Компанияның ақша қаражаттарын басқару туралы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Компанияның ақша қаражаттарын басқарудың теориялық негіздері.
1.1 Кәсіпорын қаржысы және оны басқаруды ұйымдастырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Ақша қаражаттарының мәні мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2. Кәсіпорын қаржысын басқаруды талдау (Қазпочта акционерлік қоғамының
мысалында)
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Қазпочта акционерлік қоғам қаржысын басқару механизмін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Қаржыны пайдалану тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3. Қазпочта акционерлік қоғамының қаржысын басқаруды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 66
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде көптеген мемлекеттердің
экономикасында басыңқы орынды түрлі саладағы өнеркәсіп кәсіпорындары алады.
Елімізде қайта өңдеу өнеркәсібі салаларының кәсіпорындарының дамуына көп
мән берілетіндігіне қарамастан, өндіруші өнеркәсібінің салалары Қазақстан
Республикасының экономикасының өсуіне айтарлықтай үлес қосуда.
Елде экономика саласындағы жинақталған ғылыми-техникалық әлеуеттің
құнды элементтерін жоғалту қаупі өсті. Өнеркәсіп өндірісіндегі құлдырау мен
инвестициялық белсенділіктің қысқаруы, төлем жүргізу дағдарысы мен
бағалардың инфляциялық өсуі жағдайында кәсіпорындардың қаржылық жағдайы
ауыр халге ұшырады.90-жылдардың аяғына қарай экономика саласының
жақсаруымен Қазақстанның өнеркәсіп өсуінің үлесі өсе бастады, әсіресе бұл
соңғы жылдары байқалды.
Осы бағыт Президенттің халыққа жолдауында, яғни ел экономикасының
өнеркәсіп саясатына арналған 2015 жылға дейінгі индустриялық-инновациялық
стратегиясынан көрінді. Қаржының құрылу процесі мен қаржыландыру көздерінің
мәселесі нақтылы микро деңгейде елеулі маңыздылыққа ие болды.
Шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайында кәсіпорындардың
қаржылық тұрақтылығы, төлемқабілеттігіне жету үшін қаржы ресурстары болуы
қажет және оларды құрудың жетілдірілген тәсілдерін қолдана отырып, жүйелі
түрде көбейту қажет.
Сыртқы қаржылық ресурстарды тарту үшін әлеуетті табысты және
инвесторларға тиімді кәсіпорындардың дамуы аса қажетті болып табылады.
Сондай-ақ бұл жердегі тұрақты дамудың шарттарының бірі меншікті
қаржы ресурстарының жеткіліктігі және кәсіпорынның қаржы ресурстарын
құрудағы қаржы рыногының құралдарын қолдану мүмкіндігі болып табылады.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметін сыртқы
қаржыландырудың түрлі жолдары бар, бірақ солармен қатар ішкі қаржыландыруды
да жетілдіру қажет. Акционерлік қоғамға айналған және мемлекеттік емес
нысанға негізделген көптеген өнеркәсіп кәсіпорындары қаржы қаражаттарының
қажеттілігін ұғынуда. Инвестицияларды қаржыландырудың қысқаруынан, яғни
қаржы ресурстарының жетіспеушілігінен мәжбүрлі тоқырау пайда болады. Осыған
сәйкеc Қазақстандағы шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайында
кәсіпорынның қаржы ресурстарын, қаржысын құру мен оларды онтайлы басқару
мәселесі өте күрделі.
Қаржы қызметінің басты мақсаты - кәсіпорынның және өндірістің
тиімді дамуы және максималды табыс ету үшін қаржы-қаражаттарын қашан, қалай
және қайда пайдалануды шешу. Рыноктық экономика жағдайында өмір сүру және
кәсіпорынның банкротқа ұшырауын болдырмау үшін, қаржыларды қалай басқару
керектігін, капитал құрамы мен білім беру көздері құрылымының қандай болу
керектігін, қарыз және меншікті қаражаттардың қанша бөлігін алатынын жақсы
білу керек.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты
шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайындағы Қазақстан Республикасы
кәсіпорындарының қаржысының құрылуын теориялық және практикалық тұрғыдан
қарастыру және мұңдағы оңтайлы жолдарды анықтау.
Осы жұмыстың негізгі мақсаты, зерттелетін кәсіпорынның ақша
қаражатын басқару тиімділігіне анализ жасау. Компанияның ақша қаражатын
басқаруды жетілдіру бойынша кеңес беру және оларды жүзеге асыру.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету келесі
міндетті мәселелерді шешуді қарастырады:
- шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайындағы
кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызмет етуінде қаржының мазмұны мен
ролін зерттеу;
- оңтайлы жолдарды қолдана отырып, кәсіпорындардың қаржылық әлеуетін
көтерудегі негізігі қаржылық құралдардың маңыздылығын түсіндіру;
- қазіргі кездегі Қазпочта АҚ-ң мысалында ақша қаражатына талдау
жүргізу.
- кәсіпорын қаржысын құруды жетілдіру бойынша шаралар әзірлеу.
- кәсіпорындарының қаржы ресурстарына талдау жүргізу.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның қаржысын
басқарудың теориялық негізі берілген және бұл басқарудың принциптері
бөлініп көрсетіледі. Екінші бөлімінде зерттеліп отырған Казпочта
кәсіпорнына мінездеме беріледі, дипломдық жұмыстың тақырыбымен байланысты
кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
көрсетіліп, есеп айырысулар жүргізіледі, олардың нәтижелері бойынша
қорытынды қалыптасады және үшінші бөлімде басқару бойынша берілетін
кеңестер дәлелденді. Қорытынды бөлімінде Қазпочта АҚ-ның қаржысын
басқарудың жетілдіру жолдарына ұсыныстар берілді..
Ақша қозғалысына аудит және талдау жүргізу әдістерін зерделеу және
ақша қаражаттарын тиімді пайдалану жолдарын анықтау. Осы мақсатты ескере
отырып дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері ретінде келесілерді атап
өтуге болады:
- қаржылық есептіліктің аудитті жүзеге асырудағы және қаржылық жағдайды
талдаудағы ақпараттық базасы ретіндегі мәнін ашу;
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептіліктің қаржылық есептілік
құрамындағы орнын негіздеу;
- нақты кәсіпорын мәліметтерінің негізінде, ақша қаражаттары қозғалысына
аудит жүргізу тәртібін ашып-көрсету;
- ақша қаражаттары қозғалысына талдау жүргізу әдістерін зерттеу;
- Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілікті талдау әдістерін меңгеру
және олардың тиімділігін арттыру бойынша шаралар кешенін дайындау.
Зерттеу пәні. Компанияның ақша қаражаттарын басқару үдерісі жатады.
Зерттеу объектісіне Қазпочта Акционерлік қоғам ақша
қаражаттарына талдау жасау.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеудің ақпараттар базасы ретінде
Қазпочта акционерлік қоғамға арналған ҚР-ның заңдары мен нормативтік
актілері, қоғам қаулысымен бекітілген ережелері, нұсқаулықтар және өзге
нормативтік құжаттары, ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік
деректері, Қазпочта акционерлік қоғамның есептік материалдары, ҚР
статистикалық агенттіктің сандық мәліметтері, түрлі деңгейдегі ғылыми-
тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ қоғамның активі мен
пассивін басқару жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік
басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – компанияның ақша
қаражаттарының қазіргі кезде мекеменің өзбетінділігінің, экономикалық және
заңды жауапкершілігінің, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің қаржылық
тұрақтылығы мағынасының кенеттен артуымен, кәсіпорынның қаржысын рационалды
басқару рөлінің артуымен байланысты анықталады
Дипломдық жұмысты орындау барысында Қазақстан Республикасында
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті, аудит пен талдауды реттейтін
нормативті-құқықтық құжаттар, методикалық нұсқаулар, арнайы әдебиеттер,
зерттеліп отырған мәселе бойынша шетел және отандық экономистердің ғылыми
еңбектері қолданылды. Зерттеу монографиялық, экономика-статистикалық тағы
басқа әдістер негізінде жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.Дипломның құрылымы кіріспеден, 3
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, және 10 кесте,
4 суреттен тұрады.
1. Компанияның ақша қаражаттарын басқарудың теориялық негіздері
1.1 Кәсіпорын каржысы және оны басқаруды ұйымдастырудың ерекшеліктері
Қаржы - ақша қорларын ауыспалы айналым процесінде қалыптастыру мен
оларды пайдалану кезіндегі ақша қатынастарының жиынтығы.
Мемлекеттік қаржылар деңгейінде елдің біріңғай қаржылық саясатын
жетілдіру жүзеге асырылады, бұл өз кезегінде кәсіпорын қызметінің
тиімділігіне байланысты.
Кәсіпорын қаржысы еліміздің қаржы жүйесінің құрылымында елеулі орын
алады, мемлекеттік қаржы қорларының басым бөлігі кәсіпорын деңгейінде
калыптасады. Республикалық бюджеттің кіріс бөлігінің 70-80 %-і салық
түсімдері есебінен күралады.
Кәсіпорын қаржысының негізгі қызметтері: бөліп-тарату, бақылау.
Қаржының бөліп-тарату қызметі арқылы кәсіпорын иелігіндегі барлық
ақшалай табыстар мен қорлар қалыптастырылады және пайдаланылады.
Қаржылардың бөліп-тарату қызметінің орындалуы арқасында үзіліссіз өндірісті
ұйымдастыру жолға қойылады, сонымен қатар бұл құбылыстың басқа да сатыларға
әсер етуі қамтамасыз етіледі. Демек, ақша қаражаттарының дұрыс таратылуы
кәсіпорын жұмыстарын ынталандырады, олардың барған сайын жақсара беруіне
серпінді ықпал етеді.
Кәсіпорын жұмысында жұмсалған қаржылардың қайтарымына бақылау
жасау өте қажет. Бақылау қызметтерінің негіздері қаржы ресурстарының
қозғалысынан түрады. Олар өз кезегінде қор ретінде және қордан тыс
нысандарда кұрылады.
Бақылау қызметінің маңызды екі мәні бар: бухгалтерлік,
статистикалық және басқа да есептесулердегі қаржы көрсеткіштері, қаржылай
ықпалдар.
Егер бұрынғы орталықтандырылған бюрократтық-жоспарлау жүйе кезінде
кәсіпорынды басқару өнім шығару, пайда, өзіндік құн және басқа да
көрсеткіштер бойынша қатаң шектеулерге негізделсе, қазіргі рыноктық
қатынастар жағдайында ол экономикалық тетіктер арқылы (салықтар, несиелер,
мемлекеттік қаржылық қолдау, түрлі жеңілдіктер, сақтандыру және т.б.)
жүзеге асырылады.
Кәсіпорын қаржыларын ұйымдастырудың негізгі принциптері: қаржылық-
шаруашылық қызметтегі дербестік, өзін-өзі қаржыландыру және басқару,
жұмыстың түпкілікті нәтижелеріне мүдделілік, қол жеткен нәтижелерді еселей
түсу, қаржы резервтерін жасау, қаржыны меншіктік және қарыз деп екіге
бөліп ұстау, мемлекеттік бюджет және бюджеттен тыс қорлардың алдындағы
міндеттерді бірінші кезекте орындау, кәсіпорын қызметтеріне қаржылық
бақылау жасау. Қаржылық қатынастар құрамы кәсіпорындағы ақша қатынастарының
мына топтарымен тығыз байланыста болады:
- контрагентпен алғашқы табыстарды калыптастыру қорларды толық
белгіленген ішкі шаруашылық негізінде кұру және пайдалану (жарғылық
капиталы,өндірісті дамыту қоры, көтермелеу (ынталандыру) қорлары және.)
жөнінде;
- кәсіпорындармен - қаржыларды бөлу тәртібі бойынша, қаржы
ресурстарының қозғалысы қордан тыс нысанда жүзеге асады (келісім-шарт
міндеттерін бүзған жағдайда айыппұлдар төлеттіру және төлеу, әр түрлі пай
жарналарын (үлес) енгізу, бірлесіп тындырылған қызметтерден түскен пайданы
бөлісуге қатысу, басқа кәсіпорындардың бағалы қағаздарын пайдалану және
соның негізінде дивидендтер алу.);
- өнімді түгынушылармен жасалған шарттарды орындау барысында
кәсіпорындар келісімдердің нысандары мен түрлерін өздері таңдайды,
міндеттердің орындалу шарттарын және санкция қолдану тәртіптерін анықтайды,
өзінің өнімдері мен қызметтеріне қарай бағаны қалыптастырады және
жеткізушілердің баға негіздерін де бағдарлайды;
- сақтандыру ұйымдарымен міндетті және ерікті сақтандыру
түрлері бойынша;
- банктер жүйесімен алынған сомаларды және қарыздарды өтеуге
бағытталған проценттерді төлеуге байланысты есеп айырысу-кассалық қызметтер
көрсету, сонымен қатар банктер ұсынған нақты төлеммен уақытша бос ақша
қаражаттарын пайдалану мәселелері бойынша;
- мемлекетпен бюджеттік және бюджеттен тыс қорларды құру және
пайдалану. Ақша қатынастарының бұл бағыттағы жұмысы бюджеттік және
бюджеттен тыс қорларға әр түрлі салықтар, алымдар, жарналар жүйесін
енгізу арқылы жүргізіледі;
- бағынышты басқару құрылымдарымен ішкі салаларда қаржы
ресурстарын бөлуде "тікелей" және "көлденең" өзара байланыста болуы [8].
Ақша қатынастарының бұл топтары кәсіпорын қаржыларының тұтас
мазмұнын құрайды. Шаруашылық субъектілерінің ақшалай табыстары және
жинақтарының қалыптасуына қарай, оларды банк жүйесі алдындағы міндеттерін
орындау, ағымдағы шығындар және өндірістің жұмысын кеңейту, еңбеккерлерді
әлеуметтік қамтамасыз ету және материалдық ынталандыруларды қаржыландыру
қажеттіліктеріне пайдаланады.
Қаржы механизмі - бұл қаржы ресурстарын ұйымдастыру, жоспарлау
және тиімді пайдалануды көздейтін өзара тығыз байланысты мына төмендегі бес
элементтердің жиынтығы: қаржы әдістері, қаржы тетіктері, құқықтық
қамтамасыз ету, нормативті қамтамасыз ету, ақпараттық қамтамасыз ету.
Қаржы әдістері - бұл қаржы қатынастарының шаруашылық процестеріне
ықпалы, яғни тигізетін әсері. Ол кезегінше мына төмендегі екі бағытта іске
асырылып отырады: бірінші, қаржы ресурстары қозғалысын басқару жүйесі;
екінші рыноктық қатынастар бойынша.
Қаржы әдістеріне бұдан басқа: шығындар мен түпкі нәтижелерді
салыстыра отырып саралау, материалдық ынталандыру, ақша қаражаттарын тиімді
пайдалану жатады.
Рыноктық қатынастардың даму деңгейіне қарай, қаржының өндіріс пен
айналыс арасындағы қызметтері коммерциялық есеп айырысуға байланысты.
Бұл қаржы-шаруашылық қызметтерінің шығындары
мен өндірістің түпкі нәтижелерін ақшалай нысанда бағалау деген сөз.
Қаржы тетігі бұл – бұл қаржы әдістерін кәсіпорынның іс-
әрекеттерінде қолдана білу.
Әр түрлі ақпараттар, мысалы, жеткізуші, сатып алушы жөніндегі
хабарлар интеллектуалды меншіктің бір түрі болып табылады және кәсіпорынның
жарғылық капиталында белгілі бір үлеске ие.
Басқару адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы
қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің
объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық
заңдардьң объективті заңдылықтары мен талаптарына негізделген. Осы
заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың
нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық
органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса,
өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.
Қаржыны басқару - бұл қаржыға және шектес экономикалық-әлеуметтік
жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау үдерісі және
қаржылық қатынастардың бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және
мұның негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі
мемлекет шараларының жиынтығы. Сөйтіп, қаржыны басқару - бұл тиісті қаржы
саясатына жетудің мақсаты; қаржы механизмі - бүл мақсатқа жетудің құралы;
қаржы саясаты - қаржыны басқарудың тиісті үдерісінің түпкілікті қорытынды
нәтижесі. Қаржы жүйесінде оны басқаруды арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен
әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың
көмегімен жүзеге асырады.
Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңгерілімдікте,
бюджет- профицитінде, мемлекеттік борыштың азаюында, ұлттық валютаньң
беріктігінде, ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің
экономикалық мүдделерінің үйлесуінде көрінетін қаржының тұрақтылығы мен
қаржыньң тәуелсіздігі болып табылады.
Қаржыны басқарудың негізіне мына қагидаттар қойылған: басқарудағы
демократизм, қаржы мәселелеріне саяси тәсілдеме, басқарудағы экономикалық
және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі, басқарудың ғылымилығы,
орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік;,
басқарудағы жауапкершілік, шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.
Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білген жөн: біріншіден,
мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны
басқарудың тетігі, тұтқасы ретінде пайдаланады және сөйтіп, қоғамдық
өндірістің бүкіл үдерісіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі
басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша
корлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады.
Қаржыны басқаруға ғылыми тәсілдеме қажет: бұл қаржылық сипаттағы
басқару шешімдерін әзірлеген кезде экономикалық заңдардың талаптарынан
басқа, экономикалық талдау нәтижелерінің ескерілетінін, басқарудың
экономикалық және әкімшілік әдістерінің ұтымды үйлесуінің қолданылатынын
білдіреді. Қаржыны ғылыми басқару іс-қимылға жаңа қаржы әдістері мен
тұтқаларын енгізу немесе ескілерінің күшін жою жолымен келеңсіз
құбылыстарды уақтылы жеңіп отыруды қажет етеді. Сонымен бірге айқын және
уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми негізделген көрсеткіштер, жоғары
сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау талап етіледі [9].
Қаржыны басқаруда басқа кез келген басқарылу жүйесіндегідей
басқарудың объектілері мен субъектілері бөлінеді. Объектілер ретінде
қаржылық қатынастардың сан алуан түрлері бола алады, басқаруды жүзеге
асыратын ұйымдық құрылымдар субъектілер болып табылады. Қаржылық
қатынастардың сыныптамасына сәйкес олардың сфералары бойынша объектілердің
екі тобын бөледі: шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, мемлекеттің
қаржысы. Оларға басқарудың мына субъектілері сәйкес келеді: қаржы
службалары (шаруашылық жүргізуші субъектілердің бөлімдері), қаржы және
салық органдары. Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдық
құрылымдардың жиынтығы қаржы аппараты деп аталады.
Рыноктық экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайында қаржыны басқару
қаржы бойынша басқару шешімдерін негіздеуді, бүгінде нашар пайдаланып
жүрген әдістерді іске асыруды, басқару функцияларының - реттеудің, қаржы
рыногын қалыптастыру әдістерінің бір элементі ретіндегі қаржы ресурстарын
есебін тауып пайдалануды күшейтуді талап етеді. Бұл жағдайда рыноктық
экономикаға көшкен Шығыс Европа елдерінің де, сонымен бірге әлеуметтік
жағынан бағдарланған рыноктық экономика жағдайында көп жылдар бойы өмір
сүріп отырған капиталистік елдердің де тәжірибесін ескерген жөн.
Өткен кездің оңтайлы тәжірибесіне келеңсіз қарау қаржының дамуына,
оны басқаруға қайшы келді: бюджетке төленетін төлемдердің салық нысандары
жеткіліксіз пайдаланылды; бюджеттен төленетін субвенциялардан (мақсатты
жәрдем қаржыдан) бас тарту болды. Осы және басқа себептерге байланысты
қаржының рөлі төмендеді. Экономиканы басқаруды қайта құру жаңа қаржы
саясатын жасап, жүзеге асыруды, қаржыны басқарудың қағидалы жаңа әдістеріне
көшуді талап етті. Бұл әдістер экономикаға қаржының реттеуші ықпалын
күшейтуді қамтамасыз етуі, қоғамдық өндірістің тиімділігін өсіруге,
әлеуметтік саланы дамытуға мүмкіндік туғызуы тиіс.
Ұлттық шаруашылық салаларының қаржысын басқаруды министрліктердің,
ведомстволардың, компаниялардың, акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің
қаржы басқармалары мен бөлімдері, фирмалардың, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржы бөлімдері мен қаржы службалары жүзеге асырады.
Қоғамдық ұйымдардың қаржысын осы ұйымдардың қаржы бөлімдері мен
топтары басқарады.
Бірқатар министрліктер мен ведомостваларда қаржыны басқарудың
сызбасы басқарудың басқа функцияларымен: жоспарлауды (болжауды), есепке
алуды орындаумен қоса атқарылады. Мұндай жағдайларда жоспарлау - қаржылық
немесе қаржыльқ-бухгалтерлік басқармалар жұмыс жүргізеді. Бұл органдар
жүйенің шаруашылық-қаржылық қызметін талдайды, қаржыны, айналым
қаражаттарының айналымдылығын тездетуді, шаруашылық айналымына
пайдаланылмай жатқан тауар-материалдық кұндылықтарды тартуды, өнімсіз
шығыстар мен сыраптарды қысқартуды, ведомствоға қарасты объектілердің
залалдылығын азайтуды және жоюды, ішкішаруашылықтық резервтерді
жұмылдыруды, ресурстарды пайдалануды жақсартуды, шығындарды төмендетуді,
табыстылықты (рентабелділікті) арттыруды пайдалана отырып оның тиімділігін
арттыруға бағытталған ұсыныстар дайындайды. Олар сонымен бірге
ведомоствоға қарасты шаруашылық бірліктерінің қаржылық жұмыстарын реттейтін
нұсқаулар, нұсқаулықтар, әдістемелік материалдар дайындайды.
Министрліктер мен басқа жоғарғы органдардың қаржы басқармаларының
аппараты жиынтық қаржыны болжау (жоспарлау), кірістер мен шығыстардың
жиынтық балансын бақылау жөніндегі жұмыстарды жүзеге асырады, ведомствоға
қарасты шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдерінің жұмысын
үйлестіреді.
Фирмаларда, компанияларда қаржылық жұмысты дербес құрылымдық
бөлімше болып табылатын қаржы бөлімі жүзеге асырады. Шағын фирмаларда қаржы
бөлімдері өткізім бөлімімен немесе бухгалтериямен (қаржы-өткізім немесе
бухгалтерлік-қаржы бөлімдері) қоса атқарылуы мүмкін.
Қаржы жүйесінің бұл буынында рынок жағдайында басқару қаржы
менеджменті деп аталады және шаруашылық жүргізуші субъектілердің
кәсіпкерлік қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік-экономикалық
үдерістерді және ақша ағындарының қозғалысын басқарудың нысаны болып
табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті службалар тарапынан қосымша
қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға, оларды неғұрлым ұтымды етіп
жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды сатып алып, қайтып сатып
пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей етіп қаржыны басқаруды
ұйымдастыру.
Төменгі буындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжымалы мүлік, мүліктік құқықтар, жұмыстар
және қызметтер, ақпарат, зияткерлік(интеллектуалдық) қызметтің нәтижелері,
материалдық емес игіліктер.
Қаржы менеджменті уәждемелерге - адамдардың немесе ұжымдардың
қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын мақсаттарды іске асыру
жөніндегі қызметке негізделеді. Уәждеме іскерлік белсенділікті, еңбек
өнімділігі мен сапасын ынталандыру үдерісінде көрінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдері (службалары)
кредит және есеп айырысу операцияларының (акцияның, вексельдің,
факторингтің және басқалардың) жаңа нысандарын пайдалана отырып, оперативті
қаржылық жоспарлауды, қаржы ресурстарымен оңтайландыруды жүзеге асырады.
Шаруашылық серіктестіктерінде қаржыны басқаруды басқа
функциялармен қатар, жоғарғы органдар - олардың қатысушыларының жалпы
жиналысы (өкілдіктердің жалпы жиналысы), акционерлік қоғамдарда -
акционерлердің жалпы жиналысы үйлестіріп отырады.. Атқарушы орган -
басқарма өзінің лауазымды адамдарының, соның ішінде қаржыны басқару
жөніндегі лауазымды адамдардың құрамына мыналарды кіріктіреді: қаржы
жөніндегі вицепрезиденті (басқарушының орынбасарын); ол серіктестіктің
(қоғамның) тиісті бөлімшесіне - қаржы бөліміне, топқа, секторға жетекшілік
етеді немесе оның бағынысындағы жеке қызметшілер - шаруашылық жүргізуші
субъектінің қаржылық қызметінің бағыттары жөніндегі қаржы менеджерлері
жұмыс істейді.
Қаржы бөлімінің құрылымы (2-суретті қараңыз), әдетте болжамды-
талдамалық, есеп-қисап, шағым, оперативтік-қаржылық жұмыстың бағыттарын
кіріктіреді.
Қаржы бөлімінің тұрпаттық құрылымы мыналарды кіріктіреді:
жоспарлау-экономикалық бюросы(қаржылық-кредиттік жоспарлау, оперативтік
жоспарлау мен бақылау, экономикалық талдау топтары); банк және кассалық
операциялар бюросы, есеп айырысу бюросы (сатып алушылармен есеп айырысу,
тапсырыс берушілермен есеп айырысу топтары). Валюталық операцияларды жүзеге
асыратын кәсіпорындарда валюта тобы құрылады.
Ірі кәсіпорындарда қаржы қызметін экономика немесе қаржы
жөніндегі директордың орынбасары, қаржы директоры, вице-президент(әсіресе,
акционерлік қоғамда), қаржы менеджерлері басқаруы мүмкін. Бұл лауазымды
адамдарға басқа экономикалық службалар: жоспарлау-экономикалық службасы,
бухгалтерия, экономикалық талдау секторы бағынуы мүмкін.
Ұзақ уақыт бойы отандық практикада мекемелердің қаржылық
қызметінің өзіндік мәні болмады, олардың жұмыстары қатаң анықталған
формаларды қолдану арқылы есеп айырысуларды жүзеге асыруға нақты нәтиже
және элментарлы қаржы жоспары мен есеп беруін құруға жүктелді.
Нақты (нәтиже) тек қана бухгалтерия жұмысында болды, яғни қаржылық
бухгалтерлік жұмыстарды деп аталатын бір қызмет шегінде біріктіру дұрыс
болып табылады.
Қаражаттарды ұйымдастырудың мұндай практикасы ресми
кәсіпорындарда болады және әлгі күнге дейін бар. Бірақ кәсіпорын
меңгерушісі мынаны ескеру керек: одан әрі жақсы бухгалтер және әрі жақсы
қаржыгерлері бола алмайды.
Бухгалтер жұмысының негізгісі болып алдынғы құжаттарды шығару
және инструкциямен циркулярға сай бухгалтерлік тіркеулерде оларды дәл
көрсету.
Қаржы менеджерінің жұмысы белгісіздік жағдайында шешім
қабылдаумен байланысты, ол тәуекел деңгейін бағалай алатын және тәуекелге
бара алатын, сыртқы ортада орын алатын жаңаруды тез қабылдай алатын
шығармашылық құнға тең болуы керек.
Қаржы менеджерінің жұмысында - ең бастысы болып оның кәсіпорынды
басқарудың жоғары звеносы жұмысының белгілі бір бөлігін құрастыруы немесе
қаржылық мінездемедегі басқару шешімдерінн қабылдау үшін қажетті және
пайдалы аналитикалық ақпаратпен қамтамсыз етуде болып табылады.
Мекеменің ұйымдастырушылық құрылымына тәуелсіз қаржы менеджері
қаржы проблемаларының анализіне, кейбір жағдайларла жоғарғы шешім
қабылданған басшылыққа рекомендацияларды шығаруға жауап береді.
Техникалық жоғарғы бөлімі және үлкен өндірістік кәсіпорынның
көптеген мамандарын қаржылық қызметтің қызметкерлерінен тіл табысу және
оларға нақты тапсырмалар қою қиынға соғады. Нәтижесінде, қаржылық
жағдайларды бақылау кей жағдайларда қаржылық қызметтерге жүктеледі.
Қаржыгерлердің ие болатын ақпараты басқару шешмдерін қабылдауда аса
маңызды болып табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы бөлімі
Жоспарлау- Банк және кассалық Есеп айырысу Бағалы қағаздар
экономикалық операциялар бюросы бюросы
бюросы бюросы
ТОПТАР
Қаржылық-кредиттік жоспарлау ОперативтіЭкономикаКредиттік Кассалық
к лық операциялаоперациялар
жоспарлау талдау р
мен
бақылау
Ақылы почта жөнелтілімде. 97,67 109,8 114,3 104,0
рiнiң және мерзiмдiк
басылымдардың
саны (млн.бiр.),
Оның iшiнде:
- жазбаша хат-хабарлар 14,47 15,1 15,5 102,6
- сәлемдемелер 1,3 1,3 1,3 100,0
- мерзiмдiк басылымдары 81,9 93,4 97,5 104,4
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2008-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Қазпочта АҚ алуан түрлі EMS Kazpost қызметін ұсынады –
амандығын және кепілді жеткізіп беруін қамтамасыз ету арқылы барынша қысқа
мерзімде қолдан қолға принципі бойынша Сіздердің хат-хабарларыңызды,
құжаттарыңыз бен басқа да почта жөнелтілімдеріңізді жедел жеткізіп беру:
-жедел мерзім ішінде Алматы қаласының ішінде хат-хабарлар, құжаттар мен
басқа почта жөнелтілімдерін жеткізіп беру;
- Қазақстан Республикасы бойынша хат-хабарлар, құжаттар мен басқа почта
жөнелтілімдерін жіберу және жеткізіп беру;
- ТМД елдері мен Қиыр Шетелдерге хат-хабарлар, құжаттар мен басқа почта
жөнелтілімдерін жіберу және жеткізіп беру.
EMS Kazpost қызметі 100-ден астам әлемнің почта әкімшіліктерін
біріктіретін, Дүниежүзілік Почта Одағындағы халықаралық кооперативтің
мүшесі болып табылады. Бүгінгі күні EMS Kazpost қызметін:Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі, Дүниежүзілік Банктің Тұрақты Өкілдігі, АБН
АМРО Банк Қазақстан ЖАҚ ЕАБ, Ислам Даму Банкінің Аймақтық Өкілдігі,
REUTERS Eastern Europe Ltd филиалы, ШНОС ААҚ, Procter&Gamble” ЖШС сияқты
және тағы да бірқатар ірі корпоративтік клиенттер пайдаланады.
Қазпочта АҚ экспресс-почта (EMS Kazpost) қызметі қазіргі
қалпында 2000 жылдың қаңтар айында құрылған еді. Бірақ, 1999 жылдың соңынан
бастапа-ақ, қызметті ұйымдастыру және қалыптастыру жөнінде мынадай орасан
жұмыстар атқарылған болатын:қажетті нормативтік құжаттарды әзірлеу және
бекіту, Дүниежүзілік Почта Одағындағы (ДПО) Халықаралық Кооперативке кіру,
ДПО мүше-елдерімен және Қазақстан Республикасы ішінде ірі корпоративтік
клиенттермен халықаралық хат-хабарларды экспресс-жеткізіп беруге бірқатар
шарттар жасасу.
Бүгінгі күні EMS Kazpost қызметі Қазақстан почтасының ең жылдам
дамып келе жатқан құрылымының бірі болып табылады, яғни құжаттар, тауарлар,
хат-хабарларды жедел (экспресс) жіберу және жеткізу мен қосымша
сүйемелдеуші қызметтер көрсету жөнінде түрлі қызметтер көрсетеді. EMS
жөнелтілімдерін қабылдау пункттері Қазақстанның барлық облыстық
филиалдарында және бірқатар аудан орталықтары мен облыс орталықтарынан
төмен ірі қалаларда бар.
Электронды байланыс құралдарының қарқынды дамуына қарамастан іс
қағаздарын, тауарлар мен басқа қажетті материалдық заттарды қолмен ауыстыру
қажеттігі әлі де бар, сондықтан да EMS Kazpost болашаққа сеніммен
қарауда.
Арнайы байланыс қызметі қабылдау, тасымалдау және жеткізуді
жүзеге асырады:
- пакетті және сәлемдемелік хат-хабарлар;
- маңызды іскерлік және жедел сипаттағы жөнелтілімдер;
- кез келген заңмен қорғалатын құпия мазмұндағы жөнелтілімдер;
- бағалы және жоғары бағалы жөнелтілімдер;
- халықаралық жөнелтілімдер;
- техника, құралдар, аппаратуралар, бұйымдар мен заттар салынған орамдар.
Арнайы байланыс қызметін пайдаланудың арқасында қымбат бағалы және
сирек кездесетін жер металдары, асыл тастар, зергерлік бұйымдар, өнер және
көне заттар, банк құжаттамалары, банкноттар, арнайы чектер, несиелік
карточкалар, бағалы заттар, қару-жарақ, психотроптық және есірткі заттар
сияқты құнды жүктерді жеткізе аласыздар. Құндылықтарды инкассациялау
жөнінде қызмет көрсетуге байланысты Шарт жасасқан кезде біз мынадай қызмет
түрлерін ұсынамыз:
- халықаралық қолма-қол ақша тасымалдау;
- қолма-қол ақшаны жеткізу;
- ақшалай түсімді жинау;
- Клиенттің материалдық-жауапты тұлғасын (кассирді) алып жүру;
- Кассадағы артық ақшаны Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің кассалық
операциялар орталығына шығару.
Арнайы байланыс қызметінің артықшылығының бірі қолма-қол ақшаны
тасымалдау және сақтау, бағалы металдар мен одан жасалған заттар кез келген
күтпеген жағдайлардан сенімді сақтандырылған, Арнайы байланыс қызметі
қосымша қызмет көрсетуді ұсыну мүмкіншілігі бар:
- Арнайы байланыс қызметінің жауапкершілігімен құнды жүктерді сақтау;
- Қарулы күзетпен көлік қызметін көрсету;
- жөнелтілімдерді орында қабылдау үшін жөнелтушінің мекенжайына курьерді
шақыру;
- жөнелтілімдерді экспресс-жеткізу;
- арнайы курьермен жедел және бағалы сипаттағы жөнелтілімдерді жеткізу;
- жөнелтілімнің табыс етілуі туралы хабарлама;
- жөнелтілімді буып-түю.
Сурет 3. Қазпочта акционерлік қоғамның қызметтері
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғам
Пошта секторында Казпост-секьюритиз деп аталатын бірегей жобаны
қамтиды. Ол бүгінде Қазпочтада енгізілуде. Мұнда Алматы қаласы Аймақтық
қаржы орталығы алаңында құнды қағаздармен түрлі операцияларды жүргізу
ұйғарылады.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы аумағында ішкі және халықаралық
жөнелтімдерді бақылау автоматтандырылған жүйесін енгізу арқылы қазақстандық
пошта халықаралық EMS қызметі сапасын сәтті дамытуда. Бұл сертификаттау
деңгейінде өз үлесін тигізді. 2006 жыл қорытындылары бойынша EMS-Kazpost
қола деңгейіне қол жеткзді.
Қазіргі кезде IPS-Light халықаралық бақылау жүйесі барлық облыс
орталықтарында орналастырылған. 2006 жылы EDI форматында жөнелтімдер
бойынша мәліметтерді жөнелту арқылы бақылау жүйесін жетілдіру жөніндегі іс-
шаралар жүзеге асырыла басталды. Бұл жұмыс International Post Corporation
компаниясымен бірлесіп атқарылуда.
Электронпост.kz БК ЖШС – Қазпочта АҚ, Eesti Elektronpost АҚ мен
Аstermann LLP бірлескен кәсіпорны. Негізгі қызмет аясы – ақпараттық
логистика (АЛ) қызметтерін көрсету.
Электронпост.kz құруға Қазақстан рыногында терім жұмыстарынан
алушыларға жөнелтімдерді жеткізуге дейінгі барлық қызметтер жиынтығын
ұсынатын кәсіпорыннның жоқтығы себеп болды.
Кәсіпорын өз жұмысында қазіргі кезде Орта Азияда бірегей болып табылатын
соңғы технологияларды қолданады.
Кәсіпорын өз қызметін Алматы қаласында атқарады.
Қазақстан Республикасының банктік заңнамасы қарастыратын
операцияларды жүзеге асыру лицензиясы, сонымен қатар бағалы қағаздар
рыногында номиналды ұстаушы ретінде клиенттер шотын басқару құқығымен
брокерлік-дилерлік қызмет ету және трансфер-агенттік қызмет лицензияларына
сәйкес "Қазпочта" АҚ кең ауқымда қаржылық қызмет көрсетуді жүзеге асырады:
- депозиттер;
- заңды тұлғалар жеке тұлғаларға банктік шот ашу және жүргізу;
- ақша аударымдары;
- банкноттар, монеталар мен құндылықтарды инкассациялау және жіберу;
- бюджеттік мекемелердің қызметкерлеріне еңбекақы мен басқа да төлемдерді
төлеу;
- зейнетақы, жәрдемақы және өзге әлеуметтік төлемдер төлеу;
- салық және басқа да төлемдерді қабылдау;
- коммуналдық төлемдерді қабылдау;
- төлем карточкалары қызметін көрсету;
- валютаны сату сатып алу операциялары бойынша (Қазақстан Республикасы
валютасы, еркін конверттелетін және жұмсақ валюталар);
- қолма-қол шетел валютасымен байланысты айырбас операцияларын ақшаны
клиентке жеткізуге дейін ұйымдастыру;
- рынокқа ақша тарту мен орналастыру;
- құнды қағаздарды номиналды ұстау мен брокерлік қызмет көрсету бойынша
қызмет көрсету;
- трансфер-агенттік қызметтер.
Қазақстанда почта-жинақтау қызметтер рыногын сипаттау үшiн оның
кейбiр сегменттерiн қарастырайық.
Қазақстанның курьерлiк қызмет көрсету рыногында 30-дан астам
компаниялар, соның iшiнде мынадай халықаралық iрi компаниялар "DHL",
"FedEx", "TNT", "UPS", "OCS", "Pony Express", сондай-ақ Қазақстанның
жекелеген облыс орталықтарында қызметтен ұсынатын бiрқатар отандық
компаниялар бар. Аталған компаниялар өз қызметiн Қазақстанда 7-8 жыл
көлемiнде жүзеге асырып жүр және Ұлттық почта операторына елеулi бәсекенi
құрайды.
Бүгiн баспа өнiмдерiн тарату бойынша қызметтер рыногында Ұлттық
почта операторынан басқа мынадай "Аргументы и факты" ЖШС БК, "Евразия
пресс" ЖШС, "Эврика-пресс" ЖАҚ, "Дауыс" БТММ АҚ, "Бико" ЖШС, "Бурда-Алатау
пресс" ЖАҚ сияқты баламалы құрылымдар, сондай-ақ жекелеген облыс
орталықтарында қызмет көрсететiн басқа да компаниялар жұмыс iстеуде.
Облыстық газеттер редакцияларында Ұлттық почта операторының облыстық
филиалдарына бәсекелестiк тудыратын, жергілiктi газеттердi таратып қана
қоймай, республикалық және ресейлiк басылымдарды да тарататын бөлiмшелер
құрылған. Егер буындары баламалы құрылымдар қабылдайтын жазылымдар
Ұлттық почта операторының филиалдары арқылы жеткізілсе, бүгiнде осындай
басылымдарды жеткізетiн жекеменшік қызметтер құрылуда. Бұл ретте Ұлттық
почта операторы басылымдар мен жазылымдарды тарату бойынша қызмет көрсету
рыногының ең iрi субъектiсi болып қала береді: оның еншісiнде республикада
таратылатын мерзiмдi жазылымды басылымдар тираждарының 85%-ға жуығы, оның
iшiнде 42%-ы шалғай ауылдық және шекаралық аудандарды қоса алғанда, Ұлттық
почта операторы ауылдық жерлерге жеткiзетiн республикалық мерзiмдi
басылымдар.
Соңғы жылдары ақша аударымдар рыногы үдемелi түрде өсуде.
Рыногтың негiзгі қатысушылары - Western Union, MoneyGram, Contact (АКБ
"Русславбанк" - Ресей Федерациясы) және Анелик ("Банк Анелик" ЖШБ -
Армения). Қазақстан рыногына Travelex Worldwide Money Ltd халықаралық
аударымдар жүйесi қызығушылық танытуда. Қазақстандық қатысушылар арасында
мынадай екiншi деңгейдегi банктер бөлiнiп шығуда: ЦентрКредит Банкi,
Қазақстан Халық Банкi, Каспийский Банкi және басқалар. Бұл рыногта Ұлттық
почта операторының еншiсi 1%-дан төмен, бiрақ ол кеңейтiлген өңiрлiк
желiсiнiң болғандығынан жоғары даму потенциалына жетуде. Оған мынадай
цифрлар дәлел бола алады: соңғы бес жыл iшiнде Қазақстан аумағында
орналасқан коммерциялық банктер мен есеп-айырысу кассалық бөлiмшелер саны
тиiсiнше 91 және 266 бiрлiкке, филиалдардың тармақталған желiсi және
жинақтау қызметтерi мен зейнетақы төлеу бойынша ұзақ тәжiрибесi бар Халық
банкiнде - 14 және 743 бiрлiкке қысқарды. Қазiргi уақытта әлеуметтiк
төлемдер рыногындағы Халықтық жинақ банкiнiң еншiсiне 51%, Ұлттық почта
операторына - 47%, екiншi деңгейдегі банктер еншiсiне 2% тиедi. Бұл ретте
республиканың ауылдық елдi мекендерiнде төлемдердiң 100%-ын Ұлттық почта
операторы жүргiзедi.
Қазақстандағы депозит рыногын дамыту және оған ауылдық жерлердегi
тұрғындарды тарту мақсатында "Почта туралы" Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес Ұлттық почта операторының шұғыл депозиттерге тартқан халық
салымдарының сақталуы мемлекеттiк бағалы қағаздарға және басқа да өтiмдi
қаржы құралдарына орналастыру жолымен мемлекет арқылы қамтамасыз етіледi.
Бiрақ, бұл қызметке қол жетiмдiлiктiң кеңеюiне қарамастан, Ұлттық
почта операторының жүйесiне орналастырылған салымдар үшiн төленетiн сыйақы
деңгейiнiң төмендiгi депозиттiк қызметтердiң тартымдылығына керi әсерiн
тигiзедi, ол банктiк секторда орналастырылған, депозиттердiң жалпы
сомасының шамамен 1% құрайтын, олардың азын-аулақ үлесiмен расталады.
Осылайша, Қазақстандағы почта-жинақтау рыногы тек қана қалалық
деңгейдегі бәсекелестiктің жоғары деңгейiмен сипатталады. Ауылдық жерлерде
Ұлттық почта операторы почталық және қаржылық қызметтер рыногының iс
жүзiндегi бiрден бiр қатысушысы болып табылады, бірақ почталық
инфрақұрылымның және телекоммуникациялық технологиялардың жетілмегендiгi
оларды сапалы түрде көрсетуге мүмкiншiлiк бермейдi.
Жүргізілген талдау көрсеткендей почта-жинақтау қызметтерiн сапалы
түрде көрсетуде ауыл мен қала арасында алшақтық проблемасы байқалады, оның
коммерциялық компаниялардың рыноктың тартымды бөлiктерiнің басып алуы мен
өз қызметiн көбiнесе ауылдық жерлерде жүзеге асыратын, Ұлттық почта
операторы үшiн бәсекелестiктiң тең емес жағдайында мемлекеттің реттеуiнсiз
күшейiп кетуi мүмкiн. Осыған байланысты осы Бағдарлама почта-жинақтау
рыногында Ұлттық почта операторының бәсекеге қабiлеттiлігін арттыруға
бағытталған.
Почта-жинақтау қызметтерi дамуының шетелдiк тәжiрибесi рыногтың
ырықтандырылуымен, сондай-ақ технологиялық эволюцияның халықаралық
деңгейдегi құрылымдық өзгерiстерiне байланысты әлемдiк және аймақтық
шеңбердегi (тиiсiнше кiрiстердiң де) почта алмасуларының күрт төмендеуi
жағдайында почта индустриясын дамытудың жаңа стратегиясын жасап шығару
қажеттілігі 2002-2004 жылдарға Пекиндiк почта стратегиясын бекіткен 1999
жылғы тамыз-қыркүйек айларында өткен Дүниежүзiлiк Почта Ұйымының XXII
Конгресiнде жарияланған болатын. Осы стратегияның негізiн қалаушы қағида
ретiнде әр түрлi қызмет түрлерiн, бiрiншi кезекте рыногқа бейiмделген,
қаржылық қызметтердi енгiзу, және почта қызметiнiң сапасын көтеру
қабылданған болатын.
Әр түрлі қызметтерді қосу түрлi экономикалық даму деңгейіндегі
көптеген елдерде оң нәтижелерге алып келдi. Ұлттық заңнамалық
ерекшелiктерiне байланысты әр түрлi елдер почталық институттарға қосымша
ретiнде почталық банктерді құру нұсқасын қалай таңдаса, филиалдық желi
негізiнде почталық, қаржылық және агенттік қызметтердiң тiкелей үйлесуiн де
солай таңдайды.
Осылайша, Францияда көрсетiлетiн қызметтер аясы почталық
қызметтерден басқа, бiрқатар банктiк қызметтердi, соның iшiнде, ипотекалық
несиелеу, логистика қызметтері және өзге де қызметтерден тұрады. Германияда
- аударым операциялары, есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету, несиелеу,
лизинг, электрондық коммерция, депозиттер қабылдау, логистика қызметтерi.
Италияның почталық саласын осындай жолмен реформалау почта әкiмшілігіне
2000 жылдың 1 жартыжылдығында-ақ жедел қызметтердiң терiс нәтижесiнiң
анағұрлым (336-дан 19 млрд. лирге дейiн) төмендеуiне алып келдi. 7
миллионнан астам адамдардың есепшоттары орналасқан, Нидерландының почта-
жинақтау жүйесi елдiң барлық төлемдерiнiң 50%-дан астамын жүзеге асырады
және де аса iрi қаржы қызметтерiн көрсетушілердiң бiрi болып табылады.
Жапонияда почталық, қаржылық және сақтандыру қызметтерiнiң бiр
мекеме аясында бiрегей үйлесуi iске асырылған. Жапонияның почта-жинақтау
жүйесі әлемдегi аса ірі қаржы мекемелерінің бiрi болып саналады, оның
бiрден-бір артықшылығы елдiң әрбiр елдi мекенінде болуы. Оның желiсi
шамамен 150 мыңдай адам жұмыс iстейтiн, 24 100 почталық бөлiмшелердi
құрайды. Жапондық почта-жинақтау жүйесi елдiң депозиттiк жинақ рыногының
шамамен 20%-на қызмет көрсетедi. Халықтың депозиттерi 253 триллион йеннен
аса немесе 2,2 триллион АҚШ долларын құрайды.
Швейцарияның қазiргi заманғы почта қызметiнiң басым бағыттарына
мынадай төрт сектордағы қызметтер жатады: қаржылық, көлiктік, почталық
жөнелтілiмдер және логистика. Қаржылық секторда қызмет нақты қызметтерді
қарастыратын банктермен келiсiм негiзiнде жүзеге асады. Қазiргi уақытта
елдегi төлемдердiң 23-ci почта арқылы жүзеге асырылады, шоттардың саны
шамамен 2,3 млн. бiрлiкті құрайды. Негiзгі қаржылық қызметтер спектрiне
депозиттер, сақтандырудың түрлі үлгiлерi, ссудалар кiредi. Соңғы кездерде
енгiзiлген қызметтердiң бiрi ипотекалық несиелеу болып табылады.
Қытай почтасы жазбаша хат-хабарлар, почталық сәлемдемелер мен
аударымдар, мерзімдік баспа басылымдарына жазылу, оларды жеткiзу және
филателия қызметi сияқты дәстүрлі қызметтердi көрсетумен қатар, EMS
жөнелтілiмдерiн, басымдылықты почта, электрондық почтаны жеткiзуге,
почталық жинақтаушы касса қызметiн дамытуға, және агенттік қызметтердi
көрсетуге кiрiсті. Қытайдың почта саласын реформалау кезiнде почталық
жинақтаушы кассасы және почта арқылы төлем қызметi (ақша аударымдары)
сияқты банктiк қызметтердi дамытуға басты назар аударылады.
2000 жылы почтаны реформалаудың әлемдiк беталысы Қазақстан
Республикасына жеттi. Қазақстан советтiк кезеңнен кейінгі кеңiстiктегі
тиiмділігі шетелдiк тәжiрибемен және отандық почта операторының қол
жеткiзген нәтижелерiмен расталатын почта-жинақтау моделiнiң негiзiн
қабылдаған бiрiншi ел болды.
ТМД және Балтық елдерi осы жолмен почта саласын дамытуды бастады.
Шетелдердегі почта саласын реформалау, мемлекеттің қолдауымен, ұлттық
операторларды қаржыландыруға жәрдемдесе отырып, жүзеге асырылғандығын айта
кеткен жөн.
2.2 Қазпочта акционерлік қоғам қаржысын басқару механизмін талдау
Қаржы ағымдары кәсіпорын активтеріне трансформацияланады. Қаржы
ағымдарын кәсіпорын активтеріне орналастыру рационалдығына және осы
активтерді құрылымының оңтайлылығына кәсіпорын пайдасының сапасының,
рентабельдігінің өзгеруінің артуы, сәйкесінше оның қаржылық жағдайының
жақсаруы тәуелді.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау. Активтер құрылымы ең
алдымен, кәсіпорын мүлкінің мобильділі деңгейін сипаттайды, сондай–ақ, осы
мобильділік қандай элементтер есебінен қамсыздандырылады, төмендейді немесе
артатынын анықтауға мүмкіндік береді. Активтер құрылымына кәсіпорынның
төлем қабілеттілік және қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері тікелей тәуелді.
Сонымен қатар, бұл құрылым іскерлік белсенділік коэффициенттері
көрсеткіштерінің жүйесіне де үлкен әсер етеді. Кәсіпорын балансындағы
салымның басымды бағыттарын анықтауға жеткілікті негізді база болып
табылады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы сақталған кезде, қарыз
қаражаттары мен меншікті қаражаттардың қатынасының коэффициенті
кәсіпорынның мобильді қаражаттарының құнының иммобильденген активтер құнына
қатынасының мәнінен жоғары болуы тиіс.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалауда бірнеше көрсеткіштер
есептеледі.
Кәсіпорынның активтерін орналастырудың тиімділігін сипаттайтын
көрсеткіш – бұл мобильді және иммобильді қаражаттардың қатынасының
коэффициенті. Ол ағымдағы активтердің ұзақ мерзімді активтерге қатынасымен
анықталады. Бұл коэффициенттің оңтайлы және критикалық мәні 0,5-тен төмен
болмауы керек. Талдау жүргізілген кезеңде ол 1,09, ал 2006 жылы 1,88
болған, яғни 1,74 есе төмендеген. Бұл коэффициент деңгейінің төмендеуі
иммобильді қаражаттардың артуының нәтижесінде болған. Бірақ, көрсеткіш
белгіленген критикалық нормадан жоғары. Сондықтан, бұл кәсіпорынның
міндеттемелері ағымдағы активтермен жабылатындығын, яғни кәспорынның
қаржылық тұрақтылығын көрсетеді.
Кесте 2
Қазпочта акционерлік қоғамының мүліктік жағдайы
млн. теңге
К Коэффициенттердің норма Нақты мәні
аты
2008ж. 2009ж.
Кәсіпорын - 234 675 240 8 209 309 113 9
Қарамағындағы
шаруашылық
қаражат сомасы
Негізгі қордың тозуы ≤0,5 256 392 6 283 890 7
398 212 7 =0,64 577 070 0 =0,48
Мобильді және ≥0,5 153 288 525 7 108 920 965 5
иммобильді 813 867 151 =1,88 100 388 148 4 =1,08
қаражаттардың
қатынасы
Негізгі қордың ≥0,5 591 562 824 849 274 527
нақты құнын анықтау 234 675 240 8 209 309 113 9 =0,4
коэффициенті =0,25
Негізгі қордың - 593 104 169 776 518 363
актив бөлігі 119 140 839 4 =0,5146 370 022 8 =0,53
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2008-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Кәсіпорынның мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі қорлардың нақты
(қалдық) құнының үлес салмағындағы өзгерістер маңызды болып табылады,
себебі, бұл көрсеткіш оның кәсіпкерлік қызметінің ауқымын анықтауға негіз
болады. Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті кәсіспорынның баланс
активтерінің құнының 50%-дан аз болмауы керек. Біздің жағдайда көрсеткіш
0,4 құраған. Қазпочта акционерлік қоғамында бұл көрсеткіштің мәні 2008
жылы 0,25, ал есепті кезеңде ол 60%-ға өскен. Бұған жаңа машиналар
мен құрал-жабдықтар сатып алу әсер еткен. Бұл есепті кезеңде
кәсіпорынның материалды-техникалық базасындағы оң нәтиже, ол
негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесінің артуымен байланысты
болған және негізгі қорлардың тиімді пайдаланыла бастағандығын көрсетеді.
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды
көрсеткіш – бұл тозу коэффициенті. Қазпочта акционерлік қоғамында
негізгі қорлардың тозу коэффициенті 2008 жылы – 0,64, ал 2009 жылы
- 0,48, яғни 0,16 пунктке төмендеген. Тозу коэффициентінің шекті
мәні 50%-дан аспауы керек. Зауыттың негізгі қорларының тозуы
2008 жылы нормаға сай болмаған, алайда негізгі қорлардың
жаңартылуы нәтижесінде бұл көрсеткіш есепті кезеңде норма шегіне сәйкес
келеді. Мұнда негізгі қорлардың актив бөлігі де өскен.
Зауыттың төлемқабілеттігін талдау. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау
және баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымын белгілеу бойынша әдістемелік
ережелер құрамындағы төлем қабілеттілік критерийлерін қарастырайық.
Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды
белгілерінің бірі болып табылады. Сондықтан, нарықтық жағдайда оған көп
көңіл бөлінеді. Төлемқабілеттілік деп кәсіпорынның өзінің барлық
міндеттемелері бойынша өз уақытында төлемдер жүргізуге дайындығы
түсіндіріледі. Баланс өтімділгін талдау қажеттігі қаржылық шектеулердің
күшеюімен және кәсіпорынның несие қабілеттігін бағалау қажеттігіне
байланысты туындайды.
Меншікті айналым қаражатының ептілігі – кәсіпорынның мобильді
нысандағы меншікті қаражаттарының бөлігін көрсетеді.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы жабу коэффициенті) ––
барлық ағымдағы (мобильді) активтердің ағымдағы міндеттемелерге қатынасымен
анықталады. Ағымдағы өтімділік коэффициенті айналым қаражаттарының
айналысының орташа ұзақтығына тең кезеңде кредиттің күтілетін төлем
қабілеттігін көрсетеді. Ол ағымдағы активтердің ағымдағы міндеттемелерді
қаншалықты дәрежеде жабатындығын анықтауға мүмкіндік береді және
дебиторлармен өз уақытында есеп айырысумен, дайын өнімді тиімді өткізумен
және материалды айналым қажеттілік туындағанда сатумен бағаланатын
кәсіпорынның несие қабілеттігін бағалау қажеттігіне байланысты туындайды.
Кесте 3
Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі
мың теңге
Көрсеткіштер 2007ж 2008ж 2009ж
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ, соның ішінде: 2639417 4254075 5341825
Жарғылық капитал 2212123 3656832 4556832
Қосымша төленбеген капитал 119860 117463 115114
Резервтік капитал 128320 307434 479781
Бөлінбеген табыс 179114 172347 190098
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2007-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Мәселен, 2005-2007 жылдарда республикалық бюджет қаражаты есебінен
Ұлттық почта операторының жарғылық капиталын қосымша 5,77 млрд.
теңгеге, оның ішінде 2005 жылы – 1,4 млрд. теңгеге, 2006 жылы – 2,0
млрд. теңгеге, 2007 жылы - 2,3 млрд. теңгеге ұлғайту қажеттілігі туындайды.
2005-2007 жылдары жоспарланған қаржы шығындарын болжау Сәйкес қаржы жылына
республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге
асырылатын болады. Тартылған қаржы көздері келесі іс-шараларды таратуға
бағытталады (Кесте 4):
Кесте 4
Қаржы салымы бағыттары
млрд.теңге
Қолданыстағы Оның ішінде
Іс-шаралар атауы бюджеттік жылдар бойынша
бағдарлама
2009 ж.
2007ж. 2008 ж. 2009 ж.
1.Инфрақұрылымды 0,4 0,73 1,10 1,10
дамыту
ауылдық жерлерде
қалада
0,33 0,61 0,91
2. Магистралды
тасымалдау жүйесін
дамыту 0,05 0,06 0,35
3. Банктік
технологияларды дамыту
0,33 0,20
Барлығы: 0,4 1,44 1,97 2,36
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2008-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Кәсіпорынның мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі қорлардың нақты
(қалдық) құнының үлес салмағындағы өзгерістер маңызды болып табылады,
себебі, бұл көрсеткіш оның кәсіпкерлік қызметінің ауқымын анықтауға негіз
болады. Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті кәсіспорынның баланс
активтерінің құнының 50%-дан аз болмауы керек. Біздің жағдайда көрсеткіш
0,4 құраған. Қазпочта акционерлік қоғамында бұл көрсеткіштің мәні 2008
жылы 0,25, ал есепті кезеңде ол 60%-ға өскен. Бұған жаңа машиналар
мен құрал-жабдықтар сатып алу әсер еткен. Бұл есепті кезеңде
кәсіпорынның материалды-техникалық базасындағы оң нәтиже, ол
негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесінің артуымен байланысты
болған және негізгі қорлардың тиімді пайдаланыла бастағандығын көрсетеді.
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды
көрсеткіш – бұл тозу коэффициенті. Қазпочта акционерлік қоғамында
негізгі қорлардың тозу коэффициенті 2008 жылы – 0,64, ал 2009 жылы
- 0,48, яғни 0,16 пунктке төмендеген. Тозу коэффициентінің шекті
мәні 50%-дан аспауы керек.
2009 жылы Қазпочта ААҚ-ның жазба хат-хабарлар бойынша шығыс
төлемақылы алмасу 15,1 млн.дана болды.Соның ішінде Қазақстан Республикасы
бойынша 9,9 млн.дана халықаралқ алмасу 5,2 млн.дана болды, қызметтің бұл
түрі бойынша 2009 жылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Компанияның ақша қаражаттарын басқарудың теориялық негіздері.
1.1 Кәсіпорын қаржысы және оны басқаруды ұйымдастырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Ақша қаражаттарының мәні мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2. Кәсіпорын қаржысын басқаруды талдау (Қазпочта акционерлік қоғамының
мысалында)
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Қазпочта акционерлік қоғам қаржысын басқару механизмін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Қаржыны пайдалану тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3. Қазпочта акционерлік қоғамының қаржысын басқаруды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 66
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде көптеген мемлекеттердің
экономикасында басыңқы орынды түрлі саладағы өнеркәсіп кәсіпорындары алады.
Елімізде қайта өңдеу өнеркәсібі салаларының кәсіпорындарының дамуына көп
мән берілетіндігіне қарамастан, өндіруші өнеркәсібінің салалары Қазақстан
Республикасының экономикасының өсуіне айтарлықтай үлес қосуда.
Елде экономика саласындағы жинақталған ғылыми-техникалық әлеуеттің
құнды элементтерін жоғалту қаупі өсті. Өнеркәсіп өндірісіндегі құлдырау мен
инвестициялық белсенділіктің қысқаруы, төлем жүргізу дағдарысы мен
бағалардың инфляциялық өсуі жағдайында кәсіпорындардың қаржылық жағдайы
ауыр халге ұшырады.90-жылдардың аяғына қарай экономика саласының
жақсаруымен Қазақстанның өнеркәсіп өсуінің үлесі өсе бастады, әсіресе бұл
соңғы жылдары байқалды.
Осы бағыт Президенттің халыққа жолдауында, яғни ел экономикасының
өнеркәсіп саясатына арналған 2015 жылға дейінгі индустриялық-инновациялық
стратегиясынан көрінді. Қаржының құрылу процесі мен қаржыландыру көздерінің
мәселесі нақтылы микро деңгейде елеулі маңыздылыққа ие болды.
Шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайында кәсіпорындардың
қаржылық тұрақтылығы, төлемқабілеттігіне жету үшін қаржы ресурстары болуы
қажет және оларды құрудың жетілдірілген тәсілдерін қолдана отырып, жүйелі
түрде көбейту қажет.
Сыртқы қаржылық ресурстарды тарту үшін әлеуетті табысты және
инвесторларға тиімді кәсіпорындардың дамуы аса қажетті болып табылады.
Сондай-ақ бұл жердегі тұрақты дамудың шарттарының бірі меншікті
қаржы ресурстарының жеткіліктігі және кәсіпорынның қаржы ресурстарын
құрудағы қаржы рыногының құралдарын қолдану мүмкіндігі болып табылады.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметін сыртқы
қаржыландырудың түрлі жолдары бар, бірақ солармен қатар ішкі қаржыландыруды
да жетілдіру қажет. Акционерлік қоғамға айналған және мемлекеттік емес
нысанға негізделген көптеген өнеркәсіп кәсіпорындары қаржы қаражаттарының
қажеттілігін ұғынуда. Инвестицияларды қаржыландырудың қысқаруынан, яғни
қаржы ресурстарының жетіспеушілігінен мәжбүрлі тоқырау пайда болады. Осыған
сәйкеc Қазақстандағы шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайында
кәсіпорынның қаржы ресурстарын, қаржысын құру мен оларды онтайлы басқару
мәселесі өте күрделі.
Қаржы қызметінің басты мақсаты - кәсіпорынның және өндірістің
тиімді дамуы және максималды табыс ету үшін қаржы-қаражаттарын қашан, қалай
және қайда пайдалануды шешу. Рыноктық экономика жағдайында өмір сүру және
кәсіпорынның банкротқа ұшырауын болдырмау үшін, қаржыларды қалай басқару
керектігін, капитал құрамы мен білім беру көздері құрылымының қандай болу
керектігін, қарыз және меншікті қаражаттардың қанша бөлігін алатынын жақсы
білу керек.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты
шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайындағы Қазақстан Республикасы
кәсіпорындарының қаржысының құрылуын теориялық және практикалық тұрғыдан
қарастыру және мұңдағы оңтайлы жолдарды анықтау.
Осы жұмыстың негізгі мақсаты, зерттелетін кәсіпорынның ақша
қаражатын басқару тиімділігіне анализ жасау. Компанияның ақша қаражатын
басқаруды жетілдіру бойынша кеңес беру және оларды жүзеге асыру.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету келесі
міндетті мәселелерді шешуді қарастырады:
- шаруашылық жүргізудің рыноктық үлгісі жағдайындағы
кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызмет етуінде қаржының мазмұны мен
ролін зерттеу;
- оңтайлы жолдарды қолдана отырып, кәсіпорындардың қаржылық әлеуетін
көтерудегі негізігі қаржылық құралдардың маңыздылығын түсіндіру;
- қазіргі кездегі Қазпочта АҚ-ң мысалында ақша қаражатына талдау
жүргізу.
- кәсіпорын қаржысын құруды жетілдіру бойынша шаралар әзірлеу.
- кәсіпорындарының қаржы ресурстарына талдау жүргізу.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның қаржысын
басқарудың теориялық негізі берілген және бұл басқарудың принциптері
бөлініп көрсетіледі. Екінші бөлімінде зерттеліп отырған Казпочта
кәсіпорнына мінездеме беріледі, дипломдық жұмыстың тақырыбымен байланысты
кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
көрсетіліп, есеп айырысулар жүргізіледі, олардың нәтижелері бойынша
қорытынды қалыптасады және үшінші бөлімде басқару бойынша берілетін
кеңестер дәлелденді. Қорытынды бөлімінде Қазпочта АҚ-ның қаржысын
басқарудың жетілдіру жолдарына ұсыныстар берілді..
Ақша қозғалысына аудит және талдау жүргізу әдістерін зерделеу және
ақша қаражаттарын тиімді пайдалану жолдарын анықтау. Осы мақсатты ескере
отырып дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері ретінде келесілерді атап
өтуге болады:
- қаржылық есептіліктің аудитті жүзеге асырудағы және қаржылық жағдайды
талдаудағы ақпараттық базасы ретіндегі мәнін ашу;
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептіліктің қаржылық есептілік
құрамындағы орнын негіздеу;
- нақты кәсіпорын мәліметтерінің негізінде, ақша қаражаттары қозғалысына
аудит жүргізу тәртібін ашып-көрсету;
- ақша қаражаттары қозғалысына талдау жүргізу әдістерін зерттеу;
- Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілікті талдау әдістерін меңгеру
және олардың тиімділігін арттыру бойынша шаралар кешенін дайындау.
Зерттеу пәні. Компанияның ақша қаражаттарын басқару үдерісі жатады.
Зерттеу объектісіне Қазпочта Акционерлік қоғам ақша
қаражаттарына талдау жасау.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеудің ақпараттар базасы ретінде
Қазпочта акционерлік қоғамға арналған ҚР-ның заңдары мен нормативтік
актілері, қоғам қаулысымен бекітілген ережелері, нұсқаулықтар және өзге
нормативтік құжаттары, ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік
деректері, Қазпочта акционерлік қоғамның есептік материалдары, ҚР
статистикалық агенттіктің сандық мәліметтері, түрлі деңгейдегі ғылыми-
тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ қоғамның активі мен
пассивін басқару жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік
басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – компанияның ақша
қаражаттарының қазіргі кезде мекеменің өзбетінділігінің, экономикалық және
заңды жауапкершілігінің, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің қаржылық
тұрақтылығы мағынасының кенеттен артуымен, кәсіпорынның қаржысын рационалды
басқару рөлінің артуымен байланысты анықталады
Дипломдық жұмысты орындау барысында Қазақстан Республикасында
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті, аудит пен талдауды реттейтін
нормативті-құқықтық құжаттар, методикалық нұсқаулар, арнайы әдебиеттер,
зерттеліп отырған мәселе бойынша шетел және отандық экономистердің ғылыми
еңбектері қолданылды. Зерттеу монографиялық, экономика-статистикалық тағы
басқа әдістер негізінде жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.Дипломның құрылымы кіріспеден, 3
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, және 10 кесте,
4 суреттен тұрады.
1. Компанияның ақша қаражаттарын басқарудың теориялық негіздері
1.1 Кәсіпорын каржысы және оны басқаруды ұйымдастырудың ерекшеліктері
Қаржы - ақша қорларын ауыспалы айналым процесінде қалыптастыру мен
оларды пайдалану кезіндегі ақша қатынастарының жиынтығы.
Мемлекеттік қаржылар деңгейінде елдің біріңғай қаржылық саясатын
жетілдіру жүзеге асырылады, бұл өз кезегінде кәсіпорын қызметінің
тиімділігіне байланысты.
Кәсіпорын қаржысы еліміздің қаржы жүйесінің құрылымында елеулі орын
алады, мемлекеттік қаржы қорларының басым бөлігі кәсіпорын деңгейінде
калыптасады. Республикалық бюджеттің кіріс бөлігінің 70-80 %-і салық
түсімдері есебінен күралады.
Кәсіпорын қаржысының негізгі қызметтері: бөліп-тарату, бақылау.
Қаржының бөліп-тарату қызметі арқылы кәсіпорын иелігіндегі барлық
ақшалай табыстар мен қорлар қалыптастырылады және пайдаланылады.
Қаржылардың бөліп-тарату қызметінің орындалуы арқасында үзіліссіз өндірісті
ұйымдастыру жолға қойылады, сонымен қатар бұл құбылыстың басқа да сатыларға
әсер етуі қамтамасыз етіледі. Демек, ақша қаражаттарының дұрыс таратылуы
кәсіпорын жұмыстарын ынталандырады, олардың барған сайын жақсара беруіне
серпінді ықпал етеді.
Кәсіпорын жұмысында жұмсалған қаржылардың қайтарымына бақылау
жасау өте қажет. Бақылау қызметтерінің негіздері қаржы ресурстарының
қозғалысынан түрады. Олар өз кезегінде қор ретінде және қордан тыс
нысандарда кұрылады.
Бақылау қызметінің маңызды екі мәні бар: бухгалтерлік,
статистикалық және басқа да есептесулердегі қаржы көрсеткіштері, қаржылай
ықпалдар.
Егер бұрынғы орталықтандырылған бюрократтық-жоспарлау жүйе кезінде
кәсіпорынды басқару өнім шығару, пайда, өзіндік құн және басқа да
көрсеткіштер бойынша қатаң шектеулерге негізделсе, қазіргі рыноктық
қатынастар жағдайында ол экономикалық тетіктер арқылы (салықтар, несиелер,
мемлекеттік қаржылық қолдау, түрлі жеңілдіктер, сақтандыру және т.б.)
жүзеге асырылады.
Кәсіпорын қаржыларын ұйымдастырудың негізгі принциптері: қаржылық-
шаруашылық қызметтегі дербестік, өзін-өзі қаржыландыру және басқару,
жұмыстың түпкілікті нәтижелеріне мүдделілік, қол жеткен нәтижелерді еселей
түсу, қаржы резервтерін жасау, қаржыны меншіктік және қарыз деп екіге
бөліп ұстау, мемлекеттік бюджет және бюджеттен тыс қорлардың алдындағы
міндеттерді бірінші кезекте орындау, кәсіпорын қызметтеріне қаржылық
бақылау жасау. Қаржылық қатынастар құрамы кәсіпорындағы ақша қатынастарының
мына топтарымен тығыз байланыста болады:
- контрагентпен алғашқы табыстарды калыптастыру қорларды толық
белгіленген ішкі шаруашылық негізінде кұру және пайдалану (жарғылық
капиталы,өндірісті дамыту қоры, көтермелеу (ынталандыру) қорлары және.)
жөнінде;
- кәсіпорындармен - қаржыларды бөлу тәртібі бойынша, қаржы
ресурстарының қозғалысы қордан тыс нысанда жүзеге асады (келісім-шарт
міндеттерін бүзған жағдайда айыппұлдар төлеттіру және төлеу, әр түрлі пай
жарналарын (үлес) енгізу, бірлесіп тындырылған қызметтерден түскен пайданы
бөлісуге қатысу, басқа кәсіпорындардың бағалы қағаздарын пайдалану және
соның негізінде дивидендтер алу.);
- өнімді түгынушылармен жасалған шарттарды орындау барысында
кәсіпорындар келісімдердің нысандары мен түрлерін өздері таңдайды,
міндеттердің орындалу шарттарын және санкция қолдану тәртіптерін анықтайды,
өзінің өнімдері мен қызметтеріне қарай бағаны қалыптастырады және
жеткізушілердің баға негіздерін де бағдарлайды;
- сақтандыру ұйымдарымен міндетті және ерікті сақтандыру
түрлері бойынша;
- банктер жүйесімен алынған сомаларды және қарыздарды өтеуге
бағытталған проценттерді төлеуге байланысты есеп айырысу-кассалық қызметтер
көрсету, сонымен қатар банктер ұсынған нақты төлеммен уақытша бос ақша
қаражаттарын пайдалану мәселелері бойынша;
- мемлекетпен бюджеттік және бюджеттен тыс қорларды құру және
пайдалану. Ақша қатынастарының бұл бағыттағы жұмысы бюджеттік және
бюджеттен тыс қорларға әр түрлі салықтар, алымдар, жарналар жүйесін
енгізу арқылы жүргізіледі;
- бағынышты басқару құрылымдарымен ішкі салаларда қаржы
ресурстарын бөлуде "тікелей" және "көлденең" өзара байланыста болуы [8].
Ақша қатынастарының бұл топтары кәсіпорын қаржыларының тұтас
мазмұнын құрайды. Шаруашылық субъектілерінің ақшалай табыстары және
жинақтарының қалыптасуына қарай, оларды банк жүйесі алдындағы міндеттерін
орындау, ағымдағы шығындар және өндірістің жұмысын кеңейту, еңбеккерлерді
әлеуметтік қамтамасыз ету және материалдық ынталандыруларды қаржыландыру
қажеттіліктеріне пайдаланады.
Қаржы механизмі - бұл қаржы ресурстарын ұйымдастыру, жоспарлау
және тиімді пайдалануды көздейтін өзара тығыз байланысты мына төмендегі бес
элементтердің жиынтығы: қаржы әдістері, қаржы тетіктері, құқықтық
қамтамасыз ету, нормативті қамтамасыз ету, ақпараттық қамтамасыз ету.
Қаржы әдістері - бұл қаржы қатынастарының шаруашылық процестеріне
ықпалы, яғни тигізетін әсері. Ол кезегінше мына төмендегі екі бағытта іске
асырылып отырады: бірінші, қаржы ресурстары қозғалысын басқару жүйесі;
екінші рыноктық қатынастар бойынша.
Қаржы әдістеріне бұдан басқа: шығындар мен түпкі нәтижелерді
салыстыра отырып саралау, материалдық ынталандыру, ақша қаражаттарын тиімді
пайдалану жатады.
Рыноктық қатынастардың даму деңгейіне қарай, қаржының өндіріс пен
айналыс арасындағы қызметтері коммерциялық есеп айырысуға байланысты.
Бұл қаржы-шаруашылық қызметтерінің шығындары
мен өндірістің түпкі нәтижелерін ақшалай нысанда бағалау деген сөз.
Қаржы тетігі бұл – бұл қаржы әдістерін кәсіпорынның іс-
әрекеттерінде қолдана білу.
Әр түрлі ақпараттар, мысалы, жеткізуші, сатып алушы жөніндегі
хабарлар интеллектуалды меншіктің бір түрі болып табылады және кәсіпорынның
жарғылық капиталында белгілі бір үлеске ие.
Басқару адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы
қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің
объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық
заңдардьң объективті заңдылықтары мен талаптарына негізделген. Осы
заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың
нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық
органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса,
өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.
Қаржыны басқару - бұл қаржыға және шектес экономикалық-әлеуметтік
жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау үдерісі және
қаржылық қатынастардың бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және
мұның негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі
мемлекет шараларының жиынтығы. Сөйтіп, қаржыны басқару - бұл тиісті қаржы
саясатына жетудің мақсаты; қаржы механизмі - бүл мақсатқа жетудің құралы;
қаржы саясаты - қаржыны басқарудың тиісті үдерісінің түпкілікті қорытынды
нәтижесі. Қаржы жүйесінде оны басқаруды арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен
әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың
көмегімен жүзеге асырады.
Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңгерілімдікте,
бюджет- профицитінде, мемлекеттік борыштың азаюында, ұлттық валютаньң
беріктігінде, ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің
экономикалық мүдделерінің үйлесуінде көрінетін қаржының тұрақтылығы мен
қаржыньң тәуелсіздігі болып табылады.
Қаржыны басқарудың негізіне мына қагидаттар қойылған: басқарудағы
демократизм, қаржы мәселелеріне саяси тәсілдеме, басқарудағы экономикалық
және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі, басқарудың ғылымилығы,
орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік;,
басқарудағы жауапкершілік, шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.
Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білген жөн: біріншіден,
мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны
басқарудың тетігі, тұтқасы ретінде пайдаланады және сөйтіп, қоғамдық
өндірістің бүкіл үдерісіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі
басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша
корлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады.
Қаржыны басқаруға ғылыми тәсілдеме қажет: бұл қаржылық сипаттағы
басқару шешімдерін әзірлеген кезде экономикалық заңдардың талаптарынан
басқа, экономикалық талдау нәтижелерінің ескерілетінін, басқарудың
экономикалық және әкімшілік әдістерінің ұтымды үйлесуінің қолданылатынын
білдіреді. Қаржыны ғылыми басқару іс-қимылға жаңа қаржы әдістері мен
тұтқаларын енгізу немесе ескілерінің күшін жою жолымен келеңсіз
құбылыстарды уақтылы жеңіп отыруды қажет етеді. Сонымен бірге айқын және
уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми негізделген көрсеткіштер, жоғары
сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау талап етіледі [9].
Қаржыны басқаруда басқа кез келген басқарылу жүйесіндегідей
басқарудың объектілері мен субъектілері бөлінеді. Объектілер ретінде
қаржылық қатынастардың сан алуан түрлері бола алады, басқаруды жүзеге
асыратын ұйымдық құрылымдар субъектілер болып табылады. Қаржылық
қатынастардың сыныптамасына сәйкес олардың сфералары бойынша объектілердің
екі тобын бөледі: шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, мемлекеттің
қаржысы. Оларға басқарудың мына субъектілері сәйкес келеді: қаржы
службалары (шаруашылық жүргізуші субъектілердің бөлімдері), қаржы және
салық органдары. Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдық
құрылымдардың жиынтығы қаржы аппараты деп аталады.
Рыноктық экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайында қаржыны басқару
қаржы бойынша басқару шешімдерін негіздеуді, бүгінде нашар пайдаланып
жүрген әдістерді іске асыруды, басқару функцияларының - реттеудің, қаржы
рыногын қалыптастыру әдістерінің бір элементі ретіндегі қаржы ресурстарын
есебін тауып пайдалануды күшейтуді талап етеді. Бұл жағдайда рыноктық
экономикаға көшкен Шығыс Европа елдерінің де, сонымен бірге әлеуметтік
жағынан бағдарланған рыноктық экономика жағдайында көп жылдар бойы өмір
сүріп отырған капиталистік елдердің де тәжірибесін ескерген жөн.
Өткен кездің оңтайлы тәжірибесіне келеңсіз қарау қаржының дамуына,
оны басқаруға қайшы келді: бюджетке төленетін төлемдердің салық нысандары
жеткіліксіз пайдаланылды; бюджеттен төленетін субвенциялардан (мақсатты
жәрдем қаржыдан) бас тарту болды. Осы және басқа себептерге байланысты
қаржының рөлі төмендеді. Экономиканы басқаруды қайта құру жаңа қаржы
саясатын жасап, жүзеге асыруды, қаржыны басқарудың қағидалы жаңа әдістеріне
көшуді талап етті. Бұл әдістер экономикаға қаржының реттеуші ықпалын
күшейтуді қамтамасыз етуі, қоғамдық өндірістің тиімділігін өсіруге,
әлеуметтік саланы дамытуға мүмкіндік туғызуы тиіс.
Ұлттық шаруашылық салаларының қаржысын басқаруды министрліктердің,
ведомстволардың, компаниялардың, акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің
қаржы басқармалары мен бөлімдері, фирмалардың, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржы бөлімдері мен қаржы службалары жүзеге асырады.
Қоғамдық ұйымдардың қаржысын осы ұйымдардың қаржы бөлімдері мен
топтары басқарады.
Бірқатар министрліктер мен ведомостваларда қаржыны басқарудың
сызбасы басқарудың басқа функцияларымен: жоспарлауды (болжауды), есепке
алуды орындаумен қоса атқарылады. Мұндай жағдайларда жоспарлау - қаржылық
немесе қаржыльқ-бухгалтерлік басқармалар жұмыс жүргізеді. Бұл органдар
жүйенің шаруашылық-қаржылық қызметін талдайды, қаржыны, айналым
қаражаттарының айналымдылығын тездетуді, шаруашылық айналымына
пайдаланылмай жатқан тауар-материалдық кұндылықтарды тартуды, өнімсіз
шығыстар мен сыраптарды қысқартуды, ведомствоға қарасты объектілердің
залалдылығын азайтуды және жоюды, ішкішаруашылықтық резервтерді
жұмылдыруды, ресурстарды пайдалануды жақсартуды, шығындарды төмендетуді,
табыстылықты (рентабелділікті) арттыруды пайдалана отырып оның тиімділігін
арттыруға бағытталған ұсыныстар дайындайды. Олар сонымен бірге
ведомоствоға қарасты шаруашылық бірліктерінің қаржылық жұмыстарын реттейтін
нұсқаулар, нұсқаулықтар, әдістемелік материалдар дайындайды.
Министрліктер мен басқа жоғарғы органдардың қаржы басқармаларының
аппараты жиынтық қаржыны болжау (жоспарлау), кірістер мен шығыстардың
жиынтық балансын бақылау жөніндегі жұмыстарды жүзеге асырады, ведомствоға
қарасты шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдерінің жұмысын
үйлестіреді.
Фирмаларда, компанияларда қаржылық жұмысты дербес құрылымдық
бөлімше болып табылатын қаржы бөлімі жүзеге асырады. Шағын фирмаларда қаржы
бөлімдері өткізім бөлімімен немесе бухгалтериямен (қаржы-өткізім немесе
бухгалтерлік-қаржы бөлімдері) қоса атқарылуы мүмкін.
Қаржы жүйесінің бұл буынында рынок жағдайында басқару қаржы
менеджменті деп аталады және шаруашылық жүргізуші субъектілердің
кәсіпкерлік қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік-экономикалық
үдерістерді және ақша ағындарының қозғалысын басқарудың нысаны болып
табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті службалар тарапынан қосымша
қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға, оларды неғұрлым ұтымды етіп
жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды сатып алып, қайтып сатып
пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей етіп қаржыны басқаруды
ұйымдастыру.
Төменгі буындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжымалы мүлік, мүліктік құқықтар, жұмыстар
және қызметтер, ақпарат, зияткерлік(интеллектуалдық) қызметтің нәтижелері,
материалдық емес игіліктер.
Қаржы менеджменті уәждемелерге - адамдардың немесе ұжымдардың
қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын мақсаттарды іске асыру
жөніндегі қызметке негізделеді. Уәждеме іскерлік белсенділікті, еңбек
өнімділігі мен сапасын ынталандыру үдерісінде көрінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдері (службалары)
кредит және есеп айырысу операцияларының (акцияның, вексельдің,
факторингтің және басқалардың) жаңа нысандарын пайдалана отырып, оперативті
қаржылық жоспарлауды, қаржы ресурстарымен оңтайландыруды жүзеге асырады.
Шаруашылық серіктестіктерінде қаржыны басқаруды басқа
функциялармен қатар, жоғарғы органдар - олардың қатысушыларының жалпы
жиналысы (өкілдіктердің жалпы жиналысы), акционерлік қоғамдарда -
акционерлердің жалпы жиналысы үйлестіріп отырады.. Атқарушы орган -
басқарма өзінің лауазымды адамдарының, соның ішінде қаржыны басқару
жөніндегі лауазымды адамдардың құрамына мыналарды кіріктіреді: қаржы
жөніндегі вицепрезиденті (басқарушының орынбасарын); ол серіктестіктің
(қоғамның) тиісті бөлімшесіне - қаржы бөліміне, топқа, секторға жетекшілік
етеді немесе оның бағынысындағы жеке қызметшілер - шаруашылық жүргізуші
субъектінің қаржылық қызметінің бағыттары жөніндегі қаржы менеджерлері
жұмыс істейді.
Қаржы бөлімінің құрылымы (2-суретті қараңыз), әдетте болжамды-
талдамалық, есеп-қисап, шағым, оперативтік-қаржылық жұмыстың бағыттарын
кіріктіреді.
Қаржы бөлімінің тұрпаттық құрылымы мыналарды кіріктіреді:
жоспарлау-экономикалық бюросы(қаржылық-кредиттік жоспарлау, оперативтік
жоспарлау мен бақылау, экономикалық талдау топтары); банк және кассалық
операциялар бюросы, есеп айырысу бюросы (сатып алушылармен есеп айырысу,
тапсырыс берушілермен есеп айырысу топтары). Валюталық операцияларды жүзеге
асыратын кәсіпорындарда валюта тобы құрылады.
Ірі кәсіпорындарда қаржы қызметін экономика немесе қаржы
жөніндегі директордың орынбасары, қаржы директоры, вице-президент(әсіресе,
акционерлік қоғамда), қаржы менеджерлері басқаруы мүмкін. Бұл лауазымды
адамдарға басқа экономикалық службалар: жоспарлау-экономикалық службасы,
бухгалтерия, экономикалық талдау секторы бағынуы мүмкін.
Ұзақ уақыт бойы отандық практикада мекемелердің қаржылық
қызметінің өзіндік мәні болмады, олардың жұмыстары қатаң анықталған
формаларды қолдану арқылы есеп айырысуларды жүзеге асыруға нақты нәтиже
және элментарлы қаржы жоспары мен есеп беруін құруға жүктелді.
Нақты (нәтиже) тек қана бухгалтерия жұмысында болды, яғни қаржылық
бухгалтерлік жұмыстарды деп аталатын бір қызмет шегінде біріктіру дұрыс
болып табылады.
Қаражаттарды ұйымдастырудың мұндай практикасы ресми
кәсіпорындарда болады және әлгі күнге дейін бар. Бірақ кәсіпорын
меңгерушісі мынаны ескеру керек: одан әрі жақсы бухгалтер және әрі жақсы
қаржыгерлері бола алмайды.
Бухгалтер жұмысының негізгісі болып алдынғы құжаттарды шығару
және инструкциямен циркулярға сай бухгалтерлік тіркеулерде оларды дәл
көрсету.
Қаржы менеджерінің жұмысы белгісіздік жағдайында шешім
қабылдаумен байланысты, ол тәуекел деңгейін бағалай алатын және тәуекелге
бара алатын, сыртқы ортада орын алатын жаңаруды тез қабылдай алатын
шығармашылық құнға тең болуы керек.
Қаржы менеджерінің жұмысында - ең бастысы болып оның кәсіпорынды
басқарудың жоғары звеносы жұмысының белгілі бір бөлігін құрастыруы немесе
қаржылық мінездемедегі басқару шешімдерінн қабылдау үшін қажетті және
пайдалы аналитикалық ақпаратпен қамтамсыз етуде болып табылады.
Мекеменің ұйымдастырушылық құрылымына тәуелсіз қаржы менеджері
қаржы проблемаларының анализіне, кейбір жағдайларла жоғарғы шешім
қабылданған басшылыққа рекомендацияларды шығаруға жауап береді.
Техникалық жоғарғы бөлімі және үлкен өндірістік кәсіпорынның
көптеген мамандарын қаржылық қызметтің қызметкерлерінен тіл табысу және
оларға нақты тапсырмалар қою қиынға соғады. Нәтижесінде, қаржылық
жағдайларды бақылау кей жағдайларда қаржылық қызметтерге жүктеледі.
Қаржыгерлердің ие болатын ақпараты басқару шешмдерін қабылдауда аса
маңызды болып табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы бөлімі
Жоспарлау- Банк және кассалық Есеп айырысу Бағалы қағаздар
экономикалық операциялар бюросы бюросы
бюросы бюросы
ТОПТАР
Қаржылық-кредиттік жоспарлау ОперативтіЭкономикаКредиттік Кассалық
к лық операциялаоперациялар
жоспарлау талдау р
мен
бақылау
Ақылы почта жөнелтілімде. 97,67 109,8 114,3 104,0
рiнiң және мерзiмдiк
басылымдардың
саны (млн.бiр.),
Оның iшiнде:
- жазбаша хат-хабарлар 14,47 15,1 15,5 102,6
- сәлемдемелер 1,3 1,3 1,3 100,0
- мерзiмдiк басылымдары 81,9 93,4 97,5 104,4
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2008-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Қазпочта АҚ алуан түрлі EMS Kazpost қызметін ұсынады –
амандығын және кепілді жеткізіп беруін қамтамасыз ету арқылы барынша қысқа
мерзімде қолдан қолға принципі бойынша Сіздердің хат-хабарларыңызды,
құжаттарыңыз бен басқа да почта жөнелтілімдеріңізді жедел жеткізіп беру:
-жедел мерзім ішінде Алматы қаласының ішінде хат-хабарлар, құжаттар мен
басқа почта жөнелтілімдерін жеткізіп беру;
- Қазақстан Республикасы бойынша хат-хабарлар, құжаттар мен басқа почта
жөнелтілімдерін жіберу және жеткізіп беру;
- ТМД елдері мен Қиыр Шетелдерге хат-хабарлар, құжаттар мен басқа почта
жөнелтілімдерін жіберу және жеткізіп беру.
EMS Kazpost қызметі 100-ден астам әлемнің почта әкімшіліктерін
біріктіретін, Дүниежүзілік Почта Одағындағы халықаралық кооперативтің
мүшесі болып табылады. Бүгінгі күні EMS Kazpost қызметін:Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі, Дүниежүзілік Банктің Тұрақты Өкілдігі, АБН
АМРО Банк Қазақстан ЖАҚ ЕАБ, Ислам Даму Банкінің Аймақтық Өкілдігі,
REUTERS Eastern Europe Ltd филиалы, ШНОС ААҚ, Procter&Gamble” ЖШС сияқты
және тағы да бірқатар ірі корпоративтік клиенттер пайдаланады.
Қазпочта АҚ экспресс-почта (EMS Kazpost) қызметі қазіргі
қалпында 2000 жылдың қаңтар айында құрылған еді. Бірақ, 1999 жылдың соңынан
бастапа-ақ, қызметті ұйымдастыру және қалыптастыру жөнінде мынадай орасан
жұмыстар атқарылған болатын:қажетті нормативтік құжаттарды әзірлеу және
бекіту, Дүниежүзілік Почта Одағындағы (ДПО) Халықаралық Кооперативке кіру,
ДПО мүше-елдерімен және Қазақстан Республикасы ішінде ірі корпоративтік
клиенттермен халықаралық хат-хабарларды экспресс-жеткізіп беруге бірқатар
шарттар жасасу.
Бүгінгі күні EMS Kazpost қызметі Қазақстан почтасының ең жылдам
дамып келе жатқан құрылымының бірі болып табылады, яғни құжаттар, тауарлар,
хат-хабарларды жедел (экспресс) жіберу және жеткізу мен қосымша
сүйемелдеуші қызметтер көрсету жөнінде түрлі қызметтер көрсетеді. EMS
жөнелтілімдерін қабылдау пункттері Қазақстанның барлық облыстық
филиалдарында және бірқатар аудан орталықтары мен облыс орталықтарынан
төмен ірі қалаларда бар.
Электронды байланыс құралдарының қарқынды дамуына қарамастан іс
қағаздарын, тауарлар мен басқа қажетті материалдық заттарды қолмен ауыстыру
қажеттігі әлі де бар, сондықтан да EMS Kazpost болашаққа сеніммен
қарауда.
Арнайы байланыс қызметі қабылдау, тасымалдау және жеткізуді
жүзеге асырады:
- пакетті және сәлемдемелік хат-хабарлар;
- маңызды іскерлік және жедел сипаттағы жөнелтілімдер;
- кез келген заңмен қорғалатын құпия мазмұндағы жөнелтілімдер;
- бағалы және жоғары бағалы жөнелтілімдер;
- халықаралық жөнелтілімдер;
- техника, құралдар, аппаратуралар, бұйымдар мен заттар салынған орамдар.
Арнайы байланыс қызметін пайдаланудың арқасында қымбат бағалы және
сирек кездесетін жер металдары, асыл тастар, зергерлік бұйымдар, өнер және
көне заттар, банк құжаттамалары, банкноттар, арнайы чектер, несиелік
карточкалар, бағалы заттар, қару-жарақ, психотроптық және есірткі заттар
сияқты құнды жүктерді жеткізе аласыздар. Құндылықтарды инкассациялау
жөнінде қызмет көрсетуге байланысты Шарт жасасқан кезде біз мынадай қызмет
түрлерін ұсынамыз:
- халықаралық қолма-қол ақша тасымалдау;
- қолма-қол ақшаны жеткізу;
- ақшалай түсімді жинау;
- Клиенттің материалдық-жауапты тұлғасын (кассирді) алып жүру;
- Кассадағы артық ақшаны Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің кассалық
операциялар орталығына шығару.
Арнайы байланыс қызметінің артықшылығының бірі қолма-қол ақшаны
тасымалдау және сақтау, бағалы металдар мен одан жасалған заттар кез келген
күтпеген жағдайлардан сенімді сақтандырылған, Арнайы байланыс қызметі
қосымша қызмет көрсетуді ұсыну мүмкіншілігі бар:
- Арнайы байланыс қызметінің жауапкершілігімен құнды жүктерді сақтау;
- Қарулы күзетпен көлік қызметін көрсету;
- жөнелтілімдерді орында қабылдау үшін жөнелтушінің мекенжайына курьерді
шақыру;
- жөнелтілімдерді экспресс-жеткізу;
- арнайы курьермен жедел және бағалы сипаттағы жөнелтілімдерді жеткізу;
- жөнелтілімнің табыс етілуі туралы хабарлама;
- жөнелтілімді буып-түю.
Сурет 3. Қазпочта акционерлік қоғамның қызметтері
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғам
Пошта секторында Казпост-секьюритиз деп аталатын бірегей жобаны
қамтиды. Ол бүгінде Қазпочтада енгізілуде. Мұнда Алматы қаласы Аймақтық
қаржы орталығы алаңында құнды қағаздармен түрлі операцияларды жүргізу
ұйғарылады.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы аумағында ішкі және халықаралық
жөнелтімдерді бақылау автоматтандырылған жүйесін енгізу арқылы қазақстандық
пошта халықаралық EMS қызметі сапасын сәтті дамытуда. Бұл сертификаттау
деңгейінде өз үлесін тигізді. 2006 жыл қорытындылары бойынша EMS-Kazpost
қола деңгейіне қол жеткзді.
Қазіргі кезде IPS-Light халықаралық бақылау жүйесі барлық облыс
орталықтарында орналастырылған. 2006 жылы EDI форматында жөнелтімдер
бойынша мәліметтерді жөнелту арқылы бақылау жүйесін жетілдіру жөніндегі іс-
шаралар жүзеге асырыла басталды. Бұл жұмыс International Post Corporation
компаниясымен бірлесіп атқарылуда.
Электронпост.kz БК ЖШС – Қазпочта АҚ, Eesti Elektronpost АҚ мен
Аstermann LLP бірлескен кәсіпорны. Негізгі қызмет аясы – ақпараттық
логистика (АЛ) қызметтерін көрсету.
Электронпост.kz құруға Қазақстан рыногында терім жұмыстарынан
алушыларға жөнелтімдерді жеткізуге дейінгі барлық қызметтер жиынтығын
ұсынатын кәсіпорыннның жоқтығы себеп болды.
Кәсіпорын өз жұмысында қазіргі кезде Орта Азияда бірегей болып табылатын
соңғы технологияларды қолданады.
Кәсіпорын өз қызметін Алматы қаласында атқарады.
Қазақстан Республикасының банктік заңнамасы қарастыратын
операцияларды жүзеге асыру лицензиясы, сонымен қатар бағалы қағаздар
рыногында номиналды ұстаушы ретінде клиенттер шотын басқару құқығымен
брокерлік-дилерлік қызмет ету және трансфер-агенттік қызмет лицензияларына
сәйкес "Қазпочта" АҚ кең ауқымда қаржылық қызмет көрсетуді жүзеге асырады:
- депозиттер;
- заңды тұлғалар жеке тұлғаларға банктік шот ашу және жүргізу;
- ақша аударымдары;
- банкноттар, монеталар мен құндылықтарды инкассациялау және жіберу;
- бюджеттік мекемелердің қызметкерлеріне еңбекақы мен басқа да төлемдерді
төлеу;
- зейнетақы, жәрдемақы және өзге әлеуметтік төлемдер төлеу;
- салық және басқа да төлемдерді қабылдау;
- коммуналдық төлемдерді қабылдау;
- төлем карточкалары қызметін көрсету;
- валютаны сату сатып алу операциялары бойынша (Қазақстан Республикасы
валютасы, еркін конверттелетін және жұмсақ валюталар);
- қолма-қол шетел валютасымен байланысты айырбас операцияларын ақшаны
клиентке жеткізуге дейін ұйымдастыру;
- рынокқа ақша тарту мен орналастыру;
- құнды қағаздарды номиналды ұстау мен брокерлік қызмет көрсету бойынша
қызмет көрсету;
- трансфер-агенттік қызметтер.
Қазақстанда почта-жинақтау қызметтер рыногын сипаттау үшiн оның
кейбiр сегменттерiн қарастырайық.
Қазақстанның курьерлiк қызмет көрсету рыногында 30-дан астам
компаниялар, соның iшiнде мынадай халықаралық iрi компаниялар "DHL",
"FedEx", "TNT", "UPS", "OCS", "Pony Express", сондай-ақ Қазақстанның
жекелеген облыс орталықтарында қызметтен ұсынатын бiрқатар отандық
компаниялар бар. Аталған компаниялар өз қызметiн Қазақстанда 7-8 жыл
көлемiнде жүзеге асырып жүр және Ұлттық почта операторына елеулi бәсекенi
құрайды.
Бүгiн баспа өнiмдерiн тарату бойынша қызметтер рыногында Ұлттық
почта операторынан басқа мынадай "Аргументы и факты" ЖШС БК, "Евразия
пресс" ЖШС, "Эврика-пресс" ЖАҚ, "Дауыс" БТММ АҚ, "Бико" ЖШС, "Бурда-Алатау
пресс" ЖАҚ сияқты баламалы құрылымдар, сондай-ақ жекелеген облыс
орталықтарында қызмет көрсететiн басқа да компаниялар жұмыс iстеуде.
Облыстық газеттер редакцияларында Ұлттық почта операторының облыстық
филиалдарына бәсекелестiк тудыратын, жергілiктi газеттердi таратып қана
қоймай, республикалық және ресейлiк басылымдарды да тарататын бөлiмшелер
құрылған. Егер буындары баламалы құрылымдар қабылдайтын жазылымдар
Ұлттық почта операторының филиалдары арқылы жеткізілсе, бүгiнде осындай
басылымдарды жеткізетiн жекеменшік қызметтер құрылуда. Бұл ретте Ұлттық
почта операторы басылымдар мен жазылымдарды тарату бойынша қызмет көрсету
рыногының ең iрi субъектiсi болып қала береді: оның еншісiнде республикада
таратылатын мерзiмдi жазылымды басылымдар тираждарының 85%-ға жуығы, оның
iшiнде 42%-ы шалғай ауылдық және шекаралық аудандарды қоса алғанда, Ұлттық
почта операторы ауылдық жерлерге жеткiзетiн республикалық мерзiмдi
басылымдар.
Соңғы жылдары ақша аударымдар рыногы үдемелi түрде өсуде.
Рыногтың негiзгі қатысушылары - Western Union, MoneyGram, Contact (АКБ
"Русславбанк" - Ресей Федерациясы) және Анелик ("Банк Анелик" ЖШБ -
Армения). Қазақстан рыногына Travelex Worldwide Money Ltd халықаралық
аударымдар жүйесi қызығушылық танытуда. Қазақстандық қатысушылар арасында
мынадай екiншi деңгейдегi банктер бөлiнiп шығуда: ЦентрКредит Банкi,
Қазақстан Халық Банкi, Каспийский Банкi және басқалар. Бұл рыногта Ұлттық
почта операторының еншiсi 1%-дан төмен, бiрақ ол кеңейтiлген өңiрлiк
желiсiнiң болғандығынан жоғары даму потенциалына жетуде. Оған мынадай
цифрлар дәлел бола алады: соңғы бес жыл iшiнде Қазақстан аумағында
орналасқан коммерциялық банктер мен есеп-айырысу кассалық бөлiмшелер саны
тиiсiнше 91 және 266 бiрлiкке, филиалдардың тармақталған желiсi және
жинақтау қызметтерi мен зейнетақы төлеу бойынша ұзақ тәжiрибесi бар Халық
банкiнде - 14 және 743 бiрлiкке қысқарды. Қазiргi уақытта әлеуметтiк
төлемдер рыногындағы Халықтық жинақ банкiнiң еншiсiне 51%, Ұлттық почта
операторына - 47%, екiншi деңгейдегі банктер еншiсiне 2% тиедi. Бұл ретте
республиканың ауылдық елдi мекендерiнде төлемдердiң 100%-ын Ұлттық почта
операторы жүргiзедi.
Қазақстандағы депозит рыногын дамыту және оған ауылдық жерлердегi
тұрғындарды тарту мақсатында "Почта туралы" Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес Ұлттық почта операторының шұғыл депозиттерге тартқан халық
салымдарының сақталуы мемлекеттiк бағалы қағаздарға және басқа да өтiмдi
қаржы құралдарына орналастыру жолымен мемлекет арқылы қамтамасыз етіледi.
Бiрақ, бұл қызметке қол жетiмдiлiктiң кеңеюiне қарамастан, Ұлттық
почта операторының жүйесiне орналастырылған салымдар үшiн төленетiн сыйақы
деңгейiнiң төмендiгi депозиттiк қызметтердiң тартымдылығына керi әсерiн
тигiзедi, ол банктiк секторда орналастырылған, депозиттердiң жалпы
сомасының шамамен 1% құрайтын, олардың азын-аулақ үлесiмен расталады.
Осылайша, Қазақстандағы почта-жинақтау рыногы тек қана қалалық
деңгейдегі бәсекелестiктің жоғары деңгейiмен сипатталады. Ауылдық жерлерде
Ұлттық почта операторы почталық және қаржылық қызметтер рыногының iс
жүзiндегi бiрден бiр қатысушысы болып табылады, бірақ почталық
инфрақұрылымның және телекоммуникациялық технологиялардың жетілмегендiгi
оларды сапалы түрде көрсетуге мүмкiншiлiк бермейдi.
Жүргізілген талдау көрсеткендей почта-жинақтау қызметтерiн сапалы
түрде көрсетуде ауыл мен қала арасында алшақтық проблемасы байқалады, оның
коммерциялық компаниялардың рыноктың тартымды бөлiктерiнің басып алуы мен
өз қызметiн көбiнесе ауылдық жерлерде жүзеге асыратын, Ұлттық почта
операторы үшiн бәсекелестiктiң тең емес жағдайында мемлекеттің реттеуiнсiз
күшейiп кетуi мүмкiн. Осыған байланысты осы Бағдарлама почта-жинақтау
рыногында Ұлттық почта операторының бәсекеге қабiлеттiлігін арттыруға
бағытталған.
Почта-жинақтау қызметтерi дамуының шетелдiк тәжiрибесi рыногтың
ырықтандырылуымен, сондай-ақ технологиялық эволюцияның халықаралық
деңгейдегi құрылымдық өзгерiстерiне байланысты әлемдiк және аймақтық
шеңбердегi (тиiсiнше кiрiстердiң де) почта алмасуларының күрт төмендеуi
жағдайында почта индустриясын дамытудың жаңа стратегиясын жасап шығару
қажеттілігі 2002-2004 жылдарға Пекиндiк почта стратегиясын бекіткен 1999
жылғы тамыз-қыркүйек айларында өткен Дүниежүзiлiк Почта Ұйымының XXII
Конгресiнде жарияланған болатын. Осы стратегияның негізiн қалаушы қағида
ретiнде әр түрлi қызмет түрлерiн, бiрiншi кезекте рыногқа бейiмделген,
қаржылық қызметтердi енгiзу, және почта қызметiнiң сапасын көтеру
қабылданған болатын.
Әр түрлі қызметтерді қосу түрлi экономикалық даму деңгейіндегі
көптеген елдерде оң нәтижелерге алып келдi. Ұлттық заңнамалық
ерекшелiктерiне байланысты әр түрлi елдер почталық институттарға қосымша
ретiнде почталық банктерді құру нұсқасын қалай таңдаса, филиалдық желi
негізiнде почталық, қаржылық және агенттік қызметтердiң тiкелей үйлесуiн де
солай таңдайды.
Осылайша, Францияда көрсетiлетiн қызметтер аясы почталық
қызметтерден басқа, бiрқатар банктiк қызметтердi, соның iшiнде, ипотекалық
несиелеу, логистика қызметтері және өзге де қызметтерден тұрады. Германияда
- аударым операциялары, есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету, несиелеу,
лизинг, электрондық коммерция, депозиттер қабылдау, логистика қызметтерi.
Италияның почталық саласын осындай жолмен реформалау почта әкiмшілігіне
2000 жылдың 1 жартыжылдығында-ақ жедел қызметтердiң терiс нәтижесiнiң
анағұрлым (336-дан 19 млрд. лирге дейiн) төмендеуiне алып келдi. 7
миллионнан астам адамдардың есепшоттары орналасқан, Нидерландының почта-
жинақтау жүйесi елдiң барлық төлемдерiнiң 50%-дан астамын жүзеге асырады
және де аса iрi қаржы қызметтерiн көрсетушілердiң бiрi болып табылады.
Жапонияда почталық, қаржылық және сақтандыру қызметтерiнiң бiр
мекеме аясында бiрегей үйлесуi iске асырылған. Жапонияның почта-жинақтау
жүйесі әлемдегi аса ірі қаржы мекемелерінің бiрi болып саналады, оның
бiрден-бір артықшылығы елдiң әрбiр елдi мекенінде болуы. Оның желiсi
шамамен 150 мыңдай адам жұмыс iстейтiн, 24 100 почталық бөлiмшелердi
құрайды. Жапондық почта-жинақтау жүйесi елдiң депозиттiк жинақ рыногының
шамамен 20%-на қызмет көрсетедi. Халықтың депозиттерi 253 триллион йеннен
аса немесе 2,2 триллион АҚШ долларын құрайды.
Швейцарияның қазiргi заманғы почта қызметiнiң басым бағыттарына
мынадай төрт сектордағы қызметтер жатады: қаржылық, көлiктік, почталық
жөнелтілiмдер және логистика. Қаржылық секторда қызмет нақты қызметтерді
қарастыратын банктермен келiсiм негiзiнде жүзеге асады. Қазiргi уақытта
елдегi төлемдердiң 23-ci почта арқылы жүзеге асырылады, шоттардың саны
шамамен 2,3 млн. бiрлiкті құрайды. Негiзгі қаржылық қызметтер спектрiне
депозиттер, сақтандырудың түрлі үлгiлерi, ссудалар кiредi. Соңғы кездерде
енгiзiлген қызметтердiң бiрi ипотекалық несиелеу болып табылады.
Қытай почтасы жазбаша хат-хабарлар, почталық сәлемдемелер мен
аударымдар, мерзімдік баспа басылымдарына жазылу, оларды жеткiзу және
филателия қызметi сияқты дәстүрлі қызметтердi көрсетумен қатар, EMS
жөнелтілiмдерiн, басымдылықты почта, электрондық почтаны жеткiзуге,
почталық жинақтаушы касса қызметiн дамытуға, және агенттік қызметтердi
көрсетуге кiрiсті. Қытайдың почта саласын реформалау кезiнде почталық
жинақтаушы кассасы және почта арқылы төлем қызметi (ақша аударымдары)
сияқты банктiк қызметтердi дамытуға басты назар аударылады.
2000 жылы почтаны реформалаудың әлемдiк беталысы Қазақстан
Республикасына жеттi. Қазақстан советтiк кезеңнен кейінгі кеңiстiктегі
тиiмділігі шетелдiк тәжiрибемен және отандық почта операторының қол
жеткiзген нәтижелерiмен расталатын почта-жинақтау моделiнiң негiзiн
қабылдаған бiрiншi ел болды.
ТМД және Балтық елдерi осы жолмен почта саласын дамытуды бастады.
Шетелдердегі почта саласын реформалау, мемлекеттің қолдауымен, ұлттық
операторларды қаржыландыруға жәрдемдесе отырып, жүзеге асырылғандығын айта
кеткен жөн.
2.2 Қазпочта акционерлік қоғам қаржысын басқару механизмін талдау
Қаржы ағымдары кәсіпорын активтеріне трансформацияланады. Қаржы
ағымдарын кәсіпорын активтеріне орналастыру рационалдығына және осы
активтерді құрылымының оңтайлылығына кәсіпорын пайдасының сапасының,
рентабельдігінің өзгеруінің артуы, сәйкесінше оның қаржылық жағдайының
жақсаруы тәуелді.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау. Активтер құрылымы ең
алдымен, кәсіпорын мүлкінің мобильділі деңгейін сипаттайды, сондай–ақ, осы
мобильділік қандай элементтер есебінен қамсыздандырылады, төмендейді немесе
артатынын анықтауға мүмкіндік береді. Активтер құрылымына кәсіпорынның
төлем қабілеттілік және қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері тікелей тәуелді.
Сонымен қатар, бұл құрылым іскерлік белсенділік коэффициенттері
көрсеткіштерінің жүйесіне де үлкен әсер етеді. Кәсіпорын балансындағы
салымның басымды бағыттарын анықтауға жеткілікті негізді база болып
табылады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы сақталған кезде, қарыз
қаражаттары мен меншікті қаражаттардың қатынасының коэффициенті
кәсіпорынның мобильді қаражаттарының құнының иммобильденген активтер құнына
қатынасының мәнінен жоғары болуы тиіс.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалауда бірнеше көрсеткіштер
есептеледі.
Кәсіпорынның активтерін орналастырудың тиімділігін сипаттайтын
көрсеткіш – бұл мобильді және иммобильді қаражаттардың қатынасының
коэффициенті. Ол ағымдағы активтердің ұзақ мерзімді активтерге қатынасымен
анықталады. Бұл коэффициенттің оңтайлы және критикалық мәні 0,5-тен төмен
болмауы керек. Талдау жүргізілген кезеңде ол 1,09, ал 2006 жылы 1,88
болған, яғни 1,74 есе төмендеген. Бұл коэффициент деңгейінің төмендеуі
иммобильді қаражаттардың артуының нәтижесінде болған. Бірақ, көрсеткіш
белгіленген критикалық нормадан жоғары. Сондықтан, бұл кәсіпорынның
міндеттемелері ағымдағы активтермен жабылатындығын, яғни кәспорынның
қаржылық тұрақтылығын көрсетеді.
Кесте 2
Қазпочта акционерлік қоғамының мүліктік жағдайы
млн. теңге
К Коэффициенттердің норма Нақты мәні
аты
2008ж. 2009ж.
Кәсіпорын - 234 675 240 8 209 309 113 9
Қарамағындағы
шаруашылық
қаражат сомасы
Негізгі қордың тозуы ≤0,5 256 392 6 283 890 7
398 212 7 =0,64 577 070 0 =0,48
Мобильді және ≥0,5 153 288 525 7 108 920 965 5
иммобильді 813 867 151 =1,88 100 388 148 4 =1,08
қаражаттардың
қатынасы
Негізгі қордың ≥0,5 591 562 824 849 274 527
нақты құнын анықтау 234 675 240 8 209 309 113 9 =0,4
коэффициенті =0,25
Негізгі қордың - 593 104 169 776 518 363
актив бөлігі 119 140 839 4 =0,5146 370 022 8 =0,53
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2008-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Кәсіпорынның мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі қорлардың нақты
(қалдық) құнының үлес салмағындағы өзгерістер маңызды болып табылады,
себебі, бұл көрсеткіш оның кәсіпкерлік қызметінің ауқымын анықтауға негіз
болады. Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті кәсіспорынның баланс
активтерінің құнының 50%-дан аз болмауы керек. Біздің жағдайда көрсеткіш
0,4 құраған. Қазпочта акционерлік қоғамында бұл көрсеткіштің мәні 2008
жылы 0,25, ал есепті кезеңде ол 60%-ға өскен. Бұған жаңа машиналар
мен құрал-жабдықтар сатып алу әсер еткен. Бұл есепті кезеңде
кәсіпорынның материалды-техникалық базасындағы оң нәтиже, ол
негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесінің артуымен байланысты
болған және негізгі қорлардың тиімді пайдаланыла бастағандығын көрсетеді.
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды
көрсеткіш – бұл тозу коэффициенті. Қазпочта акционерлік қоғамында
негізгі қорлардың тозу коэффициенті 2008 жылы – 0,64, ал 2009 жылы
- 0,48, яғни 0,16 пунктке төмендеген. Тозу коэффициентінің шекті
мәні 50%-дан аспауы керек. Зауыттың негізгі қорларының тозуы
2008 жылы нормаға сай болмаған, алайда негізгі қорлардың
жаңартылуы нәтижесінде бұл көрсеткіш есепті кезеңде норма шегіне сәйкес
келеді. Мұнда негізгі қорлардың актив бөлігі де өскен.
Зауыттың төлемқабілеттігін талдау. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау
және баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымын белгілеу бойынша әдістемелік
ережелер құрамындағы төлем қабілеттілік критерийлерін қарастырайық.
Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды
белгілерінің бірі болып табылады. Сондықтан, нарықтық жағдайда оған көп
көңіл бөлінеді. Төлемқабілеттілік деп кәсіпорынның өзінің барлық
міндеттемелері бойынша өз уақытында төлемдер жүргізуге дайындығы
түсіндіріледі. Баланс өтімділгін талдау қажеттігі қаржылық шектеулердің
күшеюімен және кәсіпорынның несие қабілеттігін бағалау қажеттігіне
байланысты туындайды.
Меншікті айналым қаражатының ептілігі – кәсіпорынның мобильді
нысандағы меншікті қаражаттарының бөлігін көрсетеді.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы жабу коэффициенті) ––
барлық ағымдағы (мобильді) активтердің ағымдағы міндеттемелерге қатынасымен
анықталады. Ағымдағы өтімділік коэффициенті айналым қаражаттарының
айналысының орташа ұзақтығына тең кезеңде кредиттің күтілетін төлем
қабілеттігін көрсетеді. Ол ағымдағы активтердің ағымдағы міндеттемелерді
қаншалықты дәрежеде жабатындығын анықтауға мүмкіндік береді және
дебиторлармен өз уақытында есеп айырысумен, дайын өнімді тиімді өткізумен
және материалды айналым қажеттілік туындағанда сатумен бағаланатын
кәсіпорынның несие қабілеттігін бағалау қажеттігіне байланысты туындайды.
Кесте 3
Кәсіпорынның төлемқабілеттілігі
мың теңге
Көрсеткіштер 2007ж 2008ж 2009ж
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ, соның ішінде: 2639417 4254075 5341825
Жарғылық капитал 2212123 3656832 4556832
Қосымша төленбеген капитал 119860 117463 115114
Резервтік капитал 128320 307434 479781
Бөлінбеген табыс 179114 172347 190098
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2007-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Мәселен, 2005-2007 жылдарда республикалық бюджет қаражаты есебінен
Ұлттық почта операторының жарғылық капиталын қосымша 5,77 млрд.
теңгеге, оның ішінде 2005 жылы – 1,4 млрд. теңгеге, 2006 жылы – 2,0
млрд. теңгеге, 2007 жылы - 2,3 млрд. теңгеге ұлғайту қажеттілігі туындайды.
2005-2007 жылдары жоспарланған қаржы шығындарын болжау Сәйкес қаржы жылына
республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге
асырылатын болады. Тартылған қаржы көздері келесі іс-шараларды таратуға
бағытталады (Кесте 4):
Кесте 4
Қаржы салымы бағыттары
млрд.теңге
Қолданыстағы Оның ішінде
Іс-шаралар атауы бюджеттік жылдар бойынша
бағдарлама
2009 ж.
2007ж. 2008 ж. 2009 ж.
1.Инфрақұрылымды 0,4 0,73 1,10 1,10
дамыту
ауылдық жерлерде
қалада
0,33 0,61 0,91
2. Магистралды
тасымалдау жүйесін
дамыту 0,05 0,06 0,35
3. Банктік
технологияларды дамыту
0,33 0,20
Барлығы: 0,4 1,44 1,97 2,36
Қайнар көзі: Қазпочта акционерлік қоғамының 2008-2009 жылғы қаржылық
есептілігі негізінде автормен құрастырылған.
Кәсіпорынның мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі қорлардың нақты
(қалдық) құнының үлес салмағындағы өзгерістер маңызды болып табылады,
себебі, бұл көрсеткіш оның кәсіпкерлік қызметінің ауқымын анықтауға негіз
болады. Негізгі қорлардың нақты құнының коэффициенті кәсіспорынның баланс
активтерінің құнының 50%-дан аз болмауы керек. Біздің жағдайда көрсеткіш
0,4 құраған. Қазпочта акционерлік қоғамында бұл көрсеткіштің мәні 2008
жылы 0,25, ал есепті кезеңде ол 60%-ға өскен. Бұған жаңа машиналар
мен құрал-жабдықтар сатып алу әсер еткен. Бұл есепті кезеңде
кәсіпорынның материалды-техникалық базасындағы оң нәтиже, ол
негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесінің артуымен байланысты
болған және негізгі қорлардың тиімді пайдаланыла бастағандығын көрсетеді.
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды
көрсеткіш – бұл тозу коэффициенті. Қазпочта акционерлік қоғамында
негізгі қорлардың тозу коэффициенті 2008 жылы – 0,64, ал 2009 жылы
- 0,48, яғни 0,16 пунктке төмендеген. Тозу коэффициентінің шекті
мәні 50%-дан аспауы керек.
2009 жылы Қазпочта ААҚ-ның жазба хат-хабарлар бойынша шығыс
төлемақылы алмасу 15,1 млн.дана болды.Соның ішінде Қазақстан Республикасы
бойынша 9,9 млн.дана халықаралқ алмасу 5,2 млн.дана болды, қызметтің бұл
түрі бойынша 2009 жылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz