Цитокинин медиаторы биореттегішінің тұздың әртүрлі пайызында өңделген жұмсақ бидай сорттарының біріншілік меристемалық клеткасының бөліну белсенділігі мен өнімділік параметрлеріне әсерін зерттеу

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

беті

: КІРІСПЕ

беті: 3

: 1

беті: Негізгі бөлім

: 1. 1

беті: Фитогормондарға жалпы сипаттама

: 1. 2

беті: Цитокининдердің жалпы сипаттамасы

: 1. 2. 1

беті: Химиялық құрылымы

: 1. 2. 2

беті: Цитокининдердің ашылу тарихы

: 1. 2. 3

беті: Цитокининдердің физиологиялық рөлі

: 1. 2. 4

беті: Цитокининдердің әсер ету механизмі

: 1. 2. 5

беті: Цитокининнің сигналды трансдукциясы механизмдерін зерттеу

: 1. 3

беті: Өсімдік организміне тұздану факторының әсері

: 1. 3. 1

беті: Топырақтың тұздану түрлері

: 1. 3. 2

беті: Өсімдік организмдерге тұзданудың әсерінің себептері мен зардаптары

: 1. 3. 3

беті: Тұздануға бейімделу механизмі

: 1. 3. 4

беті: Галлофиттер - Тұзды топырақ өсімдіктері

2. 1

2. 2

2. 3

2. 4

2. 4. 1

беті:

Материалдар мен зерттеу әдістері

Зобъектісіне сипаттама

Жұмыстың өтілу жағдайы

Зерттеу материалдары

Зерттеу әдістері

Цитологиялық талдау әдісі

: 3

беті: Зерттеу нәтижелері мен талқылаулар

: 3. 1

беті: Әртүрлі пайыздағы хлорлы натрий тұзы мен цитокинин медиаторы биореттегішінің бидай дәнінің өнуіне әсері

: 3. 2

беті: Әртүрлі пайыздағы хлорлы натрий тұзы мен цитокинин медиаторы биореттегішінің бидай өсімдігінің сабақ және тамыр ұзындықтарына әсері

: 3. 3

беті: Әртүрлі пайыздағы хлорлы натрий тұзы мен цитокинин медиаторы биореттегішінің жұмсақ бидайдың митотикалық индексіне әсері

: 3. 4

беті: Цитокинин медиаторы биореттегішінің жұмсақ бидай сорттарының өнімділік параметрлеріне әсерін зерттеу

: ҚОРЫТЫНДЫ

беті: 33

: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

беті: 34

КІРІСПЕ

Жұмсақ бидай - Қазақстандағы негізгі дәнді дақылдардың бірі болып табылады. Ол Республикадағы барлық суармалы, сонымен қатар таулыдалалы аймақтардың шамамен 1000-1200 мың. га. аймақтарда егіледі. Экстремальды орта жағдайларының, әсіресе, тат ауруларының қозуы, топырақтың сортаңдануы және т. б. факторлар бидай өнімділігін 20-30% төмендетіп, еліміздің экономикасына шығын әкеледі.

Қазіргі кездегі ең басты мәселелердің бірі тіршіліктің негізгі іргетасы - топырақтың сортаңдануы болып табылады. Біздің елімізде жалпы құрлықтың беттерінің шамамен 10% тұздалған. Әсіресе қазіргі күні топырақтың екіншілік сортаңдануы - мақсатсыз жер суаруға байланысты арта бастаған. Қазіргі уақытта өсімдіктердің тұздарға төзімділігін арттыру, Қазақстан ғалымдарының алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі болып табылады.

Топырақтың әлсіз сортаңдануы кезінде өнімділік 20%-ға, орташа тұздану жағдайында 20-50%, ал, өте қатты тұзданған топырақ өнімділікті 50-75% дейін төмендесе, ал, мәдени дақылдардың мүлдем өнім бере алмайтындығы белгілі болып отыр. Тұзданған топырақтан алынған бидай өнімі сапасы жағынан өте төмен болады [1] .

Сондықтан да топырақтың тұздануымен күресу әдістерін өңдеу қазіргі күнгі басты өзекті мәселелердің біріне айналып отыр, әсіресе ауылшаруашылық дақылдарын өсіретін өндірістер үшін өте қажет.

Сонымен қатар, еліміз кен рудаларына бай болғандықтан кен орындары шығарып жатқан қалдықтар топырақ пен өзен-көлдерді ауыр металдармен зақымдауда. Сол себептен ауыр металдардың өсімдіктерге әсерін зерттеу республикамыздағы маңызы зор мәселе болып отыр. Өсімдіктің барлық тіршілік цикліне жан-жақты әсер ететін тозаңдану процесі - ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін тежейтін маңызды фактор болып есептелед. Соған орай, өсімдіктердің құрылымы мен қызметі өзгереді. Топырақта кездесетін иондардың ұзақ мерзімді жоғары мөлшері, өсімдіктердің көптеген физиологиялық процестеріне, сонымен қатар анатомиялық құрылымына өзгерістер әкелетіні белгілі [2] .

Басқа жағынан қазіргі уақытта, ауа-райының, жауын-шашынның аз түсуіне байланысты климаттың құрғақшылық жағдайларының артуымен атмосферадағы СО ₂ мен О ₂ ара-қатынасы өзгерді. Солтүстік Еуразиядағы геожүйелердің соңғы бағалауы бойынша құрғақшылықтың арта түсетіндігі белгілі болып отыр. Осындай климаттың ғаламдық өзгерісі өсімдіктер түріне ерекше назар аударуды қажет етеді. Сонымен қатар, жалпы ғаламның жылу мәселесі көптеген ауылшаруашылығына құнды жүгері, сұлы, бидай сияқты өсімдіктерге кері әсерін тигізуі мүмкін [3] . Қазіргі уақытта өсімдіктер организмінде тұзданудың кері әсерін төмендетудің бірден-бір жолы өсімдіктердің стреске қарсы реакцияларға және олардың бейімделу мүмкіндіктерін арттыруға қатысатын, цитокининдер тобына жататын фитогормондарды қолдану маңызды болып табылады.

Соңғы уақыттарда ауылшаруашылық дақылдарын өңдеуде нақты өсімдік организміне әсер ететін әдістерге көп көңіл бөлінуде. Осындай тәсілдердің біріне, өсімдік дәндерін әртүрлі заттармен, атап айтсақ өсу регуляторлармен өңдеу жұмыстары жатқызуға болады. Мұнда өсімдіктердің гормондарды синтездеу қабілетінің болуына қарамастан, өсімдіктің әртүрлі нұсқаларына қосылған қоспалар өсімдіктерге оң әсер ететіндігі байқалды. Өсімдіктердегі гормондарының әсері өсімдікте олардың мөлшері азайған кезде ерекше байқалуы мүмкін. Қазіргі күні өсімдіктің өсу және даму процестері ауксиндер, гибберелиндер, кининдер және ингибиторлар қатысатын фитогормондар жүйесімен бақыланатындығы бәріне мәлім. Кез-келген гормондар тобының жеке өзіндік функциясы болады, сондықтан да өсімдік организмдеріне әсері бірдей болмайды.

Осыған байланысты бітіру жұмысының мақсаты : цитокинин медиаторы биореттегішінің тұздың әртүрлі пайызында өңделген жұмсақ бидай сорттарының біріншілік меристемалық клеткасының бөліну белсенділігі мен өнімділік параметрлеріне әсерін зерттеу.

Бітіру жұмысты орындау үшін келесі міндеттер қойылды:

Әртүрлі пайыздағы хлорлы натрий тұзы мен цитокинин медиаторы биореттегішінің бидай дәнінің өнуіне әсерін;
Әртүрлі пайыздағы хлорлы натрий тұзы мен цитокинин медиаторы биореттегішінің бидай өсімдігінің сабақ және тамыр ұзындықтарына әсерін;
Әртүрлі пайыздағы хлорлы натрий тұзы мен цитокинин медиаторы биореттегішінің жұмсақ бидайдың митотикалық индексіне әсерін;
Цитокинин медиаторы биореттегішінің жұмсақ бидай сорттарының өнімділік параметрлеріне әсерін зерттеу.

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. 1 Фитогормондарға жалпы сипаттама

Фитогормондар өсімдіктердің эндогенді өсу реттегіштерінің маңызды өкілі болып есептеледі және өсімдіктердің организмдерінде синтезделеді [4] . Оларда аз концентрацияда тасымалданатын және өсу немесе формативтік әсерлерді туғызуға қабілетті заттар бар [5] . Барлық фитогормондар үш негізгі ерекшелікке ие:

Эндогенді шығу тегі. Ішкі немесе сыртқы себептерден туындаған, сол немесе басқа фитогормонның синтезінің қарқындылығының өзгеруі - өсімдіктерінің өсу немесе формативтік процестердің басқа сипатқа ауысуы, яғни өсімдіктерде жауап реакциясын тудырады.
Өсімдік бойымен тасымалдану мүмкіншілігі. Бұл ерекшеліктің физиологиялық мағанысы мынада: бір мүшеде түзілген (мысалы, сабақтың апикальді меристемасында) фитогормон, басқа да мүшелердегі (мысалы, тамырда) өсу процестерін реттеу қабілетіне ие болуы керек. Осылайша, мүшелердің өзара әсерлесуі мен өсімдіктердің бүтіндігі сақталады.
Аз концентрацияда (10-12, 10-7 м) өсу немесе формативті әсерлерді туғызу қабілеті. Өсу әсерінің мысалы ретінде сабақтың өсуінің жылдамдауы мен баяулауын, ал формативтік әсерге дефолиацияны алуымызға болады.

Көптеген ғалымдардың еңбегінде көрсетілгендей, фитогормондар ұрық дамығаннан бастап, тіршілік циклінің толықтай соңына дейін өсімдік тіршілігінің барлық кезеңіндегі зат алмасуын реттеуге қатысады [6-9] . Олар, өсімдіктің өсу және даму сипатын, жаңа мүшелердің, габитустың түзілуін, гүлденуі, вегетативті бөлшектердің көнеруін, тыныштық күйге көшуін және одан шығуын анықтайды [10] .

Қазіргі уақытта фитогормондардың сегіз тобы белгілі: олардың бесеуі классикалық топқа жатады аукциндер, гиббереллиндер, цитокининдер, абциз қышқылы, этилин және үшеуі салыстырмалы жақында ашылғандар брассиностеромдтар, жасмин және салицил қышқылы [11] . Олардың барлығы клетканың функционалдық белсенділігін арттырумен қатар, тежей де алады. Клеткада арнайы рецепторлардың болуы кезкелген фитогормонның әсер етуі үшін жалпы шарт болып табылады [12] . Барлық фитогормондар жетілген клеткаларда мембранамен байланысты салыстырмалы жылдамырақ физиологиялық реакцияларды және нуклеин қышқылы мен белок синтезіне тәуелді өте баяу өзгерістерді туғызады [13-14] .

Өсімдіктердің қасиетін тек жанама көрсеткіштерге қарап айтуға болатын, гормондардың әлі белгісіз кластары бар деп болжайды. Бұл жанама көрсеткіштер - гүлдену ( флориген, ВЕНВ), клетканың өсу және ризогенез (фузикокцин) факторлары, өсімдіктің төзімділігінің жоғарлауы (олигосахаридтер) осының барлығы өсімдіктердің гормондық жүйесінің осы уақытқа дейін белгілі болғандығы, айтарлықтай күрделі екенін дәлелдейді [15-17] .

Табиғи фитогормондармен қатар, табиғи қосылыстардың жоғары физиологиялық белсенділікке ие, синтетикалық аналогтары көптеп алынуда. Атап айтқанда, бұл заттар өсімдіктерде түзілмейтіндіктен фитогормондарға жатқызылмайды [18] . Алайда, оның көпшілігі белсенділігі бойынша фитогормондардан кем түспейді, кейде тіпті олардан асып түседі [19] .

1. 2 Цитокининдердің жалпы сипаттамасы

1. 2. 1 Химиялық құрылымы

Мүшелердің түзілуі мен өсуін реттеу, қартаю және тыныштық кезеңдерінде көрінетін және әртүрлі, белгілі биологиялық белсенділік жиынтығына ие, фитогормондардың типтерінің бірі цитокининдер деп аталады [20-21] . Цитокининдер басқа фитогормондармен бірге өсімдіктердегі әртүрлі физиологиялық процестерді реттеуге қатысады, басқа фитогормондар сияқты оларға да полифункционалдық тән [22] . Сонымен қатар, цитокининдердің әсері табиғи ингибиторлар мен басқа фитогормондардың әсерімен тығыз байланысты болады. Химиялық қатынасы табиғи цитокининдер және синтетикалық алмастырғыштары пурин сақинасының алтыншы көміртегінің амин топтарындағы орынбасқыштармен бірге 6 аминопуриннің туындысы болып табылады [23] .

Цитокининдік қатардың негізгі өкілдеріне жатады: синтетикалық цитокининдерге жататын кинетин, 6-бензиламинопурин (6 БТП), 8азакинетин, бинзимизазол. Табиғи цитокининнің өкілі ретінде жүгері өсімдігінің бөлініп алынған зеатин жатады [24-25] .

Пуриндік қатардың цитокининдері суда нашар ериді, бірақ этанолда, этил спиртінде, бірқатар сілті мен қышқылдарда жақсы ериді. Табиғи цитокининнің түзілуі тамыр жүйесінде жүзеге асады, ал, жерасты мүшелеріндегі қозғалысы ксилема бойымен жүреді [26] .

1. 2. 2 Цитокининдердің ашылу тарихы

Цитокининді 1955 ж. АҚШң Висконсинск университетінде Скуг пен Миллер әріптестерімен бірге ашты. Оларды анықтауға темекі сабағының өзегінен алынған каллус болып табылатын, “ақаулық объект” көмектесті [27] . Ол стерильді дақыл жағдайындағы сабақ өзегінің бөлшегінде түзілген, бірақ сабақ ұлпасында бастапқыда болған қандай да бір фактордың азаюына байланысты тез өсуін тоқтатқан. Каллустың белсенді өсуі үшін қоректік ортаға ашытқы тұнбасын және какос сүтін қосқан. Скуг және оның әріптестері ашытқы тұнбасынан каллустың өсуі үшін жетіспейтін затты бөліп алуға тырысты. Осыдан кейін белсенді зат пуриндік қасиетке ие екендігін анықтаған [28] .

Олар темекінің өзектік каллусының өсуін қамтамасыз етуге қабілетсіз екендігін көрсетті. Ойламаған жерден майшабақтың ДНҚ препаратынан алынған эфирлі тұнбасы белсенді болып шықты. Соңынан анықталғандай, белсенді зат қышқыл ортада автоклавтау жолымен деградация жүргізілген кез-келген ДНҚ перапаратында түзіледі. Бұл зат кристалл түрінде бөлініп алынған және химиялық құрамы анықталған. Ол кинетин деп аталатын 6-фурфуриламинопурин екендігі анықталған [29] .

Пурин туындыларының химиялық синтезделуі ертеден белгілі болған, сондықтан кинетиннің химиялық құрамы анықталғаннан кейін, оның синтезделуіне зерттеу жүргізілген. Кейіннен, кинетиннің алтыншы көміртегі атомының амин топтарындағы орын басқыштардың сипатымен ерекшеленетін, көптеген белсенді қоспалар синтезделді. Барлық қоспалар кинетиндер деген жалпы атауға біріктірілді. Бұл атау 1965ж. дейінгі әдебиеттерде кеңінен кездеседі. Алайда, ертеректе “кинин” терминін жануарлар физиологиясында, тіпті басқа қосылыс - биологиялық белсенді полипептидтер үшін қолданылғандықтан, ғалымдар кинин атауын цитокининге алмастыруды ұсынды. Қазіргі уақытта цитокинин термині барлығына таныс [20] .

1. 2. 3 Цитокининдердің физиологиялық рөлі

Басқа фитогормондар сияқты цитокининдерге де көп функционалдылық тән. Көп жағдайда цитокининдердің физиологиялық әсері басқа фитогормондардың әсерімен байланыста екендігін айта кету керек.

Клеткалардың бөліну белсенділігін арттыру. Клеткалық бөлінуді арттыру цитокининдерге тән қасиеттердің бірі. Олар әртүрлі өсімдік обьектілерінде қөрсетілген: оқшауланған ұлпаларда, тамыр ұлпаларында, өсіп жатқан жапырақтарда, тұқым бөлігінде, сабақтың өсу нүктесінде, өсіп жатқан тұқым ұрығында, бірақ кейбір өсімдік обьектілері клетканың бөліну белсенділігі үшін цитокинин реакцияларына қажет болмайды [30] .

Әсіресе, жекелеген ұлпа дақылдарындағы бөліну процесі айқын көрінеді. Сонымен Скуг және оның әріптестерінің еңбегінде стерилді дақылдағы темекі сабағының жекелеген өзектік ұлпаларында бір ИСҚ ДНҚ синтезін біршама күшейткен. Жеке клеткаларда митоз туындаған, бірақ клеткалық бөлінуді индукцияламаған. Оның қатысуында митоз жүрмеген. ИСҚ қарағанда ДНҚ синтезін аз дәрежеде ынталандырған. Тек аукцин мен кинетиннің бірлескен әсері темекі сабағының жекелеген өзектік клеткаларындығы ДНҚ синтезін айтарлықтай белсендірген. Бөлінуді индукциялаған және митозды тудыртқан [31] .

Кейіннен осы ұлпалардың кинетин мен ИСҚ мен әсер ету кезінде клеткалық бөлінудің индукциясын шектеуге талпыныс жасалды. Алынған мәліметтер қазіргі уақытта мағыналас бір түсінікке ие емес, бірақ процестің бастапқы кезеңінде бір аукцинмен индукцияланатыны, ал келесілерінде екі гормонның да қажет екендігін болжауда [32] .

Интактті өсімдіктерде цитокининдердің белсенділігі мен клетканың бөліну жылдамдығы арасында өзара байланыстылық байқалады. Цитокининде клетка бөлінудің соңғы кезеңі - цитокинезді ынталандырады деп ұйғарылады. Цитокининдердің эндогенді жеткілікті мөлшері, ауксиннің немесе басқа қажетті заттардың жеткіліксіз болуы клетка бөлінуіне цитокининдердің ынталандырушы әсерінің болмауына себепші болуы мүмкін. Сонымен қатар цитокининдердің жоғары эндогенді мөлшері клеткалық бөлінуді тежеуіде мүмкін [33] .

Цитокининдердің өсімдіктің өсуіне әсері. Скуг лабораториялық жағдайда темекінің сабақтық каллусына цитокинин бойынша жүргізілген алғашқы жұмыстарында-ақ өсімдік ұзындығының созылуына да әсер ететіндігі көрсетілді. Скуг оның бөлінуі сияқты клетка өсу үшін де цитокинин де, аукцин де керек, әрі бұл заттар клетканың өсуін ынталандыратын концентрациясы мен олардың арасындағы қатынас клеткалық бөліну қабілетін арттырады деген қорытындыға келді.

Цитокининдер қосжарнақты шөптесін өсімдіктердің өсіп жатқан жапырақ аймақтарындағы және олардың жекелеген тұқым жарнақтарының клетка мөлшерінің ұлғаюын айтарлықтай белсенді ынталандырады. Цитокининдердің көмегімен бұрын тоқтап қалған ұлпалардағы өсуді ынталандыруға болатынын айта кету керек. Дара жарнақты өсімдіктердің жапырақ тіліктеріндегі клетканың өсуін цитокининмен ынталандыру жұмыстары жүзеге аспауда. Жапырақтармен қатар, цитокининдермен клетканың өсуін ынталандыру көптеген басқа обьектілердеде көрсетілген [34-35] . Бірақ цитокининдердің өсуін тежейтін жағдай да кездескен. Цитокининдер сабақтың өсуіне ауксиннің ынталандырғыш әсерін жоятындықтан, тежелу көбінесе сабақ тіліктері мен тамырда көп баяулады. Тамыр мен сабақ және жапырақ клеткаларының өсу айырмашылығы цитокининмен әсер ету кезінде ынталандырушы концентрация диапазонындағы айырмашылықпен анықталады.

Цитокининдер РНҚ өсуі үшін қажет синтезді арттырады. Олар клеткадағы РНҚ-ның аз ғана мөлшерін құрайды. Олардың құрамына мРНҚ кіруі керек. РНҚ-ның трансляциясы цитоплазмада 80 s рибосомада жүреді, нәтижесінде ферменттік ақуыздардың құрылымы ұлғаяды. Осының салдарынан фитогормондар клеткалардың өсуін және бөлінуін немесе дифференциялануға қатысты процесстерді активтендіреді. Алайда, ақуыз үшін қажет қор синтезделіп болғаннан соң, цитокинин оншалықты қажет болмайды [36] .

Тыныштық күйінің бөлінуі және тұқымның цитокининнің әсерінен өсуі. Цитокининдердің тағы бір қасиеті - олар тыныштық күйді бөліп жібере алады. Тыныштық кезеңінде тұрған өсімдіктердің мейлі ол қандай өсімдік болмасын немесе кейбір түрлердің тұқымдары болсын, төмен температураларда тұқымдарда цитокининдердің мөлшері ұлғаяды, оның өсуіне алып келеді. Сондай-ақ өсуін арттыратын цитокининнің әсері латука тұқымында байқалған. Цитокининдер өсіп-жетілуін қараңғыда қызыл түспен әсер еткенде де дәл сондай жағдайда әсер береді.

Өсімдіктердің барлық өсуі процесіне цитокининдердің әсері. Цитокининдер тек қана клеткалардың өсуіне ғана әсер етіп қоймайды, сонымен қатар өсімдіктің өсуіне де әсер етеді.

Әдебиеттегі мәліметтер бойынша, бидай мен сұлыға олардың өскіндеріне цитокининнің синтетикалық туындысы кинетинмен жауын тәрізді шашыратқанда, ол олардың құрғақ салмағына әсер еткен, өскіндері 8-12% өскен. Ал жүгерімен жүргізген тәжірибеде, кинетинді шашқаннан кейін жер үсті мүшелерінің және құрғақ салмағының өскені анықталған. Ал, дала жағдайында жүргізілген тәжірибеде цитокининнің синтетикалық туындысы 6-БАП-ы шашыратқанда, ол бидайдың бір масақ бойындағы тұқымның саны артқаны көрсетілген [37] .

Кинетинді өте аз концентрацияда кноп ертіндісіне қосып пайдаланғанда, ол күнбағыс пен үрмебұршақ өскіндерінің өсуін жылдамдатқан. Темекі өсімдігінің тамырын цитокининнің (5×10-4) ертіндісіне 1сағатқа батырып қойғанда, өсімдік жапырақтарының ұзарып өскені және құрамындағы калий мөлшерінің артқандығы анықталған. Мүмкін цитокининмен соның көмегімен алма ағашының жемістеріне әсер етіп жақсы өнім алуға болатын шығар деген болжамдар бар.

Қоршаған ортаның қолайсыз факторларына цитокининнің қорғаныш әсері. Цитокинин клеткалық ортаның әртүрлі жағымсыз әсеріне, жоғары немесе төмен температура, сусыздану, саңырауқұлақ және вирусты инфекциялар, механикалық әсерлер және әртүрлі химиялық агенттердің әсеріне тұрақтылығын қорғанышын күшейте түседі. Цитокининнің қорғану қызметі әр жағдайда әр түрлі болуы мүмкін, ол әлі жете толық зерттелмеген. Алайда, мұндай әсердің механизмі бірдей болуы ғажап емес. Мысалы, олар цитокининнің әсері структуралық, функционалдық және клеткалық әртүрлі макромолекулалық компоненттерде көрінуі әбден мүмкін. Электрондық микроскоптық зерттеулер көрсеткендей, цитокининдер клетканың әртүрлі мембрана құрамдарының деградациясын ұстап тұратындығын анықтаған. Цитокининнің көмегімен жапырақтың кесілген жеріндегі мембранды қабығының сферасындағы, соның құрамындағы гидролитикалық ферменттердің бұзылуынан және осы жолмен ақуыздың, нуклин қышқылының және липоидты плазмалық бұзылуынан сақтай алады. Сондықтан да клетканың мембранды апаратына цитокининнің әсері зор. Оның зат алмасуға да әсері бар, сондықтанда қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына қорғаныштық әсері бар. Цитокининдердің тағы бір қорғаныш қызметі өсімдікке құрғақшылық немесе жоғары температура болған жағдайда жапырақтарда қызмет атқарады, жапырақты кеуіп кетуден сақтайды. Кабузенко мен Торшенкованың жасаған жұмыстарында көрсетілген, хлорлы тұзданудың бидай мен жүгерінің тамыр жүйесіне тигізетін кері әсері, ал 6 + БАП -пен өңдегенде тамырдың түбі мен бидай және жүгері өскіндеріне оң әсер еткен. Өсіп жатқан ортаға 6БАП енгізгенде, клеткалық циклдің тамыр меристемасының цикл ұзақтығының 25%-ға қысқарғанын анықтаған [38] .

Бұл таза тұзды ортадағы өсімдікпен салыстырғанда, цитокининнің әсерінен интерфазаның ұзақтығы 28%-ға, профазаның ұзақтығы 29, 1%-ға, митоздың жүру ұзақтылығы қысқарған.

Калинин мен қызметкерлердің жұмысында алынған нәтижелер бойынша тұздану жүгері өсімдігінің құрғақ салмағын төмендететіндігі анықталған. Сондай-ақ жер асты және жер үсті мүшелерінің өсуі төмендеген. Жер үсті бөлігі бақылаумен салыстырғанда ұзындығы 55%-ға, тамырдың 45%-ға төмен болған. Құрғақ салмағы бақылау өсімдігімен салыстырғанда 50%-ға төмен болған, құрғақ салмағы 60% төмен көрсеткіш көрсеткен. Ортада 6БАП-тың болуы өсімдіктің қалпына келуіне көмектескен. NaCl + 6БАП нұсқасында сабақтың ұзындығы 40%-ға өскен, таза тұзданумен салыстырғанда, тамыр ұзындығы 25%-ға ұзарған. Шикі салмақтары 20% көтерілсе, ал құрғақ салмақтары 32% артқан. Енді бір калинин нәтижелері бойынша үш күндік өсімдіктердің тамырларындағы беолктың мөлшері төмендеген. тұзды ортадағы жүгерінің тамырындағы белок мөлшері 44%-ға төмендеген [39] .

Тұзды ортаның үстіне өсу реттегіштерін қосқанан кейін, өсімдік тамырындағы ақуыз мөлшері артқандығы байқалған. Оның әсері нақты көрінген, себебі жүгеріні өсіріп жатқан ортаға 6БАП препарат қосқанан соң, тамырдың ақуыз мөлшері 30%-ға тұзы бар ортада да, тұзсыз ортада да жоғарылағаны анықталған [40-41] .

Метаболиттердің стресс кезінде утилизация процессі негізінде пероксидаза маңызды рөл атқарады. Әсіресе H ₂ O ₂ жүргізілген көптеген тәжірибелердің негізінен дәлелденген өсірілген. Ортадағы хлорлы натрийдың болуынан тамырдағы пероксидаза активтілігі 2, 3 есе артқан. Бұл бақылау варианттындағы өсімдіктермен салыстырғанда, тұздану жағыдайындағы 6БАП -ты қолдану бұл ферменттердің активтілігін 69%-ға төмендетті. Осылайша цитокининдер өсімдіктерге ортаның қандайда болмасын қолайсыз жағдайларға оң әсері болады деп айтуға болады. Мейлі, қатты, тұзды орта болсын, темперaтура және сәулелердің әсері, сонымен қатар су стрессі немесе жоғары құрғақшылық жағдайларында да цитокинин өсімдіктерге оң әсері етеді [42] .

1. 2. 4 Цитокининдердің әсер ету механизмі

Фитогормондардың әсер ету механизмін зерттеу, өсімдік физиологтарының назарында. Фитогормондарының әсері байқалуы үшін, жануарлар сияқты, өсімдіктерде де рецепторлармен байланысуы керек. Сонда ғана фитогормондардың әсері байқалады. Сондықтанда осы клеткадағы рецепторлар туралы, фитогормондардың әсер ету механизмдерінің көрінуі жайлы сұрақтар басты назарда тұр [43] . Рецепторларды химиялық құрылым деп айту қабылданған, осы химиялық құрылымдар жоғары спецификалығы мен гормонды рецепторлы кешенмен байланыстыруға қабілетті. Олар гормонның соңғы эффектісіне қажет, клетка метаболизміндегі соңғы өзгерістерді иондайды. Цитокининдер үшін цитокининге өте ұқсас белоктар табылған. Оларды - цитокининді байланыстырушы белоктар (ЦББ) деп атады. Мұндай цитокинин байланыстырушы белоктар өсімдіктерде табылған. Қазіргі кезде бидай ұрығынан, темекі жапырағынан және жүзімнің дамып келе жатқан жемісінен бөліп алынған цитокининді байланыстырушы белоктар бар және т. б жерлерде кездесуі мүмкін [41, 44-45] .

Алайда осы байланыстырушы белоктардың функционалды рөлі әлі анықталмаған. Клеткада цитокининдер үшін арналған рецептор жалғыз ба, жоқпа әлі дәлелденбеді және гормонның әсерін анықтай ма әлі бізге белгісіз. Дәл қазіргі уақытта фитогормондардың әсер ету механизмдердің екеуі белгілі, олар генді және мембраналалы [46] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.