Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты ретінде
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Әлеуметтік жұмыстың халық денсаулығын сақтаудағы атқаратын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТА ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік жұмыстағы халық денсаулығын құрайтын негізгі көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.2 Халықтың денсаулығын анықтайтын негізгі факторлар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
3 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК БАҒЫТТАР
3.1 Денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.2 Салауатты өмір салтын қалыптастыру арқылы халықтың денсаулығын сақтау жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 87
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Әлеуметтік жұмыстың халық денсаулығын сақтаудағы атқаратын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТА ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік жұмыстағы халық денсаулығын құрайтын негізгі көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.2 Халықтың денсаулығын анықтайтын негізгі факторлар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
3 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК БАҒЫТТАР
3.1 Денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.2 Салауатты өмір салтын қалыптастыру арқылы халықтың денсаулығын сақтау жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 87
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық қатынастың қазіргі жағдайларында әрбір адамның денсаулығы халық денсаулығының құрамды бөлігі ретінде, оның толыққұнды бағасын ғана емес, сонымен қатар оның мүмкіндіктерінің потенциалын анықтайтын факторға айналып отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейі өз кезегінде, елдің әлеуметтік-экономикалық, мәдени және индустриялық даму өлшемін анықтайды. Медициналық көмек көрсетудің қолжетімділігін, дер кезділігін, сапасы мен сабақтастығын қамтамасыз етуге жұмылдыратын әлеуметтік бағдарлы жүйені ұсынатын денсаулық сақтау саласы, халық әл-аухатының бірқалыпты және тұрақты жақсаруы тұрғысынан алғанда республикадағы негізгі және басымдық берілетін саланың бірі. Халық денсаулығының жай-күйi қоғамның әлеуметтiк бағдарлылығының, мемлекеттiң өз азаматтарының алдындағы жауапкершiлiк дәрежесiн сипаттайтын әлеуметтiк кепiлдiктерiнiң интегралды көрсеткiшi болып табылады. Қазақстан мемлекеттiк қалыптасуы кезеңiнде елеулi экономикалық құлдырауға ұшырап, әлеуметтiк салада, соның iшiнде кеңес уақытында құрылған және негiзiнен жұмыстың сандық көрсеткiштерiне бағдарланған медициналық ұйымдардың икемсiз жүйесiнен тұратын денсаулық сақтау жүйесiнде елеулi оңтайландыру жүргiздi.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi, осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi (соңғы үш жылда екi рет), сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары жасалды. Әлеуметтiк бағдарламада мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрi - ДДҰ) дерегi бойынша азамат денсаулығының тек 10-12%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң халық денсаулығын сақтау жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе түсуге тиiс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді қарастыру, бүгiнгi таңда денсаулық саласын дамытып отырған негiзгi бағдарламалық жүйесін жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер анықталып шешілді:
• әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен принциптерінің маңызын ашу;
• әлеуметтік жұмыстағы халықтың денсаулығын құрайтын негізгі көрсеткіштерді анықтау;
• денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды дамыту.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi, осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi (соңғы үш жылда екi рет), сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары жасалды. Әлеуметтiк бағдарламада мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрi - ДДҰ) дерегi бойынша азамат денсаулығының тек 10-12%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң халық денсаулығын сақтау жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе түсуге тиiс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді қарастыру, бүгiнгi таңда денсаулық саласын дамытып отырған негiзгi бағдарламалық жүйесін жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер анықталып шешілді:
• әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен принциптерінің маңызын ашу;
• әлеуметтік жұмыстағы халықтың денсаулығын құрайтын негізгі көрсеткіштерді анықтау;
• денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды дамыту.
1 Шығыстағы ортағасырлық медицина: Әл-Фараби мен Ибн-Синадағы шипа ілімі/ Жолдыбаева С.Ә., Қабылова А.С. //Философия. Мәдениет. Ойлау – Алматы: Қазақ университеті. 2008 – 19-23 бет.
2 Салауатты өмір / Шарманов Т. // Жалын. 2007, №9 – 2-8 бет.
3 Халық денсаулығы – Отанның денсаулығы // Атамекен-Ай. 2007, №2 – 2-4 бет.
4 Мақсат: сырқатсыз ұзақ өмір. Салауатты өмір салтынан ауру-сырқаусыз ұзақ ғұмыр кешу / Шарманов Т. // Қазақ батырлары. 2007, қаңтар – 14-15 бет.
5 Павленок. П.Ф. «Теория: история и методика социальной работы». Москва, 2003 г.
6 Қарағусова Г. «Әлеуметтік көмектің әлеуеті әлсіремейді» // Егемен Қазақстан. 2006, 1 қантар.
7 Холостова Е.И., Дементьева Н.Ф. «Социальная ребилитация»-Учебное пособие. – 3-е изд. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2004г.
8 Халықтың денсаулығы – ең басты қазына /С. Ысқақова, О.Дәуіт, Ғ.Елшібай // Жас Алаш. 2009, 29 қыркүйек – 2-3 бет.
9 Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Ел Президенті Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2006, 1 наурыз.
10 Әлеуметтік қорғау және денсаулық мәселесі // Ақиқат. 2009, №4 – 96-98 бет.
11 Технология социального обслуживания населения /Под.ред.Н.Г.Попова, Е.И.Холостовой. М., 2000ж.
12 Қазақстан Республикасының Заңы «ҚР мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» // Егемен Қазақстан. 2005, 26 сәуір.
13 Атаулы көмек: оның бүгіні мен болашағы // Егемен Қазақстан. 2007 ж., 10 қазан.
14 Кудеринова М.К. «Салауатты өмір салты – денсаулықты жақсартудың негізгі жолы»/ Қарағанды: Болашақ-баспа, 2010 – 384-387 бет.
15 Калыкулов К.М. «Нарық жағдайында денсаулық сақтау саласын жақсартудың экономикалық тетіктері» - Автореферат, Түркістан. 2005 – 31 бет.
16 Нұрмұханбетова Р.Н. «Қазақстан Республикасының қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы профилактиканың қалыптасуы және дамуы» - Автореферат, Алматы. 2009 – 46 бет.
17 Демографический ежегодник Казахстана, 2009ж.
18 Қауашев С.Қ., Саимова Р.У. «Қоршаған ортаның экологиясы және адам денсаулығы» // Алматы: ҚазНТУ. 2007 – 170-172 бет.
19 Жәрдемақылар мен жеңілдіктер //Астана хабары. 2005, 4 қыркүйек.
20 Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан 2030: барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы, 1998ж.
21 Кожамкулова Л.Т., Демеуова М.Е. «Әлеуметтік жұмыстағы қайырымдылық рөлі» / Алматы: Қазақ университеті. 2006ж.
22 Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі. ҚР Кодексі// Егемен Қазақстан. 2009 – 29 қыркүйек, (№315/318) – 8-13 бет.
23 Халықтың денсаулығы - өлшеусіз байлық // Егемен Қазақстан. 2008 – 31 мамыр, (№160-161) – 1-4 бет.
24 Мүгедектерді оңалтудың 2002-2005 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары: 2003ж. 15 қаңтардағы №20 қаулысымен бекітілген.
25 Кенжебай Т. Жәрдемақылар мен жеңілдіктер /Астана хабары. 2007 – 4 қыркүйек.
26 «Қазақстан бүгін»: Ақпараттық-сараптама жинағы. ҚР-ң статистика Агенттігімен дайындалған. К.С.Абдиеваның редакторлығымен. Алматы «Интелл сервис» ЖШС. 2008 - 261 бет.
27 Дені сау ұрпақ - отанымыздың тірегі/ И. Бәкішева // Заң газеті. - 2007. - 12 сәуір (№55). - 1 б.
28 Оңалбеков Қ.Т. «Жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай психиатриялық қызметті ұйымдастыруды жетілдірудің ғылыми негіздері» - Автореферат. Шымкент, 2006 – 22 бет.
29 О социально-демографических аспектах /Экономика и статистика, №1, 2008 ж.
30 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсандағы № 1245 қаулысымен бекітілген 2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» бағдарламасы.
31 «Бірыңғай жүйе тиімді ме?» / Әлімханқызы Д. // Президент және халық. 2010 – 9 сәуір, (№ 13) – 4 бет.
32 Самиева Г.Т., Темиргалиева А.С. «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік басқарудың мәселелері және жетілдіру жолдары» // Семей, 2009 – 3-5 маусым, 130-133 бет.
33 Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Салауатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы/ Ел Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы.
34 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары// Астана. 2008 – 29 тамыз.
35 «2005-2010 жылдарға арналған Салауатты өмір салтын қалыптастыру бағдарламасы» / 2004 – 19 наурыз.
36 «Денсаулық сақтау саласын қайта жаңғырту немесе бірыңғай жүйенің ыңғайлылығы неде?»/ Ш.Досан// Астана ақшамы. 2010 – 30 қаңтар, (№10) – 7 бет.
37 «Ал 100 аурухананың жағдайы былай...»/ Досқалиев Ж.// Егемен Қазақстан. 2008 – 31 желтоқсан, (№426-428) – 6 бет.
2 Салауатты өмір / Шарманов Т. // Жалын. 2007, №9 – 2-8 бет.
3 Халық денсаулығы – Отанның денсаулығы // Атамекен-Ай. 2007, №2 – 2-4 бет.
4 Мақсат: сырқатсыз ұзақ өмір. Салауатты өмір салтынан ауру-сырқаусыз ұзақ ғұмыр кешу / Шарманов Т. // Қазақ батырлары. 2007, қаңтар – 14-15 бет.
5 Павленок. П.Ф. «Теория: история и методика социальной работы». Москва, 2003 г.
6 Қарағусова Г. «Әлеуметтік көмектің әлеуеті әлсіремейді» // Егемен Қазақстан. 2006, 1 қантар.
7 Холостова Е.И., Дементьева Н.Ф. «Социальная ребилитация»-Учебное пособие. – 3-е изд. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2004г.
8 Халықтың денсаулығы – ең басты қазына /С. Ысқақова, О.Дәуіт, Ғ.Елшібай // Жас Алаш. 2009, 29 қыркүйек – 2-3 бет.
9 Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Ел Президенті Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2006, 1 наурыз.
10 Әлеуметтік қорғау және денсаулық мәселесі // Ақиқат. 2009, №4 – 96-98 бет.
11 Технология социального обслуживания населения /Под.ред.Н.Г.Попова, Е.И.Холостовой. М., 2000ж.
12 Қазақстан Республикасының Заңы «ҚР мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» // Егемен Қазақстан. 2005, 26 сәуір.
13 Атаулы көмек: оның бүгіні мен болашағы // Егемен Қазақстан. 2007 ж., 10 қазан.
14 Кудеринова М.К. «Салауатты өмір салты – денсаулықты жақсартудың негізгі жолы»/ Қарағанды: Болашақ-баспа, 2010 – 384-387 бет.
15 Калыкулов К.М. «Нарық жағдайында денсаулық сақтау саласын жақсартудың экономикалық тетіктері» - Автореферат, Түркістан. 2005 – 31 бет.
16 Нұрмұханбетова Р.Н. «Қазақстан Республикасының қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы профилактиканың қалыптасуы және дамуы» - Автореферат, Алматы. 2009 – 46 бет.
17 Демографический ежегодник Казахстана, 2009ж.
18 Қауашев С.Қ., Саимова Р.У. «Қоршаған ортаның экологиясы және адам денсаулығы» // Алматы: ҚазНТУ. 2007 – 170-172 бет.
19 Жәрдемақылар мен жеңілдіктер //Астана хабары. 2005, 4 қыркүйек.
20 Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан 2030: барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы, 1998ж.
21 Кожамкулова Л.Т., Демеуова М.Е. «Әлеуметтік жұмыстағы қайырымдылық рөлі» / Алматы: Қазақ университеті. 2006ж.
22 Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі. ҚР Кодексі// Егемен Қазақстан. 2009 – 29 қыркүйек, (№315/318) – 8-13 бет.
23 Халықтың денсаулығы - өлшеусіз байлық // Егемен Қазақстан. 2008 – 31 мамыр, (№160-161) – 1-4 бет.
24 Мүгедектерді оңалтудың 2002-2005 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары: 2003ж. 15 қаңтардағы №20 қаулысымен бекітілген.
25 Кенжебай Т. Жәрдемақылар мен жеңілдіктер /Астана хабары. 2007 – 4 қыркүйек.
26 «Қазақстан бүгін»: Ақпараттық-сараптама жинағы. ҚР-ң статистика Агенттігімен дайындалған. К.С.Абдиеваның редакторлығымен. Алматы «Интелл сервис» ЖШС. 2008 - 261 бет.
27 Дені сау ұрпақ - отанымыздың тірегі/ И. Бәкішева // Заң газеті. - 2007. - 12 сәуір (№55). - 1 б.
28 Оңалбеков Қ.Т. «Жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай психиатриялық қызметті ұйымдастыруды жетілдірудің ғылыми негіздері» - Автореферат. Шымкент, 2006 – 22 бет.
29 О социально-демографических аспектах /Экономика и статистика, №1, 2008 ж.
30 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсандағы № 1245 қаулысымен бекітілген 2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» бағдарламасы.
31 «Бірыңғай жүйе тиімді ме?» / Әлімханқызы Д. // Президент және халық. 2010 – 9 сәуір, (№ 13) – 4 бет.
32 Самиева Г.Т., Темиргалиева А.С. «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік басқарудың мәселелері және жетілдіру жолдары» // Семей, 2009 – 3-5 маусым, 130-133 бет.
33 Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Салауатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы/ Ел Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы.
34 Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары// Астана. 2008 – 29 тамыз.
35 «2005-2010 жылдарға арналған Салауатты өмір салтын қалыптастыру бағдарламасы» / 2004 – 19 наурыз.
36 «Денсаулық сақтау саласын қайта жаңғырту немесе бірыңғай жүйенің ыңғайлылығы неде?»/ Ш.Досан// Астана ақшамы. 2010 – 30 қаңтар, (№10) – 7 бет.
37 «Ал 100 аурухананың жағдайы былай...»/ Досқалиев Ж.// Егемен Қазақстан. 2008 – 31 желтоқсан, (№426-428) – 6 бет.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 95 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 95 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
А.Т. Нурпеисова
Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты ретінде
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050905-Әлеуметтік жұмыс мамандығы
Алматы, 2010
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Қорғауға жіберілді
Экономиканы мемлекеттік реттеу кафедрасының меңгерушісі: э.ғ.д.,
профессор
_________Маянлаева Г. И.
№__ хаттама ___ _____ 2010ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты
ретінде
050905-Әлеуметтік жұмыс мамандығы
Орындаған:
4 курс, 413 топ студенті
__________________________
Нурпеисова А.Т.
Ғылыми жетекші: м.ғ.д., профессор
___________________________
Алмабаев Ы. А.
Алматы, 2010
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің
мақсаттары мен 5
принциптері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ..
1.2 Әлеуметтік жұмыстың халық денсаулығын сақтаудағы
атқаратын 20
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..
2 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТА ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік жұмыстағы халық денсаулығын құрайтын негізгі
көрсеткіштер ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .26
... ... ... ... ... ... .
2.2 Халықтың денсаулығын анықтайтын негізгі факторлар
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК БАҒЫТТАР
3.1 Денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары 55
және оларды
дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
3.2 Салауатты өмір салтын қалыптастыру арқылы халықтың
денсаулығын сақтау 69
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
ҚОРЫТЫНДЫ 85
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 87
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық
қатынастың қазіргі жағдайларында әрбір адамның денсаулығы халық
денсаулығының құрамды бөлігі ретінде, оның толыққұнды бағасын ғана емес,
сонымен қатар оның мүмкіндіктерінің потенциалын анықтайтын факторға айналып
отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейі өз кезегінде, елдің әлеуметтік-
экономикалық, мәдени және индустриялық даму өлшемін анықтайды. Медициналық
көмек көрсетудің қолжетімділігін, дер кезділігін, сапасы мен сабақтастығын
қамтамасыз етуге жұмылдыратын әлеуметтік бағдарлы жүйені ұсынатын денсаулық
сақтау саласы, халық әл-аухатының бірқалыпты және тұрақты жақсаруы
тұрғысынан алғанда республикадағы негізгі және басымдық берілетін саланың
бірі. Халық денсаулығының жай-күйi қоғамның әлеуметтiк бағдарлылығының,
мемлекеттiң өз азаматтарының алдындағы жауапкершiлiк дәрежесiн сипаттайтын
әлеуметтiк кепiлдiктерiнiң интегралды көрсеткiшi болып табылады. Қазақстан
мемлекеттiк қалыптасуы кезеңiнде елеулi экономикалық құлдырауға ұшырап,
әлеуметтiк салада, соның iшiнде кеңес уақытында құрылған және негiзiнен
жұмыстың сандық көрсеткiштерiне бағдарланған медициналық ұйымдардың икемсiз
жүйесiнен тұратын денсаулық сақтау жүйесiнде елеулi оңтайландыру жүргiздi.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi,
осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi (соңғы
үш жылда екi рет), сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары
жасалды. Әлеуметтiк бағдарламада мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына
елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрi - ДДҰ) дерегi бойынша
азамат денсаулығының тек 10-12%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына
байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң халық денсаулығын сақтау
жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе
түсуге тиiс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау
жүйесіндегі мәселелерді қарастыру, бүгiнгi таңда денсаулық саласын дамытып
отырған негiзгi бағдарламалық жүйесін жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа
жету үшін төмендегідей міндеттер анықталып шешілді:
• әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен
принциптерінің маңызын ашу;
• әлеуметтік жұмыстағы халықтың денсаулығын құрайтын негізгі
көрсеткіштерді анықтау;
• денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды
дамыту.
Дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша мәселелерді зерттеу барысында ҚР
Заңдары, Үкімет қаулылары, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиясы, ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, ХЕҰ-ның
конвенциялары мен басқа да материалдары негізге алынды. Дипломдық жұмыс
барысында жаппай және таңдап зерттеу, әлеуметтік зерттеу, нақты
мәліметтерді топтастыру, салыстырмалы талдау, экономикалық-статистикалық
талдау әдістері және басқа да әдістер қолданылды. Әлеуметтік жұмыстағы
денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді көптеген ғалымдар, медицина
ғалымдары, социолог, философтар өз еңбектерінде қарастырып өткен. Шетелдік
аталмыш мәселелерді шешу жолдарын ұсынған бірнеше жалпы әлеуметтік жұмыспен
айналысқан зерттеушілер: Әли-Абу-ибн-Сина [1], Әл-Фараби [1,20 бет],
Абрахам Маслоу, О. Конт пен Г.Спенсер, Э.Дюркгейм, Ф.Теннис, М.Вебер,
Г.Зиммель. Отандық әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесімен
айналысқан зерттеушілер: Т.Рысқұлов, Шарманов Т.Ш. [2,4], Алтынбаева Г.Ж.,
Досқалиев Ж.А.
Бүгiнгi күнi денсаулық сақтау жүйесiнiң жай-күйi қоғамды, мемлекеттi
және саланың өзiн толық қанағаттандырады деп тұжырымдауға болмайды.
Жинақталған проблемалар денсаулық сақтау саласын басқару қағидаттарын
түбегейлі қайта қарауды талап етедi. Мемлекет басшысының 2005 жылға
арналған Жолдауында саланың басқару жүйесiн, денсаулық сақтау iсiн
қаржыландыруды, ұсынылатын медициналық көмек берудi ұйымдастыруды,
денсаулық сақтау жүйесiнiң нормативтiк базасын, саланың статистикасы мен
оны ақпараттандыруды, есептілiктi оңтайландыруды жетiлдiруге, сондай-ақ
қаржы ресурстарын тиiмдi пайдалану мен сатып алуды міндеттi түрде
орталықсыздандыру бөлігінде байыпты өзгерiстер жүргiзу қажеттiгi
көрсетiлген. Бiрiншi кезектегi мiндеттер ретінде мыналар
белгiленген: негiзгi екпiндi бастапқы медициналық-санитарлық көмек (бұдан
әрі БМСК); стационарда емдеуден амбулаториялық емдеуге көшiру; халықаралық
стандарттарға, емдеу мен медициналық қызмет көрсетудiң жаңа технологиялары
мен қазiргi заманғы әдiстерiне жүйелi түрде көшу; ана мен бала денсаулығын
нығайту; тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып, тәуелсіз сараптау жүйесiн
құру; денсаулық сақтау жүйесiн, саланың ресурстары мен қаржыландыруды
басқару менеджерлерiн даярлау; әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың алдын
алу, оларды диагностикалау және емдеу; денсаулық сақтау ұйымдарының
материалдық-техникалық базасын нығайту.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды
және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс компьютермен терілген
87 беттен тұрады: 13 кестемен, 8 суретпен безендірілген.
Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, алға қойылған мақсат
пен міндеттер анықталса, негізгі бөлімде әлеуметтік жұмыстағы денсаулық
сақтау жүйесі талданып, осы жүйедегі негізгі бағыттар көрініс табады.
Қорытындыда жалпы жұмысты қорытындылай келе, автордың өз ой-тұжырымымен
аяқталады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында денсаулық сақтау жүйесіндегі отандық
және шетелдік мамандардың ғылыми еңбектері, баспа бетіндегі материалдар,
әдістемелік материалдар, статистикалық ақпараттар қолданылды.
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ
ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. Әлеуметтік жұмыста денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен
принциптері
Әрбір жеке адамның денсаулығы — ол адам өміріндегі айтарлықтай орын
алатын фактор болып табылады. Себебі адам денсаулығы — оның негізгі
байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын қорғау мәселесі — жалпы
мемлекеттің, қоғамның, әрбір азаматтың негізгі борышы. Сонымен әрбір қоғам
мүшесі денсаулықты сақтау шараларын жүргізу туралы мәселелерге баса назар
аударып, халықтың денсаулық сақтау мәселесінің шешілуіне белгілі бір
шаралар қолданып, қоғам үшін біршама септігін тигізуі керек. Қазіргі кезде
мемлекетімізде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес денсаулықты
сақтау мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген, осы
бағдарлама бойынша Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау ісі жөніндегі
агенттігі жұмыс істеп отыр.
Осы арада денсаулық деген ұғымға түсінік бере кетейік. Денсаулық
дегеніміз — адам организмінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Яғни, адам
организмінің әрбір органы, әрбір мүшесі сол жаратылған қалпында сақталып,
оның дұрыс әрі қалыпты түрде белгілі бір функцияларды атқаруы [3, 2 бет].
Медицина тарихына сәл үңілетін болсақ, Шығыстағы ортағасырлық медицинаның
өкілдері Әл-Фараби мен Ибн Синаның еңбектерінің маңызы зор. Медицина
саласында үлкен маңызды болған Әл-Фарабидің Адам дене мүшелері, Адам
дене мүшелеріне байланысты Галеннің Аристотельмен қақтығысына қарсылығы,
Жануар дене мүшелері, Ибн Синаның Шипа, Медицина негіздері, Канон
еңбектерін айтуға болады [1, 19-22 бет].
Бертін келе, халық денсаулығын сақтауға зор үлесін қосқан Т. Рысқұлов
болды. Еліміз көптеген қиыншылықтарды бастан кешірді. Сол кездегі ең
қасіретті жағдай – ашаршылық. Аштықпен күресуге байланысты 1918 жылы күзде
Түркістан Республикасының Денсаулық сақтау халық комиссары болып Т.
Рысқұлов тағайындалды. Комиссариаттың жұмысы қайта құрылып, негізгі күш-
қуат халық арасында кең тараған жұқпалы ауруларды жою ісін ұйымдастыруға,
дәрігерлік көмекті дұрыс жолға қоюға жұмсалды [3, 3 бет].
Қазақстан Республикасында тәуелсiздiк жылдарында саланы реформалау
қадамдары бiрнеше мәрте жасалды. Айталық, 1996-1998 жылдары денсаулық
сақтау жүйесiне принциптi түрдегi жаңа екi элемент: сатып алушы мен сатушы
қатынастарының және медициналық көмектiң көлемi мен сапасына байланысты
сараланған еңбекақы төлемiнiң пайда болуына мүмкiндiк туғызатын денсаулық
сақтауды қаржыландырудың бюджеттiк-сақтандыру моделi енгiзiлген болатын.
1999 жылдан бастап бөлінетін қаражатқа байланысты түпкiлiктi нәтижеге
бағдар ұстануға мүмкіндік беретiн бағдарламалық қаржыландыру енгiзiлдi.
Сонымен бiрге, реформаларды талдау көрсеткендей, олар елеулi өзгерiстерге
бағытталмады, өзiнің қисынды ақырына жеткiзiлген жоқ және денсаулық сақтау
жүйесіндегі жағдайды түбегейлi өзгерте алмады. Саланы басқару құрылымында
соңғы жылдары болып өткен өзгерістер арасынан Қазақстан Республикасының
Денсаулық сақтау министрлігiн қалпына келтiрудi, фармация комитетiн,
фармацевтикалық және медициналық өнеркәсiп пен оның аумақтық бөлiмшелерiн,
сондай-ақ бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттiк
санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдары мен санитарлық-
эпидемиологиялық сараптама және зертханалық зерттеулер жүргiзетiн
мемлекеттiк ұйымдар қызметiне бөле отырып, мемлекеттiк санитарлық-
эпидемиологиялық қадағалау комитетiн құруды атап өту керек [3, 4 бет].
Халықтың денсаулық жағдайы мемлекеттің өз азаматтарының алдындағы оның
жауапкершілік дәрежесін көрсететін әлеуметтік бағдарлылығының біріктірілген
көрсеткіші болып табылады. Дамытудың, нығайтудың және азаматтар саулығының
ұзақ мерзімді бағдарлары 2030 жылға дейін Қазақстанның даму стратегиясымен
1997 жылы бекітілген болатын. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын
жақсарту сала алдына қол жетімді және тиімді денсаулық сақтау жүйесін
құруға бағытталған ұстанымдық жаңа міндеттерді қоюға мүмкіндік берді [6, 2
бет].
2004 жылы Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы
Бәсекеге қабілетті Қазақстанға, бәсекеге қабілетті экономикаға, бәсекеге
қабілетті ұлтқа атты Жолдауын орындау үшін әзірленген Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Мемлекеттік
бағдарлама) қабылданды. Мемлекеттік бағдарлама Қазақстан Республикасында
қолжетімді сапалы, әлеуметтік-бағдарланған және экономикалық тиімді жүйені
дамытуға бағытталған қажетті шаралар жиынтығын белгіледі.
Қазіргі таңда денсаулық сақтау ісін дамыту институционалдық қайта
құрылу, кадр әлеуетін дамыту, сапалы медициналық қызмет ұсыну кезеңіне
енеді. Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салтын қалыптастыру басым
бола бастайды, бұл Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2008 жылғы 6
ақпандағы Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын арттыру-мемлекет саясатының
басты мақсаты атты Жолдауында көрсетілген [8,2-3 бет].
Соңғы жылдары мемлекет басшысының күш-жігері мен пәрменді іс-қимылдары
арқасында Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалдың тұрақтанғандығы
және едәуір жақсарғандығы байқалады.
Алайда, республика халқының денсаулық жағдайы мен орташа өмір сүру
ұзақтығы дамыған елдердің көрсеткіштерінен (2006 жылы - 66,1 жас)
айтарлықтай артта қалған. Мысалы, Жапонияда бұл көрсеткіш қазақстандық
көрсеткіштен 14 жылға жоғары. Мұндай жағдай Қазақстанда 1964 жылы 5,7%-дан
1989 жылы 7,6%-ға дейін және 1995 жылы 10,2%-дан 2005 жылы 10,4%-ға, 2008
жылы 10,27% халықтың жалпы өлімінің үзіліссіз өсуі салдарынан болды.
Қазақстандықтардың салауатты өмір сүру жылдарында көп шығынға ұшырауы
мерзімінен бұрын қайтыс болу және мүгедек болу салдарынан екендігі
анықталды. 2005 жылы халықтың 1000 адамға шаққанда 231,1 DАLҮ бірлігі
шығынға ұшырады, бұл ретте толық өмір сүрмеу себептерінен 197,4 бірлік, ал
мүгедектік салдарынан 33,7 бірлік шығынға ұшырады. Бұл дүниежүзінің дамыған
елдерімен салыстырғанда анағұрлым жоғары (100 бірлік). Айтарлықтай шығынға
ұшырау қала тұрғындарының (61,6%) және ерлердің (тиісінше 58,4%) үлесіне
тиіп отыр.
Өлімнің (86%) және аурулардың (77%) ең көп үлесі жүрек-қан тамыры
аурулары, қатерлі ісіктер, созылмалы респираторлық аурулар, қант диабеті
секілді әлеуметтік елеулі аурулар тобымен түсіндіріледі. Осы аурулардың
негізінде темекі шегу, алкогольді тұтыну сияқты мінез-құлықтық қауіп-қатер
факторлары және басқалар жатыр.
Өткізілген социологиялық зерттеулер мен скринингтік тексерулер
Қазақстандағы 12 жастан асқан халық арасында темекі шегудің таралуы 22,8%,
қауіпті дозада алкогольді тұтыну - 18,1%, дененің артық салмағы - 36,9,
оның ішінде семіру - 7,7%, жемістер мен көкөністерді жеткілікті тұтыну
12,3%, дене шынықтырудың төмен белсенділігі - 13,3% құрайтынын көрсетті.
Дамыған елдер тәжірибесі бойынша салауатты өмір салтын қалыптастыру
(бұдан әрі - СӨСҚ) процесін орнықтыру үшін елде алкоголь мен темекі
өнімдеріне 1% салық салу жолымен ұлтты салауаттандырудың арнайы Қорын
қалыптастыру ұсынылды. Алкогольді шамадан тыс тұтыну мен темекі шегуді
шектеуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық саясаттың ең үлгілі болып
табылатын тәжірибесі - Тайланд тәжірибесі. Темекі және алкоголь өндіруші
индустриядан түсетін 2% салық түсімдері (өзіндік салық) темекі шегетіндер
мен алкогольді тұтынушыларға қарсы күрес жөніндегі бюджеттік алдын алу
бағдарламаларын қаржыландыратын Тайланд халқының денсаулығын сақтау
жөніндегі Ұлттық Қорында шоғырландырылады. Қор қызметінің нәтижесінде
темекі шегетіндер мен алкогольді тұтынушылардың саны қысқарған, сондай-ақ
емдеуге арналған бюджеттік шығыстарды айтарлықтай үнемдеу байқалады [9].
Дүниежүзілік практика денсаулыққа көмек көрсету қорлар темекіні
бақылаудың тиімді құралы болып табылатындығын және дамыған елдерде де,
дамушы елдерде де кеңінен пайдалануға болатындығын көрсетеді.
Қауіп-қатер факторларының көп таралуы созылмалы жұқпалы емес аурулармен
(бұдан әрі - СЖА) сырқаттанушылықтың жоғары деңгейін қалыптастырды. Дәл осы
аурулар, сондай-ақ жарақаттанулар, бақытсыздық жағдайлары мен уланулар
Қазақстан халқы сырқаттанушылығының және өлім-жітімі құрылымының негізі
болып табылады. Қазақстанның ересек халқының қан айналым жүйесі ауруларымен
жалпы сырқаттанушылық деңгейі 2006 жылы 100 000 адамға шаққанда 9178,0
жарақаттанулар мен уланулар - 3813,4 және қатерлі ісіктер - 1687,9 жағдайды
құрады. Қан айналым жүйесінің аурулары салдарынан болатын өлім-жітім
жағдайлары тиісінше 100 000 адамға шаққанда 533,1, жарақаттану мен
уланулардан - 150,2 және қатерлі ісіктерден - 118,6 жағдайды құрады [10, 96
бет].
Денсаулық сақтау бюджетінің 70-80% созылмалы ауруларды емдеуге
жұмсалатыны және дерттердің созылмалы түрлерінен зардап шегетін емделушілер
медицина қызметінің қарқынды тұтынушылары болып табылатындығы анықталды.
Ерте жастағы өлім-жітім, созылмалы аурулармен ауру немесе мүгедектік отбасы
мен қоғам үшін ауыр экономикалық салдарға әкеліп соғады. Жұмыс берушілер
мен қоғам жұмыс күндерін жоғалтуға, еңбек өнімділігінің төмендеуіне және
кадрлардың тұрақтамауына байланысты шығын шегеді. Отбасы мен қоғам
денсаулық сақтауға арналған шығындардың (тікелей және жанама) ауыртпалығын,
табыстардың қысқаруын, зейнетке ерте шығудан және әлеуметтік қамтамасыз ету
мен әлеуметтік жәрдем ақыға тәуелділіктен зардап шегеді. Осылайша, Ресей
Федерациясында 2005 жылы жүрек ауруларына, инсультке және диабетке
байланысты ұлттық табысы 11 млрд. халықаралық долларды құрады, ал 2005 -
2015 жылдарда ел 300 млрд. халықаралық долларды жоғалтты. Осыған ұқсас
жағдай Қазақстанда да болуы ықтимал.
Сарапшылардың есептеулеріне сәйкес қан айналым жүйесі ауруларынан
болатын өлім-жітім жағдайларын толық жою ерлердің өмір сүру ұзақтығын 13,28
жасқа (13,05 - қала және 13,48 - ауыл) және әйелдердің өмір сүру ұзақтығын
18,21 жасқа (19,3 - қала және 17 - ауыл) өсіруге мүмкіндік берер еді.
Бақытсыз жағдайлардан, уланулар мен жарақаттанулардан болатын өлім-жітімді
жою тиімділігі халықтың еркек тұрғындары өмір сүру ұзақтығын 4,23 жылға
(4,58 - қала және 3,66 - ауыл), ал әйелдердің өмір сүру ұзақтығын 1,43
(1,55 - қала, 1,21 - ауыл), ал қатерлі ісіктерді болдырмау - тиісінше 1,6
және 1,9 жылға ұзартуға қамтамасыз етеді [13, 22 бет].
Артериялық гипертензияны дер кезінде анықтау және сапалы емдеу инсульт
алу қауіпін 30-40% төмендетуге әкелетінін халықаралық тәжірибе көрсетеді.
АҚШ-та 1972 - 1994 жылдар аралығында өткізілген кең ауқымды алдын алу
шаралары кезінде жүрек - қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 2
есеге, инфарктен - 2,5 есеге төмендетуге қол жеткізілді. Тек холестериннің
орташа деңгейін, темекі шегудің таралуын және жоғары қан қысымын төмендету
есебінен Финляндияда 1972 -1992 жылдарда ишемиялық жүрек ауруларынан
болатын өлім-жітім жағдайлары 80% төмендетеді. Ирландияда 1985 - 2000
жылдар аралығында жүрек-қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 48,1%
төмендетуге қол жеткізілді. Алдын алу бағдарламалары бұрынғы КСРО-да жүрек-
қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 41% төмендетуге мүмкіндік берді
[13, 23 бет].
Осыған байланысты Қазақстанның алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі
созылмалы патологиялар мен мерзімінен бұрын болатын өлім-жітім ауыртпалығын
қысқарту қажеттігі болып табылады.
Сырқаттанушылық ауыртпалығын, мерзімінен бұрын болатын өлім ауыртпалығын
төмендетуге және денсаулықты нығайтуға әлемдік қауымдастықтың жоғары
мүдделігін ескере келе, соңғы жылдары ДДҰ бірнеше стратегиялық құжаттар
қабылдады, бұларға Қазақстан да қосылды: алкоголь бойынша Еуропалық іс-
қимыл жоспары (2000), ДДҰ-ның темекіге қарсы күрес жөніндегі негіздемелік
тұжырымдамасы (2003), Балалардың өмір сүру жағдайлары мен денсаулығын
жақсарту жөніндегі Хельсинки Декларациясы және іс-қимыл жоспары (2004),
Тамақтану, дене шынықтыру белсенділігі және денсаулық саласындағы ғаламдық
стратегия (2004), Ғаламдық жағдайда денсаулықты нығайту жөніндегі Бангкок
декларациясы (2005), Жұқпалы емес аурулардың алдын алу мен оларға қарсы
күрестің Еуропалық стратегиясы (2006), Семіздікпен күрес жөніндегі
Еуропалық Хартия (2006).
Бұл құжаттар елдерге халықтың денсаулығын сақтау мен нығайту жөніндегі
тиімді кешенді бағдарламаларды әзірлеу мен жүзеге асыруға мынадай мақсатта
белсенді ықпал етуді ұсынады:
1) әрбір жеке тұлғаның толық денсаулық әлеуетін оған қатысты
экономиканың барлық секторларын қамти отырып, қауіп-қатер факторларының
денсаулыққа әсерін төмендету жөніндегі мемлекеттік саясатты әзірлеуге
үкіметтің жауапкершілігі;
2) салауатты өмір салтының пайдасына шешімдер қабылдау үшін жағдайлар
жасау;
3) денсаулық және тұрақты дамуға капитал салу ретіндегі өмір бойғы білім
мен алдын алу;
4) денсаулықты сақтау мен нығайтудағы мүмкіндіктерді арттыру үшін
халықтың қажеттіліктеріне жауап беретін денсаулық сақтау жүйесін және
тиісті инфрақұрылым жасау [10, 97-98 бет].
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының салауатты өмір салтын
қалыптастыру (бұдан әрі-СӨСҚ) қызметі ұйымдарының қызметін және
ведомствоаралық деңгейде халықтың денсаулығын сақтау мен нығайту үшін
салауатты өмір салтын насихаттау және аурулар мен әлеуметтік елеулі
аурулардың қауіп-қатер факторларының алдын алу жөніндегі іс-шараларды
өткізуді қамтамасыз ететін белгіленген заңнамалық база әзірленді. Алайда
СӨСҚ-ға, аурулардың факторлық алдын алуға және азаматтардың денсаулығын
сақтауға қазіргі уақыттағы көзқарастар қолданыстағы заңнамалық негізді
халық денсаулығының қазіргі уақыттағы жай-күйі мен халықаралық тәжірибені
есепке ала отырып, одан әрі жетілдіруді және жаңасын әзірлеуді талап етеді
[14,384 бет].
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
(2006) және Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы №
216 Жарлығымен мақұлданған Қазақстанның 2007-2024 жылдарға арналған орнықты
дамуға өту тұжырымдамасы ұлтты сауықтыруда СӨСҚ процесін түбегейлі жақсарту
міндетін қойды.
Қазіргі таңда Қазақстанның өзіне әлемнің озық тәжірибесін сіңірген
салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық саясаты бар. Ұлттық, облыстық,
қалалық және аудандық деңгейлерде ұсынылған СӨСҚ қызметі құрылды. Өкінішке
орай, бүгінгі таңда тек Жамбыл облысында ғана қызмет барлық деңгейлерде
жолға қойылған. Кадрлармен қамтамасыз етілу проблемалары бар. СӨСҚ өңірлік
орталықтарының деңгейінде дәрігерлермен және орта медицина қызметкерлерімен
орташа қамтамасыз етілу 78% құрайды, Солтүстік Қазақстан, Қостанай,
Маңғыстау облыстарында - кемінде 50%.
СӨСҚ Орталықтарын өңірлік бюджеттерден қаржыландыру орындалған
жұмыстардың көлемін, халықтың санын, сырқаттанушылықты және СӨСҚ қызметі
ұйымдарының Салауатты өмір салты бағдарламасын іске асыру үшін есепке
алмай жүзеге асырылады. Міндеттердің бірдей көлемі жағдайында жан басына
шаққанда СӨСҚ қызметін қаржыландыру өңірлер бойынша Оңтүстік Қазақстан және
Алматы облыстарындағы 6 теңгеден, Маңғыстау облысындағы 51 теңгеге дейін
айтарлықтай айырмашылығы бар.
2006 жылы СӨСҚ бойынша іс-шараларды қаржыландыру республика бойынша
денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы шығындардың тек 0,15% ғана құрады.
Сонымен қатар, СӨСҚ саясатында денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы
шығындардың кемінде 3% бөлген жағдайда қандай да бір табыстарға қол
жеткізуге болатынын халықаралық тәжірибе көрсетті.
Осыған байланысты, денсаулықты нығайтуда нәтижелікке қол жеткізу үшін
денсаулық сақтау бюджетін қаржыландыру бағдарламасын 2009 жылы 1%-дан
болашақтағы 3%-ға дейін кезең-кезеңмен өсіру арқылы СӨСҚ процесін
тұрақтандыруды қамтамасыз ету қажет.
СӨСҚ процесін күшейту тәсілдерінің бірі оның үздіксіздігін қамтамасыз
ету, білім және денсаулықты бүкіл өмір бойына нығайту қағидатын енгізуге
қол жеткізу болып табылады, мұнда сондай-ақ өзінің түбегейлі шешімін талап
ететін белгілі бір қиындықтары болады.
Мысалы, салауатты өмір салты дағдыларын оқушыларға үйрету және
дағдыландыру үшін 1998 жылдан бастап білім жүйесі ұйымдарының барлық
деңгейлерінде Валеология - Қалай сау болу керек пәні факультативтік сабақ
ретінде енгізіледі, бірақ 2006 жылы Валеология пәні енгізілген
мектептердің саны 72% дейін төмендеді, ал оқытудың келесі деңгейлерінде -
10% төмендеді.
Ақпараттандыруды арттыру мен салауатты өмір салтын қалыптастырудың
үздіксіздігін қамтамасыз етуде бұқаралық ақпарат құралдары үлкен роль
атқарады. Бағдарламалар санының өсу аясында арнайы хабарлар, роликтер
Салауатты өмір салтын насихаттауға және денсаулықты нығайтуға ықпал ететін
мемлекеттік тапсырыстың шеңберіндегі немесе әлеуметтік жауапты бизнес
шеңберінде бұқаралық ақпарат құралдарында (бұдан әрі - БАҚ) бөлінген
ресурстар өте аз.
СӨСҚ-дың тиімді жүйесін құрудағы негізгі компоненттердің бірі оның
тұрақтылығы және үздіксіздігімен қатар, кешенділігін қамтамасыз ету болып
табылады. Бұл денсаулыққа әсер ететін қауіп-қатер факторларын төмендету
бойынша оған қатысты барлық секторларды тарта отырып, мемлекеттік саясатты
жасау үшін халықтың белсенді қатысуымен әрбір жеке тұлғаның денсаулығының
толық потенциалын игеруде, салауатты өмір салты пайдасына шешімдер қабылдау
үшін қолайлы жағдайлар құруға үкіметтік органдардың жауапкершілігін арттыру
[14, 385 бет].
Өңірлік деңгейдегі ведомствоаралық жұмысты әкімдер жанындағы денсаулықты
қорғау жөніндегі үйлестіруші кеңестің құрамындағы жұмыс тобы үйлестіреді.
Сонымен қатар, жұмыс топтары аса белсенділік танытпайды, тек Жамбыл және
Павлодар облыстарында салауатты өмір салтын қалыптастырудың (бұдан әрі -
СӨСҚ) өңірлік қызметін жетілдіру және ведомствоаралық жұмысты күшейту
бағдарламасы қабылданды.
СӨСҚ қызметінің қалыптасу кезеңінде салааралық өзара іс-қимыл тиімді
болды, алайда кейіннен дербес орталық уәкілетті органдардың құрылуына және
бөлінуіне байланысты, кешенді сектораралық бағдарлама салалық болды, ұлттық
деңгейде үйлестіруші тетік болмады.
СӨСҚ жүйесінің кешенді, үздіксіз тәсілін күшейтуге шоғырландыру,
орнықтылықты қамтамасыз етуде - мінез-құлықтық қауіп-қатер факторларын
бақылауды күшейту, ауруларды ертерек анықтау, болдырмауға болатын
мүгедектік пен өлім жағдайларын төмендету, халықтың өмір сапасын жақсартуға
және қазақстандық қоғамды орнықты дамытуға мүмкіндік береді [14, 386 бет].
Қазiргi кезде республикалық денсаулық сақтау жүйесi, барлық
ведомстволарды қоса алғанда, 886 ауруханалық және 3463 амбулаториялық-
емханалық медициналық ұйымдар жүйесiнен тұрады. Өңiрлердегi медициналық
көмектi ұйымдастыру жүйесiнiң өзiнде мынадай бiрқатар өлшемдер:
қаржыландыру және басқару функцияларын топтастыру деңгейi; бiр тұрғынға
есептегенде тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берілген көлемiн
қаржыландыруға бөлiнетiн ресурстардың мөлшерi; пайдаланылатын қаржыландыру
әдiстерi; бастапқы медициналық-санитарлық көмек (бұдан әрі - БСМК)
құрылымы; медициналық ұйымдардың ұйымдастыру нысандары; медициналық
көмек сапасын бақылау жүйесi бойынша айырмашылықтары бар. Iстің мұндай жай-
күйi азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы жалпы мемлекеттiк саясатты
жүргiзудi және олардың мемлекеттiк кепілдiктердi тең дәрежеде алуын едәуiр
қиындатады. 2001 жылдан бастап ауруханалық мекемелер санының көбеюi
байқалады. Халықтың төсек-орындармен қамтамасыз етiлу көрсеткiшi халықтың
10 мың адамына шаққанда 76,8-ді құрады (төсек-орындардың жалпы саны -
114782). Бұл халықтың 10 мың адамына шаққанда 73,3 құрайды. ДДҰ деректеpi
бойынша ол еуропалық орташа көрсеткiштен бiршама жоғары. Бұл көрсеткiштiң
көлемiнен тiптi дамыған елдердiң (Германия, Франция, Жапония және т.б.)
өзiнде айтарлықтай-айырмашылық байқалады, ал жоғары көрсеткiштер негiзiнен
медициналық қызмет көрсетудiң негiзгi тұтынушылары болып табылатын кәрi
жастағы адамдардың басым үлесiмен түсіндіріледi.
Дәрігерлердің саны 54,6 мыңға орта медициналық қызметкерлер - 115,0
мыңға жетті, дәрiгерлермен қамтамасыз ету халықтың 10 мың адамына шаққанда
- 36,5-тi, орта медициналық қызметкерлермен қамтамасыз ету - 76,9-ды
құрайды. Алайда халықты медициналық қызметкерлермен және төсек қорымен
қамтамасыз етудiң орташа көрсеткiштерiнiң жоғарылауына қарамастан,
Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесi, әсiресе бастапқы медициналық-
санитарлық көмек (бұдан әрі - БМСК) деңгейiнде, жеткiлiктi дәрежеде тиiмдi
жұмыс iстей алмай келедi. Соңғы жылдарда фельдшерлiк және фельдшерлiк-
акушерлiк пункттердi (бұдан әрi - ФП және ФАП) қайта қалпына келтiру
жұмыстары жүргiзiлсе де, алайда бүгiнгi күнi қалыптасқан жағдай әлi де БМСК-
нi дамытуға және нығайтуға жеткiлiксiз көңiл бөлумен, оның бастапқы
буынының нақты мүмкiндiктерiн жеткiлiксiз бағалаумен, қалдық принципi
бойынша қаржыландырумен және технологиялық тұрғыдан артта қалушылықпен
сипатталады. БМСК-нiң медициналық қызметкерлерiнде еңбек нәтижелерiн
жақсартуға экономикалық уәждеме жоқ, олардың қоғамдағы беделi
төмендетiлген.
Қазiргi уақытта БМСК объектiлерi бiлiктi мамандармен жасақталмаған.
Емдеу-алдын алу ұйымдары материалдық-техникалық базасының, әсiресе ауылдық
жерлерде қанағаттанғысыз жағдайда болуы жалғасуда. Талдаулар бiрқатар
өңiрлерде амбулаториялық-емханалық бiр ауысымда оларға барушылардың iс
жүзiндегi саны нормативтi көрсеткiштерден 1,5 еседен асатындығын көрсетедi.
Медициналық ұйымдар, негiзiнен, бейiмделмеген, санитарлық-гигиеналық
талаптарға жауап бермейтiн үй-жайларда орналасқан (ауылда - 70%-тен астам).
Қазiргi заманғы медициналық жабдықтармен, санитарлық автокөлiкпен
жарақтандыру 50%-тен төмен. Ауылдағы БМСК объектiлерiнiң тек 36%-iне ғана
телефон орнатылған. Дәрілiк заттарды сату ауылдық денсаулық сақтау
объектiлерiнiң барлығында бiрдей ұйымдастырылмаған. Қазақстан
Республикасының Төтенше жағдайлар жөнiндегi агенттiгi өткiзген
паспорттаудың деректерi бойынша республиканың сейсмикалық қауiптi
өңiрлерiнде қазiргi кезде бар ғимараттар мен құрылыстар белгiленген
нормаларға сәйкес келмейдi, денсаулық сақтау ұйымдарының 447-ci нығайтуға
немесе құлатуға жатады. Медициналық жабдықтарға сервистiк қызмет көрсетудiң
тиiмдi жүйесi жоқ.
Жүктелген функцияларды жүзеге асыру қажеттілiктерiне байланысты БМСК-ға
шығындарды жүйелi түрде ұлғайту жүргiзілмедi, бұл аталған буын қызметiнiң
тиiмділiгiне әсер етедi. Қазiргi кезде БМСК-нi қоса алғанда, мемлекеттiк
медициналық ұйымдар үш бағыт - қызмет көрсетулерге ақы төлеу, күрделi
жөндеу мен медициналық және медициналық емес жабдықтарды сатып алу бойынша
бюджеттiк қаражат алады. Ал БМСК-ға жан басына шаққандағы норматив, әдетте,
тұтынушылық баға индексiне және еңбекақыны көбейтуге тең дәрежеде
ұлғайтылады. Жан басына шаққандағы нормативтің қазiргi түрi - бұл
жүргiзiлген оңтайландыруды ескере отырып, БМСК-iнiң ескi жүйесiн ұстауға
жұмсалатын шығыстар. Қолданыстағы қызмет көрсетулерге ақы төлеу әдiстемесi
жеке медициналық ұйымдардың бәсекеге қабілеттiлiгiн айтарлықтай шектейді,
өйткенi олар тек бiр көзге - тарифке ғана ықтимал түрде үмiткер бола алады,
бұл денсаулық сақтау жүйесiндегi осы сектордың дамуын тежейдi. Осыны ескере
отырып, тарифтердi қалыптастыру әдiстемелерiн (жан басына шаққандағы
норматив, тарификатор, клиникалық-шығындау топтары (бұдан әрi - КШТ)
жетiлдiру қажет.
Қалыптасқан жағдайда медициналық қызметкерлердiң беделiн көтеру,
ұйымдарды қажеттi медициналық жабдықтармен жарақтандыру, алдын алудың,
диагностиканың, емдеудiң жаңа технологияларын енгiзу, дәрiмен тегiн және
жеңiлдiктi қамтамасыз ету жүйесiн амбулаториялық деңгейде жетiлдіру, жан
басына шаққандағы қаржыландыруды нақты толықтыру жолымен БМСК-iге деген
қатынасты өзгеру қажет.
Қазiргі уақытқа дейiн тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген
көлемiн көрсету шеңберiнде стационарлық көмекке арналған шығыстардың көлемi
жергiлiктi деңгейде БМСК-ға арналған шығыстардан үш есе асып түседi, ал
медициналық көмек көрсету жүйесiнiң өзi басым түрде стационарлық емдеуге
бағдарланған. 2000 жылдан бастап ауруханаға негiзсiз жатқызу, онда болу
мерзiмдерiнiң асып кетуi салдарынан төсек-орындар санының өсе түскенi
байқалады. Азаматтардың ауруханаға жатуға ұмтылуының басты себептерiнiң
бiрi - амбулаториялық деңгейде дәрiмен қамтамасыз етудiң болмауы және
бастапқы буында көрсетiлетiн қызметтер сапасының нашарлығы. Стационарлық
көмек (республикалық ұйымдарды қоспағанда) стандартталмаған, оның сапасын
бағалау жүйесi жетiлмеген.
Стационарлық көмектiң сапасын жақсарту үшiн дәрiгерлiк және орта
персоналдың бiлiктiлiгiн арттыруды, ауруханалық ұйымдардың материалдық-
техникалық қайта жабдықталуын, стационар деңгейiнде тегiн медициналық
көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiн нақтылауды және диагностика мен емдеудiң
дәлелдеу медицинасының принциптерiне негiзделген хаттамаларын енгiзу
жолымен медициналық қызмет көрсетулердi стандарттауды қамтитын шаралар
кешенiн қабылдау қажет. Шалғайдағы және қатынау қиын елдi-мекендердегi
тұрғындарға бiлiктi және мамандандырылған медициналық көмек көрсетудiң
сапасын арттыру үшiн санитарлық авиацияны, оңтайлы және телемедицинаны
дамыту керек. Медициналық көмектi басқарудың маңызды құралы республикада
1996 жылдан бастап қалыптасқан оның сапасын бағалау жүйесi болып табылады.
Мiндеттi медициналық сақтандыруды енгiзу кезiнде медициналық көмектiң
сапасын бағалау құралдары, айыппұл салу жүйесi әзiрленген, медициналық
көмектi бағалаудың әр түрлi өлшемдерi белгiленген болатын. Кейiннен,
объективтi себептер бойынша айыппұл салу жүйесi, медициналық көмектiң
көлемiн бақылау көрсетiлген медициналық көмектiң медициналық стандарттарға
сәйкестiгiн анықтау, медициналық қызметтердiң саласын бағалауды жүргiзу,
пациенттердiң пiкiрлерiн зерделеу сияқты өлшемдер бойынша медициналық
қызметтердi талдау және сапасын бағалаумен ауыстырылды.
Медициналық қызметтердiң сапасын басқару жүйесiндегi қол жеткiзiлген
нәтижелерге сапасын бағалау институтын және кепiлдiк берiлген тегiн
медициналық көмектi, сапа сараптамасын бағдарламалық сүйемелдеу
элементтерiн, халықаралық тәжiрибенi ескере отырып, сапаны бағалау
өлшемдерiн әзiрлеу үшiн әдiснамалық негiздер дайындауды енгiзудi жатқызуға
болады. Қазiр медициналық қызмет көрсетулердің сапасын басқару жүйесiнде
бiрқатар проблемалар бар. Әкiмшілiк жазалау шаралары, әдетте, қызметкерлер
мен басшыларды кәсiби қызметін жақсартуға ынталандырмайды, анықталған
ақауларды жою жөнiндегi ұсыныс ұсыным сипатында ғана болады және көбiне
орындалмайды, медициналық көмектiң сапасын ішкі және сыртқы бақылауда
байланыс жоқ. Бұдан басқа, ведомстволық медициналық ұйымдар, мемлекеттік
мекемелер, сондай-ақ медициналық қызмет көрсетулердi мемлекеттік сатып
алуға арналған шарттары жоқ ұйымдар алып тасталған. Санитарлық-
эпидемиологиялық ахуал халықтың денсаулық жағдайына, бiрiншi кезекте,
өндiрiстiк және тұрмыстық факторларды қоса алғанда, қоршаған ортаның
қолайсыздығына байланысты жұқпалы, кәсiби және соматикалық аурулардың
деңгейiне айтарлықтай әсер етедi. Соңғы жылдары әлеуметтiк-экономикалық
ахуалдың жақсаруы және жүргiзiлген алдын алу, санитарлық-гигиеналық және
індетке қарсы iс-шаралардың нәтижесiнде республикада жұқпалы аурулардың,
бiрiншi кезекте, iшек және басқа аса қауiптi аурулардың, сондай-ақ арнайы
алдын алу құралдарымен басқарылатын қауiпті аурулардың азайғаны байқалады.
Айталық, соңғы бес жыл iшiнде вакцинамен басқарылатын жұқпалы аурулар
тобындағы мынадай аурулар: қызылша - 58,2 есе, сiреспе - 5,0 есе, көкжөтел
- 4,7 есе, дифтерия - 3,6 есе азайды. Елдiң полиомиелиттен бос аумақ болып
табылатынын ДДҰ мойындап отыр. Ішек жұқпалы аурулар тобында мынадай
аурулар: iш сүзегi - 3,5 есе, бактериялы дизентерия - 3,1 есе, сальмонеллез
1,7 - есе, iшектiң өткiр жұқпалы аурулары мен "А" вирусты гепатит - 1,6 есе
азайды. Өткір iшек жұқпалы аурулары бiрлi-екілi жағдайға дейiн азайды. Аса
қауiптi жекелеген жұқпалы аурулар iлуде бiр тiркеледi. Бұл халықтың жұқпалы
аурулармен ауруының алдын алу және оны төмендету жөнiндегi неғұрлым тиiмдi
iс-шаралардың бiрi - жоспарлы иммундеудiң нормативтiк және қаржылық
базаларын қалпына келтiру нәтижесiнде мүмкiн болды. Қызметтің құрамында
республикаға шет елдерден аса қауiптi жұқпалы аурулардың әкелiнуiнiң алдын
алу жөнiндегi бөлiмшелер жүйесi ұйымдастырылды және нығайтылды. Соңғы
жылдар iшiнде негізгi көлiктiк магистральдерде, мемлекеттiк шекарадан
өткiзу орындарында санитарлық-карантиндiк пункттер құрылуда [15, 24 бет].
Ауруханаішiлік жұқпалы арулардың алдын алу және оларды азайту мақсатында
емдеу-алдын алу ұйымдарының қызметiне халықаралық тәжiрибе - едәуiр қаржы
ресурстарын үнемдеуге мүмкiндiк беретiн "жұқпалы ауруларды бақылау" жүйесi
кезең-кезеңiмен енгізілуде.
Республикада санитарлық талаптар мен нормаларға сәйкес келмейтiн
бақылаудағы объектiлер санының жыл сайын азаю үрдiсi күшейiп отыр.
Санитарлық талаптарға жауап бермейтiн объектiлердiң, соның iшiнде су
құбырларының үлес салмағы 2003 жылғы 31,1%-тен 2007 жылы 15,1%-ке дейін,
жалпы бiлiм беру мектептерiнде - 14,2%-тен 5,9%-ке дейiн, балалардың
мектепке дейiнгi мекемелерiнде - 7,6%-тен 2,7%-ке дейiн, азық-түлік
базарларында - 42%-тен 18%-ке дейiн, қоғамдық тамақтану объектiлерiнде -
22,2%-тен 10,5%-ке дейiн, сауда объектiлерiнде - 15,7%-тен 5,9%-ке дейiн
азайды. Қабылданған шараларға қарамастан, халықты сапалы ауыз сумен
қамтамасыз ету жөнiндегi ахуал ауыр болып отыр, су құбырымен келетiн ауыз
суға республика халқының тек 75,1%-i ғана қол жеткiзуде, бiрқатар өңiрлерде
бұл көрсеткiш 60,0%-тен аспайды. Тұтастай алғанда, ел бойынша жұмыс
iстемейтiн (10,0%) және санитарлық нормативтерге жауап бермейтiн (15,1%) су
құбырларының үлес салмағы жоғары болып отыр. Халықты сапасына кепiлдiк
берiлген ауыз сумен қамтамасыз етудiң қанағаттанғысыз жағдайы жыл сайын
бiрқатар өңiрлерде iндеттiк жағдайды шиеленiстiрiп жiбередi.
Аса қауiптi жұқпалы аурулардың, соның iшiнде обаның (8 облыстың
аумағы), туляремияның (11 облыстың аумағы), геморрагиялық қызбаның (4
облыстың аумағы), көктемгi-жазғы кене энцефалитiнiң (6 облыстың аумағы),
күйдiргi бойынша көп мөлшердегi стационарлық қолайсыз елдi мекендердiң
(1767) табиғи ошақтарының едәуiр алаңдарының болуы елеулi проблема болып
табылады. Тамақ өнiмдерiнiң нарығындағы ахуал да күрделi болып отыр.
Бақылау органдарының тиiстi өзара iс-қимылдарының болмауына байланысты
республикаға сапасыз, соның iшiнде халықтың денсаулығы үшін қауiптi тамақ
өнiмдерi көп мөлшерде әкелiнуде. Отандық тамақ өнеркәсiбi кәсіпорындарында
және қоғамдық тамақтану объектiлерiнде тиiстi өндiрiстiк бақылаудың болмауы
проблема болып отыр, бұл сапасыз тамақ өнiмдерiн шығару мен сатуға әкелiп
соқтырады. Санитарлық-эпидемиология лық салауаттылық саласындағы проблемалық
мәселелердiң қатарында мыналарды атап айтуға болады:
• санитарлық-эпидемиологиялық қызметтiң БМСК-iмен нашар ықпалдасуы,
бұл халыққа медициналық көмек көрсетудiң алдын алу буынын
әлсiретедi;
• жарақтандырылу деңгейi, жүргiзу мерзiмдерi, зерттеулердiң
халықаралық стандарттармен сәйкессіздiгi бойынша зертханалық
сүйемелдеудiң санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаумен барабар
болмауы;
• аудандық буындағы ұйымдар қызметiнiң едәуiр әлсiреуiне орай
облыстық және республикалық деңгейде жүргiзiлетiн санитарлық-
эпидемиологиялық қадағалау мен зертханалық зерттеулердi жүзеге
асыру;
• санитарлық-эпидемиологиялық қызмет пен басқа да қадағалау және
бақылау органдарының (ветеринарлық қадағалау, мемлекеттiк стандарт,
қоршаған ортаны қорғау) арасындағы бiрқатар функциялар мен
өкiлеттiктердi iске асыруда үйлестiрудiң болмауы [15, 27 бет].
Фармацевтикалық салада реформалау жекешелендiруден басталған болатын.
Қазiргi кезде дәрiлiк заттар айналымы саласында 7,5 мыңнан астам
фармацевтикалық объектiлер жұмыс iстейдi. Олардың iшiнде 370-i ғана (5%-тен
аз) мемлекеттiк меншiк нысанындағы объектілер болып табылады.
Соңғы 5 жыл iшiнде жекешелендiруден өзге басқа да маңызды қайта
құрулар жүзеге асырылды. Фармацевтикалық сала нарықтық экономика шарттарына
толық бейiмделді. Фармацевтикалық саланы дамытудың бағыттарын көрсететiн
Қазақстан Республикасының дәрілік саясатының тұжырымдамасы мақұлданды .
Дәрiлiк заттар айналымы саласын реттейтiн негiзгi нормативтiк құқықтық
актiлер әзiрлендi. Фармацевтикалық саланы тiкелей мемлекеттiк реттеу қайта
қалпына келтiрiлдi. Дәрiлiк заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен
медициналық техника сапасын бақылауды қамтамасыз ету жөнiндегi қызмет ретке
келтiрiлдi. Отандық фармацевтикалық өнiмдер өндiрiсiнiң номенклатурасы мен
көлемiнiң жыл сайынғы өсiмi қамтамасыз етiлдi. Сонымен қатар,
фармацевтикалық секторды реформалаудың терiс салдары да болды, ең алдымен
дәрiлiк заттардың халықтың әлеуметтiк осал топтары үшiн жетiмдiлiгi
төмендедi [15, 29 бет].
Сонымен бiрге қазiргi кезге дейiн фармакоэкономикалық зерттеулердi
жүргiзу тетiктерi әзiрленбеген, дәрiлiк заттардың жанама тиiмдiлiктерiн,
пайдаланылуын, бағасын және жетiмдiлiгiн бақылау мониторингi тиiстi
деңгейде жүргiзiлмей келедi. Сынақ зертханаларының материалдық-техникалық
базасы дәрiлiк заттардың сапасын бақылауды ұйымдастырудың қазiргi заманғы
талаптарына сәйкес келмейдi, иммунобиологиялық зерттеулердi жүргiзу үшiн
зертханалар жоқ. Жалған дәрiлiк заттар жасау, фармаколаңкестiк, дәрiлiк
заттар мен биологиялық белсендi қоспаларды агрессиялық жарнамалау
проблемасы өсе түсуде. Фармацевтикалық рыноктың өзгешелiгi халықтың дәрiлiк
заттарды қолдануға қатысты хабардарлығының, рецептуралық босатуды
мемлекеттiк бақылаудың тиiмдi шараларының жеткiлiксiз болуын туғызып,
жағдай асқынып отыр. Тұтас алғанда, республиканың фармацевтикалық және
медициналық өнеркәсiбiнде халықаралық өндiру стандарттарына сәйкес келетiн
субъектілер жоқ. Қазақстан кадрларды даярлау мен қайта
даярлаудың кеңестiк жүйесiн мұра етiп алды және соңғы жылдар iшiнде бұл
салада түбегейлi өзгерiстер болған жоқ. Қазақстан Республикасында
бiлiм берудi дамытудың 2015 жылға дейiнгi тұжырымдамасында жоғары кәсiби
бiлiмi бар мамандар мен ғылыми кадрларды даярлауға принциптiк көзқарастарды
өзгерту көзделген [15,30 бет].
Медициналық бiлiм беру саласында мемлекеттiк бiлiм беру жүйесiнiң бiр
бөлiгi ретiнде 2003 жылдан бастап дәйектi бiлiм беру деңгейлерiнiң
арасындағы сабақтастықты көздейтiн медициналық және фармацевтикалық бiлiм
берудiң жаңа Мемлекеттік жалпыға бiрдей мiндеттi стандарттары енгiзiлген.
Қазiргi кезде медициналық, фармацевтикалық білiм беру мен ғылым жүйесiнде
біліктi ғылыми-педагогикалық әлеует қалыптасқан, денсаулық сақтау саласының
ұзақ мерзiмдi стратегиялық қажеттілiктерiн қанағаттандыруға халықтың
денсаулығын сақтау мен жақсартуға бағытталған кәсiби білім беру мен
медицина ғылымының тиiмдi жұмыс iстейтiн жүйесiн құру жөнiндегi шаралар
қабылдануда. Сонымен бiрге, республикада медициналық кадрларды даярлау мен
қайта даярлаудың сапасы және ғылыми зерттеулердiң жеткiлiксiз деңгейi
проблемасы бар. Медициналық және фармацевтикалық білім беру жүйесiнде
қабылдау, даярлау және сапасын бақылау шарттарын регламенттейтiн
нормативтiк-құқықтық базаның жетiлдiрiлмеуi мұның себептерiнiң бiрi болып
табылады, оларды әзiрлеу кезiнде медицинаның өзгешелiктерi ескерiлмеген
және соның нәтижесiнде болашақ дәрiгерлердi даярлауда ортақ қағидаттар
жүйесi қолданылады. Медициналық кадрларды даярлау және ғылыми зерттеулер
деңгейi сапасына iс жүзiне жаңартылмайтын медициналық білім беру және ғылым
ұйымдарының әлсiз материалдық-техникалық базасы да әсерiн тигiзiп отыр,
мұның өзi бұл саланы халықаралық рынокта бәсекеге қабiлетсiз етуде.
Медициналық ЖОО мен ғылыми ұйымдардың жеткілікті дәрежеде жарақтанған
оқу және клиникалық базалары жоқ, ғылыми зерттеулердi орындау үшiн қажет
болатын қазiргi заманғы жабдықтарға ие болмай отыр. Медициналық ЖОО-нда
мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша студенттердi оқытуға көзделген
қаржыландырудың жетiмсiздiгi мұның себептерiнiң бiрi болып табылады, мұның
өзi қазiргi заманғы технологияларын толық дәрежеде пайдалануға, қажетті
жабдық пен көрнекi құралдарды сатып алуға мүмкiндiк бермейдi. Медициналық
білім беру ұйымдарының басшылары қаржылық қаражаттың жетiспеу проблемасын
көбiне білім деңгейi төмен студенттердi оқытудың шарттық нысанымен қабылдау
есебiнен шешуге мәжбүр. Мемлекеттік білім гранты бойынша медициналық жоғары
оқу орындарына түсу кезiндегi орташа балл орта есеппен 80 болып отырғанда
оқытудың ақылы нысанымен түсу үшiн 40 балл жеткілiкті болып отыр.
Ақылы оқыту негiзiнде студенттердi қабылдаудың жыл сайын өсiп отыруы
алаңдаушылық туғызады. Егер 1999 жылы ол 1059 адам болса (мемлекеттік
тапсырыс бойынша қабылдау - 1245), 2001 жылы шарт негiзiнде 2 есе дерлік
көп қабылданды (грант - 1345, шарт - 2190). Мұның бәрi оқу бiтiрушілердi
даярлаудың деңгейiне ықпал етедi және көрсетiлетiн медициналық көмектiң
сапасына әсерiн тигiзедi [15, 31 бет].
Әсiресе шалғай және ауылдық өңiрлердегi БМСК объектілерiн біліктi
кадрлармен қамтамасыз ету проблемасы сақталып отыр. Көп жағдайда мұның өзi
қазiргi кездегі медициналық қызметкерлер тапшылығының - медициналық білім
беру ұйымдарын бiтiрушi мамандар есебiнен толықтырылмауымен байланысты.
Медициналық ЖОО 1999 жылдан бастап, мемлекеттік гранттар мен кредит бойынша
сайынғы бiтiрушілердің саны орташа 2000 адамнан болып отырғанына
қарамастан, кадрларға деген мұқтаждық сақталып отыр.
Кадрларды бекiту тетiктерiнің болмауы (материалдық ынталандырулар,
қажетті әлеуметтiк-тұрмыстық жағдайлар, жеңiлдiктер бeру) медициналық ЖОО
бiтiрушілердiң орташа 50%-ке жуығының ғана бөлiнген орындарға баруына әкеп
соқтырады. Сонымен бiрге, біліктілiк аясы тар кейбiр бағыттар бойынша
кадрларға тапшылық бар, денсаулық сақтау менеджментi мен экономикасы
саласындағы мамандар жоқ. Денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйесiнде 2002-
2004 жылдар iшiнде жүргізiлген мемлекеттік басқару деңгейлерінiң арасындағы
функциялар мен өкілеттiктердің ара жiгiн ажырату шеңберiнде маңызды
шешiмдер қабылданды.
Соңғы жылдары денсаулық сақтау жүйесіне жұмсалған мемлекеттiк шығыстар
көлемінiң, медициналық білім берудi қоса алғанда, өсу қарқынының елеулi
болуына қарамастан, абсолюттi есептеумен ғана ұлғайып қойған жоқ (2001 жылы
- 63,9 млрд. теңге, 2002 жылы - 73,0 млрд. теңге, 2003 жылы - 92,4 млрд.
теңге, 2004 жылы - 133,7 млрд. теңге), сондай-ақ мұның өзi IЖӨ-ге қатысты
шаққанда проценттер жағынан да маңызды (2001 жылы - 1,97%, 2002 жылы -
1,93%, 2003 жылы - 2,08%, 2004 жылы - 2,63%). Бұл ретте IЖӨ-ге қатысты
шаққандарды ең төменгi процент 2002 жылы - 1,93% болды. ДДҰ-ның ұсынысы
бойынша денсаулық сақтауға жұмсалған мемлекеттiк шығыстар ІЖӨ-нiң кемiнде
4%-i болуға тиiс.
Жан басына шаққандағы шығыстардың соңғы жылдардағы серпінiнде белгілi
бiр өсiм бар (2001 жылы - 4308 теңге (29 долл.), 2002 жылы - 4911 теңге (32
долл.), 2003 жылы - 6201 теңге (41 долл.), 2004 жылы - 8797 теңге (63,6
долл.). 2002-2003 жылдардағы қаржыландыруды ұлғайтудың, стационарларда
емделген аурулар санының жылына 5-7% өсуiнен басқа, күтілгендей нәтижелер
бермегенiн атап өткен жөн. Медициналық қызметкерлер жалақысының бiрнеше рет
ұлғайтылғанына қарамастан (2004 жылы ғана - 20%-ке), саладағы ресми орташа
айлық жалақы республика бойынша орташа жалақыдан екi есе аз [16].
Азаматтарға медициналық көмектiң тегiн кепілдi көлемiн ұсыну жөнiндегi
мемлекеттің өзiне алған міндеттемелерінің барабар қаржылық қамтамасыз
етілмей отырғандығы проблема болып қалып отыр. Медициналық тегiн көмектi
ақылы қызмет көрсетулермен ауыстыру кездеседi. Кепiлдi көлемдер мен ақылы
негiзде көрсетілетiн медициналық қызмет көрсетулердiң ара жiгiнiң айқын
ажыратылмауына байланысты медицина қызметкерлерiнің пайдасына халықтың
тарапынан бейресми төлемдердiң жоғары деңгейi сақталып отыр. Медициналық
көмектiң тегiн кепілдi көлемiн ұсыну, тегiн медициналық көмектiң
кепiлдендiрiлген көлемi шеңберiнде ұсынылатын медициналық көмектi тұтынуды
есепке алу тиiстi түрде жолға қойылмаған, мұның өзi көлеңкелi экономиканың
өсуiне ықпалын тигiзедi. Ресурсты үнемдеудiң кешендi салалық саясаты
жоқ. Бүгiнгi күнi медициналық қызметтердi сатып алушылар мен жеткiзушілерге
бөлу - шартты нәрсе, өйткенi iс жүзiнде барлық жеткiзушілер денсаулық
сақтау органына әкiмшілiк және экономикалық бағыныстағы мемлекеттік ұйымдар
болып табылады. Өңiрлерде денсаулық сақтауды дамыту әлеуметтiк-экономикалық
саясаттағы басымдық болып табылмайды. Осылайша, салада басқарушылық
шешiмдердi қабылдауды талап ететiн бiрқатар қолайсыз үрдiстердi бөлiп
көрсетуге болады [16, 19 бет]:
Бiрiншiден, денсаулық сақтау жүйесiн ұйымдастырудың аса маңызды принципi
- медициналық көмек көрсетудiң кезеңділiгi бұзылады.
Екiншіден, медициналық көмек көрсетудiң көлемi мен сапасы, тұтастай
алғанда денсаулық сақтауды дамыту көрсеткiштерi бойынша облыстар шегінде
аумақтар арасындағы теңсiздiк байқалады.
Үшiншiден, басқару жүйесiнiң мiндетті құрамдас бөлiктерi - тұтастай
алғанда денсаулық сақтау ұйымдары мен жүйесi қызметтерiнiң мониторингi және
оларды бағалау жеткiлiксiз қалыптасқан. Денсаулық сақтауды ақпараттық
қамтамасыз ету саласында үйлестiрілген саясаттың болмауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
А.Т. Нурпеисова
Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты ретінде
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050905-Әлеуметтік жұмыс мамандығы
Алматы, 2010
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Қорғауға жіберілді
Экономиканы мемлекеттік реттеу кафедрасының меңгерушісі: э.ғ.д.,
профессор
_________Маянлаева Г. И.
№__ хаттама ___ _____ 2010ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халықтың денсаулығын сақтау әлеуметтік жұмыстың басты мақсаты
ретінде
050905-Әлеуметтік жұмыс мамандығы
Орындаған:
4 курс, 413 топ студенті
__________________________
Нурпеисова А.Т.
Ғылыми жетекші: м.ғ.д., профессор
___________________________
Алмабаев Ы. А.
Алматы, 2010
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің
мақсаттары мен 5
принциптері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ..
1.2 Әлеуметтік жұмыстың халық денсаулығын сақтаудағы
атқаратын 20
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..
2 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТА ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік жұмыстағы халық денсаулығын құрайтын негізгі
көрсеткіштер ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .26
... ... ... ... ... ... .
2.2 Халықтың денсаулығын анықтайтын негізгі факторлар
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК БАҒЫТТАР
3.1 Денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары 55
және оларды
дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
3.2 Салауатты өмір салтын қалыптастыру арқылы халықтың
денсаулығын сақтау 69
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
ҚОРЫТЫНДЫ 85
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 87
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық
қатынастың қазіргі жағдайларында әрбір адамның денсаулығы халық
денсаулығының құрамды бөлігі ретінде, оның толыққұнды бағасын ғана емес,
сонымен қатар оның мүмкіндіктерінің потенциалын анықтайтын факторға айналып
отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейі өз кезегінде, елдің әлеуметтік-
экономикалық, мәдени және индустриялық даму өлшемін анықтайды. Медициналық
көмек көрсетудің қолжетімділігін, дер кезділігін, сапасы мен сабақтастығын
қамтамасыз етуге жұмылдыратын әлеуметтік бағдарлы жүйені ұсынатын денсаулық
сақтау саласы, халық әл-аухатының бірқалыпты және тұрақты жақсаруы
тұрғысынан алғанда республикадағы негізгі және басымдық берілетін саланың
бірі. Халық денсаулығының жай-күйi қоғамның әлеуметтiк бағдарлылығының,
мемлекеттiң өз азаматтарының алдындағы жауапкершiлiк дәрежесiн сипаттайтын
әлеуметтiк кепiлдiктерiнiң интегралды көрсеткiшi болып табылады. Қазақстан
мемлекеттiк қалыптасуы кезеңiнде елеулi экономикалық құлдырауға ұшырап,
әлеуметтiк салада, соның iшiнде кеңес уақытында құрылған және негiзiнен
жұмыстың сандық көрсеткiштерiне бағдарланған медициналық ұйымдардың икемсiз
жүйесiнен тұратын денсаулық сақтау жүйесiнде елеулi оңтайландыру жүргiздi.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi,
осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi (соңғы
үш жылда екi рет), сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары
жасалды. Әлеуметтiк бағдарламада мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына
елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрi - ДДҰ) дерегi бойынша
азамат денсаулығының тек 10-12%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына
байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң халық денсаулығын сақтау
жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе
түсуге тиiс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау
жүйесіндегі мәселелерді қарастыру, бүгiнгi таңда денсаулық саласын дамытып
отырған негiзгi бағдарламалық жүйесін жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа
жету үшін төмендегідей міндеттер анықталып шешілді:
• әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен
принциптерінің маңызын ашу;
• әлеуметтік жұмыстағы халықтың денсаулығын құрайтын негізгі
көрсеткіштерді анықтау;
• денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді шешу жолдары және оларды
дамыту.
Дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша мәселелерді зерттеу барысында ҚР
Заңдары, Үкімет қаулылары, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиясы, ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, ХЕҰ-ның
конвенциялары мен басқа да материалдары негізге алынды. Дипломдық жұмыс
барысында жаппай және таңдап зерттеу, әлеуметтік зерттеу, нақты
мәліметтерді топтастыру, салыстырмалы талдау, экономикалық-статистикалық
талдау әдістері және басқа да әдістер қолданылды. Әлеуметтік жұмыстағы
денсаулық сақтау жүйесіндегі мәселелерді көптеген ғалымдар, медицина
ғалымдары, социолог, философтар өз еңбектерінде қарастырып өткен. Шетелдік
аталмыш мәселелерді шешу жолдарын ұсынған бірнеше жалпы әлеуметтік жұмыспен
айналысқан зерттеушілер: Әли-Абу-ибн-Сина [1], Әл-Фараби [1,20 бет],
Абрахам Маслоу, О. Конт пен Г.Спенсер, Э.Дюркгейм, Ф.Теннис, М.Вебер,
Г.Зиммель. Отандық әлеуметтік жұмыстағы денсаулық сақтау жүйесімен
айналысқан зерттеушілер: Т.Рысқұлов, Шарманов Т.Ш. [2,4], Алтынбаева Г.Ж.,
Досқалиев Ж.А.
Бүгiнгi күнi денсаулық сақтау жүйесiнiң жай-күйi қоғамды, мемлекеттi
және саланың өзiн толық қанағаттандырады деп тұжырымдауға болмайды.
Жинақталған проблемалар денсаулық сақтау саласын басқару қағидаттарын
түбегейлі қайта қарауды талап етедi. Мемлекет басшысының 2005 жылға
арналған Жолдауында саланың басқару жүйесiн, денсаулық сақтау iсiн
қаржыландыруды, ұсынылатын медициналық көмек берудi ұйымдастыруды,
денсаулық сақтау жүйесiнiң нормативтiк базасын, саланың статистикасы мен
оны ақпараттандыруды, есептілiктi оңтайландыруды жетiлдiруге, сондай-ақ
қаржы ресурстарын тиiмдi пайдалану мен сатып алуды міндеттi түрде
орталықсыздандыру бөлігінде байыпты өзгерiстер жүргiзу қажеттiгi
көрсетiлген. Бiрiншi кезектегi мiндеттер ретінде мыналар
белгiленген: негiзгi екпiндi бастапқы медициналық-санитарлық көмек (бұдан
әрі БМСК); стационарда емдеуден амбулаториялық емдеуге көшiру; халықаралық
стандарттарға, емдеу мен медициналық қызмет көрсетудiң жаңа технологиялары
мен қазiргi заманғы әдiстерiне жүйелi түрде көшу; ана мен бала денсаулығын
нығайту; тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып, тәуелсіз сараптау жүйесiн
құру; денсаулық сақтау жүйесiн, саланың ресурстары мен қаржыландыруды
басқару менеджерлерiн даярлау; әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың алдын
алу, оларды диагностикалау және емдеу; денсаулық сақтау ұйымдарының
материалдық-техникалық базасын нығайту.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды
және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс компьютермен терілген
87 беттен тұрады: 13 кестемен, 8 суретпен безендірілген.
Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, алға қойылған мақсат
пен міндеттер анықталса, негізгі бөлімде әлеуметтік жұмыстағы денсаулық
сақтау жүйесі талданып, осы жүйедегі негізгі бағыттар көрініс табады.
Қорытындыда жалпы жұмысты қорытындылай келе, автордың өз ой-тұжырымымен
аяқталады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында денсаулық сақтау жүйесіндегі отандық
және шетелдік мамандардың ғылыми еңбектері, баспа бетіндегі материалдар,
әдістемелік материалдар, статистикалық ақпараттар қолданылды.
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ
ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. Әлеуметтік жұмыста денсаулық сақтау жүйесінің мақсаттары мен
принциптері
Әрбір жеке адамның денсаулығы — ол адам өміріндегі айтарлықтай орын
алатын фактор болып табылады. Себебі адам денсаулығы — оның негізгі
байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын қорғау мәселесі — жалпы
мемлекеттің, қоғамның, әрбір азаматтың негізгі борышы. Сонымен әрбір қоғам
мүшесі денсаулықты сақтау шараларын жүргізу туралы мәселелерге баса назар
аударып, халықтың денсаулық сақтау мәселесінің шешілуіне белгілі бір
шаралар қолданып, қоғам үшін біршама септігін тигізуі керек. Қазіргі кезде
мемлекетімізде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес денсаулықты
сақтау мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген, осы
бағдарлама бойынша Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау ісі жөніндегі
агенттігі жұмыс істеп отыр.
Осы арада денсаулық деген ұғымға түсінік бере кетейік. Денсаулық
дегеніміз — адам организмінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Яғни, адам
организмінің әрбір органы, әрбір мүшесі сол жаратылған қалпында сақталып,
оның дұрыс әрі қалыпты түрде белгілі бір функцияларды атқаруы [3, 2 бет].
Медицина тарихына сәл үңілетін болсақ, Шығыстағы ортағасырлық медицинаның
өкілдері Әл-Фараби мен Ибн Синаның еңбектерінің маңызы зор. Медицина
саласында үлкен маңызды болған Әл-Фарабидің Адам дене мүшелері, Адам
дене мүшелеріне байланысты Галеннің Аристотельмен қақтығысына қарсылығы,
Жануар дене мүшелері, Ибн Синаның Шипа, Медицина негіздері, Канон
еңбектерін айтуға болады [1, 19-22 бет].
Бертін келе, халық денсаулығын сақтауға зор үлесін қосқан Т. Рысқұлов
болды. Еліміз көптеген қиыншылықтарды бастан кешірді. Сол кездегі ең
қасіретті жағдай – ашаршылық. Аштықпен күресуге байланысты 1918 жылы күзде
Түркістан Республикасының Денсаулық сақтау халық комиссары болып Т.
Рысқұлов тағайындалды. Комиссариаттың жұмысы қайта құрылып, негізгі күш-
қуат халық арасында кең тараған жұқпалы ауруларды жою ісін ұйымдастыруға,
дәрігерлік көмекті дұрыс жолға қоюға жұмсалды [3, 3 бет].
Қазақстан Республикасында тәуелсiздiк жылдарында саланы реформалау
қадамдары бiрнеше мәрте жасалды. Айталық, 1996-1998 жылдары денсаулық
сақтау жүйесiне принциптi түрдегi жаңа екi элемент: сатып алушы мен сатушы
қатынастарының және медициналық көмектiң көлемi мен сапасына байланысты
сараланған еңбекақы төлемiнiң пайда болуына мүмкiндiк туғызатын денсаулық
сақтауды қаржыландырудың бюджеттiк-сақтандыру моделi енгiзiлген болатын.
1999 жылдан бастап бөлінетін қаражатқа байланысты түпкiлiктi нәтижеге
бағдар ұстануға мүмкіндік беретiн бағдарламалық қаржыландыру енгiзiлдi.
Сонымен бiрге, реформаларды талдау көрсеткендей, олар елеулi өзгерiстерге
бағытталмады, өзiнің қисынды ақырына жеткiзiлген жоқ және денсаулық сақтау
жүйесіндегі жағдайды түбегейлi өзгерте алмады. Саланы басқару құрылымында
соңғы жылдары болып өткен өзгерістер арасынан Қазақстан Республикасының
Денсаулық сақтау министрлігiн қалпына келтiрудi, фармация комитетiн,
фармацевтикалық және медициналық өнеркәсiп пен оның аумақтық бөлiмшелерiн,
сондай-ақ бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттiк
санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдары мен санитарлық-
эпидемиологиялық сараптама және зертханалық зерттеулер жүргiзетiн
мемлекеттiк ұйымдар қызметiне бөле отырып, мемлекеттiк санитарлық-
эпидемиологиялық қадағалау комитетiн құруды атап өту керек [3, 4 бет].
Халықтың денсаулық жағдайы мемлекеттің өз азаматтарының алдындағы оның
жауапкершілік дәрежесін көрсететін әлеуметтік бағдарлылығының біріктірілген
көрсеткіші болып табылады. Дамытудың, нығайтудың және азаматтар саулығының
ұзақ мерзімді бағдарлары 2030 жылға дейін Қазақстанның даму стратегиясымен
1997 жылы бекітілген болатын. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын
жақсарту сала алдына қол жетімді және тиімді денсаулық сақтау жүйесін
құруға бағытталған ұстанымдық жаңа міндеттерді қоюға мүмкіндік берді [6, 2
бет].
2004 жылы Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы
Бәсекеге қабілетті Қазақстанға, бәсекеге қабілетті экономикаға, бәсекеге
қабілетті ұлтқа атты Жолдауын орындау үшін әзірленген Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Мемлекеттік
бағдарлама) қабылданды. Мемлекеттік бағдарлама Қазақстан Республикасында
қолжетімді сапалы, әлеуметтік-бағдарланған және экономикалық тиімді жүйені
дамытуға бағытталған қажетті шаралар жиынтығын белгіледі.
Қазіргі таңда денсаулық сақтау ісін дамыту институционалдық қайта
құрылу, кадр әлеуетін дамыту, сапалы медициналық қызмет ұсыну кезеңіне
енеді. Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салтын қалыптастыру басым
бола бастайды, бұл Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2008 жылғы 6
ақпандағы Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын арттыру-мемлекет саясатының
басты мақсаты атты Жолдауында көрсетілген [8,2-3 бет].
Соңғы жылдары мемлекет басшысының күш-жігері мен пәрменді іс-қимылдары
арқасында Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалдың тұрақтанғандығы
және едәуір жақсарғандығы байқалады.
Алайда, республика халқының денсаулық жағдайы мен орташа өмір сүру
ұзақтығы дамыған елдердің көрсеткіштерінен (2006 жылы - 66,1 жас)
айтарлықтай артта қалған. Мысалы, Жапонияда бұл көрсеткіш қазақстандық
көрсеткіштен 14 жылға жоғары. Мұндай жағдай Қазақстанда 1964 жылы 5,7%-дан
1989 жылы 7,6%-ға дейін және 1995 жылы 10,2%-дан 2005 жылы 10,4%-ға, 2008
жылы 10,27% халықтың жалпы өлімінің үзіліссіз өсуі салдарынан болды.
Қазақстандықтардың салауатты өмір сүру жылдарында көп шығынға ұшырауы
мерзімінен бұрын қайтыс болу және мүгедек болу салдарынан екендігі
анықталды. 2005 жылы халықтың 1000 адамға шаққанда 231,1 DАLҮ бірлігі
шығынға ұшырады, бұл ретте толық өмір сүрмеу себептерінен 197,4 бірлік, ал
мүгедектік салдарынан 33,7 бірлік шығынға ұшырады. Бұл дүниежүзінің дамыған
елдерімен салыстырғанда анағұрлым жоғары (100 бірлік). Айтарлықтай шығынға
ұшырау қала тұрғындарының (61,6%) және ерлердің (тиісінше 58,4%) үлесіне
тиіп отыр.
Өлімнің (86%) және аурулардың (77%) ең көп үлесі жүрек-қан тамыры
аурулары, қатерлі ісіктер, созылмалы респираторлық аурулар, қант диабеті
секілді әлеуметтік елеулі аурулар тобымен түсіндіріледі. Осы аурулардың
негізінде темекі шегу, алкогольді тұтыну сияқты мінез-құлықтық қауіп-қатер
факторлары және басқалар жатыр.
Өткізілген социологиялық зерттеулер мен скринингтік тексерулер
Қазақстандағы 12 жастан асқан халық арасында темекі шегудің таралуы 22,8%,
қауіпті дозада алкогольді тұтыну - 18,1%, дененің артық салмағы - 36,9,
оның ішінде семіру - 7,7%, жемістер мен көкөністерді жеткілікті тұтыну
12,3%, дене шынықтырудың төмен белсенділігі - 13,3% құрайтынын көрсетті.
Дамыған елдер тәжірибесі бойынша салауатты өмір салтын қалыптастыру
(бұдан әрі - СӨСҚ) процесін орнықтыру үшін елде алкоголь мен темекі
өнімдеріне 1% салық салу жолымен ұлтты салауаттандырудың арнайы Қорын
қалыптастыру ұсынылды. Алкогольді шамадан тыс тұтыну мен темекі шегуді
шектеуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық саясаттың ең үлгілі болып
табылатын тәжірибесі - Тайланд тәжірибесі. Темекі және алкоголь өндіруші
индустриядан түсетін 2% салық түсімдері (өзіндік салық) темекі шегетіндер
мен алкогольді тұтынушыларға қарсы күрес жөніндегі бюджеттік алдын алу
бағдарламаларын қаржыландыратын Тайланд халқының денсаулығын сақтау
жөніндегі Ұлттық Қорында шоғырландырылады. Қор қызметінің нәтижесінде
темекі шегетіндер мен алкогольді тұтынушылардың саны қысқарған, сондай-ақ
емдеуге арналған бюджеттік шығыстарды айтарлықтай үнемдеу байқалады [9].
Дүниежүзілік практика денсаулыққа көмек көрсету қорлар темекіні
бақылаудың тиімді құралы болып табылатындығын және дамыған елдерде де,
дамушы елдерде де кеңінен пайдалануға болатындығын көрсетеді.
Қауіп-қатер факторларының көп таралуы созылмалы жұқпалы емес аурулармен
(бұдан әрі - СЖА) сырқаттанушылықтың жоғары деңгейін қалыптастырды. Дәл осы
аурулар, сондай-ақ жарақаттанулар, бақытсыздық жағдайлары мен уланулар
Қазақстан халқы сырқаттанушылығының және өлім-жітімі құрылымының негізі
болып табылады. Қазақстанның ересек халқының қан айналым жүйесі ауруларымен
жалпы сырқаттанушылық деңгейі 2006 жылы 100 000 адамға шаққанда 9178,0
жарақаттанулар мен уланулар - 3813,4 және қатерлі ісіктер - 1687,9 жағдайды
құрады. Қан айналым жүйесінің аурулары салдарынан болатын өлім-жітім
жағдайлары тиісінше 100 000 адамға шаққанда 533,1, жарақаттану мен
уланулардан - 150,2 және қатерлі ісіктерден - 118,6 жағдайды құрады [10, 96
бет].
Денсаулық сақтау бюджетінің 70-80% созылмалы ауруларды емдеуге
жұмсалатыны және дерттердің созылмалы түрлерінен зардап шегетін емделушілер
медицина қызметінің қарқынды тұтынушылары болып табылатындығы анықталды.
Ерте жастағы өлім-жітім, созылмалы аурулармен ауру немесе мүгедектік отбасы
мен қоғам үшін ауыр экономикалық салдарға әкеліп соғады. Жұмыс берушілер
мен қоғам жұмыс күндерін жоғалтуға, еңбек өнімділігінің төмендеуіне және
кадрлардың тұрақтамауына байланысты шығын шегеді. Отбасы мен қоғам
денсаулық сақтауға арналған шығындардың (тікелей және жанама) ауыртпалығын,
табыстардың қысқаруын, зейнетке ерте шығудан және әлеуметтік қамтамасыз ету
мен әлеуметтік жәрдем ақыға тәуелділіктен зардап шегеді. Осылайша, Ресей
Федерациясында 2005 жылы жүрек ауруларына, инсультке және диабетке
байланысты ұлттық табысы 11 млрд. халықаралық долларды құрады, ал 2005 -
2015 жылдарда ел 300 млрд. халықаралық долларды жоғалтты. Осыған ұқсас
жағдай Қазақстанда да болуы ықтимал.
Сарапшылардың есептеулеріне сәйкес қан айналым жүйесі ауруларынан
болатын өлім-жітім жағдайларын толық жою ерлердің өмір сүру ұзақтығын 13,28
жасқа (13,05 - қала және 13,48 - ауыл) және әйелдердің өмір сүру ұзақтығын
18,21 жасқа (19,3 - қала және 17 - ауыл) өсіруге мүмкіндік берер еді.
Бақытсыз жағдайлардан, уланулар мен жарақаттанулардан болатын өлім-жітімді
жою тиімділігі халықтың еркек тұрғындары өмір сүру ұзақтығын 4,23 жылға
(4,58 - қала және 3,66 - ауыл), ал әйелдердің өмір сүру ұзақтығын 1,43
(1,55 - қала, 1,21 - ауыл), ал қатерлі ісіктерді болдырмау - тиісінше 1,6
және 1,9 жылға ұзартуға қамтамасыз етеді [13, 22 бет].
Артериялық гипертензияны дер кезінде анықтау және сапалы емдеу инсульт
алу қауіпін 30-40% төмендетуге әкелетінін халықаралық тәжірибе көрсетеді.
АҚШ-та 1972 - 1994 жылдар аралығында өткізілген кең ауқымды алдын алу
шаралары кезінде жүрек - қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 2
есеге, инфарктен - 2,5 есеге төмендетуге қол жеткізілді. Тек холестериннің
орташа деңгейін, темекі шегудің таралуын және жоғары қан қысымын төмендету
есебінен Финляндияда 1972 -1992 жылдарда ишемиялық жүрек ауруларынан
болатын өлім-жітім жағдайлары 80% төмендетеді. Ирландияда 1985 - 2000
жылдар аралығында жүрек-қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 48,1%
төмендетуге қол жеткізілді. Алдын алу бағдарламалары бұрынғы КСРО-да жүрек-
қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 41% төмендетуге мүмкіндік берді
[13, 23 бет].
Осыған байланысты Қазақстанның алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі
созылмалы патологиялар мен мерзімінен бұрын болатын өлім-жітім ауыртпалығын
қысқарту қажеттігі болып табылады.
Сырқаттанушылық ауыртпалығын, мерзімінен бұрын болатын өлім ауыртпалығын
төмендетуге және денсаулықты нығайтуға әлемдік қауымдастықтың жоғары
мүдделігін ескере келе, соңғы жылдары ДДҰ бірнеше стратегиялық құжаттар
қабылдады, бұларға Қазақстан да қосылды: алкоголь бойынша Еуропалық іс-
қимыл жоспары (2000), ДДҰ-ның темекіге қарсы күрес жөніндегі негіздемелік
тұжырымдамасы (2003), Балалардың өмір сүру жағдайлары мен денсаулығын
жақсарту жөніндегі Хельсинки Декларациясы және іс-қимыл жоспары (2004),
Тамақтану, дене шынықтыру белсенділігі және денсаулық саласындағы ғаламдық
стратегия (2004), Ғаламдық жағдайда денсаулықты нығайту жөніндегі Бангкок
декларациясы (2005), Жұқпалы емес аурулардың алдын алу мен оларға қарсы
күрестің Еуропалық стратегиясы (2006), Семіздікпен күрес жөніндегі
Еуропалық Хартия (2006).
Бұл құжаттар елдерге халықтың денсаулығын сақтау мен нығайту жөніндегі
тиімді кешенді бағдарламаларды әзірлеу мен жүзеге асыруға мынадай мақсатта
белсенді ықпал етуді ұсынады:
1) әрбір жеке тұлғаның толық денсаулық әлеуетін оған қатысты
экономиканың барлық секторларын қамти отырып, қауіп-қатер факторларының
денсаулыққа әсерін төмендету жөніндегі мемлекеттік саясатты әзірлеуге
үкіметтің жауапкершілігі;
2) салауатты өмір салтының пайдасына шешімдер қабылдау үшін жағдайлар
жасау;
3) денсаулық және тұрақты дамуға капитал салу ретіндегі өмір бойғы білім
мен алдын алу;
4) денсаулықты сақтау мен нығайтудағы мүмкіндіктерді арттыру үшін
халықтың қажеттіліктеріне жауап беретін денсаулық сақтау жүйесін және
тиісті инфрақұрылым жасау [10, 97-98 бет].
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының салауатты өмір салтын
қалыптастыру (бұдан әрі-СӨСҚ) қызметі ұйымдарының қызметін және
ведомствоаралық деңгейде халықтың денсаулығын сақтау мен нығайту үшін
салауатты өмір салтын насихаттау және аурулар мен әлеуметтік елеулі
аурулардың қауіп-қатер факторларының алдын алу жөніндегі іс-шараларды
өткізуді қамтамасыз ететін белгіленген заңнамалық база әзірленді. Алайда
СӨСҚ-ға, аурулардың факторлық алдын алуға және азаматтардың денсаулығын
сақтауға қазіргі уақыттағы көзқарастар қолданыстағы заңнамалық негізді
халық денсаулығының қазіргі уақыттағы жай-күйі мен халықаралық тәжірибені
есепке ала отырып, одан әрі жетілдіруді және жаңасын әзірлеуді талап етеді
[14,384 бет].
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
(2006) және Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы №
216 Жарлығымен мақұлданған Қазақстанның 2007-2024 жылдарға арналған орнықты
дамуға өту тұжырымдамасы ұлтты сауықтыруда СӨСҚ процесін түбегейлі жақсарту
міндетін қойды.
Қазіргі таңда Қазақстанның өзіне әлемнің озық тәжірибесін сіңірген
салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық саясаты бар. Ұлттық, облыстық,
қалалық және аудандық деңгейлерде ұсынылған СӨСҚ қызметі құрылды. Өкінішке
орай, бүгінгі таңда тек Жамбыл облысында ғана қызмет барлық деңгейлерде
жолға қойылған. Кадрлармен қамтамасыз етілу проблемалары бар. СӨСҚ өңірлік
орталықтарының деңгейінде дәрігерлермен және орта медицина қызметкерлерімен
орташа қамтамасыз етілу 78% құрайды, Солтүстік Қазақстан, Қостанай,
Маңғыстау облыстарында - кемінде 50%.
СӨСҚ Орталықтарын өңірлік бюджеттерден қаржыландыру орындалған
жұмыстардың көлемін, халықтың санын, сырқаттанушылықты және СӨСҚ қызметі
ұйымдарының Салауатты өмір салты бағдарламасын іске асыру үшін есепке
алмай жүзеге асырылады. Міндеттердің бірдей көлемі жағдайында жан басына
шаққанда СӨСҚ қызметін қаржыландыру өңірлер бойынша Оңтүстік Қазақстан және
Алматы облыстарындағы 6 теңгеден, Маңғыстау облысындағы 51 теңгеге дейін
айтарлықтай айырмашылығы бар.
2006 жылы СӨСҚ бойынша іс-шараларды қаржыландыру республика бойынша
денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы шығындардың тек 0,15% ғана құрады.
Сонымен қатар, СӨСҚ саясатында денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы
шығындардың кемінде 3% бөлген жағдайда қандай да бір табыстарға қол
жеткізуге болатынын халықаралық тәжірибе көрсетті.
Осыған байланысты, денсаулықты нығайтуда нәтижелікке қол жеткізу үшін
денсаулық сақтау бюджетін қаржыландыру бағдарламасын 2009 жылы 1%-дан
болашақтағы 3%-ға дейін кезең-кезеңмен өсіру арқылы СӨСҚ процесін
тұрақтандыруды қамтамасыз ету қажет.
СӨСҚ процесін күшейту тәсілдерінің бірі оның үздіксіздігін қамтамасыз
ету, білім және денсаулықты бүкіл өмір бойына нығайту қағидатын енгізуге
қол жеткізу болып табылады, мұнда сондай-ақ өзінің түбегейлі шешімін талап
ететін белгілі бір қиындықтары болады.
Мысалы, салауатты өмір салты дағдыларын оқушыларға үйрету және
дағдыландыру үшін 1998 жылдан бастап білім жүйесі ұйымдарының барлық
деңгейлерінде Валеология - Қалай сау болу керек пәні факультативтік сабақ
ретінде енгізіледі, бірақ 2006 жылы Валеология пәні енгізілген
мектептердің саны 72% дейін төмендеді, ал оқытудың келесі деңгейлерінде -
10% төмендеді.
Ақпараттандыруды арттыру мен салауатты өмір салтын қалыптастырудың
үздіксіздігін қамтамасыз етуде бұқаралық ақпарат құралдары үлкен роль
атқарады. Бағдарламалар санының өсу аясында арнайы хабарлар, роликтер
Салауатты өмір салтын насихаттауға және денсаулықты нығайтуға ықпал ететін
мемлекеттік тапсырыстың шеңберіндегі немесе әлеуметтік жауапты бизнес
шеңберінде бұқаралық ақпарат құралдарында (бұдан әрі - БАҚ) бөлінген
ресурстар өте аз.
СӨСҚ-дың тиімді жүйесін құрудағы негізгі компоненттердің бірі оның
тұрақтылығы және үздіксіздігімен қатар, кешенділігін қамтамасыз ету болып
табылады. Бұл денсаулыққа әсер ететін қауіп-қатер факторларын төмендету
бойынша оған қатысты барлық секторларды тарта отырып, мемлекеттік саясатты
жасау үшін халықтың белсенді қатысуымен әрбір жеке тұлғаның денсаулығының
толық потенциалын игеруде, салауатты өмір салты пайдасына шешімдер қабылдау
үшін қолайлы жағдайлар құруға үкіметтік органдардың жауапкершілігін арттыру
[14, 385 бет].
Өңірлік деңгейдегі ведомствоаралық жұмысты әкімдер жанындағы денсаулықты
қорғау жөніндегі үйлестіруші кеңестің құрамындағы жұмыс тобы үйлестіреді.
Сонымен қатар, жұмыс топтары аса белсенділік танытпайды, тек Жамбыл және
Павлодар облыстарында салауатты өмір салтын қалыптастырудың (бұдан әрі -
СӨСҚ) өңірлік қызметін жетілдіру және ведомствоаралық жұмысты күшейту
бағдарламасы қабылданды.
СӨСҚ қызметінің қалыптасу кезеңінде салааралық өзара іс-қимыл тиімді
болды, алайда кейіннен дербес орталық уәкілетті органдардың құрылуына және
бөлінуіне байланысты, кешенді сектораралық бағдарлама салалық болды, ұлттық
деңгейде үйлестіруші тетік болмады.
СӨСҚ жүйесінің кешенді, үздіксіз тәсілін күшейтуге шоғырландыру,
орнықтылықты қамтамасыз етуде - мінез-құлықтық қауіп-қатер факторларын
бақылауды күшейту, ауруларды ертерек анықтау, болдырмауға болатын
мүгедектік пен өлім жағдайларын төмендету, халықтың өмір сапасын жақсартуға
және қазақстандық қоғамды орнықты дамытуға мүмкіндік береді [14, 386 бет].
Қазiргi кезде республикалық денсаулық сақтау жүйесi, барлық
ведомстволарды қоса алғанда, 886 ауруханалық және 3463 амбулаториялық-
емханалық медициналық ұйымдар жүйесiнен тұрады. Өңiрлердегi медициналық
көмектi ұйымдастыру жүйесiнiң өзiнде мынадай бiрқатар өлшемдер:
қаржыландыру және басқару функцияларын топтастыру деңгейi; бiр тұрғынға
есептегенде тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берілген көлемiн
қаржыландыруға бөлiнетiн ресурстардың мөлшерi; пайдаланылатын қаржыландыру
әдiстерi; бастапқы медициналық-санитарлық көмек (бұдан әрі - БСМК)
құрылымы; медициналық ұйымдардың ұйымдастыру нысандары; медициналық
көмек сапасын бақылау жүйесi бойынша айырмашылықтары бар. Iстің мұндай жай-
күйi азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы жалпы мемлекеттiк саясатты
жүргiзудi және олардың мемлекеттiк кепілдiктердi тең дәрежеде алуын едәуiр
қиындатады. 2001 жылдан бастап ауруханалық мекемелер санының көбеюi
байқалады. Халықтың төсек-орындармен қамтамасыз етiлу көрсеткiшi халықтың
10 мың адамына шаққанда 76,8-ді құрады (төсек-орындардың жалпы саны -
114782). Бұл халықтың 10 мың адамына шаққанда 73,3 құрайды. ДДҰ деректеpi
бойынша ол еуропалық орташа көрсеткiштен бiршама жоғары. Бұл көрсеткiштiң
көлемiнен тiптi дамыған елдердiң (Германия, Франция, Жапония және т.б.)
өзiнде айтарлықтай-айырмашылық байқалады, ал жоғары көрсеткiштер негiзiнен
медициналық қызмет көрсетудiң негiзгi тұтынушылары болып табылатын кәрi
жастағы адамдардың басым үлесiмен түсіндіріледi.
Дәрігерлердің саны 54,6 мыңға орта медициналық қызметкерлер - 115,0
мыңға жетті, дәрiгерлермен қамтамасыз ету халықтың 10 мың адамына шаққанда
- 36,5-тi, орта медициналық қызметкерлермен қамтамасыз ету - 76,9-ды
құрайды. Алайда халықты медициналық қызметкерлермен және төсек қорымен
қамтамасыз етудiң орташа көрсеткiштерiнiң жоғарылауына қарамастан,
Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесi, әсiресе бастапқы медициналық-
санитарлық көмек (бұдан әрі - БМСК) деңгейiнде, жеткiлiктi дәрежеде тиiмдi
жұмыс iстей алмай келедi. Соңғы жылдарда фельдшерлiк және фельдшерлiк-
акушерлiк пункттердi (бұдан әрi - ФП және ФАП) қайта қалпына келтiру
жұмыстары жүргiзiлсе де, алайда бүгiнгi күнi қалыптасқан жағдай әлi де БМСК-
нi дамытуға және нығайтуға жеткiлiксiз көңiл бөлумен, оның бастапқы
буынының нақты мүмкiндiктерiн жеткiлiксiз бағалаумен, қалдық принципi
бойынша қаржыландырумен және технологиялық тұрғыдан артта қалушылықпен
сипатталады. БМСК-нiң медициналық қызметкерлерiнде еңбек нәтижелерiн
жақсартуға экономикалық уәждеме жоқ, олардың қоғамдағы беделi
төмендетiлген.
Қазiргi уақытта БМСК объектiлерi бiлiктi мамандармен жасақталмаған.
Емдеу-алдын алу ұйымдары материалдық-техникалық базасының, әсiресе ауылдық
жерлерде қанағаттанғысыз жағдайда болуы жалғасуда. Талдаулар бiрқатар
өңiрлерде амбулаториялық-емханалық бiр ауысымда оларға барушылардың iс
жүзiндегi саны нормативтi көрсеткiштерден 1,5 еседен асатындығын көрсетедi.
Медициналық ұйымдар, негiзiнен, бейiмделмеген, санитарлық-гигиеналық
талаптарға жауап бермейтiн үй-жайларда орналасқан (ауылда - 70%-тен астам).
Қазiргi заманғы медициналық жабдықтармен, санитарлық автокөлiкпен
жарақтандыру 50%-тен төмен. Ауылдағы БМСК объектiлерiнiң тек 36%-iне ғана
телефон орнатылған. Дәрілiк заттарды сату ауылдық денсаулық сақтау
объектiлерiнiң барлығында бiрдей ұйымдастырылмаған. Қазақстан
Республикасының Төтенше жағдайлар жөнiндегi агенттiгi өткiзген
паспорттаудың деректерi бойынша республиканың сейсмикалық қауiптi
өңiрлерiнде қазiргi кезде бар ғимараттар мен құрылыстар белгiленген
нормаларға сәйкес келмейдi, денсаулық сақтау ұйымдарының 447-ci нығайтуға
немесе құлатуға жатады. Медициналық жабдықтарға сервистiк қызмет көрсетудiң
тиiмдi жүйесi жоқ.
Жүктелген функцияларды жүзеге асыру қажеттілiктерiне байланысты БМСК-ға
шығындарды жүйелi түрде ұлғайту жүргiзілмедi, бұл аталған буын қызметiнiң
тиiмділiгiне әсер етедi. Қазiргi кезде БМСК-нi қоса алғанда, мемлекеттiк
медициналық ұйымдар үш бағыт - қызмет көрсетулерге ақы төлеу, күрделi
жөндеу мен медициналық және медициналық емес жабдықтарды сатып алу бойынша
бюджеттiк қаражат алады. Ал БМСК-ға жан басына шаққандағы норматив, әдетте,
тұтынушылық баға индексiне және еңбекақыны көбейтуге тең дәрежеде
ұлғайтылады. Жан басына шаққандағы нормативтің қазiргi түрi - бұл
жүргiзiлген оңтайландыруды ескере отырып, БМСК-iнiң ескi жүйесiн ұстауға
жұмсалатын шығыстар. Қолданыстағы қызмет көрсетулерге ақы төлеу әдiстемесi
жеке медициналық ұйымдардың бәсекеге қабілеттiлiгiн айтарлықтай шектейді,
өйткенi олар тек бiр көзге - тарифке ғана ықтимал түрде үмiткер бола алады,
бұл денсаулық сақтау жүйесiндегi осы сектордың дамуын тежейдi. Осыны ескере
отырып, тарифтердi қалыптастыру әдiстемелерiн (жан басына шаққандағы
норматив, тарификатор, клиникалық-шығындау топтары (бұдан әрi - КШТ)
жетiлдiру қажет.
Қалыптасқан жағдайда медициналық қызметкерлердiң беделiн көтеру,
ұйымдарды қажеттi медициналық жабдықтармен жарақтандыру, алдын алудың,
диагностиканың, емдеудiң жаңа технологияларын енгiзу, дәрiмен тегiн және
жеңiлдiктi қамтамасыз ету жүйесiн амбулаториялық деңгейде жетiлдіру, жан
басына шаққандағы қаржыландыруды нақты толықтыру жолымен БМСК-iге деген
қатынасты өзгеру қажет.
Қазiргі уақытқа дейiн тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген
көлемiн көрсету шеңберiнде стационарлық көмекке арналған шығыстардың көлемi
жергiлiктi деңгейде БМСК-ға арналған шығыстардан үш есе асып түседi, ал
медициналық көмек көрсету жүйесiнiң өзi басым түрде стационарлық емдеуге
бағдарланған. 2000 жылдан бастап ауруханаға негiзсiз жатқызу, онда болу
мерзiмдерiнiң асып кетуi салдарынан төсек-орындар санының өсе түскенi
байқалады. Азаматтардың ауруханаға жатуға ұмтылуының басты себептерiнiң
бiрi - амбулаториялық деңгейде дәрiмен қамтамасыз етудiң болмауы және
бастапқы буында көрсетiлетiн қызметтер сапасының нашарлығы. Стационарлық
көмек (республикалық ұйымдарды қоспағанда) стандартталмаған, оның сапасын
бағалау жүйесi жетiлмеген.
Стационарлық көмектiң сапасын жақсарту үшiн дәрiгерлiк және орта
персоналдың бiлiктiлiгiн арттыруды, ауруханалық ұйымдардың материалдық-
техникалық қайта жабдықталуын, стационар деңгейiнде тегiн медициналық
көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiн нақтылауды және диагностика мен емдеудiң
дәлелдеу медицинасының принциптерiне негiзделген хаттамаларын енгiзу
жолымен медициналық қызмет көрсетулердi стандарттауды қамтитын шаралар
кешенiн қабылдау қажет. Шалғайдағы және қатынау қиын елдi-мекендердегi
тұрғындарға бiлiктi және мамандандырылған медициналық көмек көрсетудiң
сапасын арттыру үшiн санитарлық авиацияны, оңтайлы және телемедицинаны
дамыту керек. Медициналық көмектi басқарудың маңызды құралы республикада
1996 жылдан бастап қалыптасқан оның сапасын бағалау жүйесi болып табылады.
Мiндеттi медициналық сақтандыруды енгiзу кезiнде медициналық көмектiң
сапасын бағалау құралдары, айыппұл салу жүйесi әзiрленген, медициналық
көмектi бағалаудың әр түрлi өлшемдерi белгiленген болатын. Кейiннен,
объективтi себептер бойынша айыппұл салу жүйесi, медициналық көмектiң
көлемiн бақылау көрсетiлген медициналық көмектiң медициналық стандарттарға
сәйкестiгiн анықтау, медициналық қызметтердiң саласын бағалауды жүргiзу,
пациенттердiң пiкiрлерiн зерделеу сияқты өлшемдер бойынша медициналық
қызметтердi талдау және сапасын бағалаумен ауыстырылды.
Медициналық қызметтердiң сапасын басқару жүйесiндегi қол жеткiзiлген
нәтижелерге сапасын бағалау институтын және кепiлдiк берiлген тегiн
медициналық көмектi, сапа сараптамасын бағдарламалық сүйемелдеу
элементтерiн, халықаралық тәжiрибенi ескере отырып, сапаны бағалау
өлшемдерiн әзiрлеу үшiн әдiснамалық негiздер дайындауды енгiзудi жатқызуға
болады. Қазiр медициналық қызмет көрсетулердің сапасын басқару жүйесiнде
бiрқатар проблемалар бар. Әкiмшілiк жазалау шаралары, әдетте, қызметкерлер
мен басшыларды кәсiби қызметін жақсартуға ынталандырмайды, анықталған
ақауларды жою жөнiндегi ұсыныс ұсыным сипатында ғана болады және көбiне
орындалмайды, медициналық көмектiң сапасын ішкі және сыртқы бақылауда
байланыс жоқ. Бұдан басқа, ведомстволық медициналық ұйымдар, мемлекеттік
мекемелер, сондай-ақ медициналық қызмет көрсетулердi мемлекеттік сатып
алуға арналған шарттары жоқ ұйымдар алып тасталған. Санитарлық-
эпидемиологиялық ахуал халықтың денсаулық жағдайына, бiрiншi кезекте,
өндiрiстiк және тұрмыстық факторларды қоса алғанда, қоршаған ортаның
қолайсыздығына байланысты жұқпалы, кәсiби және соматикалық аурулардың
деңгейiне айтарлықтай әсер етедi. Соңғы жылдары әлеуметтiк-экономикалық
ахуалдың жақсаруы және жүргiзiлген алдын алу, санитарлық-гигиеналық және
індетке қарсы iс-шаралардың нәтижесiнде республикада жұқпалы аурулардың,
бiрiншi кезекте, iшек және басқа аса қауiптi аурулардың, сондай-ақ арнайы
алдын алу құралдарымен басқарылатын қауiпті аурулардың азайғаны байқалады.
Айталық, соңғы бес жыл iшiнде вакцинамен басқарылатын жұқпалы аурулар
тобындағы мынадай аурулар: қызылша - 58,2 есе, сiреспе - 5,0 есе, көкжөтел
- 4,7 есе, дифтерия - 3,6 есе азайды. Елдiң полиомиелиттен бос аумақ болып
табылатынын ДДҰ мойындап отыр. Ішек жұқпалы аурулар тобында мынадай
аурулар: iш сүзегi - 3,5 есе, бактериялы дизентерия - 3,1 есе, сальмонеллез
1,7 - есе, iшектiң өткiр жұқпалы аурулары мен "А" вирусты гепатит - 1,6 есе
азайды. Өткір iшек жұқпалы аурулары бiрлi-екілi жағдайға дейiн азайды. Аса
қауiптi жекелеген жұқпалы аурулар iлуде бiр тiркеледi. Бұл халықтың жұқпалы
аурулармен ауруының алдын алу және оны төмендету жөнiндегi неғұрлым тиiмдi
iс-шаралардың бiрi - жоспарлы иммундеудiң нормативтiк және қаржылық
базаларын қалпына келтiру нәтижесiнде мүмкiн болды. Қызметтің құрамында
республикаға шет елдерден аса қауiптi жұқпалы аурулардың әкелiнуiнiң алдын
алу жөнiндегi бөлiмшелер жүйесi ұйымдастырылды және нығайтылды. Соңғы
жылдар iшiнде негізгi көлiктiк магистральдерде, мемлекеттiк шекарадан
өткiзу орындарында санитарлық-карантиндiк пункттер құрылуда [15, 24 бет].
Ауруханаішiлік жұқпалы арулардың алдын алу және оларды азайту мақсатында
емдеу-алдын алу ұйымдарының қызметiне халықаралық тәжiрибе - едәуiр қаржы
ресурстарын үнемдеуге мүмкiндiк беретiн "жұқпалы ауруларды бақылау" жүйесi
кезең-кезеңiмен енгізілуде.
Республикада санитарлық талаптар мен нормаларға сәйкес келмейтiн
бақылаудағы объектiлер санының жыл сайын азаю үрдiсi күшейiп отыр.
Санитарлық талаптарға жауап бермейтiн объектiлердiң, соның iшiнде су
құбырларының үлес салмағы 2003 жылғы 31,1%-тен 2007 жылы 15,1%-ке дейін,
жалпы бiлiм беру мектептерiнде - 14,2%-тен 5,9%-ке дейiн, балалардың
мектепке дейiнгi мекемелерiнде - 7,6%-тен 2,7%-ке дейiн, азық-түлік
базарларында - 42%-тен 18%-ке дейiн, қоғамдық тамақтану объектiлерiнде -
22,2%-тен 10,5%-ке дейiн, сауда объектiлерiнде - 15,7%-тен 5,9%-ке дейiн
азайды. Қабылданған шараларға қарамастан, халықты сапалы ауыз сумен
қамтамасыз ету жөнiндегi ахуал ауыр болып отыр, су құбырымен келетiн ауыз
суға республика халқының тек 75,1%-i ғана қол жеткiзуде, бiрқатар өңiрлерде
бұл көрсеткiш 60,0%-тен аспайды. Тұтастай алғанда, ел бойынша жұмыс
iстемейтiн (10,0%) және санитарлық нормативтерге жауап бермейтiн (15,1%) су
құбырларының үлес салмағы жоғары болып отыр. Халықты сапасына кепiлдiк
берiлген ауыз сумен қамтамасыз етудiң қанағаттанғысыз жағдайы жыл сайын
бiрқатар өңiрлерде iндеттiк жағдайды шиеленiстiрiп жiбередi.
Аса қауiптi жұқпалы аурулардың, соның iшiнде обаның (8 облыстың
аумағы), туляремияның (11 облыстың аумағы), геморрагиялық қызбаның (4
облыстың аумағы), көктемгi-жазғы кене энцефалитiнiң (6 облыстың аумағы),
күйдiргi бойынша көп мөлшердегi стационарлық қолайсыз елдi мекендердiң
(1767) табиғи ошақтарының едәуiр алаңдарының болуы елеулi проблема болып
табылады. Тамақ өнiмдерiнiң нарығындағы ахуал да күрделi болып отыр.
Бақылау органдарының тиiстi өзара iс-қимылдарының болмауына байланысты
республикаға сапасыз, соның iшiнде халықтың денсаулығы үшін қауiптi тамақ
өнiмдерi көп мөлшерде әкелiнуде. Отандық тамақ өнеркәсiбi кәсіпорындарында
және қоғамдық тамақтану объектiлерiнде тиiстi өндiрiстiк бақылаудың болмауы
проблема болып отыр, бұл сапасыз тамақ өнiмдерiн шығару мен сатуға әкелiп
соқтырады. Санитарлық-эпидемиология лық салауаттылық саласындағы проблемалық
мәселелердiң қатарында мыналарды атап айтуға болады:
• санитарлық-эпидемиологиялық қызметтiң БМСК-iмен нашар ықпалдасуы,
бұл халыққа медициналық көмек көрсетудiң алдын алу буынын
әлсiретедi;
• жарақтандырылу деңгейi, жүргiзу мерзiмдерi, зерттеулердiң
халықаралық стандарттармен сәйкессіздiгi бойынша зертханалық
сүйемелдеудiң санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаумен барабар
болмауы;
• аудандық буындағы ұйымдар қызметiнiң едәуiр әлсiреуiне орай
облыстық және республикалық деңгейде жүргiзiлетiн санитарлық-
эпидемиологиялық қадағалау мен зертханалық зерттеулердi жүзеге
асыру;
• санитарлық-эпидемиологиялық қызмет пен басқа да қадағалау және
бақылау органдарының (ветеринарлық қадағалау, мемлекеттiк стандарт,
қоршаған ортаны қорғау) арасындағы бiрқатар функциялар мен
өкiлеттiктердi iске асыруда үйлестiрудiң болмауы [15, 27 бет].
Фармацевтикалық салада реформалау жекешелендiруден басталған болатын.
Қазiргi кезде дәрiлiк заттар айналымы саласында 7,5 мыңнан астам
фармацевтикалық объектiлер жұмыс iстейдi. Олардың iшiнде 370-i ғана (5%-тен
аз) мемлекеттiк меншiк нысанындағы объектілер болып табылады.
Соңғы 5 жыл iшiнде жекешелендiруден өзге басқа да маңызды қайта
құрулар жүзеге асырылды. Фармацевтикалық сала нарықтық экономика шарттарына
толық бейiмделді. Фармацевтикалық саланы дамытудың бағыттарын көрсететiн
Қазақстан Республикасының дәрілік саясатының тұжырымдамасы мақұлданды .
Дәрiлiк заттар айналымы саласын реттейтiн негiзгi нормативтiк құқықтық
актiлер әзiрлендi. Фармацевтикалық саланы тiкелей мемлекеттiк реттеу қайта
қалпына келтiрiлдi. Дәрiлiк заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен
медициналық техника сапасын бақылауды қамтамасыз ету жөнiндегi қызмет ретке
келтiрiлдi. Отандық фармацевтикалық өнiмдер өндiрiсiнiң номенклатурасы мен
көлемiнiң жыл сайынғы өсiмi қамтамасыз етiлдi. Сонымен қатар,
фармацевтикалық секторды реформалаудың терiс салдары да болды, ең алдымен
дәрiлiк заттардың халықтың әлеуметтiк осал топтары үшiн жетiмдiлiгi
төмендедi [15, 29 бет].
Сонымен бiрге қазiргi кезге дейiн фармакоэкономикалық зерттеулердi
жүргiзу тетiктерi әзiрленбеген, дәрiлiк заттардың жанама тиiмдiлiктерiн,
пайдаланылуын, бағасын және жетiмдiлiгiн бақылау мониторингi тиiстi
деңгейде жүргiзiлмей келедi. Сынақ зертханаларының материалдық-техникалық
базасы дәрiлiк заттардың сапасын бақылауды ұйымдастырудың қазiргi заманғы
талаптарына сәйкес келмейдi, иммунобиологиялық зерттеулердi жүргiзу үшiн
зертханалар жоқ. Жалған дәрiлiк заттар жасау, фармаколаңкестiк, дәрiлiк
заттар мен биологиялық белсендi қоспаларды агрессиялық жарнамалау
проблемасы өсе түсуде. Фармацевтикалық рыноктың өзгешелiгi халықтың дәрiлiк
заттарды қолдануға қатысты хабардарлығының, рецептуралық босатуды
мемлекеттiк бақылаудың тиiмдi шараларының жеткiлiксiз болуын туғызып,
жағдай асқынып отыр. Тұтас алғанда, республиканың фармацевтикалық және
медициналық өнеркәсiбiнде халықаралық өндiру стандарттарына сәйкес келетiн
субъектілер жоқ. Қазақстан кадрларды даярлау мен қайта
даярлаудың кеңестiк жүйесiн мұра етiп алды және соңғы жылдар iшiнде бұл
салада түбегейлi өзгерiстер болған жоқ. Қазақстан Республикасында
бiлiм берудi дамытудың 2015 жылға дейiнгi тұжырымдамасында жоғары кәсiби
бiлiмi бар мамандар мен ғылыми кадрларды даярлауға принциптiк көзқарастарды
өзгерту көзделген [15,30 бет].
Медициналық бiлiм беру саласында мемлекеттiк бiлiм беру жүйесiнiң бiр
бөлiгi ретiнде 2003 жылдан бастап дәйектi бiлiм беру деңгейлерiнiң
арасындағы сабақтастықты көздейтiн медициналық және фармацевтикалық бiлiм
берудiң жаңа Мемлекеттік жалпыға бiрдей мiндеттi стандарттары енгiзiлген.
Қазiргi кезде медициналық, фармацевтикалық білiм беру мен ғылым жүйесiнде
біліктi ғылыми-педагогикалық әлеует қалыптасқан, денсаулық сақтау саласының
ұзақ мерзiмдi стратегиялық қажеттілiктерiн қанағаттандыруға халықтың
денсаулығын сақтау мен жақсартуға бағытталған кәсiби білім беру мен
медицина ғылымының тиiмдi жұмыс iстейтiн жүйесiн құру жөнiндегi шаралар
қабылдануда. Сонымен бiрге, республикада медициналық кадрларды даярлау мен
қайта даярлаудың сапасы және ғылыми зерттеулердiң жеткiлiксiз деңгейi
проблемасы бар. Медициналық және фармацевтикалық білім беру жүйесiнде
қабылдау, даярлау және сапасын бақылау шарттарын регламенттейтiн
нормативтiк-құқықтық базаның жетiлдiрiлмеуi мұның себептерiнiң бiрi болып
табылады, оларды әзiрлеу кезiнде медицинаның өзгешелiктерi ескерiлмеген
және соның нәтижесiнде болашақ дәрiгерлердi даярлауда ортақ қағидаттар
жүйесi қолданылады. Медициналық кадрларды даярлау және ғылыми зерттеулер
деңгейi сапасына iс жүзiне жаңартылмайтын медициналық білім беру және ғылым
ұйымдарының әлсiз материалдық-техникалық базасы да әсерiн тигiзiп отыр,
мұның өзi бұл саланы халықаралық рынокта бәсекеге қабiлетсiз етуде.
Медициналық ЖОО мен ғылыми ұйымдардың жеткілікті дәрежеде жарақтанған
оқу және клиникалық базалары жоқ, ғылыми зерттеулердi орындау үшiн қажет
болатын қазiргi заманғы жабдықтарға ие болмай отыр. Медициналық ЖОО-нда
мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша студенттердi оқытуға көзделген
қаржыландырудың жетiмсiздiгi мұның себептерiнiң бiрi болып табылады, мұның
өзi қазiргi заманғы технологияларын толық дәрежеде пайдалануға, қажетті
жабдық пен көрнекi құралдарды сатып алуға мүмкiндiк бермейдi. Медициналық
білім беру ұйымдарының басшылары қаржылық қаражаттың жетiспеу проблемасын
көбiне білім деңгейi төмен студенттердi оқытудың шарттық нысанымен қабылдау
есебiнен шешуге мәжбүр. Мемлекеттік білім гранты бойынша медициналық жоғары
оқу орындарына түсу кезiндегi орташа балл орта есеппен 80 болып отырғанда
оқытудың ақылы нысанымен түсу үшiн 40 балл жеткілiкті болып отыр.
Ақылы оқыту негiзiнде студенттердi қабылдаудың жыл сайын өсiп отыруы
алаңдаушылық туғызады. Егер 1999 жылы ол 1059 адам болса (мемлекеттік
тапсырыс бойынша қабылдау - 1245), 2001 жылы шарт негiзiнде 2 есе дерлік
көп қабылданды (грант - 1345, шарт - 2190). Мұның бәрi оқу бiтiрушілердi
даярлаудың деңгейiне ықпал етедi және көрсетiлетiн медициналық көмектiң
сапасына әсерiн тигiзедi [15, 31 бет].
Әсiресе шалғай және ауылдық өңiрлердегi БМСК объектілерiн біліктi
кадрлармен қамтамасыз ету проблемасы сақталып отыр. Көп жағдайда мұның өзi
қазiргi кездегі медициналық қызметкерлер тапшылығының - медициналық білім
беру ұйымдарын бiтiрушi мамандар есебiнен толықтырылмауымен байланысты.
Медициналық ЖОО 1999 жылдан бастап, мемлекеттік гранттар мен кредит бойынша
сайынғы бiтiрушілердің саны орташа 2000 адамнан болып отырғанына
қарамастан, кадрларға деген мұқтаждық сақталып отыр.
Кадрларды бекiту тетiктерiнің болмауы (материалдық ынталандырулар,
қажетті әлеуметтiк-тұрмыстық жағдайлар, жеңiлдiктер бeру) медициналық ЖОО
бiтiрушілердiң орташа 50%-ке жуығының ғана бөлiнген орындарға баруына әкеп
соқтырады. Сонымен бiрге, біліктілiк аясы тар кейбiр бағыттар бойынша
кадрларға тапшылық бар, денсаулық сақтау менеджментi мен экономикасы
саласындағы мамандар жоқ. Денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйесiнде 2002-
2004 жылдар iшiнде жүргізiлген мемлекеттік басқару деңгейлерінiң арасындағы
функциялар мен өкілеттiктердің ара жiгiн ажырату шеңберiнде маңызды
шешiмдер қабылданды.
Соңғы жылдары денсаулық сақтау жүйесіне жұмсалған мемлекеттiк шығыстар
көлемінiң, медициналық білім берудi қоса алғанда, өсу қарқынының елеулi
болуына қарамастан, абсолюттi есептеумен ғана ұлғайып қойған жоқ (2001 жылы
- 63,9 млрд. теңге, 2002 жылы - 73,0 млрд. теңге, 2003 жылы - 92,4 млрд.
теңге, 2004 жылы - 133,7 млрд. теңге), сондай-ақ мұның өзi IЖӨ-ге қатысты
шаққанда проценттер жағынан да маңызды (2001 жылы - 1,97%, 2002 жылы -
1,93%, 2003 жылы - 2,08%, 2004 жылы - 2,63%). Бұл ретте IЖӨ-ге қатысты
шаққандарды ең төменгi процент 2002 жылы - 1,93% болды. ДДҰ-ның ұсынысы
бойынша денсаулық сақтауға жұмсалған мемлекеттiк шығыстар ІЖӨ-нiң кемiнде
4%-i болуға тиiс.
Жан басына шаққандағы шығыстардың соңғы жылдардағы серпінiнде белгілi
бiр өсiм бар (2001 жылы - 4308 теңге (29 долл.), 2002 жылы - 4911 теңге (32
долл.), 2003 жылы - 6201 теңге (41 долл.), 2004 жылы - 8797 теңге (63,6
долл.). 2002-2003 жылдардағы қаржыландыруды ұлғайтудың, стационарларда
емделген аурулар санының жылына 5-7% өсуiнен басқа, күтілгендей нәтижелер
бермегенiн атап өткен жөн. Медициналық қызметкерлер жалақысының бiрнеше рет
ұлғайтылғанына қарамастан (2004 жылы ғана - 20%-ке), саладағы ресми орташа
айлық жалақы республика бойынша орташа жалақыдан екi есе аз [16].
Азаматтарға медициналық көмектiң тегiн кепілдi көлемiн ұсыну жөнiндегi
мемлекеттің өзiне алған міндеттемелерінің барабар қаржылық қамтамасыз
етілмей отырғандығы проблема болып қалып отыр. Медициналық тегiн көмектi
ақылы қызмет көрсетулермен ауыстыру кездеседi. Кепiлдi көлемдер мен ақылы
негiзде көрсетілетiн медициналық қызмет көрсетулердiң ара жiгiнiң айқын
ажыратылмауына байланысты медицина қызметкерлерiнің пайдасына халықтың
тарапынан бейресми төлемдердiң жоғары деңгейi сақталып отыр. Медициналық
көмектiң тегiн кепілдi көлемiн ұсыну, тегiн медициналық көмектiң
кепiлдендiрiлген көлемi шеңберiнде ұсынылатын медициналық көмектi тұтынуды
есепке алу тиiстi түрде жолға қойылмаған, мұның өзi көлеңкелi экономиканың
өсуiне ықпалын тигiзедi. Ресурсты үнемдеудiң кешендi салалық саясаты
жоқ. Бүгiнгi күнi медициналық қызметтердi сатып алушылар мен жеткiзушілерге
бөлу - шартты нәрсе, өйткенi iс жүзiнде барлық жеткiзушілер денсаулық
сақтау органына әкiмшілiк және экономикалық бағыныстағы мемлекеттік ұйымдар
болып табылады. Өңiрлерде денсаулық сақтауды дамыту әлеуметтiк-экономикалық
саясаттағы басымдық болып табылмайды. Осылайша, салада басқарушылық
шешiмдердi қабылдауды талап ететiн бiрқатар қолайсыз үрдiстердi бөлiп
көрсетуге болады [16, 19 бет]:
Бiрiншiден, денсаулық сақтау жүйесiн ұйымдастырудың аса маңызды принципi
- медициналық көмек көрсетудiң кезеңділiгi бұзылады.
Екiншіден, медициналық көмек көрсетудiң көлемi мен сапасы, тұтастай
алғанда денсаулық сақтауды дамыту көрсеткiштерi бойынша облыстар шегінде
аумақтар арасындағы теңсiздiк байқалады.
Үшiншiден, басқару жүйесiнiң мiндетті құрамдас бөлiктерi - тұтастай
алғанда денсаулық сақтау ұйымдары мен жүйесi қызметтерiнiң мониторингi және
оларды бағалау жеткiлiксiз қалыптасқан. Денсаулық сақтауды ақпараттық
қамтамасыз ету саласында үйлестiрілген саясаттың болмауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz