Ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен бүгінгі даму деңгейі
Кіріспе
1 тарау . Ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен бүгінгі даму деңгейі
1.1. Қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы мен даму тенденциясы
1.2. Ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның ерекшелігі
2 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет пен ондағы маркетингтің қалыптасу алғышарттарына талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайын талдау
2.2. ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс әрекеті
3 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технология саласындағы кәсіпорындардың маркетингтің даму болашағы және оның ықпалын күшейту мүмкіндіктері
3.1. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындардың маркетингтік іс.әрекетін жетілдіру
3.2. Ақпараттық қызмет рыногында маркетингті қоданудың шетелдік тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 тарау . Ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен бүгінгі даму деңгейі
1.1. Қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы мен даму тенденциясы
1.2. Ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның ерекшелігі
2 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет пен ондағы маркетингтің қалыптасу алғышарттарына талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайын талдау
2.2. ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс әрекеті
3 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технология саласындағы кәсіпорындардың маркетингтің даму болашағы және оның ықпалын күшейту мүмкіндіктері
3.1. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындардың маркетингтік іс.әрекетін жетілдіру
3.2. Ақпараттық қызмет рыногында маркетингті қоданудың шетелдік тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан бітіру жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады. Бітіру жұмысы Қазақстан Республикасындағы ақпараттық саладағы маркетингті теориялық және тәжірибелік тұрғыдан жан-жақты терең талдап, зерттеуге арналған.
Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады. Осы үрдістердің барлығында да маркетинг өз қызметтерін белсенді түрде ұсынады. Ендеше осы үрдістердің жетік дамуына маркетингтің оң ықпал етуін қадағалау қажет.
Жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық технология саласындағы компанияларда маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
- қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы
- ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның ерекшелігі
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайы мен ондағы маркетингтің қалыптасуы
- ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс әрекетке талдау
- Қазақстандық ақпараттық қызмет рыногындағы маркетингтік құралдарды қолдануды жетілдіру
- Бәсекелестікке қабілеттілікті тездету мақсатында ұсынылған тиімді жоба құру.
Жұмысымың объектісі – Қазақстан Республикасындағы ақпарыттық қызмет саласындағы компанияларда маркетингті қолдану.
Жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен даму деңгейі, әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы, ерекшелігі кеңірек қарастырылады.
Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады. Осы үрдістердің барлығында да маркетинг өз қызметтерін белсенді түрде ұсынады. Ендеше осы үрдістердің жетік дамуына маркетингтің оң ықпал етуін қадағалау қажет.
Жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық технология саласындағы компанияларда маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
- қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы
- ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның ерекшелігі
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайы мен ондағы маркетингтің қалыптасуы
- ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс әрекетке талдау
- Қазақстандық ақпараттық қызмет рыногындағы маркетингтік құралдарды қолдануды жетілдіру
- Бәсекелестікке қабілеттілікті тездету мақсатында ұсынылған тиімді жоба құру.
Жұмысымың объектісі – Қазақстан Республикасындағы ақпарыттық қызмет саласындағы компанияларда маркетингті қолдану.
Жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен даму деңгейі, әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы, ерекшелігі кеңірек қарастырылады.
1. Маркетинг в условиях глобализации мировой экономики. // В сб. «Зарубежные и Российские компании: Современный этап развития». Под ред. В.П. Колесова, Е.А. Касаткиной.-М.: МАКС Пресс, 2001 - 0,6 п.л.
2. Белл Д. Грядущее постиндустриальное общество. Опыт социального прогнозирования. – М., 1999. - 661 с.
3. Аникин О.Б. Перспективы развития мирового рынка телекоммуни-кационных услуг. – М., 2004.
4. Программа развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на 2006-2008 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 7 июня 2006 года N 519
5. Дюмелен И.И. Торговля услугами. – М.: Экономика – 2003.
6. Панов В.В. Телекоммуникации: основные этапы и проблемы развития// Консультант директора №21. – М.: ИНФРА-М, 2004. – С. 34-36.
7. Концепция Правительства Концепция развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на период с 2001 по 2005 год: утв. 04.12.2001 N 1564
8. Паринов С.И. Сетевая экономика в виртуальном пространстве II Вестник РФФИ.- 1999. - №3(17). Адрес в Интернете – http://intra.rfbr.ru/pub/vestnik/V3_99/_9.htm
9. Форрестер Дж. Мировая динамика. – М., 1978.
10. Н.Назарбаев. Рынок и социально-экономическое развитие. – Москва: Экономика, 1994. – 495б.
11. Сдасюк Г.В. Переход к устойчивому развитию: глобальный, региональный и локальный уровни. Зарубежный опыт и проблемы России.- Москва: Изд-во КМК, 2002.
12. Алимбаев А.А. Государственное регулирование экономики. – Алматы.: ПК “ЭЛЕК”, 1999.-320б.
13. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. – Алматы. ‘‘Қазақ университеті’’, 2002.
14. Г.Л. Багиев, Е.Л. Богданова. Маркетинг информации – М., 2004.
15. Курс экономики: учебник / под ред. Б.А. Райзберга. – М: ИНФРА-М, 1997.
16. Дубовский С.В. Путеводитель по глобальному моделированию // Общественные науки и современность. – 1998.- №3.
17. Байнхауэр Х., Шмакке Э. Мир в 2000 году. Свод международных прогнозов. – М., 1973
18. О задачах и проблемах развития IT отрасли РК (доклад на 1-съезде IT предприятий РК)
19. www.telecom.kz
20. Краткий статистический ежегодник Казахстана. - Алматы: Агентство РК по статистике, 2010.
21. Стратегия территориального развития Республики Казахстан до 2015 года.
22. Программа по формированию и развитию национальной инновационной системы Республики Казахстан на 2005 - 2015 годы: постановление Правительства РК. – 2009, апрель 25, № 387.
23. Указ Президента РК. О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030г.: утв. 6 апреля 2007, № 310
24. Постановление Правительства РК. О среднесрочном плане социально-экономического развития Республики Казахстан на 2007 – 2009 гг. с последующими изменениями и дополнениями.: утв. 16.10.2006, № 822
25. Сулейменова Б.М. Проблемы и перспективы влияния рекламы на процесс создания конкурентоспособного бренда // Социально-экономические и правовые процессы в условиях вхождения Республики Казахстан в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира: матер. Межд. конф. - Алматы: КазАТиСО, 2007. - С. 98-102.
26. Найзагарин А.А. Брендинг как основа построения маркетинговых коммуникаций в коммерческих банках // Вестник КазНУ им Аль-Фараби, Серия экономическая. - 2006. - № 3 (55).- С. 66.
27. Шымырбаева Г. Секреты сладкого бренда // http.www.asdc.kz.
28. Додд Аннабел З. Мир телекоммуникаций. Обзор технологий и отрасли / пер. с англ. - М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2002. - 400 с.
29. Бенке И.Ю. Проблемы маркетинговых исследований в Казахстане // Маркетинг товаров и услуг. - 2002. - № 5. - С. 18-21.
30. Журабаев Е. Великая степь для легального плагиата // Купи бренд. Франчайзинг в России. - 2007. - № 4.- С. 39- 40.
31. Березин И.С. Маркетинг и исследования рынков. - М.: Русская Деловая Литература, 1999. – С. 214.
32. журнал «Digital Kazakhstan», № 6 (Апрель) 2009 г
2. Белл Д. Грядущее постиндустриальное общество. Опыт социального прогнозирования. – М., 1999. - 661 с.
3. Аникин О.Б. Перспективы развития мирового рынка телекоммуни-кационных услуг. – М., 2004.
4. Программа развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на 2006-2008 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 7 июня 2006 года N 519
5. Дюмелен И.И. Торговля услугами. – М.: Экономика – 2003.
6. Панов В.В. Телекоммуникации: основные этапы и проблемы развития// Консультант директора №21. – М.: ИНФРА-М, 2004. – С. 34-36.
7. Концепция Правительства Концепция развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на период с 2001 по 2005 год: утв. 04.12.2001 N 1564
8. Паринов С.И. Сетевая экономика в виртуальном пространстве II Вестник РФФИ.- 1999. - №3(17). Адрес в Интернете – http://intra.rfbr.ru/pub/vestnik/V3_99/_9.htm
9. Форрестер Дж. Мировая динамика. – М., 1978.
10. Н.Назарбаев. Рынок и социально-экономическое развитие. – Москва: Экономика, 1994. – 495б.
11. Сдасюк Г.В. Переход к устойчивому развитию: глобальный, региональный и локальный уровни. Зарубежный опыт и проблемы России.- Москва: Изд-во КМК, 2002.
12. Алимбаев А.А. Государственное регулирование экономики. – Алматы.: ПК “ЭЛЕК”, 1999.-320б.
13. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. – Алматы. ‘‘Қазақ университеті’’, 2002.
14. Г.Л. Багиев, Е.Л. Богданова. Маркетинг информации – М., 2004.
15. Курс экономики: учебник / под ред. Б.А. Райзберга. – М: ИНФРА-М, 1997.
16. Дубовский С.В. Путеводитель по глобальному моделированию // Общественные науки и современность. – 1998.- №3.
17. Байнхауэр Х., Шмакке Э. Мир в 2000 году. Свод международных прогнозов. – М., 1973
18. О задачах и проблемах развития IT отрасли РК (доклад на 1-съезде IT предприятий РК)
19. www.telecom.kz
20. Краткий статистический ежегодник Казахстана. - Алматы: Агентство РК по статистике, 2010.
21. Стратегия территориального развития Республики Казахстан до 2015 года.
22. Программа по формированию и развитию национальной инновационной системы Республики Казахстан на 2005 - 2015 годы: постановление Правительства РК. – 2009, апрель 25, № 387.
23. Указ Президента РК. О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030г.: утв. 6 апреля 2007, № 310
24. Постановление Правительства РК. О среднесрочном плане социально-экономического развития Республики Казахстан на 2007 – 2009 гг. с последующими изменениями и дополнениями.: утв. 16.10.2006, № 822
25. Сулейменова Б.М. Проблемы и перспективы влияния рекламы на процесс создания конкурентоспособного бренда // Социально-экономические и правовые процессы в условиях вхождения Республики Казахстан в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира: матер. Межд. конф. - Алматы: КазАТиСО, 2007. - С. 98-102.
26. Найзагарин А.А. Брендинг как основа построения маркетинговых коммуникаций в коммерческих банках // Вестник КазНУ им Аль-Фараби, Серия экономическая. - 2006. - № 3 (55).- С. 66.
27. Шымырбаева Г. Секреты сладкого бренда // http.www.asdc.kz.
28. Додд Аннабел З. Мир телекоммуникаций. Обзор технологий и отрасли / пер. с англ. - М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2002. - 400 с.
29. Бенке И.Ю. Проблемы маркетинговых исследований в Казахстане // Маркетинг товаров и услуг. - 2002. - № 5. - С. 18-21.
30. Журабаев Е. Великая степь для легального плагиата // Купи бренд. Франчайзинг в России. - 2007. - № 4.- С. 39- 40.
31. Березин И.С. Маркетинг и исследования рынков. - М.: Русская Деловая Литература, 1999. – С. 214.
32. журнал «Digital Kazakhstan», № 6 (Апрель) 2009 г
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 тарау . Ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен
бүгінгі даму деңгейі
1.1. Қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы мен даму
тенденциясы
1.2. Ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның
ерекшелігі
2 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет пен ондағы
маркетингтің қалыптасу алғышарттарына талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму
жағдайын талдау
2.2. ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс
әрекеті
3 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технология саласындағы
кәсіпорындардың маркетингтің даму болашағы және оның ықпалын күшейту
мүмкіндіктері
3.1. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындардың
маркетингтік іс-әрекетін жетілдіру
3.2. Ақпараттық қызмет рыногында маркетингті қоданудың шетелдік тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып
келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті
қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-
жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан бітіру жұмысының тақырыбының
өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады. Бітіру жұмысы Қазақстан
Республикасындағы ақпараттық саладағы маркетингті теориялық және
тәжірибелік тұрғыдан жан-жақты терең талдап, зерттеуге арналған.
Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда
және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда
ақпараттық саланың экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті
қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары
телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте.
Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының
белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет
және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі
сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады. Осы үрдістердің барлығында да
маркетинг өз қызметтерін белсенді түрде ұсынады. Ендеше осы үрдістердің
жетік дамуына маркетингтің оң ықпал етуін қадағалау қажет.
Жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық технология
саласындағы компанияларда маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және
практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер
белгіленген:
- қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы
- ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның
ерекшелігі
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму
жағдайы мен ондағы маркетингтің қалыптасуы
- ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс
әрекетке талдау
- Қазақстандық ақпараттық қызмет рыногындағы маркетингтік құралдарды
қолдануды жетілдіру
- Бәсекелестікке қабілеттілікті тездету мақсатында ұсынылған тиімді
жоба құру.
Жұмысымың объектісі – Қазақстан Республикасындағы ақпарыттық қызмет
саласындағы компанияларда маркетингті қолдану.
Жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін
теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен
даму деңгейі, әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы, ерекшелігі
кеңірек қарастырылады.
2 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет пен ондағы
маркетингтің қалыптасу алғышарттары, қазіргі даму жағдайы, ақпараттық
технология көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс-әрекеттер
талданады және ұсынған өз жобамды қарастырдым.
3 бөлімде Шет ел тәжірибесінде Қазақстанның ақпараттық технология
нарығындағы маркетинг мүмкіндіктерін талқыланып, қалыптастыру және дамыту
жолдары қарастырылады.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету
мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық
өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды. Әсіресе, телекоммуникациялық қызмет
түрінде. Себебі, телекоммуникациялық қызметтер өз кезегінде белгілі бір
ақпараттың қызмет етуіне ғана емес, сондай- ақ ұлттық тауарларға,
ақпараттық өрістің мемлекет ішінде және оның сыртындағы жұмысының маңызды
элементтерінің бірі ретінде, имидж жасайды. Әлемнің барлық мемлекеттері
бір уақытта әртүрлі формада бұл өрісті бақылап отыр. Мемлекеттің
телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы
халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып,
елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады.
1. АҚПАРАТТЫҚ САЛАДАҒЫ МАРКЕТТИНГТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН БҮГІНГІ ДАМУ
ДЕҢГЕЙІ
1.1. Қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы мен
даму тенденциясы
Ақпаратты игере білген адам, әлемді де бағындыра алады. Бұл XIX ғ.
Ротшильдтің өзімен келтірілген жетістік формуласы, XXI ғ. ақпарат құндылығы
әрдайым жоғарылайтындықтан қазіргі таңда үлкен мағынаға ие. Бірінші кезекте
бұл телекоммуникация секторы болатын, ақпараттық трафик және қызмет
көрсетуді ұйымдастыруға ұтымды мүмкіндік беретін тиімді құрал- жабдықтарға
деген сұраныс бір мезгілде көтеріледі.
Халықаралық экономикалық байланыстар жүйесі мен әлемдік шаруашылық үшін
осындай экономика секторының өспелі маңыздылығы әлемдік мемлекеттер
басшылығы аударатын назарда да көрсетіледі.
Қазіргі кезде ақпарттық технология жылдам қарқында дамып келе
жатқанәлемдегі нарық. Осы нарықтың маңыздылығы ұлттық деңгейдегі
экономикада рөлі ұлғаюда: ақпараттық технология дамыған елдердің ЖІӨ-гі
50%-ын құрайды және бұл көрсеткіш жыдан жылға ұлғаюда. Ақпарттық технология
тарату мен жаңа әлемде ресурстармен алмасу мүмкіндіктерін береді. Ол –
ақапарт. Сонымен қатар, халықаралық еңбек бөлінісі, экономикалық ресурс,
бір жағынан интеграциялық процестерді күшейту және жеке мемлекеттердің
мамандануын жоғарлату. Ақпараттық технлогияның дамуы өз үлесін әлемдік
қаржы нарығына аса маңызын тигізді. 1955 жылдары күнделікті келісімдердің
көлемі барлық орталық банктердің резерв көлемдрімен салысытырғанда қызметі
тез орындалды. Қазіргі кезде қаржылық институттар арасында транзакция
мөлшері үнемі артуда. Осындай жоғары деңгейге жетудің негізі ақпараттық
технологияның үлесіне тиесілі екенін айтуға болады [1, 9б].
Әлемде инновациялық процестің дамуы оның тендецниясының өсуінен
басталады, яғни оның орталық бастамасы – ақпараттық технология. Ол өз
кезегінде әлемдік нарықтың заңына сәйкес дамиды. Ақпараттық технология
мағынасында қолданбалы техника мен байланыс жүйесін қоғамдық өмірдің
қажеттілігіне байланысты құрастыру, жіберу, сақтау, қайта жасау деп түсіну
керек. Ақпараттық технология өзіне негзгі жаңашыл ақпараттық бизнесті
қосады: компьтерлер, терминалдар, компьютерлік құрылғылар, оптикалық
аппаратура, микрофильмдер, лазерлік дискілер, т.б.
Соңғы он жылдарда әлемдік нарықтағы экономикалық дамуда ақпараттық
технологияның орны бірінші орында. Әлемдік нарықтағы ақпараттық технология
түсінігінде халықаралық ақпараттық өніммен айырбас деп түсінуге болады.
Әлемдік нарықта жоғары технологияның суюъектілері болып мемлекетер,
компаниялар, жоғары оқу орындары, арнайы фондтар мен физикалық тұлғалар
[2,12б]
Құрылымның аса маңызды элементтерінің бірі болмағанымен, байланыс,
ақпараттық техника және технология маңыздырақ болып табылатын әлемдік
шаруашылық дамудың ақпараттық сатысына енді. Бізде Қазақстанда Ақпараттық
Технология саласын жиі телекоммуникация саласымен біріктіріп, бір сөзбен
байланыс деп атайды. Ал Жапон, Сингапур, Индия, Оңтүстік Корея, АҚШ
елдерінде бұл сөзді екі бөліп қарастырады. Дегенмен, көптеген әдебиеттерде
жеке авторлар осы сөздерді біріктіріп, бір сөзбен Ақпараттық Технология
(ІТ) деп атауды ұсынады [2, 43б.].
Телекоммуникация – ұлттықпен бірге әлемдік деңгейдің бәрінде тез дамып
келе жатқан ақпараттық ортаның құрама бөлігі болып табылады.
Телекоммуникация саласы қазіргі әлемдік экономиканың құрама бөлігі болып
отыр. Дегенмен оның рөлі елеулі түрде экономиканың басқа секторларының
ықпалынан, адамзаттың мәдени дамуының жалпы қарқынынан ерекшеленеді.
Ақпарат әлеуметтің дамуы мен құрылуында аса маңызды мағынаға ие.
Ақпараттық – байланыстық технологияны пайдалану экономика үшін оңтайлы
нәтижелер беруге қабілетті. Ол қор, тауар мен қызметтердің мобильділігін
өлшеусіз көтереді, кәсіпкерлік қызметке, сауданың дамуына, еңбек етуге
жағдай жасайды, әртүрлі экономикалық және әлеуметтік мәселелерді нәтижелі
әрі шығармашылық шешуге мүмкіндік береді, адамдардың өз потенциялдарын
кеңінен қолдануға рұқсат етеді[2, 58б.].
Белгілі бір (ақпараттың) қызметтер көрсеткішіне байланысты көптеген
экономист ғалымдар телекоммуникация индустриасын әлемдік экономиканың жеке
саласы ретінде қарастырады.
Телекоммуникациялар (Қашықтық байланыстар) – хабарламаларды жіберу
үшін техникалық құралдарды беру мен хабарламаны жіберу түріндегі қызмет
болып табылатын өнім, қоғамдық өндірістегі саланы көрсететін аса маңызды
құрылғыш байланыс [3, 134б.].
Коммуникативтік қызметтер жеке топтарға енетіндігі секілді, атап
айтқанда А.Маслоу атты американ психологымен ұсынылған.
Телекоммуникация саласы ақпаратты жіберуді іске асыратын және
тұтынушыларға телекоммуникация қызметін шынайыландыратын телекоммуникация
желілері мен қызметінің жиынтығынан тұрады.
Телекоммуникация желісі – телефондық, телеграфтық, факсимильді
жіберулердің бір немесе бірнеше түрлерін және құжаттық хабарламалар,
телевизиялық, дыбыстық және басқа да радио-сымдық хабарлау түрлері жіберуді
қамтамасыз ететін технологиялық жүйе[3, 142б].
Телекоммуникация қызметінің нарығы глобалды масштабтағы іске асыру
жүйесінің аса маңызды элементі, әлемдік нарықтағы аса ірі сегмент болып
табылады. Әлемдік сауда ұйымының бағамы бойынша айналымы жөнінен ол тек
қаржылық нарыққа ғана жол береді.
Ақпараттық технологияның жаңа даму тенденциясын жоғары технологияның
негізгі инструменті ретінде жеке қарастырады.
Соған байланысты, мамандар оның нарықта бүгінгі даму тенденциясын атап
көрсетті (сурет 1) [4]. Олар ақпараттық технологияның қажеттілігі мен дұрыс
бағытталған орнын анықтайды.
Сурет 1. Ақпараттық технологияның тенденциясы
Ақпараттық технологияның даму тенденциясы келесі мағынаны анықтайды:
1.Ақпараттық өнімнің өсу рөлі. Ақпараттық өнімнің әр түрдегі ақпарат
ретінде адам білімінің негізі. Сондықтан, алынатын ақпараттың құрамы,
дәлдігі мен жаңалығы интелектуалды жұмысшылар үшін маңызды. Ақпараттық
өнімнің ақпараттық бөлімі адамдардың жан-жақтылығын дамытып, ресурстарды
тиімді түрде пайдалануға бет бұрады. Мысалы, Рейтер-2000 жүйесі соңғы
фондардың құралғылары, келісмшарт құру, Рейтер ақпараттық агененствосының
хаттамасынан басқа, графикалық суреттемелердің өзгерістерін көрсетеді. Жаңа
Рейтер-3000 стандартты қызметтерден өзге талдау мен көп жылдан бері
жасалған жұмыстардың жаһанды база құрамын көрсетеді. Оған сәйкес, үнемі
ақпараттық өнімнің өсіп отыруы маңызды болып келеді.
2.Бұл физикалық және логикалық элементтер жүйесінің байланысын анықтайды.
Ең негізгі фактор ретінде байланыс – жаңа стандартты программалық және
аппаратық құрылғылар, базалық мағлұматтар мен жүйенің пайда болуы. Жаңа
технология әлемдік нарықта негізгі қозғалмалы күш болып табылады.
3.Тағы бір ақпараттық технологияның тенденциясы ретінде әлемдік нарықта
ақпараттық бизнестің жаһандануы болып табылады. Теория жүзінде әр бір тұлға
немесе фирма ақпаратты тұтынушы. Сондықтан, негізгі өндірушілер арасында
өте жоғары бәсекелестік туындайды. Атап айтқанда дәстүрлі күшті
өндірушілерге, Индия, Сингапур, АҚШ, Жапония, Оңт.Корея, Ұлыбритания,
кейінгі кезде Тайвань. Бүгінгі күні ақпараттық бизнес пен экономика
саласында үш ірі орталық құрылды – АҚШ, Жапония, Батыс Еуропа.
Бәсекелестіктің ең негізгі себептері – ақпараттық технологияның негізгі
түрлеріне сұраныс.
4.Жаһандану конвергенциямен тікелей байланысты. Бұрынғы өнім мен қызметт
саласын анықтау оңай болды. Дегенмен, жоғарыда аталған ақпараттық
тенденциялар дәстүрлі түсінікті өзгертеді. Мысалы, брокерлік
операциялардың кодировкасы, банктік аппараттар мен энергобақылау жүйесі.
Нақты өнімдер мен қызметтер түрлері бір қызметті орындай отырып, өз
кезегінде байланысты. Конвергенция көпмөлшерлі процесс.
Жұмысшыларға мамандандырылаған жоғары біліктілікті талап еткендіктен,
қазірге кезде әлемде бірыңғайлы еңбек нарығын қалыптастыру процессі болуда.
Онсыз ақпараттық технология мен жалпы инновациялық нарығының процессі
дамымайды [4,19 б]
Телекоммуникациялық байланыс (телекоммуникациялар) – бұл белгілер,
сигналдар, жазбаша мәтіндер, сурет және дыбыстар, сондай-ақ
хабарламалардың кез келген түрін радио, оптикалық және басқа да электрлік
жүйелерге сым арқылы берілуі мен қабылдануы [2, 152б.].
Телебайланысқа телефон, бейнетелефон, телеграф, факсимильді байланыс,
мәліметтер жіберу, радиохабарлама, теледидар, электронды пошта жатады.
Әсіресе, дәл осы байланыс түрін қазіргі уақытта барынша
телекоммуникациямен ұқсастырады. Бүкіләлемдік сауда ұйымының түсіндіруіне
сәйкес телекоммуникациялар сигналдарды кез келген тәсілмен жіберу немесе
қабылдау дегенді білдіреді[2, 157б.].
Әлемдік шаруашылық телекоммуникациялар, ақпараттық техника және
технологиялар барынша ерекшеленетін ақпараттық даму стадиясына кірді.
Телекоммуникациялар – жылдам дамитын ақпараттық шеңбердің барлық
деңгейдегі, соның ішінде ұлттық және ғаламдық деңгейдегі құрамдас бөлігі.
Саланың мақсаттық бағыты ақпараттың барлық түрлерінің бөлінуі мен
жіберілуі және телекоммуникациялық қызмет нарығында пайда табу. Бұл
жағдайда нарық тұтынушылардың өзара толықтырғыш және өзара байланысты
жүйесінің қажеттілігін қанағаттандыруға қабілетті телекоммуникациялық
жүйелердің құндылығын жасау тізбегін қалыптастыруда белгілі бір орын алу
мақсатымен бәсекелестік не болмаса серіктестік негізінде құрылған өзара
байлансты ұйымдардың жиынтығы ретінде қарастырылуы тиіс.
Белгіленген сатылардың ішіндегі біріншісінде ( XIX-ғ. 20 жылдары –XX
ғ.50-ші жылдары.) келесі электрондық бизнестің пайда болуы үшін ғаламдық
телекоммуникациялық жүйенің құрылуына негіз болатын алғышарттар
қалыптасады. Қызметтегі коммуникация құралдарының ішінен бұл жылдарда
байланыстың аналогтық түрлері басым орын алады, коммуникацияның сандық
құралдарын өңдеуді ұстап тұратын есептеуіш техника құралдары іс жүзінде
болмады.
Екінші кезеңде ( XX ғасырдың 60-80жыдары) ғарыштық байланыс және
сандық ақпараттық телекоммуникацияның, есептеуіш техниканың белсенді
дамытылуы жағдайында электрондық кәсіпкерліктің тууына қажетті жағдай
ретінде ғаламдық ақпараттық технологиялық инфрақұрылым ды жасау жүріп
жатты.
XX–ғасырдың 90-жылдарынан қазіргі күнге дейінгі уақытты қамтитын
үшінші кезеңде қоғамның кең түрде компьютерленуі жүрді, сымсыз ұялы
байланыс және талшықты-оптикалық қою желі пайда болады, қазіргі таңда
баршаға мәлім кең көлемді тараған ғаламдық ақпараттық Интернет желісі мен
сонымен байланысты қызмет шеңбері қарқынды қалыптасты, сондай-ақ заманауи
жағдайда электрондық нарық қызметінің теоретикалық аспектілері жасалынды.
Телекоммуникациялық секторды дамытудың периодизациясының жасалуымен
байланысты сұрауларға қатысты біз еңбектердің негізінде басқарушы
телекоммуникациялық ортаның сипатына тәуелді түрде кезеңдерге бөлдік (1-
кесте )[7].
1 кесте – Басым орынға ие телекоммуникациялық инфрақұрылым генезисінің
кезеңдерге бөлінуі
Кезең Басым орын алатын Жыл Коммуникация Бизнес
коммуникациялық құралдары көшбасшылары
инфрақұрылым типі
Бірінші Аналогты (сандық XIX-ғ. 20 Телефон,телеграфAT&T, Bell
емес) жыл-дары – XXрадио, теледидарTelephone,
телекоммуни-кациялығ. BBC
қ 50-жылдары.
Екінші Ақпараттық-телеком-XX-ғ. 60-80 Компьютер,телексIBM, Western,
мникациялық жылдары. факс, UnionTelegrap
байланыс h Company
спутниктері
Үшінші Ақпараттық-телеком-XX-ғ. 90 Ғаламтор, America-On-Li
муникациялық, жыл-дарынан элек-трондық ne,
ком-пьютерлік-медиабастап пошта, мобильдікMicrosoft,
тор-лық байла-ныс Cisco, Yahoo
Төртінші Мультисервисті XXI ғ. басы Кеңтарамды Nortel,
қол-жетімділік, сым-сыз байланысCisco
сымсыз байланыс қол-жетімділігін
технология-сының ің
интеграциясы, технологиялары
байланыс қызметі (Wi-Fi және
мен желілер WiMax), NGN
конверген-циясы желілері, 3
G желілері мен
технологиялары
Ғаламтор, мобильді байланыс және фиксирленген телефонияның жаңа
ақпараттық- коммуникациялық технологияларын қамтитын байланыс қызметі мен
желілердің XX ғасыр басындағы конвергенциясы телекоммуникацияның желісі мен
жүйелеріне тигізген әсері соншалықты телекоммуникация қызметінің нарығы
қалыптасуына қажетті жағдайлар мен назарды талап етпей қоймайды.
Дж. Форрестер, ағайынды Дон және Ден Медоуздар 60-жылдардың аяғында
өздерінің ғаламдық динамикалық жүйелілік модельдерін өңдеп жатты, XXI ғасыр
апокалипсисін болжады, сол кезде де АТТ есептеу және ақпарат беру құралы
ретінде қаралды, әлемнің бөлшегі ретінде емес. [8, 64б.] Әлем бөлшегі
ретінде энергетикалық және ресурстық технологиялар ғана танылды, қанша
дегенмен бұл технологиялардың сипаттамасы ғаламдық дамудың моделіне, әрі
оптимистік және пессимистік сценарийіне қойылған болатын.
Қазіргі уақытта кез келген мемлекеттің ақпараттандырылуы оның
экономикалық дамуы негізгі факторы болып, сондай-ақ ақпараттық
технологиялар мен компьютерлік жабдықтарға негізделген жаңа сапалы
әлеуметтік-өндірістік қатынастарға өту құралы болып табылады.
Телекоммуникацияның дамытылуы мен жаңа сапаға көтерілуі мемлекеттің өнер-
кәсібінің жылдам дамуына, отандық кәсіпорындар қызметінің ішкі және сыртқы
нарықта сәтті жүруі үшін жағдай жасауға көмектесті, сондай- ақ шетелдік
инвистицияны тартуға ықпал етті. Халықтың үлкен бөлігіне заманауи
телекоммуникацияның қызметтерін пайдалану мүмкіндігінің жасалуы
экономикалық және әлеуметтік жағынан дамыған қоғам белгілерінің және өмір
сүру деңгейінің көтерілуі маңызды белгілерінің бірі.
Телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялар секторын дамыту
бағыттарының әртүрлілігі қаншама ғылыми-техникалық жетістіктер мен олардың
бизнесте тиімді қолданылуы мен кірістірілуі мүмкіндігінің молдығымен
анықталады. Соңғы жылдарда мамандар экономиканы дамытудың чилилік және
аргентиналықинсқаларына көп назар аударуда. Дегенмен, көріп тұрғанымыздай,
Президентіміз Назарбаев тарапынан Қазақстан- 2030 жылдарда көрсетілген
сәтті экономикалық дамытудың моделіне, назар аударсақ мақсатқа сәйкес келер
еді. [9, 151б.]. Осындай елдердің қатарына Сингапур, Тайланд, Малайзия,
Индонезия және т.б. жатады. Малайзия, Сауд Арабиясы, Жаңа Зеландия, Индия
секілді дамушы мемлекеттер телекоммуникациялық және ақпараттық сектор
салаларын дамытуға қажетті назарды өз уақытысында аударып, экономиканың
дамуында мақсатты бұрылыс жасады.
Қазақстанның Сауд Арабиясынікі сияқты мықты өсу көзі бар. Бұл даму
локомативі- экономиканың мұнайлы секторы, одан түсетін кірістер ақпараттың
технологияның да, телекоммуникациялық технологияның да секторын дамытуға
мүмкіндік береді.
Халқының үлкен бөлігі сауатсыз (48% -ға жуығы), кедей саналатын (ЖІӨ
деңгейі әр адамға 500 доллар) дамушы мемлекет Үндістанның ақпараттық-
телекоммуникациялық индустриясының құруының бірегей тәжірибесіне ерекше
назар аударып, үйренуге тұрарлық. Басынан-ақ капитал салуға шектеулі ғана
мүмкіндігі бар және қиын инвистициялық климатқа ие бұл мемлекет. Ақпараттық-
телекоммуникациялық технологияларды дамыту шеңберінде мақсатты мемлекеттік
саясат жүргізді және жүргізіп те келеді. Осы саясатының арқасында, сондай-
ақ үнді кәсіпкерлерінің қайырымды, жайлы қызметтерінің және қолайлы
алғышарттарының арқасында Үндістан салыстырмалы түрде өте аз уақытта
өзінің мықты Ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар өнеркәсібін,
соның ішінде программалық жабдықтау өндірісінің экспорттық саласын өз
иелігіне сүйене отырып құра алады [10, 92б.].
ЖӨІ құрамында телекоммуникациялық саладан келетін кіріс үлесі үнемі өсу
үстінде, сондай- ақ осымен шұғылданатын жұмысшылардың саны да.
Айтылып жатқан тенденцияларда XXI ғасыр басы ақпараттық қоғам заманы
сияқты қарастырылады. Бұл ақпаратты дәуір өзінің дұрыс дамуы үшін ғаламдық
телекоммуникациялық инфрақұрылымды құруды талап етеді, бұл
инфрақұрылымдардың даму темптері жалпы экономиканы дамыту темптеріне
қарағанда озушы болуы керек.
Дамыған және дамушы елдерде экономиканың өсудің 1%- ын қамтамасыз ету
үшін телекоммуникация саласында 3%- дық өсіміне қол жеткізуі көрінеді.
Заманауи нарықтық шаруашылықты дамытудың негізгі көзі болып ғылыми
техникалық прогресс табады. Ғылыми-техникалық прогрестің арқасында жаңа
технологиялар пайда болды, құрылымдық қозғалыстар болып жатады,
экономикалық тиімділігі көтеріледі[11, 73б.]. Ғылыми-техникалық прогресс
соңғы 10 жылдағы ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар және
мәліметтер жіберу технологияларының желілері сондай-ақ программалық
жабдықтау аясында болған өзгерістерді жасап шығарды.
Телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялар компаниялар мен
адамдар арасындағы қарым- қатынас жолдарын, зерттеушілік қызмет әдістерін,
сату-сатып алуды және бос уақытты өткізуді елеулі түрде өзгертті. Әлемдік
экономика үшін телекоммуникациялық сектордың өсуінің маңыздылығы мынаны
растайды – сектордың жағдайы мен конъюктурасы тек қана көршілес
салалардың емес, сондай- ақ жалпы әлемдік экономиканың да дамуына шешуші
ықпал тигізе бастайды.
Мемлекеттің телекоммуникациялық саласының дамытылуы тек экономикалық
өсудің шешуші факторы ғана емес, сонымен бірге дамудың және XXI ғасырда
өмір сүрудің қажетті жағдайы болып табылады.
1.2 Ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның ерекшелігі
Ақпараттық технология мен программен қамтамасыз ету аясындағы маркетинг
өткізуді дұрыс ынталандырған жағдайда тұтынушылар қажетті уақытта және
керекті жерде қызметтермен қамтамасыз етуді бағыттаған. Яғни, клиенттердің
қажеттілігін анықтауға және қанағаттандыруға бейімделген қызметтерді жасау,
жылжыту және өткізу сатылары жатады.
Қызмет саласындағы маркетинг және дәстүрлі маркетингтің ортақ
принциптері келесі:
1) өндіре алатын емес, сата алатын өнім өндіру;
2) жаңа тауар немесе қызмет жасай отырып қажеттіліктерді ынталандыру;
3) тиімділік және пайдалылық принципі;
4) маркетингтік үрдістің әлеуметтік факторларын ескеру[12, 173-174б.].
Осы маркетингінің маңызды мақсаты маральды тозған қызметті айқындап
және жаңа қызметті нарыққа енгізуді ескере отырып қызметтерді өндіру және
өткізу бойынша кешенді іс-әрекетті ұйымдастыру. XXI ғасыр ақпарат ғасыры
болғандықтан осы қызмет түрі қарқынды даму үстінде. Ендеше ақпараттық
қызмет саласында нарық мүмкіндіктерін талдау (маркетингтік ақпарат,
маркетингтік орта, тұтынушылар тобы); мақсатты нарықты анықтау (мақсатты
сегменттерді таңдау, нарықта қызметтерді орналастыру); маркетинг кешенін
құру (қызмет түрлерін таңдау, баға белгілеу), яғни маркетинг іс-шараларын
жүзеге асыру. Жалпы негізге сала отырып Қазақстанда ақпараттық технология
жүйесі мен телекомуникация мағынасы бір түсінікте қолданылады. Соған
байланысты осы қызмет түрін бір кешен ретінде қарастырылуды талап етеді.
Қазақстан Республикасының телекоммуникациялық қызмет нарығы
бүкіләлемдік телекоммуникациялық кешеннің бір бөлігі ретінде негізгі басым
тененциялардың ықпалы астында дамиды [3]:
- жылжымалы байланыстың, ғарыштық және кабельдік теледидардың, дауыс
беру бойынша конвергенттелген шешімдердің, пакеттік технологиялар негізі
бойынша бейне және мәліметтердің белсенді дамытылуы;
- дәстүрлі желілердің дамытылуынан жаңа ұрпақ желілерінің
шешімдері негізінде жаңаша дамуға өту;
- телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялардың конверген циясы.
Ақпараттық қызмет нарығында маркетингтің қалыптасуы 60-жылдары
басталды. 60-жылдардың ортасына дейін осы нарықтың негізгі жабдықтаушылары
ақпарат қызметтері мен баспа агенттіктері атқарды. Кейінірек бұл нарыққа
банктердің ақпарат қызметі және де оқу орындарының ғылыми-техникалық қоғамы
қосылды.
Жиырмасыншы ғасыр 70-жылдардың басында ғылыми-техникалық, академиялық,
мемлекеттік мекеме және оқу ұйымдарымен тығыз байланысты ірі ақпараттық-
ғылыми, қызметтік генераторлармен қалыптасқан мәліметтер базасы пайда
болды. Ақпараттар жиынтығында және тұрақты зерттеу сұранысымен қатар
жүрді.
Жиырмасыншы ғасырдың 70-жылдарының ортасында маркетингтік сауда-
коммерциялық, статистикалық және кәсіби ақпаратты құрайтын нарықтағы
ақпараттық қызметтің маңызды түрі болып мәліметтер базасы танылады.
Ақпараттық өнім және қызметтегі сауда-саттық көлемінің қарқынды
ұлғаюына ақпараттық қызметке есептеуіш техниканы кеңінен енгізу мүмкіндік
жасады. Сондай-ақ ұлттық және халықаралық ақпараттық желілер мен байланыс
арналары бойынша аластатылған мәліметтер базасы да септігін тигізді.
Алғашқы жылдары компьютерлерді енгізумен қоса барша өңдеу есептеуіш
орталықтарының орындарында іске асырылды. Алыстағы аудандардың
пайдаланушылары компьютердегі ақпараттарды жедел түрде ала алмады.
Персоналды компьютерлердің кең таралуы және де компьютерлердің байланыс
арналарына терминалдардың қосылуы, ақпарат жеткізушілерден айтарлықтай
қашықтықта отырып-ақ, пайдаланушылар ақпарат қызметтеріне қол жеткізді.
Жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен іскерлік жиналыстар мен
конференцияларды өткізуге, электронды пошталардың көмегімен хабарламаларды
жіберуге, бөлінген өңдеудегі ақпараттарды іске асыруға, білім базасы мен
мәліметтер базасына қолжетімділікті жүзеге асыруға мүмкіндік болды. Сондай-
ақ бір-бірімен айтарлықтай қашықтықта орналаса отырып, абоненттер арасында
персоналды байланысты іске асыруға жағдай жасалды.
Қазіргі таңда ақпараттық қызмет нарығы ақпараттық қызметтерді сату мен
сатып алу бойынша экономикалық, құқықтық және ұйымдасқан қатынастардың,
олардың жабдықтаушылары және тұтынушылар арасында қалыптасатын жиынтығын
білдіреді [13, 37б.]. Өндірісі дамыған елдердегі ЖІӨ-нің 50-60% қызмет
көрсету саласы құрайды. Бұл көрсеткіштің басым бөлігі ақпараттық қызмет
көрсету саласына тиесілі.
Ақпараттық қызмет нарығының тұтынушылары ақпараттық қызметті қолдану
есептілігімен ерекшеленеді. Оларды коммерциалық есеб дәрежесі бойынша
шартты түрде екі топқа бөлуге болады:
- Ғалымдар, зерттеушілер
- Іскер әлем өкілдері
Екінші топ тұтынушылары жақсы сатып алу мүмкіндігімен және жоғары
деңгейде аналитикалық талаптарға сәйкес ақпаратты қолданумен ерекшеленеді.
Қазіргі таңда ақпарат тауарының сату көлемінің 70%-ы іскерлік әлем үлесіне
тиесілі, яғни қаржы компаниялары, трансұлттық корпорациялардың маркетинктік
қызметі [13,42б.]. Мәліметтер базасын қолдануы бойынша тұтынушыларды екі
категорияға бөлуге болады:
а) фирмалардың маркетинктік мәселесін шешуде ақпаратты міндетті түрде
қолданатын тұтынушылар.
б) коммерциялық ақпарат қызметін көрсететін ұйымдардың мәлімет
базасын қолданатын тұтынушылар.
Фирмалардың маркетинктік қызметінің бағытын анықтайтын ақпарат
бизнесінің негізгі факторларының бірі – өндіруші фирма және тұтыну
тауарларының қасиеті туралы сатып алушылардың қажеттілігін анықтау.
Ақпараттық қызмет нарығының негізгі жабдықтаушылары бұқаралық ақпарат
құралдары (газет, журнал, телеарна және радио), мәліметтер базасы негізінде
ақпаратарды бөлетін анықтауыш-орталықтар, мәлімет жіберу және
телекоммуникация, ақпарат брокерлері болып табылады.
Жалпы негізге ала отырып маркетинг кешенінің ақпараттық технологияға өз
үлесін тигізді. Атап айтқанда, тұтынушыларды зерттей отырып,
қажеттіліктерін жоғарлата түсті (сурет 2)
Нәтижесі
Әсері Процесс
Сурет 2.Ақпараттық технологияға маркетингтің әсер ету кезеңдері
Бұл суреттен көрініп тұрғандай ақпараттық технология өз қызметін өндіру
арқылы жүзеге асырады. Ал маркетингтің ақпараттық технологияда пайда
болудан бастап оның қызмет көрсету аясы мен сату көлемі ұлғайа түседі.
Кейін маркетинг жетіле түскеннен кейін тұтынушылар талғамы өсіп,
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өнім түрлері көбейеді. Ал қазіргі
уақытта шарқындау шеңіне жетіп, ақпараттық технологияның толықтай бейнесі
көрініп тұр. Яғни, бұл процесстің нәтижесінде ақпараттық технологияға
маркетинг кешені әсер ету арқылы жоғары нәтижеге жетті.
Ақпараттық маркетинг нарығы келесі секторлар негізінде анықталады:
- Экономикалық ақпарат секторы
- Биржалық және қаржылық ақпарат секторы
- Мамандандырылған және ғылыми-техникалық ақпарат секторы
- Коммерциялық ақпарат секторы
- Статистикалық ақпарат секторы
- Телекоммуникациялық байланыс секторы
- Кәсіпорындарда ішкіэкономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету секторы
- Жапай тұтынушылық ақпарат секторы
- Маркетингтік ақпарат секторы
Ақпараттық - телекоммуникациялық технологиялардың революциялық ықпалы
тарихи ұқсастықтарға ие емес. Телеграф, телефон, радио және компьютердің
пайда болуы алда болатын теңдесі жоқ интеграция үшін негіз болды (2 -
кесте). Сонымен бірге телекоммуникациялар бүкіләлемдік хабарлама құралы
болып және ақпаратты тарату механизмі, адамдардың қарым- қатынасы мен
серіктестігі үшін орта қызметін де атқарды, бұл ғаламдық экономикалық
жүйені қамтыды [14, 74-79б.].
2 кесте – Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларға 50- миллионға
жуық тұтынушыларды тарту үшін кеткен жылдар саны
Ақпараттық және телекоммуникациялық технология Жылдар
түрлері
Телефон 74
Радио 89
Теледидар 13
Компьютер 16
Интернет 5
Әлеуметтік желілердің арқасында мүмкін болатын өзара қарым қатынастың
бірінші құжатты суреттемесі Массачусетс технологиялық институтының
профессоры Дж. К. Р. Ликлайдер (J.C.R.Licklider) тарапынан 1962 жылдың
тамыз айында жазылды [15, 68 б.]. Бұл естеліктерде галактика желісі
концепциясы талқыланды. Автор өзара байланысты компьютерлердің ғаламдық
желісін құруды алдын-ала көре білді, бұл әр бір адамның кез келген
компьютерде орналасқан мәліметтер мен бағдарламаларға қолжетімділікті тез
алуға мүмкіндік береді.
Осылайша, XXғ. II жартысында ақпараттық – телекоммуникациялық
технологиялар (АТТ) электроника және ақпараттық технологиялар жетістігінің
көшкініне тап берді.
Заманауи қоғам өңдеуге қажетті ақпараттар ағынымен толып, тасып жатыр.
Сондықтан да АТТ-сыз транспорт, энергетика және химиялық технологиясыз
қалғанмен тең, ол дұрыс қызмет жасай алмайды.
Ақпараттық толыққандық тек әлемді өзгертіп қоймай, сондай-ақ 2000 жылға
арналған атақты болжауды көрсетілмеген жаңа мәселелерді де тудырды [16,
145б.]. Телекоммуникациялық қызмет нарығының маркетингтік ортасы
телекоммуникациялық фирмалар (қызмет көрсетушілер), телекоммуникациялық
желі операторлары, құрылғы өндірушілер, абоненттер болып табылды (сурет 2).
Сурет 3. Телекоммуникациялық қызмет нарығының маркетингтік ортасы
Қазіргі таңда ақпараттық саланың орны ерекше. Орта дәулетті
қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары
телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте.
Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының
белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, Интернет
және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі
сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады. Ендеше осы үрдістердің жетік
дамуына маркетингтік ортаның әсер етуін, жалпы маркетингтің оң ықпал етуін
қадағалау қажет.
Осылайша, телекоммуникацияның қызмет көрсету нарығы заманауи, әлемдік
экономиканың құрылымдық бөлігі болып табылады. Дегенмен, оның рөлі адамзат
цивилизациясын дамытудың жалпы темптеріне тигізетін экономиканың басқа
секторларының әсерлерінен мүлде бөлек. Шындығында да, қазіргі заманғы
экономикада жалпы қоғам дамуына немесе экономиканың басқа секторларының
қызметінің сапасы мен көмегіне, темпіне ықпал етпейтін салалар бар.
Фирма нарықта жападан жалғыз жұмысын жасамайды, оған маркетинг ортаның
әр-түрлі факторлары маңызды әсерін тигізіп, оның іс-әрекетіне әсерлі ықпал
жасайды.
2. ҚР АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТ ПЕН ОНДАҒЫ МАРКЕТИГТІҢ ҚАЛЫПТАСУ АЛҒЫШАРТТАРЫНА
ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму
жағдайын талдау
Экономикасы дамыған және әлемдік экономикаға интеграцияланған көптеген
елдер дәл уақытында ақпараттық технологиялардың дамуына оңтайлы жағдай
жасай білді. Аталмыш елдер, ақпараттық технологиялардың оңтайлы дамуы үшін
стратегиялық шешім қабылдап, қолданыстағы заңдарды әлемдік тәжірбиеге
ыңғайластыра отырып, мынадай нормативтік-заңдық актілерді қабылдады;
экспортқа маңызды салықтық стимул жасалынды, ақпараттық технологиялар
өнеркәсібінің тауар импортын либерализациялады, белгілі бір уақытқа
ақпараттық технологиялар компанияларының табысына салықтық жеңілдік
қарастырылды, сондай-ақ софтверлік компанияларға басқа да салықтық
жеңілдіктер жасалынды. Қазақстан, шикізаттық экономикадан инновациялық
экономикаға көшуді жарияласа да, әлі күнге дейін ақпараттық технологияларды
дамыту жайында нақты бір саясаты жоқ. Нәтиежеде, жабулы қазан жабулы
күйінде қалып, ақпараттық технологиялар бизнесінің шашыраңқы дамуы,
мемлекеттік тапсырысқа бағыныштылығы, еліміздегі шетелдік компаниялармен
бәсеклестіктің әлсіздігі, шенеуніктеріміздің саланы дамытуға құлықсыздық
көрсетуі белең алды.
Қазіргі таңда Қазақстанда ақпараттық технологияға шамамен қатысты
келесі нормативті-құқықтық акт қабылданып, жүзеге асырылуда:
1.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылға арналған индустриалды-
инновациалық стратегиясы;
2.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылға арналған ұлттық
инновациялық жүйе қалыптастыру мен дамыту бағдарламасы;
3.Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылға арналған білімді дамытудың
мемлекеттік бағдарламасы;
4. Қазақстан Республикасының 2008-2010 жылға арналған электронды
басқаруды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы;
5.Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылға арналған телекоммуникация
саласын дамыту бағдарламасы;
6.Қазақстан Республикасының №1131 2007 жыл 26 ноябрьден 2015 жылға
арналған технологияны дамыту бағдарламасы;
7.Қазақстан Респудликасының 2008-2015 жылға арналған бәсекелестік
пен экономиканың экспорттық мүмкіндіктерін сапалы жаңа деңгейге жету
концепциясы [17].
Өкінішке орай жоғарыдағы аталған құжаттардың еш қайсысы ақпараттық
технологияны жеке бағыттауға тікелей қатысты емес. Ал, ақапарттық
технологияны сапалы түрде дамыту біздің елімізді бәсекелестігін арттырады.
Сондықтан, басты кезекте осы салаға тиісті барлық ақапартты біліп,
зерттеу, оны жылжытуда маркетингтің үлесі зор.
Біздің мемлекетте ақпараттық технология саласы мемлекет тарапынан
жеке бағыт ретінде қарастырылмай келеді. Ақпараттық технологияны дамыту тек
мемлекеттік білім орталықтары арқылы жүзеге асуда. Елбасымыздың қаулысына
қарамастан, мемлекеттік саясаттың қалыптастыруда ақпараттық технологияны
жылдам дамытуды жалпы алғанда қарстырылып жатқан жоқ. Өз ақпараттық
технология саламызды ашу туралы мәселе қозғалса, кейбір кезде аргументтер
айтылады. Оларды бір мағынамен түйіндеуге болады – біз ұшақтарды өзіміз
салмай, басқа елдерден сатып алып, қолданамыз. Сондықтан ақпараттық
технология саласын дамытудың маңызы жоқ, барлығын сатып алуға және бізге
құрастыруға тапсырыс беруге болады деген пікір қалыптасқан.
Сурет 4 Қазақстанда ақпараттық технология саласының жүйесі
Ақпараттық технология саласы – экономика бөлігі, оған қосылған баға
нәтижесінде, жабыдқтау, ақпараттық технологияның жүйесі мен технологиясын
эксплуатациялаудың барлығы кіреді. Сонымен қатар, бұл бәсекелестікті
туғызып, алдыңғы қатарлы инновация дамығын мемлекет ретінде болуға
мүмкіндік береді.
Қазақстандағы ақпараттық технологиялар саласының шешуін таппаған
мәселелері мынадай; осы саладағы заңдық және нормативтік-құқықтық базаның
осалдығы, осы салаға жауап беретін арнайы өкілетті органның болмауы,
ақпараттық технологиялардың дамуының арнайы бағдарламасының жоқтығы,
бәсекелестіктің әлсіздігі, көптеген әкімшілік кедергілердің болуы,
ақпараттық технологиялар инфраструктурасының дамымағандығы, мемлекет
тарапынан ақпараттық технологиялардың дамуына назар аударылмауы, соның
ішінде Елбасымыздың алға қойған елдің индустриялды-инновациялық дамуы
туралы жолдауының да бар екендігін айта кеткен жөн (сурет 5).
Сурет 5. Қазақстандағы ақпараттық техногоия нарығының жағдайы
Біздегі ақпараттық технологияның жүйесі – программен қамтамасыз ету
мен ақпараттық қызмет көрсету ПК жинақ деңгейіндегі техника. Ақпараттық
инфраструктураның мемлекет өмірінде маңыздылығы жоғарлауда және
сенімділіктен қауіпсіз ақпараттық жүйенің қызметінен көп үміт. Онсыз
банктік жүйе, казначейства, салық және зейнетақы жүйесінің қызметі мүмкін
емес.
Сурет 6. ІТ қызметі (салық түсімі 10%-ға дейін)
IT-құралдары
(салық жүгінің түсімі 15%-ға дейін)
Сурет 7. Қазақстандағы ІТ саласының салық диамикасы
Қазақстанда ақпараттық технологияға бөлінетін қаражат та қазіргі
кезде Ресей мен Батыс елдерімен салыстырғанда өте аз. Мысалы, 2010 жылғы
мәлімет бойынша, 2009 жылы Ресейде ақпараттық технологияға 1% ЖІӨ, АҚШ-та
3,9% ЖІӨ, ал Қазақстанда бұл көрсеткіш шамамен 0,6% (кесте 3).
кесте - 3Ақпараттық технологияларға жұмсалған жалпы шығындар
млн.
теңге
2005 2006 2007 2008 2009
Барлығы 25 44 53 485,878159,4126
957,4 564,3 597,2
соның ішінде:
есептеу техникаларын сатып 8 435,013 16 514,225159,144
алу 423,3 882,0
бағдарламалық құралдарды 4 611,17 197,910 215,423782,517
сатып алу 535,4
БҚЕ ұйым ішінде өзіндік - - - - 1 411,5
әзірлеу
байланыс қызметтерін төлеу 6 340,314 12 189,016856,838
794,6 314,0
қызметкерлерді оқыту 416,1 815,6 712,3 1167,4 827,8
тараптық ұйымдар мен 3 297,95 152,58 637,7 7952,2 15
мамандардың ақпараттық 938,0
технологиялармен
байланысты көрсетілген
қызметтеріне ақы төлеу
АКТ құралдарын жалға алу - - - - 853,5
ақпараттық технологияларға 2 857,03 180,45 217,2 3241,2 6 835,0
жұмсалған өзге де шығындар
Байланыс нарығының мақсаты ғаламдық ақпараттық инфрақұрылымға бәсекелес
түрде ұқсастырылған Қазақстан экономикасының телекоммуникациялық секторын
приоритетті түрде дамыту. Бұл нарықтың сапалы және қолжетімді қызметтермен
толығуына, соған сәйкес ұлттық бәсекелестікке қабілеттілік жинағының өсімін
құрастыруға мүмкідік береді. Қазақстанда байланыс жүйесі ақпараттық
технолгия саласында дәстүрлі сұранысқа ие (кесте 4).
Кесте 4 – Ақпараттық технология саласындағы көрсетілетін қызметтер
млн.
теңге
2009
Барлығы 487 817,6
Компьютерлік ойындарды жасау 180,8
бойынша қызметтер, жеке орауышта
Дайын желілік бағдарламалық 133,9
қамтамасыз етуді жасау бойынша
қызметтер, жеке орауышта
Деректер қорын басқару бойынша 199,8
дайын бағдарламалық қамтамасыз
етуді жасау бойынша қызметтер,
жеке орауышта
Әзірлеменің аспаптық құралдары 744,3
мен бағдарламалау тілі бойынша
дайын бағдарламалық қамтамасыз
етуді жасау бойынша қызметтер,
жеке орауышта
Дайын жүйелі бағдарламалық 3 342,2
қамтамасыз етуді енгізу бойынша
қызметтер
Қолданбалы бағдарламалық 925,7
қамтамасыз етуді енгізу бойынша
қызметтер
Байланыс 438 434,1
Қолданбалы бағдарламаларды 6 446,5
жобалау және әзірлеу бойынша
қызметтер
Техникалық қамтамасыз ету 2 807,7
бойынша кеңес беру қызметтері
Бағдарламалық қамтамасыз ету 4 962,2
бойынша кеңес беру қызметтері
Ақпараттық технологияларды 4 803,3
техникалық қолдау бойынша
қызметтер
Компьютерлік жүйелерді басқару 835,9
бойынша қызметтер
Ақпараттық технологиялар және 8 815,9
компьютерлік жүйелер саласындағы
басқа топтамаларға енгізілмеген
өзге де қызметтер
Деректерді өңдеу бойынша 6 140,7
қызметтер
Интернеттегі сайттарды өңдеу 376,4
бойынша қызметтер
Қолданбалы бағдарламалармен 2 210,8
қамтамасыз ету бойынша қызметтер
Өзге де деректерді және 6 226,3
ақпараттық технологияларды
орналастыруға арналған
инфрақұрылыммен қамтамасыз ету
бойынша қызметтері
Интернеттегі жарнамаға арналған 139,9
орын мен уақытты беру бойынша
қызметтер
Веб порталдарды ұстау 91,2
Бұл кестеде байланыс саласының үлесі жоғары. Дегенмен, басқа да
ақпараттық техногияның қызмет түрлерін арттыру маңызды болып отыр.
Ақпарттық технология саласында көрсетілетін көп түрлі қызметтер бар.
Қызметтердің көлемінің көптігін 2009 жылы ортақ есеппен 487817,6 млн теңге
құрады.
Ең жиі қолданысқа ие байланыс жүйесі болып табылады. Шамамен 438434,1
млн теңге түсетін табыс. Нәтижесінде, жылдан жылға дейін ақпараттық
салсындағы байланыс қызметінің үлесі артып отыр (сурет8).
Сурет 8. Қоғамға көрсетілген байланыс қызметінен түскен табыс
Бүгінгі күнде байланыс және ақпараттану бойынша негізгі шешуші
жағдайлар қарастырылады:
1) Байланыс аумағында мемлекеттік саясат жүргізу, мемлекеттік бақылау,
байланыс аумағында және тұтынушыларға қызмет көрсететін тұлғалардың
жұмысын реттеу және бағыттау;
2) Ақпараттандыру мен байланыс шеңберінде мемлекеттік саясаттың жүзеге
асырылуы және олардың қызметтерін реттеу.
Байланыс саласындағы негізгі қамту ауқымы бойынша ұялы телефонның
пайдалану жиілігі үлкен. Атап айтқанда, қалалық телефон мен интернет
желісімен салыстырғанда бұл көрсеткіш 2009 жылы өсуде (сурет 9).
Сурет 9. телефон байланысы, ұялы телефон мен интернет желісінің өсу
динамикасы
Байланыс саласында негізгі табыс жүйесін – 2009 жылы 55,8% ұялы телефон
байланысы құрайды. Ал кейінгі үлесті қалалық телефон байланысы мен интернет
құрайды (сурет 10).
Сурет 10. Ақпараттық технология саласындағы көрсетілетін байланыс
қызметінен табыс
Ұялы байланыс нарығының дамудың жоғарғы деңгейін көрсететіндігін және
талдау жасалған уақыт аралығында үш жылда 3,5 есе өскен. Дегенмен
белгіленген нарықтың сыйымдылығының талдауы келтірілген көрсеткіштер бұл
нарық үшін максималды жоғарылық болмайтынына куәлік береді. Бүгінгі күнде
нарықтағы негізгі үлесті ұялы байланыс көшбасшылары Кар-Тел ЖШС, Ресейлік
ВымпелКом компаниясының еншілесі және GSM Қазақстан Қазақтелеком АҚ
ЖШС алып отыр. Соңғысының негізгі акционері Fintur холдингі болып
табылады. Beeline және K′Cell брендтері – ұялы телефон нарығындағы
көшбасшылар. Үстемдігі басымдары болып: Вееline (33%), Activ (27%),
Kcell (2%) табылады. Бұлардың бәсекелестіктері жіңішке мақсатты
сегменттерде жүзеге асады[27]. Тұтынушыларға маркетинг барынша бірыңғай
емес комплекстері ұсынылады, яғни өткір баға бәсекелестігі жүріп жатыр[10]
.
Бекітілген телефония нарығы бойынша кіріс көрсеткіштері 2009 жылдың
басына қарай 2004 жылдағы базамен салыстырғанда 1,7 есе өскен, сондай- ақ
оның ұлғаю тенденциясы абсолютті есептегі сатылым көлемі мен тарифтердің
өсуіне әсер ететін инфляцияны қосқанда да сақталады [28]. Осыдан мынадай
қорытынды шығады, телекоммуникациялық қызметтің көп түрлерінің нарығы
жетерлі дәрежеде монополияланған. Негізгі монополист болып доминант –
компания Казақтелеком АҚ қатысады (сурет 11).
Сурет 11 . Бекітілген телефония нарығының құрылымы
Мәліметтерде көрсетілгендей жергілікті телефония Қазақтелеком АҚ-ң
2009 жылы 91,70% нарықтағы үлесін құрап қалааралық және халықаралық
байланыс нарығындағы компания үлесі арқылы өзгеру динамикасымен
расталады[17]. Жалпы Қазақтелеком АҚ-ның жергілікті телефония нарығында
монополист екендігі және оның нарықтығы үлесі өзгеріссіз қалатындығы
көрінеді. Компания өз жұмысын сауда үйі принциптері негізінде
ұйымдастырылады, яғни өз иелігіндегі активтерді жеке кәсіпкерлерге
жылжымайтын мүлік түрінде жалға береді. Осылайша компания өзінің баланстық
пайдасының 78,5%- ын және капиталданған рентаның 90%-ға жуығын жинайды.
Бұған қоса, компанияның монополизмі оған осы нарықтағы тарифтерді жасап
шығару жүйесіне әсер етуге мүмкіндік беретін басқа операторлар нарығына ену
үшін себепкер болады.
Қалааралық және халықаралық байланыс нарығында да Қазақтелеком АҚ
үстем болып тұрғанын көрсетеді. Дегенмен жергілікті телефония нарығына
қарама-қарсы компанияның осы қызмет түрінің үлесі бірте - бірте төмендейді.
Үлес салмағының азаюы осы нарықтағы бәсекелестіктің көбеюіне әкелетін
телекоммуникациялық қызмет сегменттерінің ішіндегі ең көп кіріс беретін
сегменттердегі бәсекелестіктің өсуі салдарынан болады. Бұл нарықтағы өткір
бәсекелестік нарықтың берілген сегментіндегі нарықтың үлестің өзгеру
динамикасымен сипатталады [17].
Ақпараттық технологияның негізі ретінде дамушы фатордың бірі компьютер
технологиясы болып табылады. Қазіргі таңда компьютер өмірдегі жан-жақтылық
пен ақпараттануды толықтырушы басты техникалық құрал. Бүкіл әлемді қамтыған
байланыс жүйесі. Қазақстандағы компьютерді пайдаланушылардың сауаттылық
деңгей көрсеткіші әлем тәжірибесінде әрине күннен күнге артуда (кесте 5).
5 кесте – 2009 жылы пайдаланушылардың компьютерлік сауаттылық деңгейі
ДағдыланбағаЖаңадан Кәдімгі Тәжірибелі
н пайдаланушы пайдаланушы пайдаланушы
Республика 3,1 18,4 66,9 11,6
Казахстан
Акмолинская 4,1 20,5 64,3 11,2
Актюбинская 2,5 16,2 75,6 5,7
Алматинская 4,9 16,7 66,5 11,8
Атырауская 7,2 23,9 54,6 14,2
Западно-Казахстанск1,9 23,6 60,0 14,5
ая
Жамбылская 1,3 25,0 61,9 11,8
Карагандинская 2,9 13,8 71,7 11,6
Костанайская 2,4 13,5 70,9 13,1
Кызылординская - 20,2 64,0 15,8
Мангистауская 3,8 38,3 43,1 14,8
Южно-Казахстанская 6,9 15,6 70,0 7,6
Павлодарская - 15,5 73,3 11,3
Северо-Казахстанска2,1 30,3 60,9 6,7
я
Восточно-Казахстанс- 21,3 66,0 12,7
кая
г.Астана 3,2 2,6 87,4 6,9
г.Алматы 4 14,0 65,7 16,3
Қарқынды даму сатысында ақпараттық технологиялардың салаласының бірі
интернет және мәліметтер жіберу қызметтері болып табылады. Соңғы жылдары
2005 жылмен салыстырғанда Қазақстандабаза алынған осы қызмет түрлерінің
сатылу көлемі 4,85 есе өскенін байқауымызға болады. Қазіргі уақытта осы
сегмент түрі нарықтың 19%-ын қамтып, үлкен потенциалына ие болып тұр. Соған
байланысты интернет желісін пайдаланушылар үлесі де артып, әр түрлі
мақсатта қолдануда.
Мәліметтерді жіберу нарығындағы басым рөл Қазақтелеком АҚ-ның
еншісінде, оның үлесі бүгінгі күнде 55%-ды құрайды.
Интернет нарығы жайлы әңгіме қозғай отырып, аталған қызмет түрінің
жеткізілуі екі түрлі негізгі бағытта жүргізілетінін атап өту қажет:
коммутирленетін (dial- up деп аталатын) және кең жиекті қолжетімділік (ADSL
технологиясының базасында). Аталған қызмет түрінің жеткізілу
спецификациясының күшімен Қазақстанда коммутирленетін нарыққа қол жеткізу
кеңірек тараған. Оларға мыналар жатады: республика бойынша таралымның кең
географиясы, қосылудың қарапайымдылығы, dial-up модемдер мен тарифтердің
арзан бағалануы. Аталған қосылу түрі бойынша сатылу көлемі осы нарықтың
жалпы көлемінің 56%- ын құрайды.
Аталған нарық қызметі түрінің потенциалы үлкен екенін 44% көрсетеді, ал
Қазақстан халқының бұдан былайғы компьютер техникасымен жабдықталуы бұл
қызметтің потенциалын елеулі түрде ұлғайтады. Интернет желісіне кеңжиекті
қосылу қызметін Қазақтелеком АҚ-на Megaline сауда маркасы жеткізеді.
Қазақтелеком АҚ-ның коммерциялық күш салуынан бөлек қызмет көрсетудің бұл
түріне Қазақстан халқының ақпараттық теңсіздікті азайту жөніндегі
мемлекеттік бағдарламасының да жұмысын атап өту қажет. Бұл бағдарлама
Интернет нарығының дамуын интенсификациялайтын құрал ретінде республикада
қызмет етеді.
Қазақстан бойынша интернет желісінің пайдаланудың мақсаттарының
ішідегісі коммуникация болып табылады. 2009 жылғы көрсеткіш бойынша 89,4%-
ды коммуникация үлесі құрады. Ол дегеніміз қоғамдық өмірдің қажетті
құбылысына айналу үстінде (кесте 6).
6 кесте – Интернет желісін пайдаланудың негізгі мақсаттары
пайызбен
КоммуникАқпараттық Тауарлар менҚоғамдық Жұмыс, бiлiм
ация iздестiру қызметтердi және беру,
және сатып алу мемлекеттiкбiлiктiлiктi
он-лайн ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 тарау . Ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен
бүгінгі даму деңгейі
1.1. Қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы мен даму
тенденциясы
1.2. Ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның
ерекшелігі
2 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет пен ондағы
маркетингтің қалыптасу алғышарттарына талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму
жағдайын талдау
2.2. ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс
әрекеті
3 тарау . Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технология саласындағы
кәсіпорындардың маркетингтің даму болашағы және оның ықпалын күшейту
мүмкіндіктері
3.1. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындардың
маркетингтік іс-әрекетін жетілдіру
3.2. Ақпараттық қызмет рыногында маркетингті қоданудың шетелдік тәжірибесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып
келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті
қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-
жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан бітіру жұмысының тақырыбының
өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады. Бітіру жұмысы Қазақстан
Республикасындағы ақпараттық саладағы маркетингті теориялық және
тәжірибелік тұрғыдан жан-жақты терең талдап, зерттеуге арналған.
Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда
және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда
ақпараттық саланың экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті
қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары
телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте.
Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының
белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет
және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі
сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады. Осы үрдістердің барлығында да
маркетинг өз қызметтерін белсенді түрде ұсынады. Ендеше осы үрдістердің
жетік дамуына маркетингтің оң ықпал етуін қадағалау қажет.
Жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық технология
саласындағы компанияларда маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және
практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер
белгіленген:
- қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы
- ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның
ерекшелігі
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму
жағдайы мен ондағы маркетингтің қалыптасуы
- ҚР ақпараттық қызмет көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс
әрекетке талдау
- Қазақстандық ақпараттық қызмет рыногындағы маркетингтік құралдарды
қолдануды жетілдіру
- Бәсекелестікке қабілеттілікті тездету мақсатында ұсынылған тиімді
жоба құру.
Жұмысымың объектісі – Қазақстан Республикасындағы ақпарыттық қызмет
саласындағы компанияларда маркетингті қолдану.
Жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін
теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы маркетингтік қызметтің қалыптасуы мен
даму деңгейі, әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы, ерекшелігі
кеңірек қарастырылады.
2 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет пен ондағы
маркетингтің қалыптасу алғышарттары, қазіргі даму жағдайы, ақпараттық
технология көрсететін кәсіпорындарындағы маркетингтік іс-әрекеттер
талданады және ұсынған өз жобамды қарастырдым.
3 бөлімде Шет ел тәжірибесінде Қазақстанның ақпараттық технология
нарығындағы маркетинг мүмкіндіктерін талқыланып, қалыптастыру және дамыту
жолдары қарастырылады.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету
мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық
өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды. Әсіресе, телекоммуникациялық қызмет
түрінде. Себебі, телекоммуникациялық қызметтер өз кезегінде белгілі бір
ақпараттың қызмет етуіне ғана емес, сондай- ақ ұлттық тауарларға,
ақпараттық өрістің мемлекет ішінде және оның сыртындағы жұмысының маңызды
элементтерінің бірі ретінде, имидж жасайды. Әлемнің барлық мемлекеттері
бір уақытта әртүрлі формада бұл өрісті бақылап отыр. Мемлекеттің
телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы
халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып,
елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады.
1. АҚПАРАТТЫҚ САЛАДАҒЫ МАРКЕТТИНГТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН БҮГІНГІ ДАМУ
ДЕҢГЕЙІ
1.1. Қазіргі әлемдік экономикадағы ақпараттық саланың жағдайы мен
даму тенденциясы
Ақпаратты игере білген адам, әлемді де бағындыра алады. Бұл XIX ғ.
Ротшильдтің өзімен келтірілген жетістік формуласы, XXI ғ. ақпарат құндылығы
әрдайым жоғарылайтындықтан қазіргі таңда үлкен мағынаға ие. Бірінші кезекте
бұл телекоммуникация секторы болатын, ақпараттық трафик және қызмет
көрсетуді ұйымдастыруға ұтымды мүмкіндік беретін тиімді құрал- жабдықтарға
деген сұраныс бір мезгілде көтеріледі.
Халықаралық экономикалық байланыстар жүйесі мен әлемдік шаруашылық үшін
осындай экономика секторының өспелі маңыздылығы әлемдік мемлекеттер
басшылығы аударатын назарда да көрсетіледі.
Қазіргі кезде ақпарттық технология жылдам қарқында дамып келе
жатқанәлемдегі нарық. Осы нарықтың маңыздылығы ұлттық деңгейдегі
экономикада рөлі ұлғаюда: ақпараттық технология дамыған елдердің ЖІӨ-гі
50%-ын құрайды және бұл көрсеткіш жыдан жылға ұлғаюда. Ақпарттық технология
тарату мен жаңа әлемде ресурстармен алмасу мүмкіндіктерін береді. Ол –
ақапарт. Сонымен қатар, халықаралық еңбек бөлінісі, экономикалық ресурс,
бір жағынан интеграциялық процестерді күшейту және жеке мемлекеттердің
мамандануын жоғарлату. Ақпараттық технлогияның дамуы өз үлесін әлемдік
қаржы нарығына аса маңызын тигізді. 1955 жылдары күнделікті келісімдердің
көлемі барлық орталық банктердің резерв көлемдрімен салысытырғанда қызметі
тез орындалды. Қазіргі кезде қаржылық институттар арасында транзакция
мөлшері үнемі артуда. Осындай жоғары деңгейге жетудің негізі ақпараттық
технологияның үлесіне тиесілі екенін айтуға болады [1, 9б].
Әлемде инновациялық процестің дамуы оның тендецниясының өсуінен
басталады, яғни оның орталық бастамасы – ақпараттық технология. Ол өз
кезегінде әлемдік нарықтың заңына сәйкес дамиды. Ақпараттық технология
мағынасында қолданбалы техника мен байланыс жүйесін қоғамдық өмірдің
қажеттілігіне байланысты құрастыру, жіберу, сақтау, қайта жасау деп түсіну
керек. Ақпараттық технология өзіне негзгі жаңашыл ақпараттық бизнесті
қосады: компьтерлер, терминалдар, компьютерлік құрылғылар, оптикалық
аппаратура, микрофильмдер, лазерлік дискілер, т.б.
Соңғы он жылдарда әлемдік нарықтағы экономикалық дамуда ақпараттық
технологияның орны бірінші орында. Әлемдік нарықтағы ақпараттық технология
түсінігінде халықаралық ақпараттық өніммен айырбас деп түсінуге болады.
Әлемдік нарықта жоғары технологияның суюъектілері болып мемлекетер,
компаниялар, жоғары оқу орындары, арнайы фондтар мен физикалық тұлғалар
[2,12б]
Құрылымның аса маңызды элементтерінің бірі болмағанымен, байланыс,
ақпараттық техника және технология маңыздырақ болып табылатын әлемдік
шаруашылық дамудың ақпараттық сатысына енді. Бізде Қазақстанда Ақпараттық
Технология саласын жиі телекоммуникация саласымен біріктіріп, бір сөзбен
байланыс деп атайды. Ал Жапон, Сингапур, Индия, Оңтүстік Корея, АҚШ
елдерінде бұл сөзді екі бөліп қарастырады. Дегенмен, көптеген әдебиеттерде
жеке авторлар осы сөздерді біріктіріп, бір сөзбен Ақпараттық Технология
(ІТ) деп атауды ұсынады [2, 43б.].
Телекоммуникация – ұлттықпен бірге әлемдік деңгейдің бәрінде тез дамып
келе жатқан ақпараттық ортаның құрама бөлігі болып табылады.
Телекоммуникация саласы қазіргі әлемдік экономиканың құрама бөлігі болып
отыр. Дегенмен оның рөлі елеулі түрде экономиканың басқа секторларының
ықпалынан, адамзаттың мәдени дамуының жалпы қарқынынан ерекшеленеді.
Ақпарат әлеуметтің дамуы мен құрылуында аса маңызды мағынаға ие.
Ақпараттық – байланыстық технологияны пайдалану экономика үшін оңтайлы
нәтижелер беруге қабілетті. Ол қор, тауар мен қызметтердің мобильділігін
өлшеусіз көтереді, кәсіпкерлік қызметке, сауданың дамуына, еңбек етуге
жағдай жасайды, әртүрлі экономикалық және әлеуметтік мәселелерді нәтижелі
әрі шығармашылық шешуге мүмкіндік береді, адамдардың өз потенциялдарын
кеңінен қолдануға рұқсат етеді[2, 58б.].
Белгілі бір (ақпараттың) қызметтер көрсеткішіне байланысты көптеген
экономист ғалымдар телекоммуникация индустриасын әлемдік экономиканың жеке
саласы ретінде қарастырады.
Телекоммуникациялар (Қашықтық байланыстар) – хабарламаларды жіберу
үшін техникалық құралдарды беру мен хабарламаны жіберу түріндегі қызмет
болып табылатын өнім, қоғамдық өндірістегі саланы көрсететін аса маңызды
құрылғыш байланыс [3, 134б.].
Коммуникативтік қызметтер жеке топтарға енетіндігі секілді, атап
айтқанда А.Маслоу атты американ психологымен ұсынылған.
Телекоммуникация саласы ақпаратты жіберуді іске асыратын және
тұтынушыларға телекоммуникация қызметін шынайыландыратын телекоммуникация
желілері мен қызметінің жиынтығынан тұрады.
Телекоммуникация желісі – телефондық, телеграфтық, факсимильді
жіберулердің бір немесе бірнеше түрлерін және құжаттық хабарламалар,
телевизиялық, дыбыстық және басқа да радио-сымдық хабарлау түрлері жіберуді
қамтамасыз ететін технологиялық жүйе[3, 142б].
Телекоммуникация қызметінің нарығы глобалды масштабтағы іске асыру
жүйесінің аса маңызды элементі, әлемдік нарықтағы аса ірі сегмент болып
табылады. Әлемдік сауда ұйымының бағамы бойынша айналымы жөнінен ол тек
қаржылық нарыққа ғана жол береді.
Ақпараттық технологияның жаңа даму тенденциясын жоғары технологияның
негізгі инструменті ретінде жеке қарастырады.
Соған байланысты, мамандар оның нарықта бүгінгі даму тенденциясын атап
көрсетті (сурет 1) [4]. Олар ақпараттық технологияның қажеттілігі мен дұрыс
бағытталған орнын анықтайды.
Сурет 1. Ақпараттық технологияның тенденциясы
Ақпараттық технологияның даму тенденциясы келесі мағынаны анықтайды:
1.Ақпараттық өнімнің өсу рөлі. Ақпараттық өнімнің әр түрдегі ақпарат
ретінде адам білімінің негізі. Сондықтан, алынатын ақпараттың құрамы,
дәлдігі мен жаңалығы интелектуалды жұмысшылар үшін маңызды. Ақпараттық
өнімнің ақпараттық бөлімі адамдардың жан-жақтылығын дамытып, ресурстарды
тиімді түрде пайдалануға бет бұрады. Мысалы, Рейтер-2000 жүйесі соңғы
фондардың құралғылары, келісмшарт құру, Рейтер ақпараттық агененствосының
хаттамасынан басқа, графикалық суреттемелердің өзгерістерін көрсетеді. Жаңа
Рейтер-3000 стандартты қызметтерден өзге талдау мен көп жылдан бері
жасалған жұмыстардың жаһанды база құрамын көрсетеді. Оған сәйкес, үнемі
ақпараттық өнімнің өсіп отыруы маңызды болып келеді.
2.Бұл физикалық және логикалық элементтер жүйесінің байланысын анықтайды.
Ең негізгі фактор ретінде байланыс – жаңа стандартты программалық және
аппаратық құрылғылар, базалық мағлұматтар мен жүйенің пайда болуы. Жаңа
технология әлемдік нарықта негізгі қозғалмалы күш болып табылады.
3.Тағы бір ақпараттық технологияның тенденциясы ретінде әлемдік нарықта
ақпараттық бизнестің жаһандануы болып табылады. Теория жүзінде әр бір тұлға
немесе фирма ақпаратты тұтынушы. Сондықтан, негізгі өндірушілер арасында
өте жоғары бәсекелестік туындайды. Атап айтқанда дәстүрлі күшті
өндірушілерге, Индия, Сингапур, АҚШ, Жапония, Оңт.Корея, Ұлыбритания,
кейінгі кезде Тайвань. Бүгінгі күні ақпараттық бизнес пен экономика
саласында үш ірі орталық құрылды – АҚШ, Жапония, Батыс Еуропа.
Бәсекелестіктің ең негізгі себептері – ақпараттық технологияның негізгі
түрлеріне сұраныс.
4.Жаһандану конвергенциямен тікелей байланысты. Бұрынғы өнім мен қызметт
саласын анықтау оңай болды. Дегенмен, жоғарыда аталған ақпараттық
тенденциялар дәстүрлі түсінікті өзгертеді. Мысалы, брокерлік
операциялардың кодировкасы, банктік аппараттар мен энергобақылау жүйесі.
Нақты өнімдер мен қызметтер түрлері бір қызметті орындай отырып, өз
кезегінде байланысты. Конвергенция көпмөлшерлі процесс.
Жұмысшыларға мамандандырылаған жоғары біліктілікті талап еткендіктен,
қазірге кезде әлемде бірыңғайлы еңбек нарығын қалыптастыру процессі болуда.
Онсыз ақпараттық технология мен жалпы инновациялық нарығының процессі
дамымайды [4,19 б]
Телекоммуникациялық байланыс (телекоммуникациялар) – бұл белгілер,
сигналдар, жазбаша мәтіндер, сурет және дыбыстар, сондай-ақ
хабарламалардың кез келген түрін радио, оптикалық және басқа да электрлік
жүйелерге сым арқылы берілуі мен қабылдануы [2, 152б.].
Телебайланысқа телефон, бейнетелефон, телеграф, факсимильді байланыс,
мәліметтер жіберу, радиохабарлама, теледидар, электронды пошта жатады.
Әсіресе, дәл осы байланыс түрін қазіргі уақытта барынша
телекоммуникациямен ұқсастырады. Бүкіләлемдік сауда ұйымының түсіндіруіне
сәйкес телекоммуникациялар сигналдарды кез келген тәсілмен жіберу немесе
қабылдау дегенді білдіреді[2, 157б.].
Әлемдік шаруашылық телекоммуникациялар, ақпараттық техника және
технологиялар барынша ерекшеленетін ақпараттық даму стадиясына кірді.
Телекоммуникациялар – жылдам дамитын ақпараттық шеңбердің барлық
деңгейдегі, соның ішінде ұлттық және ғаламдық деңгейдегі құрамдас бөлігі.
Саланың мақсаттық бағыты ақпараттың барлық түрлерінің бөлінуі мен
жіберілуі және телекоммуникациялық қызмет нарығында пайда табу. Бұл
жағдайда нарық тұтынушылардың өзара толықтырғыш және өзара байланысты
жүйесінің қажеттілігін қанағаттандыруға қабілетті телекоммуникациялық
жүйелердің құндылығын жасау тізбегін қалыптастыруда белгілі бір орын алу
мақсатымен бәсекелестік не болмаса серіктестік негізінде құрылған өзара
байлансты ұйымдардың жиынтығы ретінде қарастырылуы тиіс.
Белгіленген сатылардың ішіндегі біріншісінде ( XIX-ғ. 20 жылдары –XX
ғ.50-ші жылдары.) келесі электрондық бизнестің пайда болуы үшін ғаламдық
телекоммуникациялық жүйенің құрылуына негіз болатын алғышарттар
қалыптасады. Қызметтегі коммуникация құралдарының ішінен бұл жылдарда
байланыстың аналогтық түрлері басым орын алады, коммуникацияның сандық
құралдарын өңдеуді ұстап тұратын есептеуіш техника құралдары іс жүзінде
болмады.
Екінші кезеңде ( XX ғасырдың 60-80жыдары) ғарыштық байланыс және
сандық ақпараттық телекоммуникацияның, есептеуіш техниканың белсенді
дамытылуы жағдайында электрондық кәсіпкерліктің тууына қажетті жағдай
ретінде ғаламдық ақпараттық технологиялық инфрақұрылым ды жасау жүріп
жатты.
XX–ғасырдың 90-жылдарынан қазіргі күнге дейінгі уақытты қамтитын
үшінші кезеңде қоғамның кең түрде компьютерленуі жүрді, сымсыз ұялы
байланыс және талшықты-оптикалық қою желі пайда болады, қазіргі таңда
баршаға мәлім кең көлемді тараған ғаламдық ақпараттық Интернет желісі мен
сонымен байланысты қызмет шеңбері қарқынды қалыптасты, сондай-ақ заманауи
жағдайда электрондық нарық қызметінің теоретикалық аспектілері жасалынды.
Телекоммуникациялық секторды дамытудың периодизациясының жасалуымен
байланысты сұрауларға қатысты біз еңбектердің негізінде басқарушы
телекоммуникациялық ортаның сипатына тәуелді түрде кезеңдерге бөлдік (1-
кесте )[7].
1 кесте – Басым орынға ие телекоммуникациялық инфрақұрылым генезисінің
кезеңдерге бөлінуі
Кезең Басым орын алатын Жыл Коммуникация Бизнес
коммуникациялық құралдары көшбасшылары
инфрақұрылым типі
Бірінші Аналогты (сандық XIX-ғ. 20 Телефон,телеграфAT&T, Bell
емес) жыл-дары – XXрадио, теледидарTelephone,
телекоммуни-кациялығ. BBC
қ 50-жылдары.
Екінші Ақпараттық-телеком-XX-ғ. 60-80 Компьютер,телексIBM, Western,
мникациялық жылдары. факс, UnionTelegrap
байланыс h Company
спутниктері
Үшінші Ақпараттық-телеком-XX-ғ. 90 Ғаламтор, America-On-Li
муникациялық, жыл-дарынан элек-трондық ne,
ком-пьютерлік-медиабастап пошта, мобильдікMicrosoft,
тор-лық байла-ныс Cisco, Yahoo
Төртінші Мультисервисті XXI ғ. басы Кеңтарамды Nortel,
қол-жетімділік, сым-сыз байланысCisco
сымсыз байланыс қол-жетімділігін
технология-сының ің
интеграциясы, технологиялары
байланыс қызметі (Wi-Fi және
мен желілер WiMax), NGN
конверген-циясы желілері, 3
G желілері мен
технологиялары
Ғаламтор, мобильді байланыс және фиксирленген телефонияның жаңа
ақпараттық- коммуникациялық технологияларын қамтитын байланыс қызметі мен
желілердің XX ғасыр басындағы конвергенциясы телекоммуникацияның желісі мен
жүйелеріне тигізген әсері соншалықты телекоммуникация қызметінің нарығы
қалыптасуына қажетті жағдайлар мен назарды талап етпей қоймайды.
Дж. Форрестер, ағайынды Дон және Ден Медоуздар 60-жылдардың аяғында
өздерінің ғаламдық динамикалық жүйелілік модельдерін өңдеп жатты, XXI ғасыр
апокалипсисін болжады, сол кезде де АТТ есептеу және ақпарат беру құралы
ретінде қаралды, әлемнің бөлшегі ретінде емес. [8, 64б.] Әлем бөлшегі
ретінде энергетикалық және ресурстық технологиялар ғана танылды, қанша
дегенмен бұл технологиялардың сипаттамасы ғаламдық дамудың моделіне, әрі
оптимистік және пессимистік сценарийіне қойылған болатын.
Қазіргі уақытта кез келген мемлекеттің ақпараттандырылуы оның
экономикалық дамуы негізгі факторы болып, сондай-ақ ақпараттық
технологиялар мен компьютерлік жабдықтарға негізделген жаңа сапалы
әлеуметтік-өндірістік қатынастарға өту құралы болып табылады.
Телекоммуникацияның дамытылуы мен жаңа сапаға көтерілуі мемлекеттің өнер-
кәсібінің жылдам дамуына, отандық кәсіпорындар қызметінің ішкі және сыртқы
нарықта сәтті жүруі үшін жағдай жасауға көмектесті, сондай- ақ шетелдік
инвистицияны тартуға ықпал етті. Халықтың үлкен бөлігіне заманауи
телекоммуникацияның қызметтерін пайдалану мүмкіндігінің жасалуы
экономикалық және әлеуметтік жағынан дамыған қоғам белгілерінің және өмір
сүру деңгейінің көтерілуі маңызды белгілерінің бірі.
Телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялар секторын дамыту
бағыттарының әртүрлілігі қаншама ғылыми-техникалық жетістіктер мен олардың
бизнесте тиімді қолданылуы мен кірістірілуі мүмкіндігінің молдығымен
анықталады. Соңғы жылдарда мамандар экономиканы дамытудың чилилік және
аргентиналықинсқаларына көп назар аударуда. Дегенмен, көріп тұрғанымыздай,
Президентіміз Назарбаев тарапынан Қазақстан- 2030 жылдарда көрсетілген
сәтті экономикалық дамытудың моделіне, назар аударсақ мақсатқа сәйкес келер
еді. [9, 151б.]. Осындай елдердің қатарына Сингапур, Тайланд, Малайзия,
Индонезия және т.б. жатады. Малайзия, Сауд Арабиясы, Жаңа Зеландия, Индия
секілді дамушы мемлекеттер телекоммуникациялық және ақпараттық сектор
салаларын дамытуға қажетті назарды өз уақытысында аударып, экономиканың
дамуында мақсатты бұрылыс жасады.
Қазақстанның Сауд Арабиясынікі сияқты мықты өсу көзі бар. Бұл даму
локомативі- экономиканың мұнайлы секторы, одан түсетін кірістер ақпараттың
технологияның да, телекоммуникациялық технологияның да секторын дамытуға
мүмкіндік береді.
Халқының үлкен бөлігі сауатсыз (48% -ға жуығы), кедей саналатын (ЖІӨ
деңгейі әр адамға 500 доллар) дамушы мемлекет Үндістанның ақпараттық-
телекоммуникациялық индустриясының құруының бірегей тәжірибесіне ерекше
назар аударып, үйренуге тұрарлық. Басынан-ақ капитал салуға шектеулі ғана
мүмкіндігі бар және қиын инвистициялық климатқа ие бұл мемлекет. Ақпараттық-
телекоммуникациялық технологияларды дамыту шеңберінде мақсатты мемлекеттік
саясат жүргізді және жүргізіп те келеді. Осы саясатының арқасында, сондай-
ақ үнді кәсіпкерлерінің қайырымды, жайлы қызметтерінің және қолайлы
алғышарттарының арқасында Үндістан салыстырмалы түрде өте аз уақытта
өзінің мықты Ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар өнеркәсібін,
соның ішінде программалық жабдықтау өндірісінің экспорттық саласын өз
иелігіне сүйене отырып құра алады [10, 92б.].
ЖӨІ құрамында телекоммуникациялық саладан келетін кіріс үлесі үнемі өсу
үстінде, сондай- ақ осымен шұғылданатын жұмысшылардың саны да.
Айтылып жатқан тенденцияларда XXI ғасыр басы ақпараттық қоғам заманы
сияқты қарастырылады. Бұл ақпаратты дәуір өзінің дұрыс дамуы үшін ғаламдық
телекоммуникациялық инфрақұрылымды құруды талап етеді, бұл
инфрақұрылымдардың даму темптері жалпы экономиканы дамыту темптеріне
қарағанда озушы болуы керек.
Дамыған және дамушы елдерде экономиканың өсудің 1%- ын қамтамасыз ету
үшін телекоммуникация саласында 3%- дық өсіміне қол жеткізуі көрінеді.
Заманауи нарықтық шаруашылықты дамытудың негізгі көзі болып ғылыми
техникалық прогресс табады. Ғылыми-техникалық прогрестің арқасында жаңа
технологиялар пайда болды, құрылымдық қозғалыстар болып жатады,
экономикалық тиімділігі көтеріледі[11, 73б.]. Ғылыми-техникалық прогресс
соңғы 10 жылдағы ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар және
мәліметтер жіберу технологияларының желілері сондай-ақ программалық
жабдықтау аясында болған өзгерістерді жасап шығарды.
Телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялар компаниялар мен
адамдар арасындағы қарым- қатынас жолдарын, зерттеушілік қызмет әдістерін,
сату-сатып алуды және бос уақытты өткізуді елеулі түрде өзгертті. Әлемдік
экономика үшін телекоммуникациялық сектордың өсуінің маңыздылығы мынаны
растайды – сектордың жағдайы мен конъюктурасы тек қана көршілес
салалардың емес, сондай- ақ жалпы әлемдік экономиканың да дамуына шешуші
ықпал тигізе бастайды.
Мемлекеттің телекоммуникациялық саласының дамытылуы тек экономикалық
өсудің шешуші факторы ғана емес, сонымен бірге дамудың және XXI ғасырда
өмір сүрудің қажетті жағдайы болып табылады.
1.2 Ақпараттық қызмет саласында маркетингтің қалыптасуы мен оның ерекшелігі
Ақпараттық технология мен программен қамтамасыз ету аясындағы маркетинг
өткізуді дұрыс ынталандырған жағдайда тұтынушылар қажетті уақытта және
керекті жерде қызметтермен қамтамасыз етуді бағыттаған. Яғни, клиенттердің
қажеттілігін анықтауға және қанағаттандыруға бейімделген қызметтерді жасау,
жылжыту және өткізу сатылары жатады.
Қызмет саласындағы маркетинг және дәстүрлі маркетингтің ортақ
принциптері келесі:
1) өндіре алатын емес, сата алатын өнім өндіру;
2) жаңа тауар немесе қызмет жасай отырып қажеттіліктерді ынталандыру;
3) тиімділік және пайдалылық принципі;
4) маркетингтік үрдістің әлеуметтік факторларын ескеру[12, 173-174б.].
Осы маркетингінің маңызды мақсаты маральды тозған қызметті айқындап
және жаңа қызметті нарыққа енгізуді ескере отырып қызметтерді өндіру және
өткізу бойынша кешенді іс-әрекетті ұйымдастыру. XXI ғасыр ақпарат ғасыры
болғандықтан осы қызмет түрі қарқынды даму үстінде. Ендеше ақпараттық
қызмет саласында нарық мүмкіндіктерін талдау (маркетингтік ақпарат,
маркетингтік орта, тұтынушылар тобы); мақсатты нарықты анықтау (мақсатты
сегменттерді таңдау, нарықта қызметтерді орналастыру); маркетинг кешенін
құру (қызмет түрлерін таңдау, баға белгілеу), яғни маркетинг іс-шараларын
жүзеге асыру. Жалпы негізге сала отырып Қазақстанда ақпараттық технология
жүйесі мен телекомуникация мағынасы бір түсінікте қолданылады. Соған
байланысты осы қызмет түрін бір кешен ретінде қарастырылуды талап етеді.
Қазақстан Республикасының телекоммуникациялық қызмет нарығы
бүкіләлемдік телекоммуникациялық кешеннің бір бөлігі ретінде негізгі басым
тененциялардың ықпалы астында дамиды [3]:
- жылжымалы байланыстың, ғарыштық және кабельдік теледидардың, дауыс
беру бойынша конвергенттелген шешімдердің, пакеттік технологиялар негізі
бойынша бейне және мәліметтердің белсенді дамытылуы;
- дәстүрлі желілердің дамытылуынан жаңа ұрпақ желілерінің
шешімдері негізінде жаңаша дамуға өту;
- телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялардың конверген циясы.
Ақпараттық қызмет нарығында маркетингтің қалыптасуы 60-жылдары
басталды. 60-жылдардың ортасына дейін осы нарықтың негізгі жабдықтаушылары
ақпарат қызметтері мен баспа агенттіктері атқарды. Кейінірек бұл нарыққа
банктердің ақпарат қызметі және де оқу орындарының ғылыми-техникалық қоғамы
қосылды.
Жиырмасыншы ғасыр 70-жылдардың басында ғылыми-техникалық, академиялық,
мемлекеттік мекеме және оқу ұйымдарымен тығыз байланысты ірі ақпараттық-
ғылыми, қызметтік генераторлармен қалыптасқан мәліметтер базасы пайда
болды. Ақпараттар жиынтығында және тұрақты зерттеу сұранысымен қатар
жүрді.
Жиырмасыншы ғасырдың 70-жылдарының ортасында маркетингтік сауда-
коммерциялық, статистикалық және кәсіби ақпаратты құрайтын нарықтағы
ақпараттық қызметтің маңызды түрі болып мәліметтер базасы танылады.
Ақпараттық өнім және қызметтегі сауда-саттық көлемінің қарқынды
ұлғаюына ақпараттық қызметке есептеуіш техниканы кеңінен енгізу мүмкіндік
жасады. Сондай-ақ ұлттық және халықаралық ақпараттық желілер мен байланыс
арналары бойынша аластатылған мәліметтер базасы да септігін тигізді.
Алғашқы жылдары компьютерлерді енгізумен қоса барша өңдеу есептеуіш
орталықтарының орындарында іске асырылды. Алыстағы аудандардың
пайдаланушылары компьютердегі ақпараттарды жедел түрде ала алмады.
Персоналды компьютерлердің кең таралуы және де компьютерлердің байланыс
арналарына терминалдардың қосылуы, ақпарат жеткізушілерден айтарлықтай
қашықтықта отырып-ақ, пайдаланушылар ақпарат қызметтеріне қол жеткізді.
Жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен іскерлік жиналыстар мен
конференцияларды өткізуге, электронды пошталардың көмегімен хабарламаларды
жіберуге, бөлінген өңдеудегі ақпараттарды іске асыруға, білім базасы мен
мәліметтер базасына қолжетімділікті жүзеге асыруға мүмкіндік болды. Сондай-
ақ бір-бірімен айтарлықтай қашықтықта орналаса отырып, абоненттер арасында
персоналды байланысты іске асыруға жағдай жасалды.
Қазіргі таңда ақпараттық қызмет нарығы ақпараттық қызметтерді сату мен
сатып алу бойынша экономикалық, құқықтық және ұйымдасқан қатынастардың,
олардың жабдықтаушылары және тұтынушылар арасында қалыптасатын жиынтығын
білдіреді [13, 37б.]. Өндірісі дамыған елдердегі ЖІӨ-нің 50-60% қызмет
көрсету саласы құрайды. Бұл көрсеткіштің басым бөлігі ақпараттық қызмет
көрсету саласына тиесілі.
Ақпараттық қызмет нарығының тұтынушылары ақпараттық қызметті қолдану
есептілігімен ерекшеленеді. Оларды коммерциалық есеб дәрежесі бойынша
шартты түрде екі топқа бөлуге болады:
- Ғалымдар, зерттеушілер
- Іскер әлем өкілдері
Екінші топ тұтынушылары жақсы сатып алу мүмкіндігімен және жоғары
деңгейде аналитикалық талаптарға сәйкес ақпаратты қолданумен ерекшеленеді.
Қазіргі таңда ақпарат тауарының сату көлемінің 70%-ы іскерлік әлем үлесіне
тиесілі, яғни қаржы компаниялары, трансұлттық корпорациялардың маркетинктік
қызметі [13,42б.]. Мәліметтер базасын қолдануы бойынша тұтынушыларды екі
категорияға бөлуге болады:
а) фирмалардың маркетинктік мәселесін шешуде ақпаратты міндетті түрде
қолданатын тұтынушылар.
б) коммерциялық ақпарат қызметін көрсететін ұйымдардың мәлімет
базасын қолданатын тұтынушылар.
Фирмалардың маркетинктік қызметінің бағытын анықтайтын ақпарат
бизнесінің негізгі факторларының бірі – өндіруші фирма және тұтыну
тауарларының қасиеті туралы сатып алушылардың қажеттілігін анықтау.
Ақпараттық қызмет нарығының негізгі жабдықтаушылары бұқаралық ақпарат
құралдары (газет, журнал, телеарна және радио), мәліметтер базасы негізінде
ақпаратарды бөлетін анықтауыш-орталықтар, мәлімет жіберу және
телекоммуникация, ақпарат брокерлері болып табылады.
Жалпы негізге ала отырып маркетинг кешенінің ақпараттық технологияға өз
үлесін тигізді. Атап айтқанда, тұтынушыларды зерттей отырып,
қажеттіліктерін жоғарлата түсті (сурет 2)
Нәтижесі
Әсері Процесс
Сурет 2.Ақпараттық технологияға маркетингтің әсер ету кезеңдері
Бұл суреттен көрініп тұрғандай ақпараттық технология өз қызметін өндіру
арқылы жүзеге асырады. Ал маркетингтің ақпараттық технологияда пайда
болудан бастап оның қызмет көрсету аясы мен сату көлемі ұлғайа түседі.
Кейін маркетинг жетіле түскеннен кейін тұтынушылар талғамы өсіп,
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өнім түрлері көбейеді. Ал қазіргі
уақытта шарқындау шеңіне жетіп, ақпараттық технологияның толықтай бейнесі
көрініп тұр. Яғни, бұл процесстің нәтижесінде ақпараттық технологияға
маркетинг кешені әсер ету арқылы жоғары нәтижеге жетті.
Ақпараттық маркетинг нарығы келесі секторлар негізінде анықталады:
- Экономикалық ақпарат секторы
- Биржалық және қаржылық ақпарат секторы
- Мамандандырылған және ғылыми-техникалық ақпарат секторы
- Коммерциялық ақпарат секторы
- Статистикалық ақпарат секторы
- Телекоммуникациялық байланыс секторы
- Кәсіпорындарда ішкіэкономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету секторы
- Жапай тұтынушылық ақпарат секторы
- Маркетингтік ақпарат секторы
Ақпараттық - телекоммуникациялық технологиялардың революциялық ықпалы
тарихи ұқсастықтарға ие емес. Телеграф, телефон, радио және компьютердің
пайда болуы алда болатын теңдесі жоқ интеграция үшін негіз болды (2 -
кесте). Сонымен бірге телекоммуникациялар бүкіләлемдік хабарлама құралы
болып және ақпаратты тарату механизмі, адамдардың қарым- қатынасы мен
серіктестігі үшін орта қызметін де атқарды, бұл ғаламдық экономикалық
жүйені қамтыды [14, 74-79б.].
2 кесте – Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларға 50- миллионға
жуық тұтынушыларды тарту үшін кеткен жылдар саны
Ақпараттық және телекоммуникациялық технология Жылдар
түрлері
Телефон 74
Радио 89
Теледидар 13
Компьютер 16
Интернет 5
Әлеуметтік желілердің арқасында мүмкін болатын өзара қарым қатынастың
бірінші құжатты суреттемесі Массачусетс технологиялық институтының
профессоры Дж. К. Р. Ликлайдер (J.C.R.Licklider) тарапынан 1962 жылдың
тамыз айында жазылды [15, 68 б.]. Бұл естеліктерде галактика желісі
концепциясы талқыланды. Автор өзара байланысты компьютерлердің ғаламдық
желісін құруды алдын-ала көре білді, бұл әр бір адамның кез келген
компьютерде орналасқан мәліметтер мен бағдарламаларға қолжетімділікті тез
алуға мүмкіндік береді.
Осылайша, XXғ. II жартысында ақпараттық – телекоммуникациялық
технологиялар (АТТ) электроника және ақпараттық технологиялар жетістігінің
көшкініне тап берді.
Заманауи қоғам өңдеуге қажетті ақпараттар ағынымен толып, тасып жатыр.
Сондықтан да АТТ-сыз транспорт, энергетика және химиялық технологиясыз
қалғанмен тең, ол дұрыс қызмет жасай алмайды.
Ақпараттық толыққандық тек әлемді өзгертіп қоймай, сондай-ақ 2000 жылға
арналған атақты болжауды көрсетілмеген жаңа мәселелерді де тудырды [16,
145б.]. Телекоммуникациялық қызмет нарығының маркетингтік ортасы
телекоммуникациялық фирмалар (қызмет көрсетушілер), телекоммуникациялық
желі операторлары, құрылғы өндірушілер, абоненттер болып табылды (сурет 2).
Сурет 3. Телекоммуникациялық қызмет нарығының маркетингтік ортасы
Қазіргі таңда ақпараттық саланың орны ерекше. Орта дәулетті
қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары
телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте.
Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының
белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, Интернет
және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі
сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады. Ендеше осы үрдістердің жетік
дамуына маркетингтік ортаның әсер етуін, жалпы маркетингтің оң ықпал етуін
қадағалау қажет.
Осылайша, телекоммуникацияның қызмет көрсету нарығы заманауи, әлемдік
экономиканың құрылымдық бөлігі болып табылады. Дегенмен, оның рөлі адамзат
цивилизациясын дамытудың жалпы темптеріне тигізетін экономиканың басқа
секторларының әсерлерінен мүлде бөлек. Шындығында да, қазіргі заманғы
экономикада жалпы қоғам дамуына немесе экономиканың басқа секторларының
қызметінің сапасы мен көмегіне, темпіне ықпал етпейтін салалар бар.
Фирма нарықта жападан жалғыз жұмысын жасамайды, оған маркетинг ортаның
әр-түрлі факторлары маңызды әсерін тигізіп, оның іс-әрекетіне әсерлі ықпал
жасайды.
2. ҚР АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТ ПЕН ОНДАҒЫ МАРКЕТИГТІҢ ҚАЛЫПТАСУ АЛҒЫШАРТТАРЫНА
ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму
жағдайын талдау
Экономикасы дамыған және әлемдік экономикаға интеграцияланған көптеген
елдер дәл уақытында ақпараттық технологиялардың дамуына оңтайлы жағдай
жасай білді. Аталмыш елдер, ақпараттық технологиялардың оңтайлы дамуы үшін
стратегиялық шешім қабылдап, қолданыстағы заңдарды әлемдік тәжірбиеге
ыңғайластыра отырып, мынадай нормативтік-заңдық актілерді қабылдады;
экспортқа маңызды салықтық стимул жасалынды, ақпараттық технологиялар
өнеркәсібінің тауар импортын либерализациялады, белгілі бір уақытқа
ақпараттық технологиялар компанияларының табысына салықтық жеңілдік
қарастырылды, сондай-ақ софтверлік компанияларға басқа да салықтық
жеңілдіктер жасалынды. Қазақстан, шикізаттық экономикадан инновациялық
экономикаға көшуді жарияласа да, әлі күнге дейін ақпараттық технологияларды
дамыту жайында нақты бір саясаты жоқ. Нәтиежеде, жабулы қазан жабулы
күйінде қалып, ақпараттық технологиялар бизнесінің шашыраңқы дамуы,
мемлекеттік тапсырысқа бағыныштылығы, еліміздегі шетелдік компаниялармен
бәсеклестіктің әлсіздігі, шенеуніктеріміздің саланы дамытуға құлықсыздық
көрсетуі белең алды.
Қазіргі таңда Қазақстанда ақпараттық технологияға шамамен қатысты
келесі нормативті-құқықтық акт қабылданып, жүзеге асырылуда:
1.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылға арналған индустриалды-
инновациалық стратегиясы;
2.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылға арналған ұлттық
инновациялық жүйе қалыптастыру мен дамыту бағдарламасы;
3.Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылға арналған білімді дамытудың
мемлекеттік бағдарламасы;
4. Қазақстан Республикасының 2008-2010 жылға арналған электронды
басқаруды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы;
5.Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылға арналған телекоммуникация
саласын дамыту бағдарламасы;
6.Қазақстан Республикасының №1131 2007 жыл 26 ноябрьден 2015 жылға
арналған технологияны дамыту бағдарламасы;
7.Қазақстан Респудликасының 2008-2015 жылға арналған бәсекелестік
пен экономиканың экспорттық мүмкіндіктерін сапалы жаңа деңгейге жету
концепциясы [17].
Өкінішке орай жоғарыдағы аталған құжаттардың еш қайсысы ақпараттық
технологияны жеке бағыттауға тікелей қатысты емес. Ал, ақапарттық
технологияны сапалы түрде дамыту біздің елімізді бәсекелестігін арттырады.
Сондықтан, басты кезекте осы салаға тиісті барлық ақапартты біліп,
зерттеу, оны жылжытуда маркетингтің үлесі зор.
Біздің мемлекетте ақпараттық технология саласы мемлекет тарапынан
жеке бағыт ретінде қарастырылмай келеді. Ақпараттық технологияны дамыту тек
мемлекеттік білім орталықтары арқылы жүзеге асуда. Елбасымыздың қаулысына
қарамастан, мемлекеттік саясаттың қалыптастыруда ақпараттық технологияны
жылдам дамытуды жалпы алғанда қарстырылып жатқан жоқ. Өз ақпараттық
технология саламызды ашу туралы мәселе қозғалса, кейбір кезде аргументтер
айтылады. Оларды бір мағынамен түйіндеуге болады – біз ұшақтарды өзіміз
салмай, басқа елдерден сатып алып, қолданамыз. Сондықтан ақпараттық
технология саласын дамытудың маңызы жоқ, барлығын сатып алуға және бізге
құрастыруға тапсырыс беруге болады деген пікір қалыптасқан.
Сурет 4 Қазақстанда ақпараттық технология саласының жүйесі
Ақпараттық технология саласы – экономика бөлігі, оған қосылған баға
нәтижесінде, жабыдқтау, ақпараттық технологияның жүйесі мен технологиясын
эксплуатациялаудың барлығы кіреді. Сонымен қатар, бұл бәсекелестікті
туғызып, алдыңғы қатарлы инновация дамығын мемлекет ретінде болуға
мүмкіндік береді.
Қазақстандағы ақпараттық технологиялар саласының шешуін таппаған
мәселелері мынадай; осы саладағы заңдық және нормативтік-құқықтық базаның
осалдығы, осы салаға жауап беретін арнайы өкілетті органның болмауы,
ақпараттық технологиялардың дамуының арнайы бағдарламасының жоқтығы,
бәсекелестіктің әлсіздігі, көптеген әкімшілік кедергілердің болуы,
ақпараттық технологиялар инфраструктурасының дамымағандығы, мемлекет
тарапынан ақпараттық технологиялардың дамуына назар аударылмауы, соның
ішінде Елбасымыздың алға қойған елдің индустриялды-инновациялық дамуы
туралы жолдауының да бар екендігін айта кеткен жөн (сурет 5).
Сурет 5. Қазақстандағы ақпараттық техногоия нарығының жағдайы
Біздегі ақпараттық технологияның жүйесі – программен қамтамасыз ету
мен ақпараттық қызмет көрсету ПК жинақ деңгейіндегі техника. Ақпараттық
инфраструктураның мемлекет өмірінде маңыздылығы жоғарлауда және
сенімділіктен қауіпсіз ақпараттық жүйенің қызметінен көп үміт. Онсыз
банктік жүйе, казначейства, салық және зейнетақы жүйесінің қызметі мүмкін
емес.
Сурет 6. ІТ қызметі (салық түсімі 10%-ға дейін)
IT-құралдары
(салық жүгінің түсімі 15%-ға дейін)
Сурет 7. Қазақстандағы ІТ саласының салық диамикасы
Қазақстанда ақпараттық технологияға бөлінетін қаражат та қазіргі
кезде Ресей мен Батыс елдерімен салыстырғанда өте аз. Мысалы, 2010 жылғы
мәлімет бойынша, 2009 жылы Ресейде ақпараттық технологияға 1% ЖІӨ, АҚШ-та
3,9% ЖІӨ, ал Қазақстанда бұл көрсеткіш шамамен 0,6% (кесте 3).
кесте - 3Ақпараттық технологияларға жұмсалған жалпы шығындар
млн.
теңге
2005 2006 2007 2008 2009
Барлығы 25 44 53 485,878159,4126
957,4 564,3 597,2
соның ішінде:
есептеу техникаларын сатып 8 435,013 16 514,225159,144
алу 423,3 882,0
бағдарламалық құралдарды 4 611,17 197,910 215,423782,517
сатып алу 535,4
БҚЕ ұйым ішінде өзіндік - - - - 1 411,5
әзірлеу
байланыс қызметтерін төлеу 6 340,314 12 189,016856,838
794,6 314,0
қызметкерлерді оқыту 416,1 815,6 712,3 1167,4 827,8
тараптық ұйымдар мен 3 297,95 152,58 637,7 7952,2 15
мамандардың ақпараттық 938,0
технологиялармен
байланысты көрсетілген
қызметтеріне ақы төлеу
АКТ құралдарын жалға алу - - - - 853,5
ақпараттық технологияларға 2 857,03 180,45 217,2 3241,2 6 835,0
жұмсалған өзге де шығындар
Байланыс нарығының мақсаты ғаламдық ақпараттық инфрақұрылымға бәсекелес
түрде ұқсастырылған Қазақстан экономикасының телекоммуникациялық секторын
приоритетті түрде дамыту. Бұл нарықтың сапалы және қолжетімді қызметтермен
толығуына, соған сәйкес ұлттық бәсекелестікке қабілеттілік жинағының өсімін
құрастыруға мүмкідік береді. Қазақстанда байланыс жүйесі ақпараттық
технолгия саласында дәстүрлі сұранысқа ие (кесте 4).
Кесте 4 – Ақпараттық технология саласындағы көрсетілетін қызметтер
млн.
теңге
2009
Барлығы 487 817,6
Компьютерлік ойындарды жасау 180,8
бойынша қызметтер, жеке орауышта
Дайын желілік бағдарламалық 133,9
қамтамасыз етуді жасау бойынша
қызметтер, жеке орауышта
Деректер қорын басқару бойынша 199,8
дайын бағдарламалық қамтамасыз
етуді жасау бойынша қызметтер,
жеке орауышта
Әзірлеменің аспаптық құралдары 744,3
мен бағдарламалау тілі бойынша
дайын бағдарламалық қамтамасыз
етуді жасау бойынша қызметтер,
жеке орауышта
Дайын жүйелі бағдарламалық 3 342,2
қамтамасыз етуді енгізу бойынша
қызметтер
Қолданбалы бағдарламалық 925,7
қамтамасыз етуді енгізу бойынша
қызметтер
Байланыс 438 434,1
Қолданбалы бағдарламаларды 6 446,5
жобалау және әзірлеу бойынша
қызметтер
Техникалық қамтамасыз ету 2 807,7
бойынша кеңес беру қызметтері
Бағдарламалық қамтамасыз ету 4 962,2
бойынша кеңес беру қызметтері
Ақпараттық технологияларды 4 803,3
техникалық қолдау бойынша
қызметтер
Компьютерлік жүйелерді басқару 835,9
бойынша қызметтер
Ақпараттық технологиялар және 8 815,9
компьютерлік жүйелер саласындағы
басқа топтамаларға енгізілмеген
өзге де қызметтер
Деректерді өңдеу бойынша 6 140,7
қызметтер
Интернеттегі сайттарды өңдеу 376,4
бойынша қызметтер
Қолданбалы бағдарламалармен 2 210,8
қамтамасыз ету бойынша қызметтер
Өзге де деректерді және 6 226,3
ақпараттық технологияларды
орналастыруға арналған
инфрақұрылыммен қамтамасыз ету
бойынша қызметтері
Интернеттегі жарнамаға арналған 139,9
орын мен уақытты беру бойынша
қызметтер
Веб порталдарды ұстау 91,2
Бұл кестеде байланыс саласының үлесі жоғары. Дегенмен, басқа да
ақпараттық техногияның қызмет түрлерін арттыру маңызды болып отыр.
Ақпарттық технология саласында көрсетілетін көп түрлі қызметтер бар.
Қызметтердің көлемінің көптігін 2009 жылы ортақ есеппен 487817,6 млн теңге
құрады.
Ең жиі қолданысқа ие байланыс жүйесі болып табылады. Шамамен 438434,1
млн теңге түсетін табыс. Нәтижесінде, жылдан жылға дейін ақпараттық
салсындағы байланыс қызметінің үлесі артып отыр (сурет8).
Сурет 8. Қоғамға көрсетілген байланыс қызметінен түскен табыс
Бүгінгі күнде байланыс және ақпараттану бойынша негізгі шешуші
жағдайлар қарастырылады:
1) Байланыс аумағында мемлекеттік саясат жүргізу, мемлекеттік бақылау,
байланыс аумағында және тұтынушыларға қызмет көрсететін тұлғалардың
жұмысын реттеу және бағыттау;
2) Ақпараттандыру мен байланыс шеңберінде мемлекеттік саясаттың жүзеге
асырылуы және олардың қызметтерін реттеу.
Байланыс саласындағы негізгі қамту ауқымы бойынша ұялы телефонның
пайдалану жиілігі үлкен. Атап айтқанда, қалалық телефон мен интернет
желісімен салыстырғанда бұл көрсеткіш 2009 жылы өсуде (сурет 9).
Сурет 9. телефон байланысы, ұялы телефон мен интернет желісінің өсу
динамикасы
Байланыс саласында негізгі табыс жүйесін – 2009 жылы 55,8% ұялы телефон
байланысы құрайды. Ал кейінгі үлесті қалалық телефон байланысы мен интернет
құрайды (сурет 10).
Сурет 10. Ақпараттық технология саласындағы көрсетілетін байланыс
қызметінен табыс
Ұялы байланыс нарығының дамудың жоғарғы деңгейін көрсететіндігін және
талдау жасалған уақыт аралығында үш жылда 3,5 есе өскен. Дегенмен
белгіленген нарықтың сыйымдылығының талдауы келтірілген көрсеткіштер бұл
нарық үшін максималды жоғарылық болмайтынына куәлік береді. Бүгінгі күнде
нарықтағы негізгі үлесті ұялы байланыс көшбасшылары Кар-Тел ЖШС, Ресейлік
ВымпелКом компаниясының еншілесі және GSM Қазақстан Қазақтелеком АҚ
ЖШС алып отыр. Соңғысының негізгі акционері Fintur холдингі болып
табылады. Beeline және K′Cell брендтері – ұялы телефон нарығындағы
көшбасшылар. Үстемдігі басымдары болып: Вееline (33%), Activ (27%),
Kcell (2%) табылады. Бұлардың бәсекелестіктері жіңішке мақсатты
сегменттерде жүзеге асады[27]. Тұтынушыларға маркетинг барынша бірыңғай
емес комплекстері ұсынылады, яғни өткір баға бәсекелестігі жүріп жатыр[10]
.
Бекітілген телефония нарығы бойынша кіріс көрсеткіштері 2009 жылдың
басына қарай 2004 жылдағы базамен салыстырғанда 1,7 есе өскен, сондай- ақ
оның ұлғаю тенденциясы абсолютті есептегі сатылым көлемі мен тарифтердің
өсуіне әсер ететін инфляцияны қосқанда да сақталады [28]. Осыдан мынадай
қорытынды шығады, телекоммуникациялық қызметтің көп түрлерінің нарығы
жетерлі дәрежеде монополияланған. Негізгі монополист болып доминант –
компания Казақтелеком АҚ қатысады (сурет 11).
Сурет 11 . Бекітілген телефония нарығының құрылымы
Мәліметтерде көрсетілгендей жергілікті телефония Қазақтелеком АҚ-ң
2009 жылы 91,70% нарықтағы үлесін құрап қалааралық және халықаралық
байланыс нарығындағы компания үлесі арқылы өзгеру динамикасымен
расталады[17]. Жалпы Қазақтелеком АҚ-ның жергілікті телефония нарығында
монополист екендігі және оның нарықтығы үлесі өзгеріссіз қалатындығы
көрінеді. Компания өз жұмысын сауда үйі принциптері негізінде
ұйымдастырылады, яғни өз иелігіндегі активтерді жеке кәсіпкерлерге
жылжымайтын мүлік түрінде жалға береді. Осылайша компания өзінің баланстық
пайдасының 78,5%- ын және капиталданған рентаның 90%-ға жуығын жинайды.
Бұған қоса, компанияның монополизмі оған осы нарықтағы тарифтерді жасап
шығару жүйесіне әсер етуге мүмкіндік беретін басқа операторлар нарығына ену
үшін себепкер болады.
Қалааралық және халықаралық байланыс нарығында да Қазақтелеком АҚ
үстем болып тұрғанын көрсетеді. Дегенмен жергілікті телефония нарығына
қарама-қарсы компанияның осы қызмет түрінің үлесі бірте - бірте төмендейді.
Үлес салмағының азаюы осы нарықтағы бәсекелестіктің көбеюіне әкелетін
телекоммуникациялық қызмет сегменттерінің ішіндегі ең көп кіріс беретін
сегменттердегі бәсекелестіктің өсуі салдарынан болады. Бұл нарықтағы өткір
бәсекелестік нарықтың берілген сегментіндегі нарықтың үлестің өзгеру
динамикасымен сипатталады [17].
Ақпараттық технологияның негізі ретінде дамушы фатордың бірі компьютер
технологиясы болып табылады. Қазіргі таңда компьютер өмірдегі жан-жақтылық
пен ақпараттануды толықтырушы басты техникалық құрал. Бүкіл әлемді қамтыған
байланыс жүйесі. Қазақстандағы компьютерді пайдаланушылардың сауаттылық
деңгей көрсеткіші әлем тәжірибесінде әрине күннен күнге артуда (кесте 5).
5 кесте – 2009 жылы пайдаланушылардың компьютерлік сауаттылық деңгейі
ДағдыланбағаЖаңадан Кәдімгі Тәжірибелі
н пайдаланушы пайдаланушы пайдаланушы
Республика 3,1 18,4 66,9 11,6
Казахстан
Акмолинская 4,1 20,5 64,3 11,2
Актюбинская 2,5 16,2 75,6 5,7
Алматинская 4,9 16,7 66,5 11,8
Атырауская 7,2 23,9 54,6 14,2
Западно-Казахстанск1,9 23,6 60,0 14,5
ая
Жамбылская 1,3 25,0 61,9 11,8
Карагандинская 2,9 13,8 71,7 11,6
Костанайская 2,4 13,5 70,9 13,1
Кызылординская - 20,2 64,0 15,8
Мангистауская 3,8 38,3 43,1 14,8
Южно-Казахстанская 6,9 15,6 70,0 7,6
Павлодарская - 15,5 73,3 11,3
Северо-Казахстанска2,1 30,3 60,9 6,7
я
Восточно-Казахстанс- 21,3 66,0 12,7
кая
г.Астана 3,2 2,6 87,4 6,9
г.Алматы 4 14,0 65,7 16,3
Қарқынды даму сатысында ақпараттық технологиялардың салаласының бірі
интернет және мәліметтер жіберу қызметтері болып табылады. Соңғы жылдары
2005 жылмен салыстырғанда Қазақстандабаза алынған осы қызмет түрлерінің
сатылу көлемі 4,85 есе өскенін байқауымызға болады. Қазіргі уақытта осы
сегмент түрі нарықтың 19%-ын қамтып, үлкен потенциалына ие болып тұр. Соған
байланысты интернет желісін пайдаланушылар үлесі де артып, әр түрлі
мақсатта қолдануда.
Мәліметтерді жіберу нарығындағы басым рөл Қазақтелеком АҚ-ның
еншісінде, оның үлесі бүгінгі күнде 55%-ды құрайды.
Интернет нарығы жайлы әңгіме қозғай отырып, аталған қызмет түрінің
жеткізілуі екі түрлі негізгі бағытта жүргізілетінін атап өту қажет:
коммутирленетін (dial- up деп аталатын) және кең жиекті қолжетімділік (ADSL
технологиясының базасында). Аталған қызмет түрінің жеткізілу
спецификациясының күшімен Қазақстанда коммутирленетін нарыққа қол жеткізу
кеңірек тараған. Оларға мыналар жатады: республика бойынша таралымның кең
географиясы, қосылудың қарапайымдылығы, dial-up модемдер мен тарифтердің
арзан бағалануы. Аталған қосылу түрі бойынша сатылу көлемі осы нарықтың
жалпы көлемінің 56%- ын құрайды.
Аталған нарық қызметі түрінің потенциалы үлкен екенін 44% көрсетеді, ал
Қазақстан халқының бұдан былайғы компьютер техникасымен жабдықталуы бұл
қызметтің потенциалын елеулі түрде ұлғайтады. Интернет желісіне кеңжиекті
қосылу қызметін Қазақтелеком АҚ-на Megaline сауда маркасы жеткізеді.
Қазақтелеком АҚ-ның коммерциялық күш салуынан бөлек қызмет көрсетудің бұл
түріне Қазақстан халқының ақпараттық теңсіздікті азайту жөніндегі
мемлекеттік бағдарламасының да жұмысын атап өту қажет. Бұл бағдарлама
Интернет нарығының дамуын интенсификациялайтын құрал ретінде республикада
қызмет етеді.
Қазақстан бойынша интернет желісінің пайдаланудың мақсаттарының
ішідегісі коммуникация болып табылады. 2009 жылғы көрсеткіш бойынша 89,4%-
ды коммуникация үлесі құрады. Ол дегеніміз қоғамдық өмірдің қажетті
құбылысына айналу үстінде (кесте 6).
6 кесте – Интернет желісін пайдаланудың негізгі мақсаттары
пайызбен
КоммуникАқпараттық Тауарлар менҚоғамдық Жұмыс, бiлiм
ация iздестiру қызметтердi және беру,
және сатып алу мемлекеттiкбiлiктiлiктi
он-лайн ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz