Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты ретінде

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі

Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті

А. Т. Нурпеисова

Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты ретінде

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

«050905-Әлеуметтік жұмыс» мамандығы

Алматы, 2010

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық қатынастың қазіргі жағдайларында әрбір адамның денсаулығы халық денсаулығының құрамды бөлігі ретінде, оның толыққұнды бағасын ғана емес, сонымен қатар оның мүмкіндіктерінің потенциалын анықтайтын факторға айналып отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейі өз кезегінде, елдің әлеуметтік-экономикалық, мәдени және индустриялық даму өлшемін анықтайды. Медициналық көмек көрсетудің қолжетімділігін, дер кезділігін, сапасы мен сабақтастығын қамтамасыз етуге жұмылдыратын әлеуметтік бағдарлы жүйені ұсынатын денсаулық сақтау саласы, халық әл-аухатының бірқалыпты және тұрақты жақсаруы тұрғысынан алғанда республикадағы негізгі және басымдық берілетін саланың бірі. Халық денсаулығының жай-күйi қоғамның әлеуметтiк бағдарлылығының, мемлекеттiң өз азаматтарының алдындағы жауапкершiлiк дәрежесiн сипаттайтын әлеуметтiк кепiлдiктерiнiң интегралды көрсеткiшi болып табылады. Қазақстан мемлекеттiк қалыптасуы кезеңiнде елеулi экономикалық құлдырауға ұшырап, әлеуметтiк салада, соның iшiнде кеңес уақытында құрылған және негiзiнен жұмыстың сандық көрсеткiштерiне бағдарланған медициналық ұйымдардың икемсiз жүйесiнен тұратын денсаулық сақтау жүйесiнде елеулi оңтайландыру жүргiздi.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi, осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi (соңғы үш жылда екi рет), сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары жасалды. Әлеуметтiк бағдарламада мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрi - ДДҰ) дерегi бойынша азамат денсаулығының тек 10-12%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң халық денсаулығын сақтау жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе түсуге тиiс.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді қарастыру, бүгiнгi таңда денсаулық саласын дамытып отырған негiзгi бағдарламалық жүйесін жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер анықталып шешілді:

• әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен принциптерінің маңызын ашу;
• әлеуметтік жұмыстағы халықтың денсаулығын құрайтын негізгі көрсеткіштерді анықтау;
• денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды дамыту.

Дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша мәселелерді зерттеу барысында ҚР Заңдары, Үкімет қаулылары, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиясы, ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, ХЕҰ-ның конвенциялары мен басқа да материалдары негізге алынды. Дипломдық жұмыс барысында жаппай және таңдап зерттеу, әлеуметтік зерттеу, нақты мәліметтерді топтастыру, салыстырмалы талдау, экономикалық-статистикалық талдау әдістері және басқа да әдістер қолданылды. Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді көптеген ғалымдар, медицина ғалымдары, социолог, философтар өз еңбектерінде қарастырып өткен. Шетелдік аталмыш мәселелерді шешу жолдарын ұсынған бірнеше жалпы әлеуметтік жұмыспен айналысқан зерттеушілер: Әли-Абу-ибн-Сина [1], Әл-Фараби [1, 20 бет], Абрахам Маслоу, О. Конт пен Г. Спенсер, Э. Дюркгейм, Ф. Теннис, М. Вебер, Г. Зиммель. Отандық әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесімен айналысқан зерттеушілер: Т. Рысқұлов, Шарманов Т. Ш. [2, 4], Алтынбаева Г. Ж., Досқалиев Ж. А.

Бүгiнгi күнi денсаулық сақтау жүйесiнiң жай-күйi қоғамды, мемлекеттi және саланың өзiн толық қанағаттандырады деп тұжырымдауға болмайды.

Жинақталған проблемалар денсаулық сақтау саласын басқару қағидаттарын түбегейлі қайта қарауды талап етедi. Мемлекет басшысының 2005 жылға арналған Жолдауында саланың басқару жүйесiн, денсаулық сақтау iсiн қаржыландыруды, ұсынылатын медициналық көмек берудi ұйымдастыруды, денсаулық сақтау жүйесiнiң нормативтiк базасын, саланың статистикасы мен оны ақпараттандыруды, есептілiктi оңтайландыруды жетiлдiруге, сондай-ақ қаржы ресурстарын тиiмдi пайдалану мен сатып алуды міндеттi түрде орталықсыздандыру бөлігінде байыпты өзгерiстер жүргiзу қажеттiгi көрсетiлген. Бiрiншi кезектегi мiндеттер ретінде мыналар белгiленген: негiзгi екпiндi бастапқы медициналық-санитарлық көмек (бұдан әрі БМСК) ; стационарда емдеуден амбулаториялық емдеуге көшiру; халықаралық стандарттарға, емдеу мен медициналық қызмет көрсетудiң жаңа технологиялары мен қазiргi заманғы әдiстерiне жүйелi түрде көшу; ана мен бала денсаулығын нығайту; тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып, тәуелсіз сараптау жүйесiн құру; денсаулық сақтау жүйесiн, саланың ресурстары мен қаржыландыруды басқару менеджерлерiн даярлау; әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың алдын алу, оларды диагностикалау және емдеу; денсаулық сақтау ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс компьютермен терілген 87 беттен тұрады: 13 кестемен, 8 суретпен безендірілген.

Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, алға қойылған мақсат пен міндеттер анықталса, негізгі бөлімде әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесі талданып, осы жүйедегі негізгі бағыттар көрініс табады. Қорытындыда жалпы жұмысты қорытындылай келе, автордың өз ой-тұжырымымен аяқталады.

Дипломдық жұмысты жазу барысында денсаулық сақтау жүйесіндегі отандық және шетелдік мамандардың ғылыми еңбектері, баспа бетіндегі материалдар, әдістемелік материалдар, статистикалық ақпараттар қолданылды.

1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ

ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. Әлеуметтік жұмыста денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен

принциптері

Әрбір жеке адамның денсаулығы - ол адам өміріндегі айтарлықтай орын алатын фактор болып табылады. Себебі адам денсаулығы - оның негізгі байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын қорғау мәселесі - жалпы мемлекеттің, қоғамның, әрбір азаматтың негізгі борышы. Сонымен әрбір қоғам мүшесі денсаулықты сақтау шараларын жүргізу туралы мәселелерге баса назар аударып, халықтың денсаулық сақтау мәселесінің шешілуіне белгілі бір шаралар қолданып, қоғам үшін біршама септігін тигізуі керек. Қазіргі кезде мемлекетімізде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес денсаулықты сақтау мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген, осы бағдарлама бойынша Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі жұмыс істеп отыр.

Осы арада денсаулық деген ұғымға түсінік бере кетейік. Денсаулық дегеніміз - адам организмінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Яғни, адам организмінің әрбір органы, әрбір мүшесі сол жаратылған қалпында сақталып, оның дұрыс әрі қалыпты түрде белгілі бір функцияларды атқаруы [3, 2 бет] .

Медицина тарихына сәл үңілетін болсақ, Шығыстағы ортағасырлық медицинаның өкілдері Әл-Фараби мен Ибн Синаның еңбектерінің маңызы зор. Медицина саласында үлкен маңызды болған Әл-Фарабидің «Адам дене мүшелері», «Адам дене мүшелеріне байланысты Галеннің Аристотельмен қақтығысына қарсылығы», «Жануар дене мүшелері», Ибн Синаның «Шипа», «Медицина негіздері», «Канон» еңбектерін айтуға болады [1, 19-22 бет] .

Бертін келе, халық денсаулығын сақтауға зор үлесін қосқан Т. Рысқұлов болды. Еліміз көптеген қиыншылықтарды бастан кешірді. Сол кездегі ең қасіретті жағдай - ашаршылық. Аштықпен күресуге байланысты 1918 жылы күзде Түркістан Республикасының Денсаулық сақтау халық комиссары болып Т. Рысқұлов тағайындалды. Комиссариаттың жұмысы қайта құрылып, негізгі күш-қуат халық арасында кең тараған жұқпалы ауруларды жою ісін ұйымдастыруға, дәрігерлік көмекті дұрыс жолға қоюға жұмсалды [3, 3 бет] .

Қазақстан Республикасында тәуелсiздiк жылдарында саланы реформалау қадамдары бiрнеше мәрте жасалды. Айталық, 1996-1998 жылдары денсаулық сақтау жүйесiне принциптi түрдегi жаңа екi элемент: сатып алушы мен сатушы қатынастарының және медициналық көмектiң көлемi мен сапасына байланысты сараланған еңбекақы төлемiнiң пайда болуына мүмкiндiк туғызатын денсаулық сақтауды қаржыландырудың бюджеттiк-сақтандыру моделi енгiзiлген болатын. 1999 жылдан бастап бөлінетін қаражатқа байланысты түпкiлiктi нәтижеге бағдар ұстануға мүмкіндік беретiн бағдарламалық қаржыландыру енгiзiлдi. Сонымен бiрге, реформаларды талдау көрсеткендей, олар елеулi өзгерiстерге бағытталмады, өзiнің қисынды ақырына жеткiзiлген жоқ және денсаулық сақтау жүйесіндегі жағдайды түбегейлi өзгерте алмады. Саланы басқару құрылымында соңғы жылдары болып өткен өзгерістер арасынан Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігiн қалпына келтiрудi, фармация комитетiн, фармацевтикалық және медициналық өнеркәсiп пен оның аумақтық бөлiмшелерiн, сондай-ақ бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдары мен санитарлық-эпидемиологиялық сараптама және зертханалық зерттеулер жүргiзетiн мемлекеттiк ұйымдар қызметiне бөле отырып, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау комитетiн құруды атап өту керек [3, 4 бет] .

Халықтың денсаулық жағдайы мемлекеттің өз азаматтарының алдындағы оның жауапкершілік дәрежесін көрсететін әлеуметтік бағдарлылығының біріктірілген көрсеткіші болып табылады. Дамытудың, нығайтудың және азаматтар саулығының ұзақ мерзімді бағдарлары 2030 жылға дейін Қазақстанның даму стратегиясымен 1997 жылы бекітілген болатын. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын жақсарту сала алдына қол жетімді және тиімді денсаулық сақтау жүйесін құруға бағытталған ұстанымдық жаңа міндеттерді қоюға мүмкіндік берді [6, 2 бет] .

2004 жылы Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы «Бәсекеге қабілетті Қазақстанға, бәсекеге қабілетті экономикаға, бәсекеге қабілетті ұлтқа» атты Жолдауын орындау үшін әзірленген Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Мемлекеттік бағдарлама) қабылданды. Мемлекеттік бағдарлама Қазақстан Республикасында қолжетімді сапалы, әлеуметтік-бағдарланған және экономикалық тиімді жүйені дамытуға бағытталған қажетті шаралар жиынтығын белгіледі.

Қазіргі таңда денсаулық сақтау ісін дамыту институционалдық қайта құрылу, кадр әлеуетін дамыту, сапалы медициналық қызмет ұсыну кезеңіне енеді. Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салтын қалыптастыру басым бола бастайды, бұл Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2008 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын арттыру-мемлекет саясатының басты мақсаты» атты Жолдауында көрсетілген [8, 2-3 бет] .
Соңғы жылдары мемлекет басшысының күш-жігері мен пәрменді іс-қимылдары арқасында Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалдың тұрақтанғандығы және едәуір жақсарғандығы байқалады.

Алайда, республика халқының денсаулық жағдайы мен орташа өмір сүру ұзақтығы дамыған елдердің көрсеткіштерінен (2006 жылы - 66, 1 жас) айтарлықтай артта қалған. Мысалы, Жапонияда бұл көрсеткіш қазақстандық көрсеткіштен 14 жылға жоғары. Мұндай жағдай Қазақстанда 1964 жылы 5, 7%-дан 1989 жылы 7, 6%-ға дейін және 1995 жылы 10, 2%-дан 2005 жылы 10, 4%-ға, 2008 жылы 10, 27% халықтың жалпы өлімінің үзіліссіз өсуі салдарынан болды.

Қазақстандықтардың салауатты өмір сүру жылдарында көп шығынға ұшырауы мерзімінен бұрын қайтыс болу және мүгедек болу салдарынан екендігі анықталды. 2005 жылы халықтың 1000 адамға шаққанда 231, 1 DАLҮ бірлігі шығынға ұшырады, бұл ретте толық өмір сүрмеу себептерінен 197, 4 бірлік, ал мүгедектік салдарынан 33, 7 бірлік шығынға ұшырады. Бұл дүниежүзінің дамыған елдерімен салыстырғанда анағұрлым жоғары (100 бірлік) . Айтарлықтай шығынға ұшырау қала тұрғындарының (61, 6%) және ерлердің (тиісінше 58, 4%) үлесіне тиіп отыр.

Өлімнің (86%) және аурулардың (77%) ең көп үлесі жүрек-қан тамыры аурулары, қатерлі ісіктер, созылмалы респираторлық аурулар, қант диабеті секілді әлеуметтік елеулі аурулар тобымен түсіндіріледі. Осы аурулардың негізінде темекі шегу, алкогольді тұтыну сияқты мінез-құлықтық қауіп-қатер факторлары және басқалар жатыр.

Өткізілген социологиялық зерттеулер мен скринингтік тексерулер Қазақстандағы 12 жастан асқан халық арасында темекі шегудің таралуы 22, 8%, қауіпті дозада алкогольді тұтыну - 18, 1%, дененің артық салмағы - 36, 9, оның ішінде семіру - 7, 7%, жемістер мен көкөністерді жеткілікті тұтыну 12, 3%, дене шынықтырудың төмен белсенділігі - 13, 3% құрайтынын көрсетті.

Дамыған елдер тәжірибесі бойынша салауатты өмір салтын қалыптастыру (бұдан әрі - СӨСҚ) процесін орнықтыру үшін елде алкоголь мен темекі өнімдеріне 1% салық салу жолымен ұлтты салауаттандырудың арнайы Қорын қалыптастыру ұсынылды. Алкогольді шамадан тыс тұтыну мен темекі шегуді шектеуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық саясаттың ең үлгілі болып табылатын тәжірибесі - Тайланд тәжірибесі. Темекі және алкоголь өндіруші индустриядан түсетін 2% салық түсімдері (өзіндік салық) темекі шегетіндер мен алкогольді тұтынушыларға қарсы күрес жөніндегі бюджеттік алдын алу бағдарламаларын қаржыландыратын Тайланд халқының денсаулығын сақтау жөніндегі Ұлттық Қорында шоғырландырылады. Қор қызметінің нәтижесінде темекі шегетіндер мен алкогольді тұтынушылардың саны қысқарған, сондай-ақ емдеуге арналған бюджеттік шығыстарды айтарлықтай үнемдеу байқалады [9] .

Дүниежүзілік практика денсаулыққа көмек көрсету қорлар темекіні бақылаудың тиімді құралы болып табылатындығын және дамыған елдерде де, дамушы елдерде де кеңінен пайдалануға болатындығын көрсетеді.

Қауіп-қатер факторларының көп таралуы созылмалы жұқпалы емес аурулармен (бұдан әрі - СЖА) сырқаттанушылықтың жоғары деңгейін қалыптастырды. Дәл осы аурулар, сондай-ақ жарақаттанулар, бақытсыздық жағдайлары мен уланулар Қазақстан халқы сырқаттанушылығының және өлім-жітімі құрылымының негізі болып табылады. Қазақстанның ересек халқының қан айналым жүйесі ауруларымен жалпы сырқаттанушылық деңгейі 2006 жылы 100 000 адамға шаққанда 9178, 0 жарақаттанулар мен уланулар - 3813, 4 және қатерлі ісіктер - 1687, 9 жағдайды құрады. Қан айналым жүйесінің аурулары салдарынан болатын өлім-жітім жағдайлары тиісінше 100 000 адамға шаққанда 533, 1, жарақаттану мен уланулардан - 150, 2 және қатерлі ісіктерден - 118, 6 жағдайды құрады [10, 96 бет] .

Денсаулық сақтау бюджетінің 70-80% созылмалы ауруларды емдеуге жұмсалатыны және дерттердің созылмалы түрлерінен зардап шегетін емделушілер медицина қызметінің қарқынды тұтынушылары болып табылатындығы анықталды. Ерте жастағы өлім-жітім, созылмалы аурулармен ауру немесе мүгедектік отбасы мен қоғам үшін ауыр экономикалық салдарға әкеліп соғады. Жұмыс берушілер мен қоғам жұмыс күндерін жоғалтуға, еңбек өнімділігінің төмендеуіне және кадрлардың тұрақтамауына байланысты шығын шегеді. Отбасы мен қоғам денсаулық сақтауға арналған шығындардың (тікелей және жанама) ауыртпалығын, табыстардың қысқаруын, зейнетке ерте шығудан және әлеуметтік қамтамасыз ету мен әлеуметтік жәрдем ақыға тәуелділіктен зардап шегеді. Осылайша, Ресей Федерациясында 2005 жылы жүрек ауруларына, инсультке және диабетке байланысты ұлттық табысы 11 млрд. халықаралық долларды құрады, ал 2005 - 2015 жылдарда ел 300 млрд. халықаралық долларды жоғалтты. Осыған ұқсас жағдай Қазақстанда да болуы ықтимал.

Сарапшылардың есептеулеріне сәйкес қан айналым жүйесі ауруларынан болатын өлім-жітім жағдайларын толық жою ерлердің өмір сүру ұзақтығын 13, 28 жасқа (13, 05 - қала және 13, 48 - ауыл) және әйелдердің өмір сүру ұзақтығын 18, 21 жасқа (19, 3 - қала және 17 - ауыл) өсіруге мүмкіндік берер еді. Бақытсыз жағдайлардан, уланулар мен жарақаттанулардан болатын өлім-жітімді жою тиімділігі халықтың еркек тұрғындары өмір сүру ұзақтығын 4, 23 жылға (4, 58 - қала және 3, 66 - ауыл), ал әйелдердің өмір сүру ұзақтығын 1, 43 (1, 55 - қала, 1, 21 - ауыл), ал қатерлі ісіктерді болдырмау - тиісінше 1, 6 және 1, 9 жылға ұзартуға қамтамасыз етеді [13, 22 бет] .

Артериялық гипертензияны дер кезінде анықтау және сапалы емдеу инсульт алу қауіпін 30-40% төмендетуге әкелетінін халықаралық тәжірибе көрсетеді. АҚШ-та 1972 - 1994 жылдар аралығында өткізілген кең ауқымды алдын алу шаралары кезінде жүрек - қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 2 есеге, инфарктен - 2, 5 есеге төмендетуге қол жеткізілді. Тек холестериннің орташа деңгейін, темекі шегудің таралуын және жоғары қан қысымын төмендету есебінен Финляндияда 1972 -1992 жылдарда ишемиялық жүрек ауруларынан болатын өлім-жітім жағдайлары 80% төмендетеді. Ирландияда 1985 - 2000 жылдар аралығында жүрек-қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 48, 1% төмендетуге қол жеткізілді. Алдын алу бағдарламалары бұрынғы КСРО-да жүрек-қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 41% төмендетуге мүмкіндік берді [13, 23 бет] .

Осыған байланысты Қазақстанның алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі созылмалы патологиялар мен мерзімінен бұрын болатын өлім-жітім ауыртпалығын қысқарту қажеттігі болып табылады.

Сырқаттанушылық ауыртпалығын, мерзімінен бұрын болатын өлім ауыртпалығын төмендетуге және денсаулықты нығайтуға әлемдік қауымдастықтың жоғары мүдделігін ескере келе, соңғы жылдары ДДҰ бірнеше стратегиялық құжаттар қабылдады, бұларға Қазақстан да қосылды: алкоголь бойынша Еуропалық іс-қимыл жоспары (2000), ДДҰ-ның темекіге қарсы күрес жөніндегі негіздемелік тұжырымдамасы (2003), Балалардың өмір сүру жағдайлары мен денсаулығын жақсарту жөніндегі Хельсинки Декларациясы және іс-қимыл жоспары (2004), Тамақтану, дене шынықтыру белсенділігі және денсаулық саласындағы ғаламдық стратегия (2004), Ғаламдық жағдайда денсаулықты нығайту жөніндегі Бангкок декларациясы (2005), Жұқпалы емес аурулардың алдын алу мен оларға қарсы күрестің Еуропалық стратегиясы (2006), Семіздікпен күрес жөніндегі Еуропалық Хартия (2006) .

Бұл құжаттар елдерге халықтың денсаулығын сақтау мен нығайту жөніндегі тиімді кешенді бағдарламаларды әзірлеу мен жүзеге асыруға мынадай мақсатта белсенді ықпал етуді ұсынады:

1) әрбір жеке тұлғаның толық денсаулық әлеуетін оған қатысты экономиканың барлық секторларын қамти отырып, қауіп-қатер факторларының денсаулыққа әсерін төмендету жөніндегі мемлекеттік саясатты әзірлеуге үкіметтің жауапкершілігі;

2) салауатты өмір салтының пайдасына шешімдер қабылдау үшін жағдайлар жасау;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс