Қарттарды әлуметтендірудегі әлеуметтік педагогтың ролі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік жұмыстың барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
II. АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ
2.1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет беттеріндегі мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы ... ... ... ... ... .34
2.3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер
туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік жұмыстың барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
II. АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ
2.1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет беттеріндегі мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы ... ... ... ... ... .34
2.3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер
туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
КІРІСПЕ.
Тақырыптың көкейтестілігі. Халыққа білім беру жүйесін қазіргі кезеңде қайта құру бүкіл қоғамның дағдарысты жағдайынан туындайтыны еліміздің қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың енуіне байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, рухани жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды талап етеді.
Университет түлектеріне әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім-тәрбие беру дүниежүздік кеңістікте зор мәні бар проблемаға айналып отыр. Осы проблемаға байланысты еліміздің даму стратегиясына сай жас ұрпақтың рухани байлығын одан әрі жетілдіру әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Мемлекеттің стратегиялық қызығушылықтар тәрбие жұмысының жалпы принциіттерін жасап шығаруды, мемлекеттің тәрбие үрдісі мен жастар саясатының барлық аспектілеріне әсер беруіне арттыруды талап етеді.
Қазақстан Ресиубликасының Елбасы Н.Назарбаев толық тұжырымдағандай қазіргі кезде білім және тәрбие саясаты Қазақстан халықтарының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып жүргізуде қалыптасқан, сондықтан, тұлға еуразиялық мәдениет пен еуразиялық ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы адамзаттық бастауы кейбір ағартушылық бағдарлама мен идеология шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі бойына өз халқының мәдениетін сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі іс-әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам.Қазіргі кездегі саяси және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен шиеленесуі, тұрмыстағы күйзеліс, адамгершілік құндылықтардың кемуі, білімге, адал еңбекке деген ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің жоқтығы, жеке адамның, қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлерден өзін шектеу жас ұрпаққа теріс ықпалын тигізуде.
Тәрбие әлеуметтік ішкі жүйе, азаматтық қоғам институты ретінде азамат тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие ден біз қоғам мен мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік-саясаттық. қүқықтық, экономикалық экологиялық моральдық-этикалық бөімдерін, тәжірибелік іс-әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесінің процесі деп түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары азамат тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде жас азамат бойында әлеуметтік іс-әрекет субъектісі ретінде көзқарастар мен сенімдер, ой-сана мен адамгершіліктік қасиеттер қалыптасады. Тәжірибелік іс-әрекетте өсіп жатқан алам оның әлеуметтік ортадағы орнын белгілейтін айқындалған азаматтық қасиеттермен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан үрдістердің бәріне де белсенді әсер береді.
Айта кететін жағдай азамат пен мемлекет арасындағы саясаттық-құқықтық қарастардың әлемдік үлгілері мен стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау тек олардың ортасынан орын алып қала қоймай, адамның мемлекеттік және қоғаммен қатынастарнның басқа аспектерін де жандандыра түседі. Бұл біздің республикамыздың азаматтық тәрбие жуйесі үшін егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында және осы салада өз тәжірибемізді жинақтауға қажет ереекше көкейтесті мәселе.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы зор болып отыр. Елімізде қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың енуіне байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, рухани жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды талап етуде. Демек, оқушыларға әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім – тәрбие беру ғаламдық мәні бар проблемаға айналып отыр. Сондықтан еліміздің даму стратегиясына сай олардың рухани байлығын одан әрі жетілдіре үшін әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Қазіргі кездегі саяси және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен шиеленесуі, тұрмыстағы күйзеліс, адамгершіліктік құндылықтардың кемуі, білімге, адал еңбекке деген ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің жоқтығы, жеке адамның, қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлердің өзін шектеу жас ұрпаққа теріс ықпалын тигізуде.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы зор болып тұр. Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этникалық-моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның прагматикалық негізі де бар, өйткені ХХІ ғ. табалдырығында «адам капиталының» ролі экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау биікке көтерілді. 192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып, Дүниежүзілік банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік қорлардың үлесіне ұлттық байлықтың 16% - ы, табиғи қорларға – 20 % - ы, «адам капиталына» 64% -ы тигенін есептеп шығарды.
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарды. Осындай тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз қалады. Оның философиясының мәні былай тұжырымдалды: “әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру әбден тиімді болуы мүмкін”.
Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат, болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.
Әлеуметтік тәрбие беруде мүгедектер мен қарттар туралы білу, мемлекеттің мүгедектер мен қарттарға көрсетіп отырған көмегі қандай болып жатқанын, қандай мекеме әлеуметтік мәселесімен айналысатынын білу – зерттеудің көкейтестілігін анықтауға жол береді деп есептейміз.
Зерттеудің мақсаты:
1.Қарттардың жағдайы қай уақытта жақсаратынын анықтау,
2.Облыс бойынша қарттарға жасалынып жатқан жұмыспен танысу,
3.Қарттарға көмек көрсетудегі геронтолог пен әлеуметтік педагогтын ролін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Әлеуметтік тәрбие беруде қарттар туралы білу;
2. Мемлекет тарапынан қарттарға көрсетіліп отырған көмектің қандай болып жатқанын анықтау;
4. Қандай мекеме әлеуметтік мәселелермен айналасып жүргенін анықтау, осы мекеменің қарттарға арналған жұмыс жоспарымен танысу;
5.Қарттарды әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелерін анықтау.
Зерттеу нысанасы: Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттар және қарттарға көмек көрсетуге арналған мемлекет тарапынан өткізілетін жұмыстар.
Зерттеу заты: Әлеуметтік педагогтың қарттарды әлеуметілендірудегі ролі.
Зерттеудің ғылыми болжамы.
1.Егер геронтолог пен әлеуметтік педагог білікті маман болса, қарттарды әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселесі шешілген болар еді.
Зерттеудің методологиялық негізі болып Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыруы туралы бағдарламасы, Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Халықты әлеуметтік қорғаудың 2002-2005 жылдарға арналған бағдараламасы, Дельпере Н. “Защита прав и свобод граждан пожилого возраста”, “Социальная работа с пожилыми людьми” Е.И.Холостовтың, “Социальное обслуживание пенсионеров и инвалидов. Обзорная информация” және де басқа көптеген еңбектер есептеледі.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, екі тараудан, 6 бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде жұмыстың мақсаты, міндеттері айқындалды, зерттеу нысанасы, зерттеу заты, диплом жұмысының ғылыми болжамы анықталып, методологиялық негізі көрсетілді.
« ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ» атты тарау үш бөлімді қамтиды:
1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны
2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік жұмыстың барысы
«АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ» атты тарау үш бөлімді қамтиды:
1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет беттеріндегі мәліметтер
2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы
3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер туралы
Тақырыптың көкейтестілігі. Халыққа білім беру жүйесін қазіргі кезеңде қайта құру бүкіл қоғамның дағдарысты жағдайынан туындайтыны еліміздің қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың енуіне байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, рухани жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды талап етеді.
Университет түлектеріне әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім-тәрбие беру дүниежүздік кеңістікте зор мәні бар проблемаға айналып отыр. Осы проблемаға байланысты еліміздің даму стратегиясына сай жас ұрпақтың рухани байлығын одан әрі жетілдіру әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Мемлекеттің стратегиялық қызығушылықтар тәрбие жұмысының жалпы принциіттерін жасап шығаруды, мемлекеттің тәрбие үрдісі мен жастар саясатының барлық аспектілеріне әсер беруіне арттыруды талап етеді.
Қазақстан Ресиубликасының Елбасы Н.Назарбаев толық тұжырымдағандай қазіргі кезде білім және тәрбие саясаты Қазақстан халықтарының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып жүргізуде қалыптасқан, сондықтан, тұлға еуразиялық мәдениет пен еуразиялық ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы адамзаттық бастауы кейбір ағартушылық бағдарлама мен идеология шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі бойына өз халқының мәдениетін сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі іс-әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам.Қазіргі кездегі саяси және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен шиеленесуі, тұрмыстағы күйзеліс, адамгершілік құндылықтардың кемуі, білімге, адал еңбекке деген ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің жоқтығы, жеке адамның, қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлерден өзін шектеу жас ұрпаққа теріс ықпалын тигізуде.
Тәрбие әлеуметтік ішкі жүйе, азаматтық қоғам институты ретінде азамат тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие ден біз қоғам мен мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік-саясаттық. қүқықтық, экономикалық экологиялық моральдық-этикалық бөімдерін, тәжірибелік іс-әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесінің процесі деп түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары азамат тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде жас азамат бойында әлеуметтік іс-әрекет субъектісі ретінде көзқарастар мен сенімдер, ой-сана мен адамгершіліктік қасиеттер қалыптасады. Тәжірибелік іс-әрекетте өсіп жатқан алам оның әлеуметтік ортадағы орнын белгілейтін айқындалған азаматтық қасиеттермен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан үрдістердің бәріне де белсенді әсер береді.
Айта кететін жағдай азамат пен мемлекет арасындағы саясаттық-құқықтық қарастардың әлемдік үлгілері мен стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау тек олардың ортасынан орын алып қала қоймай, адамның мемлекеттік және қоғаммен қатынастарнның басқа аспектерін де жандандыра түседі. Бұл біздің республикамыздың азаматтық тәрбие жуйесі үшін егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында және осы салада өз тәжірибемізді жинақтауға қажет ереекше көкейтесті мәселе.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы зор болып отыр. Елімізде қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың енуіне байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, рухани жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды талап етуде. Демек, оқушыларға әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім – тәрбие беру ғаламдық мәні бар проблемаға айналып отыр. Сондықтан еліміздің даму стратегиясына сай олардың рухани байлығын одан әрі жетілдіре үшін әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Қазіргі кездегі саяси және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен шиеленесуі, тұрмыстағы күйзеліс, адамгершіліктік құндылықтардың кемуі, білімге, адал еңбекке деген ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің жоқтығы, жеке адамның, қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлердің өзін шектеу жас ұрпаққа теріс ықпалын тигізуде.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы зор болып тұр. Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этникалық-моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның прагматикалық негізі де бар, өйткені ХХІ ғ. табалдырығында «адам капиталының» ролі экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау биікке көтерілді. 192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып, Дүниежүзілік банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік қорлардың үлесіне ұлттық байлықтың 16% - ы, табиғи қорларға – 20 % - ы, «адам капиталына» 64% -ы тигенін есептеп шығарды.
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарды. Осындай тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз қалады. Оның философиясының мәні былай тұжырымдалды: “әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру әбден тиімді болуы мүмкін”.
Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат, болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.
Әлеуметтік тәрбие беруде мүгедектер мен қарттар туралы білу, мемлекеттің мүгедектер мен қарттарға көрсетіп отырған көмегі қандай болып жатқанын, қандай мекеме әлеуметтік мәселесімен айналысатынын білу – зерттеудің көкейтестілігін анықтауға жол береді деп есептейміз.
Зерттеудің мақсаты:
1.Қарттардың жағдайы қай уақытта жақсаратынын анықтау,
2.Облыс бойынша қарттарға жасалынып жатқан жұмыспен танысу,
3.Қарттарға көмек көрсетудегі геронтолог пен әлеуметтік педагогтын ролін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Әлеуметтік тәрбие беруде қарттар туралы білу;
2. Мемлекет тарапынан қарттарға көрсетіліп отырған көмектің қандай болып жатқанын анықтау;
4. Қандай мекеме әлеуметтік мәселелермен айналасып жүргенін анықтау, осы мекеменің қарттарға арналған жұмыс жоспарымен танысу;
5.Қарттарды әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелерін анықтау.
Зерттеу нысанасы: Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттар және қарттарға көмек көрсетуге арналған мемлекет тарапынан өткізілетін жұмыстар.
Зерттеу заты: Әлеуметтік педагогтың қарттарды әлеуметілендірудегі ролі.
Зерттеудің ғылыми болжамы.
1.Егер геронтолог пен әлеуметтік педагог білікті маман болса, қарттарды әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселесі шешілген болар еді.
Зерттеудің методологиялық негізі болып Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыруы туралы бағдарламасы, Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Халықты әлеуметтік қорғаудың 2002-2005 жылдарға арналған бағдараламасы, Дельпере Н. “Защита прав и свобод граждан пожилого возраста”, “Социальная работа с пожилыми людьми” Е.И.Холостовтың, “Социальное обслуживание пенсионеров и инвалидов. Обзорная информация” және де басқа көптеген еңбектер есептеледі.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, екі тараудан, 6 бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде жұмыстың мақсаты, міндеттері айқындалды, зерттеу нысанасы, зерттеу заты, диплом жұмысының ғылыми болжамы анықталып, методологиялық негізі көрсетілді.
« ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ» атты тарау үш бөлімді қамтиды:
1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны
2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік жұмыстың барысы
«АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ» атты тарау үш бөлімді қамтиды:
1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет беттеріндегі мәліметтер
2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы
3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер туралы
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
1.Қ.Тұрғанбекова. Әлеуметтік ғылымдар құрылымдағы әлеуметтік жұмыс. //Ізденіс,№1, 2002. - 189 –194 б.
2.С.Піралиев. Болашақ мұғалімнің әлеуметтік және кәсіби бейімделуінің өзара байланыстығының мәселесі.//Ұлт тағлымы, 2/2001. – 56-64 б.
3.Социальная педагогика: Учеб.пособие для студ. высш. учеб. заведений /Под редак.В.А.Никитина. –М.: ВЛАДОС, 2002. –272 с.
4.Ю.В.Василькова, Т.А. Василькова. Социальная педагогика: Курс лекций: Учеб.пособие для студ. высш. учеб. Заведений.-М.:Академия, 2000.- 440 с.
5.А.Н.Тесленко. Социализация молодежи:педагогика отношений в социуме.-Алматы-Астана, 2002.-236 с.
6.Биекенов К.Ү, Жаназарова З.Ж., Нұрбекова Ж.А. Отбасымен әлеуметтік жұмыс: Оқу құралы. - Алматы: Қазақ университеті, 2003 ж. –133 б.
7.Қ.Тұрғанбекова. Әлеуметтік ғылымдар құрылымдағы әлеуметтік жұмыс. //Ізденіс, №3, 2001. - 128 –134 б.
8. Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментінің Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек рыногында жастарды кәсіби бағдарлау, оларды психологиялық қолдау және бейімдеу жүйесін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдараламасы.-Шымкент, 2004.
9.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Оңтүстік Қазақстан облысыың 2002-2005 жылдарға арналған мүгедектерді оңалту бағдараламасы. - Шымкент, 2002.
10.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің кедейшілік және жұмыссыздықпен күресу жөніндегі 2000-2002 жылдарға арналған Аймақтық кешенді бағдараламасы. - Шымкент, 2000.
11.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру. Шымкент, 2000.
12.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Халықты әлеуметтік қорғаудың 2002-2005 жылдарға арналған бағдараламасы. - Шымкент, 2002.
13.Ф.Рахматуллаев.«Ардагер-Жәрдем» қайырымдылық қорының тұсаукесері өтті. // Оңтүстік Қазақстан, 27 наурыз, 2004 ж.
14.Ж.Шалабаева. Ауылына қарап азаматын таны.// Оңтүстік Қазақстан,15 мамыр, 2004 ж.
15.Серікбай Тұржан. Атаулы әлеуметтік көмектің жағдайын анықтауда. //Оңтүстік Қазақстан, 27 шілде, 2004 ж.
16. Әлеуметті мазалаған сан сауал. // Оңтүстік Қазақстан, 1 тамыз, 2004 ж.
17.Асхан Қожагелдіқызы. Болашақ жетімдіктен басталмаса екен. // Оңтүстік Қазақстан,12 тамыз, 2004 ж.
18.Ж.Шалабаева. Әлеуметтік проблема әңгіме болды. // Оңтүстік Қазақстан, 26 тамыз, 2004 ж.
19.Ж.Шалабаева. Әлеуметіміз жақсарып келеді. // Оңтүстік Қазақстан,1 қантар, 2005 ж.
20.Ә.Ағыбайдың «Қайырымдылық – халықтық қасиет»
// Оңтүстік Қазақстан,8 қантар, 2005 ж.
21.Республика Президентіің 2004 жылғы Қазақ халқына Жолдауы. // Оңтүстік Қазақстан, 11 Қантар, 2005 ж.
22.Ж.Жайлаубекқызы. Облысқа 250 қоларба келді. // Оңтүстік Қазақстан, 11 Қантар, 2005 ж.
23.М.Бекей. Аяулы ардагерлеге аялы қамқорлық. // Оңтүстік Қазақстан, 27 Қантар, 2005 ж.
24. Протез алуға – 33 миллион теңге. // Оңтүстік Қазақстан, 10 ақпан, 2005 ж.
25.Еңбек қауіпсіздігі және еңбек қорғау туралы. // Оңтүстік Қазақстан, 10 ақпан, 2005 ж.
26.Қызметкерлер әлеуметтік тұрғыдан қорғалуы керек. // Оңтүстік Қазақстан,15 ақпан, 2005 ж.
27. «Кешегі кемелі істер – кемел келешек кепілі.// Оңтүстік Қазақстан,17 ақпан, 2005 ж.
28. Ж.Шалабаева. »Қорған» қоры балалар үйіне сыйлық апарды. // Оңтүстік Қазақстан,17 ақпан, 2005 ж.
29.Гордин В.Э. Чем старость обеспечить. –М.:Мысль, 1988.
30. Дельпере Н. Защита прав и свобод граждан преклонного возраста. –М.:Деловая игра, 1993.
31.Настольная книга специалиста:Социальная работа с пожилыми людьми. /Отв.ред.Е.И.Холостова. –М.:Инст. Соц.работы, 1995.
32.Проблемы геронтологии в современной Росcии (материалы научно-практической конференции), М., 1999.
1.Қ.Тұрғанбекова. Әлеуметтік ғылымдар құрылымдағы әлеуметтік жұмыс. //Ізденіс,№1, 2002. - 189 –194 б.
2.С.Піралиев. Болашақ мұғалімнің әлеуметтік және кәсіби бейімделуінің өзара байланыстығының мәселесі.//Ұлт тағлымы, 2/2001. – 56-64 б.
3.Социальная педагогика: Учеб.пособие для студ. высш. учеб. заведений /Под редак.В.А.Никитина. –М.: ВЛАДОС, 2002. –272 с.
4.Ю.В.Василькова, Т.А. Василькова. Социальная педагогика: Курс лекций: Учеб.пособие для студ. высш. учеб. Заведений.-М.:Академия, 2000.- 440 с.
5.А.Н.Тесленко. Социализация молодежи:педагогика отношений в социуме.-Алматы-Астана, 2002.-236 с.
6.Биекенов К.Ү, Жаназарова З.Ж., Нұрбекова Ж.А. Отбасымен әлеуметтік жұмыс: Оқу құралы. - Алматы: Қазақ университеті, 2003 ж. –133 б.
7.Қ.Тұрғанбекова. Әлеуметтік ғылымдар құрылымдағы әлеуметтік жұмыс. //Ізденіс, №3, 2001. - 128 –134 б.
8. Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментінің Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек рыногында жастарды кәсіби бағдарлау, оларды психологиялық қолдау және бейімдеу жүйесін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдараламасы.-Шымкент, 2004.
9.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Оңтүстік Қазақстан облысыың 2002-2005 жылдарға арналған мүгедектерді оңалту бағдараламасы. - Шымкент, 2002.
10.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің кедейшілік және жұмыссыздықпен күресу жөніндегі 2000-2002 жылдарға арналған Аймақтық кешенді бағдараламасы. - Шымкент, 2000.
11.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру. Шымкент, 2000.
12.Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Халықты әлеуметтік қорғаудың 2002-2005 жылдарға арналған бағдараламасы. - Шымкент, 2002.
13.Ф.Рахматуллаев.«Ардагер-Жәрдем» қайырымдылық қорының тұсаукесері өтті. // Оңтүстік Қазақстан, 27 наурыз, 2004 ж.
14.Ж.Шалабаева. Ауылына қарап азаматын таны.// Оңтүстік Қазақстан,15 мамыр, 2004 ж.
15.Серікбай Тұржан. Атаулы әлеуметтік көмектің жағдайын анықтауда. //Оңтүстік Қазақстан, 27 шілде, 2004 ж.
16. Әлеуметті мазалаған сан сауал. // Оңтүстік Қазақстан, 1 тамыз, 2004 ж.
17.Асхан Қожагелдіқызы. Болашақ жетімдіктен басталмаса екен. // Оңтүстік Қазақстан,12 тамыз, 2004 ж.
18.Ж.Шалабаева. Әлеуметтік проблема әңгіме болды. // Оңтүстік Қазақстан, 26 тамыз, 2004 ж.
19.Ж.Шалабаева. Әлеуметіміз жақсарып келеді. // Оңтүстік Қазақстан,1 қантар, 2005 ж.
20.Ә.Ағыбайдың «Қайырымдылық – халықтық қасиет»
// Оңтүстік Қазақстан,8 қантар, 2005 ж.
21.Республика Президентіің 2004 жылғы Қазақ халқына Жолдауы. // Оңтүстік Қазақстан, 11 Қантар, 2005 ж.
22.Ж.Жайлаубекқызы. Облысқа 250 қоларба келді. // Оңтүстік Қазақстан, 11 Қантар, 2005 ж.
23.М.Бекей. Аяулы ардагерлеге аялы қамқорлық. // Оңтүстік Қазақстан, 27 Қантар, 2005 ж.
24. Протез алуға – 33 миллион теңге. // Оңтүстік Қазақстан, 10 ақпан, 2005 ж.
25.Еңбек қауіпсіздігі және еңбек қорғау туралы. // Оңтүстік Қазақстан, 10 ақпан, 2005 ж.
26.Қызметкерлер әлеуметтік тұрғыдан қорғалуы керек. // Оңтүстік Қазақстан,15 ақпан, 2005 ж.
27. «Кешегі кемелі істер – кемел келешек кепілі.// Оңтүстік Қазақстан,17 ақпан, 2005 ж.
28. Ж.Шалабаева. »Қорған» қоры балалар үйіне сыйлық апарды. // Оңтүстік Қазақстан,17 ақпан, 2005 ж.
29.Гордин В.Э. Чем старость обеспечить. –М.:Мысль, 1988.
30. Дельпере Н. Защита прав и свобод граждан преклонного возраста. –М.:Деловая игра, 1993.
31.Настольная книга специалиста:Социальная работа с пожилыми людьми. /Отв.ред.Е.И.Холостова. –М.:Инст. Соц.работы, 1995.
32.Проблемы геронтологии в современной Росcии (материалы научно-практической конференции), М., 1999.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ДЕПАРТАМЕНТІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:
ҚАРТТАРДЫ ӘЛУМЕТТЕНДІРУДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ РОЛІ
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ
МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын
заңнамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік
жұмыстың барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..25
II. АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ
2.1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет
беттеріндегі мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..31
2.2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы ... ... ... ... ... .34
2.3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер
туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... . ..47
КІРІСПЕ.
Тақырыптың көкейтестілігі. Халыққа білім беру жүйесін қазіргі
кезеңде қайта құру бүкіл қоғамның дағдарысты жағдайынан туындайтыны
еліміздің қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың енуіне
байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, рухани
жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды талап
етеді.
Университет түлектеріне әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім-тәрбие
беру дүниежүздік кеңістікте зор мәні бар проблемаға айналып отыр. Осы
проблемаға байланысты еліміздің даму стратегиясына сай жас ұрпақтың рухани
байлығын одан әрі жетілдіру әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Мемлекеттің стратегиялық қызығушылықтар тәрбие жұмысының жалпы
принциіттерін жасап шығаруды, мемлекеттің тәрбие үрдісі мен жастар
саясатының барлық аспектілеріне әсер беруіне арттыруды талап етеді.
Қазақстан Ресиубликасының Елбасы Н.Назарбаев толық
тұжырымдағандай қазіргі кезде білім және тәрбие саясаты Қазақстан
халықтарының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып
жүргізуде қалыптасқан, сондықтан, тұлға еуразиялық мәдениет пен еуразиялық
ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы адамзаттық бастауы кейбір
ағартушылық бағдарлама мен идеология шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал
қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі бойына өз халқының мәдениетін
сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі
іс-әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам.Қазіргі кездегі саяси
және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен шиеленесуі, тұрмыстағы
күйзеліс, адамгершілік құндылықтардың кемуі, білімге, адал еңбекке деген
ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің жоқтығы, жеке адамның,
қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлерден өзін шектеу жас ұрпаққа теріс
ықпалын тигізуде.
Тәрбие әлеуметтік ішкі жүйе, азаматтық қоғам институты ретінде азамат
тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие ден біз қоғам мен
мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік-саясаттық.
қүқықтық, экономикалық экологиялық моральдық-этикалық бөімдерін,
тәжірибелік іс-әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесінің процесі деп
түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары
азамат тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды
талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде
жас азамат бойында әлеуметтік іс-әрекет субъектісі ретінде көзқарастар мен
сенімдер, ой-сана мен адамгершіліктік қасиеттер қалыптасады. Тәжірибелік іс-
әрекетте өсіп жатқан алам оның әлеуметтік ортадағы орнын белгілейтін
айқындалған азаматтық қасиеттермен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып
қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан үрдістердің
бәріне де белсенді әсер береді.
Айта кететін жағдай азамат пен мемлекет арасындағы саясаттық-құқықтық
қарастардың әлемдік үлгілері мен стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі
мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл
салада әлемдік стандарттарға интеграциялау тек олардың ортасынан орын алып
қала қоймай, адамның мемлекеттік және қоғаммен қатынастарнның басқа
аспектерін де жандандыра түседі. Бұл біздің республикамыздың азаматтық
тәрбие жуйесі үшін егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында және осы
салада өз тәжірибемізді жинақтауға қажет ереекше көкейтесті мәселе.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы зор
болып отыр. Елімізде қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың
енуіне байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени,
рухани жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды
талап етуде. Демек, оқушыларға әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім –
тәрбие беру ғаламдық мәні бар проблемаға айналып отыр. Сондықтан еліміздің
даму стратегиясына сай олардың рухани байлығын одан әрі жетілдіре үшін
әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Қазіргі кездегі саяси және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен
шиеленесуі, тұрмыстағы күйзеліс, адамгершіліктік құндылықтардың кемуі,
білімге, адал еңбекке деген ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің
жоқтығы, жеке адамның, қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлердің өзін
шектеу жас ұрпаққа теріс ықпалын тигізуде.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы
зор болып тұр. Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек
этникалық-моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның
прагматикалық негізі де бар, өйткені ХХІ ғ. табалдырығында адам
капиталының ролі экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау
биікке көтерілді. 192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып,
Дүниежүзілік банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік
қорлардың үлесіне ұлттық байлықтың 16% - ы, табиғи қорларға – 20 % - ы,
адам капиталына 64% -ы тигенін есептеп шығарды.
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері
үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарды. Осындай
тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз қалады. Оның философиясының
мәні былай тұжырымдалды: “әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай
алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру
әбден тиімді болуы мүмкін”.
Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған
мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы
табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат,
болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.
Әлеуметтік тәрбие беруде мүгедектер мен қарттар туралы білу,
мемлекеттің мүгедектер мен қарттарға көрсетіп отырған көмегі қандай болып
жатқанын, қандай мекеме әлеуметтік мәселесімен айналысатынын білу –
зерттеудің көкейтестілігін анықтауға жол береді деп есептейміз.
Зерттеудің мақсаты:
1.Қарттардың жағдайы қай уақытта жақсаратынын анықтау,
2.Облыс бойынша қарттарға жасалынып жатқан жұмыспен танысу,
3.Қарттарға көмек көрсетудегі геронтолог пен әлеуметтік педагогтын ролін
анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Әлеуметтік тәрбие беруде қарттар туралы білу;
2. Мемлекет тарапынан қарттарға көрсетіліп отырған көмектің қандай
болып жатқанын анықтау;
4. Қандай мекеме әлеуметтік мәселелермен айналасып жүргенін анықтау, осы
мекеменің қарттарға арналған жұмыс жоспарымен танысу;
5.Қарттарды әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелерін анықтау.
Зерттеу нысанасы: Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттар және қарттарға
көмек көрсетуге арналған мемлекет тарапынан өткізілетін жұмыстар.
Зерттеу заты: Әлеуметтік педагогтың қарттарды әлеуметілендірудегі ролі.
Зерттеудің ғылыми болжамы.
1.Егер геронтолог пен әлеуметтік педагог білікті маман болса, қарттарды
әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселесі шешілген болар еді.
Зерттеудің методологиялық негізі болып Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек,
халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Еңбек және
халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыруы туралы бағдарламасы, Оңтүстік
Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау
департаментіні. Халықты әлеуметтік қорғаудың 2002-2005 жылдарға арналған
бағдараламасы, Дельпере Н. “Защита прав и свобод граждан пожилого
возраста”, “Социальная работа с пожилыми людьми” Е.И.Холостовтың,
“Социальное обслуживание пенсионеров и инвалидов. Обзорная информация” және
де басқа көптеген еңбектер есептеледі.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, екі тараудан, 6 бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде жұмыстың мақсаты, міндеттері айқындалды, зерттеу нысанасы,
зерттеу заты, диплом жұмысының ғылыми болжамы анықталып, методологиялық
негізі көрсетілді.
ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ атты тарау үш
бөлімді қамтиды:
1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны
2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік
жұмыстың барысы
АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ атты
тарау үш бөлімді қамтиды:
1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет
беттеріндегі мәліметтер
2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы
3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер туралы
I. ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны
Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этникалық-
моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның прагматикалық
негізі де бар, өйткені ХХІ ғ. табалдырығында адам капиталының ролі
экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау биікке көтерілді.
192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып, Дүниежүзілік
банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік қорлардың
үлесіне ұлттық байлықтың 16% - ы, табиғи қорларға – 20 % - ы, адам
капиталына 64% -ы тигенін есептеп шығарды.
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері
үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарды. Осындай
тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз қалады. Оның философиясының
мәні былай тұжырымдалды: “әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай
алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру
әбден тиімді болуы мүмкін”.
Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған
мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы
табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат,
болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.
Роулз критерийіне сәйкес қоғамның жалпы әл-ауқаты оның ең кедей
тұрмысты жіктерінің әл-ауқат деңгейімен анықталады. Алайда, үдемелі
теңдікке бағытталған саясат, өте қымбат қоғам игілігі ретінде (немесе
тиімділіктен айырылу ретінде) қаралуы мүмкін, ондай игілікті тек дәулетті
қоғам ғана пайдалана алады. Бұл арада орынды жеткіліктілік қағидасын сақтау
ерекше маңызды.
Көптеген дамыған елдерде әлеуметтік көмек көрсету термині
эмпирикалық деңгейде үкімет ұйымдастыратын әлеуметтік бағдарламаларға және
мұқтаж адамдарға ақшалай және заттай нысанды бөлінетін қаражаттарға
қатысты қолданылады.
Кеңестен кейінгі елдердің қоғамтану әдебиетінде әлеуметтік
көмек көрсету термині біршама бертінді пайда болды – 90 –шы жылдарда
тұрмыс деңгейінің күрт төмендеуі мен халықтың қайыршылық халге түсуі
салдарынан ол қоғамға қажетті және әлеуметтік маңызды үдерістің символына
айналды. Осы терминді саясаткерлер, құқықтанушылар, әлеуметтанушылар және
экономистер көбіне сөздің жай мағынасында пайдаланады. Қарапайым көрінетіне
қарамастан, әлеуметтік көмек көрсету ұғымы өте көп мәнді және қарама-
қайшы.
Сөздің кең ауқымдағы құқықтық мағынасында әңгіме әлеуметтік
қатынастар жүйесі туралы қозғалады және әлеуметтік көмек көрсетудің мазмұны
іс жүзінде өркениетінде әлеуметтік көмек көрсету механизмі тектес құрам мен
отбасылық байланыстардан қазіргі заманғы демократияның заңдастырылған
үлгілеріне дейін ұдайы дамып отырды, мұнда азаматтардың әлеуметтік қорғалуы
экономикалық және құқықтық институттардың күрделі кешенімен қамтамасыз
етіледі.
Сонымен, санаттарды (категорияларды) құқықтық тұрғыдан қарағанда
халықтың әлеуметтік қорғалуының жалпы межелері азаматтарға конституциялар
мен өзге де заңнамалық актілерде көзделген әлеуметтік кепілдіктерді береді.
Бұл – проблеманың құқықтық аспекті.
Сонымен бірге мемлекеттің барлық азаматтарды тегіс қамтитын
әлеуметтік кепілдіктер (тегін тұрғын үй, денсаулық сақтау, білім, өскелең
ұрпақты тәрбиелеу жөніндегі бүкіл жүйенің қамқорлығы, еңбекке берілетін
құқық, кепілденген зейнетақылық қамсыздандыру және т.б.) беруге ұмтылуы
қоғам мен жеке адам арасындағы қалыпты объективтік-субъективтік
байланыстардың бұзылуына ұшыратады.
Жеке адам өздігінен өз қамын ойлауға және өзінің жеке тіршілік
әрекеті мен өз балаларының тіршілік әрекеті үшін жағдайлар жасауға ұмтылуды
доғарады. Әлеуметтік асырауда болудың феномені туындайды, ол адамның өз
күшіне емес, ал қоғамның қолдау көрсетуіне ойсыз бағдар жасауын білдіреді.
Ол еркін және саналы субъект ретінде әрекет жүргізуді тоқтатады, яғни
даралықтан айырылады да, енжар объектіге айналады. Бұл - шамадан тыс
кепілдік берудің негізгі келеңсіз әлеуметтік салдары.
Бұдан қоғам да ұтпайды. Социалистік мемлекет өзі жариялаған
әлеуметтік көмек көрсету құқықтырын қамтамасыз етуге дәрменсіз болды, ол
туралы дамыған капиталистік елдер мен КСРО елдеріндегі халықтың тұрмыс
деңгейлерінің бірнеше есеге алшақтанатын көпшілігінде, соның ішінде
Қазақстанда да сақталып отыр, - заңнамалық әлеуметтік кепілдіктерді іске
асыру мүмкін емес, өйткені ол үшін қажетті қаржылай қаражаттар жоқ.
1992-1997 жылдары Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуы
негізінен экономикалық құлдыраудың, жоғарғы инфляция мен жұмыссыздықтың
келеңсіз әлеуметтік-экономикалық салдарынан жұмсарту жолымен жүрді. Атап
айтқанда, бюджеттен тыс әлеуметтік қорлар (жұмыспен қамтылу, зейнетақы,
әлеуметтік сақтандыру), әлеуметтік төлемдерді индекстеу механизмдері және
азаматтардың әлеуметтік осал санаттарына қолдау көрсету жөніндегі
мекемелердің желісі құрылды.
Өтпелі қоғамдарда, соның ішінде Қазақстанда да, шын мәнінде еңбекке
берілетін әлеуметтік кепілдіктер, тегін білім алу және медициналық
қызметтер түріндегі және т.б. халықты әлеуметтік қорғаудың ескі үлгісі
бұзылып, ал қалыптасу үстіндегі әлеуметтік қорғаудың жаңа үлгісі үшін
қаржылай қаражаттар ұдайы жетіспейді. Қазір қолайлы табыстар алуға,
жұмыспен қамтуға, тамақ және халыққа медициналық қызмет көрсетуге
байланысты өте қиын жағдай орнады.
Осы жағдайда халықты әлеуметтік қорғауды дамыған индустриялы
елдердегі сияқты тек ақшалай-өтімдік деңгейде ғана жүзеге асыруға болмайды.
Жаңа тәуелсіз мемлекеттердегі әлеуметтік қорғау мазмұнына әлсіреген
экономика, бюджеттің төмен қаржылық әлеуеттері (потенциялары) және халық
арасында кедейшіліктің кеңінен таралуы елеулі түзетулер енгізеді.
Ұдайы және қатаң бюджеттік-қаржылық шектеулер жағдайларында бұрынғы
социалистік өзге елдердегі сияқты Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғау
жүйесі де көмек көрсетуге дейін қарапайымдалған және жүйелік белгілерді
жойған. Ол қоғамдағы әлеуметтік катаклизмдерді (көпшілік тәртіпсіздігі,
аштық жариялаулар және т.б.) болдырмау қолдарынан келетін халықтың жеке
жіктеріне немесе еңбек ұжымдарының ақшалай-өтемдік сипаттағы шұғыл шаралар
қабылдауымен астасып кетті.
Мәселен, 1998 жылдан бері халықтың көптеген маргиналды (шектеулі)
жіктеріне еңбек үлесіе ұйғаратын зейнетақылардың орнына ақшалай
жәрдемақылар бере бастады, олар соңғыларының төмен мөлшерлеріне қарай
зейнетақылық төлемдерден шамалы ғана төмен болды. Осындай тәсіл әлеуметтік
қорғаудың негізгі қағидаларының бірін бұзды, өйткені дұрысында әлеуметтік
сақтандыру бойынша төленетін төлемдер олардың еңбек сипатының салдарынан
әлеуметтік көмек бойынша төлемдерден жоғары болуы тиіс еді.
Бюджеттік бөліс қағидатына сәйкес әлеуметтік шығындардың
ауыртпалығы барған сайын жергілікті бюджеттерге көптеп ауысуда. Халықты
әлеуметтік қорғауда коммерциялық емес (бейкоммерциялық) ұйымдар да біршама
(әзірше мардымсыз) роль атқарады.
Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік сақтандыру
қаражаттарының есебінен әлеуметтік қорғау 1996 жылғы Міндетті әлеуметтік
сақтандыру туралы тиісті Заң арқылы 1999 жылға дейін реттеліп келді, осы
заң бойынша елдегі азаматтарға әлеуметтік кепілдіктердің мына түрлері
берілетін еді:
1) зейнетақылық қамсыздандыру;
2) уақытша еңбекке жарамсыздыққа;
3) екіқабаттыққа және босануларға байланысты жәрдемақылар;
4) сауықтыру сипатындағы қызметтер;
5) міндетті медициналық сақтандыру;
6) жұмыссыз болғанда әлеуметтік қолдау көрсету;
7) бала туғанда берілетін жәрдемақы;
8) жерлеуге бөлінетін жәрдемақы.
90-шы жылдардың бас кезі мен орта шеніндегі экономиканың
дағдарысы әлеуметтік сақтандыру жүйесін де дағдарысқа үшыратып, ол
жарналарды төлетудің базалық көрсеткіштерінің құлдырауынан, сондай-ақ жарна
төлеушілердің жарналарды әлеуметтік қорларға толық және уақытылы аударуға
құлықсыздық көрсетулерінің салдарынан әлеуметтік сақтандыруға жарналар
жинаудың төмен деңгейінен көрініс тапты. Бұл зейнеткерлер мен жәрдемақы
алушылар алдында ірі ауқымдағы берешектерге ұшыратты. Әлеуметтік қорлар
қаражаттарының инфляциялық құнсыздануы зейнеткерлер мен жәрдемақылар
алушылардың күнкөріс минимумындағы қажеттіліктерін қамтамасыз ете алмады
және қорлар қаражаттарының барған сайын шектеле түсуі кезінде әлеуметтік
төлемдері ұдайы индекстеу қажеттілігін туындатады. Сондай-ақ, экономикаға
жоғарғы ставкадағы аударымдардың келеңсіз ықпал ету проблемасы мен өндіріс
шығындарын азайту үшін оны төмендету қажеттілігі пісіп жетіледі.
1999 жылы әлеуметтік қорларға төленетін төлемдер бірыңғай
әлеуметтік салыққа ауыстырылды. Оның қаражаттары бюджетке түседі, бірақ
қатаң мақсаттық тағайындауда болулары тиіс, яғни олар зейнетақы төлемдері
жөніндегі Мемлекеттік орталыққа, Медициналық қызметтерге төлем жасау
жөніндегі Мемлекеттік орталыққа және жұмыспен қамту қызмет орындарына
жолданулары керек. Алайда қазіргі кезде олардың мақсатты пайдаланылуларын
қадағалау қиын. Осы кезеңде әлеуметтік салық туралы жаңа ереже талқылануда.
Бірақ талқылау нәтижесінде байланыссыз, салық төлеушілер әлеуметтік салаға
жасайтын төлемдеріне баламалы мөлшерде әлеуметтік қамсыздандыру алулары
үшін, 2 мезетте – жалпы бюджеттің ашықтығын және әлеуметтік салықтың
мақсаттық тағайындалуын реттеу қажет.
Бүгінгі таңда Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың мына
бағыттарын шартты түрде бөліп атауға болады:
1) жұмыссыздарды қорғау;
2) медициналық қызметтер ақысын жарым-жартылай төлеу;
3) әлеуметтік көмек беру.
Жоғарыда айтқан халықты әлеуметтік қорғаудың бағыттарын ішінде біз
жұмыссыздарды қорғау мәселесіне толық тоқтамақпыз.
Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау жүйесінде белсенді және енжар
шараларды даралайды. Белсенді шараларға кәсіптік даярлау мен жұмыссыздарды
қайта оқыту, қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру және жаңа жұмыс орындарын ашу
жатады. Енжар шаралар жұмысқа орналастыруды, жәрдемақылар төлеу мен
жұмыссыздарға материалдық көмек көрсетуді қамтиды.
Дамыған елдерде де жұмыспен қамту саясатына белсенді және енжар
компоненттер кіреді. Белсенді іс-шараларға жаңа жұмыс орындарын ашуға,
қайта мамандануға, мүгедектерді еңбек қатарына қосуға және т.б. барлық
шығындардың 25-30 % жұмсалады. Қалған қаражаттар жұмыссыздық бойынша
жәрдемақылар төлеуге пайдаланады. Ұзақ мерзімді жұмыссыздық кезінде (1-2
жыл) жұмыссыздар аз қамсыздандырылған азаматтар санатына көшеді де,
кедейшілік бойынша жәрдемақылар ала бастайды.
Қазақстанда 1991-1999 жылдары халықты әлеуметтік қорғаудың енжар
нысандарына екпін берілді. 1991 жылы жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің
мемлекеттік қоры құрылды, қорға бюджеттен тыс мен өзге факторларға қарай
жұмыссыздарға сараланған саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар, ал 1997 жылдан
бері бюджеттік саладағылар да жалақы қорынан 1-2 % ақша аудара бастады.
Қазақстан Республикасында Халықтың жұмыспен қамтылуы туралы (1991
ж.) бірінші Заңына сәйкес жұмыссыздардың бұрынғы жұмыс стажына, асырудағы
жандарына, жұмыстағы үзілістердің ұзақтығы жәрдемақылар белгіленді.
Әлеуметтік қолдау көрсетудің анағұрлым жоғарғы деңгейі штаттың қысқаруына
немесе кәсіпорындарды таратқан жағдайға байланысты жұмыстан босатылған
қызметкерлерге кепілденді. Сондай-ақ мамандыққа оқыту мерзімінде
жұмыссыздарға стипендиялар төлеу қарастырылды.
1999 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының Халықтың
жұмыспен қамтылуы туралы жаңа Заңы күшіне енді, ол жұмыспен қамту
саласында белсенді саясат жүргізуге, азаматтарды жұмыс іздеуге уәждеуге,
халықтың ең осал санаттарына әлеуметтік қорғау көрсетуге бағдарланады. Осы
заңға сәйкес жұмыссыздық бойынша жәрдемақы едәуір азайтылды және ол айлық
есептік көрсеткіштің 3,5 еселік мөлшерінде есептеле бастады. Бұрын жұмыс
істемегендерге төленетін жәрдемақы жойылды. Жұмыссыздады кәсіптік даярлау
(қайта даярлау) кезінде төленетін стипендиялар айлық есептік көрсеткіштің 3
еселік шамасында сақталды.
Қазақстанда жұмыспен қамтудың белсенді саясаты мен еңбек рыногының
жаңа парадигмасына көшудің амалсыздан және қаржылық пайымдардың мәжбүр
етуінен болғанын атап кеткен жөн. Бюджет жағдайынан одан әрі нашарлауы
небәрі 3 ай өтпей жатып-ақ жаңа Заңға түзетулер енгізуді талап етті.
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 5 сәуірдегі Халықты
жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының Заңына өзгертулер енгізу
туралы Заңына сәйкес белгіленген тәртіпте жұмыссыздар болып танылған
азаматтарға жұмыссыздық бойынша жәрдемақы төленбейтін болды. Оның орнына
жергілікті бюджеттің қаражаттары есебінен атаулы көмек көрсету
қарастырылды, оны аудандық (қалалық) еңбек, жұмыспен қамту және әлеуметтік
көмек көрсету (халыққа әлеуметтік көмек көрсету орталықтары) бөлімдері
жүзеге асырады.
Материалдық көмек – біздің жағдайларымызда өте бұлыңғыр
(көмескі) салада жергілікті бюджеттердің қаржы жағдайын ескеру арқылы
беріледі (тұрғын үйді пайдаланғанға дотация, азық-түлікпен, отынмен, киім-
кешекпен заттай көмек көрсету және т.б.).
Қазақстанда шағын несиелендіру бағдарламасы 1998 жылы біраз
дамуын тапты (жұмыссыздар мен кедей азаматтарға 400 АҚШ долларына баламалы
мөлшерде шағын несиелер бөлу), оларды жұмыспен қамтудың жаңа салаларын
(жұмыс орындарын) ашу және әлеуметтік көмек ретінде қарауға болады.
Алайда қаржылай қаражаттардың жеткіліксіздігіне байланысты бұл
бағдарлама 2000 жылы қысқартылды. Сонымен, жұмыспен қамтудың белсенді
саясатына көшу мән жағынан жұмыссыздық бойынша жәрдемақыларды жоюды
білдіреді, ал жұмысқа орналастыру мен кадрларды даярлау жөнінде нақты
қадамдар жасалған жоқ.
Жоғарыда мазмұндалған мәселенің аспектінде Қазақстан
Республикасының халқын әлеуметтік қорғау Тұжырымдамасы әбден уақытылы және
керек болып табылады, ол Үкіметтің 2001 жылғы 27 маусымдағы Қаулысымен
мақұлданады, қаулыда жұмыстан айырылған жағдайда әлеуметтік қорғауға
арналған арнайы бөлім бар, бөлімде әлеуметтік қорғаудың екі деңгейлік
құрылымын енгізу қарастырылған:
Бірінші деңгей: жұмыссыз азаматтарды жұмысқа орналастыруға,
кәсіптік қайта даярлауға, жергілікті бюджеттердің есебінен ақылы қоғамдық
жұмыстар беруге жәрдемдесу жолымен әлеуметтік қорғау.
Екінші деңгей: белгілі бір уақыт аралығында әлеуметтік сақтандыру
жүйесінен ресми сектордың қызметкерлеріне төлемдер беру. Әлеуметтік
сақтандыру жүйесін төлемдер алуға азаматтардың құқығы, егер азамат
заңнамада белгіленген тәртіп бойынша жұмыссыз болып танылса және жұмыс
іздеумен белсенді түрде шұғылданса, сондай-ақ жүйеге нақты салым ақша
салған жағдайда пайда болады.
Жеке құқық бұзулар үшін түрлі дәрежедегі мамандықтан айыру жүйесі
қолданылады, ол төлемнің мерзімін созуға, азайтуға немесе оны бұзуға
құқылы, мәселен, егер мамандығы мен біліктілігі бойынша жұмыс сәйкес
келіп, ол осы жұмыстан бас тартқаны, өз еркімен жұмыстан босатылуы және
т.б. үшін. Міндетті сақтандыру жүйесін енгізу жұмыссыздарды
қамтамасыздандыру жүйесін едәуір жақсарту мен кеңейтуге жағдай жасайды, ал
жәрдемақы төлеу мерзімін шектеу белсенді түрде жұмыс іздеуді ынталандыртып
болады.
Осы құжаттың мазмұндық жағына тоқталмастан, мынаны айтып өтеміз,
міндетті әлеуметтік сақтандырудың есебінен сыйақы беруге жататын әлеуметтік
қауіптердің тізбесіне жұмыстан айырылу қаупін кіргізу 2003-2005 жылдары
жоспарланып отыр. Бұл - өте үлкен мерзім. Сонымен бірге жұмыссыздарды
әлеуметтік қорғаудың бас стратегиясы негізгі 3 мақсатта қол жеткізуді
көздеуі тиіс:
1.Экономиканың нақты секторын дамыту;
2. Жаңа жұмыс орындарын жасау үшін әсіресе шағын және орта бизнесті
дамыту, кәсіпорындардың жаппай банкротқа ұшыраулары мен қызметкерлерді
жұмыстан босатуға жол бермейтін жұмыс істеп тұрған өндірістерге бар
мүмкіндігінше қолдау көрсету;
3. Жұмыспен қамту орындарын жекешелендіру, жұмыскерлерді жұмысқа
орналастыру мен қайта оқытуды шұғыл және икемді түрде жүзеге асыруға
септігін тигізген болар еді.
Бюджеттің әлеуметтік мүмкіндіктері шектеусіз емес және олар салықтық
алымдар алу шарасымен белгіленеді, салықтардың шамадан тыс мөлшері
өндіріске қысым көрсетеді. Қазіргі кезде мәселені әлеуметтік шығындарды
ұлғайту туралы емес, ал алынатын әлеуметтік нәтижені барынша көбейту
мақсаттарында жиналатын салықтарды анағұрлым ұтымды пайдалану және қолайлы
әлеуметтік стандарттарға қол жеткізу жайында қойған орынды. Сонымен,
әлеуметтік қорғау проблемасы экономикалық дауыс, экономикалық аспект бола
алады.
Әлеуметтік көмек көрсету ұғымының материалдық (экономикалық)
шаралар қабылдауымен шектелмейтін атап көрсету керек, ол өзге де адам
аспекттерін қамтиды. Мәселен, ата-аналар балалардың тәрбиесіне
жауапкершілік алғысы келмейтін немесе ала алмайтын отбасыларда бала
әлеуметтік жат қылықтың сорақы түрлерімен күн сайын кездеседі, олар:
маскүнемдік, жезөкшелік, арамтамақтық, ұрлық, ондай балалар шын мәнінде
қараусыз болып табылады.
Мұндай балалар ең алдымен осы жағдайда әлеуметтік қорғаудың түрі
болып табылатын қалыпты тәрбиеге мұқтаж болады.
Әйелдердің әлеуметтік қорғалуы туралы мәселе қозғалғанда,
бірінші кезекте оларды ауыр және зиянды еңбек жағдайларынан еңбек
төлеміндегі кемістетін қасиетін қорлайтын өзге де әрекеттерден қорғау
ұйғарылады. Халықтың өзге санаттары – жұмыссыздар, зейнеткерлер, науқастар
да сондай араласуға, рақымдылыққа және әлеуметтік қолдау көрсетудің өзге де
экономикалық емес шараларына мұқтаж.
Алайда көпшілік жағдайларда өздігінен алынған құқықтық және
әлеуметтік аспекттер сөздің тар мағынасында халықты әлеуметтік қорғаудың
мазмұнын әсте тәмендайды. Ондағы басты, негізгісі – экономикалық құрамдас
бөлік. Сонымен, кең мағынада халықты әлеуметтік қорғау ұғымы халықтың, оның
жеке топтарының, жіктері мен таптарының тіршілік әрекетін жақсарту, адам
дамуының деңгейін арттыру жөніндегі құқықтық, саяси, әлеуметтік, ұйымдық
және экономикалық шаралар жүйесін көрсетеді.
Әлеуметтік көмек көрсетуде таза күйде, саяси, құқықтық,
әлеуметтік немесе экономикалық шараны бөліп қарау әрдайым мүмкін бола
бермейді, өйткені бір шараның өзінде (мәселен, ғалымдарға, медицина
қызметкерлеріне, мұғалімдерге жалақыны заң жүзінде көбейту) үлкен саяси,
әлеуметтік және экономикалық мән болуы мүмкін. Теория мен практикада
әлеуметтік көмек көрсетуде көбіне тар мағынада ең алдымен ерекше күрделі
жағдайлардағы және сырттан қолдау көрсетусіз өздерінің тіршілік әрекетін
жақсартуға дәрменсіз (қарттар, жетімдер, жұмыссыздар мен өзгелері) халықтың
шектеулі (маргиналды) аталатын жіктеріне жарамды (қанағат етерлік)
күнкөрісті қамтамасыз етуге ұмтылатын мемлекеттің әлеуметтік саясаты
ретінде қаралады.
Біздің ұғымымызда (түсінігімізде) халықтың маргиналды (шектеулі)
(әлеуметтік осал) жіктерін әлеуметтік қорғау механизмі небәрі соның бір
бөлігі болып табылады да, тұтас нәрсені, яғни әлеуметтік қорғаудың бүкіл
жүйесін қамтиды. Оны (маргиналды топтарды әлеуметтік қорғау механизмі)
әлеуметтік қайыр көрсету немесе әлеуметтік көмек ретінде (соңғы термин
айтуға анағұрлым қолайлы, бірақ дәл емес) сипаттауға болады. Одан басқа,
әлеуметтік көмек табыстар мен жалақыны қорғауды, бөлу қатынастарын
жетілдіру және өзгелерді қамтиды.
Бизнесмендердің де әлеуметтік қорғауы болуы мүмкін, бірақ олар
халықтың маргиналды жіктеріне жатпайды.
Халықты әлеуметтік көмек көрсету жүйесінде мына деңгейлерді бөлу
қабылданған:
• Мемлекеттің және муниципалды басқару органдарының тарапынан;
• жұмыс берушілердің, фирмалар әкімшіліктерінің, кәсіпорындардың
тарапынан;
• кәсіподақтар, әр түрлі үкіметтік емес ұйымдар мен еңбек ұжымдарының
тарапынан;
• отбасылық қорғау және өзін-өзі қорғау.
Объект бойынша әлеуметтік қорғаудың мынадай нысандары бөлуге
болады:
• балалар;
• аз қамсыздандырылған (табысы аз) отбасылар мен азаматтар;
• әйелдер мен көп балалы аналар;
• жұмыссыздар;
• зейнеткерлік жастағы адамдар;
• науқастар мен мүгедектер;
Аталған деңгейлер мен нысандар өзара байланысты және өзара
сабақтас.
Дүниеге келген сәбилер алғашқы кезде біржола отбасының әлеуметтік
қорғауында болады (егер бала тууға байланысты бір жолғы жәрдемақыны
есептемесе). Қазіргі кезде көптеген отбасылыр өз балаларына тіршілік
әрекетінің толыққанды жағдайларын, әсіресе балалардың саны көп болғанда,
қамтамасыз ете алмайды. Осыдан балалар мен көп балалы аналарды мемлекет пен
муниципалды басқару органдарының тарапынан әлеуметтік қорғау қажеттілігі
туындайды.
Былайғы тең жағдайларда әркелкі отбасының (жеке адамның) тіршілік
етуге неғұрлым қаражаттары көп болса, соғұрлым ол әлеуметтік көмек
көрсетуге аз мұқтаж болады. Сондықтан тұрақты, біршама жоғары ағымдағы
табыстар, сондай-ақ қор жинаулар (меншік, құнды қағаздар, банктегі жинақ
ақшалар түрінде және өзге де құндылықтар) халықтың өзін-өзі қорғаудағы ең
тиімді құралдар болып табылады.
Дамыған батыс елдерінің тәжірбиесі, әлеуметтік сақтандыру,
әлеуметтік қорғау мен қамқоршылық өзара іс-қимыл жасаған кезде әлеуметтік
қорғау жүйесінің өз міндеттерін нәтижелі орындауға жалпы қабілетті
екендігін көрсетеді. Әлеуметтік сақтандыру қағидаты жарналардың және
жарналар мен көрсетілетін қызметтердің арасындағы өзара тығыз байланыстың
есебінен көрсетілетін әлеуметтік көмекті алдын ала қаржыландыруға
бағдарланады.
Көмек көрсету кезінде жеке жарналар да, сондай-ақ жарым-жартылай
ортақ қайта бөлу жүйесі де роль атқарады. Қамқоршылық жасау кезінде
стандарттық көмек алушының бұрын жасаған жарналарына, көлденең табыстарына
немесе мүліктік жағдайына тәуелсіз көрсетіле береді. Мұндай көмек жалақыдан
немесе отбасылық табыстан айырылған жағдайда, өзге салық төлеушілерден
қаражаттарының есебінен беріледі.
Бірде-бір, тіпті сақтандырудың ең жетілген жүйесі де, әлеуметтік
қауіптің барлық жағдайларын алдын ала ескере алмайды, солардың салдарынан
адам (немесе отбасы) қиын жағдайға ұшырауы мүмкін. Сондықтан әлеуметтік
қорғаудың құрамдас бөлігі ретінде әлеуметтік көмек адамдардың жеке
мұқтаждарына бағдарлана және ол мүмкін жағдайдан өз қаражаттарымен шығуға
шамалары келмейтіндерге көрсетіледі. әлеуметтік көмекті қаржыландыру көзі
бюджет болып табылатындықтан, оның масштабтары (көлемдер) әр мемлекеттің
қаржы жағдайына қарай белгіленеді.
Әлеуметтік қорғаудың ең ортақ (жалпы) қағидаларына жататындар:
• халықтың барлық жіктерінің тіршілік әрекетінің қолайлы жағдайларын
қамтамасыз етуге қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік жауапкершілігі;
• қажетті жағдайларда медициналық әлеуметтік және кәсіптік
жауапкершілігі;
• жұмыс істейтін халықты әлеуметтік және кәсіптік қауіптерден қорғаудың
жалпыға бірдей және міндетті сипаты;
• халықтың неғұрлым көп бөлігіне әлеуметтік қорғау жүйесін қолдану
саласын ұлғайту үрдісі.
Ақшалай жәрдемақылар беру үшін себеп – қартаюдан, еңбек
қабілетінен тұрақты айырылудың, қысқа уақыт науқастанудың немесе өндірістік
жарақаттың, сондай-ақ асыраушыдан айырылудың, бала табудың, жұмыссыздықтың
нәтижесінде табыстың азаюы. Әлеуметтік қорғаудың заттай нысандарына
госпитальға жатқызу, медициналық қызмет көрсету, сауықтыру күтімі, тамақ
өнімдерімен, отынмен көмек көрсету жатады.
Әлеуметтік жәрдемақылардың үлкен бөлігі әлеуметтік сақтандыру
жолымен беріледі, ол зейнетақылар мен еңбекке жарамсыздық, науқастық және
жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақылар төлеміне қатысты. Жәрдемақының мөлшері
көбіне бұрынғы табыспен (кіріспен) байланысты. Егер жеке адамның әлеуметтік
сақтандыру қызметтерін пайдалануға құқықтары болмаса, ал оның нақты табысы
(әлеуметтік тексеру жолымен белгіленген) елдегі кепілденген ең аз табыстан
аз болса, онда аз қамсыздандырылу (табысы аз) бойынша жәрдемақылар төлемі
нысанадағы әлеуметтік көмек бағдарламасы күшіне енеді. Бұған үйленуге,
бала тууға, қазаға (өлімге) байланысты арнайы шығындарды өтеуге арналған
әлеуметтік жәрдемақыларды жатқызу қажет.
Көптеген елдерде әлеуметтік сақтандыру мен аз қамсыздандырылу
бойынша жәрдемақылардан басқа үй шаруашылықтарының табысына қатыссыз барлық
балалы отбасыларға балалар үшін жәрдемақы төленеді (кейде осы
жәрдемақылардың орнына ата-аналарға салық төлеу мерзімін ұзарту құқы
беріледі). Балаларға арналған жәрдемақылар – демографикалық саясаттың бір
бөлігі, сондықтан, қағида ретінде, олар бала туу көрсеткіштерін ынталандыру
мақсатын көздейді. Сондай – ақ, әлеуметтік қорғау жүйесінің элементтері ең
аз жалақы мәселелері жөніндегі заңнама болып табылады.
Индустриялы елдердегі әлеуметтік қорғаудың ұлттық жүйелерінің
құқықтық базасы адам құқығы саласындағы жалпыға танылған халықаралық
нормалар мен стандарттарға (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы,
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пакт,
Әйелдерге байланысты кемсітушіліктің барлық түрлерін (нысандарын) жою
туралы Конвенция, Балалар құқықтары туралы Конвенция, Мүгедектер үшін тең
мүмкіндіктер қамтамасыз етудің стандартты ережелері және т.б.) сүйенеді.
Шетелдік теория мен практика әлеуметтік игіліктер беруді
оңтайландырудың мынадай негізгі бағыттарын жасады:
• бір-бірін қайталайтын көптеген жәрдемақылардың орнына атаулы
бағыттағы бірыңғай жәрдемақылар енгізу;
• материалдық жағдайларын мұқият тексерумен ұштастыру арқылы қатты
мұқтаждар санаттарының реттемесін қатайту;
• әлеуметтік қорғау жүйесінің жалпыға бірдейлік қағидатынан сайланбалы
қағидатына көшу (ауысу);
• бұрын барлығына мемлекеттік бюджеттің есебінен көрсетіліп келген
әлеуметтік жетекші салалардағы (денсаулық сақтау, білім) қоғамдық секторды
сақтау;
• әлеуметтік бағдарламаларды қамтамасыз ету бойынша негізгі қаржы
ауыртпалығын мемлекеттік бюджеттен (орталықтан) жергілікті бюджеттерге
(аумақтар және жергілікті өзін-өзі (өзіндік) басқару органдары) көшіру;
• әлеуметтік салалардағы шаруашылық жүргізу мен коммерциялық емес
ұйымдардың жеке рыноктық нысандарын (түрлерін) дамыту;
• әлеуметтік секторды бағдарламалар бойынша қаржыландыруға ауысу,
әлеуміттік нормативтерді және қаржы-қаражаттардың жұмсалуына мемлекеттік
бақылауды пайдалану, әлеуметтік тапсырыстарды ендіру жолымен бюджеттік
қаражаттарды дербестендіру арқылы қаржыландыру,
• бәсекені және әлеуметтік қызмет көрсетулерді тұтынушылық таңдау
мүмкіндіктерін ұлғайту;
• әсіресе еңбекті ынталандыратын кәсіпорындарда әлеуметтік қызмет
көрсетудің бір бөлігін сақтау (әлеуметтік шығындар төмен елдерде, мәселен,
Жапонияда, мұнда фирмалар әлеуметтік роль атқарады).
1.2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар
Халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі қағидасы атаулы болуына
байланысты аса әлсіз санаттағы азаматтарға әлеуметтік көмек беру болып
табылады. Аса әлсіз санаттағы азаматтарға қарттар жатады. Мемлекет
тарапынан аса әлсіз санаттағы азаматтарға әлеуметтік көмек беру мақсатына
сәйкес олардың әлеуметтік жағдайына талдама жасай отырып 2000 жылы халықты
әлеуметтік қорғаудың кешенді бағдараламасы және мүгедектерді оңалту
бағдараламасы жасалып, қабылданды.
Бұл құжаттар жекелеген санаттардағы азаматтардың проблемаларын
шешуде жүйелілікті қамтамасыз етті.
Осы екі бағдарламаны біз бір-бірінен бөлмейміз, себебі мүгедектердің
ішінде көптеген қарттарымыз бар.
Негізгі іс-шаралары денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет
департаменттерімен, сондай-ақ ардагерлер мен мүгедектердің қоғамдық
ұйымдарымен бірлесіп жүзеге асырылатын болуы керек.
Осы бағдарламаны шешуде:
- соғыс ардагерлерін сауқтыру. Жыл сайын Ардагерлер үйі мен Сарыағаш
шипажайында 3 мыңнан астам адам ем қабылдайды. Бұл республика бойынша ең
жоғарғы көрсеткіш және ол жолдама алған барлық ардагерлердің 50 пайызын
құрайды. Мұнан басқа зейнеткерлер мен мүгедектердің Алматыдағы Ардагер
және Көкшетаудағы Жеке Батыр шипажай-ларында емделуіне мүмкіндік
жасалған;
- Жалғызілікті қарт азаматтарға 27 үйде көмек көрсету бөлімшелерінің
қызметкерелері көмек көрсетуде;
- Департаменттің 7 интернат үйінде медициналық және әлеуметтік-тұрмыстық
көмекке мұқтаж 1600 қарттар өмір сүруде. Департаменттің Шымкент
қарттар мен мүгедектерге арналған интернат үйі мен Көксәйектегі
психикалық жүйке аурулары интернат үйін кеңейту жөнінде алдын ала
қойған міндеттері орындалды.
- Оларда 2003 жылы тиісінше қосымша 52 және 60 орындық жатын корпустар
іске қосылды.
- Қарттар мен мүгедектердің пайданылнған коммуналдық қызметтеріне ақы
төлеу түріндегі көмектеріне қаржы ұйымдастыру жұмыстары жүргізіледі.
Қарттарды әлеуметтік қолдау шаралары Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы 1991
жылғы 21 маусымдағы Заңына, Қазақстан Республикасының мүге-дектігі
бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты
берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы 1997 жылғы 16
маусымдағы Заңына, Қазақстан Республикасындағы арнаулы жәрдемақы туралы
1999 жылғы 5 сәуірдегі Заңына, басқа да заңнамалық келісімдерге сәйкес
жүзеге асырылады. Одан да басқа мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік
қорғау, оның ішінде қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста
болатын заңнамалар жарық көрген.
Осы заңнамаларлы қарттарға қатыстысын кесте ретінде беріп
көрсетпекпіз.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар.
Рс Заңнамалар Қабылдаған уақыты
1. Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек 17 шілде
көрсету туралы заңы 2001ж
2. Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекті 24 желтоқсан
тағайындау және төлеу ережесін бекіту 2001 ж
туралы заңы
3. Халыққа атаулы әлеуметтік көмек көрсету 29 қантар
қызметіне жәрдемдесуші учаскелік 2002 ж.
коммисиялардың ережесін келісу туралы
облыстық мәслихаттың шешімі.
4. Қазақстан Республикасының арнаулы 5 сәуір
мемлекеттік жәрдемақы туралы заңы 1999 ж.
5. Қазақстан Республикасында зейнетақы 20 маусым
мен қамсыздандыру заңы 1997 ж.
6. Қазақстан Республикасының мүгедектердің 21 маусым
әлеуметтік қорғалуы туралы 1991 жыл
7. Қазақстан Республикасының Президентінің 28 сәуір
Соғысқа қатысушылар мен соларға 1995 жыл
теңестірілгендерге берілетін жеңілдіктер
мен олардың әлеуметтік қорғалуы туралы
Жарлығы
8. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 21 қантар
Арнаулы мемлекеттік жәрдемақы тағайындау 2001 ж
және төлеу Ережесі туралы Қаулысы
Оңтүстік Қазақстан облысы әкімшілігінің 2сәуір
9. Азаматтардың жекелеген санаттарын Сарыағаш2001 ж.
санаторий! Мен ААҚ-нда сауықтыру туралы
қаулысы
10. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ДЕПАРТАМЕНТІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:
ҚАРТТАРДЫ ӘЛУМЕТТЕНДІРУДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ РОЛІ
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ
МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын
заңнамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік
жұмыстың барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..25
II. АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ
2.1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет
беттеріндегі мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..31
2.2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы ... ... ... ... ... .34
2.3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер
туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... . ..47
КІРІСПЕ.
Тақырыптың көкейтестілігі. Халыққа білім беру жүйесін қазіргі
кезеңде қайта құру бүкіл қоғамның дағдарысты жағдайынан туындайтыны
еліміздің қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың енуіне
байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, рухани
жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды талап
етеді.
Университет түлектеріне әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім-тәрбие
беру дүниежүздік кеңістікте зор мәні бар проблемаға айналып отыр. Осы
проблемаға байланысты еліміздің даму стратегиясына сай жас ұрпақтың рухани
байлығын одан әрі жетілдіру әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Мемлекеттің стратегиялық қызығушылықтар тәрбие жұмысының жалпы
принциіттерін жасап шығаруды, мемлекеттің тәрбие үрдісі мен жастар
саясатының барлық аспектілеріне әсер беруіне арттыруды талап етеді.
Қазақстан Ресиубликасының Елбасы Н.Назарбаев толық
тұжырымдағандай қазіргі кезде білім және тәрбие саясаты Қазақстан
халықтарының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып
жүргізуде қалыптасқан, сондықтан, тұлға еуразиялық мәдениет пен еуразиялық
ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы адамзаттық бастауы кейбір
ағартушылық бағдарлама мен идеология шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал
қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі бойына өз халқының мәдениетін
сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі
іс-әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам.Қазіргі кездегі саяси
және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен шиеленесуі, тұрмыстағы
күйзеліс, адамгершілік құндылықтардың кемуі, білімге, адал еңбекке деген
ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің жоқтығы, жеке адамның,
қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлерден өзін шектеу жас ұрпаққа теріс
ықпалын тигізуде.
Тәрбие әлеуметтік ішкі жүйе, азаматтық қоғам институты ретінде азамат
тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие ден біз қоғам мен
мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік-саясаттық.
қүқықтық, экономикалық экологиялық моральдық-этикалық бөімдерін,
тәжірибелік іс-әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесінің процесі деп
түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары
азамат тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды
талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде
жас азамат бойында әлеуметтік іс-әрекет субъектісі ретінде көзқарастар мен
сенімдер, ой-сана мен адамгершіліктік қасиеттер қалыптасады. Тәжірибелік іс-
әрекетте өсіп жатқан алам оның әлеуметтік ортадағы орнын белгілейтін
айқындалған азаматтық қасиеттермен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып
қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан үрдістердің
бәріне де белсенді әсер береді.
Айта кететін жағдай азамат пен мемлекет арасындағы саясаттық-құқықтық
қарастардың әлемдік үлгілері мен стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі
мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл
салада әлемдік стандарттарға интеграциялау тек олардың ортасынан орын алып
қала қоймай, адамның мемлекеттік және қоғаммен қатынастарнның басқа
аспектерін де жандандыра түседі. Бұл біздің республикамыздың азаматтық
тәрбие жуйесі үшін егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында және осы
салада өз тәжірибемізді жинақтауға қажет ереекше көкейтесті мәселе.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы зор
болып отыр. Елімізде қоғамдық-экономикалық өміріне нарықтық қатынастырдың
енуіне байланысты өзгеріске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени,
рухани жағдайлар жас ұрпақ тәрбиесінің проблемаларын жаңаша ойластыруды
талап етуде. Демек, оқушыларға әлемдік деңгейде, өркениетті негізде білім –
тәрбие беру ғаламдық мәні бар проблемаға айналып отыр. Сондықтан еліміздің
даму стратегиясына сай олардың рухани байлығын одан әрі жетілдіре үшін
әлеуметтік қорғауға ерекше мән берілуде.
Қазіргі кездегі саяси және экономикалық жағдайдың тұрақтылығы мен
шиеленесуі, тұрмыстағы күйзеліс, адамгершіліктік құндылықтардың кемуі,
білімге, адал еңбекке деген ұмтылудың азаюы, еңбек етуге мүмкіншіліктің
жоқтығы, жеке адамның, қоғамның, ұлттық және мәдени дәстүрлердің өзін
шектеу жас ұрпаққа теріс ықпалын тигізуде.
Осындай кезеңде жас жеткіншектерге әлеуметтік тәрбие берудің маңызы
зор болып тұр. Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек
этникалық-моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның
прагматикалық негізі де бар, өйткені ХХІ ғ. табалдырығында адам
капиталының ролі экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау
биікке көтерілді. 192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып,
Дүниежүзілік банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік
қорлардың үлесіне ұлттық байлықтың 16% - ы, табиғи қорларға – 20 % - ы,
адам капиталына 64% -ы тигенін есептеп шығарды.
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері
үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарды. Осындай
тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз қалады. Оның философиясының
мәні былай тұжырымдалды: “әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай
алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру
әбден тиімді болуы мүмкін”.
Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған
мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы
табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат,
болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.
Әлеуметтік тәрбие беруде мүгедектер мен қарттар туралы білу,
мемлекеттің мүгедектер мен қарттарға көрсетіп отырған көмегі қандай болып
жатқанын, қандай мекеме әлеуметтік мәселесімен айналысатынын білу –
зерттеудің көкейтестілігін анықтауға жол береді деп есептейміз.
Зерттеудің мақсаты:
1.Қарттардың жағдайы қай уақытта жақсаратынын анықтау,
2.Облыс бойынша қарттарға жасалынып жатқан жұмыспен танысу,
3.Қарттарға көмек көрсетудегі геронтолог пен әлеуметтік педагогтын ролін
анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Әлеуметтік тәрбие беруде қарттар туралы білу;
2. Мемлекет тарапынан қарттарға көрсетіліп отырған көмектің қандай
болып жатқанын анықтау;
4. Қандай мекеме әлеуметтік мәселелермен айналасып жүргенін анықтау, осы
мекеменің қарттарға арналған жұмыс жоспарымен танысу;
5.Қарттарды әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелерін анықтау.
Зерттеу нысанасы: Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттар және қарттарға
көмек көрсетуге арналған мемлекет тарапынан өткізілетін жұмыстар.
Зерттеу заты: Әлеуметтік педагогтың қарттарды әлеуметілендірудегі ролі.
Зерттеудің ғылыми болжамы.
1.Егер геронтолог пен әлеуметтік педагог білікті маман болса, қарттарды
әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселесі шешілген болар еді.
Зерттеудің методологиялық негізі болып Оңтүстік Қазақстан облысы еңбек,
халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау департаментіні. Еңбек және
халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыруы туралы бағдарламасы, Оңтүстік
Қазақстан облысы еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау
департаментіні. Халықты әлеуметтік қорғаудың 2002-2005 жылдарға арналған
бағдараламасы, Дельпере Н. “Защита прав и свобод граждан пожилого
возраста”, “Социальная работа с пожилыми людьми” Е.И.Холостовтың,
“Социальное обслуживание пенсионеров и инвалидов. Обзорная информация” және
де басқа көптеген еңбектер есептеледі.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, екі тараудан, 6 бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде жұмыстың мақсаты, міндеттері айқындалды, зерттеу нысанасы,
зерттеу заты, диплом жұмысының ғылыми болжамы анықталып, методологиялық
негізі көрсетілді.
ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ атты тарау үш
бөлімді қамтиды:
1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны
2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысындағы қарттарға көрсететін әлеуметтік
жұмыстың барысы
АРДАГЕРЛЕРДІ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ КӨКЕЙТЕСТІ МӘСЕЛЕЛЕР ТУРАЛЫ атты
тарау үш бөлімді қамтиды:
1. Қарттарды қолдау және оларға әлеуметтік көмек беруі туралы газет
беттеріндегі мәліметтер
2. Әлеуметгік қызметкердің кәсіптік тұлғасы
3.Ардагерлерді әлеуметтендірудегі көкейтесті мәселелер туралы
I. ҚАРТТАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі ұғымының
мәні мен мазмұны
Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этникалық-
моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның прагматикалық
негізі де бар, өйткені ХХІ ғ. табалдырығында адам капиталының ролі
экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау биікке көтерілді.
192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып, Дүниежүзілік
банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік қорлардың
үлесіне ұлттық байлықтың 16% - ы, табиғи қорларға – 20 % - ы, адам
капиталына 64% -ы тигенін есептеп шығарды.
Әлеуметтік көмек көрсету жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері
үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарды. Осындай
тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз қалады. Оның философиясының
мәні былай тұжырымдалды: “әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай
алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру
әбден тиімді болуы мүмкін”.
Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған
мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы
табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат,
болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.
Роулз критерийіне сәйкес қоғамның жалпы әл-ауқаты оның ең кедей
тұрмысты жіктерінің әл-ауқат деңгейімен анықталады. Алайда, үдемелі
теңдікке бағытталған саясат, өте қымбат қоғам игілігі ретінде (немесе
тиімділіктен айырылу ретінде) қаралуы мүмкін, ондай игілікті тек дәулетті
қоғам ғана пайдалана алады. Бұл арада орынды жеткіліктілік қағидасын сақтау
ерекше маңызды.
Көптеген дамыған елдерде әлеуметтік көмек көрсету термині
эмпирикалық деңгейде үкімет ұйымдастыратын әлеуметтік бағдарламаларға және
мұқтаж адамдарға ақшалай және заттай нысанды бөлінетін қаражаттарға
қатысты қолданылады.
Кеңестен кейінгі елдердің қоғамтану әдебиетінде әлеуметтік
көмек көрсету термині біршама бертінді пайда болды – 90 –шы жылдарда
тұрмыс деңгейінің күрт төмендеуі мен халықтың қайыршылық халге түсуі
салдарынан ол қоғамға қажетті және әлеуметтік маңызды үдерістің символына
айналды. Осы терминді саясаткерлер, құқықтанушылар, әлеуметтанушылар және
экономистер көбіне сөздің жай мағынасында пайдаланады. Қарапайым көрінетіне
қарамастан, әлеуметтік көмек көрсету ұғымы өте көп мәнді және қарама-
қайшы.
Сөздің кең ауқымдағы құқықтық мағынасында әңгіме әлеуметтік
қатынастар жүйесі туралы қозғалады және әлеуметтік көмек көрсетудің мазмұны
іс жүзінде өркениетінде әлеуметтік көмек көрсету механизмі тектес құрам мен
отбасылық байланыстардан қазіргі заманғы демократияның заңдастырылған
үлгілеріне дейін ұдайы дамып отырды, мұнда азаматтардың әлеуметтік қорғалуы
экономикалық және құқықтық институттардың күрделі кешенімен қамтамасыз
етіледі.
Сонымен, санаттарды (категорияларды) құқықтық тұрғыдан қарағанда
халықтың әлеуметтік қорғалуының жалпы межелері азаматтарға конституциялар
мен өзге де заңнамалық актілерде көзделген әлеуметтік кепілдіктерді береді.
Бұл – проблеманың құқықтық аспекті.
Сонымен бірге мемлекеттің барлық азаматтарды тегіс қамтитын
әлеуметтік кепілдіктер (тегін тұрғын үй, денсаулық сақтау, білім, өскелең
ұрпақты тәрбиелеу жөніндегі бүкіл жүйенің қамқорлығы, еңбекке берілетін
құқық, кепілденген зейнетақылық қамсыздандыру және т.б.) беруге ұмтылуы
қоғам мен жеке адам арасындағы қалыпты объективтік-субъективтік
байланыстардың бұзылуына ұшыратады.
Жеке адам өздігінен өз қамын ойлауға және өзінің жеке тіршілік
әрекеті мен өз балаларының тіршілік әрекеті үшін жағдайлар жасауға ұмтылуды
доғарады. Әлеуметтік асырауда болудың феномені туындайды, ол адамның өз
күшіне емес, ал қоғамның қолдау көрсетуіне ойсыз бағдар жасауын білдіреді.
Ол еркін және саналы субъект ретінде әрекет жүргізуді тоқтатады, яғни
даралықтан айырылады да, енжар объектіге айналады. Бұл - шамадан тыс
кепілдік берудің негізгі келеңсіз әлеуметтік салдары.
Бұдан қоғам да ұтпайды. Социалистік мемлекет өзі жариялаған
әлеуметтік көмек көрсету құқықтырын қамтамасыз етуге дәрменсіз болды, ол
туралы дамыған капиталистік елдер мен КСРО елдеріндегі халықтың тұрмыс
деңгейлерінің бірнеше есеге алшақтанатын көпшілігінде, соның ішінде
Қазақстанда да сақталып отыр, - заңнамалық әлеуметтік кепілдіктерді іске
асыру мүмкін емес, өйткені ол үшін қажетті қаржылай қаражаттар жоқ.
1992-1997 жылдары Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуы
негізінен экономикалық құлдыраудың, жоғарғы инфляция мен жұмыссыздықтың
келеңсіз әлеуметтік-экономикалық салдарынан жұмсарту жолымен жүрді. Атап
айтқанда, бюджеттен тыс әлеуметтік қорлар (жұмыспен қамтылу, зейнетақы,
әлеуметтік сақтандыру), әлеуметтік төлемдерді индекстеу механизмдері және
азаматтардың әлеуметтік осал санаттарына қолдау көрсету жөніндегі
мекемелердің желісі құрылды.
Өтпелі қоғамдарда, соның ішінде Қазақстанда да, шын мәнінде еңбекке
берілетін әлеуметтік кепілдіктер, тегін білім алу және медициналық
қызметтер түріндегі және т.б. халықты әлеуметтік қорғаудың ескі үлгісі
бұзылып, ал қалыптасу үстіндегі әлеуметтік қорғаудың жаңа үлгісі үшін
қаржылай қаражаттар ұдайы жетіспейді. Қазір қолайлы табыстар алуға,
жұмыспен қамтуға, тамақ және халыққа медициналық қызмет көрсетуге
байланысты өте қиын жағдай орнады.
Осы жағдайда халықты әлеуметтік қорғауды дамыған индустриялы
елдердегі сияқты тек ақшалай-өтімдік деңгейде ғана жүзеге асыруға болмайды.
Жаңа тәуелсіз мемлекеттердегі әлеуметтік қорғау мазмұнына әлсіреген
экономика, бюджеттің төмен қаржылық әлеуеттері (потенциялары) және халық
арасында кедейшіліктің кеңінен таралуы елеулі түзетулер енгізеді.
Ұдайы және қатаң бюджеттік-қаржылық шектеулер жағдайларында бұрынғы
социалистік өзге елдердегі сияқты Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғау
жүйесі де көмек көрсетуге дейін қарапайымдалған және жүйелік белгілерді
жойған. Ол қоғамдағы әлеуметтік катаклизмдерді (көпшілік тәртіпсіздігі,
аштық жариялаулар және т.б.) болдырмау қолдарынан келетін халықтың жеке
жіктеріне немесе еңбек ұжымдарының ақшалай-өтемдік сипаттағы шұғыл шаралар
қабылдауымен астасып кетті.
Мәселен, 1998 жылдан бері халықтың көптеген маргиналды (шектеулі)
жіктеріне еңбек үлесіе ұйғаратын зейнетақылардың орнына ақшалай
жәрдемақылар бере бастады, олар соңғыларының төмен мөлшерлеріне қарай
зейнетақылық төлемдерден шамалы ғана төмен болды. Осындай тәсіл әлеуметтік
қорғаудың негізгі қағидаларының бірін бұзды, өйткені дұрысында әлеуметтік
сақтандыру бойынша төленетін төлемдер олардың еңбек сипатының салдарынан
әлеуметтік көмек бойынша төлемдерден жоғары болуы тиіс еді.
Бюджеттік бөліс қағидатына сәйкес әлеуметтік шығындардың
ауыртпалығы барған сайын жергілікті бюджеттерге көптеп ауысуда. Халықты
әлеуметтік қорғауда коммерциялық емес (бейкоммерциялық) ұйымдар да біршама
(әзірше мардымсыз) роль атқарады.
Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік сақтандыру
қаражаттарының есебінен әлеуметтік қорғау 1996 жылғы Міндетті әлеуметтік
сақтандыру туралы тиісті Заң арқылы 1999 жылға дейін реттеліп келді, осы
заң бойынша елдегі азаматтарға әлеуметтік кепілдіктердің мына түрлері
берілетін еді:
1) зейнетақылық қамсыздандыру;
2) уақытша еңбекке жарамсыздыққа;
3) екіқабаттыққа және босануларға байланысты жәрдемақылар;
4) сауықтыру сипатындағы қызметтер;
5) міндетті медициналық сақтандыру;
6) жұмыссыз болғанда әлеуметтік қолдау көрсету;
7) бала туғанда берілетін жәрдемақы;
8) жерлеуге бөлінетін жәрдемақы.
90-шы жылдардың бас кезі мен орта шеніндегі экономиканың
дағдарысы әлеуметтік сақтандыру жүйесін де дағдарысқа үшыратып, ол
жарналарды төлетудің базалық көрсеткіштерінің құлдырауынан, сондай-ақ жарна
төлеушілердің жарналарды әлеуметтік қорларға толық және уақытылы аударуға
құлықсыздық көрсетулерінің салдарынан әлеуметтік сақтандыруға жарналар
жинаудың төмен деңгейінен көрініс тапты. Бұл зейнеткерлер мен жәрдемақы
алушылар алдында ірі ауқымдағы берешектерге ұшыратты. Әлеуметтік қорлар
қаражаттарының инфляциялық құнсыздануы зейнеткерлер мен жәрдемақылар
алушылардың күнкөріс минимумындағы қажеттіліктерін қамтамасыз ете алмады
және қорлар қаражаттарының барған сайын шектеле түсуі кезінде әлеуметтік
төлемдері ұдайы индекстеу қажеттілігін туындатады. Сондай-ақ, экономикаға
жоғарғы ставкадағы аударымдардың келеңсіз ықпал ету проблемасы мен өндіріс
шығындарын азайту үшін оны төмендету қажеттілігі пісіп жетіледі.
1999 жылы әлеуметтік қорларға төленетін төлемдер бірыңғай
әлеуметтік салыққа ауыстырылды. Оның қаражаттары бюджетке түседі, бірақ
қатаң мақсаттық тағайындауда болулары тиіс, яғни олар зейнетақы төлемдері
жөніндегі Мемлекеттік орталыққа, Медициналық қызметтерге төлем жасау
жөніндегі Мемлекеттік орталыққа және жұмыспен қамту қызмет орындарына
жолданулары керек. Алайда қазіргі кезде олардың мақсатты пайдаланылуларын
қадағалау қиын. Осы кезеңде әлеуметтік салық туралы жаңа ереже талқылануда.
Бірақ талқылау нәтижесінде байланыссыз, салық төлеушілер әлеуметтік салаға
жасайтын төлемдеріне баламалы мөлшерде әлеуметтік қамсыздандыру алулары
үшін, 2 мезетте – жалпы бюджеттің ашықтығын және әлеуметтік салықтың
мақсаттық тағайындалуын реттеу қажет.
Бүгінгі таңда Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың мына
бағыттарын шартты түрде бөліп атауға болады:
1) жұмыссыздарды қорғау;
2) медициналық қызметтер ақысын жарым-жартылай төлеу;
3) әлеуметтік көмек беру.
Жоғарыда айтқан халықты әлеуметтік қорғаудың бағыттарын ішінде біз
жұмыссыздарды қорғау мәселесіне толық тоқтамақпыз.
Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау жүйесінде белсенді және енжар
шараларды даралайды. Белсенді шараларға кәсіптік даярлау мен жұмыссыздарды
қайта оқыту, қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру және жаңа жұмыс орындарын ашу
жатады. Енжар шаралар жұмысқа орналастыруды, жәрдемақылар төлеу мен
жұмыссыздарға материалдық көмек көрсетуді қамтиды.
Дамыған елдерде де жұмыспен қамту саясатына белсенді және енжар
компоненттер кіреді. Белсенді іс-шараларға жаңа жұмыс орындарын ашуға,
қайта мамандануға, мүгедектерді еңбек қатарына қосуға және т.б. барлық
шығындардың 25-30 % жұмсалады. Қалған қаражаттар жұмыссыздық бойынша
жәрдемақылар төлеуге пайдаланады. Ұзақ мерзімді жұмыссыздық кезінде (1-2
жыл) жұмыссыздар аз қамсыздандырылған азаматтар санатына көшеді де,
кедейшілік бойынша жәрдемақылар ала бастайды.
Қазақстанда 1991-1999 жылдары халықты әлеуметтік қорғаудың енжар
нысандарына екпін берілді. 1991 жылы жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің
мемлекеттік қоры құрылды, қорға бюджеттен тыс мен өзге факторларға қарай
жұмыссыздарға сараланған саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар, ал 1997 жылдан
бері бюджеттік саладағылар да жалақы қорынан 1-2 % ақша аудара бастады.
Қазақстан Республикасында Халықтың жұмыспен қамтылуы туралы (1991
ж.) бірінші Заңына сәйкес жұмыссыздардың бұрынғы жұмыс стажына, асырудағы
жандарына, жұмыстағы үзілістердің ұзақтығы жәрдемақылар белгіленді.
Әлеуметтік қолдау көрсетудің анағұрлым жоғарғы деңгейі штаттың қысқаруына
немесе кәсіпорындарды таратқан жағдайға байланысты жұмыстан босатылған
қызметкерлерге кепілденді. Сондай-ақ мамандыққа оқыту мерзімінде
жұмыссыздарға стипендиялар төлеу қарастырылды.
1999 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының Халықтың
жұмыспен қамтылуы туралы жаңа Заңы күшіне енді, ол жұмыспен қамту
саласында белсенді саясат жүргізуге, азаматтарды жұмыс іздеуге уәждеуге,
халықтың ең осал санаттарына әлеуметтік қорғау көрсетуге бағдарланады. Осы
заңға сәйкес жұмыссыздық бойынша жәрдемақы едәуір азайтылды және ол айлық
есептік көрсеткіштің 3,5 еселік мөлшерінде есептеле бастады. Бұрын жұмыс
істемегендерге төленетін жәрдемақы жойылды. Жұмыссыздады кәсіптік даярлау
(қайта даярлау) кезінде төленетін стипендиялар айлық есептік көрсеткіштің 3
еселік шамасында сақталды.
Қазақстанда жұмыспен қамтудың белсенді саясаты мен еңбек рыногының
жаңа парадигмасына көшудің амалсыздан және қаржылық пайымдардың мәжбүр
етуінен болғанын атап кеткен жөн. Бюджет жағдайынан одан әрі нашарлауы
небәрі 3 ай өтпей жатып-ақ жаңа Заңға түзетулер енгізуді талап етті.
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 5 сәуірдегі Халықты
жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының Заңына өзгертулер енгізу
туралы Заңына сәйкес белгіленген тәртіпте жұмыссыздар болып танылған
азаматтарға жұмыссыздық бойынша жәрдемақы төленбейтін болды. Оның орнына
жергілікті бюджеттің қаражаттары есебінен атаулы көмек көрсету
қарастырылды, оны аудандық (қалалық) еңбек, жұмыспен қамту және әлеуметтік
көмек көрсету (халыққа әлеуметтік көмек көрсету орталықтары) бөлімдері
жүзеге асырады.
Материалдық көмек – біздің жағдайларымызда өте бұлыңғыр
(көмескі) салада жергілікті бюджеттердің қаржы жағдайын ескеру арқылы
беріледі (тұрғын үйді пайдаланғанға дотация, азық-түлікпен, отынмен, киім-
кешекпен заттай көмек көрсету және т.б.).
Қазақстанда шағын несиелендіру бағдарламасы 1998 жылы біраз
дамуын тапты (жұмыссыздар мен кедей азаматтарға 400 АҚШ долларына баламалы
мөлшерде шағын несиелер бөлу), оларды жұмыспен қамтудың жаңа салаларын
(жұмыс орындарын) ашу және әлеуметтік көмек ретінде қарауға болады.
Алайда қаржылай қаражаттардың жеткіліксіздігіне байланысты бұл
бағдарлама 2000 жылы қысқартылды. Сонымен, жұмыспен қамтудың белсенді
саясатына көшу мән жағынан жұмыссыздық бойынша жәрдемақыларды жоюды
білдіреді, ал жұмысқа орналастыру мен кадрларды даярлау жөнінде нақты
қадамдар жасалған жоқ.
Жоғарыда мазмұндалған мәселенің аспектінде Қазақстан
Республикасының халқын әлеуметтік қорғау Тұжырымдамасы әбден уақытылы және
керек болып табылады, ол Үкіметтің 2001 жылғы 27 маусымдағы Қаулысымен
мақұлданады, қаулыда жұмыстан айырылған жағдайда әлеуметтік қорғауға
арналған арнайы бөлім бар, бөлімде әлеуметтік қорғаудың екі деңгейлік
құрылымын енгізу қарастырылған:
Бірінші деңгей: жұмыссыз азаматтарды жұмысқа орналастыруға,
кәсіптік қайта даярлауға, жергілікті бюджеттердің есебінен ақылы қоғамдық
жұмыстар беруге жәрдемдесу жолымен әлеуметтік қорғау.
Екінші деңгей: белгілі бір уақыт аралығында әлеуметтік сақтандыру
жүйесінен ресми сектордың қызметкерлеріне төлемдер беру. Әлеуметтік
сақтандыру жүйесін төлемдер алуға азаматтардың құқығы, егер азамат
заңнамада белгіленген тәртіп бойынша жұмыссыз болып танылса және жұмыс
іздеумен белсенді түрде шұғылданса, сондай-ақ жүйеге нақты салым ақша
салған жағдайда пайда болады.
Жеке құқық бұзулар үшін түрлі дәрежедегі мамандықтан айыру жүйесі
қолданылады, ол төлемнің мерзімін созуға, азайтуға немесе оны бұзуға
құқылы, мәселен, егер мамандығы мен біліктілігі бойынша жұмыс сәйкес
келіп, ол осы жұмыстан бас тартқаны, өз еркімен жұмыстан босатылуы және
т.б. үшін. Міндетті сақтандыру жүйесін енгізу жұмыссыздарды
қамтамасыздандыру жүйесін едәуір жақсарту мен кеңейтуге жағдай жасайды, ал
жәрдемақы төлеу мерзімін шектеу белсенді түрде жұмыс іздеуді ынталандыртып
болады.
Осы құжаттың мазмұндық жағына тоқталмастан, мынаны айтып өтеміз,
міндетті әлеуметтік сақтандырудың есебінен сыйақы беруге жататын әлеуметтік
қауіптердің тізбесіне жұмыстан айырылу қаупін кіргізу 2003-2005 жылдары
жоспарланып отыр. Бұл - өте үлкен мерзім. Сонымен бірге жұмыссыздарды
әлеуметтік қорғаудың бас стратегиясы негізгі 3 мақсатта қол жеткізуді
көздеуі тиіс:
1.Экономиканың нақты секторын дамыту;
2. Жаңа жұмыс орындарын жасау үшін әсіресе шағын және орта бизнесті
дамыту, кәсіпорындардың жаппай банкротқа ұшыраулары мен қызметкерлерді
жұмыстан босатуға жол бермейтін жұмыс істеп тұрған өндірістерге бар
мүмкіндігінше қолдау көрсету;
3. Жұмыспен қамту орындарын жекешелендіру, жұмыскерлерді жұмысқа
орналастыру мен қайта оқытуды шұғыл және икемді түрде жүзеге асыруға
септігін тигізген болар еді.
Бюджеттің әлеуметтік мүмкіндіктері шектеусіз емес және олар салықтық
алымдар алу шарасымен белгіленеді, салықтардың шамадан тыс мөлшері
өндіріске қысым көрсетеді. Қазіргі кезде мәселені әлеуметтік шығындарды
ұлғайту туралы емес, ал алынатын әлеуметтік нәтижені барынша көбейту
мақсаттарында жиналатын салықтарды анағұрлым ұтымды пайдалану және қолайлы
әлеуметтік стандарттарға қол жеткізу жайында қойған орынды. Сонымен,
әлеуметтік қорғау проблемасы экономикалық дауыс, экономикалық аспект бола
алады.
Әлеуметтік көмек көрсету ұғымының материалдық (экономикалық)
шаралар қабылдауымен шектелмейтін атап көрсету керек, ол өзге де адам
аспекттерін қамтиды. Мәселен, ата-аналар балалардың тәрбиесіне
жауапкершілік алғысы келмейтін немесе ала алмайтын отбасыларда бала
әлеуметтік жат қылықтың сорақы түрлерімен күн сайын кездеседі, олар:
маскүнемдік, жезөкшелік, арамтамақтық, ұрлық, ондай балалар шын мәнінде
қараусыз болып табылады.
Мұндай балалар ең алдымен осы жағдайда әлеуметтік қорғаудың түрі
болып табылатын қалыпты тәрбиеге мұқтаж болады.
Әйелдердің әлеуметтік қорғалуы туралы мәселе қозғалғанда,
бірінші кезекте оларды ауыр және зиянды еңбек жағдайларынан еңбек
төлеміндегі кемістетін қасиетін қорлайтын өзге де әрекеттерден қорғау
ұйғарылады. Халықтың өзге санаттары – жұмыссыздар, зейнеткерлер, науқастар
да сондай араласуға, рақымдылыққа және әлеуметтік қолдау көрсетудің өзге де
экономикалық емес шараларына мұқтаж.
Алайда көпшілік жағдайларда өздігінен алынған құқықтық және
әлеуметтік аспекттер сөздің тар мағынасында халықты әлеуметтік қорғаудың
мазмұнын әсте тәмендайды. Ондағы басты, негізгісі – экономикалық құрамдас
бөлік. Сонымен, кең мағынада халықты әлеуметтік қорғау ұғымы халықтың, оның
жеке топтарының, жіктері мен таптарының тіршілік әрекетін жақсарту, адам
дамуының деңгейін арттыру жөніндегі құқықтық, саяси, әлеуметтік, ұйымдық
және экономикалық шаралар жүйесін көрсетеді.
Әлеуметтік көмек көрсетуде таза күйде, саяси, құқықтық,
әлеуметтік немесе экономикалық шараны бөліп қарау әрдайым мүмкін бола
бермейді, өйткені бір шараның өзінде (мәселен, ғалымдарға, медицина
қызметкерлеріне, мұғалімдерге жалақыны заң жүзінде көбейту) үлкен саяси,
әлеуметтік және экономикалық мән болуы мүмкін. Теория мен практикада
әлеуметтік көмек көрсетуде көбіне тар мағынада ең алдымен ерекше күрделі
жағдайлардағы және сырттан қолдау көрсетусіз өздерінің тіршілік әрекетін
жақсартуға дәрменсіз (қарттар, жетімдер, жұмыссыздар мен өзгелері) халықтың
шектеулі (маргиналды) аталатын жіктеріне жарамды (қанағат етерлік)
күнкөрісті қамтамасыз етуге ұмтылатын мемлекеттің әлеуметтік саясаты
ретінде қаралады.
Біздің ұғымымызда (түсінігімізде) халықтың маргиналды (шектеулі)
(әлеуметтік осал) жіктерін әлеуметтік қорғау механизмі небәрі соның бір
бөлігі болып табылады да, тұтас нәрсені, яғни әлеуметтік қорғаудың бүкіл
жүйесін қамтиды. Оны (маргиналды топтарды әлеуметтік қорғау механизмі)
әлеуметтік қайыр көрсету немесе әлеуметтік көмек ретінде (соңғы термин
айтуға анағұрлым қолайлы, бірақ дәл емес) сипаттауға болады. Одан басқа,
әлеуметтік көмек табыстар мен жалақыны қорғауды, бөлу қатынастарын
жетілдіру және өзгелерді қамтиды.
Бизнесмендердің де әлеуметтік қорғауы болуы мүмкін, бірақ олар
халықтың маргиналды жіктеріне жатпайды.
Халықты әлеуметтік көмек көрсету жүйесінде мына деңгейлерді бөлу
қабылданған:
• Мемлекеттің және муниципалды басқару органдарының тарапынан;
• жұмыс берушілердің, фирмалар әкімшіліктерінің, кәсіпорындардың
тарапынан;
• кәсіподақтар, әр түрлі үкіметтік емес ұйымдар мен еңбек ұжымдарының
тарапынан;
• отбасылық қорғау және өзін-өзі қорғау.
Объект бойынша әлеуметтік қорғаудың мынадай нысандары бөлуге
болады:
• балалар;
• аз қамсыздандырылған (табысы аз) отбасылар мен азаматтар;
• әйелдер мен көп балалы аналар;
• жұмыссыздар;
• зейнеткерлік жастағы адамдар;
• науқастар мен мүгедектер;
Аталған деңгейлер мен нысандар өзара байланысты және өзара
сабақтас.
Дүниеге келген сәбилер алғашқы кезде біржола отбасының әлеуметтік
қорғауында болады (егер бала тууға байланысты бір жолғы жәрдемақыны
есептемесе). Қазіргі кезде көптеген отбасылыр өз балаларына тіршілік
әрекетінің толыққанды жағдайларын, әсіресе балалардың саны көп болғанда,
қамтамасыз ете алмайды. Осыдан балалар мен көп балалы аналарды мемлекет пен
муниципалды басқару органдарының тарапынан әлеуметтік қорғау қажеттілігі
туындайды.
Былайғы тең жағдайларда әркелкі отбасының (жеке адамның) тіршілік
етуге неғұрлым қаражаттары көп болса, соғұрлым ол әлеуметтік көмек
көрсетуге аз мұқтаж болады. Сондықтан тұрақты, біршама жоғары ағымдағы
табыстар, сондай-ақ қор жинаулар (меншік, құнды қағаздар, банктегі жинақ
ақшалар түрінде және өзге де құндылықтар) халықтың өзін-өзі қорғаудағы ең
тиімді құралдар болып табылады.
Дамыған батыс елдерінің тәжірбиесі, әлеуметтік сақтандыру,
әлеуметтік қорғау мен қамқоршылық өзара іс-қимыл жасаған кезде әлеуметтік
қорғау жүйесінің өз міндеттерін нәтижелі орындауға жалпы қабілетті
екендігін көрсетеді. Әлеуметтік сақтандыру қағидаты жарналардың және
жарналар мен көрсетілетін қызметтердің арасындағы өзара тығыз байланыстың
есебінен көрсетілетін әлеуметтік көмекті алдын ала қаржыландыруға
бағдарланады.
Көмек көрсету кезінде жеке жарналар да, сондай-ақ жарым-жартылай
ортақ қайта бөлу жүйесі де роль атқарады. Қамқоршылық жасау кезінде
стандарттық көмек алушының бұрын жасаған жарналарына, көлденең табыстарына
немесе мүліктік жағдайына тәуелсіз көрсетіле береді. Мұндай көмек жалақыдан
немесе отбасылық табыстан айырылған жағдайда, өзге салық төлеушілерден
қаражаттарының есебінен беріледі.
Бірде-бір, тіпті сақтандырудың ең жетілген жүйесі де, әлеуметтік
қауіптің барлық жағдайларын алдын ала ескере алмайды, солардың салдарынан
адам (немесе отбасы) қиын жағдайға ұшырауы мүмкін. Сондықтан әлеуметтік
қорғаудың құрамдас бөлігі ретінде әлеуметтік көмек адамдардың жеке
мұқтаждарына бағдарлана және ол мүмкін жағдайдан өз қаражаттарымен шығуға
шамалары келмейтіндерге көрсетіледі. әлеуметтік көмекті қаржыландыру көзі
бюджет болып табылатындықтан, оның масштабтары (көлемдер) әр мемлекеттің
қаржы жағдайына қарай белгіленеді.
Әлеуметтік қорғаудың ең ортақ (жалпы) қағидаларына жататындар:
• халықтың барлық жіктерінің тіршілік әрекетінің қолайлы жағдайларын
қамтамасыз етуге қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік жауапкершілігі;
• қажетті жағдайларда медициналық әлеуметтік және кәсіптік
жауапкершілігі;
• жұмыс істейтін халықты әлеуметтік және кәсіптік қауіптерден қорғаудың
жалпыға бірдей және міндетті сипаты;
• халықтың неғұрлым көп бөлігіне әлеуметтік қорғау жүйесін қолдану
саласын ұлғайту үрдісі.
Ақшалай жәрдемақылар беру үшін себеп – қартаюдан, еңбек
қабілетінен тұрақты айырылудың, қысқа уақыт науқастанудың немесе өндірістік
жарақаттың, сондай-ақ асыраушыдан айырылудың, бала табудың, жұмыссыздықтың
нәтижесінде табыстың азаюы. Әлеуметтік қорғаудың заттай нысандарына
госпитальға жатқызу, медициналық қызмет көрсету, сауықтыру күтімі, тамақ
өнімдерімен, отынмен көмек көрсету жатады.
Әлеуметтік жәрдемақылардың үлкен бөлігі әлеуметтік сақтандыру
жолымен беріледі, ол зейнетақылар мен еңбекке жарамсыздық, науқастық және
жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақылар төлеміне қатысты. Жәрдемақының мөлшері
көбіне бұрынғы табыспен (кіріспен) байланысты. Егер жеке адамның әлеуметтік
сақтандыру қызметтерін пайдалануға құқықтары болмаса, ал оның нақты табысы
(әлеуметтік тексеру жолымен белгіленген) елдегі кепілденген ең аз табыстан
аз болса, онда аз қамсыздандырылу (табысы аз) бойынша жәрдемақылар төлемі
нысанадағы әлеуметтік көмек бағдарламасы күшіне енеді. Бұған үйленуге,
бала тууға, қазаға (өлімге) байланысты арнайы шығындарды өтеуге арналған
әлеуметтік жәрдемақыларды жатқызу қажет.
Көптеген елдерде әлеуметтік сақтандыру мен аз қамсыздандырылу
бойынша жәрдемақылардан басқа үй шаруашылықтарының табысына қатыссыз барлық
балалы отбасыларға балалар үшін жәрдемақы төленеді (кейде осы
жәрдемақылардың орнына ата-аналарға салық төлеу мерзімін ұзарту құқы
беріледі). Балаларға арналған жәрдемақылар – демографикалық саясаттың бір
бөлігі, сондықтан, қағида ретінде, олар бала туу көрсеткіштерін ынталандыру
мақсатын көздейді. Сондай – ақ, әлеуметтік қорғау жүйесінің элементтері ең
аз жалақы мәселелері жөніндегі заңнама болып табылады.
Индустриялы елдердегі әлеуметтік қорғаудың ұлттық жүйелерінің
құқықтық базасы адам құқығы саласындағы жалпыға танылған халықаралық
нормалар мен стандарттарға (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы,
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пакт,
Әйелдерге байланысты кемсітушіліктің барлық түрлерін (нысандарын) жою
туралы Конвенция, Балалар құқықтары туралы Конвенция, Мүгедектер үшін тең
мүмкіндіктер қамтамасыз етудің стандартты ережелері және т.б.) сүйенеді.
Шетелдік теория мен практика әлеуметтік игіліктер беруді
оңтайландырудың мынадай негізгі бағыттарын жасады:
• бір-бірін қайталайтын көптеген жәрдемақылардың орнына атаулы
бағыттағы бірыңғай жәрдемақылар енгізу;
• материалдық жағдайларын мұқият тексерумен ұштастыру арқылы қатты
мұқтаждар санаттарының реттемесін қатайту;
• әлеуметтік қорғау жүйесінің жалпыға бірдейлік қағидатынан сайланбалы
қағидатына көшу (ауысу);
• бұрын барлығына мемлекеттік бюджеттің есебінен көрсетіліп келген
әлеуметтік жетекші салалардағы (денсаулық сақтау, білім) қоғамдық секторды
сақтау;
• әлеуметтік бағдарламаларды қамтамасыз ету бойынша негізгі қаржы
ауыртпалығын мемлекеттік бюджеттен (орталықтан) жергілікті бюджеттерге
(аумақтар және жергілікті өзін-өзі (өзіндік) басқару органдары) көшіру;
• әлеуметтік салалардағы шаруашылық жүргізу мен коммерциялық емес
ұйымдардың жеке рыноктық нысандарын (түрлерін) дамыту;
• әлеуметтік секторды бағдарламалар бойынша қаржыландыруға ауысу,
әлеуміттік нормативтерді және қаржы-қаражаттардың жұмсалуына мемлекеттік
бақылауды пайдалану, әлеуметтік тапсырыстарды ендіру жолымен бюджеттік
қаражаттарды дербестендіру арқылы қаржыландыру,
• бәсекені және әлеуметтік қызмет көрсетулерді тұтынушылық таңдау
мүмкіндіктерін ұлғайту;
• әсіресе еңбекті ынталандыратын кәсіпорындарда әлеуметтік қызмет
көрсетудің бір бөлігін сақтау (әлеуметтік шығындар төмен елдерде, мәселен,
Жапонияда, мұнда фирмалар әлеуметтік роль атқарады).
1.2. Қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар
Халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі қағидасы атаулы болуына
байланысты аса әлсіз санаттағы азаматтарға әлеуметтік көмек беру болып
табылады. Аса әлсіз санаттағы азаматтарға қарттар жатады. Мемлекет
тарапынан аса әлсіз санаттағы азаматтарға әлеуметтік көмек беру мақсатына
сәйкес олардың әлеуметтік жағдайына талдама жасай отырып 2000 жылы халықты
әлеуметтік қорғаудың кешенді бағдараламасы және мүгедектерді оңалту
бағдараламасы жасалып, қабылданды.
Бұл құжаттар жекелеген санаттардағы азаматтардың проблемаларын
шешуде жүйелілікті қамтамасыз етті.
Осы екі бағдарламаны біз бір-бірінен бөлмейміз, себебі мүгедектердің
ішінде көптеген қарттарымыз бар.
Негізгі іс-шаралары денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет
департаменттерімен, сондай-ақ ардагерлер мен мүгедектердің қоғамдық
ұйымдарымен бірлесіп жүзеге асырылатын болуы керек.
Осы бағдарламаны шешуде:
- соғыс ардагерлерін сауқтыру. Жыл сайын Ардагерлер үйі мен Сарыағаш
шипажайында 3 мыңнан астам адам ем қабылдайды. Бұл республика бойынша ең
жоғарғы көрсеткіш және ол жолдама алған барлық ардагерлердің 50 пайызын
құрайды. Мұнан басқа зейнеткерлер мен мүгедектердің Алматыдағы Ардагер
және Көкшетаудағы Жеке Батыр шипажай-ларында емделуіне мүмкіндік
жасалған;
- Жалғызілікті қарт азаматтарға 27 үйде көмек көрсету бөлімшелерінің
қызметкерелері көмек көрсетуде;
- Департаменттің 7 интернат үйінде медициналық және әлеуметтік-тұрмыстық
көмекке мұқтаж 1600 қарттар өмір сүруде. Департаменттің Шымкент
қарттар мен мүгедектерге арналған интернат үйі мен Көксәйектегі
психикалық жүйке аурулары интернат үйін кеңейту жөнінде алдын ала
қойған міндеттері орындалды.
- Оларда 2003 жылы тиісінше қосымша 52 және 60 орындық жатын корпустар
іске қосылды.
- Қарттар мен мүгедектердің пайданылнған коммуналдық қызметтеріне ақы
төлеу түріндегі көмектеріне қаржы ұйымдастыру жұмыстары жүргізіледі.
Қарттарды әлеуметтік қолдау шаралары Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы 1991
жылғы 21 маусымдағы Заңына, Қазақстан Республикасының мүге-дектігі
бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты
берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы 1997 жылғы 16
маусымдағы Заңына, Қазақстан Республикасындағы арнаулы жәрдемақы туралы
1999 жылғы 5 сәуірдегі Заңына, басқа да заңнамалық келісімдерге сәйкес
жүзеге асырылады. Одан да басқа мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік
қорғау, оның ішінде қарттарды әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста
болатын заңнамалар жарық көрген.
Осы заңнамаларлы қарттарға қатыстысын кесте ретінде беріп
көрсетпекпіз.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі қолданыста болатын заңнамалар.
Рс Заңнамалар Қабылдаған уақыты
1. Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек 17 шілде
көрсету туралы заңы 2001ж
2. Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекті 24 желтоқсан
тағайындау және төлеу ережесін бекіту 2001 ж
туралы заңы
3. Халыққа атаулы әлеуметтік көмек көрсету 29 қантар
қызметіне жәрдемдесуші учаскелік 2002 ж.
коммисиялардың ережесін келісу туралы
облыстық мәслихаттың шешімі.
4. Қазақстан Республикасының арнаулы 5 сәуір
мемлекеттік жәрдемақы туралы заңы 1999 ж.
5. Қазақстан Республикасында зейнетақы 20 маусым
мен қамсыздандыру заңы 1997 ж.
6. Қазақстан Республикасының мүгедектердің 21 маусым
әлеуметтік қорғалуы туралы 1991 жыл
7. Қазақстан Республикасының Президентінің 28 сәуір
Соғысқа қатысушылар мен соларға 1995 жыл
теңестірілгендерге берілетін жеңілдіктер
мен олардың әлеуметтік қорғалуы туралы
Жарлығы
8. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 21 қантар
Арнаулы мемлекеттік жәрдемақы тағайындау 2001 ж
және төлеу Ережесі туралы Қаулысы
Оңтүстік Қазақстан облысы әкімшілігінің 2сәуір
9. Азаматтардың жекелеген санаттарын Сарыағаш2001 ж.
санаторий! Мен ААҚ-нда сауықтыру туралы
қаулысы
10. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz