Халқаралық туризм
Бет.
Кіріспе
1 Халқаралық туризмның қалыптасу жағдайы және теориялық аспектілері
1.1 Халқаралық туризм ұғымының мазмұндық және тұжырымдамалық дамуы
1.2 Халқаралық туризмның даму тарихы
1.3 Халқаралық туризм нарығы
2 Қазықстан Республикасы халқаралық туризмның қазіргі жағдайы
2.1 Халқаралық туризмді мемлекеттік реттеу
2.2 Tуризм индустриясы құрылымының ерекшелігі
2.3 Халқаралық туризмның туристік фирмалар негізіндегі сипаттық талдауы (ЖШС «Агентство Алматы» мысалынды)
3 Қазақстан Республикасында туризмдi дамытудың
2007.2011 жылдарға арналған мемлекеттiк
3.1 Туристiк қызметтi мемлекеттiк реттеу мен қолдау жүйесiн
дамыту
3.2 Туристiк кластер құру және оны дамыту жөнiндегi
шараларды iске асыру
3.3 Туризмдi ақпараттық және қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1 Халқаралық туризмның қалыптасу жағдайы және теориялық аспектілері
1.1 Халқаралық туризм ұғымының мазмұндық және тұжырымдамалық дамуы
1.2 Халқаралық туризмның даму тарихы
1.3 Халқаралық туризм нарығы
2 Қазықстан Республикасы халқаралық туризмның қазіргі жағдайы
2.1 Халқаралық туризмді мемлекеттік реттеу
2.2 Tуризм индустриясы құрылымының ерекшелігі
2.3 Халқаралық туризмның туристік фирмалар негізіндегі сипаттық талдауы (ЖШС «Агентство Алматы» мысалынды)
3 Қазақстан Республикасында туризмдi дамытудың
2007.2011 жылдарға арналған мемлекеттiк
3.1 Туристiк қызметтi мемлекеттiк реттеу мен қолдау жүйесiн
дамыту
3.2 Туристiк кластер құру және оны дамыту жөнiндегi
шараларды iске асыру
3.3 Туризмдi ақпараттық және қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Туризм мен саяхаттау қонақжайлылық индустриясының бөлінбес бөлігі болып табылады. Саяхаттау – туризмнің басты тақырыбы. Уақыт, ара қашықтық, тіршілік орыны, бару мақсаты мен ұзақтығының айырмашылықтары – осының бәрі тек туризмнің ерекшелікті элементтері. Жалпы алғанда, туризм көп мақсатты феномен болып табылады, онда бір мезгілде қызық оқиғалар элементтерін, алыс сапарлар романтикасын, қандайда бір құпияны, экзотикалық орындарда болуды, және кәсіпкерліктің қызметтерін, денсаулық мәселелерін, жеке қауіпсіздіктіжәне мүліктерінің сақталуын ұштастырады.
Туризм, дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің оныншы бөлігін қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Экономиканың бұл саласы қарқынды дамуда және таяу жылдарда оның ең маңызды секторы болады. Туризм индустриясындағы жыл сайынғы инвестицияның өсуі жуық шамамен 30 % құрайды.
Соңғы жылдары туризм дүниежүзіндегі пайдалы бизнестердің біріне айналды. Ол жуық шамамен дүниежүзілік капиталдың 7 % қолданады. Тоқсаныншы жылдардың басында туризмнің үлесі тауарлар мен қызмет көрсетудің дүниежүзілік саудасының 10 % құрады, бұл оған мұнай мен автомобильдер экспортынан кейінгі үшінші орынды алуға мүмкіндік берді, ал 2009 ж. туризм бірінші орынға шығуы керек.
Қазіргі кезде Қазақстанда көрсетілетін қызметтің түрі мен пішініне қарай туристік фирмалардың төрт тобы қалыптасты.
Көрсетілетін қызмет жиынтығы көп болмайтын фирмалар, онда тапсырыскерлерге бірнеше тұрақты маршруттар ұсынылады, таңдау жеткіліксіз.
Жеткілікті таңдауы бар фирмалар, бұл жерде тапсырыскерге 10-15 маршруттар ұсынылады.
Толық таңдаулы фирмалар, олардың критериялары келесі девиз болып табылады: “Қайда барсаңда, қашан барсаңда!”.
Экзотикалық маршруттары бар фирмалар, тапсырыскерлерге ерекше саяхаттар мен экскурсиялар ұсынады.
Маршруттарды әзірлеу күрделі көп сатылы процедура, ол жеткілікті жоғары біліктілікті талап етеді және туристік қызмет көрсету технологиясының негізгі элементі болып табылады.
Маршрутты әзірлеу және бекіту процедурасынан соң турды қалыптастыруға кіріседі.
Турлардың негізгі екі түрі әзірленеді.
Пэкидж-тур. Яғни кешендік туристік қызметтер: тамақтану, орналасу, экскурсиялық қызмет көрсету, көлік, тұрмыстық, спорт-сауықтыру, денешынықтыру, медициналық және басқа қызмет көрсету.
Инклюзив-тур. Яғни жеке туристік қызметтер: тамақтану, орналасу, экскурсиялық қызмет көрсету, көлік (таңдау бойынша).
Туризм, дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің оныншы бөлігін қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Экономиканың бұл саласы қарқынды дамуда және таяу жылдарда оның ең маңызды секторы болады. Туризм индустриясындағы жыл сайынғы инвестицияның өсуі жуық шамамен 30 % құрайды.
Соңғы жылдары туризм дүниежүзіндегі пайдалы бизнестердің біріне айналды. Ол жуық шамамен дүниежүзілік капиталдың 7 % қолданады. Тоқсаныншы жылдардың басында туризмнің үлесі тауарлар мен қызмет көрсетудің дүниежүзілік саудасының 10 % құрады, бұл оған мұнай мен автомобильдер экспортынан кейінгі үшінші орынды алуға мүмкіндік берді, ал 2009 ж. туризм бірінші орынға шығуы керек.
Қазіргі кезде Қазақстанда көрсетілетін қызметтің түрі мен пішініне қарай туристік фирмалардың төрт тобы қалыптасты.
Көрсетілетін қызмет жиынтығы көп болмайтын фирмалар, онда тапсырыскерлерге бірнеше тұрақты маршруттар ұсынылады, таңдау жеткіліксіз.
Жеткілікті таңдауы бар фирмалар, бұл жерде тапсырыскерге 10-15 маршруттар ұсынылады.
Толық таңдаулы фирмалар, олардың критериялары келесі девиз болып табылады: “Қайда барсаңда, қашан барсаңда!”.
Экзотикалық маршруттары бар фирмалар, тапсырыскерлерге ерекше саяхаттар мен экскурсиялар ұсынады.
Маршруттарды әзірлеу күрделі көп сатылы процедура, ол жеткілікті жоғары біліктілікті талап етеді және туристік қызмет көрсету технологиясының негізгі элементі болып табылады.
Маршрутты әзірлеу және бекіту процедурасынан соң турды қалыптастыруға кіріседі.
Турлардың негізгі екі түрі әзірленеді.
Пэкидж-тур. Яғни кешендік туристік қызметтер: тамақтану, орналасу, экскурсиялық қызмет көрсету, көлік, тұрмыстық, спорт-сауықтыру, денешынықтыру, медициналық және басқа қызмет көрсету.
Инклюзив-тур. Яғни жеке туристік қызметтер: тамақтану, орналасу, экскурсиялық қызмет көрсету, көлік (таңдау бойынша).
1. Р.Б, Крылова Г.Д., Соколова М.И., Гречкова В.Ю. -М.:Юристъ, 2000 Галлямов Ф.Ф. Реклама - инструмент высокозатратный. // Банковское дело. -1996.-№12.-с. 28-32
2. Голубков Е.П. Маркетинговые исследования: теория, методология и практика. -М.: Финпресс, 1998
3. Ердавлетов Н. География туризма. Алматы 2000. – 410 с.
4. Картер Г. Эффективная реклама. Путеводитель для малого бизнеса. – М.: Бизнес-информ, 1998.- 244 с.
5. Котлер Ф., Армстронг Г., Сондерс Д., Вонг В. Основы маркетинга. Издательский дом "Вильямс", М., 1998.-180 с.
6. Куанышева В.Н. Особенности предоставления маркетинга услуг.// Бизнес и образование: вектор развития.: материалы V международной научной -практической конференции. /под ред. Кузнецовой О.Н. – Алматы. 2005.
7. Маркетинг: Учебник для вузов / Эриашвили Н.Д., Ховард К., Цыпкин Ю.А. и др.; Под ред. Эриашвили Н.Д. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000
8. Маркетинг: Учебник, практикум и учебно-методический комплекс по маркетингу / Ноздрева
9. Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. - М.: ЮНИТИ, 1998. - 787 с.
10. Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Минск: НПЖ «Финансы, учет,аудит», 1998. - 199 с.
11. Основы менеджмента туризма / под ред. Квартального В.А. М.: Финансыистатистика, 2001. - 125 с.
12. Введение в бизнес туроперейтинга / под ред. Айгистовой О.В. М.: Рос.Межд. туризма, 1997. - 64 с.
13.Алтынбаева Б.А. Рынок туристических услуг. Учебное пособие:Основырыночной инфраструктуры. - Алматы: Экономика, 1997. - 125 бет. турфирмой. // Маркетинг в Росии и за рубежом. - 2004. - № 2 - с. 109-118.
14. Маркетинг. Учебник под ред. Романова А.Н. М.: Банки ибиржы,ЮНИТИ, 1995.-560 с.
15. Отчет ТОО «Агентство Алматы» по финансовым показателям за 2008 гг
16. Бухгалтерский баланс ТОО «Агентство Алматы»
17. «Агентство Алматы» фирмасының жеке және ұжымдық қызметінің 2009 жылғы есебі.
18. Академия рынка: маркетинг/пер. с фр. (Дайан А., Букерель Ф., Ланкар Р.
др.); науч.ред. Худакормов А.Г. - М.: Экономика, 1993. - 572 бет.
19. Багиев Г.Л., Тарасевич В.М. Маркетинг. СПб: СПБУЭФ, 1996. - 74 б.
20. Бейжанова А.Т. Қазақстан Республикасындағы туризм саласындағы
маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. - 2004. - № 4
-с. 52-53.
21. Голубков Е.П. Маркетинпстратегии, планы, структуры. - М.: Дело, 1995. -
192с.
22. Жих Е.М., Панкрухин А.П., Соловьев В.А. Маркетинг: как завоевать
рынок? - Л.: Лениздат, 1991.- 250 с.
23. Шеденов У.К., Ильясов Д.Қ. Теория маркетинга и менеджмента в сфере
услуг. Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 150 с.
24. Ілиясов Д.Қ. Маркетинг: теориясы мен практикасы. Алматы: Қазақ
университеті, 2002. - 222 б.
25. Борисова Ю.Н Маркетинг в туризме. М.: Рос. Межд. Академия туризма,
1996.-56 с.
26. Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с
анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. - М.: ЮНИТИ, 1998. - 787 с.
27. Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Минск: НПЖ «Финансы, учет,
аудит», 1998. - 199 с.
28. Основы менеджмента туризма / под ред. Квартального В.А. М.: Финансы и
статистика, 2001. - 125 с.
29. Введение в бизнес туроперейтинга / под ред. Айгистовой О.В. М.: Рос.
Межд. туризма, 1997. - 64 с.
30.Алтынбаева Б.А. Рынок туристических услуг. Учебное пособие: Основы
рыночной инфраструктуры. - Алматы: Экономика, 1997. - 125 бет.
31. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: учебное пособие. -- Минск: БГЭУ,
1999.-144 с.
32.Юрик Р.А. Маркетинг как необходимый инструмент управления
33.турфирмой. // Маркетинг в Росии и за рубежом. - 2004. - № 2 - с. 109-118. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. - Алматы: Қазақ
университеті, 2000. - 111 бет.
34.Маркетинг. Учебник под ред. Романова А.Н. М.: Банки и биржы,
ЮНИТИ, 1995.-560 с.
35.Сапрунова В.Б. Туризм: Эволюция. Структура. Маркетинг. - М.: Ось, 1997.
-89с.
36.Экономика современного туримза / под ред. Карповой. М.: Финансы и
статистика, 1998. - 225 с.
37.Котлер Ф. Маркетинг негіздері: ағыл. ауд. - Алматы: «Жазушы», 2000. -
550 бет.
38.Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М.:
1997.-35 с.
2. Голубков Е.П. Маркетинговые исследования: теория, методология и практика. -М.: Финпресс, 1998
3. Ердавлетов Н. География туризма. Алматы 2000. – 410 с.
4. Картер Г. Эффективная реклама. Путеводитель для малого бизнеса. – М.: Бизнес-информ, 1998.- 244 с.
5. Котлер Ф., Армстронг Г., Сондерс Д., Вонг В. Основы маркетинга. Издательский дом "Вильямс", М., 1998.-180 с.
6. Куанышева В.Н. Особенности предоставления маркетинга услуг.// Бизнес и образование: вектор развития.: материалы V международной научной -практической конференции. /под ред. Кузнецовой О.Н. – Алматы. 2005.
7. Маркетинг: Учебник для вузов / Эриашвили Н.Д., Ховард К., Цыпкин Ю.А. и др.; Под ред. Эриашвили Н.Д. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000
8. Маркетинг: Учебник, практикум и учебно-методический комплекс по маркетингу / Ноздрева
9. Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. - М.: ЮНИТИ, 1998. - 787 с.
10. Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Минск: НПЖ «Финансы, учет,аудит», 1998. - 199 с.
11. Основы менеджмента туризма / под ред. Квартального В.А. М.: Финансыистатистика, 2001. - 125 с.
12. Введение в бизнес туроперейтинга / под ред. Айгистовой О.В. М.: Рос.Межд. туризма, 1997. - 64 с.
13.Алтынбаева Б.А. Рынок туристических услуг. Учебное пособие:Основырыночной инфраструктуры. - Алматы: Экономика, 1997. - 125 бет. турфирмой. // Маркетинг в Росии и за рубежом. - 2004. - № 2 - с. 109-118.
14. Маркетинг. Учебник под ред. Романова А.Н. М.: Банки ибиржы,ЮНИТИ, 1995.-560 с.
15. Отчет ТОО «Агентство Алматы» по финансовым показателям за 2008 гг
16. Бухгалтерский баланс ТОО «Агентство Алматы»
17. «Агентство Алматы» фирмасының жеке және ұжымдық қызметінің 2009 жылғы есебі.
18. Академия рынка: маркетинг/пер. с фр. (Дайан А., Букерель Ф., Ланкар Р.
др.); науч.ред. Худакормов А.Г. - М.: Экономика, 1993. - 572 бет.
19. Багиев Г.Л., Тарасевич В.М. Маркетинг. СПб: СПБУЭФ, 1996. - 74 б.
20. Бейжанова А.Т. Қазақстан Республикасындағы туризм саласындағы
маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. - 2004. - № 4
-с. 52-53.
21. Голубков Е.П. Маркетинпстратегии, планы, структуры. - М.: Дело, 1995. -
192с.
22. Жих Е.М., Панкрухин А.П., Соловьев В.А. Маркетинг: как завоевать
рынок? - Л.: Лениздат, 1991.- 250 с.
23. Шеденов У.К., Ильясов Д.Қ. Теория маркетинга и менеджмента в сфере
услуг. Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 150 с.
24. Ілиясов Д.Қ. Маркетинг: теориясы мен практикасы. Алматы: Қазақ
университеті, 2002. - 222 б.
25. Борисова Ю.Н Маркетинг в туризме. М.: Рос. Межд. Академия туризма,
1996.-56 с.
26. Котлер Ф. Маркетинг: Гостеприимство и туризм. Учебник для вузов/ пер. с
анг. под ред. Р.Б.Ноздревой. - М.: ЮНИТИ, 1998. - 787 с.
27. Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Минск: НПЖ «Финансы, учет,
аудит», 1998. - 199 с.
28. Основы менеджмента туризма / под ред. Квартального В.А. М.: Финансы и
статистика, 2001. - 125 с.
29. Введение в бизнес туроперейтинга / под ред. Айгистовой О.В. М.: Рос.
Межд. туризма, 1997. - 64 с.
30.Алтынбаева Б.А. Рынок туристических услуг. Учебное пособие: Основы
рыночной инфраструктуры. - Алматы: Экономика, 1997. - 125 бет.
31. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: учебное пособие. -- Минск: БГЭУ,
1999.-144 с.
32.Юрик Р.А. Маркетинг как необходимый инструмент управления
33.турфирмой. // Маркетинг в Росии и за рубежом. - 2004. - № 2 - с. 109-118. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. - Алматы: Қазақ
университеті, 2000. - 111 бет.
34.Маркетинг. Учебник под ред. Романова А.Н. М.: Банки и биржы,
ЮНИТИ, 1995.-560 с.
35.Сапрунова В.Б. Туризм: Эволюция. Структура. Маркетинг. - М.: Ось, 1997.
-89с.
36.Экономика современного туримза / под ред. Карповой. М.: Финансы и
статистика, 1998. - 225 с.
37.Котлер Ф. Маркетинг негіздері: ағыл. ауд. - Алматы: «Жазушы», 2000. -
550 бет.
38.Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М.:
1997.-35 с.
Мазмұны
Бет.
Кіріспе
1 Халқаралық туризмның қалыптасу жағдайы және теориялық
аспектілері
1.1 Халқаралық туризм ұғымының мазмұндық және тұжырымдамалық
дамуы
1.2 Халқаралық туризмның даму тарихы
1.3 Халқаралық туризм нарығы
2 Қазықстан Республикасы халқаралық туризмның қазіргі жағдайы
2.1 Халқаралық туризмді мемлекеттік реттеу
2.2 Tуризм индустриясы құрылымының ерекшелігі
2.3 Халқаралық туризмның туристік фирмалар негізіндегі сипаттық
талдауы (ЖШС Агентство Алматы мысалынды)
3 Қазақстан Республикасында туризмдi дамытудың
2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттiк
3.1 Туристiк қызметтi мемлекеттiк реттеу мен қолдау жүйесiн
дамыту
3.2 Туристiк кластер құру және оны дамыту жөнiндегi
шараларды iске асыру
3.3 Туризмдi ақпараттық және қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Туризм мен саяхаттау қонақжайлылық индустриясының бөлінбес бөлігі болып
табылады. Саяхаттау – туризмнің басты тақырыбы. Уақыт, ара қашықтық,
тіршілік орыны, бару мақсаты мен ұзақтығының айырмашылықтары – осының бәрі
тек туризмнің ерекшелікті элементтері. Жалпы алғанда, туризм көп мақсатты
феномен болып табылады, онда бір мезгілде қызық оқиғалар элементтерін, алыс
сапарлар романтикасын, қандайда бір құпияны, экзотикалық орындарда болуды,
және кәсіпкерліктің қызметтерін, денсаулық мәселелерін, жеке
қауіпсіздіктіжәне мүліктерінің сақталуын ұштастырады.
Туризм, дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің оныншы бөлігін
қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін
атқарады. Экономиканың бұл саласы қарқынды дамуда және таяу жылдарда оның
ең маңызды секторы болады. Туризм индустриясындағы жыл сайынғы
инвестицияның өсуі жуық шамамен 30 % құрайды.
СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ ТУРИЗМ ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ ПАЙДАЛЫ БИЗНЕСТЕРДІҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫ. ОЛ ЖУЫҚ ШАМАМЕН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК КАПИТАЛДЫҢ 7 % ҚОЛДАНАДЫ. ТОҚСАНЫНШЫ
ЖЫЛДАРДЫҢ БАСЫНДА ТУРИЗМНІҢ ҮЛЕСІ ТАУАРЛАР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДАСЫНЫҢ 10 % ҚҰРАДЫ, БҰЛ ОҒАН МҰНАЙ МЕН АВТОМОБИЛЬДЕР
ЭКСПОРТЫНАН КЕЙІНГІ ҮШІНШІ ОРЫНДЫ АЛУҒА МҮМКІНДІК БЕРДІ, АЛ 2009 Ж. ТУРИЗМ
БІРІНШІ ОРЫНҒА ШЫҒУЫ КЕРЕК.
Қазіргі кезде Қазақстанда көрсетілетін қызметтің түрі мен пішініне
қарай туристік фирмалардың төрт тобы қалыптасты.
Көрсетілетін қызмет жиынтығы көп болмайтын фирмалар, онда
тапсырыскерлерге бірнеше тұрақты маршруттар ұсынылады, таңдау жеткіліксіз.
Жеткілікті таңдауы бар фирмалар, бұл жерде тапсырыскерге 10-15
маршруттар ұсынылады.
Толық таңдаулы фирмалар, олардың критериялары келесі девиз болып
табылады: “Қайда барсаңда, қашан барсаңда!”.
Экзотикалық маршруттары бар фирмалар, тапсырыскерлерге ерекше саяхаттар
мен экскурсиялар ұсынады.
Маршруттарды әзірлеу күрделі көп сатылы процедура, ол жеткілікті жоғары
біліктілікті талап етеді және туристік қызмет көрсету технологиясының
негізгі элементі болып табылады.
Маршрутты әзірлеу және бекіту процедурасынан соң турды қалыптастыруға
кіріседі.
Турлардың негізгі екі түрі әзірленеді.
Пэкидж-тур. Яғни кешендік туристік қызметтер: тамақтану, орналасу,
экскурсиялық қызмет көрсету, көлік, тұрмыстық, спорт-сауықтыру,
денешынықтыру, медициналық және басқа қызмет көрсету.
Инклюзив-тур. Яғни жеке туристік қызметтер: тамақтану, орналасу,
экскурсиялық қызмет көрсету, көлік (таңдау бойынша).
Тәжірибеде инклюзив турлар үлкен әйгілілікке ие, онда турист негізгі
қызметтердің минимал-жеткілікті жиынтығын тапсырады, қосымша қызметтерді
қажетсінуіне қарай сатып алады. Бұл туристің меншікті уақытын жоспарлау
мүмкіндігін кеңейтеді және бірқатар жағдайларда жолдаманы арзандатады.
Турларды рәсімдеу кезінде туристікке арналған тауарлар толықтырғыштар
болып табылады, яғни тур – бұл қызметтер мен тауардан тұратын жиынтықты
өнім.
Маршруттың және нақты сұранымның негізінде қалыптастырылған тур
бірден сатуға арналған тауарлы өнім бола алмайды. Ол үшін бірқатар
кезеңдерді орындау қажет:
- турды қалыптастыру;
- эксперименттік енгізу;
- жарнама мен тұсау кесер (таныстыру рәсімі);
- турларды сату.
Турды қалыптастыру кезеңі өзіне құрамаға, бірқатар қызметтерді және
тауарларды тур деп аталатын бір қабыққа енгізеді. Мұндай жиынтықтың
механикалық құралуынан өзге, турдың қалыптасуы оның техникалық –
экономикалық негізделуінде қарастырады, өйткені пайдалылығы төмен тур
ақырында дәрменсіз болып табылады. Сонымен, турды қалыптастырудың екі
шекарасы болады: жоғарғы – қызмет көрсету мен тауарлардың максималды
белсенді пакеті; төменгі – оның бағасына ықпал ететін экономикалық
тиімділік.
Егер тур берілген критериялар бойынша “өтетін болса”, онда оны
экспериментті енгізу керек. Ол жарнамалық тегін (немесе жеңілдікті)
круизбен, автобуспен саяхат жасаумен және т.б. біріктірілуі мүмкін.
Жарнамалық тур нәтижелері бойынша оның тұсау кесері болады, сонымен қатар
жалғасатын жарнамалық компания.
Кез келген елдің экономикасында халық аралық туризм бірнеше
функцияларды атқарады:
1. Белгілі бір ел үшін валюталық түсімдердің көзі болып табылады және сол
елді жұмыспен қамтудың қорына айналады.
2. Елдің төмен балансына және жалпы ұлттық өніміне деген үлестердің ұлғаю
қоры болып табылады.
3. Экономикалық диверсификациясына әкеледі, яғни туризм саласында қызмет
көрсетуші салаларын ашады.
4. Елдегі жұмыспен қамтылу деңгейінің өсуіне және халықтың табысының
жоғарлауына әкеледі.
Халықаралық туристер – тұрақты тұрғылықты жеріндегі өз елінен тыс
саяхат жасайтын және бүкіл дүние жүзілік туристік ұйымның статистикасына
есепке алынатын адамды айтамыз. 1994 жылы әлемде 528,4 млн халық аралық
туристер болған. Ал 2000 ж 697,6 млн адам болған. Болжам бойынша 2010 ж 937
млн болуы мүмкін.
1. ХХ ғ бастауына дейінгі кезең – туризмнің шығу тарихы.
2. ХХ ғ басы – Элитарлық туризм, яғни туризм арнайы мамандандырылған
туристік қызметтер мен өнімдерді шығаратын кәсіпорындардың ашылуы.
3. ХХ ғ басынан ІІ Д.ж.с баcталуына дейін бұл әлеуметтік туризмнің
қалыптасуы.
4. ІІ дүниежүз.соғыстан кейіннен осы қазіргі кезеңге дейінгі аралық
бұл жалпылық сипатта, яғни туристік индустрияның құрылуы.
І кезең – антикалық кезең. Саяхаттар негізінен сауда-саттық жүргізу
мақсатта болған. Сондай-ақ білім алу, қажылыққа бару, емделу мақсатында
саяхатқа шыққан . Осы кезеңде саяхатшылар Жерорта теңізінен бассейндер
арқылы Европаға Африкаға көп сапар шеккен.
ІІ кезеңде Элитарлық кезеңде туризмнің дамуында көлік түрлері дамуы
әсер етті:
1. Параходты ойлап табушы Фултон – 1807 жылы
2. Паравозды Стефенсон - 1814 жылы
ХХ ғ орта шенінен бастап ірі-ірі параход, кеме компаниялардың пайда
бола бастады. Сәйкесінше туризмнің жалпылық сипат алуына әкелді.
Ғылыми – техникалық прогресстің жүруі және еңбекшілердің әлеуметтік
және қоғамның жалпы игіліктің өсуі біртіндеп жұмыс уақытының қысқаруына (12
сағаттан 8 сағаттқа көшу) көп бос уақыттың пайда болуына әкелді.(Мысалы
Германияда ең алғаш демалыстар 1873 ж мемлекеттік қызметтердің демалысы деп
қаулы тұрғыдан бекітілді)
Уақытша тұратын тұрғындарды қабылдайтын арнайы мекемелер ашыла бастады.
Бастапқыда ондай тұрғындарды қонақтар үшін бөлме шіркеу қызметкерлердің
үйінде монастырлерінде және миссияларында алғаш қонақ үйлер ашылды.
1812 ж орталық Швецарияда Риги Кмотели атты алғашқы отель әрекет ете
бастады. Ал 1801 ж Германияда Бадини Хар қонақ үйі ашылды. XVIII – XIX ғ-
да алғаш курорттық орындар ашыла бастады.
XIX ғ-ң IІ жартысында демалыс индустриясында өндіріс аясы кеңейе түсті.
Қонақ үй шаруашылықтарымен қатар саяхат жасау бюролары ашыла бастады.
Алғаш пекидж тур туристік қызметтердің кешені олар 1 бағамен
сатылатын топтық турлар ең алғаш Томас Куктың ұйымдастыруымен 1841 ж
жүргізлген, яғни ол топтық тур болды. Куктың сапарындағы қызметке 20
миллдік темір жол сапары кірген, пойызда шай және булочка берілген, сонымен
қатар духовой оркестр ойнайтын.
Германияда І ші саяхат жасау бюросы Райзанбюро Штанген.
ІІІ кезеңде І ші Әлемдік соғыс басталған Ұлы репрессия, ІІ д.ж.с болды.
Осы кезеңде туристік маршруттар тарихи орындарға бару, мәдени
ескерткіштерге барумен сипатталады. Халық аралық туристік қозғалыс Европада
жиі жүрген.
1 Халқаралық туризмның қалыптасу жағдайы және теориялық аспектілері
Туризм деген түсінік өзінің ежелі тамыры және тарихы бар. Туризм
тарихын анықтау, сипаттауда ғалымдардың ойлары екіге бөлінеді. Мысалы,
Дж.Уокер өзінің Қонақжайлыққа кіріспе атты еңбегінде туризмнің бес
кезеңін атап кеткен; индустрияландыру алдындағы кезең 1840 жылға дейін,
теміржол ғасыры, теңіз лагерлеріндегі кризис ғасыры деп қарастырады. Атап
өтілген кезеңдері арқылы Дж.Уокер туризм саласының даму эволюциясын
транспорттың дамуымен байланыстырады.
Жақынырақ көзқарасты, яғни туризм тарихына байланысты тұжырымды
Польшаның ғалымы И.Енджейчик жүйелі түрде келксідей туризмнің қозғалысын
сипаттайды;
- ерте тарихтық фаза,1850 жылға дейінгі уақытты қамтиды;
- бастапқы фаза-1914 пен 1945 жылдар аралығы;
- топтық туіризм фазасы-1945 жылдан кейінгі уақыт.
Ерте тарихтық кезеңде көбінесе кеңістікте орын ауыстыру моменті болып;
сауда, тұрмыстық қатынастар, танымдыққа қызығу, ашылулар, білім алу, діни
деген сияқты факторлармен болатын. Бұл кезеңде саяхаттау тек
сертификттардың, телигримдердің және ел аралаушы сияқты адамдардың
айналысатын нәрсесі болатын.
Заманауи туризімнің бастапқы фазасы ХІХ ғасырдың еншісінде. Осыған тән
қасиет;
- ақпараттық инфроқұрылымның дамуы,әсіресе почталық байланыс;
- транспорттық инфроқұрылымның дамуы, теміржол және пороход сияқты
транспорт құралдарын пайдалану және саяхатта жылдамдықты жоғарлату бағаны
төмендету;
-индустрияландыру нәтиежесіндегі тұрмыстық жағдайдың өсуі және алғашқы
әлеуметтік жаулап алу, яғни демалуға құқығы.
Осы классификацияға сәйкес өсу фазасы 1914-1945жылдар аралығына сәйкес
келеді. Бұл фазада туристік қозғалыстың өсуі көбіне орта деңгейдегі
адамдардың негізінде құрылады. Жаңа саяхаттау формасын саяси қозғалыстар
жасап шығарған, яғни олардың ұлттық-әлеуметтік көрінісі бар. Бұл саяси
қозғалыс арзан немесе жалпы алғанда тегін келетін жолдамалар ұсынып олардың
патриоттық сезімдерін туғызуға тырысатын.
Мұндай саяхаттаулар көбіне Германия Италия елднрінде кеңінен тараған.
1945 жылы туризм жаңа фазаға көмті,яғни олар не топтық саяхат не
туристік қозғалыстың диверсификациялық өсуі болып екіге бөлінеді. Оның
ерекшеліктері көбіне бұрығы социолистік мемлекеттерде біршама байқалады.
Әлеуметтік туризм басым сипатта болды, тек социолистік жүйе мемлекеттерінің
шекарасында ғана шектелетін. Нарықтық экономика елдерінде туризм тұрмыстық
қызмет формасын үшінші жақ сферасын кеңейтті.
Туризм тарихын негізін елдераралық зерттеулер арқылы сипаттауға болады,
яғни бұл сипаттарды туристік фирмалар мен қонақүйлер білуі міндетті болып
табылады. Мұндай ұстанымды мысалы, Лини Вандер Ваген ұстанады, ол Австралия
қонақ үйді осылай сипаттайды.
Кейбір зерттеулер туризімнің даму ерекшеліктерін сол елдіегі
экономиканың дамуымен байланыстырады. Ал экономикасының сапасы төмен
елдерде ішкі туризмді дамыту басым болуы керек. Сонда жахандық сипат
қабылдайтындар үшін халықаралық саяхат жасауға индустриялды мемлекет болсын
мүмкін болады.
Бірақ бұл көзқарастың барлығын нақты әрі қорытынды туризм тарихы деп
қарстыруға болмайды. Туризм көпжоспарлы көрініс және ол әртүрлі тарихи
кезеңдерде белгілі бір топтағы факторлардың негізінде қалыптасқан. Мысалға,
орта ғасырда туризімнің маңызды негізін құраушы рухани факторлар болатын-
діни, білім алуңа тырысу, қажылыққа ынталандыратын және білім алу
мақсатында саяхаттау болатын, ал қазіргі уақытта туризімнің басқа
факторлары орын алған, соның ішінде әлеуметтік-экономикалық (тұрмыстық
деңгейдің көтерілуі, бос уақыттың болуы\, демографиялық,(орташа өмір сүру
деңгейі, урбандалу\.
Сонымен туризм тарихы-бұл өте ұзақ көпжоспарлы процес болып
табылады,оның қалыптасуында бір ғана жақтың дамуы осы саланың базалық
элементінің қалыптасуынсыз, тарихи дамудың әр сатысында әлеуметтік-
экономикалық факторлардың әрекетінсіз мүмкін болмайтын еді.
Туризм дамуының негізгі факторларына келесілерді жатқызуға болады;
- Ұлы географиялақ ашылулар, экспедициялар, заманауи туристік
ресурстарға көрініс бергендерді, халықаралық туризімнің теориялық
негіздері;
- орналастыру құралдарының эволюциясы;
- көлік құралдарының эволюциясы.
Туризм дамуын ынталандыратын әлеуметтік-экономикалық фактор әр тарихи
сатыда жекше болған.
Ежелде туризм тек аристрократтар үшін темдік, спорттық, білім алу
сияқты мақсатта болатын.
Орта ғасырларда саяхатты ынталандырушы мықты фактор діни мақсаттағы
болатын. Қажылық пен білім алу мақсатындағы саяхат орта ғасыр дәуіріндегі
ең маңызды белгілер еді.
Ұлы географиялық ашылулар, буржуазиялық-демократиялық революциялар және
өнеркәсіптік революциялар жаңа заман туризімінің дамуына негіз болды.
Заманауи туризм дәуірі 1841жылдан басталады,яғни Томас Кук, темір жол
қадірін бағалап көрші қалаға алғашқы топтық туризм ұйымдастыруға негіз
болды. Алғашқы топ 600 адамнан тұрды.
Қазіргі уақытта ХХІ ғасыр туризімнің қалыптасуына көптеген факторлар тобы
әсер етуде; мемлекеттік органдардың көмегі, халықтың жағдайын жақсарту,
демографиялық факторлардың әсері және т.б.
Ортағасырлық туризм тарихы ұлтаралық қалыптасуымен және жоғарғы
элиталық топтарының құрылуымен феодализмнің ыдырап, капиталистік
қатынастардың қалыптасуымен сипаттаплады. Осы тұстан Евраплық мемлекеттер
ішінде өндірісті дамыту жүре бастады.
XV ғ ІІ жартысында ішкі және сыртқы рыноктарда өнеркәсіптік тауарлар
айырбасы дамыды және алғашқы капиталдың қорлану процессі басталды. Осы
кезеңде ұйымдастырылған саяхаттар жүргізу тарихында Португалия принці
Генрихтің ролі зор болды кейіннен теңіз жүзушісі деп аталды. Генрихтің
ұйымдастырылуымен кеме жасау өндіріс қолға алынды. Алғаш Коравелланы
жасаған жылдамдығы сағатына 22 км болған, ол осы Коравелламен Африканың
батыс жағалауын зерттеген,жүріп өткен бағыты 3500 км болған.Жаңа дәуірде
неміс географы Мартин Бехайм (1459-1506) 1492 ж алғаш рет глобус жасаған.
Ол ескі глобустың бірі болып табылады. Ол осы күнге дейін жеткен.
Италияның астрономы Пауло Посканелли (1397-1482) жердің шар тәрізді
екендігіне пікір айтқан.
Жаңа дәуірдегі туризм тарихында діни мақсаттағы саяхаттар мен қатар
саяси сипаттағы жорықтар да үлкен орын алған.
16 ғ ғылымның дамуы (экономикалық ғылымның дамуы, қалыптасуы 16ғ.
аяғынан басталады) алғашқы университеттердің ашылуына себеп болған.
18 ғ бастап Европа елдерінде студенттердің саяхат жасаулары
басталынған. Ол білім мақсатында Италияның университетіне барған. Біртіндеп
кейін Европадағы адамдардың жүріс тұрыс қозғалыстары көпшілік сипатқа ие:
• Крест жорықтары (әскери адамдар, шіркеу қызметтері, дін жолындағы
адамдар, саудагерлер)
• Танымдық, ойын-сауықтық, емдік және т.б.сол сияқты мақсаттармен
саяхатқа шықты.
Міне, осының барлығы географиялық таным білуді кеңейтті. Ұлы географиялық
ашулар үшін алғашқы шарт болып табылды және сауда мәдени байланыстарының
кеңеюіне әкелді.
Саудалық байланыстардың ары қарай дамуы, яғни сыртқы рыноктарды
іздеу, өнеркәсіптік және қаржылық капиталдарды салатын сфераларды іздеу,
сондай-ақ халықтың жаппай көшіп қонуы ел арасында туризмнің дамуына алғы
шарт болды. Сол себепті де 17ғ Европада таза туризмнің түрі қалыптасты.
Өйткені, К.Либердің айтуы бойынша осы кездегі адамдардың саяхаттары
танымдық, емдік және демалу мақсатында болған.
Туризмнің әлеуметтік құбылыс ретінде қалыптасуы 17ғ аяғы 18ғ
басы. Бұл кезеңдерде Европалық мемлекеттердің кейбір мектеп оқушылары
табиғат аясына жаяу серуендеп шығуларды ұйымдастыра бастаған. Алғашқы Ұлы
турды 17ғ мемлекеттің, халықтың жоғарғы бөлігі жасай бастады. Ұлы
турларға халықтың жоғарғы бөлігі ғана емес, сондай-ақ қатардағы азаматтарға
қызығушылық тудыра бастады.Жастар арасында ұзақ сапарларға шығу, Европаға
баруды сәнге айналдырды. Ұлы турлардың станциялары ретінде алғашында
Европаның мәдени орталықтары саналды. Оның ішінде Испания, Франция, Италия,
Грецияның қалалары мен көрікті жерлері саналды.
Ұлы тур 2-3 жылға дейін созылған. Ағылшындар үшін ол Лондоннан
Римнен аяқталынған. Парижге міндетті түрде соққан. Алғашқы көпшіліктік
туристік саяхат Англияда 150ж астам уақыт бұрын басталған. Оны 1841 ж
ағылшын кәсіпкері Т.Кук ұйымдастырған. Ол теміржол көлігінде 600 адамды
саяхаттау мақсатында Лейстерден бастап, Лафборо станциясына дейін барып,
кейін қайтқан.
Ол осы саяхатын ұйымдастыра отырып, ағылшындардың компаниялары
көп адамды арзан билетпен тасымалдау (теміржол) қымбат билетпен аз адамды
тасымалдауға қарағанда тиімді екенін дәлелдеген. 1845ж. Т.Кук Ливерпуль
қаласына саяхатты және экскурсияны ұйымдастырды. 1847ж алғашқы туристік
қоғам құрылған. Ол билеттерді тек Англияға ғана емес басқа мемлекеттерге
де сата бастаған. Ең алғашқы тур оператор Т.Кук.
1863 ж Т.Кук 1-ші туристік компания ашады. Туристерді
Швейцарияға жібереді.
1865 ж Т.Кук АҚШ-қа барады. Оның мақсаты ағылшындардың АҚШ-қа
бару сапарын және американдықтардың Европаға келу сапарын ұйымдастыру
болған.
Христофор Колумб әйгілі теңіз саяхатшысы ретінде танылған. Ол өз
кемесімен Санто Мариа Атлант мухиты бойымен жүзіп отырып 12.10 Жаңа жер
аралын жетеді. Ол оны Сан – Сальвадор деп атады.1492 ж 25.10 Колумб Куба
аралын жетеді. Ол оны Азия жағалауы деп ойлайды. Тек 4 жылдан кейін барып
Колумб Евразиядан Америкаға дейінгі Атлант Мухитын жүзетіндұрыс маршрутын
салады. 1506 ж Колумб дүниеден өтеді.
Жаңа дәуір туризмнің тарихында тағы да бір саяхатшы ретінде Португалия
елі танылған.
1497 ж Португалдық король Мануэль І үнді еліне экспедицияны
ұйымдастырды. Оның басшысы етіп дворянинді Васко да Гамманы тағайындайды.
1497 ж 8.06 4 кемеден жасақталған эскадра Лиссабонна шығып, 4.12 Африка
жағалауына келеді. Олар Үнді мухитын жүзе отырып, 1498 ж мамырында
Калькутта жағалауына келіп жетті. Осындай үлкен саяхаттан кейін оны
Португалияның 1 ші королі етіп тағайындайды.
Жаңа дәуірдегі туризмнің тарихында Германия, Швейцраия, Франция,Италия,
Чехия елдерінде халықаралық курорттық аймақтар қалыптаса бастаған. Міне,
осы елдер Англиямен қатар Европадағы туризмнің халақаралық орталығы
саналған. 18ғ аяғында әр түрлі мақсаттармен басқа елдерге саяхат жасаушы
адамдарды туристер деп атай бастады. Туризмнің осы кезеңдерде дамуы
әлемдік шаруашылық байланысының белсенді даму кезеңімен тұспа тұс келген.
Халықтың өзара жүріс тұрыс қозғалыстарының өсуі адамның өзара байланысын
ынтығуы дамуы ел арасында мәдениетпен біліммен және т.б қызығушылықтармен
алмасуға ынтығулары, құштарлықтары ұлттық және халықаралық туризмнің
қалыптасуына алып келді.
Алғашында мамандандырылған ұйымдар әр түрлі аталып жүрді: общество
благоустройство, общество приёма иностранцев т.б) Мұндай қоғамның ашылуы
19 ғ-ң ортасында басталған. Кейіннен 19ғ 70ж өріс алды. Ең басты ол Батыс
Европа елдерінде ашылған (Германия, Швейцария, Австрия және т.б.) Әлемдегі
алғашқы тау жорықтарының бірлестігі – Ағылшын Альпі клубы деп Лондонда
1857ж ашылған. Кейіннен 1862 ж Австрия Альпі клубы және Турин (кейіннен
Италияндық) ашылған. 1863ж Швейцария клубы құрылған. Міне, осындай клубтар
өзара бір-бірімен әркет ете отырып, таулы аймақтарда саяхаттарды
ұйымдастыруға ықпал еткен. Сол аймақтардың туристік ресурсын зерттеумен
айналысқан.
1.1 Халқаралық туризм ұғымының мазмұндық және тұжырымдамалық дамуы
"Туризм" мен "турист" деген терминдер әдебиет беттерінде XVIII
ғасырдың соңында пайда болды, XIX ғасырда кең қолданыла бастады, әсіресе XX
ғасырда. Біршама зерттеушілердің айтуы бойынша, "туризм" жэне "турист"
деген сөз француз тілінен (Ъиг - саяхат) енген. Солай бола тұрса да, ең
алғаш бүл сөз XVIII ғасырда Британ аралында осы елге келетін англия
жастарының саяхатын анықтау үшін қолданылды. Француз, Италия, Германия
жастарының оқуларын толықтыру үшін мектептерге жіберіліп тұрды. Саяхатты
"§гапсі Іоиг" десе, саяхатшыларды туристер деп атады.
Берлиннің туризмді зерттеу институтының журналында "АгсҺіу іііг
Ғгетсіепүегкеһг" (1930-1931) атты мақаланың алғы сөзінде ресми түрде ғылыми
эдебиетте "туризм" деген түсінік XX ғасырдың 30-шы жылдарында пайда болды.
Туризм деген өте кең түсінік, эдебиеттерде оған берілген эр түрлі
анықтамаларды кездестіруге болады. В. Унцикер туризм деп тек табыс табуға
арналмаған түрақты жерден тыс жердегі барлық саяхат пен қысқа мерзімдік
сапардағы қүбылыс пен қатынастың жиынтығын атады. Кейбір авторлар "эр түрлі
мақсаттағы спорттық жарыстарды" туризмге жатқызды. КСРО-да бірінші болып
1952-ші жылы В.В. Добкович туризмге қазіргі уақытқа лайықтап анықтама
берді: "Туристік саяхат деп каникул жэне үзақ уақытты демалыс кезеңдерінде
біздің еліміздің әр түрлі аудандарында болып, сол елдің халықтарының
өмірімен жэне мэдениетімен танысу, социалистік қүрылысымен, табиғи
байлықтарымен, тарихи, эскери және революциялық ескерткіштерімен танысуды
айтамыз" - дейді.
Туризмге қысқа да, сәтті анықтаманы ҮКЭ (Үлкен Кеңестік Энциклопедия)
берді: "туризм - бос уақыттағы адамның белсенді саяхаты, сапары, жорық
жасап демалуы".
XX ғасырдың 30-шы жылдары поляк географы С. Лещицкий туризм туралы
түсінікті толықтап, "туристік-сауықтыру қозғалысына байланысты теориялық,
шаруашылық, географиялық, статистикалық, қүқықтық, мэдени жэне элеуметтік
сүрақтардың жиындысы" - деп анықтама берді.
Туризм географиясы облысына еңбегі сіңіп, атағы шыққан В.С.
Преображенскийдің айтуынша, "туризм" термині арқылы мынадай негізгі
түсініктер беріледі:
а) демография мен халық географиясы және эділет ғылымы оқитын халық
қозғалысының ерекше түрі;
б) экономика саласы, экономика мен экономикалық географиямен
айналысатын халықтың әлеуметтік-мэдени қажеттілігін өтейтін салалардың
біреуі;
в) социология мен рекреациялық география айналысатын тұрақты
жерден тыс жерлерде бос уақытты өткізудің түрі.
Қазір туризм анықтамасы екі топқа біріктірілуі мүмкін - жұмыстық жэне
концептуалдық. Біріншісінің экономикалық, элеуметтік, қүқықтық жэне басқа
да туризмнің аспектілеріне ғана қатысы бар. Екіншісі, концептуалды немесе
мэнін көрсететін анықтама, пэнді бүтіндей қамтиды, туризмнің ішкі сырын
ашады.
Тарихи даму процестерінде "туризм" мен "турист" деген түсінікке біраз
өзгерістер енгізілді. Практикалық жағынан туризмнен гөрі турист деген
түсінік анықтамасы жағынан анығырақ болғанын қажет етеді. Ең алғашқы
"турист" деген анықтаманы ¥лттар Лигасының статистика жөніндегі сұрыптау
Комитеті берді (1937). Ол халықаралық түсініске ие болды және азғантай
түзетулермен біздерге де жетті. Соңғы жылдары "турист" ұғымының
анықтамалары ресми халықаралық туристік ұйымдар одағының жиындарында
(Дублин, 1950; Лондон, 1957), Б¥¥-ның халықаралық туризм және саяхаттар
туралы конференциясында (Рим, 1963), туризм туралы парламентаралық
конференцияның конгре-сінде (Гаага, 1989) талқыланды 1. Бүл оның
теориялық және практикалық жағынан маңызының зор екендігін және оған
берілетін анықтаманың толық та дэлірек болу керектігін көрсетеді.
Қазіргі шақта халықаралық тэжірибеде кең қолданылып жүрген анықтама
1963-ші жылы Рим конференциясында енгізілген жэне бүкіл дүниежүзілік
туристік үйым (ДТҰ) қолдаған келесі анықтама: "Туристер -бүлар өзінің
түрақты елі емес, ақша табатын іс-эрекеттермен айналыспайтын, басқа бір
елге қандай да болмасын бір мақсатпен келуші адамдар". Бұл анықтама
мыналарды қамтиды:
1. туристер немесе келушілер деп, осы елде кемінде 24 сағат болатын
адамдарды айтады жэне олардың саяхат жасау мақсаттарын мынадай
топтарға біріктіруге болады: а) бос уақыттарын көңіл көтеруге, каникулға,
емделуге, оқуға, спорт немесе дінге пайдалану; б) жұмыс бабымен, отбасы
ісімен, мақсатпен, съезд, симпозиум немесе конференцияға келушілер;
2. экскурсанттар, немесе уақытша келушілер, елде 24 сағаттан аз
уақыт болады (теңіз рейсіне қатысушыларды қосқанда).
Қазіргі уақытта халқаралық тәжірибеде 1991 жылы Оттавада өткен туризм
және саяхаттау статистикасы атты халқаралық конференциясында жасалған
анықтама қолданылады оны UNWTO мен БҰҰ-ң статистикалық комиссиясы
мақұлдаған. Ол жерде, турист-ол белгілі бір елге өзінің тұрғылықты жерін
тастап келуі және сол жерде болу ұзақтығы қандай мақсатпен болмасын 12
айдан аспауы тиіс, және табыс табу мақсатында болмауы керек. UNWTO-ң
Оттавадағы халқаралық конференцияның қорытынды құжаттарының негізінде
құрылған пособиясында туристке ұонақ деген анықтама берілді. Бұл ұғымды
статистика және негізгі анықтама ретінде қолданған жөн. Бұл анықтаманы
туристке де экскурсантқа да қатар қолдана беруге болады, себебі екеуінде де
ұқсас белгілер байқалады. Ал екеуінің арасындағы айырмашылық ұғымын
өзгертпейді.
Турист пен экскурсантты басқа саяхаттаушылардан ажырату үшін үш түрлі
басты белгілерге бөлуге болады: өзінің тұрғылықты жерінен орын ауыстыру,
барған жеріндегі болу ұзақтығы және шығу мақсаты болып саналады.
Тұрғылықты жерінен орын ауыстыру. Тұрғылықты жер деген терминді
айналымға салуды Оттавадағы конференцияда қабылдады, яғни ондағы мақсат
адамның жас жұмысқа барудағы орын ауыстырумен шатастырмас үшін енгізген.
Олар туристер немесе экскурсанттар болып саналмайды.
UNWTO-ң туризм статистикасы ұсынысы бойынша тұрғылықты жердің сипаттама
екі түрлі көрініспен көрсетуге болады. Баратын жерге бару жиілігімен оның
алшақтылығы. Егер ол баратын жеріне өте жиі болатын болса, онда ол қандай
қашықтықта болмасын тұрғылықты жері болып табылады. Бұл тұжырым бойынша,
тысқар елде тұратын адам жұмыс бабымен жиі басқа белгілі бір елге келетін
болса онда оны халқаралық турист деп атауға болмайды.
Тұрғылықты жер деп тағы да жақын жерлерді яғни бару жиілігіне
байланыссыз атауға болады.
Шығу мақсаты. Бұл белгі басқаларға қарағанда тікелей мативке байланысты
олар мативке байланысты қорғалады. Бұл белгі ресми құжаттарда және ғылыми
әдебиеттерде кеңінен сипатталған. Статистикалық есепке жеңіл болу үшін
UNWTO-ң ұсынысы бойынша туристік мақсаттар бірнеше топқа бөлінген,
рекреация, демалыс; таныстарыңмен туыстарыңа бару; іскерлік және
кәсіпкерлік мақсаттар(іскерлік кездесулерге қатысу, конференцияларға,
конгресстерге тағы сол сияқты); емдеу, қажылық тағы сол сияқты мақсаттар.
Бұлардың барлығы басқаша бір-біріне ұқсамандығыменолардың барлығы бір
топқа біріктірілген, осы арқылы бұлар шетелге табыс табу мақсатпен және
сонда табыс алумен айналысатындарға толық қарсы келеді. Яғни бұл катигория
халқаралық саяхаттарға қатысты болады. Экономикалық көзқараспен шетелден
жұмыс тапқан кісі тауар мен қызмет өндіруші болып табылады. Яғни сол елдің
ішкі жалпы өнімнің бір бөлігі болып табылады. Олар өздерінің еңбегі үшін
белгілі сияқы сомасын алады және отанына аударады.
Саяхатқа кеткен шығын көленкелі болып келеді. Бірақ Ұлыбританияда бұл
көрсеткіш 19% құрайды яғни ағылшын отбасы біржылдық бюджетінің жартысын
құрайды, тұратын жер тамақтану қаржысынан ғана қалады. Германияда ұқсас
жағдай, онда 16% Франция мен АҚШ-та 12%. Орта деңгейлі американдық отбасы
саяхатқа жылына 4мың доллар жаратады, бұл көрсеткіш емдік және тамақтанумен
тепе-тең келеді.
Туристтер мен экскурсанттар ақшаны бірненше елден баратын елге алып
барады. Азаматтар рахат үшін іскерлік болсын, мәдени болсын, рекреациялық
болсын, сол елге ақша жаратуға құштар болады, ал бұл сол елдің тікелей
бюджетінің дамуына алып келеді.
Туристік инфроқұрлымның даму перспективасын анықтау үшін ең бастысы
қонақтарды орналастыруды ұйымдастыру қажет, және экскурсанттармен
туристерді ажыратып біліп қою керек.
Сонымен турист ұғымы өзінің тұрғылықты жерінен басқа бір елге уақытша
рекреациялық болсын, іскерлік болсын саяхаттауы. Тек осы белгілердің
негізінде ғана саяхаттаушы тұлғаны турист деп санауға болады.
Сапар мақсатына байланысты саяхатшылар үлкен екі топқа бөлінеді.
Бірінші топқа жататындар - туристік мақсатпен сапар шекпейтіндер. Бүлар
шетелге кәсіптік іс-әрекетпен ақша табуға келетіндер. Оларға: шетелге барып
жүмыс іздеп жүргендер немесе сонда жүмыс істеп жүрген адамдар; көрші
территорияда жүмыс істейтін көрші шекара ауданның түрғындары; түрақты
мекенге қалушылар жатады. Екінші топқа жататындар уақытша келушілер,олар
туристік мақсатпен саяхат жасаушылар. ДТҰның кепілдемесімен
статистикалық есепке жеңілдік үшін олар үш блоққа топтастырылған: көңіл
көтерушілер, кәсіптік ынтасын қанағаттандыру және
басқа да туристік мақсаттарды (оқу, емделу, транзит, эр түрлі) көздеушілер.
Саяхаттың үзақтығына қарай уақытша келушілер "таза" туристер жэне
экскурсантар болып бөлінеді. Турист - бұл бір тэуліктен артық жэне бір
жылдан кем уақытта, өзінің тұрғылықты жерінен тыс жерде жүрген адам.
Экскурсант - ол күндізгі уақытта, түнеуге қалмайтын бір жерге баратын
(бір елге немесе түрғылықты жерге) адам.
Туристік ағым мен оның бағытына қарай, сондай-ақ қүқықтық статусына
байланысты туризм екі үлкен классқа бөлінеді: ішкі (үлттық) жэне
халықаралық (шетелдік). Ішкі туризм - бүл азаматтардың өз елінің ішіндегі
саяхаты. Халықаралық туризм - бүл азаматтардың өз елінен тыс жердегі
саяхаты, туристердің бір елден екінші елге сапары немесе бірнеше елдерге
сапарлары. Шетелдік туризм - бүл шетелдік азаматтардың туристік
мақсаттармен басқа елге келуі.
Бүлай бөліну халықаралық туризмнің екі басқа түрімен тығыз байланысты
- кіру жэне шығу, бүлар туристік ағымның бағыты арқылы айырмашылықта
болады. Туристің саяхат жасау мақсатына қарай оның шыққан елін жэне баратын
елін анықтайды. Туристің шыққан елі шығу туризмі делінсе, ал баратын елі
кіру туризмі деп аталынады. Бір турист бірден шығуда жэне кіруде турист
бола алады.
Ұлттық туризм ішкі жэне сыртқа шығу туристік ағымдардан құралады. Бір
елдің ішіндегі туризм - ішкі жэне келетін туристік ағымдарды қамтиды.
Ішкі туризм дегеніміз демалу, спортпен айналысу жэне басқа да
мақсаттар үшін адамдардың өз елінің ішіндегі қозғалысы. Бұндай саяхаттарда
елдің шекарасынан өтпейді, туристік қүжаттарды толтырмайды.
Халықаралық туризмде турист өзінің елінен шығып басқа бір шетелдік
елге барады. Кеденнен өту үшін туристік құжаттарды толтырады (паспорт, виза
жасау), валюта жэне медициналық бақылаудан өтеді. Бүл халықаралық туризмнің
ерекшелігі болып саналады жэне ішкі туризмнен ең басты айырмашылығы.
Хлқаралық туоизмнің қазіргі жағдайы. Геополитика (геосаясат) дегеніміз
- географиялық жағдайларды саясатпен біріге отырып оқитын ғылым.
Халықаралық туризм қашан пайда болды? Кейбіреулер халықаралық туристік
байланыстарды сонау алғашқы қаумның құрылған кезіне жатқызса, басқалары
-орта ғасырдағы крестілер жорығына жатқызады, ал үшіншілері алғашқы бірінші
турист ретінде Марко Полоны атайды.
Қазіргі туризмнің басталуы деп 1841 жылды атайды - Томас Куктің
үйымдастыруымен поездбен 600 адамды (туристерді) Лейстерден Лафбороға
апарған. Англия - бүл ең бірінші капиталистік жолмен дамуға қадам басқан
мемлекет болып саналады.
1.2 Халқаралық туризмның даму тарихы
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин
немесе түсінік ретінде тек XIX ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі
оның даму тарихы өзіндік толығуымен, жетіле күрделене түсуімен сипатталады.
Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс ретінде бірден қалыптасқан
жоқ. Оныңқалыптасуына тікелей болмасада, жанама түрде әсер еткен тарихи
алғы шарттар немесе факторлар немесе факторлар болады. Оған жататындар: 1.
Ерте ғасырдағы, әсіресе, орта ғасырларда (VII-XIV ғасырлардағы) болған
мемлекеттер арасындағы сауданың дамуы. 2. орта ғасырлардағы және XIX
ғасырға дейінгі мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары. 3. Бұл XV
ғасырдан басталған жаңа дәуірдің ұлы географиялық ашылулуры.
Сауданың дамуы халықтар мемлекеттер арасындағы экономикалық, мәдени
т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа мемлекеттер мен халықтар,
олардың тілі, діні, салт-санасы, олар мекен еткен жерлердің табиғаты туралы
мәліметтердің жиналуына негіз болады. Халықтар арасындағы сауда
қатынастардың дамуы Ескі дүниеде (Еуразия құрлығынд, басқа құрлықтар ол
кезде дамудың төмендеу сатысында тұрған) құрлық бойынша да және сонымен
бірге су жолдары кемелер арқылы да жүрген. Сауда қатынастарының ең айқын
айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының болуы.Бұл жол Шығыс пен
Батысты, Азия мен Европа халықтарының арасындағы байланыстарды
қалыптастырып, олардың арасындағы дәнекер болады. Әр түрлі тауалар тасыған
керуендер құрамында 10 мыңға дейін аттар, түйелер болған. Тауарлардың
ішіндегі ең бағалысы әрине жібек матасы болған. Ол матадан Рим, Византия,
батыс Европа, Иран және Араб феодалдары мен атқамінерлері киім киген.
Жібектен басқа Ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағаланған фарфор,
қымбат бағалы асыл тастар, шай, қытай қағаздары, қымбат металдар, бор, қару-
жарақтар, жүзім, бұршақ, анар т.б. мәдени дақылдар және заттар тауарлар
тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню қазіргі Сиань қаласынан басталып, ары
қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екіншісі Хотон мен Якренд арқылы
Қашқараға тағы түйіскен. Турфан мен Қашқарадан Орта Азия мен Қазақ жері
арқылы одан әрі Ресейге қарай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң қазіргі
Ауғаныстаннан жол тағы екіге айрылып біреуі оңтүстікке Үндістанға, екіншісі
батысқа Бағдатқа, одан ары қарай Жерорта теңізіне барып тірелген. Египетке,
Византияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуендермен бірге жан-жаққа әр
түрлі мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден басқа (кейде тұтқын құлдар
түрінде) адамдар да болған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол кезегі
ғылыми, техникалық табыстар, шаруашылық тәжірибелер ауысқан. Ежелгі
үндістанның ғалымдары математика, медицина, тіл білімі салалары бойынша
үлкен табыстарға жеткен. Бұл білімдер мен тәжірибелер Қытайға ауысып Қытай
ғылымын дамытты, өз кезегінде Қытайдан ғылыми мәліметтер басқа елге
ауысқан. VII ғасырдағы атақты қытай ғалымы-географ Сюань Цзан Ұлы жібек
жолы бойымен бірнеше рет Қытайдан Үндістанға сапары кезінде жолда кездескен
қалалармен, өсімдіктермен, жануарлар дүниесімен, адамдар мен олардың өмірі
мен, тұрмыс-тіршілігімен, этникалық ерекшеліктерімен т.б. жете танысуға
тырысып, мәліметтер жинаған.
Тутизмнің қоғамдық құбылыс ретінде қалыптасуына белгілі-бір дәрежеде
тарихи ғасырлардағы мемлекеттер арасында болған соғыстар да алға шарт
болған. Соғыстар алдындағы стратегиялық және тактикалық жоспарлар кезінде,
алдын ала жүргізілген барлау (әскери барлау, барлау кезінде саудагерлерді
пайдалану т.б.) арқылы тек ұрыстар болатын орындарының жер жағдайлары ғана
емес, сонымен бірге қарсы мемлекеттердің табиғи ерекшеліктері, мемлекеттер
құрылымы, саяси жағдайлары, халықтың тұрмыс тіршілігі мен ұлттық
ерекшеліктері,кәсібі, діні т.б. туралы мәліметтер жиналып қортындыланған.
Үшінші алғы шарт – XV ғасырдан басталған жаңа жерлерді ашуы болған.
Магеланның, Колумбтың, Берингтің т.б. саяхатшылардың жасаған экспедициялары
жер шарының басқа құрлықтары мен орындары жайлы білімдердің жиналуына
мүмкіндік берді. Олар өз кезегінде бұл жерлер мен құрлықтардың болашақта
игерілуіне жол ашты.
Алғашқы саяхатшылар. Алғашқы саяхатшылар қатарына мұхиттық аралдар
кіреді. Олар оңтүстік-шығыс Азияда Микронезия, Тынық мұхитына, Маркиза
аралдарына, Туамту архипилагына Канос қайықтарымен жүзіп бара алған. Б.з.д.
500ж. Полинезиялықтар 2000 кл қашықтықта орналасқан Гавай аралдарына дейін
жүзіп барған. Жүзу барысында арнайы құралдарына болмағандығына қарамастан
күн мен жұдыздарының орналасуын, мұхит толқындарының,бұлттардың қозғалысына
және құстардың ұшу жолдрына қарай отырып көкжиек сызығын бағдарлай білген.
Олардың тұщы сулармен тамақ қорларын қалай толықтырып отырғаны бізге
белгісіз. Жерорта теңізі жағалауының тұрғындары өз саяхаттарын сауда, және
емдік, мақсатта пайдаланғандығы белгілі. Діни кітаптарда керуен жолдарымен
саудагерлер. Саяхатшылар жүріп өткен жерлер туралы мәліметтерді
кездестіреміз. Ертедегі Грек оқымыстылары б.з.д. 5 ғасырдағы Герадот б.з.д.
4ғғ. Пифей т.б. жаңа территорияларды ашу басқа елдермен танысу мақсатында
ұйымдастырылған жорықтарға қатысқандығы мәлім. Б.з.д. 776 жылдан бастап
олимпиядалық ойындардың өткізілуі, спорт сүйер қауымның, өнер адамдарының
Жерорта теңізі маңы елдерінен көптеп қатысуына байланысты олимпияда өтетін
аймақта, демалатын,спорттық жарыс өтетін ареналардың салыныуына
мүмкіндіктер жасалады. Әртүрлі елдер жерлер туралы туралы мәліметтердің
жиналуына орай Страбон(63ж. Б.з.д.), Птоломей (90-163 б.з.д.) карталарында
географиялық тұрғыда картографиялық мәліметтер берілген.
Ертедегі Рим туризм тарихына өзіндік үлес қосты. Рим империясы аумағы
қалалары тарихи-табиғи нысандарытуризімнің дамуының алғы шарты болып
табылады. Римдіктер атпен 100 мильдік қашықтықта жүруге қолайлы жолдар
арқылы атақты храм т.б. тарихи ескерткіштерді табиғатты тамашалау
мақсатында, серуен жорықтар ұйымдастырған. Египет аумағындағы ескерткіштер
мен пирамидалар қызығып тамашалайтын танымдық мысалдарға айналған. Рим
империясының дәуірлеу заманында ауқатты римдіктер Грекияға білім алу
мақсатында кейінірек ойын-сауыққа демалу, тынығу мақсатында адамдардың
Грекияға көптеп келуін байқаймыз. Емдік мақсаттағы жылы миниралдық бұлақтар
пайдаланылған.
Осы кезден бастап Рим империясы аумағында мемлекеттік демалыс үйлері
ашыла бастады. Олардың орналасуының өзі атпен бір күндік жол жүруге
есептелінген. Олар мемлекеттің басты жолдар бойындағы қалаларда орналасқан.
Саяхатшылар мен мемлекеттік қызметшілер, хат тасушылар Рим қаласынан
Малазияға дейін т.б. шет аймақтарға шыға алған. Александр патшалығы тұсында
түркі желіндегі Эффес қаласы ірі сауда орнына айналған болатын. Бұл қалаға
жан-жақтан келуші адамдар(туристер) акробаттар және сиқыршылар өнерін
қызықтауға, көңіл көтеруге, демалуға келген екен. Рим империясының
күйреуіне (б.з. I ғ.) байланыстыадамдардың бір қаладан екінші қалаға, бір
мемлекеттен екінші мемлекетке барып қайту қозғалысы азайды. Инфроқұрлымдық
салалардың жолдардың демалыс аймақтардың іске жарамсыз болуы – ұры
қарақшылардың көптігінен, саяхат серуен құру адам өмірінеқауіп туғызды
сондықтан да XV ғасырға дейін адамдардың көпшілігі киелі жерлерге бару
мақсатында жолға шыққан. Еуропалықтардың крест жорықтары кезінде көрші
жерлерді басып алу мақсатында адамдардың көпшілігі бөтен елдің жерін,
байлығын басып алу мақсатында әскери жорықтың жолымен жүріп отырған.
Нәтижесінде шығысқа қарай дін адамдарымен оны уағыздаушылар Еуропа
халықтары, ал ауқаттылар емдік сауықтыру орындарына барып демалуға
мүмкіндіктері болған. Адамдардың әр түрлі мақсатта жаңа жер туралы
мәліметтердің жиналуына әсер етті. Онда сипаттамалар, жазбалар
картографиялық мәліметтер Афанасий Никитин, Марко Поло, Васко де Гама,
Христофор Колумб сияқты саяхатшылар нәтижесінен байқаймыз.
Мына XV-XVII ғ.ғ. үлкен географиялық ашылыстар туризм тарихындағы
қомақты орынға ие. Құрлықтар мен жаңа жерлердің ашылуы жиһанкөздердің
атпен, жаяу, қайық, кеме, темір жолды игеруге саяхатпен экспедициялардың
қалыптасуы мен дамуына туризм түрлерінің шығуына, пайда болуына әсерін
тигізді.
Орыс саяхатшыларымен жиһанкездердің географиялық ашулары Евразияның
зерттелмеген аймақтарын ашуға, ашуға игеруге ат салысады.
1639 ж. В.Поярков, С.Дежнев, И.Масквитин Сібірді кесіп Охота тңізі
жағалауына шыққан.
1643-1646 ж.ж. В.Д Поярков Якутск жерінен тынық мұхит жағалауына
жетеді. Ал С. Дежнев Америка мен Азия арасындағы бұғазды, ал 1696 ж. В.Т
Атласов Камчатканы ашып,орыс саяхатшыларын 1711 ж. Курил аралдарына
шығарды. 1732 ж. И. Федоров экспедициясы Аляска жағалауларына жетеді. В.
Беринг Алеут аралдарын аша отырып Америка мен Азия арасындағы бұғазды
анықтаған, картографиялық мәліметтер жинаған.
XX ғасырға қарай орыс саяхатшылары мен теңізшілер Азияның көптеген
шекараға жақын жатқан географиялық аудандары мен үлкен кеңістіктегі
жерлерді, Еуропа мен Азияның барлық жағалауларын, Солтүстік Американың
біраз жағалауларын зерттеп шықты, басқа да жаңалықтар ашты.
Алғашқы туристік орындар. Көне заманнан бері туристер үшін ерекше
орындар басты назарда болып келген. Оның ішінде бәрімізге белгілі әлемнің
жетікереметі де бар. Олар:
- Сфинкісті қосып алғандағы (қазірге дейін сақталған) көне Египет
пиромидалары;
- Вавилондағы (қазіргі Ирак) Семирамида аспалы бағы;
- Галикарнастағы(Туркия) мазар;
- Олимпиядағы (Грекия) Зевс мүсіні;
- Колос Радосский деп аталатын Гимос мүсіні (Грекияға жақын жатқан
Родос аралы);
- Александриядағы (Египет) жұлдызшам (маяк);
- Эфестегі (Туркия) Артемидтер храмы немесе Диана храмы.
Дүние жүзіндегі ерекше орындарға сондай-ақ Тадж-Махал, Ұлы қытай
қорғаны, Петр қалашығы (Иордания), Алып пиктограммалар (Перу), Машу-Пиешу
қалдықтары (Перу), Боробудур будда храмдар кешені (Ява аралы) жатады.
Көне заманда бұл жерлерді көру үшін саяхаттар жасалған. Осы жағдай
қазіргі туристердің коньонды, Ниагара сарқырамасын, ұлттық парктерді,
мұхиттарды көлдерді және адам қолымен жасалынған үлкен қалаларды,
мұражайларды, ескерткіштерді аралап көретіндігісияқты нәрсе.
Алғашқы турагенттіктер. 1822 ж. Бристолдық (Ұлыбритания) Роберт Смарт
өзін алғаш параходтық агент ретінде танытты. Ол бристоль каналымен жүретін
және Дублинге (Ирландия) баратын параходтарға (кемелерге) жолаушыларды
тіркей бастады.
1841 ж. Томас Кук әрбір жолаушыдан 1 шиллинг ала отырып Ланкастерден
Лонгобуругқа дейін теміржол саяхатын көпшілік адамға (570) арнап
ұйымдастырды. Бұл көпшілікке жарнамаланған алғашқы экскурсиялық поезд
болады, ал Кук экскурсиялық поездардың алғашқы агенті түрінде көрінді. 1847
жылдан бастап Куктың компаниясы саяхаттар мен экскурсияларға деген
билеттерді тек Англияға ғана емес, шет елдерге де тарата бастады. 1863 ж.
Кук үлкен туристік саяхатты Швейцарияға, ал 1868 ж. Солтүстік Америкаға
ұйымдастырды. Ұазіргі кезде Куктың компаниясы дүние жүзіндегі еңірі
туристік ұйымдардың бірі болып табылыды. Жеке эксклюзивті сапарларды
ұйымдастырудың алғашқы маманы ағылшын Томос Беннет болды, ол Ослодағы
(Норвегия) британ консулының хатшысы бола отырып, Норвегияға жеке адамдар
үшін театр турларын ұйымдастырды. 1850 жылдан бастап ол жеке туристер үшін
маршыруттар, көлік, тамақ, туристік құрал жабдықтар ұсына бастады. Олар
үшін қонақ үй номерлері мен аттар туралы келісіліп отырды.
Алғашқы ұйымдастырылған саяхаттар. II ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың
ортасында ойшылдардың ықпалымен Еуропаның кейбір оқу орындарында оқушылар
үшін қысқа экскурсиялар мен жаяу серуендер қолданыла бастады. Олар белгілі
поляк педагогы Ян Амос Коменскийдің әдістері бойынша оқыту мен тәрбиенің
нақтылығы мен көрнектілігі үшін өткізілді. Ресейде экскурсиялық қызмет XIX
ғасырдың екінші жартысында қалыптасты Бұл кезде жаратылыстану әуесқойлар
қоғамы Петербургте, Мәскеуде, Қазанда, Екатеринбургте, Тифлисте және басқа
қалаларда белсенді жұмыс атқарды. 1902-1909 жылдары Кавказ тау қоғамы жұмыс
істеді. 1905 жылы Ресейдегі алғашқы экскурсиялық мекемелердің бірі - Қырым-
Кавказ тау клубының Ялталық экскурсиялық бюросы құрылды. 1899 жылдан
бастап мәскеудегі Педагокикалық қоғамдық гимназиялардың, коммерциялық
мектептердің оқушылары үшін жалпы білім беретін экскурсияларды ұйымдастыру
бойынша комисия жұмыс істеді, ол Мәскеулік оқу аймағының жанындағы орталық
экскурсиялық комиссияның жұмысын да бағыттап отырды.
Туризмнің калыптасуындағы келесі кезең ХІІ-ХVI ғасырларда басталған
кайта өрлеу және XVIII ғасырдағы Ағарту дәуірлері болды. Бұл ғасырларда оқу-
білімінің, тәрбиенің, өнердің жан-жақты дамуына байланысты қоршаған ортамен
танысу, тәрбие, оның ішіңде әсіресе, дене тәрбиесі құралы ретінде, көп
жағдайда балалар тәрбиесімен байланысты Европаның сол кездегі
мемлекеттерінде, Батыс Еуропада, саяхаттар мен серуендер жиі пайдаланыла
бастады. Олардың білім беру мен тәрбиенің маңыз-дылығы жайлы сол дәуірдің
ұлы ағартушылары мен ойшылдары — Томас Мор, Руссо т.б. әр түрлі ойлар
айтып, өздерінің еңбектерін жазып қалдырған.
Туризим толық түрдегі қоғамдық құбылыс және термин ретінде XIX ғасырда
қалыптасты. Бұған ішінара сол кездегі параходтар мен темір жодцардың пайда
бола бастауы әсер етті. 1815 ж. саяхатшы және жазушы Дж. Галиньяни Парижде
ең алғашқы саяхат ұйымдастырды. 1829 ж. неміс саяхатшысы К. Бедекер өз
бетінше саяхат жасаушылар үшін жол көрсеткіш кітапшалар дайывдап шығарды.
1841 ж. ағылшын Томас Кук (1808-1892) алғаш Лестерде, сонан соң Лондонда
коммерциялық (паушельдық — бірдей бағадағы) саяхаттарды ұйымдастырған
алғашқы саяхаттар бюросын кұраған, 1843 ж. ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бет.
Кіріспе
1 Халқаралық туризмның қалыптасу жағдайы және теориялық
аспектілері
1.1 Халқаралық туризм ұғымының мазмұндық және тұжырымдамалық
дамуы
1.2 Халқаралық туризмның даму тарихы
1.3 Халқаралық туризм нарығы
2 Қазықстан Республикасы халқаралық туризмның қазіргі жағдайы
2.1 Халқаралық туризмді мемлекеттік реттеу
2.2 Tуризм индустриясы құрылымының ерекшелігі
2.3 Халқаралық туризмның туристік фирмалар негізіндегі сипаттық
талдауы (ЖШС Агентство Алматы мысалынды)
3 Қазақстан Республикасында туризмдi дамытудың
2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттiк
3.1 Туристiк қызметтi мемлекеттiк реттеу мен қолдау жүйесiн
дамыту
3.2 Туристiк кластер құру және оны дамыту жөнiндегi
шараларды iске асыру
3.3 Туризмдi ақпараттық және қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Туризм мен саяхаттау қонақжайлылық индустриясының бөлінбес бөлігі болып
табылады. Саяхаттау – туризмнің басты тақырыбы. Уақыт, ара қашықтық,
тіршілік орыны, бару мақсаты мен ұзақтығының айырмашылықтары – осының бәрі
тек туризмнің ерекшелікті элементтері. Жалпы алғанда, туризм көп мақсатты
феномен болып табылады, онда бір мезгілде қызық оқиғалар элементтерін, алыс
сапарлар романтикасын, қандайда бір құпияны, экзотикалық орындарда болуды,
және кәсіпкерліктің қызметтерін, денсаулық мәселелерін, жеке
қауіпсіздіктіжәне мүліктерінің сақталуын ұштастырады.
Туризм, дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің оныншы бөлігін
қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін
атқарады. Экономиканың бұл саласы қарқынды дамуда және таяу жылдарда оның
ең маңызды секторы болады. Туризм индустриясындағы жыл сайынғы
инвестицияның өсуі жуық шамамен 30 % құрайды.
СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ ТУРИЗМ ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ ПАЙДАЛЫ БИЗНЕСТЕРДІҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫ. ОЛ ЖУЫҚ ШАМАМЕН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК КАПИТАЛДЫҢ 7 % ҚОЛДАНАДЫ. ТОҚСАНЫНШЫ
ЖЫЛДАРДЫҢ БАСЫНДА ТУРИЗМНІҢ ҮЛЕСІ ТАУАРЛАР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДАСЫНЫҢ 10 % ҚҰРАДЫ, БҰЛ ОҒАН МҰНАЙ МЕН АВТОМОБИЛЬДЕР
ЭКСПОРТЫНАН КЕЙІНГІ ҮШІНШІ ОРЫНДЫ АЛУҒА МҮМКІНДІК БЕРДІ, АЛ 2009 Ж. ТУРИЗМ
БІРІНШІ ОРЫНҒА ШЫҒУЫ КЕРЕК.
Қазіргі кезде Қазақстанда көрсетілетін қызметтің түрі мен пішініне
қарай туристік фирмалардың төрт тобы қалыптасты.
Көрсетілетін қызмет жиынтығы көп болмайтын фирмалар, онда
тапсырыскерлерге бірнеше тұрақты маршруттар ұсынылады, таңдау жеткіліксіз.
Жеткілікті таңдауы бар фирмалар, бұл жерде тапсырыскерге 10-15
маршруттар ұсынылады.
Толық таңдаулы фирмалар, олардың критериялары келесі девиз болып
табылады: “Қайда барсаңда, қашан барсаңда!”.
Экзотикалық маршруттары бар фирмалар, тапсырыскерлерге ерекше саяхаттар
мен экскурсиялар ұсынады.
Маршруттарды әзірлеу күрделі көп сатылы процедура, ол жеткілікті жоғары
біліктілікті талап етеді және туристік қызмет көрсету технологиясының
негізгі элементі болып табылады.
Маршрутты әзірлеу және бекіту процедурасынан соң турды қалыптастыруға
кіріседі.
Турлардың негізгі екі түрі әзірленеді.
Пэкидж-тур. Яғни кешендік туристік қызметтер: тамақтану, орналасу,
экскурсиялық қызмет көрсету, көлік, тұрмыстық, спорт-сауықтыру,
денешынықтыру, медициналық және басқа қызмет көрсету.
Инклюзив-тур. Яғни жеке туристік қызметтер: тамақтану, орналасу,
экскурсиялық қызмет көрсету, көлік (таңдау бойынша).
Тәжірибеде инклюзив турлар үлкен әйгілілікке ие, онда турист негізгі
қызметтердің минимал-жеткілікті жиынтығын тапсырады, қосымша қызметтерді
қажетсінуіне қарай сатып алады. Бұл туристің меншікті уақытын жоспарлау
мүмкіндігін кеңейтеді және бірқатар жағдайларда жолдаманы арзандатады.
Турларды рәсімдеу кезінде туристікке арналған тауарлар толықтырғыштар
болып табылады, яғни тур – бұл қызметтер мен тауардан тұратын жиынтықты
өнім.
Маршруттың және нақты сұранымның негізінде қалыптастырылған тур
бірден сатуға арналған тауарлы өнім бола алмайды. Ол үшін бірқатар
кезеңдерді орындау қажет:
- турды қалыптастыру;
- эксперименттік енгізу;
- жарнама мен тұсау кесер (таныстыру рәсімі);
- турларды сату.
Турды қалыптастыру кезеңі өзіне құрамаға, бірқатар қызметтерді және
тауарларды тур деп аталатын бір қабыққа енгізеді. Мұндай жиынтықтың
механикалық құралуынан өзге, турдың қалыптасуы оның техникалық –
экономикалық негізделуінде қарастырады, өйткені пайдалылығы төмен тур
ақырында дәрменсіз болып табылады. Сонымен, турды қалыптастырудың екі
шекарасы болады: жоғарғы – қызмет көрсету мен тауарлардың максималды
белсенді пакеті; төменгі – оның бағасына ықпал ететін экономикалық
тиімділік.
Егер тур берілген критериялар бойынша “өтетін болса”, онда оны
экспериментті енгізу керек. Ол жарнамалық тегін (немесе жеңілдікті)
круизбен, автобуспен саяхат жасаумен және т.б. біріктірілуі мүмкін.
Жарнамалық тур нәтижелері бойынша оның тұсау кесері болады, сонымен қатар
жалғасатын жарнамалық компания.
Кез келген елдің экономикасында халық аралық туризм бірнеше
функцияларды атқарады:
1. Белгілі бір ел үшін валюталық түсімдердің көзі болып табылады және сол
елді жұмыспен қамтудың қорына айналады.
2. Елдің төмен балансына және жалпы ұлттық өніміне деген үлестердің ұлғаю
қоры болып табылады.
3. Экономикалық диверсификациясына әкеледі, яғни туризм саласында қызмет
көрсетуші салаларын ашады.
4. Елдегі жұмыспен қамтылу деңгейінің өсуіне және халықтың табысының
жоғарлауына әкеледі.
Халықаралық туристер – тұрақты тұрғылықты жеріндегі өз елінен тыс
саяхат жасайтын және бүкіл дүние жүзілік туристік ұйымның статистикасына
есепке алынатын адамды айтамыз. 1994 жылы әлемде 528,4 млн халық аралық
туристер болған. Ал 2000 ж 697,6 млн адам болған. Болжам бойынша 2010 ж 937
млн болуы мүмкін.
1. ХХ ғ бастауына дейінгі кезең – туризмнің шығу тарихы.
2. ХХ ғ басы – Элитарлық туризм, яғни туризм арнайы мамандандырылған
туристік қызметтер мен өнімдерді шығаратын кәсіпорындардың ашылуы.
3. ХХ ғ басынан ІІ Д.ж.с баcталуына дейін бұл әлеуметтік туризмнің
қалыптасуы.
4. ІІ дүниежүз.соғыстан кейіннен осы қазіргі кезеңге дейінгі аралық
бұл жалпылық сипатта, яғни туристік индустрияның құрылуы.
І кезең – антикалық кезең. Саяхаттар негізінен сауда-саттық жүргізу
мақсатта болған. Сондай-ақ білім алу, қажылыққа бару, емделу мақсатында
саяхатқа шыққан . Осы кезеңде саяхатшылар Жерорта теңізінен бассейндер
арқылы Европаға Африкаға көп сапар шеккен.
ІІ кезеңде Элитарлық кезеңде туризмнің дамуында көлік түрлері дамуы
әсер етті:
1. Параходты ойлап табушы Фултон – 1807 жылы
2. Паравозды Стефенсон - 1814 жылы
ХХ ғ орта шенінен бастап ірі-ірі параход, кеме компаниялардың пайда
бола бастады. Сәйкесінше туризмнің жалпылық сипат алуына әкелді.
Ғылыми – техникалық прогресстің жүруі және еңбекшілердің әлеуметтік
және қоғамның жалпы игіліктің өсуі біртіндеп жұмыс уақытының қысқаруына (12
сағаттан 8 сағаттқа көшу) көп бос уақыттың пайда болуына әкелді.(Мысалы
Германияда ең алғаш демалыстар 1873 ж мемлекеттік қызметтердің демалысы деп
қаулы тұрғыдан бекітілді)
Уақытша тұратын тұрғындарды қабылдайтын арнайы мекемелер ашыла бастады.
Бастапқыда ондай тұрғындарды қонақтар үшін бөлме шіркеу қызметкерлердің
үйінде монастырлерінде және миссияларында алғаш қонақ үйлер ашылды.
1812 ж орталық Швецарияда Риги Кмотели атты алғашқы отель әрекет ете
бастады. Ал 1801 ж Германияда Бадини Хар қонақ үйі ашылды. XVIII – XIX ғ-
да алғаш курорттық орындар ашыла бастады.
XIX ғ-ң IІ жартысында демалыс индустриясында өндіріс аясы кеңейе түсті.
Қонақ үй шаруашылықтарымен қатар саяхат жасау бюролары ашыла бастады.
Алғаш пекидж тур туристік қызметтердің кешені олар 1 бағамен
сатылатын топтық турлар ең алғаш Томас Куктың ұйымдастыруымен 1841 ж
жүргізлген, яғни ол топтық тур болды. Куктың сапарындағы қызметке 20
миллдік темір жол сапары кірген, пойызда шай және булочка берілген, сонымен
қатар духовой оркестр ойнайтын.
Германияда І ші саяхат жасау бюросы Райзанбюро Штанген.
ІІІ кезеңде І ші Әлемдік соғыс басталған Ұлы репрессия, ІІ д.ж.с болды.
Осы кезеңде туристік маршруттар тарихи орындарға бару, мәдени
ескерткіштерге барумен сипатталады. Халық аралық туристік қозғалыс Европада
жиі жүрген.
1 Халқаралық туризмның қалыптасу жағдайы және теориялық аспектілері
Туризм деген түсінік өзінің ежелі тамыры және тарихы бар. Туризм
тарихын анықтау, сипаттауда ғалымдардың ойлары екіге бөлінеді. Мысалы,
Дж.Уокер өзінің Қонақжайлыққа кіріспе атты еңбегінде туризмнің бес
кезеңін атап кеткен; индустрияландыру алдындағы кезең 1840 жылға дейін,
теміржол ғасыры, теңіз лагерлеріндегі кризис ғасыры деп қарастырады. Атап
өтілген кезеңдері арқылы Дж.Уокер туризм саласының даму эволюциясын
транспорттың дамуымен байланыстырады.
Жақынырақ көзқарасты, яғни туризм тарихына байланысты тұжырымды
Польшаның ғалымы И.Енджейчик жүйелі түрде келксідей туризмнің қозғалысын
сипаттайды;
- ерте тарихтық фаза,1850 жылға дейінгі уақытты қамтиды;
- бастапқы фаза-1914 пен 1945 жылдар аралығы;
- топтық туіризм фазасы-1945 жылдан кейінгі уақыт.
Ерте тарихтық кезеңде көбінесе кеңістікте орын ауыстыру моменті болып;
сауда, тұрмыстық қатынастар, танымдыққа қызығу, ашылулар, білім алу, діни
деген сияқты факторлармен болатын. Бұл кезеңде саяхаттау тек
сертификттардың, телигримдердің және ел аралаушы сияқты адамдардың
айналысатын нәрсесі болатын.
Заманауи туризімнің бастапқы фазасы ХІХ ғасырдың еншісінде. Осыған тән
қасиет;
- ақпараттық инфроқұрылымның дамуы,әсіресе почталық байланыс;
- транспорттық инфроқұрылымның дамуы, теміржол және пороход сияқты
транспорт құралдарын пайдалану және саяхатта жылдамдықты жоғарлату бағаны
төмендету;
-индустрияландыру нәтиежесіндегі тұрмыстық жағдайдың өсуі және алғашқы
әлеуметтік жаулап алу, яғни демалуға құқығы.
Осы классификацияға сәйкес өсу фазасы 1914-1945жылдар аралығына сәйкес
келеді. Бұл фазада туристік қозғалыстың өсуі көбіне орта деңгейдегі
адамдардың негізінде құрылады. Жаңа саяхаттау формасын саяси қозғалыстар
жасап шығарған, яғни олардың ұлттық-әлеуметтік көрінісі бар. Бұл саяси
қозғалыс арзан немесе жалпы алғанда тегін келетін жолдамалар ұсынып олардың
патриоттық сезімдерін туғызуға тырысатын.
Мұндай саяхаттаулар көбіне Германия Италия елднрінде кеңінен тараған.
1945 жылы туризм жаңа фазаға көмті,яғни олар не топтық саяхат не
туристік қозғалыстың диверсификациялық өсуі болып екіге бөлінеді. Оның
ерекшеліктері көбіне бұрығы социолистік мемлекеттерде біршама байқалады.
Әлеуметтік туризм басым сипатта болды, тек социолистік жүйе мемлекеттерінің
шекарасында ғана шектелетін. Нарықтық экономика елдерінде туризм тұрмыстық
қызмет формасын үшінші жақ сферасын кеңейтті.
Туризм тарихын негізін елдераралық зерттеулер арқылы сипаттауға болады,
яғни бұл сипаттарды туристік фирмалар мен қонақүйлер білуі міндетті болып
табылады. Мұндай ұстанымды мысалы, Лини Вандер Ваген ұстанады, ол Австралия
қонақ үйді осылай сипаттайды.
Кейбір зерттеулер туризімнің даму ерекшеліктерін сол елдіегі
экономиканың дамуымен байланыстырады. Ал экономикасының сапасы төмен
елдерде ішкі туризмді дамыту басым болуы керек. Сонда жахандық сипат
қабылдайтындар үшін халықаралық саяхат жасауға индустриялды мемлекет болсын
мүмкін болады.
Бірақ бұл көзқарастың барлығын нақты әрі қорытынды туризм тарихы деп
қарстыруға болмайды. Туризм көпжоспарлы көрініс және ол әртүрлі тарихи
кезеңдерде белгілі бір топтағы факторлардың негізінде қалыптасқан. Мысалға,
орта ғасырда туризімнің маңызды негізін құраушы рухани факторлар болатын-
діни, білім алуңа тырысу, қажылыққа ынталандыратын және білім алу
мақсатында саяхаттау болатын, ал қазіргі уақытта туризімнің басқа
факторлары орын алған, соның ішінде әлеуметтік-экономикалық (тұрмыстық
деңгейдің көтерілуі, бос уақыттың болуы\, демографиялық,(орташа өмір сүру
деңгейі, урбандалу\.
Сонымен туризм тарихы-бұл өте ұзақ көпжоспарлы процес болып
табылады,оның қалыптасуында бір ғана жақтың дамуы осы саланың базалық
элементінің қалыптасуынсыз, тарихи дамудың әр сатысында әлеуметтік-
экономикалық факторлардың әрекетінсіз мүмкін болмайтын еді.
Туризм дамуының негізгі факторларына келесілерді жатқызуға болады;
- Ұлы географиялақ ашылулар, экспедициялар, заманауи туристік
ресурстарға көрініс бергендерді, халықаралық туризімнің теориялық
негіздері;
- орналастыру құралдарының эволюциясы;
- көлік құралдарының эволюциясы.
Туризм дамуын ынталандыратын әлеуметтік-экономикалық фактор әр тарихи
сатыда жекше болған.
Ежелде туризм тек аристрократтар үшін темдік, спорттық, білім алу
сияқты мақсатта болатын.
Орта ғасырларда саяхатты ынталандырушы мықты фактор діни мақсаттағы
болатын. Қажылық пен білім алу мақсатындағы саяхат орта ғасыр дәуіріндегі
ең маңызды белгілер еді.
Ұлы географиялық ашылулар, буржуазиялық-демократиялық революциялар және
өнеркәсіптік революциялар жаңа заман туризімінің дамуына негіз болды.
Заманауи туризм дәуірі 1841жылдан басталады,яғни Томас Кук, темір жол
қадірін бағалап көрші қалаға алғашқы топтық туризм ұйымдастыруға негіз
болды. Алғашқы топ 600 адамнан тұрды.
Қазіргі уақытта ХХІ ғасыр туризімнің қалыптасуына көптеген факторлар тобы
әсер етуде; мемлекеттік органдардың көмегі, халықтың жағдайын жақсарту,
демографиялық факторлардың әсері және т.б.
Ортағасырлық туризм тарихы ұлтаралық қалыптасуымен және жоғарғы
элиталық топтарының құрылуымен феодализмнің ыдырап, капиталистік
қатынастардың қалыптасуымен сипаттаплады. Осы тұстан Евраплық мемлекеттер
ішінде өндірісті дамыту жүре бастады.
XV ғ ІІ жартысында ішкі және сыртқы рыноктарда өнеркәсіптік тауарлар
айырбасы дамыды және алғашқы капиталдың қорлану процессі басталды. Осы
кезеңде ұйымдастырылған саяхаттар жүргізу тарихында Португалия принці
Генрихтің ролі зор болды кейіннен теңіз жүзушісі деп аталды. Генрихтің
ұйымдастырылуымен кеме жасау өндіріс қолға алынды. Алғаш Коравелланы
жасаған жылдамдығы сағатына 22 км болған, ол осы Коравелламен Африканың
батыс жағалауын зерттеген,жүріп өткен бағыты 3500 км болған.Жаңа дәуірде
неміс географы Мартин Бехайм (1459-1506) 1492 ж алғаш рет глобус жасаған.
Ол ескі глобустың бірі болып табылады. Ол осы күнге дейін жеткен.
Италияның астрономы Пауло Посканелли (1397-1482) жердің шар тәрізді
екендігіне пікір айтқан.
Жаңа дәуірдегі туризм тарихында діни мақсаттағы саяхаттар мен қатар
саяси сипаттағы жорықтар да үлкен орын алған.
16 ғ ғылымның дамуы (экономикалық ғылымның дамуы, қалыптасуы 16ғ.
аяғынан басталады) алғашқы университеттердің ашылуына себеп болған.
18 ғ бастап Европа елдерінде студенттердің саяхат жасаулары
басталынған. Ол білім мақсатында Италияның университетіне барған. Біртіндеп
кейін Европадағы адамдардың жүріс тұрыс қозғалыстары көпшілік сипатқа ие:
• Крест жорықтары (әскери адамдар, шіркеу қызметтері, дін жолындағы
адамдар, саудагерлер)
• Танымдық, ойын-сауықтық, емдік және т.б.сол сияқты мақсаттармен
саяхатқа шықты.
Міне, осының барлығы географиялық таным білуді кеңейтті. Ұлы географиялық
ашулар үшін алғашқы шарт болып табылды және сауда мәдени байланыстарының
кеңеюіне әкелді.
Саудалық байланыстардың ары қарай дамуы, яғни сыртқы рыноктарды
іздеу, өнеркәсіптік және қаржылық капиталдарды салатын сфераларды іздеу,
сондай-ақ халықтың жаппай көшіп қонуы ел арасында туризмнің дамуына алғы
шарт болды. Сол себепті де 17ғ Европада таза туризмнің түрі қалыптасты.
Өйткені, К.Либердің айтуы бойынша осы кездегі адамдардың саяхаттары
танымдық, емдік және демалу мақсатында болған.
Туризмнің әлеуметтік құбылыс ретінде қалыптасуы 17ғ аяғы 18ғ
басы. Бұл кезеңдерде Европалық мемлекеттердің кейбір мектеп оқушылары
табиғат аясына жаяу серуендеп шығуларды ұйымдастыра бастаған. Алғашқы Ұлы
турды 17ғ мемлекеттің, халықтың жоғарғы бөлігі жасай бастады. Ұлы
турларға халықтың жоғарғы бөлігі ғана емес, сондай-ақ қатардағы азаматтарға
қызығушылық тудыра бастады.Жастар арасында ұзақ сапарларға шығу, Европаға
баруды сәнге айналдырды. Ұлы турлардың станциялары ретінде алғашында
Европаның мәдени орталықтары саналды. Оның ішінде Испания, Франция, Италия,
Грецияның қалалары мен көрікті жерлері саналды.
Ұлы тур 2-3 жылға дейін созылған. Ағылшындар үшін ол Лондоннан
Римнен аяқталынған. Парижге міндетті түрде соққан. Алғашқы көпшіліктік
туристік саяхат Англияда 150ж астам уақыт бұрын басталған. Оны 1841 ж
ағылшын кәсіпкері Т.Кук ұйымдастырған. Ол теміржол көлігінде 600 адамды
саяхаттау мақсатында Лейстерден бастап, Лафборо станциясына дейін барып,
кейін қайтқан.
Ол осы саяхатын ұйымдастыра отырып, ағылшындардың компаниялары
көп адамды арзан билетпен тасымалдау (теміржол) қымбат билетпен аз адамды
тасымалдауға қарағанда тиімді екенін дәлелдеген. 1845ж. Т.Кук Ливерпуль
қаласына саяхатты және экскурсияны ұйымдастырды. 1847ж алғашқы туристік
қоғам құрылған. Ол билеттерді тек Англияға ғана емес басқа мемлекеттерге
де сата бастаған. Ең алғашқы тур оператор Т.Кук.
1863 ж Т.Кук 1-ші туристік компания ашады. Туристерді
Швейцарияға жібереді.
1865 ж Т.Кук АҚШ-қа барады. Оның мақсаты ағылшындардың АҚШ-қа
бару сапарын және американдықтардың Европаға келу сапарын ұйымдастыру
болған.
Христофор Колумб әйгілі теңіз саяхатшысы ретінде танылған. Ол өз
кемесімен Санто Мариа Атлант мухиты бойымен жүзіп отырып 12.10 Жаңа жер
аралын жетеді. Ол оны Сан – Сальвадор деп атады.1492 ж 25.10 Колумб Куба
аралын жетеді. Ол оны Азия жағалауы деп ойлайды. Тек 4 жылдан кейін барып
Колумб Евразиядан Америкаға дейінгі Атлант Мухитын жүзетіндұрыс маршрутын
салады. 1506 ж Колумб дүниеден өтеді.
Жаңа дәуір туризмнің тарихында тағы да бір саяхатшы ретінде Португалия
елі танылған.
1497 ж Португалдық король Мануэль І үнді еліне экспедицияны
ұйымдастырды. Оның басшысы етіп дворянинді Васко да Гамманы тағайындайды.
1497 ж 8.06 4 кемеден жасақталған эскадра Лиссабонна шығып, 4.12 Африка
жағалауына келеді. Олар Үнді мухитын жүзе отырып, 1498 ж мамырында
Калькутта жағалауына келіп жетті. Осындай үлкен саяхаттан кейін оны
Португалияның 1 ші королі етіп тағайындайды.
Жаңа дәуірдегі туризмнің тарихында Германия, Швейцраия, Франция,Италия,
Чехия елдерінде халықаралық курорттық аймақтар қалыптаса бастаған. Міне,
осы елдер Англиямен қатар Европадағы туризмнің халақаралық орталығы
саналған. 18ғ аяғында әр түрлі мақсаттармен басқа елдерге саяхат жасаушы
адамдарды туристер деп атай бастады. Туризмнің осы кезеңдерде дамуы
әлемдік шаруашылық байланысының белсенді даму кезеңімен тұспа тұс келген.
Халықтың өзара жүріс тұрыс қозғалыстарының өсуі адамның өзара байланысын
ынтығуы дамуы ел арасында мәдениетпен біліммен және т.б қызығушылықтармен
алмасуға ынтығулары, құштарлықтары ұлттық және халықаралық туризмнің
қалыптасуына алып келді.
Алғашында мамандандырылған ұйымдар әр түрлі аталып жүрді: общество
благоустройство, общество приёма иностранцев т.б) Мұндай қоғамның ашылуы
19 ғ-ң ортасында басталған. Кейіннен 19ғ 70ж өріс алды. Ең басты ол Батыс
Европа елдерінде ашылған (Германия, Швейцария, Австрия және т.б.) Әлемдегі
алғашқы тау жорықтарының бірлестігі – Ағылшын Альпі клубы деп Лондонда
1857ж ашылған. Кейіннен 1862 ж Австрия Альпі клубы және Турин (кейіннен
Италияндық) ашылған. 1863ж Швейцария клубы құрылған. Міне, осындай клубтар
өзара бір-бірімен әркет ете отырып, таулы аймақтарда саяхаттарды
ұйымдастыруға ықпал еткен. Сол аймақтардың туристік ресурсын зерттеумен
айналысқан.
1.1 Халқаралық туризм ұғымының мазмұндық және тұжырымдамалық дамуы
"Туризм" мен "турист" деген терминдер әдебиет беттерінде XVIII
ғасырдың соңында пайда болды, XIX ғасырда кең қолданыла бастады, әсіресе XX
ғасырда. Біршама зерттеушілердің айтуы бойынша, "туризм" жэне "турист"
деген сөз француз тілінен (Ъиг - саяхат) енген. Солай бола тұрса да, ең
алғаш бүл сөз XVIII ғасырда Британ аралында осы елге келетін англия
жастарының саяхатын анықтау үшін қолданылды. Француз, Италия, Германия
жастарының оқуларын толықтыру үшін мектептерге жіберіліп тұрды. Саяхатты
"§гапсі Іоиг" десе, саяхатшыларды туристер деп атады.
Берлиннің туризмді зерттеу институтының журналында "АгсҺіу іііг
Ғгетсіепүегкеһг" (1930-1931) атты мақаланың алғы сөзінде ресми түрде ғылыми
эдебиетте "туризм" деген түсінік XX ғасырдың 30-шы жылдарында пайда болды.
Туризм деген өте кең түсінік, эдебиеттерде оған берілген эр түрлі
анықтамаларды кездестіруге болады. В. Унцикер туризм деп тек табыс табуға
арналмаған түрақты жерден тыс жердегі барлық саяхат пен қысқа мерзімдік
сапардағы қүбылыс пен қатынастың жиынтығын атады. Кейбір авторлар "эр түрлі
мақсаттағы спорттық жарыстарды" туризмге жатқызды. КСРО-да бірінші болып
1952-ші жылы В.В. Добкович туризмге қазіргі уақытқа лайықтап анықтама
берді: "Туристік саяхат деп каникул жэне үзақ уақытты демалыс кезеңдерінде
біздің еліміздің әр түрлі аудандарында болып, сол елдің халықтарының
өмірімен жэне мэдениетімен танысу, социалистік қүрылысымен, табиғи
байлықтарымен, тарихи, эскери және революциялық ескерткіштерімен танысуды
айтамыз" - дейді.
Туризмге қысқа да, сәтті анықтаманы ҮКЭ (Үлкен Кеңестік Энциклопедия)
берді: "туризм - бос уақыттағы адамның белсенді саяхаты, сапары, жорық
жасап демалуы".
XX ғасырдың 30-шы жылдары поляк географы С. Лещицкий туризм туралы
түсінікті толықтап, "туристік-сауықтыру қозғалысына байланысты теориялық,
шаруашылық, географиялық, статистикалық, қүқықтық, мэдени жэне элеуметтік
сүрақтардың жиындысы" - деп анықтама берді.
Туризм географиясы облысына еңбегі сіңіп, атағы шыққан В.С.
Преображенскийдің айтуынша, "туризм" термині арқылы мынадай негізгі
түсініктер беріледі:
а) демография мен халық географиясы және эділет ғылымы оқитын халық
қозғалысының ерекше түрі;
б) экономика саласы, экономика мен экономикалық географиямен
айналысатын халықтың әлеуметтік-мэдени қажеттілігін өтейтін салалардың
біреуі;
в) социология мен рекреациялық география айналысатын тұрақты
жерден тыс жерлерде бос уақытты өткізудің түрі.
Қазір туризм анықтамасы екі топқа біріктірілуі мүмкін - жұмыстық жэне
концептуалдық. Біріншісінің экономикалық, элеуметтік, қүқықтық жэне басқа
да туризмнің аспектілеріне ғана қатысы бар. Екіншісі, концептуалды немесе
мэнін көрсететін анықтама, пэнді бүтіндей қамтиды, туризмнің ішкі сырын
ашады.
Тарихи даму процестерінде "туризм" мен "турист" деген түсінікке біраз
өзгерістер енгізілді. Практикалық жағынан туризмнен гөрі турист деген
түсінік анықтамасы жағынан анығырақ болғанын қажет етеді. Ең алғашқы
"турист" деген анықтаманы ¥лттар Лигасының статистика жөніндегі сұрыптау
Комитеті берді (1937). Ол халықаралық түсініске ие болды және азғантай
түзетулермен біздерге де жетті. Соңғы жылдары "турист" ұғымының
анықтамалары ресми халықаралық туристік ұйымдар одағының жиындарында
(Дублин, 1950; Лондон, 1957), Б¥¥-ның халықаралық туризм және саяхаттар
туралы конференциясында (Рим, 1963), туризм туралы парламентаралық
конференцияның конгре-сінде (Гаага, 1989) талқыланды 1. Бүл оның
теориялық және практикалық жағынан маңызының зор екендігін және оған
берілетін анықтаманың толық та дэлірек болу керектігін көрсетеді.
Қазіргі шақта халықаралық тэжірибеде кең қолданылып жүрген анықтама
1963-ші жылы Рим конференциясында енгізілген жэне бүкіл дүниежүзілік
туристік үйым (ДТҰ) қолдаған келесі анықтама: "Туристер -бүлар өзінің
түрақты елі емес, ақша табатын іс-эрекеттермен айналыспайтын, басқа бір
елге қандай да болмасын бір мақсатпен келуші адамдар". Бұл анықтама
мыналарды қамтиды:
1. туристер немесе келушілер деп, осы елде кемінде 24 сағат болатын
адамдарды айтады жэне олардың саяхат жасау мақсаттарын мынадай
топтарға біріктіруге болады: а) бос уақыттарын көңіл көтеруге, каникулға,
емделуге, оқуға, спорт немесе дінге пайдалану; б) жұмыс бабымен, отбасы
ісімен, мақсатпен, съезд, симпозиум немесе конференцияға келушілер;
2. экскурсанттар, немесе уақытша келушілер, елде 24 сағаттан аз
уақыт болады (теңіз рейсіне қатысушыларды қосқанда).
Қазіргі уақытта халқаралық тәжірибеде 1991 жылы Оттавада өткен туризм
және саяхаттау статистикасы атты халқаралық конференциясында жасалған
анықтама қолданылады оны UNWTO мен БҰҰ-ң статистикалық комиссиясы
мақұлдаған. Ол жерде, турист-ол белгілі бір елге өзінің тұрғылықты жерін
тастап келуі және сол жерде болу ұзақтығы қандай мақсатпен болмасын 12
айдан аспауы тиіс, және табыс табу мақсатында болмауы керек. UNWTO-ң
Оттавадағы халқаралық конференцияның қорытынды құжаттарының негізінде
құрылған пособиясында туристке ұонақ деген анықтама берілді. Бұл ұғымды
статистика және негізгі анықтама ретінде қолданған жөн. Бұл анықтаманы
туристке де экскурсантқа да қатар қолдана беруге болады, себебі екеуінде де
ұқсас белгілер байқалады. Ал екеуінің арасындағы айырмашылық ұғымын
өзгертпейді.
Турист пен экскурсантты басқа саяхаттаушылардан ажырату үшін үш түрлі
басты белгілерге бөлуге болады: өзінің тұрғылықты жерінен орын ауыстыру,
барған жеріндегі болу ұзақтығы және шығу мақсаты болып саналады.
Тұрғылықты жерінен орын ауыстыру. Тұрғылықты жер деген терминді
айналымға салуды Оттавадағы конференцияда қабылдады, яғни ондағы мақсат
адамның жас жұмысқа барудағы орын ауыстырумен шатастырмас үшін енгізген.
Олар туристер немесе экскурсанттар болып саналмайды.
UNWTO-ң туризм статистикасы ұсынысы бойынша тұрғылықты жердің сипаттама
екі түрлі көрініспен көрсетуге болады. Баратын жерге бару жиілігімен оның
алшақтылығы. Егер ол баратын жеріне өте жиі болатын болса, онда ол қандай
қашықтықта болмасын тұрғылықты жері болып табылады. Бұл тұжырым бойынша,
тысқар елде тұратын адам жұмыс бабымен жиі басқа белгілі бір елге келетін
болса онда оны халқаралық турист деп атауға болмайды.
Тұрғылықты жер деп тағы да жақын жерлерді яғни бару жиілігіне
байланыссыз атауға болады.
Шығу мақсаты. Бұл белгі басқаларға қарағанда тікелей мативке байланысты
олар мативке байланысты қорғалады. Бұл белгі ресми құжаттарда және ғылыми
әдебиеттерде кеңінен сипатталған. Статистикалық есепке жеңіл болу үшін
UNWTO-ң ұсынысы бойынша туристік мақсаттар бірнеше топқа бөлінген,
рекреация, демалыс; таныстарыңмен туыстарыңа бару; іскерлік және
кәсіпкерлік мақсаттар(іскерлік кездесулерге қатысу, конференцияларға,
конгресстерге тағы сол сияқты); емдеу, қажылық тағы сол сияқты мақсаттар.
Бұлардың барлығы басқаша бір-біріне ұқсамандығыменолардың барлығы бір
топқа біріктірілген, осы арқылы бұлар шетелге табыс табу мақсатпен және
сонда табыс алумен айналысатындарға толық қарсы келеді. Яғни бұл катигория
халқаралық саяхаттарға қатысты болады. Экономикалық көзқараспен шетелден
жұмыс тапқан кісі тауар мен қызмет өндіруші болып табылады. Яғни сол елдің
ішкі жалпы өнімнің бір бөлігі болып табылады. Олар өздерінің еңбегі үшін
белгілі сияқы сомасын алады және отанына аударады.
Саяхатқа кеткен шығын көленкелі болып келеді. Бірақ Ұлыбританияда бұл
көрсеткіш 19% құрайды яғни ағылшын отбасы біржылдық бюджетінің жартысын
құрайды, тұратын жер тамақтану қаржысынан ғана қалады. Германияда ұқсас
жағдай, онда 16% Франция мен АҚШ-та 12%. Орта деңгейлі американдық отбасы
саяхатқа жылына 4мың доллар жаратады, бұл көрсеткіш емдік және тамақтанумен
тепе-тең келеді.
Туристтер мен экскурсанттар ақшаны бірненше елден баратын елге алып
барады. Азаматтар рахат үшін іскерлік болсын, мәдени болсын, рекреациялық
болсын, сол елге ақша жаратуға құштар болады, ал бұл сол елдің тікелей
бюджетінің дамуына алып келеді.
Туристік инфроқұрлымның даму перспективасын анықтау үшін ең бастысы
қонақтарды орналастыруды ұйымдастыру қажет, және экскурсанттармен
туристерді ажыратып біліп қою керек.
Сонымен турист ұғымы өзінің тұрғылықты жерінен басқа бір елге уақытша
рекреациялық болсын, іскерлік болсын саяхаттауы. Тек осы белгілердің
негізінде ғана саяхаттаушы тұлғаны турист деп санауға болады.
Сапар мақсатына байланысты саяхатшылар үлкен екі топқа бөлінеді.
Бірінші топқа жататындар - туристік мақсатпен сапар шекпейтіндер. Бүлар
шетелге кәсіптік іс-әрекетпен ақша табуға келетіндер. Оларға: шетелге барып
жүмыс іздеп жүргендер немесе сонда жүмыс істеп жүрген адамдар; көрші
территорияда жүмыс істейтін көрші шекара ауданның түрғындары; түрақты
мекенге қалушылар жатады. Екінші топқа жататындар уақытша келушілер,олар
туристік мақсатпен саяхат жасаушылар. ДТҰның кепілдемесімен
статистикалық есепке жеңілдік үшін олар үш блоққа топтастырылған: көңіл
көтерушілер, кәсіптік ынтасын қанағаттандыру және
басқа да туристік мақсаттарды (оқу, емделу, транзит, эр түрлі) көздеушілер.
Саяхаттың үзақтығына қарай уақытша келушілер "таза" туристер жэне
экскурсантар болып бөлінеді. Турист - бұл бір тэуліктен артық жэне бір
жылдан кем уақытта, өзінің тұрғылықты жерінен тыс жерде жүрген адам.
Экскурсант - ол күндізгі уақытта, түнеуге қалмайтын бір жерге баратын
(бір елге немесе түрғылықты жерге) адам.
Туристік ағым мен оның бағытына қарай, сондай-ақ қүқықтық статусына
байланысты туризм екі үлкен классқа бөлінеді: ішкі (үлттық) жэне
халықаралық (шетелдік). Ішкі туризм - бүл азаматтардың өз елінің ішіндегі
саяхаты. Халықаралық туризм - бүл азаматтардың өз елінен тыс жердегі
саяхаты, туристердің бір елден екінші елге сапары немесе бірнеше елдерге
сапарлары. Шетелдік туризм - бүл шетелдік азаматтардың туристік
мақсаттармен басқа елге келуі.
Бүлай бөліну халықаралық туризмнің екі басқа түрімен тығыз байланысты
- кіру жэне шығу, бүлар туристік ағымның бағыты арқылы айырмашылықта
болады. Туристің саяхат жасау мақсатына қарай оның шыққан елін жэне баратын
елін анықтайды. Туристің шыққан елі шығу туризмі делінсе, ал баратын елі
кіру туризмі деп аталынады. Бір турист бірден шығуда жэне кіруде турист
бола алады.
Ұлттық туризм ішкі жэне сыртқа шығу туристік ағымдардан құралады. Бір
елдің ішіндегі туризм - ішкі жэне келетін туристік ағымдарды қамтиды.
Ішкі туризм дегеніміз демалу, спортпен айналысу жэне басқа да
мақсаттар үшін адамдардың өз елінің ішіндегі қозғалысы. Бұндай саяхаттарда
елдің шекарасынан өтпейді, туристік қүжаттарды толтырмайды.
Халықаралық туризмде турист өзінің елінен шығып басқа бір шетелдік
елге барады. Кеденнен өту үшін туристік құжаттарды толтырады (паспорт, виза
жасау), валюта жэне медициналық бақылаудан өтеді. Бүл халықаралық туризмнің
ерекшелігі болып саналады жэне ішкі туризмнен ең басты айырмашылығы.
Хлқаралық туоизмнің қазіргі жағдайы. Геополитика (геосаясат) дегеніміз
- географиялық жағдайларды саясатпен біріге отырып оқитын ғылым.
Халықаралық туризм қашан пайда болды? Кейбіреулер халықаралық туристік
байланыстарды сонау алғашқы қаумның құрылған кезіне жатқызса, басқалары
-орта ғасырдағы крестілер жорығына жатқызады, ал үшіншілері алғашқы бірінші
турист ретінде Марко Полоны атайды.
Қазіргі туризмнің басталуы деп 1841 жылды атайды - Томас Куктің
үйымдастыруымен поездбен 600 адамды (туристерді) Лейстерден Лафбороға
апарған. Англия - бүл ең бірінші капиталистік жолмен дамуға қадам басқан
мемлекет болып саналады.
1.2 Халқаралық туризмның даму тарихы
Туризм қоғамда белгілі бір орын алатын құбылыс ретінде және термин
немесе түсінік ретінде тек XIX ғасырда ғана қалыптаса бастады. Одан кейінгі
оның даму тарихы өзіндік толығуымен, жетіле күрделене түсуімен сипатталады.
Алайда туризм термин ретінде, қоғамдық құбылыс ретінде бірден қалыптасқан
жоқ. Оныңқалыптасуына тікелей болмасада, жанама түрде әсер еткен тарихи
алғы шарттар немесе факторлар немесе факторлар болады. Оған жататындар: 1.
Ерте ғасырдағы, әсіресе, орта ғасырларда (VII-XIV ғасырлардағы) болған
мемлекеттер арасындағы сауданың дамуы. 2. орта ғасырлардағы және XIX
ғасырға дейінгі мемлекеттер арасында болған соғыс қимылдары. 3. Бұл XV
ғасырдан басталған жаңа дәуірдің ұлы географиялық ашылулуры.
Сауданың дамуы халықтар мемлекеттер арасындағы экономикалық, мәдени
т.б. қатынастарды нығайтты, жолға қойды, басқа мемлекеттер мен халықтар,
олардың тілі, діні, салт-санасы, олар мекен еткен жерлердің табиғаты туралы
мәліметтердің жиналуына негіз болады. Халықтар арасындағы сауда
қатынастардың дамуы Ескі дүниеде (Еуразия құрлығынд, басқа құрлықтар ол
кезде дамудың төмендеу сатысында тұрған) құрлық бойынша да және сонымен
бірге су жолдары кемелер арқылы да жүрген. Сауда қатынастарының ең айқын
айғағы, тарихтағы белгілі, Ұлы жібек жолының болуы.Бұл жол Шығыс пен
Батысты, Азия мен Европа халықтарының арасындағы байланыстарды
қалыптастырып, олардың арасындағы дәнекер болады. Әр түрлі тауалар тасыған
керуендер құрамында 10 мыңға дейін аттар, түйелер болған. Тауарлардың
ішіндегі ең бағалысы әрине жібек матасы болған. Ол матадан Рим, Византия,
батыс Европа, Иран және Араб феодалдары мен атқамінерлері киім киген.
Жібектен басқа Ұлы Жібек Жолы арқылы сол кезде жоғары бағаланған фарфор,
қымбат бағалы асыл тастар, шай, қытай қағаздары, қымбат металдар, бор, қару-
жарақтар, жүзім, бұршақ, анар т.б. мәдени дақылдар және заттар тауарлар
тасылған.
Жібек жолы сол кездегі Чанъаню қазіргі Сиань қаласынан басталып, ары
қарай екіге бөлініп, бірі Турфан, екіншісі Хотон мен Якренд арқылы
Қашқараға тағы түйіскен. Турфан мен Қашқарадан Орта Азия мен Қазақ жері
арқылы одан әрі Ресейге қарай жолдар кеткен. Қашқардан өткен соң қазіргі
Ауғаныстаннан жол тағы екіге айрылып біреуі оңтүстікке Үндістанға, екіншісі
батысқа Бағдатқа, одан ары қарай Жерорта теңізіне барып тірелген. Египетке,
Византияға, Италияға т.б. елдерге жеткен. Керуендермен бірге жан-жаққа әр
түрлі мақсатпен саудагерлер, жиһанкездерден басқа (кейде тұтқын құлдар
түрінде) адамдар да болған. Олар арқылы бір елден екінші елдерге сол кезегі
ғылыми, техникалық табыстар, шаруашылық тәжірибелер ауысқан. Ежелгі
үндістанның ғалымдары математика, медицина, тіл білімі салалары бойынша
үлкен табыстарға жеткен. Бұл білімдер мен тәжірибелер Қытайға ауысып Қытай
ғылымын дамытты, өз кезегінде Қытайдан ғылыми мәліметтер басқа елге
ауысқан. VII ғасырдағы атақты қытай ғалымы-географ Сюань Цзан Ұлы жібек
жолы бойымен бірнеше рет Қытайдан Үндістанға сапары кезінде жолда кездескен
қалалармен, өсімдіктермен, жануарлар дүниесімен, адамдар мен олардың өмірі
мен, тұрмыс-тіршілігімен, этникалық ерекшеліктерімен т.б. жете танысуға
тырысып, мәліметтер жинаған.
Тутизмнің қоғамдық құбылыс ретінде қалыптасуына белгілі-бір дәрежеде
тарихи ғасырлардағы мемлекеттер арасында болған соғыстар да алға шарт
болған. Соғыстар алдындағы стратегиялық және тактикалық жоспарлар кезінде,
алдын ала жүргізілген барлау (әскери барлау, барлау кезінде саудагерлерді
пайдалану т.б.) арқылы тек ұрыстар болатын орындарының жер жағдайлары ғана
емес, сонымен бірге қарсы мемлекеттердің табиғи ерекшеліктері, мемлекеттер
құрылымы, саяси жағдайлары, халықтың тұрмыс тіршілігі мен ұлттық
ерекшеліктері,кәсібі, діні т.б. туралы мәліметтер жиналып қортындыланған.
Үшінші алғы шарт – XV ғасырдан басталған жаңа жерлерді ашуы болған.
Магеланның, Колумбтың, Берингтің т.б. саяхатшылардың жасаған экспедициялары
жер шарының басқа құрлықтары мен орындары жайлы білімдердің жиналуына
мүмкіндік берді. Олар өз кезегінде бұл жерлер мен құрлықтардың болашақта
игерілуіне жол ашты.
Алғашқы саяхатшылар. Алғашқы саяхатшылар қатарына мұхиттық аралдар
кіреді. Олар оңтүстік-шығыс Азияда Микронезия, Тынық мұхитына, Маркиза
аралдарына, Туамту архипилагына Канос қайықтарымен жүзіп бара алған. Б.з.д.
500ж. Полинезиялықтар 2000 кл қашықтықта орналасқан Гавай аралдарына дейін
жүзіп барған. Жүзу барысында арнайы құралдарына болмағандығына қарамастан
күн мен жұдыздарының орналасуын, мұхит толқындарының,бұлттардың қозғалысына
және құстардың ұшу жолдрына қарай отырып көкжиек сызығын бағдарлай білген.
Олардың тұщы сулармен тамақ қорларын қалай толықтырып отырғаны бізге
белгісіз. Жерорта теңізі жағалауының тұрғындары өз саяхаттарын сауда, және
емдік, мақсатта пайдаланғандығы белгілі. Діни кітаптарда керуен жолдарымен
саудагерлер. Саяхатшылар жүріп өткен жерлер туралы мәліметтерді
кездестіреміз. Ертедегі Грек оқымыстылары б.з.д. 5 ғасырдағы Герадот б.з.д.
4ғғ. Пифей т.б. жаңа территорияларды ашу басқа елдермен танысу мақсатында
ұйымдастырылған жорықтарға қатысқандығы мәлім. Б.з.д. 776 жылдан бастап
олимпиядалық ойындардың өткізілуі, спорт сүйер қауымның, өнер адамдарының
Жерорта теңізі маңы елдерінен көптеп қатысуына байланысты олимпияда өтетін
аймақта, демалатын,спорттық жарыс өтетін ареналардың салыныуына
мүмкіндіктер жасалады. Әртүрлі елдер жерлер туралы туралы мәліметтердің
жиналуына орай Страбон(63ж. Б.з.д.), Птоломей (90-163 б.з.д.) карталарында
географиялық тұрғыда картографиялық мәліметтер берілген.
Ертедегі Рим туризм тарихына өзіндік үлес қосты. Рим империясы аумағы
қалалары тарихи-табиғи нысандарытуризімнің дамуының алғы шарты болып
табылады. Римдіктер атпен 100 мильдік қашықтықта жүруге қолайлы жолдар
арқылы атақты храм т.б. тарихи ескерткіштерді табиғатты тамашалау
мақсатында, серуен жорықтар ұйымдастырған. Египет аумағындағы ескерткіштер
мен пирамидалар қызығып тамашалайтын танымдық мысалдарға айналған. Рим
империясының дәуірлеу заманында ауқатты римдіктер Грекияға білім алу
мақсатында кейінірек ойын-сауыққа демалу, тынығу мақсатында адамдардың
Грекияға көптеп келуін байқаймыз. Емдік мақсаттағы жылы миниралдық бұлақтар
пайдаланылған.
Осы кезден бастап Рим империясы аумағында мемлекеттік демалыс үйлері
ашыла бастады. Олардың орналасуының өзі атпен бір күндік жол жүруге
есептелінген. Олар мемлекеттің басты жолдар бойындағы қалаларда орналасқан.
Саяхатшылар мен мемлекеттік қызметшілер, хат тасушылар Рим қаласынан
Малазияға дейін т.б. шет аймақтарға шыға алған. Александр патшалығы тұсында
түркі желіндегі Эффес қаласы ірі сауда орнына айналған болатын. Бұл қалаға
жан-жақтан келуші адамдар(туристер) акробаттар және сиқыршылар өнерін
қызықтауға, көңіл көтеруге, демалуға келген екен. Рим империясының
күйреуіне (б.з. I ғ.) байланыстыадамдардың бір қаладан екінші қалаға, бір
мемлекеттен екінші мемлекетке барып қайту қозғалысы азайды. Инфроқұрлымдық
салалардың жолдардың демалыс аймақтардың іске жарамсыз болуы – ұры
қарақшылардың көптігінен, саяхат серуен құру адам өмірінеқауіп туғызды
сондықтан да XV ғасырға дейін адамдардың көпшілігі киелі жерлерге бару
мақсатында жолға шыққан. Еуропалықтардың крест жорықтары кезінде көрші
жерлерді басып алу мақсатында адамдардың көпшілігі бөтен елдің жерін,
байлығын басып алу мақсатында әскери жорықтың жолымен жүріп отырған.
Нәтижесінде шығысқа қарай дін адамдарымен оны уағыздаушылар Еуропа
халықтары, ал ауқаттылар емдік сауықтыру орындарына барып демалуға
мүмкіндіктері болған. Адамдардың әр түрлі мақсатта жаңа жер туралы
мәліметтердің жиналуына әсер етті. Онда сипаттамалар, жазбалар
картографиялық мәліметтер Афанасий Никитин, Марко Поло, Васко де Гама,
Христофор Колумб сияқты саяхатшылар нәтижесінен байқаймыз.
Мына XV-XVII ғ.ғ. үлкен географиялық ашылыстар туризм тарихындағы
қомақты орынға ие. Құрлықтар мен жаңа жерлердің ашылуы жиһанкөздердің
атпен, жаяу, қайық, кеме, темір жолды игеруге саяхатпен экспедициялардың
қалыптасуы мен дамуына туризм түрлерінің шығуына, пайда болуына әсерін
тигізді.
Орыс саяхатшыларымен жиһанкездердің географиялық ашулары Евразияның
зерттелмеген аймақтарын ашуға, ашуға игеруге ат салысады.
1639 ж. В.Поярков, С.Дежнев, И.Масквитин Сібірді кесіп Охота тңізі
жағалауына шыққан.
1643-1646 ж.ж. В.Д Поярков Якутск жерінен тынық мұхит жағалауына
жетеді. Ал С. Дежнев Америка мен Азия арасындағы бұғазды, ал 1696 ж. В.Т
Атласов Камчатканы ашып,орыс саяхатшыларын 1711 ж. Курил аралдарына
шығарды. 1732 ж. И. Федоров экспедициясы Аляска жағалауларына жетеді. В.
Беринг Алеут аралдарын аша отырып Америка мен Азия арасындағы бұғазды
анықтаған, картографиялық мәліметтер жинаған.
XX ғасырға қарай орыс саяхатшылары мен теңізшілер Азияның көптеген
шекараға жақын жатқан географиялық аудандары мен үлкен кеңістіктегі
жерлерді, Еуропа мен Азияның барлық жағалауларын, Солтүстік Американың
біраз жағалауларын зерттеп шықты, басқа да жаңалықтар ашты.
Алғашқы туристік орындар. Көне заманнан бері туристер үшін ерекше
орындар басты назарда болып келген. Оның ішінде бәрімізге белгілі әлемнің
жетікереметі де бар. Олар:
- Сфинкісті қосып алғандағы (қазірге дейін сақталған) көне Египет
пиромидалары;
- Вавилондағы (қазіргі Ирак) Семирамида аспалы бағы;
- Галикарнастағы(Туркия) мазар;
- Олимпиядағы (Грекия) Зевс мүсіні;
- Колос Радосский деп аталатын Гимос мүсіні (Грекияға жақын жатқан
Родос аралы);
- Александриядағы (Египет) жұлдызшам (маяк);
- Эфестегі (Туркия) Артемидтер храмы немесе Диана храмы.
Дүние жүзіндегі ерекше орындарға сондай-ақ Тадж-Махал, Ұлы қытай
қорғаны, Петр қалашығы (Иордания), Алып пиктограммалар (Перу), Машу-Пиешу
қалдықтары (Перу), Боробудур будда храмдар кешені (Ява аралы) жатады.
Көне заманда бұл жерлерді көру үшін саяхаттар жасалған. Осы жағдай
қазіргі туристердің коньонды, Ниагара сарқырамасын, ұлттық парктерді,
мұхиттарды көлдерді және адам қолымен жасалынған үлкен қалаларды,
мұражайларды, ескерткіштерді аралап көретіндігісияқты нәрсе.
Алғашқы турагенттіктер. 1822 ж. Бристолдық (Ұлыбритания) Роберт Смарт
өзін алғаш параходтық агент ретінде танытты. Ол бристоль каналымен жүретін
және Дублинге (Ирландия) баратын параходтарға (кемелерге) жолаушыларды
тіркей бастады.
1841 ж. Томас Кук әрбір жолаушыдан 1 шиллинг ала отырып Ланкастерден
Лонгобуругқа дейін теміржол саяхатын көпшілік адамға (570) арнап
ұйымдастырды. Бұл көпшілікке жарнамаланған алғашқы экскурсиялық поезд
болады, ал Кук экскурсиялық поездардың алғашқы агенті түрінде көрінді. 1847
жылдан бастап Куктың компаниясы саяхаттар мен экскурсияларға деген
билеттерді тек Англияға ғана емес, шет елдерге де тарата бастады. 1863 ж.
Кук үлкен туристік саяхатты Швейцарияға, ал 1868 ж. Солтүстік Америкаға
ұйымдастырды. Ұазіргі кезде Куктың компаниясы дүние жүзіндегі еңірі
туристік ұйымдардың бірі болып табылыды. Жеке эксклюзивті сапарларды
ұйымдастырудың алғашқы маманы ағылшын Томос Беннет болды, ол Ослодағы
(Норвегия) британ консулының хатшысы бола отырып, Норвегияға жеке адамдар
үшін театр турларын ұйымдастырды. 1850 жылдан бастап ол жеке туристер үшін
маршыруттар, көлік, тамақ, туристік құрал жабдықтар ұсына бастады. Олар
үшін қонақ үй номерлері мен аттар туралы келісіліп отырды.
Алғашқы ұйымдастырылған саяхаттар. II ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың
ортасында ойшылдардың ықпалымен Еуропаның кейбір оқу орындарында оқушылар
үшін қысқа экскурсиялар мен жаяу серуендер қолданыла бастады. Олар белгілі
поляк педагогы Ян Амос Коменскийдің әдістері бойынша оқыту мен тәрбиенің
нақтылығы мен көрнектілігі үшін өткізілді. Ресейде экскурсиялық қызмет XIX
ғасырдың екінші жартысында қалыптасты Бұл кезде жаратылыстану әуесқойлар
қоғамы Петербургте, Мәскеуде, Қазанда, Екатеринбургте, Тифлисте және басқа
қалаларда белсенді жұмыс атқарды. 1902-1909 жылдары Кавказ тау қоғамы жұмыс
істеді. 1905 жылы Ресейдегі алғашқы экскурсиялық мекемелердің бірі - Қырым-
Кавказ тау клубының Ялталық экскурсиялық бюросы құрылды. 1899 жылдан
бастап мәскеудегі Педагокикалық қоғамдық гимназиялардың, коммерциялық
мектептердің оқушылары үшін жалпы білім беретін экскурсияларды ұйымдастыру
бойынша комисия жұмыс істеді, ол Мәскеулік оқу аймағының жанындағы орталық
экскурсиялық комиссияның жұмысын да бағыттап отырды.
Туризмнің калыптасуындағы келесі кезең ХІІ-ХVI ғасырларда басталған
кайта өрлеу және XVIII ғасырдағы Ағарту дәуірлері болды. Бұл ғасырларда оқу-
білімінің, тәрбиенің, өнердің жан-жақты дамуына байланысты қоршаған ортамен
танысу, тәрбие, оның ішіңде әсіресе, дене тәрбиесі құралы ретінде, көп
жағдайда балалар тәрбиесімен байланысты Европаның сол кездегі
мемлекеттерінде, Батыс Еуропада, саяхаттар мен серуендер жиі пайдаланыла
бастады. Олардың білім беру мен тәрбиенің маңыз-дылығы жайлы сол дәуірдің
ұлы ағартушылары мен ойшылдары — Томас Мор, Руссо т.б. әр түрлі ойлар
айтып, өздерінің еңбектерін жазып қалдырған.
Туризим толық түрдегі қоғамдық құбылыс және термин ретінде XIX ғасырда
қалыптасты. Бұған ішінара сол кездегі параходтар мен темір жодцардың пайда
бола бастауы әсер етті. 1815 ж. саяхатшы және жазушы Дж. Галиньяни Парижде
ең алғашқы саяхат ұйымдастырды. 1829 ж. неміс саяхатшысы К. Бедекер өз
бетінше саяхат жасаушылар үшін жол көрсеткіш кітапшалар дайывдап шығарды.
1841 ж. ағылшын Томас Кук (1808-1892) алғаш Лестерде, сонан соң Лондонда
коммерциялық (паушельдық — бірдей бағадағы) саяхаттарды ұйымдастырған
алғашқы саяхаттар бюросын кұраған, 1843 ж. ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz