаруашылық) есеп – компаниялар мен ұйымдардың
шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты мен басты
әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты компанияға оның қызметі үшін, оның
жарғылық капиталын құрайтын қажетті негізгі және айналым құралдары
(капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді. Шаруашылық
жүргізудің әдісі ретіндегі коммерциялық есеп қағидаты шығындарды шаруашылық
қызметтен алынған табыспен өлшеуді және табыс алуды талап етеді.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен
өзін-өзі қаржыландыру болып табылады.[4]
Өзін-өзі өтеушілік – шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол
банктің өз өнімін (орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді)
өткізуден түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру және жеткізілім жөніндегі
бүкіл шығындарды өтеуді білдіреді. Өзін-өзі өтеушіліктің төменгі шегі –
залалсыздық, яғни кірістер мен шығыстардың сандық теңдігі. Шығындарды өзін-
өзі өтеушілікке жету – компания өнім өндіруді игеру, шаруашылық процестерді
күйіне келтіру, нарықтық ортаға бейімделу кезіндегі компания қызметінің
бастапқы кезеңінің мақсаты. Нарықтық қатынастар жағдайында жақсы даму
перспективасы бар немесе басым маңызы бар шаруашылықтар сыртқы қолдауды
пайдалана алатындықтан компания рентабельді жұмыс істеуі тиіс; бірінші
жағдайда олардың кредит ресурстарын пайдалану, екіншісінде бюджеттік
қаржыландыруды пайдалану мүмкіндігі бар.
Өзін-өзі қаржыландыру – нарықтық экономика жағдайында компаниялардың
шаруашылық қызметінің табысты болуының міндетті шарты. Бұл қағидат өнім
өндіру мен банктің өндірістік-техникалық базасын ұлғайту жөніндегі
шығындардың толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір компания өзінің ағымдағы
және күрделі шығындарын меншікті көздері есебінен жауып отыратындығын
білдіреді.
Өзін-өзі қаржыландыру компаниялардың толық қаржы дербестілігімен және
жауапкершілігімен тығыз байланысты. Оларға өздерінің меншікті ресурстарын
өз бетінше ұйымдастырып басқаруға, тартылатын және қарыз қаражаттарын
іздестіріп, айналымға салуға құқық берілген. Мемлекет компаниялардың қаржы
ресурстарын қайта бөле алмайды. Қаржы қатынастарын мемлекет тарапынан
реттеу бюджетке салық алудың, амортизациялық қорды қалыптастырудың,
валюталық түсім-ақшаны бөлудің, бағалы қағаздарды өткізудің, шығындары
өзіндік құнға жатқызудың және т.б. жүйесі мен тәртібін белгілеу арқылы
жүзеге асырылады.
Қаржылық жауапкершілік пен мүдделік – бір процестің – шаруашылық
жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталандырмаларын жасау мен іске асыру
процесінің екі жағы.
2. Жоспарлылық қағидаты банктің қаржылық қызметі өндірістің
мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген структурасыне
жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы
алдын ала қарастырылатынын білдіреді.
3. Компаниялар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі
қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары –
мемлекеттік, жеке меншік, шетел мемлекеттерінің және олардың заңи ұйымдары
мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының мемлекет
кепілдігінде жүзеге асырылады. Меншіктенуші өз білгенінше өзінің мүлкіне
иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдастырады, оған қатысты заңға
қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез келген шаруашылық
және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін пайдаланады.
4. Компаниялардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты –
басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал,
тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі әдістермен өндірістік және
әлеуметтік қорлардың мөлшеріне пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты
нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша
болатын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажет
қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте қаржы жоспарында
қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен байланысты шығындарды
қаржыландыруға арналған.[1]
1. Банктің қаржы ресурстарын басқару структурасы.
Банктің қаржы ресурстарын басқарудың басты мақсатына жету, яғни қысқа
және ұзақ мерзімді перспективада оның меншік иелерінің жағдайын
максимизациялау келесі негізгі міндеттерді шешумен байланысты:
1. ұйымның жақсы шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қажет қаржылық
ресурстардың жетккілікті көлемін қалыптастыру;
1. инвестициялау бағыты бойынша қалыптасқан қаржылық ресурстарды бөлуді
оңтайландыру;
2. ұйымның қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану процесстерін
тиімді бпақылауды қамтамасыз ету.
Ұйымның қаржы ресурстарын басқарудағы барлық аталған міндеттері өзара
өте тығыз байланысты және ұйымның қаржы менеджментінің үш негізгі құрамдас
бөлігінің көрінісі болып табылады:
1. Оңтайлы қаржылық шешім қабылдау;
2. Оңтайлы инвестициялық шешім қабылдау;
3. Қабылданған қаржылық және инвестициялық шешімдерді
жүзеге асыруды бақылау бойынша тиімді іс – шаралар
жасау.
Команпияның қаржы ресурстарын басқару мазмұнын кезекті әрекеттер,
яғни басқару функцияларының жиынтығы ретінде қарастырамыз. Олардың
құрамынан басқару шешімін қабылдауды және қамсыздандыру функцияларын
болжайтын, басқару шешімін қабылдауды болжамайтын, бірақ қаржы ресурстарын
басқарудың негізгі функциялары бойынша шешім қабылдауда ақпараттық
қамсыздандыруды қалыптастыратын негізгі функцияларды ажыратуға болады.[7]
Банктің қаржы ресурстарын басқарудың негізгі функцияларын қарастыратын
болсақ. Алдағы кезеңге қаржы ресурстарын жоспарлау банктің қаржы
ресурстарын пайдалану бойынша, яғни инвестициялық шешімдер және қаржы
көздерін таңдау және қажетті қаржы ресурстарын тарту, яғни қаржылық
шешімдер қабылдаумен, сондай-ақ қабылданған шешімдерді орындауды тұрақты
бақылау (мониторинг) жүйесін жасаумен байланысты.
Банктің қаржы ресурстарын жоспарлау процесінде мыналар жүзеге
асрылады:
1. Банктің инвестициялық мүліктерін және қаржыландыру мүмкіндіктерін
талдау;
2. Күтілмеген жағдайларды болдырмау және ресурстағы және болашақтағы
шешімдер арасындағы өзара байланысты түсіну үшін ресурстағы
шешімдердің нәтижелерін болжау;
3. Бірқатар шешімдерден таңдап алынған шешімді негіздеу (осы нұсқа
жоспардың соңында көрсетіледі);
4. Банктің қаржы жоспарында белгіленген мақсаттармен салыстырғанда жеткен
нәтижелерін бағалау.
Қаржы ресурстарын жоспарлау обьектісі болып ұйымның ақша
қаражаттарын қорларын қалыптастыру және пайдалану болып табылады. Ал
нәтижесі – табыстар мен жинақталымдарды, яғни қаржылық жоспарларды құру
және пайдалану.
Қаржылық жоспарды жекелеген қаржылық көрсеткіштер бойынша тапсырма
ретінде, қаржылық көрсеткіштермен көрсетілген бизнес – жоспар ретінде
немесе компания дамуының көрсеткіштерінің өзара байланысын қамтамасыз
ететін баланстық құжат ретінде қарастыруға болады. Жекелеген көрсеткіштер
бойынша жоспарлы тапсырмалар барлық пайдаланылатын ресурстардың түрлерін
сәйкестендіруді талап етеді: материалдық, еңбектік, қаржылық.
Қаржы ресурстарын жоспарлау әр түрлі көздер есебінен болжанған қаржы
ресурстарының түсімін бағалау, сондай-ақ қалыптастырылатын ақша
қаражаттарының қорларының құрамы мен құрылымын реттеу арқылы жүргізіледі.
Жоспарланатын құжаттарды дайындау үшін ақпараттың үш түрі қолданылады:
басшылардың, басқарушылардың бағалауы;
өткен кезеңдердің қаржылық көрсеткіштері;
алдағы қаржылық қызметтің күтілетін жай-күйі.
Қаржылық жоспарларды жүзеге асырудың екі негізгі әдісттемелік тәсілін
ажыратуға болады. Олардың біріншісі, басқарма бұрын таңдап алынған қаржылық
саясатты жалғастыратындығын күту. Қаржылық саясаттағы өзгерістерді
жақтаушылар қауіп төндіретін жресурссыз оқиғаларды ескерту және өзгеріс
енгізудің қажеттігін дәлелдеу үшін бұл тәсілді жиі пайдаланады. Қаржылық
жоспарлау қаржылық тәсілінің негізінде компания басқармасының қаржылық
саясаты бірқатар өзгерістерге ұшырайтындығын болжау жатыр. Бұл жағдайда
қаржылық жоспарлаудың міндеті – ұйымның қаржылық қызметі мен қаржылық
жағдайына басқарманың жаңа бағытының мүмкін болатын әсерін көрсету.
Қаржы ресурстарын жоспарлауда маңызды орын – нақты қажет болып
табылатын бірақ, қаржылық болжам оны бағалау мен қабылдаудан кейін ғана
қаржылық жоспар болатындықтан жеткіліксіз элемент болып табылатын оларды
болжай алады. Сондықтан, қаржылық болжауды қаржылық жоспарлаудың маңызды
құрамдас бөлігі ретінде сипаттауға және банктің болашақтағы қаржылық
дамуының мүмкін жолдарын зерттеу мен жасау ретінде анықитауға болады. Оның
міндеті – болджанаған кезеңде қажет қаржылық ресурстар көлемін анықтау
оларды қалыптастыру мен орындалып жатқан тенденцияларды талдау негізінде
және оларға әр түрлі факторлардың әсерін ескерумен айтарлықтай тиімді
пайдалану бағытын табу. Болжау банктің нарықтағы тұрақты жайы мен берік
қаржылық тұрақтылығына жетуді қамтамасыз ететін қаржылық саясатты жасаудың
мүмкін болатын баламаларын қарастыруға мүмкіндік береді. Қаржылық болжау
көмегімен қаржылық ресурстардың болуымен инвестицияға қажеттіліктерді
үйлестіре отырып, компания қызметінің түрлі бағыттарын өзара анықтайды; ол
әр түрлі әдетте қарама қайшы мақсаттарды – мысалы, банктің жалпы
ресурстарындағы қарыз қаражаттарының үлесін сату көлемінің арттырумен бір
уақытта төмендетуді сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Қаржылық болжау
банктің қаржылық дамуының әр түрлі көріністерін салыстыруға және алынған
ақпаратты жүйелендіру және мәнін ашу негізінде олардың ішінен ең оңтайлы
нұсқаны таңдауға мүмкіндік береді. Қаржылық болжау кезінде инфляциялық
құрамдауыштар міндетті түрде ескерілуі және оған барлық есептеулерді
түзетулер жасалуы өте маңызды.
Қаржы ресурстарының қозғалысын ұйымдастыру өз кезегінде оны құрайтын
қаржыны басқару жүйесінің бірі болып табылатын ақша қорларын басқару
механизмін қалыптастырумен байланысты, және екі аспектіні кіріктіреді:
Олардың қалыптасу көздерін анықтау мен оңтайландыру және жинақталатын ақша
қаражаттарын тиімді пайдалану. Отандық экономикалық әдебиеттерде ұйымның
қаржыларын басқару жүйесі “қаржылық механизмі” деп аталады, ол аталған
мақаланың авторларының пікірінше “бір бағытты” болып сипатталуы мүмкін
себебі, ұйымның қаржы ресурстарын пайдалануды қарастырмай, тек оларды
қалыптастыруға ғана мән береді. Сондықтан, “қаржылық механизмі” терминін
“қаржылық – инвестициялық механизм” терминіне өзгерту керек, себебі осы
атау ғана қаржы менеджментінде қабылданатын егізгі шешімдердің 2 негізгі
шешімдерін жүзеге асыру процессін көрсетеді: қаржылық және инвестициялық.
Ұйымның қаржы ресурстарының қозғалысын реттеу қаржылық жоспарды жүзеге
асыру кезінде туындайтын, одан ауытқұуларды жою процессі ретінде
қарастырылуы мүмкін. Инвестициялық және қаржылық шешімдерді жүзеге асырумен
және осы шешімдерде негізге алынған мақсаттарға жету үшін олардың
тиімділігінің жетіспеуі жағдайында оларға сәйкес қаржы ресурстарының
қозғалысын орындаумен байланысты барлық ұйымдастырушылық – техникалық іс
шаралар реттелуі мүмкін. Мұндай іс шараларға мыналар жатады:
– инвестициялық бағалау процессі;
– шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық ресурстарын және оның құрамдас
бөліктерін пайдалану процесі;
– шаруашылық жүргізуші субьектінің негізгі және айналым капиталын,
меншікті және қарыз қаражаттарын басқару бойынша нақты іс әрекеттер және
тағы басқалар.
Сонымен қатар, бақылау іс- шаралары да реттелуі мүмкін, мысалы:
қаржылық ақпарат мониторингінің процесі немесе ішкі қаржылық тексеру
нәтижелері басқару шешімдерін жасау структурасы бойынша, егер олардың
тиімділігі аз болса.
Банктің қаржы ресурстарын басқару бойынша шешім қабылдау мен жүзеге
асыруға, сондай – ақ сәйкес бақылау іс-шараларын жасау және жүзеге асыруға
жауапты қызметкерлерді мотивациялау (ынталандыру) яғни, соңғы нәтижеде
банктің жұмысшыларын мотивациялау да маңызды болып табылады. Аталған
жағдайда мотивациялау функциясы компания қаржыгерлерінің айтарлықтай тиімді
жұмысын қамтамасыз ететін материалдық және моралдық ынталандыру жүйесін
жасау мен пайдалануға негізделуі тиіс.
Комапнияның қаржы ресурстарының қозғалысын бақылау (мониторинг) нақты
қаржы ресурстарының ұйымның жоспарланған ақша қаражаттары бюджетіне
сәйкестігін тексеруге, сондай-ақ тексеру нәтижелеріне сәйкес келетін
басқару шешімдерін жасауға бағытталған.
Банктің қаржы ресурстарын басқаруды қамтамасыз ететін функциялар
ретінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық талдау қарастырылуы мүмкін.
Бухгалтерлік есеп – бұл белгілі бір ұйым туралы қаржылық ақпаратты
қадағалау, өлшеу, өңдеу және беруді жүзеге асыратын жүйе. Аталған жағдайда
оның негізгі міндеті – ұйымның осы ақпаратты оның қаржы ресурстарын
басқару бойынша шешім қабылдауға пайдалану мақсатын қамтамасыз ету. Бұл
кезде қаржы қаражаттарының шоттары бойынша жатқызуға және ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы мәліметтерге ерекше көңіл бөлген жөн.
Қаржылық талдауды банктің қаржы ресурстарын басқару жүйесіндегі
талдау, яғни банктің нарықтық құнын арттыру, резервтерін анықтау және
тиімді қалыптасуды қамтамасыз ету мақсатында оның қаржылық жағдайы мен
қаржы ресурстарын зерттеу ретінде қарастыруға болады.
Қаржы ресурстарын басқаруды қамтамасыз ету мәселелері шеңбері
айтарлықтай кең, солай бола тұра, олардың ішіндегі бірінші кезектегісі
–банктің өзінің шаруашылық қызметін сәтті жүргізу үшін қажетті қаржы
ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады. Бұл жағдайда, банктің нақты
қанағаттандырылатын сыртқы көздері есебінен қаржыландыруға қажеттіліктің
дұрыс есептелуі ерекше мәнге ие. Сондықтан, банктің қаржы ресурстарын
басқару элементі ретінде қаржылық талдау құрылымы үш құрамдас элементтерден
тұрады:
1. Қаржылық жағдайды талдау;
2. Тәуекелді талдау;
3. Қаржыландыруға қажеттілікті талдау.
Қаржылық жағдайды талдау барысында ұйымның өз қызметін қаржыландыру
қабілеті, яғни қалыпты қалыптасуы үшін қажет қаржы ресурстарымен
қамсыздандырылғандығы, оларды орналастыру мақсаттылығы мен пайланау
тиімділігі зерттеледі. Талдаудың ақпараттық базасы – банктің бухгалтерлік
қаржылық есеп беру мәлііметтері. [1]
Банктің қаржылық жағдайын талдау екі бағытқа бөлінеді:
қаржылық коэффициенттерді талдау;
қаржылық ресурстарды талдау.
Қаржылық коэффициенттерді талдау банктің қаржылық жағдайын
статистикалық бағалауға мүмкіндік береді, ал қаржылық ресурстарды талдау –
ұйымның қаржылық динамикасын, яғни банктің қаржы ресурстарының қозғалысымен
көрсетілген қаржылық жағдайының өзгерісін бағалауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, пайданы талдауды қаржы ресурстарын талдаудың өзіндік элементі
ретінде қарастыруға болады.
Банктің мүліктік жағдайын бағалау процессінде оның активтерінің
құрамы, құрылымы және динамикасы (әдетте баланстық бағалауда) зерттеледі.
Компания активтері оның инвестициялары ретінде қарастырыла алғандықтан,
банктің мүліктік жағдайындағы өзгерістер оның инвестициялық саясатындағы
өзгерістермен шарттастырылуы мүмкін. Банктің мүліктік жағдайының бағасы
оның инвестициялық саясаттағы талдау құралының бірі ретінде де
қарастырылады.
Қаржылық тұрақтылықты бағалау пассивтердің (банктің қаржыландыру
көздерінің) құрамын, құрылымын және динамикасын зерттеумен байланысты. Бұл
кезде міндеттемелер мен меншікті капиталдың қатынасына, олардың өсу
қарқынына ерекше мән беріледі. Ол ұйым басқармасының қаржылық шешім
қабылданғанда тәуекелге бару бармау бейімділігі туралы ақпарат алуға
мүмкіндік береді.
Төлем қабілеттілік пен өтімділікті баалау кезінде банктің өзінің
барлық міндеттемелер бойынша есеп айырысу қабілеттілігімен
(төлемқабілеттілікпен қатар, оның қысқа мерзімді міндеттерді өтеу және
күтілмеген шығындарды жүзеге асыру бойынша мүмкіндігі (өтемділік)
талданады. Сонымен қатар, төлем қабілеттілікті талдау процессінде банктің
активтерін қаржыландыру әдісі (хеджерленген , консервативті немесе
агрессивті) бекітілуі мүмкін.
Іскерлік белсенділікті талдау барысында көрсеткіштердің үш тобы
талданады:
1. Ұйымның ресурстарын интенсивті пайдалануды сипаттайтын айналымдылық
көрсеткіштері;
2. Ұйым қызметінің немесе оның өз ресурстарын пайдалану тиімділігін
сипаттайтын рентабльділік көрсеткіштері.;
3. Бағалы қағаздар нарығында банктің акционерлік қоғам жағдайын
сипаттайтын нарықтық белсенділік көрсеткіштері.
Сонымен қатар, активтер мен меншікті капиталдың рентабльділігінің
үлгілері (Дьюпон үлгісі) және банктің қаржылық шаруашылық қызмет есебінен
меншікиті капиталды арттыруға қаржылық жағдайдың негізгі көрсетікіштерінің
әсерін бағалауға мүмкіндік беретін экономикалық өсудің тұрақты
коэффициентінің факторлы үлгісі пайдалануы мүмкін.
Қаржылық жағдайсыздықты бағалау процессінде Үкімет қаулысымен
ұсынылған критерийлер негізінде ұйымның баланс құрылымының
қанағаттандырылғандығы бағаланады, сондай-ақ экономикалық статистикалық
факторлық үлгілерді (Альтманның Z – шоты) пайдаланумен банктің банкротқа
ұшырау ықтималдылығы болжанады.
Қаржылық жағдайдың рейтингтік бағасы әлеуетті инвесторлар үшін үлкен
маңызы бар үйымның ұқсас компаниядар арасындағы нарықтағы орын анықтауға
мүмкіндік беретін қаржылық жағдайды кешенді бағалау ретінде қарастырылуы
мүмкін. Банктің қаржылық жағдайын рейтингтік бағалау жүйесін жасау 3
негізгі кезеңнен тұрады:
1. Рейтингті есептеу үшін пайдаланылатын көрсеткіштер жүйесін таңдау
және негіздеу;
2. Осы көрсеткіштердің экономикалық базасын жасау және
экономикалық негіздеу;
3. Компанияны оның қаржылық жағдайының тұрақтылығы дәрежесіне
байланысты топтарға бөлуге мүмкіндік беретін қаржылық жағдайды қорытынды
рейтингтік бағалау алгаритмін жасау.
Қаржы ресурстарын талдау процессінде банктің ресурстағы ақшалай
қаражаттарының ресурсы (құйылым, ағылым, таза ақша ресурстары),
инвестициялық және қаржылық қызмет:
көлем;
ұзақтылық;
кезеңділік;
құрылым;
динамика сипаттамалары зерттеледі.
Қаржылық ресурстарды трендтік талдау мәліметтері ұйымның қаржылық
жағдайының өзгеру перспективасын бағалауға мүмкіндік береді.
Банктің қарыжылық талдауының екінші элементі – тәуекелді талдау. Қаржы
менеджментінде тәуекел деп – табысты толық ала алмау ықтималдылығы
түсіндіріледі. Тәуекелдің көптеген түрі бар, бірақ қаржылық талдау
процессінде кез келген ұйымның қалыптасуы кезінде алдын алу мүмкін емес
айқынсыздық пен тұрақсыздықтың болуын көрсететін бизнес – тәуекелге
(іскерлік тәуекел) ерекше көңіл бөлінеді. Тәуекелді талдаудың ақпараттық
базасы – бухгалтерлік есеп мәліметтері және ұйымның қаржылық есеп беруі.
Бизнес тәуекелді талдау оның үш негізгі құрамдас бөліктерінде жүргізіледі:
коммерциялық тәуекел;
өндірістік (операциялық) тәуекел;
қаржылық тәуекел.
1. Коммерциялық тәуекел бүкіл өнеркәсіптік салалрға тән табыстардың
сенімсіздігінің көрінісі. Сонымен мысалы, алдыңғы қатарлы технология
кәсіпорны интенсивті компания бәсекеге түседі және олардың өнімі бір
мезетте ескеруі мүмкін. Коммерциялық тәуекел өнеркәсіп салалрының
кредиторлары бекітетін проценттік ставкаларда көрініс табады және оны
потенциалды кредиторлармен және инвесторлармен келіссөздер жүргізгенде
міндетті түрде ескеру қажет.
2. Өндірістік (операциялық) тәуекел коммерциялық тәуекелге ұқсас.
Бірақ, ол жалпы салаға емес, компания деңгейі үшін тән және ұйымның өз
табыстары мен қызметтеріне сұраныстың өзгеруіне тез әсер ету қабілеттігіне
қатысы бар. Өндірістік тәуекел өлшемі болып операциялық леверидж табылады.
Операциялық леверидж – бұл ұйымның тұрақты эксплуатациялық (өндірістік)
шығындарды басқару қабілеті. Операциялық леверидждің болуы өндірістік
қызмет көлемі белгілі бір аралықта өзгерсе де, осы қызметті жүргізудің
қазіргі уақытта шығындарының бір бөлігі тіркелмегендігін білдіреді. Өзіндік
құндағы тұрақты эксплуатациялық шығындардың үлесі жоғары сайын, операциялық
леверидж деңгейі де соншалықты жоғары, сәйкесінше ұйым қызметімен
байланысты өндірістік тәуекел де жоғары және кредиторлар ұсынатын
проценттік ставка да соншалықты жоғары болады.
3. Қаржылық тәуекел банктің активтерін қаржыландырумен байланысты
басқару шешімдерінен туындайды. Қаржылық тәуекелді бағалау құралдары болып
қаржылық тұрақтылық мен төлем қабілеттілік көрсеткіштері табылады, бірақ
қаржылық тәуекелді талдаудың айтарлықтай тиімді құралы болып қаржылық
леверидж есептеледі. Қаржылық леверидж және қаржылық тәуекел өлшемі банктің
капитал құрылымында қарыз міндеттемелері мен артықшылығы бар акциялар
үлесі және оларға қызмет етуге кететін шығындар жоғары болған сайын
қаржылық леверидж дәрежесі де жоғары болады, сәйкесінше ұйым қызметімен
байланысты қаржылық тәуекел соншалықты жоғары және кредиторлар ұсынатын
проценттік ставка соншалықты көп болады.[1]
Банктің қаржыландыруға қажеттілігін талдау алдағы кезеңге қаржылық
болжау негізінде жүзеге асырылады. Талдау процессінде ақша қаражаттарының
керек бюджетінің түрлі нұсқаларын зерттеуге, әсіресе – оның қаржылық
бөлігін зерттеуге көп көңіл бөлінеді. Талдау мақсаты – қаржы ресурстарына
сыртқы қажеттіліктерді және болжанған сыртқы қаржыландыру шығындарын
минимизациялау критерийлері бойынша жүзеге асырылатын ұйымның аұша
қаражаттарының бюджетін оңтайландыру.
Қаржылық талдаудың аталған үш элементі ұйымның сыртқы қаржыландыруға
қажеттігін анықтау кезінде ескеріледі. Сондай-ақ, оларды кешенді түрде
қарастрыу керек. Алдағы кезеңде ұйымның шаруашылық қызметін сәтті жүргізуді
жалғастыру үшін қорлардың (ресурстар) талап етілетін көлемі көп болған
сайын қаржыландыруға жалпы қаржылық та елеулі болады. Жалпы, жаңа
акцияларды шығару қауіпсіздірек, себебі ол тартылған капитлға процент
төлеуді болжауды. Операциялық тәуекел дәрежесі жоғары ұйымға өзіне қосымша
қаржылық тәуекелді алмағаны жөн. Қаржыландыруды таңдау кезінде сонымен
қатар ұйымның жалпы қаржылық жағдайын бағалау керек. Өтімділік пен
рентабльділік жоғары болған сайын, қаржыландыру көзін таңдау кезінде үлкен
тәуекелге баруға болады.
Экономиканың нарықтық қатынастарына өтуіне қарай қаржы ресурстарының
құрылуына байланысты көзқарас біртіндеп өзгеруде. Бірақ компаниядардың
қаржыларының ұйымдастырылу қағидаттары тұрақты болып қалуда. Қаржы
ресурстарының құрылуының негізгі қағидаттары:
1. Компаниядардағы қаржы ресурстары меншікті қаражаттары, субсидиялар
және тартылған қаражаттар есебінен құрылады.
Алғашқы меншікті қаржы ресурстарының құрылуы компаниядарды құру
кезінде, яғни жарғылық қор құрылған кезде жүргізіледі:
Жарғылық қордың құрылу көздері банктің ұйымдық-құқықтық нысанына қарай
келесідей болады:
Акционерлік капитал (акционерлік қоғамдарда);
Мүшелердің пайлық жарнасы (тұтыну ұйымдары, кооперативтер);
Салалық қаржы ресурстары (компаниядарда және корпорацияларда);
Ұзақ мерзімді несие (меншіктің түрлі нысанындағы ұйымдарда);
Бюджеттік қаражаттар (мемлекеттік компаниядарда).
Жұмыс істеуші компанияларда қаржы ресурстарының негізгі көздері болып
өткізілген өнімнің (жұмыс, қызмет) құны табылады, ал бұл түсімді бөлу
кезінде ақшалай табыс пен жинақ нысанына айналады. Қаржы ресурстары ең
бастысы пайда мен амортизациялық аударымдар есебінен құрылады. Сондай-ақ
түрлі табыстар, жинақтар және түсімдер.
2. Компаниялардың қаржылық қызметі алдағы шаруашылық жылға өткен
кезеңдегі компания қызметінің нәтижелері мен көрсеткіштерін және алдағы
кезеңге болжамды ескере отырып, жоспарланады.
Кейбір экономистер нарық жағдайында қаржылық жоспарды құру міндетті
емес деп есептейді. Бірақ нарықтық экономиканың қазіргі жағдайында қаржылық
жоспарды құру компаниядардың өздеріне қажет деп есептейді.
Қаржылық жоспарды құру мақсаты – шаруашылық қызметтің, табыстар мен
шығындардың көлемін болжамдау негізінде мүмкін болатын қаржы ресурстарын,
капитал мен резервтерді анықтау. Жоспарда қаржы резервтерін құру және
арнайы қорларға аудару қарастырылады. Жоспарда қаржылардың негізгі
қызметтің айналым қаражаттарына және инвестициялық қызметті қаржыландыруға
бағытталуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
2. Банктің қаржы ресурстарын басқару
структурасы ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдалануды
жетілдіру
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..29
2. АТФБАНК АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ
ТАЛДАУ
2.1 АТФБанк Акционерлік Қоғамның экономикалық
сипаты ... ... ... ... ... ... .37
2.2 АТФБанк Акционерлік Қоғамның қаржылық ресурстарын талдау ... ... ..43
2.3 АТФБанк Акционерлік Қоғамның қаржы ресурстарын пайдалану тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..53
3. БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .74
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономика жағдайында
өндіріске қаржы жұмсаудың экономикалық тиімділігі бүгінгі күннің өзекті
мәселесі болып отыр. Қаржыны тиімді және ұқыпты жұмсай отырып, мол табысқа
және жетістікке жету негізгі мақсат болып отыр.
Банктің қаржылық жағдайы оның қалыпты өндірістік, коммерциялық және
басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз
етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-
ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қарым-қатынаста болу, төлеу
қабітеттілігі мен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты
бөлігіне қаржы ресурстарын жатқызамыз. Банктің қаржылық тұрақтылығын
бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік,
қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек
терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап,
банктің қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер
қабылдауға болады. Нарық жағдайында банктің өміршеңдігінің кепілі мен жай-
күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады.
Бүгінгі нарықтық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да
маңызды болып отыр.Сондықтан менің дипломдық жұмысымның тақырыбы қазіргі
күні өзекті мәсеслердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен маңызы банктің қаржы ресурстарын
қалыптастырудың экономикалық тиімділігін анықтау, қаржы ресурстарын бөлу
және тиімді пайдалану механизмін талдау болып отыр.
Бұл мақсатқа жетуге келесідей міндеттер қойылады:
- банктің даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
- банктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- банктің қаржылық ресурстары, олардың қалыптасу көздерін талдау, құрамы
мен құрылымы динамикасын зерттеп, баға беру;
- банктің төлем қабілеттілігі мен баланс өтімділігін зерттеу;
- банктің даму перспективасы мен стратегиясына баға беру;
Зерттеу объектісі - АТФБанк акционерлік қоғамының іс
тәжірибесінде қаржы ресурстарын қалыптастыру, бөлу және пайдалану
тиімділігін экономикалық бағалауы көрсетіліп отыр. Дипломдық жұмысты
орындау барысында АТФБанк АҚ- ның жылдық баланстары, табыстар мен
шығындар есебі, өзге де қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылады.
Зерттеу пәні банктің қаржы ресурстарын талдау.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
- Банктің қаржы ресурстарын қалыптастырудың теориялық аспектілері
негізделді.
- Макро және микро деңгейдегі қаржылық ресурстардың негізгі түрлері
анықталып, нақтыланды.
- Қаржылық ресурстарды қалыптастыру, бөлу және тиімді пайдаланудың
структурасы мен тәсілдері негізделді.
Дипломдық жұмыстың ақпарат көзі. Мен осы диплом жұмысымды жазу
барысында материалдарды көптеген әдебиеттер, газет-журналдардан сонымен
қатар интернет желісінен, АТФБанк Акционерлік Қоғамының бухгалтерлік
есебінен алдым.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, экономикалық маңызы
көрсетіліп негізделген мақсаттары мен міндеттері, структурасы
қарастырылған.
Жұмыстың бірінші бөлімі үш тараудан тұрады. Оның бірінші бөлімінде
қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың теориялық
аспектілері, екінші бөлімінде қаржы ресурстарын басқару структурасы,үшініші
бөлімінде қаржы ресурстарын бөлу және оны тиімді пайдалануды жетілдіру
негіздері ескерілді. Банктің өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізу үшін
міндетті шарттары мен оның қажеттіліктері тілге тиек етіледі және
халықаралық есеп беру стандарттары, оларды енгізуге байланысты өзгерістер
жайлы сөз қозғалады. Себебі қазіргі кезде мемлекетіміз халықаралық
стандартқа сай болу үшін жаңа есеп беру структурасыне көшті. Бұл тараудың
әрі қарай практикалық бөлімде талдаулар жүргізу үшін маңызы зор.
Жұмыстың екінші тарауы үш бөлімнен тұрады. Оның бірінші бөлімінде
АТФБанк акционерлік қоғамының экономикалық сипаты, қаржылық ресурстарын
талдау, қаржы ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау туралы мәліметтер
берілген.
Үшінші тарау бір бөлімнен тұрады. Оның бірінші бөлімінде банктің
қаржы ресурстарын басқаруды жетілдіру жолдары қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жетуге келесі міндеттер қойылады:
- банктің даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
- банктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- банктің қаржылық ресурстары, олардың қалыптасу көздерін талдау, құрамы
мен құрылымы динамикасын зерттеп, баға беру;
- банктің төлем қабілеттілігі мен баланс өтімділігін зерттеу;
- банктің даму перспективасы мен стратегиясына баға беру;
Нақты осы жұмыстың басты мақсаты – зерттелетін банктің қаржы
ресурстарын қалыптастыру және оны ұйымдастыруды талдау, қаржыны бөліп және
оны тиімді пайдалану механизмін зерттеу болып отыр.
1.БАНКТІҢ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Қаржы ресурстарын қалыптастыру және оны тиімді пайдаланудың
теориялық аспектілері.
Қаржы ғылымы қаржыны тек экономикалық категория, яғни айрықшалықты
өндірістік қарым-қатынастардың жиынтығы ретінде ғана қарастырып қоймайды,
сонымен бірге мақсатты ақшалай қорлар түріндегі олардың материалдық іске
асуын баса көрсетеді. Бұл қорлар қаржылық қатынастардың тұрақты иелері
болып келеді. Олардың қалыптасу көздері және қорлардың өздері ұлттық
шаруашылықтың тиісті буындарының қаржы ресурстары болып табылады. Демек,
қаржылық ресурстар – бұл жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты өндіру,
бөлу және қайта бөлу үдерісінде жасалынатын экономикалық субъектілердің
және мемлекеттің қаржылық әдістердің көмегімен құратын ақшалай қорланымдары
мен ақшалай қорлары. Қаржылық ресурстар ұдайы өндірістің және мемлекеттің
шығындарын жабу үшін қажет. Тап қаржылық ресурстар қаржылық категорияны
баға және басқа құндық категориялардан бөліп алуға мүмкіндік жасайды.
Қоғамдық жалпы өнім мен ұлттық табысты арттыру қаржылық ресурстар өсуінің
басты шарты болып табылады.
Қаржылық ресурстарда негізгі орынды құнның мына элементтері: таза
табыс, қосылған құн салығы, акциздер, кедендік төлемдер, әлеуметтік
мұқтаждарға төленетін жарналар және амортизациялық аударымдар алады.
Қаржы мен қаржылық ресурстар - бара-бар ұғымдар емес. Қаржылық
ресурстар өзінше қаржының мәнін анықтамайды, оның ішкі мазмұны мен қоғамдық
арналымын ашпайды. Қаржы ғылымы тап мұндай ресурстарды жасау, бөлу және
пайдалану негізінде туындайтын қоғамдық қатынастарды зерделейді; ол
қаржылық қатынастар дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Қаржылық ресурстар жалпы қоғамдық өнімнің 60%- ға жуығын құра отырып,
мемлекеттің қаржылық қуатының көрсеткіші болып табылады. Қоғамдық өнім мен
ұлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу үдерісінде қалыптаса отырып,
олар түпкілікті пайдалануға, яғни негізгі құрал-жабдықтарды толтырға,
ұлғаймалы ұдайы өндірісті қамтамасыз етуге және жалпымемлекеттік қажеттерді
қанағаттандыруға қоғам жұмсайтын материалдық ресурстардың бір бөлігінің
ақша көрінісі болып табылады. Қоғамдық өндіріс үдерісінде қаржылық
ресурстар неғұрлым көп жасалса, соғұрлым ол тиімдірек болады. Сонымен бірге
бүкіл ұдайы өндірістің тиімділігін арттыру проблемасын шешу және
экономикалық өсудің қарқынын тездету ұлттық шаруашылықта қаржалық
ресурстарды тиімді пайдалануға байланысты.
Қаржылық ресурстардың құрамында олардың аса маңызды екі бөлігін бөліп
көрсетуге болады:
Біріншіден мемлекеттің кірістері. Олар республикалық және жергілікті
бюджеттерде шоғырланады. Мемлекеттің кірістері заңнамалық тәртіппен
бекітіледі және мемлекеттік функцияларына сәйкес жұмсалады. Мемлекеттің
кірістерін жұмылдырудың негізгі структурасы салықтар, қарыздар мен
лотереялар, сыртқы көздерден түсетін түсімдер;
Екіншіден бюджеттен тыс қражаттар. Олар шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қарамағында болады. Олардың пайда болуы мемлекеттің мақсатты
шығыстарымен байланысты. Бюджеттен тыс ресурстар автономды арнаулы қорлар,
арнаулы қаржы жоспарлары, қазынашылық шоттар түрінде болып келеді. Бұл
қорлардың қаражаттары экономиканы мемлекеттік реттеудің мүмкіндіктерін
кеңейтеді. Бюджеттен тыс қаражаттардың оғаштығы мемлекетке қаржылық
ресурстардың жалпы сомасын жасыруға, қаржылық бақылауды әлсіретуге, нағыз
қаржылық жағдайда бұрмалауға мүмкіндік жасайды. Бюджеттен тыс қаражаттардың
жалпы сомасын анықтау қиын, өйткені ол көптеген қорлар мен қаржыландырудың
дара жоспарлары арасында шашырап кеткен.
Қаржы ресурстары мен капитал компания қаржыларын талдаудың негізгі
объектілері болып табылады. Реттелетін нарық жағдайында қаржыгер үшін нақты
объект болып табылатын және жаңа кірістер алу мақсатында оған әрдайым әсер
ете алатын капитал түсінігі көбінесе қолданылады. Капитал – бұл компания
айналымға салған және бұл айналымнан кірістер әкелетін қаржылық
ресурстардың бір бөлігі.
Қаржылық ресурстардың көздері қоғамдық өнім құнының келесідей
элементтерінен тұрады:
- амортизациалық аударымдар С;
- мемелекеттік салықтар V;
- таза пайда m;
Амортизалық аударымдар, айналым қаражаттары, табиғи орта мен
минералдық-шикізат базасын толықтыруға аударылатын аударымдар, компания
өнімінің өзіндік құнында материалдық шығындардың құрамына кіретін төлемдер
құрылады.
Мемлекеттік салықтар, әлеуметтік мұқтаждарға аударылатын
аударымдар (салықтар), қарыдар мен лотереялар бойынша түсімдер сияқты
қаржылық ресурстардың көззі болып табылады.
Таза табысты (пайданы), жанама салықтарды, сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін табыстар мен түсімдерді (кеден баждары, кедендік рәсімдер
үшін төлемақы) кіріктіреді.
Қаржылық ресурстардың бір бөлігі қоғамдық өнімнің бірнеше
элементтерінің құрамында кешенді түрде қалыптасады. Мәселен, шаруашылық
органдар деңгейінде өнім, жұмыстар немесе қызметтер өндіруге және оларды
өткізуге жұмсалатын шығындарға тура келетін салықтар, алымдар және арнаулы
қорларға аударылатын аударымдар, жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдері –
роялти, бонустар, көлік құралдары салығы, мемлекеттік баж, ластандыратын
заттардың шығарылуы мен тасталынуы және қалдықтарды орналастыру мен
төлемдер және басқалар түрінде ресурстар қалыптасады. Сонымен осы қаржылық
ресурстарды кесте түрінде көрсететін болсақ:
Кесте 1
Қаржылық ресурстардың құрамы
Жалпы қоғамдық өнім
С V M
Материалдық шығындар Қажетті өнім Қосымша өнім
Өзіндік құн (шығындар)
Ұлттық табыс
Аморти-зАйналым Матери-ал
ациялық қара-жатдық
аударым-тары шығын-дар
дар құрамын-д
ағы
төлемдер
Әлеуметтік қорларға Таза табыс (пайда)
аударылатын аударымдар
(әлеуметтік салық)
Жанама салықтар
Халықтан алынатын
салықтар
Қарыздар Жанама салықтар
(Қосылған құн
салығы, акциздер,
басқалары)
Ерікті жарналар
Табиғат ресурстары үшін төлемдер
Сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін
түсімдер
Баждар, лицензиялар үшін төлемдер, тіркеу алымдары
Табиғатты қорғау қорларына төленетін төлемдер
Мемлекеттік мүлікті сатудан (жекешелендіруден) түсетін түсімдер
Сыртқы көздерден түсетін түсімдер (инвестициялар, қарыздар, трансферттер,
гранттар)
Қайнар көзі: С.Құлпыбаев, В.Д Мельников Қаржы негіздері
Мемлекеттік қаржылық ресурстардың көзі сонымен бірге мемлекеттік
кредит, инвестициялар арқылы тартылған қаражаттар болып табылады.
Қаржы ресурстардың көздері макродеңгейде, яғни мемлекет деңгейінде
және микродеңгейде, яғни шаруашылық жүргізуші субъект деңгейінде іс-әрекет
ететін көздер болып бөлінеді:
Макродеңгейдгі қаржылық ресурстардың көздері:
Ішкі жалпы өнім;
Ұлттық байлық
Тартылған (қарыз) ресурстары және басқалары.
Микродеңгейдегі қаржылық ресурстардың көздері:
меншікті қаржылық ресурстардың көздері: өнім өткізуден түскенн табыс
(компания ресурстарын қалыптастыруға мүмкіндік береді);
Субъектінің сыртқы экономикалық қызметі; мүлік (сатуға болатын
ғимараттар, жабдықтар және өзег активтер);
Шаруашылқ жүргізуші субъектінің меншікті қаражаттарына теңестірілген
қаражаттар (олар субъектінің қарамағында болады): тұрақты пассивтер
нысанындағы жалақы; қосымша жалақы – жұмыскерлердің демалыстарын төлеуге
арналған ақша (есептелінеді, бірақ шаруашылық жүргізуші субъектінің
қармағыда болады);
Тартылған қаражаттар (бұл банктің қаржы рыногында – бағалы қағаздар,
несие капиталдар және т.б рыногында қалыптастыратын қаражаттары); акциялар
мен облигацияларды сату; қарыз- қаражаттар;
Қаражаттарды қайта бөлу тәртібімен алынатын көздер: жоғары
инстанциялардан (министрліктерден бюджеттен) алынатын қаражаттар; сақтық
өтемдерді (сақтандыру- қаражаттарды қайта бөлу әдісі).
Макродеңгейдегі қаржылық ресурстардың негізгі түрлері болып мыналар
табылады: Халықаралық валюта қорының және басқа халықаралық ұйымдардың
кредиттері, Ұлттық банктің ішкі кредиттері;салықтар; бюджетке төленетін
басқадай төлемдер; бюджеттен тыс қорларға аударылатын аударымдар және
өзгедей түрлері.
Микродеңгейдегі қаржылық ресурстардың түрлеріне мыналар жатады: пайда
(шаруашылық жүргізуші субъектінің таза табысы); амортизацияқ аударымдар;
кредиттер; сақтық өтемдер; істен шыққан мүлікті сатудан түскен түсім- ақша;
орнықты пассивтер; құрылыстар ішкі ресірстарды жұмылдыру; серіктестіктер
мен кооперативтер мүшелерінің үлестік және басқа жарналары; меншікті бағалы
қағаздары сатудан алынған табыстар; жоғары құрылымдардан аударылған
қаржылық ресурстар; бюджет субсдиялары және басқалар.
Қаржылық ресурстар орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болып
бөлінеді
Орталықтандырылған қаржылық ресурстар бюджет және макродеңгейдегі
ұдайы өндірістің қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.
Орталықтандырылмаған қаржылық ресурстар шаруашылық жүргізуші
субъектілерде қалыптасада және өндірісті кеңейтуге, компания
жұмыскерлерінің әлеуметтік – мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға
пайдаланылады. [1]
Мұндай қағида банктің қаржы ресурстары мен капиталының арасындағы
қағидалы айырмашылық кез келген уақытта қаржы ресурстары банктің
капиталынан не үлкен, не тең болатынына негізделеді. Мұнда теңдік
жағдайында банктің қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржы
ресурстары айналымға жіберілген деп есептеледі. Алайда бұл капитал мөлшері
қаржы ресурстары мөлшеріне қаншалықты жақындаса, компания соншалықты тиімді
жұмыс істейтінін білдірмейді.
Қазіргі нарықтық жағдайда қызмет етіп тұрған компаниядарда қаржы
ресурстары мен капиталдың тең болуы мүмкін емес. Қаржылық есептемеде қаржы
ресурстары мен капиталдың арасындағы айырмашылық көрінбейтіндей етіп
құрылады. Стандартты қаржылық есептемеде қаржы ресурстары міндеттемелер
және капитал түрінде көрінеді.
Қазіргі нарық жағдайында кәсіпкерлік және ссудалық капиталдар тығыз
байланысты. Қазіргі нарықтық шаруашылық бірталай сарапталынған. Сараптау
бүгін нарықтық шаруашылық және оның қаржылық жүйесінің тұрақтылығын
қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі болып табылады. Бірақ
сараптауды тереңдету қаржылық ағымдар мен капиталдың қиындатылуына,
қаржылық тәжірибеде арнайы құралдарды пайдалануды кеңейтілуіне әкеледі, ал
бұл банктің қаржылық жұмысын қиындатады.
Қазіргі нарықта банктің капиталы ақшалай түрде ұзақ уақыт бойы қала
алмайды, себебі ол жаңа табыстар әкелуі тиіс. Банктің кассасында немесе
банктік есептесу шотында ақшалай қаражаттардың қалдығы ретінде капиталдың
болуы компанияға кіріс әкелмейді. Капиталдың ақшалай нысанынан өндірістік
нысанына айналу қаржыландыру деп аталады.
Қаржыландырудың екі түрі бар. Олар: ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Мұндай бөлу банктің қаржылық ресурстары мен капиталының нысандары
арасындағы қатаң байланыспен негізделген.
Компанияны құру кезінде оның жарғылық капиталына салымдар ақшалай
қаражаттар, материалды және материалды емес активтер болуы мүмкін. Жарғылық
капиталға салым ретінде активтерді беру кезінде оларға меншік құқығы
шаруашылық жүргізуші субъектіге көшеді, яғни инвесторлар осы объектілерге
меншік құқығын жоғалтады. Сонымен, банктің ыдырауы немесе қоғам не
серіктестік құрамынан қатысушының шығуы жағдайында инвестордың тек мүлік
қалдығы шегінде өз үлесін өтеуге ғана құқығы бар. Сәйкесінше, жарғылық
капитал банктің инвесторлар алдындағы міндеттемелер сомасын көрсетеді. [1]
Жарғылық капитал қаражаттарды алғашқы инвестициялау кезінде
қалыптасады. Оның мөлшері компанияны тіркеу кезінде жарияланады, ал
жарғылық капиталдың мөлшерінде кез келген түзетулер (акцияларды қосымша
эмиссиялау, акциялар номиналды құнын төмендету, қосымша жарналар салу,
жаңа қатысушыны қабылдау және т.б.) қызмет етіп тұрған заңнамада немесе
құрылтайшы құжаттарында қарастырылған жағдайлар мен тәртіпте ғана
жіберіледі.
Жарғылық капитал қаражаттардың қосымша көздердің (эмиссиялық табыс)
пайда болуымен жүргізілуі мүмкін. Бұл қаражат көзі акцияның алғашқы
эмиссиясын номиналдан жоғары бағамен сату кезінде пайда болады. Бұл
сомаларды алу кезінде олар қосымша капиталға есепке алынады.
Банктің меншікті капиталының құрылымын келесі кестеден байқауға
болады:
Кесте 2
Банктің меншікті капиталының құрылымы.
Қайнар көзі: Қаржы, ақша айналысы және несие Смағұлова Р.О.,
Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыпалдиева Ж.Ш. Алматы:экономика 2008
Өнім өндірісі, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету процесінде
өткізуден түскен түсім сомасымен анықталатын жаңа құн пайда болады.
Өткізуден түскен түсім өнім өндірісіне шығындалған қаражаттарды өтеу,
ақшалай қаражаттар қорының қалыптасудың негізгі көзі болып табылады, оның
өз уақытында түсуі қаражаттар айналымдылығының үздіксіздігін, компания
қызметі процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Өткізуден түскен
түсімнің уақытында түспеуі табыстың төмендеуіне, келісімшарттық
міндеттемелердің орындалмауына, айыппұлдық санкцияларға әкеледі.
Түсімді қолдану бөлу процестерінің алғашқы кезеңін көрсетеді.
Өткізуден түскен түсім банктің шикізатқа, материалдарға, отын, энергия,
басқа да еңбек материалдарына, сонымен қатар компанияға көрсетілген
қызметтерге материалды шығыстарды өтейді. Өткізуден түскен түсім кейінгі
бөлу негізгі құралдар мен материалды емес активтерді ұдайы өндіру көзі
ретінде амортизациялық аударымдар қалыптасуымен байланысты. Өткізуден
түскен түсімнің қалған бөлімі – жалпы табыс немесе еңбекақыны төлеуге және
банктің табысын қалыптастыруға, сонымен қатар бюджеттен тыс қорларға
аударымдар, салықтар және басқа да міндетті төлемдерге бағытталған қайта
құрылған құн.
Өткізуден түскен түсім қаражаттардың айналымдылығының аяқталуын
білдіреді. Өткізуден түскен түсім түспестен бұрын өндіріс шығыстары және
айналыстары айналым қаражаттар көздері есебінен қаржыландырады. Қызметке
алынған қаражаттар айналымының нәтижесі – шығыстарды өтеу және
қаржыландырудың меншікті көздерін құру: амортизациялық аударымдар және
табыс.
Табыс және амортизациялық аударымдар өндіріске салынған қаражаттар
айналымының нәтижесі болып табылады және банктің меншікті қаржылық
ресурстарына жатады.
Амортизациялық аударымдардың тағайындалуы – негізгі өндірістік қорлар
мен материалды емес активтерді ұдайы өндіруді қамтамсыз ету. Экономикалық
мәні бойынша амортизация – бұл негізгі құралдар және материалды емес
активтер (сонымен қатар құны аз және тез тозатын заттың) құнының олардың
өндірілетін өнімдерге және тозу мөлшеріне байланысты біртіндеп көшіру
процесі. Бұл инвестициялық процесті қаржыландырудың мақсатты көзі.
Экономикалық категория ретінде табыс – бұл қосымша еңбекпен
қалыптастырылған таза табыс. Табыс кәсіпкерлік қызметтің қаржылық
нәтижелерін сипаттайтын экономикалық көрсеткіш болып табылады. Бұдан басқа,
табыс арқылы оны бөлу және пайдалану процесінде материалды қызығушылық
қағидасы, сонымен қатар материалды жауапкершілік қағидасы орындалады.
Компания қолында қалатын табыс – бұл оның қажеттіліктерін қаржыландырудың
көп мақсатты көзі, бірақ оны пайдаланудың негізгі бағыттарын жинақтау және
тұтыну ретінде анықтауға болады. Жинақтау және тұтыну табысты бөлу
пропорциясы банктің даму перспективасын анықтайды.
Табыс экономикалық мазмұны бойынша түрлі қажеттіліктерді қаржыландыру
көзі болып табылады. Оны бөлгенде мемлекет түрінде жалпы қоғам мүдделері,
банктің кәсіпкерлік мүдделері және оның жеке қызметкерлерінің мүдделері
қиылысады. Амортизациялық аударымдарға қарағанда табыс компания қолында
толығымен қалмайды, салық түріндегі оның маңызды бөлігі бюджетке түседі, ал
ол компания мен мемлекет арасында таза табысты бөлу бойынша қаржылық
қатынастар сферасын анықтайды.
Бұл табыстың бөлігінен кейін қалдық бөлу – банктің артықшылығы.
Жинақтауға бағытталатын амортизациялық аударымдар мен табыс бөлігі
банктің ақшалай ресурстарын құрайды. Олар банктің өндірістік және ғылыми-
техникалық дамуына, қаржылық активтердің – бағалы қағаздарды сатып алу,
басқа компаниялардың жарғылық капиталына салымдар ретінде қолданылады.
Жинаққа пайдаланылатын табыстың басқа бөлігі банктің әлеуметтік дамуына
бағытталады. Табыстың бір бөлігі тұтынуға пайдаланылады, оның нәтижесінде
компания мен тұлғалардың арасында қаржылық қатынастар туындайды.
Табысты бөлу арнайы қорлар (жинақ қоры, тұтыну қоры, резервтік қорлар)
құру жолымен немесе жеке мақсаттарға таза табыстарды тікелей шығыстау
жолымен жүргізілуі мүмкін. Бірінші жағдайда компанияда қаржылық жоспарға
қосымша ретінде тұтыну және жинақ қорын шығыстаудың қосымша смета жасалады.
Екінші жағдайда табысты бөлу қаржылық жоспарда көрсетіледі.
Жинақ қоры ғылыми - зерттеу, жобалық, конструкторлық және
технологиялық жұмыстарға, өнімнің жаңа түрлерін, технологиялық процестерді
жасау және қамтуға, технологиялық реконструкция, ұзақ мерзімді қарыздар
және ол бойынша пайыздарды өтеумен, қысқа мерзімді қарыздар бойынша
пайыздарды өтеумен байланысты шығыстарға, табиғатты қорғау шараларын өткізу
бойынша шығыстарға, басқа компаниялардың жарғылық капиталын құруда
қатысушылардың салымдары ретінде жарналарға, егер компания бірлестіктер,
ассоциациялар, концерндер құрамына кірсе, оларға жарналарға және т.б.
жұмсалады.[6]
Тұтыну қоры әлеуметтік даму мен әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалады.
Оның есебінен компания балансында орналасқан әлеуметтік-тұрмыстық
бағытындағы объектілерді пайдалану бойынша шығыстар, өндірістік емес
бағыттағы объектілердің құрылысы, денді сауықтандыратын және мәдени-
массалық шараларды жүргізу, материалды көмек көрсету, кейбір әлеуметтік
сыйақылар төлемдері қаржыландырылады.
Табыс – резервтік қорды құрудың негізгі көзі. Бұл капитал шаруашылық
қызметтен мүмкін болатын шығындар мен зияндарды өтеу үшін арналған.
Резервтік капиталды құру тәртібі компания қызметін реттейтін нормативтік
құжаттармен, сонымен қатар оның құрылтайшы құжаттарымен анықталады.
Қазіргі шаруашылық жүргізу жағдайында компанияларда амортизациялық
аударымдар мен табысты бөлу және оны пайдалану арнайы ақшалай қорларды
құрумен байланысты болмайды. Амортизациялық қор құрылмайды, табысты арнайы
бағытталған қорларға бөлу компания қолында болады, бірақ банктің қаржылық
ресурстарын пайдалануды көрсететін бөлу процестерін мәнін ауыстырмайды.
Компания қаражаттарының көзі ретінде қосымша капитал негізгі құралдар
мен басқа материалды құндылықтарды жоғары бағалау нәтижесінде
қалыптастырылады. Нормативтік құжаттар оны тұтыну мақсаттарына қолдануға
тиым салынады.
Қаражаттардың арнайы көздері әлеуметтік бағыттағы және мақсатты
қаржыландыру қорлары болып табылады: қайтарымсыз алынған құндылықтар,
сонымен қатар әлеуметтік-мәдени және коммуналды-тұрмыстық бағыттағы
объектілерді ұстаумен байланысты өндірістік емес қызметті қаржыландыруға,
толық бюджеттік қаржыландыруда тұрған шығыстарды қаржыландыруға қайтарымсыз
және қайтарымды мемлекеттік қаржы бөлу.
Қатынас ретінде компания қаржылары шаруашылық қызмет процестерінде
қалыптасқан экономикалық қатынастар бөлігі болып табылатындықтан оларды
ұйымдастыру қағидалар банктің шаруашылық қызмет негіздерімен анықталады.
Осыған байланысты қаржыларды ұйымдастыру қағидаларын келесідей
қалыптастыруға болады:
коммерциялық-шаруашылық есеп ( қаржылық қызмет саласындағы
дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шарушылық
қызметінің қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін
жауаптылық, банктің қызметіне бақылау жасау);
жоспарлылық;
меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
қаржы резервтерінің болуы;
1. Коммерциялық (шаруашылық) есеп – компаниялар мен ұйымдардың
шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты мен басты
әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты компанияға оның қызметі үшін, оның
жарғылық капиталын құрайтын қажетті негізгі және айналым құралдары
(капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді. Шаруашылық
жүргізудің әдісі ретіндегі коммерциялық есеп қағидаты шығындарды шаруашылық
қызметтен алынған табыспен өлшеуді және табыс алуды талап етеді.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен
өзін-өзі қаржыландыру болып табылады.[4]
Өзін-өзі өтеушілік – шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол
банктің өз өнімін (орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді)
өткізуден түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру және жеткізілім жөніндегі
бүкіл шығындарды өтеуді білдіреді. Өзін-өзі өтеушіліктің төменгі шегі –
залалсыздық, яғни кірістер мен шығыстардың сандық теңдігі. Шығындарды өзін-
өзі өтеушілікке жету – компания өнім өндіруді игеру, шаруашылық процестерді
күйіне келтіру, нарықтық ортаға бейімделу кезіндегі компания қызметінің
бастапқы кезеңінің мақсаты. Нарықтық қатынастар жағдайында жақсы даму
перспективасы бар немесе басым маңызы бар шаруашылықтар сыртқы қолдауды
пайдалана алатындықтан компания рентабельді жұмыс істеуі тиіс; бірінші
жағдайда олардың кредит ресурстарын пайдалану, екіншісінде бюджеттік
қаржыландыруды пайдалану мүмкіндігі бар.
Өзін-өзі қаржыландыру – нарықтық экономика жағдайында компаниялардың
шаруашылық қызметінің табысты болуының міндетті шарты. Бұл қағидат өнім
өндіру мен банктің өндірістік-техникалық базасын ұлғайту жөніндегі
шығындардың толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір компания өзінің ағымдағы
және күрделі шығындарын меншікті көздері есебінен жауып отыратындығын
білдіреді.
Өзін-өзі қаржыландыру компаниялардың толық қаржы дербестілігімен және
жауапкершілігімен тығыз байланысты. Оларға өздерінің меншікті ресурстарын
өз бетінше ұйымдастырып басқаруға, тартылатын және қарыз қаражаттарын
іздестіріп, айналымға салуға құқық берілген. Мемлекет компаниялардың қаржы
ресурстарын қайта бөле алмайды. Қаржы қатынастарын мемлекет тарапынан
реттеу бюджетке салық алудың, амортизациялық қорды қалыптастырудың,
валюталық түсім-ақшаны бөлудің, бағалы қағаздарды өткізудің, шығындары
өзіндік құнға жатқызудың және т.б. жүйесі мен тәртібін белгілеу арқылы
жүзеге асырылады.
Қаржылық жауапкершілік пен мүдделік – бір процестің – шаруашылық
жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталандырмаларын жасау мен іске асыру
процесінің екі жағы.
2. Жоспарлылық қағидаты банктің қаржылық қызметі өндірістің
мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген структурасыне
жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы
алдын ала қарастырылатынын білдіреді.
3. Компаниялар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі
қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары –
мемлекеттік, жеке меншік, шетел мемлекеттерінің және олардың заңи ұйымдары
мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының мемлекет
кепілдігінде жүзеге асырылады. Меншіктенуші өз білгенінше өзінің мүлкіне
иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдастырады, оған қатысты заңға
қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез келген шаруашылық
және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін пайдаланады.
4. Компаниялардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты –
басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал,
тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі әдістермен өндірістік және
әлеуметтік қорлардың мөлшеріне пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты
нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша
болатын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажет
қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте қаржы жоспарында
қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен байланысты шығындарды
қаржыландыруға арналған.[1]
1. Банктің қаржы ресурстарын басқару структурасы.
Банктің қаржы ресурстарын басқарудың басты мақсатына жету, яғни қысқа
және ұзақ мерзімді перспективада оның меншік иелерінің жағдайын
максимизациялау келесі негізгі міндеттерді шешумен байланысты:
1. ұйымның жақсы шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қажет қаржылық
ресурстардың жетккілікті көлемін қалыптастыру;
1. инвестициялау бағыты бойынша қалыптасқан қаржылық ресурстарды бөлуді
оңтайландыру;
2. ұйымның қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану процесстерін
тиімді бпақылауды қамтамасыз ету.
Ұйымның қаржы ресурстарын басқарудағы барлық аталған міндеттері өзара
өте тығыз байланысты және ұйымның қаржы менеджментінің үш негізгі құрамдас
бөлігінің көрінісі болып табылады:
1. Оңтайлы қаржылық шешім қабылдау;
2. Оңтайлы инвестициялық шешім қабылдау;
3. Қабылданған қаржылық және инвестициялық шешімдерді
жүзеге асыруды бақылау бойынша тиімді іс – шаралар
жасау.
Команпияның қаржы ресурстарын басқару мазмұнын кезекті әрекеттер,
яғни басқару функцияларының жиынтығы ретінде қарастырамыз. Олардың
құрамынан басқару шешімін қабылдауды және қамсыздандыру функцияларын
болжайтын, басқару шешімін қабылдауды болжамайтын, бірақ қаржы ресурстарын
басқарудың негізгі функциялары бойынша шешім қабылдауда ақпараттық
қамсыздандыруды қалыптастыратын негізгі функцияларды ажыратуға болады.[7]
Банктің қаржы ресурстарын басқарудың негізгі функцияларын қарастыратын
болсақ. Алдағы кезеңге қаржы ресурстарын жоспарлау банктің қаржы
ресурстарын пайдалану бойынша, яғни инвестициялық шешімдер және қаржы
көздерін таңдау және қажетті қаржы ресурстарын тарту, яғни қаржылық
шешімдер қабылдаумен, сондай-ақ қабылданған шешімдерді орындауды тұрақты
бақылау (мониторинг) жүйесін жасаумен байланысты.
Банктің қаржы ресурстарын жоспарлау процесінде мыналар жүзеге
асрылады:
1. Банктің инвестициялық мүліктерін және қаржыландыру мүмкіндіктерін
талдау;
2. Күтілмеген жағдайларды болдырмау және ресурстағы және болашақтағы
шешімдер арасындағы өзара байланысты түсіну үшін ресурстағы
шешімдердің нәтижелерін болжау;
3. Бірқатар шешімдерден таңдап алынған шешімді негіздеу (осы нұсқа
жоспардың соңында көрсетіледі);
4. Банктің қаржы жоспарында белгіленген мақсаттармен салыстырғанда жеткен
нәтижелерін бағалау.
Қаржы ресурстарын жоспарлау обьектісі болып ұйымның ақша
қаражаттарын қорларын қалыптастыру және пайдалану болып табылады. Ал
нәтижесі – табыстар мен жинақталымдарды, яғни қаржылық жоспарларды құру
және пайдалану.
Қаржылық жоспарды жекелеген қаржылық көрсеткіштер бойынша тапсырма
ретінде, қаржылық көрсеткіштермен көрсетілген бизнес – жоспар ретінде
немесе компания дамуының көрсеткіштерінің өзара байланысын қамтамасыз
ететін баланстық құжат ретінде қарастыруға болады. Жекелеген көрсеткіштер
бойынша жоспарлы тапсырмалар барлық пайдаланылатын ресурстардың түрлерін
сәйкестендіруді талап етеді: материалдық, еңбектік, қаржылық.
Қаржы ресурстарын жоспарлау әр түрлі көздер есебінен болжанған қаржы
ресурстарының түсімін бағалау, сондай-ақ қалыптастырылатын ақша
қаражаттарының қорларының құрамы мен құрылымын реттеу арқылы жүргізіледі.
Жоспарланатын құжаттарды дайындау үшін ақпараттың үш түрі қолданылады:
басшылардың, басқарушылардың бағалауы;
өткен кезеңдердің қаржылық көрсеткіштері;
алдағы қаржылық қызметтің күтілетін жай-күйі.
Қаржылық жоспарларды жүзеге асырудың екі негізгі әдісттемелік тәсілін
ажыратуға болады. Олардың біріншісі, басқарма бұрын таңдап алынған қаржылық
саясатты жалғастыратындығын күту. Қаржылық саясаттағы өзгерістерді
жақтаушылар қауіп төндіретін жресурссыз оқиғаларды ескерту және өзгеріс
енгізудің қажеттігін дәлелдеу үшін бұл тәсілді жиі пайдаланады. Қаржылық
жоспарлау қаржылық тәсілінің негізінде компания басқармасының қаржылық
саясаты бірқатар өзгерістерге ұшырайтындығын болжау жатыр. Бұл жағдайда
қаржылық жоспарлаудың міндеті – ұйымның қаржылық қызметі мен қаржылық
жағдайына басқарманың жаңа бағытының мүмкін болатын әсерін көрсету.
Қаржы ресурстарын жоспарлауда маңызды орын – нақты қажет болып
табылатын бірақ, қаржылық болжам оны бағалау мен қабылдаудан кейін ғана
қаржылық жоспар болатындықтан жеткіліксіз элемент болып табылатын оларды
болжай алады. Сондықтан, қаржылық болжауды қаржылық жоспарлаудың маңызды
құрамдас бөлігі ретінде сипаттауға және банктің болашақтағы қаржылық
дамуының мүмкін жолдарын зерттеу мен жасау ретінде анықитауға болады. Оның
міндеті – болджанаған кезеңде қажет қаржылық ресурстар көлемін анықтау
оларды қалыптастыру мен орындалып жатқан тенденцияларды талдау негізінде
және оларға әр түрлі факторлардың әсерін ескерумен айтарлықтай тиімді
пайдалану бағытын табу. Болжау банктің нарықтағы тұрақты жайы мен берік
қаржылық тұрақтылығына жетуді қамтамасыз ететін қаржылық саясатты жасаудың
мүмкін болатын баламаларын қарастыруға мүмкіндік береді. Қаржылық болжау
көмегімен қаржылық ресурстардың болуымен инвестицияға қажеттіліктерді
үйлестіре отырып, компания қызметінің түрлі бағыттарын өзара анықтайды; ол
әр түрлі әдетте қарама қайшы мақсаттарды – мысалы, банктің жалпы
ресурстарындағы қарыз қаражаттарының үлесін сату көлемінің арттырумен бір
уақытта төмендетуді сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Қаржылық болжау
банктің қаржылық дамуының әр түрлі көріністерін салыстыруға және алынған
ақпаратты жүйелендіру және мәнін ашу негізінде олардың ішінен ең оңтайлы
нұсқаны таңдауға мүмкіндік береді. Қаржылық болжау кезінде инфляциялық
құрамдауыштар міндетті түрде ескерілуі және оған барлық есептеулерді
түзетулер жасалуы өте маңызды.
Қаржы ресурстарының қозғалысын ұйымдастыру өз кезегінде оны құрайтын
қаржыны басқару жүйесінің бірі болып табылатын ақша қорларын басқару
механизмін қалыптастырумен байланысты, және екі аспектіні кіріктіреді:
Олардың қалыптасу көздерін анықтау мен оңтайландыру және жинақталатын ақша
қаражаттарын тиімді пайдалану. Отандық экономикалық әдебиеттерде ұйымның
қаржыларын басқару жүйесі “қаржылық механизмі” деп аталады, ол аталған
мақаланың авторларының пікірінше “бір бағытты” болып сипатталуы мүмкін
себебі, ұйымның қаржы ресурстарын пайдалануды қарастырмай, тек оларды
қалыптастыруға ғана мән береді. Сондықтан, “қаржылық механизмі” терминін
“қаржылық – инвестициялық механизм” терминіне өзгерту керек, себебі осы
атау ғана қаржы менеджментінде қабылданатын егізгі шешімдердің 2 негізгі
шешімдерін жүзеге асыру процессін көрсетеді: қаржылық және инвестициялық.
Ұйымның қаржы ресурстарының қозғалысын реттеу қаржылық жоспарды жүзеге
асыру кезінде туындайтын, одан ауытқұуларды жою процессі ретінде
қарастырылуы мүмкін. Инвестициялық және қаржылық шешімдерді жүзеге асырумен
және осы шешімдерде негізге алынған мақсаттарға жету үшін олардың
тиімділігінің жетіспеуі жағдайында оларға сәйкес қаржы ресурстарының
қозғалысын орындаумен байланысты барлық ұйымдастырушылық – техникалық іс
шаралар реттелуі мүмкін. Мұндай іс шараларға мыналар жатады:
– инвестициялық бағалау процессі;
– шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық ресурстарын және оның құрамдас
бөліктерін пайдалану процесі;
– шаруашылық жүргізуші субьектінің негізгі және айналым капиталын,
меншікті және қарыз қаражаттарын басқару бойынша нақты іс әрекеттер және
тағы басқалар.
Сонымен қатар, бақылау іс- шаралары да реттелуі мүмкін, мысалы:
қаржылық ақпарат мониторингінің процесі немесе ішкі қаржылық тексеру
нәтижелері басқару шешімдерін жасау структурасы бойынша, егер олардың
тиімділігі аз болса.
Банктің қаржы ресурстарын басқару бойынша шешім қабылдау мен жүзеге
асыруға, сондай – ақ сәйкес бақылау іс-шараларын жасау және жүзеге асыруға
жауапты қызметкерлерді мотивациялау (ынталандыру) яғни, соңғы нәтижеде
банктің жұмысшыларын мотивациялау да маңызды болып табылады. Аталған
жағдайда мотивациялау функциясы компания қаржыгерлерінің айтарлықтай тиімді
жұмысын қамтамасыз ететін материалдық және моралдық ынталандыру жүйесін
жасау мен пайдалануға негізделуі тиіс.
Комапнияның қаржы ресурстарының қозғалысын бақылау (мониторинг) нақты
қаржы ресурстарының ұйымның жоспарланған ақша қаражаттары бюджетіне
сәйкестігін тексеруге, сондай-ақ тексеру нәтижелеріне сәйкес келетін
басқару шешімдерін жасауға бағытталған.
Банктің қаржы ресурстарын басқаруды қамтамасыз ететін функциялар
ретінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық талдау қарастырылуы мүмкін.
Бухгалтерлік есеп – бұл белгілі бір ұйым туралы қаржылық ақпаратты
қадағалау, өлшеу, өңдеу және беруді жүзеге асыратын жүйе. Аталған жағдайда
оның негізгі міндеті – ұйымның осы ақпаратты оның қаржы ресурстарын
басқару бойынша шешім қабылдауға пайдалану мақсатын қамтамасыз ету. Бұл
кезде қаржы қаражаттарының шоттары бойынша жатқызуға және ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы мәліметтерге ерекше көңіл бөлген жөн.
Қаржылық талдауды банктің қаржы ресурстарын басқару жүйесіндегі
талдау, яғни банктің нарықтық құнын арттыру, резервтерін анықтау және
тиімді қалыптасуды қамтамасыз ету мақсатында оның қаржылық жағдайы мен
қаржы ресурстарын зерттеу ретінде қарастыруға болады.
Қаржы ресурстарын басқаруды қамтамасыз ету мәселелері шеңбері
айтарлықтай кең, солай бола тұра, олардың ішіндегі бірінші кезектегісі
–банктің өзінің шаруашылық қызметін сәтті жүргізу үшін қажетті қаржы
ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады. Бұл жағдайда, банктің нақты
қанағаттандырылатын сыртқы көздері есебінен қаржыландыруға қажеттіліктің
дұрыс есептелуі ерекше мәнге ие. Сондықтан, банктің қаржы ресурстарын
басқару элементі ретінде қаржылық талдау құрылымы үш құрамдас элементтерден
тұрады:
1. Қаржылық жағдайды талдау;
2. Тәуекелді талдау;
3. Қаржыландыруға қажеттілікті талдау.
Қаржылық жағдайды талдау барысында ұйымның өз қызметін қаржыландыру
қабілеті, яғни қалыпты қалыптасуы үшін қажет қаржы ресурстарымен
қамсыздандырылғандығы, оларды орналастыру мақсаттылығы мен пайланау
тиімділігі зерттеледі. Талдаудың ақпараттық базасы – банктің бухгалтерлік
қаржылық есеп беру мәлііметтері. [1]
Банктің қаржылық жағдайын талдау екі бағытқа бөлінеді:
қаржылық коэффициенттерді талдау;
қаржылық ресурстарды талдау.
Қаржылық коэффициенттерді талдау банктің қаржылық жағдайын
статистикалық бағалауға мүмкіндік береді, ал қаржылық ресурстарды талдау –
ұйымның қаржылық динамикасын, яғни банктің қаржы ресурстарының қозғалысымен
көрсетілген қаржылық жағдайының өзгерісін бағалауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, пайданы талдауды қаржы ресурстарын талдаудың өзіндік элементі
ретінде қарастыруға болады.
Банктің мүліктік жағдайын бағалау процессінде оның активтерінің
құрамы, құрылымы және динамикасы (әдетте баланстық бағалауда) зерттеледі.
Компания активтері оның инвестициялары ретінде қарастырыла алғандықтан,
банктің мүліктік жағдайындағы өзгерістер оның инвестициялық саясатындағы
өзгерістермен шарттастырылуы мүмкін. Банктің мүліктік жағдайының бағасы
оның инвестициялық саясаттағы талдау құралының бірі ретінде де
қарастырылады.
Қаржылық тұрақтылықты бағалау пассивтердің (банктің қаржыландыру
көздерінің) құрамын, құрылымын және динамикасын зерттеумен байланысты. Бұл
кезде міндеттемелер мен меншікті капиталдың қатынасына, олардың өсу
қарқынына ерекше мән беріледі. Ол ұйым басқармасының қаржылық шешім
қабылданғанда тәуекелге бару бармау бейімділігі туралы ақпарат алуға
мүмкіндік береді.
Төлем қабілеттілік пен өтімділікті баалау кезінде банктің өзінің
барлық міндеттемелер бойынша есеп айырысу қабілеттілігімен
(төлемқабілеттілікпен қатар, оның қысқа мерзімді міндеттерді өтеу және
күтілмеген шығындарды жүзеге асыру бойынша мүмкіндігі (өтемділік)
талданады. Сонымен қатар, төлем қабілеттілікті талдау процессінде банктің
активтерін қаржыландыру әдісі (хеджерленген , консервативті немесе
агрессивті) бекітілуі мүмкін.
Іскерлік белсенділікті талдау барысында көрсеткіштердің үш тобы
талданады:
1. Ұйымның ресурстарын интенсивті пайдалануды сипаттайтын айналымдылық
көрсеткіштері;
2. Ұйым қызметінің немесе оның өз ресурстарын пайдалану тиімділігін
сипаттайтын рентабльділік көрсеткіштері.;
3. Бағалы қағаздар нарығында банктің акционерлік қоғам жағдайын
сипаттайтын нарықтық белсенділік көрсеткіштері.
Сонымен қатар, активтер мен меншікті капиталдың рентабльділігінің
үлгілері (Дьюпон үлгісі) және банктің қаржылық шаруашылық қызмет есебінен
меншікиті капиталды арттыруға қаржылық жағдайдың негізгі көрсетікіштерінің
әсерін бағалауға мүмкіндік беретін экономикалық өсудің тұрақты
коэффициентінің факторлы үлгісі пайдалануы мүмкін.
Қаржылық жағдайсыздықты бағалау процессінде Үкімет қаулысымен
ұсынылған критерийлер негізінде ұйымның баланс құрылымының
қанағаттандырылғандығы бағаланады, сондай-ақ экономикалық статистикалық
факторлық үлгілерді (Альтманның Z – шоты) пайдаланумен банктің банкротқа
ұшырау ықтималдылығы болжанады.
Қаржылық жағдайдың рейтингтік бағасы әлеуетті инвесторлар үшін үлкен
маңызы бар үйымның ұқсас компаниядар арасындағы нарықтағы орын анықтауға
мүмкіндік беретін қаржылық жағдайды кешенді бағалау ретінде қарастырылуы
мүмкін. Банктің қаржылық жағдайын рейтингтік бағалау жүйесін жасау 3
негізгі кезеңнен тұрады:
1. Рейтингті есептеу үшін пайдаланылатын көрсеткіштер жүйесін таңдау
және негіздеу;
2. Осы көрсеткіштердің экономикалық базасын жасау және
экономикалық негіздеу;
3. Компанияны оның қаржылық жағдайының тұрақтылығы дәрежесіне
байланысты топтарға бөлуге мүмкіндік беретін қаржылық жағдайды қорытынды
рейтингтік бағалау алгаритмін жасау.
Қаржы ресурстарын талдау процессінде банктің ресурстағы ақшалай
қаражаттарының ресурсы (құйылым, ағылым, таза ақша ресурстары),
инвестициялық және қаржылық қызмет:
көлем;
ұзақтылық;
кезеңділік;
құрылым;
динамика сипаттамалары зерттеледі.
Қаржылық ресурстарды трендтік талдау мәліметтері ұйымның қаржылық
жағдайының өзгеру перспективасын бағалауға мүмкіндік береді.
Банктің қарыжылық талдауының екінші элементі – тәуекелді талдау. Қаржы
менеджментінде тәуекел деп – табысты толық ала алмау ықтималдылығы
түсіндіріледі. Тәуекелдің көптеген түрі бар, бірақ қаржылық талдау
процессінде кез келген ұйымның қалыптасуы кезінде алдын алу мүмкін емес
айқынсыздық пен тұрақсыздықтың болуын көрсететін бизнес – тәуекелге
(іскерлік тәуекел) ерекше көңіл бөлінеді. Тәуекелді талдаудың ақпараттық
базасы – бухгалтерлік есеп мәліметтері және ұйымның қаржылық есеп беруі.
Бизнес тәуекелді талдау оның үш негізгі құрамдас бөліктерінде жүргізіледі:
коммерциялық тәуекел;
өндірістік (операциялық) тәуекел;
қаржылық тәуекел.
1. Коммерциялық тәуекел бүкіл өнеркәсіптік салалрға тән табыстардың
сенімсіздігінің көрінісі. Сонымен мысалы, алдыңғы қатарлы технология
кәсіпорны интенсивті компания бәсекеге түседі және олардың өнімі бір
мезетте ескеруі мүмкін. Коммерциялық тәуекел өнеркәсіп салалрының
кредиторлары бекітетін проценттік ставкаларда көрініс табады және оны
потенциалды кредиторлармен және инвесторлармен келіссөздер жүргізгенде
міндетті түрде ескеру қажет.
2. Өндірістік (операциялық) тәуекел коммерциялық тәуекелге ұқсас.
Бірақ, ол жалпы салаға емес, компания деңгейі үшін тән және ұйымның өз
табыстары мен қызметтеріне сұраныстың өзгеруіне тез әсер ету қабілеттігіне
қатысы бар. Өндірістік тәуекел өлшемі болып операциялық леверидж табылады.
Операциялық леверидж – бұл ұйымның тұрақты эксплуатациялық (өндірістік)
шығындарды басқару қабілеті. Операциялық леверидждің болуы өндірістік
қызмет көлемі белгілі бір аралықта өзгерсе де, осы қызметті жүргізудің
қазіргі уақытта шығындарының бір бөлігі тіркелмегендігін білдіреді. Өзіндік
құндағы тұрақты эксплуатациялық шығындардың үлесі жоғары сайын, операциялық
леверидж деңгейі де соншалықты жоғары, сәйкесінше ұйым қызметімен
байланысты өндірістік тәуекел де жоғары және кредиторлар ұсынатын
проценттік ставка да соншалықты жоғары болады.
3. Қаржылық тәуекел банктің активтерін қаржыландырумен байланысты
басқару шешімдерінен туындайды. Қаржылық тәуекелді бағалау құралдары болып
қаржылық тұрақтылық мен төлем қабілеттілік көрсеткіштері табылады, бірақ
қаржылық тәуекелді талдаудың айтарлықтай тиімді құралы болып қаржылық
леверидж есептеледі. Қаржылық леверидж және қаржылық тәуекел өлшемі банктің
капитал құрылымында қарыз міндеттемелері мен артықшылығы бар акциялар
үлесі және оларға қызмет етуге кететін шығындар жоғары болған сайын
қаржылық леверидж дәрежесі де жоғары болады, сәйкесінше ұйым қызметімен
байланысты қаржылық тәуекел соншалықты жоғары және кредиторлар ұсынатын
проценттік ставка соншалықты көп болады.[1]
Банктің қаржыландыруға қажеттілігін талдау алдағы кезеңге қаржылық
болжау негізінде жүзеге асырылады. Талдау процессінде ақша қаражаттарының
керек бюджетінің түрлі нұсқаларын зерттеуге, әсіресе – оның қаржылық
бөлігін зерттеуге көп көңіл бөлінеді. Талдау мақсаты – қаржы ресурстарына
сыртқы қажеттіліктерді және болжанған сыртқы қаржыландыру шығындарын
минимизациялау критерийлері бойынша жүзеге асырылатын ұйымның аұша
қаражаттарының бюджетін оңтайландыру.
Қаржылық талдаудың аталған үш элементі ұйымның сыртқы қаржыландыруға
қажеттігін анықтау кезінде ескеріледі. Сондай-ақ, оларды кешенді түрде
қарастрыу керек. Алдағы кезеңде ұйымның шаруашылық қызметін сәтті жүргізуді
жалғастыру үшін қорлардың (ресурстар) талап етілетін көлемі көп болған
сайын қаржыландыруға жалпы қаржылық та елеулі болады. Жалпы, жаңа
акцияларды шығару қауіпсіздірек, себебі ол тартылған капитлға процент
төлеуді болжауды. Операциялық тәуекел дәрежесі жоғары ұйымға өзіне қосымша
қаржылық тәуекелді алмағаны жөн. Қаржыландыруды таңдау кезінде сонымен
қатар ұйымның жалпы қаржылық жағдайын бағалау керек. Өтімділік пен
рентабльділік жоғары болған сайын, қаржыландыру көзін таңдау кезінде үлкен
тәуекелге баруға болады.
Экономиканың нарықтық қатынастарына өтуіне қарай қаржы ресурстарының
құрылуына байланысты көзқарас біртіндеп өзгеруде. Бірақ компаниядардың
қаржыларының ұйымдастырылу қағидаттары тұрақты болып қалуда. Қаржы
ресурстарының құрылуының негізгі қағидаттары:
1. Компаниядардағы қаржы ресурстары меншікті қаражаттары, субсидиялар
және тартылған қаражаттар есебінен құрылады.
Алғашқы меншікті қаржы ресурстарының құрылуы компаниядарды құру
кезінде, яғни жарғылық қор құрылған кезде жүргізіледі:
Жарғылық қордың құрылу көздері банктің ұйымдық-құқықтық нысанына қарай
келесідей болады:
Акционерлік капитал (акционерлік қоғамдарда);
Мүшелердің пайлық жарнасы (тұтыну ұйымдары, кооперативтер);
Салалық қаржы ресурстары (компаниядарда және корпорацияларда);
Ұзақ мерзімді несие (меншіктің түрлі нысанындағы ұйымдарда);
Бюджеттік қаражаттар (мемлекеттік компаниядарда).
Жұмыс істеуші компанияларда қаржы ресурстарының негізгі көздері болып
өткізілген өнімнің (жұмыс, қызмет) құны табылады, ал бұл түсімді бөлу
кезінде ақшалай табыс пен жинақ нысанына айналады. Қаржы ресурстары ең
бастысы пайда мен амортизациялық аударымдар есебінен құрылады. Сондай-ақ
түрлі табыстар, жинақтар және түсімдер.
2. Компаниялардың қаржылық қызметі алдағы шаруашылық жылға өткен
кезеңдегі компания қызметінің нәтижелері мен көрсеткіштерін және алдағы
кезеңге болжамды ескере отырып, жоспарланады.
Кейбір экономистер нарық жағдайында қаржылық жоспарды құру міндетті
емес деп есептейді. Бірақ нарықтық экономиканың қазіргі жағдайында қаржылық
жоспарды құру компаниядардың өздеріне қажет деп есептейді.
Қаржылық жоспарды құру мақсаты – шаруашылық қызметтің, табыстар мен
шығындардың көлемін болжамдау негізінде мүмкін болатын қаржы ресурстарын,
капитал мен резервтерді анықтау. Жоспарда қаржы резервтерін құру және
арнайы қорларға аудару қарастырылады. Жоспарда қаржылардың негізгі
қызметтің айналым қаражаттарына және инвестициялық қызметті қаржыландыруға
бағытталуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz