Құнды қағаздар рыногі туралы

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

1 ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР РЫНОГІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 4

Құнды қағаздар рыногінің ұғымы, оларды құру және басқару принциптері мен мемлекеттік реттеу негіздері . . . 4
Құнды қағаздар рыногінің инфрақұрылымы . . . 8

1. 3. Құнды қағаздарды инвестициялаудың шетелдік тәжірибесі . . . 14

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР РЫНОГІНІҢ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ . . . 30

2. 1 Қазақстандағы құнды қағаздар рыногінің қалыптасу ерекшеліктері . . . 30

2. 2 Әлемдік қаржы және экономикалық дағдарыстың жағдайында Қазақстан қор рыногінің тиімді қызмет ету бағыттары . . . 40

2. 3 Отандық құнды қағаздар рыногінің жетістіктері мен кемшіліктері . . . 46

Қорытынды . . . 50

қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 52

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі . Нарық - күрделі, әрі жан-жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет рыногінің н қамтыса, екінші жағынан қор жинау рыногінің н қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы рыногінің мен қозғалмайтын мүлік рыногінің нан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысы ұлттық экономикалық механизмді құрайды. Ал бұл механизм несиеге негізделген. Басқаша айтқанда, нарыққа қатысушы - кәсіпкерлер іскерлік шартқа қол койып, өздеріне құнды қағаз түрінде міндеттеме алады. Кәсіпкерлердің өзара жасасқан дәл осы міндеттемелері - экономикалык механизмнің тұрақтылығының кепілі. [1, 33-б. ]

Зерттеу пәні. Жалпы тұрғыдан алғанда құнды қағаздар рыногінің құнды қағаздарды шығару және айналысқа түсіру бойынша оған қатысушылар арасында туындайтын экономикалық қатынастар жиынтығы деп қарастырылады. Кез-келген нарық сияқты құнды қағаздар рыногінің - оның объектісі, субъектісі және олардың арасындағы қатынастардың бірлігі. Бұл нарықтың объектісі - құнды қағаздар, ал субъектісі - нарыққа қатысушылар. Экономикалық қатынастар - ол нарық субъектілерінің, яғни нарыққа қатысушылардың құнды қағаздармен жүргізетін кез-келген іс-әрекеті, яғни қолданыстағы шаруашылық заңнамаларына сәйкес жүргізілетін әртүрлі операциялар.

Зерттеу объектісі . Құнды қағаз рыногінің субъектілерінің қатынастары экономикалық-құқықтық механизмге негізделеді. Бүл құнды қағаздардың материалдық түрі ретінде оның маңызын дәлелдейді. Бірақ құнды қағаздардың маңызы онымен шектеліп қоймайды. Құнды қағаздар кез-келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына құйылады, яғни оларды нарық жүйесіндегі ең өміршең субъектілер ғана ала алады.

Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай құнды қағаздар қаржы институттары, қаржы рыногінің және оларды реттейтін құқықтық ережелермен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұндай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-шы жылдары егемендік алғаннан кейін кұрыла бастады. [1, 35-б. ]

Өткен жылдардың экономикалық тәжірибесі дәлелдегеніндей шар-уашылықты жетілдірудің нарықтық әдістерін қалпына келтірудің және оны одан әрі дамытудың басты құралы - құнды қағаздар екені талассыз ақиқат. Құнды қағаздар ақша түріндегі капиталға да, заттай капиталға да меншік құқығын бекітіп, тек құнды қағаздар арқылы ғана мемлекеттік меншікті акционерлік қоғамдардың, яғни жекеменшік иелері - халықтың меншігіне айналдыру мүмкін. Құнды қағаздар рыногінің нда өзіне тән қаржы институттары жүйесі қалыптасып, оларда экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады.

Қазіргі кезде Қазақстан құнды қағаздар рыногінің қалыптасу және одан әрі даму барысы мынадай: құнды қағаздарды шығарумен айналысқа түсіруді және қатысушы субъектілердің қызметін реттейтін, сондай-ақ құнды қағаздар рыногінің нда туындайтын мемлекеттік реттеу қатынастарының құрылымын анықтайтын заңнамалык негіз қалыптасты; құнды қағаздар рыногінің институционалдыұқ инфрақұрылымы, оның негізі болатын брокерлік-дилерлік фирмалар, кастодиан-банктер және зейнетақы активтерін басқару компаниясы (ЗАБК), сонымен қатар техникалық инфрақұрылымы, Орталық депозитарий және қор биржасы қызмет істеуде; Қазақстан Республикасының құнды қағаздар рыногінің әлемдік нарық жүйесімен интеграциялануда. Алайда, эмитенттердің нақты эмиссиялық белсенділігінің төмендігінен Қазақстан қор биржасы өзінің нарықта өсу деңгейіне жетті деуге болмайды. Сондықтан біртіндеп ішкі инвестициялық базаны өсіру, инвестициялау жағдайларын кеңейту және эмитенттердің қызметін мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру есебінен құнды қағаздар рыногінің н дамыту мүмкіндіктерін жалғастыру қажет.

Курстық жұмыстың мақсаты. Құнды қағаздар рыногінің н құрудың теориялық концепциясын, құнды қағаздар рыногінің даму проблемасын талдау.

Курстық жұмыстың міндеттері. Көздеген мақсатқа жету жолында шешілген міндеттер :

Бірінші бөлімде - құнды қағаздардың мәні, жіктелуі, түрлері, оларды шығару, сондай-ақ бағалы кағаздар рыногінің және оған қатысушылар туралы ұғым дәйекті түрде өңделіп баяндалды.
Екінші бөлімінде - Қазақстан Республикасында құнды қағаздар рыногінің пайда болу тарихы жан-жақты қаралып жазылған.
Үшінші бөлімінде - Қазақстан экономикасының әлемдік нарыққа интеграциялану жағдайында құнды қағаздар рыногінің экономикалық көрсеткіштері сараланған.

Бұл курстық жұмыста әртүрлі авторлардың өз кітаптарында пайдаланған, әлемдік тәжірибеде кең тараған құнды қағаздардың жіктелуі салыстырмалы түрде қарастырылып, Қазакстанда бағалы кағаздардың пайда болуы мен қор биржасының калыптасу және даму барысын шолумен толықтырылды. Сонымен қатар әлемдік қаржылық және экономикалық дағдарыстың еліміздің құнды қағаздар рыногінің на тигізген әсері талданып көрсетілді.

Курстық жұмыстың құрылымы . Курстық жұмыс кіріспе, 3 тараудан, әр тарау 3 бөлімнен (3-тарау 2 бөлімнен тұрады), қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Отандық және ресейлік әдебиеттер, ҚР статикикалық агенттігінің жылнамалары, заңнамалық актілер қолданылды.

І ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР РЫНОГІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Құнды қағаздар рыногінің ұғымы, оларды құру және басқару принциптері мен мемлекеттік реттеу негіздері

Бүгінгі таңда құнды қағаздар рыногінің көптеген сипаттамасы кездеседі. Мысалы, нарық сатып алушы мен сатушының кездесетін орны, сатып алушы мен сатушының өзара әрекетіне немесе қаржы активтерін алмастыруға қызмет ететін механизм, құнды қағаздарды шығаруға және айналысқа түсіруге байланысты экономикалық қатынастар жиынтығы және т. с. с. Келтірілген анықтамалардың барлыгы да капитал тартуды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастарды сипаттайды. Құнды қағаздар рыногінің басқа кез-келген нарықтан бір ғана айырмашылығы бар - ол ақша капиталын қалыптастыруға кызмет етеді. Болашақта ол капитал нақты тауар өндіру үшін немесе алғашқы капиталды өсіру үшін жұмсалуы мүмкін. Уақытша бос ақша қаражатын тарту мерзіміне байланысты нарық ақша рыногінің және капитал рыногінің немесе қаржы рыногінің деп бөлінеді. Ақша рыногінің на, негізінен, халықтан қысқа мерзімге (1 жылға дейін) уақытша бос қаражат тартылса, ал қаржы рыногінің нда құнды қағаздар (ақша рыногінің мен салыстырғанда) үзақ уақыт бойы айналыста жүреді. [1, 78-б. ]

Құнды қағаздар рыногінің (қор рыногінің ) - ол қаржы рыногінің құрамдас бір бөлігі. Құнды қағаздар рыногінің басқа нарықтардан өзінің айрықша тауарымен өзгешеленеді. Ол өзгеше тауар - құнды қағаздар . Олар, біріншіден, меншік белгісі, екіншіден, қарыз міндеттемесі, яғни олар бойынша табыс алу құқығы және табыс төлеу міндеттемесі пайда болады. Бұдан бұрын айтқанымыздай, бұл тауарды өз құны аз болса да, өте жоғары нарықтық бағамен сатуға болады. Құнды қағаздардың көрсетілген құны (номиналы) өте төмен болғанымен, мысалы, ол өндіріске жұмсалған нақты капиталдың белгілі бір мөлшерін көрсетеді. Егер құнды қағаздарға нарықтық сұраныс оның ұсынысынан жоғары болса, онда оның бағасы көрсетілген құннан (номиналынан) жоғары болады (керісінше де болуы мүмкін) . Бұндай нарықтық бағаның номиналдан ауытқуы, құнды қағаздардың «жалған капитал» екенін көрсетеді.

Жалған капитал - нақты капиталдың қағаз белгісі, яғни өндірістік капиталдың оқшауланып шыққан бір бөлігі (сауда, қарыз капиталдары) . [1, 82-б. ]

Құнды қағаздар ақша капиталының немесе басқа материалды құндылықтардың орнына жүретін «символы» болғандықтан оны «қордың құндылықтары» деп те атайды. Сонымен қатар, құнды қағаздар «қор инструменті немесе құралы» болып та есептеледі. Себебі тек сол кұралды пайдаланып, нақты құндылықтарға қол жеткізуге немесе сол құндылықтар бір субъектіден екіншіге ауысуына болады. Сонымен құнды қағаздар рыногінің - капитал рыногінің, яғни ақша және басқа материалдық құндылықтардың нақты қызметінің көрінісі.

Құнды қағаздар рыногінің маңызы. Экономикасы дамыған мемлекеттерде құнды қағаздардың көмегімен қосымша капитал тарту анағүрлым жеңіл. Акция және облигация сияқты негізгі құнды қағаздарды шығаруға және оларды тіркеуге 2 апта, эмиссия проспектісін шығарып және нарыққа қатысушылардың оларды талқылауына 2-4 апта, оларды сатып алу-сатуға және есеп айырысуға 2-3 апта уақыт кетеді екен. Қорытындысында 1, 5-2 ай ішінде эмитент (шығарушы) өзіне қажетті капиталды жинап, оны басқару құқығына ие болады.

Өндірісі өркендеген басқа мемлекеттерде де осындай жағдай қалыптасқан. Акциялары Франция ұлтгық қор индексіне енгізілген өнеркәсіп компаниялары өздерінің құнды қағаздармен операцияларының көп бөлігін (70%-ке дейінгі) Франциядан тыс елдерде жүргізеді. Батыс Еуропа қор нарықтарында листингтен өткен компаниялардың көпшілігі пайдасының жартысын шетелдердегі қызметінен табады. Сондай-ақ американдық компаниялардың шетелдердегі қызметінен тапқан пайдасы өте қомақты, мысалы, ол акциясына Нью-Йорк қор биржасында баға белгіленген компанияларда орташа 25-30% құрайды.

Халықаралық құнды қағаздар рыногінің, ұлттық нарық тәрізді, алғашқы және екінші нарықтардан құрылады. Алғашқы нарықта бір елдің эмитенті өзінің құнды қағаздарын басқа елде (немесе басқа елдерде) орналастырады, ал екінші нарықта арнаулы қаржы мекемелерінің делдалдық етуімен құнды қағаздарды қайта сату жүргізіледі. Бұнда екінші құнды қағаздар рыногінің нда негізгі сатып алушы және сатушы ретінде орталық және коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары және басқа да банктік емес қаржы институттары жүреді.

Сонымен құнды қағаздар рыногінің - экономикалық өрлеуді көп жағдайда қаржыландыратын ең оңай және ең қолайлы қаржы көзі. [2, 114-б. ]

Әлемдік тәжірибеде нарықтың, оның ішінде құнды қағаздар рыногінің, бірсыпыра белгілеріне, айналысқа түсетін активтер түріне, сондай-ақ олардың сатылу тәсілдеріне қарай көптеген түрлері кездеседі. Төменде әрқайсысының мазмұны қарастырылады.

Нарық географиялық белгілеріне және қоғамдық танылуына қарай:

• халықаралық және ұлттық;

• жергілікті және аймақтық нарық болып бөлінеді.

Сондай-ақ қолданылатын қаржы құралдарына байланысты нарық, мысалы, құнды қағаздардың нақты түрінің (акция, облигация, және т. б) немесе опциондар, фьючерстер, валюта рыногінің деп те бөлінеді.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде құнды қағаздарды сату тәсіліне қарай төмендегідей құнды қағаздар нарықтары дамуда. [2, 134-б. ]

- алғашқы және екінші нарық;

- ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған;

- жай және қос аукциондық нарық;

- дәстүрлі және компьютерленген нарық;

- кассалық және мерзімді нарық.

Алғашқы нарықта құнды қағаздардың жаңа шығарылғандары орналастырылады. Олардың эмитенттері корпорациялар, үкімет және жергілікті басқару органдары.

Екінші нарықта бұрын шығарылған құнды қағаздар қайта сатылады. Екінші нарық - ол барлық сатып алу және сату актілерінің жиынтығы, немесе құнды қағаздардың бүкіл айналысы кезіндегі оның бір иемденушіден басқаға ауысу формасы. [3, 45-б. ]

Ұйымдастырылған нарық - ол заңнама негізінде бекітілген ережеге сай құнды қағаздар рыногінің на кәсіби қатысушылар -делдалдар арасында нарыққа басқа қатысушылардың тапсырысы бойынша құнды қағаздардың айналысы.

Ұйымдастырылмаған нарық - ол нарыққа қатысушыларға арналған ережені сақтамай-ақ құнды қағаздардың айналысы.

Сурет-1. - Тауар саудасының биржаға дейінгі формасы. [3, 151-155-б. ]

Биржалық нарық - құнды қағаздарды қор рыногінің на саудаға түсіру, ол - әдетте, ұйымдастырылған нарық.

Биржадан тыс нарық - бұл құнды қағаздарды қор рыногінің нан тыс саудаға түсіру. Ол ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған да болуы мүмкін.

Аукциондық нарық - ол өзіне жай аукцион, голландиялық аукцион және қос аукционды біріктіретін нарық. Олар бірінен-бірі сауда ережелерінің жариялылығымен және ашықтығымен, сондай-ақ қатысушылардың өзара жарысқа түсуімен ерекшеленеді.

Жай аукциондық нарық деген қор құралдарына сұраныс жасаушы көптеген жоғары төлем қабілетті сатып алушылары бар және монополиялы жағдайдағы аздаған сатушылары бар нарық. Сатушылары аз болғандықтан және тауарларының біркелкілігінен олар қағаздарды сату туралы өздерінің ұсыныстарын алдын ала баға белгілеу бюллетеніне енгізу үшін береді. Баға белгілеу бюллетені құнды қағаздарға қызығушылық білдірген сатып алушыларға үлестіріледі. Сөйтіп олар аукционға негізгі қатысушылар болып, жүйелі түрде өз бағаларын ұсынып, қағаздарды сатып алу құқығына ие болу үшін бәсекелеседі.

1. 2 Құнды қағаздар рыногінің инфрақұрылымы

Құнды қағаздар рыногінің пайда болуы сауда және өсімқорлық (ростовщиктік) несие түрлерімен тығыз байланысты. Олар вексель және коносамент сияқты қарыз міндеттемелерінің пайда болуына әсер етті. Құнды қағаздар рыногінің одан әрі дамуы акционерлік қоғамдардың пайда болуымен және мемлекеттің эмиссиялық қызметімен байланысты. Құнды қағаздарға кең көлемде капитал жұмсау XIX ғ. ортасында өрістей бастады. Осы кезде нарыққа қатысушылар да белгілі бола бастады. Алғашқыда құнды қағаздармен жеке адамдар (трейдер - аторней) және банк қызметкерлері айналысты. Кейіннен бұл іске заңды тұлғалар да кірісті.

Бағалы қағаздар рыногінің н дамыту барысында алғашқы даулар да (оның ішінде сотқа талап қою) кездесе бастады.

Алайда, бұл кезде құнды қағаздар туралы шыққан заңдар жетілген және құнды қағаздар рыногінің құқықтық негіздерін қалыптастыру процесі аяқталды деуте болмайтын еді. Дегенмен қабылданған заңдарды пайдаланудың нәтижесінде республикада пайда болған бағалы кағаздар рыногінің н құқықтық қамтамасыз етудің жетістіктері мен кемшіліктерін анықтауға мүмкіншілік туындады. [12, 65-б. ]

Құнды қағаздар рыногінің на қатысушылар деген құнды қағаздарды сатушы, не сатып алушы, сонымен қатар олар бойынша есеп айырысуды және олардың айналымын қамтамасыз ететін жеке немесе заңды тұлғалар. Олар құнды қағаздардың айналымдылығы бойынша өзара экономикалық қатынастарға түсетін жақтар.

Сурет-2. - Биржалық сауданың нарықтық сипаттамасы. [12, 83-б. ]

Қазіргі кезде құнды қағаздар рыногінің на катысушыларды олардың нарыққа араласуына және нарықтағы позициясына қарай шартты түрде бес топқа бөлуге болады:

Бірінші топ, құнды қағаздар рыногінің на негізгі қатысушылар: мемлекет, жергілікті әкімшілік органдары, ірі ұлттық және халықаралық компаниялар. Бұндай компаниялардың халық арасында жоғары атағы бар. Сондықтан олар шығарған құнды қағаздар ешбір қиындықсыз өтеді. Нарық ол қағаздарды көп мөлшерде қабылдауға әрқашан дайын. Бұл қағаздар, әсіресе, мемлекеттік және жергілікті әкімшіліктің қағаздары, сатып алушыға жоғары табыс түсірмейді. Дегенмен, халықтың кейбір топтары (мысалы, зейнеткерлер, жалғыз басты адамдар, асыраушысынан айырылған отбасылар және с. с. табысы аздар) беретін табысы аз болсада, сенімді қағаздарға өз қаржыларын жұмсауға мүдделі. АҚШ-та оларды «көктүбірлі» («голубые корешки») деп атайды.

Екінші топ, инвестициялық институттар, немесе құнды қағаздар операциясын жүргізетін қаржы - несие институттары. Олар:

коммерциялық және инвестициялық банктер;
сақтандыру қорлары;
зейнетақы қорлары және с. с. ұйымдар.

Бұл институттардың көпшілігі әртүрлі инвесторлардың, яғни заңды және жеке тұлғалардың қаржысын біріктіріп, оларды табысты құнды қағаздарға жұмсау мүмкіндіктерін іздестіреді. Олар акцияның бақылау бумасын иемденуге немесе қаржысынан айырылып қалу қаупінен құтылу үшін өз капиталын әртүрлі шаруашылық салаларына жұмсауға ұмтылады.

Үшінші топ, жеке инвесторлар, яғни жеке адамдар, оның ішінде шағын кәсіпорындардың құнды қағаздары әрқашан қауіпті. Статистика деректері дәлелдегендей олардың 3/4 бөлігі ашылмай жатып жабылып қалады, тек 1/4 бөлігі ғана кейбір табысқа қол жеткізеді екен. Кейбір шағын кәсіпорындар табысты қызмет көрсетіп, өздерінің болашағы бар екенін дәлелдеді. Мысалы, электронды-есептегіш техникалар, ракеталар, жоғары сапалы үй заттарын және сол сияқты өнім шығаратын шағын өндірістер. Сондай-ақ кейбір шағын кәсіпорындар экспорт операцияларымен де табысты шұғылдануда (мысалы, жүннен тоқылған және теріден тігілген киімдерді, галантерея заттарын шығарушылар) . Сондықтан халықтың бірсыпыра тобы тәуекелге бел буып, жоғары дивидендтерден үміттеніп, осы кәсіпорындардың акциясын сатып алуда.

Төртінші топ, құнды қағаздар рыногінің делдалдары, яғни брокерлер мен дилерлер. Олардың қолындағы хабарлар, керекті байланыс құралдары оларға құнды қағаздармен операция жүргізуге жеңілдік береді. Дилерлер қолында өз капиталы болғасын көптеген операция жүргізеді. Дағды бойынша, дилерлер сатып алған қағаздарды өзінде көп ұстамайды. Олар нарық конъ-юнктурасы қолайлы болғанын сезсе, құнды қағаздарды сатып жібереді. Себебі олардың іс-әрекеті - алыпсатушылық.

Құнды қағаздар рыногінің негізгі сауда-саттық жұмысын қамтамасыз етіп, оның міндетін атқаратын делдалдарды кәсіби мамандар деп те атайды. Ол жұмыс баға белгілеу үщін және қажетті хабарларды тарататын компьютерлік техниканы қажет етеді. Ол үшін нарық талаптарына сай әдейі дайындалган кәсіби мамандар қажет. Олардың жалпы экономикалық, техникалық және кейбір күтпеген жағдайды шешетін психологиялық дайындықтары болуы шарт. Сонымен бірге құнды қағаздар рыногінің кәсіби мамандарының мол тәжірибесі мен олардың сезімталдығын (интуиция) да бағаламауға болмайды.

Құнды қағаздар рыногінің кәсіби мамандары:

1. Брокерлер - делдал ретінде келісімге қатынасатын адамдар. Брокер келісім жасасатын әрбір жақты табыстыруды көздейді. Брокер өкіл емес, ешбір жақтың шарттық қатынастарына қатыспайды, жекелеген тапсырмалар негізінде жұмыс істейді. Брокерге әрбір жеке келісімді жасауға арнаулы өкілеттік беріледі. Ол тек өкілеттік шегінде әрекет етуге міндетті.

2. Дилерлер - өз капиталымен келісім жасайтын делдалдар. Джобберлер - нарык конъюнктурасын бақылаушылар. Құнды қағаздар рыногінің ндағы брокерлер заңды тұлға ретінде тіркелген маманданған брокерлік фирма кызметкерлері. Батыс Еуропа мемлекеттерінде олар не жеке фирма, не акционерлік қоғам ретінде кұрылады. Жаңа егемен мемелкеттерде олар жауапкершілігі шектеулі серіктестік мекемесі болып та құрылуда. Салық төлеуден жеңілдік алу мақсатында шағын кәсіпорын ретінде тіркелгендіктен олардың жарғылық қоры өте аз болады. Дегенмен, бұл фирмалар өз капиталымен қарызға алған капиталын өсіру мақсатында клиенттер санын көбейтуге ұмтылуда. [13, 154-б. ]

Құрылымы жөнінен брокерлік фирма дирекция, әкімшілік бөлім, кеңес беретін бөлім, құнды қағаздарды сату белімі және хабарлама-техникалық бөлімінен тұрады. Шамамен фирмада 15-20 адам қызмет жасайды.

Брокерлік фирманың қызмет аясына:

Консалтинг (кеңес беру) ;

Құнды қағаздарды алғашқы нарықта орналастыру және екінші нарыкқа айналысқа түсіру;
Инвестициялық қорларды құру және оны басқару және с. с. міндеттер кіреді.

Бұлардан басқа брокерлер ақша рыногінің нда бірсыпыра ерекше қызмет көрсетеді, атап айтқанда, банктік несие алушыларға делдалдық жасау және мәмілені қамсыздандыру, оның ішінде, биржалық келісімді сақтандыру.

Брокерлер өз қызметінде мына түпкі бастамаларды басшылыққа алады:

1. Клиент брокерлік фирмамен шарт жасасқанда барлық тапсырма бойынша, оның ішінде, құнды қағаздарды қайдан сатып алу жөнінде (қор биржасынан ба, әлде биржадан тыс нарықтан ба) келісімге келеді.

2. Брокер клиенттің белгілеген сомасы шамасында әрекет жасайды. Бірақ алған тапсырма көлемінде құнды қағаздарды таңдауда өз құқығын пайдаланады.

Сурет-3. - Брокерлік фирманың құрылымы. [13, 181-б. ]

Брокер тапсырманы орындағаны туралы шартта көрсетілген уақытта клиентке хабарлап және құнды қағаздарды сатудан түскен қаржыны (өзіне делдалдық үшін келісілген сыйақы қалдырып) клиенттің есепшотына аударады.
Брокер мәмілені арнаулы кітапқа тіркеуі қажет. Клиент ол жөнінде көшірме талап етуге құқылы.
Клиент брокерге мәміледегі барлық тапсырманы уақытынан бұрын тоқтатуға үкім бере алады.

Сонымен бірге, брокерлік фирма мен клиент арасындағы келісім алғашқыда ауызша жүргізіліп, ол кейін құжатпен рәсімделгеннен соң ғана заңды күшіне енеді.

Брокерлік фирма өз клиенттерінен тапсырма алғанда олардан кепілдік беруді (әсіресе клиент сатып алушы болса) талап етеді. Кепілдік ретінде:

1. Мәміледегі бүкіл сомаға вексель берілуі;

2. Мәміленің кемі 25%-тін немесе 100%-ін құрайтын сома
брокердің шотына түсірілуі керек;