Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.бөлім. ЖШС «Игілік . Фининвест» . тің экномикалық ұйымдастыру сипаттамасы
1.1. Қаржы нәтижелерінің теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. ЖШС «Игілік . Фининвест» фирмасының экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.бөлім. Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі қызметтен түскен табыс есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2. Негізгі қызмет шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3. Жиынтық табыс есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.4. Қаржы есептерін әзірлеп, тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.бөлім. Қаржы нәтижелерін талдау
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... 60
3.2. Қаржы нәтижелерінің есебін және олардың қолданылуын тексеру ... ... .68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.бөлім. ЖШС «Игілік . Фининвест» . тің экномикалық ұйымдастыру сипаттамасы
1.1. Қаржы нәтижелерінің теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. ЖШС «Игілік . Фининвест» фирмасының экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.бөлім. Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі қызметтен түскен табыс есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2. Негізгі қызмет шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3. Жиынтық табыс есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.4. Қаржы есептерін әзірлеп, тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.бөлім. Қаржы нәтижелерін талдау
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... 60
3.2. Қаржы нәтижелерінің есебін және олардың қолданылуын тексеру ... ... .68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе
Қазіргі нарықтық жағдайда бухгалтерлік есеп шаруашылық субъектілерінде маңызды орын алады. Ол бухгалтерлік есеп стандарттарындағы жалпы қағидаттар мен ережелер негізінде, субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметінің бхгалтерлік есебі шоттарының бас жоспары, Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп туралы», «Салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдер» заңына сәйкес, сонымен бірге Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша білікті органдардың басылымдарындағы нұсқаулар, ережелер және рекомендациялар бойынша құралады. Республикамыздғы бухгалтерлік есеп жүйесі максималды түрде халықаралық бухгалтерлік стандартқа жақын қарастырлған.
Есеп жүргізу мәліметтері шаруашылық субъектілерінің оперативтік /тікелей/ басшылық жұмысы және олардың құрылымдық бөлімдері үшін қоданылады, мемлекеттік қаржылық есеп беруді құрастыру үшін, экономикалық болжамды және ағымдағы жоспарды, қорыта келе, еліміздің экономикасын дамыту заңдылықтарын оқып білу және зерттеу қажет.
Қазіргі заман шартында шаруашылықпен айналысатын шаруашылық субъектілерін заманға сай, толық және дұрыс экономикалық механизммен басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты қойылған есеп жүйесін беретін экономикалық қызметтегі жұмысшылар: біріншіден – бухгалтериядағы қызметші, барлық есеп және есеп беру жүйесін жақсы білу қажет, жеңілдетіп және арзандату бухгалтерлік және салық есебін ұйымдастыратын, субъектінің қызметін анықтайтын ереже, нұсқау және басқа да нормативтік актілерді қатаң түрде сақтау қажет.
Кәсіпорын иелері және еңбек ұжымдары экономиканың барлық салаларында шикізатпен материалдарды ұқыпты және анықталған мөлшерде жұмсауды ойлайды. Бәсекелестік өнімдердің өндірісін ұлғайту, оның сапасын жоғарлату, өзіндік бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын ұқыпсыздық, заңсыз, анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша қаражаттарын және басқа да кәсіпорынның ресурстарын шығынға шығаруға, ұрлауға қарсы тұратын бухгалтерлік есептің маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының бюджетін, зейнетақы, жол және басқа қорларды қалыптастыру үшін табыс салығын тағы басқа салықтар мен жинақтау, қаржы бөлудің мөлшерін дұрыс анықтауда бухгалтерлік есептің атқаратын қызметы зор. Бұл төлемдердің мөлшерін шаруашылық субъектілері мемлекет бекіткен, нормативтер арқылы анықтап, бухгалтерлік және салық есебінің мәліметтері бойынша өздері қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлік есеп жүйесі кәсіпорынның кең түрде ашылуына мүмкіндік береді, сонымен бірге барлық экономиканың жалпы көтерілуіне себебін тигізеді.
Ал, шаруашылық субъектілерінің қызметін зерттеуде қаржы нәтижелері есебі және талдауы өте маңызды рөл атқарады. Себебі, ол қолдаушылардың өз қызметіне шешім қабылдауы үшін үлкен көмегін тигізеді.
Қорыты келе, бұл дипломдық жұмыстың мақсаты ЖШС «Игілік – Фининвест» фирмасының қаржы нәтижелерінің есебі мен талдауын танып білу және алдағы кезеңдегі жағдайын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезінде Қазақстан Республиканың Үкімет үйінің қаулылары және заң актілері білімді экономистердің теориялық және тәжірибелік бағыттары, жұмыстары қолданылады. Бұл жұмыста статистикалық экономика математикалық және жеке ауқымды зерттеу әдістерін қолдана отырып ЖШС «Игілік – Фининвест» фирмасының қаржылық есеп беру мәліметтеріне талдау жасалған.
Бірінші бөлімде қаржылық нәтижелер есебін ұйымдастыру, оның ішінде – негізгі қызметтен түскен табыс есебі, негізгі қызмет шығындары есебі жиынтық табыс есептері және қаржы есептерін әзірлеп, табыс есептері тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемелер қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде қаржы нәтижелеріне талдау жүргізіледі. Ол қаржылардың келіп түсуінен және жұмсалуынан орындалады. Мұнда қаржы көрсеткіштерінің деңгейін және өсіңкілігін талдау, рентабельділік көрсеткштерін кестелер түрінде талдау жасалған. Сонымен бірге тапсырыс берушілер өздерінің шешімдерін қабылдауына, бухгалтерлік есеп пен қаржы отчеттарын одан әрі жақсартуға әсерін тигізетін аудиттің маңыздылығы қарастырылған.
Қазіргі нарықтық жағдайда бухгалтерлік есеп шаруашылық субъектілерінде маңызды орын алады. Ол бухгалтерлік есеп стандарттарындағы жалпы қағидаттар мен ережелер негізінде, субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметінің бхгалтерлік есебі шоттарының бас жоспары, Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп туралы», «Салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдер» заңына сәйкес, сонымен бірге Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша білікті органдардың басылымдарындағы нұсқаулар, ережелер және рекомендациялар бойынша құралады. Республикамыздғы бухгалтерлік есеп жүйесі максималды түрде халықаралық бухгалтерлік стандартқа жақын қарастырлған.
Есеп жүргізу мәліметтері шаруашылық субъектілерінің оперативтік /тікелей/ басшылық жұмысы және олардың құрылымдық бөлімдері үшін қоданылады, мемлекеттік қаржылық есеп беруді құрастыру үшін, экономикалық болжамды және ағымдағы жоспарды, қорыта келе, еліміздің экономикасын дамыту заңдылықтарын оқып білу және зерттеу қажет.
Қазіргі заман шартында шаруашылықпен айналысатын шаруашылық субъектілерін заманға сай, толық және дұрыс экономикалық механизммен басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты қойылған есеп жүйесін беретін экономикалық қызметтегі жұмысшылар: біріншіден – бухгалтериядағы қызметші, барлық есеп және есеп беру жүйесін жақсы білу қажет, жеңілдетіп және арзандату бухгалтерлік және салық есебін ұйымдастыратын, субъектінің қызметін анықтайтын ереже, нұсқау және басқа да нормативтік актілерді қатаң түрде сақтау қажет.
Кәсіпорын иелері және еңбек ұжымдары экономиканың барлық салаларында шикізатпен материалдарды ұқыпты және анықталған мөлшерде жұмсауды ойлайды. Бәсекелестік өнімдердің өндірісін ұлғайту, оның сапасын жоғарлату, өзіндік бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын ұқыпсыздық, заңсыз, анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша қаражаттарын және басқа да кәсіпорынның ресурстарын шығынға шығаруға, ұрлауға қарсы тұратын бухгалтерлік есептің маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының бюджетін, зейнетақы, жол және басқа қорларды қалыптастыру үшін табыс салығын тағы басқа салықтар мен жинақтау, қаржы бөлудің мөлшерін дұрыс анықтауда бухгалтерлік есептің атқаратын қызметы зор. Бұл төлемдердің мөлшерін шаруашылық субъектілері мемлекет бекіткен, нормативтер арқылы анықтап, бухгалтерлік және салық есебінің мәліметтері бойынша өздері қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлік есеп жүйесі кәсіпорынның кең түрде ашылуына мүмкіндік береді, сонымен бірге барлық экономиканың жалпы көтерілуіне себебін тигізеді.
Ал, шаруашылық субъектілерінің қызметін зерттеуде қаржы нәтижелері есебі және талдауы өте маңызды рөл атқарады. Себебі, ол қолдаушылардың өз қызметіне шешім қабылдауы үшін үлкен көмегін тигізеді.
Қорыты келе, бұл дипломдық жұмыстың мақсаты ЖШС «Игілік – Фининвест» фирмасының қаржы нәтижелерінің есебі мен талдауын танып білу және алдағы кезеңдегі жағдайын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезінде Қазақстан Республиканың Үкімет үйінің қаулылары және заң актілері білімді экономистердің теориялық және тәжірибелік бағыттары, жұмыстары қолданылады. Бұл жұмыста статистикалық экономика математикалық және жеке ауқымды зерттеу әдістерін қолдана отырып ЖШС «Игілік – Фининвест» фирмасының қаржылық есеп беру мәліметтеріне талдау жасалған.
Бірінші бөлімде қаржылық нәтижелер есебін ұйымдастыру, оның ішінде – негізгі қызметтен түскен табыс есебі, негізгі қызмет шығындары есебі жиынтық табыс есептері және қаржы есептерін әзірлеп, табыс есептері тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемелер қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде қаржы нәтижелеріне талдау жүргізіледі. Ол қаржылардың келіп түсуінен және жұмсалуынан орындалады. Мұнда қаржы көрсеткіштерінің деңгейін және өсіңкілігін талдау, рентабельділік көрсеткштерін кестелер түрінде талдау жасалған. Сонымен бірге тапсырыс берушілер өздерінің шешімдерін қабылдауына, бухгалтерлік есеп пен қаржы отчеттарын одан әрі жақсартуға әсерін тигізетін аудиттің маңыздылығы қарастырылған.
Ќолданылѓан єдебиеттер тізімі:
1. «Бухгалтерлік есеп жєне ќаржылыќ есеп беру туралы» 2007 жылѓы 28 аќпандаѓы Ќазаќстан Республикасыныњ №234-ІІІ зањы
2. Аудиторлыќ ќызмет туралы зањ Алматы,2006 жылѓы 5 мамырдаѓы № 139-№ ІІІ
3. Халыќаралыќ ќаржылыќ есеп берудіњ стандарттары 2006ж
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Ќазаќстан Республикасыныњ ¦лттыќ комиссиясы. Алматы, 1996-2003ж.
5. Ќазаќстандаѓы аудиттіњ халыќаралыќ стандарттары. «Ішкі аудит ќызметініњ ж±мыстарын ќарастыру» Т.1. Алматы,2001 ж.
6. Ќазаќстан Республикасыныњ азаматтыќ кодексі.Алматы:«Бико»,2004ж.
7. Абленов Д.О. «Аудит негіздері». Алматы: Экономика,2003 ж.
8. Абрютина М.С «Финансовый анализ коммерческой деятельности» Финансовый менеджмент Москва «фин пресс» 2002г.
9. Єбдіманапов Є.Є. «Бухгалтерлік есеп теориясы жєне принциптері»-Алматы: АЙАН, 2001ж.
10. Єжібаева З.Н., Байболтаева Н.Є. Жумагалиева Ж.Ѓ., «Аудит». Алматы, 2006 ж.
11. Байдаулетов М. «Аудит». Алматы,2004 ж.
12. Байм±ханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Маркет Алматы 2005ж.
13. Бочаров В.В. «Финансовый анализ» Питер 2002г.
16.Дуйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К. «Анализ финансовой устойчивости предприятия»// Библиотека бухгалтера и предпринимателя -2004-№ е 21
18.Дуйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К., Дюсембаева З.К. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы : «Ќаржы-ќаражат», 1998 ж.
19. Жумагалиева Ж.Ѓ., Жаппарханова М.С. «Басќару есебі» Алматы 2006ж
20.Ержанов М.С. «Теория и практика аудита». Алматы,2000 ж.
21. Ефимова О.В. «Финансовый анализ» Москва 2002г.
22. Кеулімжаев Ќ.К., Ќ±дайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп теориясы жєне негіздері» Алматы экономика 2006ж.
23. Кеулімжаев Ќ.К., Ќ±дайбергенов Н.А. «Ќаржылыќ есеп» Алматы экономика 2001ж.
24. Ќожамќ±лов Т. «Ењбектi ±йымдастыру мен басќару тєсiлдерi». Алматы, Мектеп,2002
25. Кµкенов У.Ж., Кµкенова Ф.У. « Кєсiпорындардыњ бухгалтерлiк есебi». Алматы, Рауан, 1992.
26. Міржаќыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы: Экономка 2006ж
27. Назарова В.О.«Бухгалтерлік есеп принциптері»Алматы:Экономика 2005ж
28. Сатм±рзаев А.А., Укашев Б.Е. «Аудит теориясы», Алматы,1999 ж.
29. Салина А.П. «Принципы бухгалтерского учета»-Алматы: Экономика, 2003г.
31.Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет: Учебное пособие». Алматы: Экономика,2000ж.
32.Тасмаѓанбетов Т.А. т.б. «Кєсiпорындардаѓы бухгалтерлiк есеп». Алматы, Экономика, 2002.
33. Радостовец В.К. «Бухгалтерский учет на предприятии» Алматы 1998г.
34. Энтони Р.Дж.Рис. «Учет ситуаций и примеры»- М.:Финансы и статистика, 2003г.
35.Чумаченко Н.Г. «Совершенствовать экономический анализ.» //Бухгалтерский учет -1997-№11.
1. «Бухгалтерлік есеп жєне ќаржылыќ есеп беру туралы» 2007 жылѓы 28 аќпандаѓы Ќазаќстан Республикасыныњ №234-ІІІ зањы
2. Аудиторлыќ ќызмет туралы зањ Алматы,2006 жылѓы 5 мамырдаѓы № 139-№ ІІІ
3. Халыќаралыќ ќаржылыќ есеп берудіњ стандарттары 2006ж
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Ќазаќстан Республикасыныњ ¦лттыќ комиссиясы. Алматы, 1996-2003ж.
5. Ќазаќстандаѓы аудиттіњ халыќаралыќ стандарттары. «Ішкі аудит ќызметініњ ж±мыстарын ќарастыру» Т.1. Алматы,2001 ж.
6. Ќазаќстан Республикасыныњ азаматтыќ кодексі.Алматы:«Бико»,2004ж.
7. Абленов Д.О. «Аудит негіздері». Алматы: Экономика,2003 ж.
8. Абрютина М.С «Финансовый анализ коммерческой деятельности» Финансовый менеджмент Москва «фин пресс» 2002г.
9. Єбдіманапов Є.Є. «Бухгалтерлік есеп теориясы жєне принциптері»-Алматы: АЙАН, 2001ж.
10. Єжібаева З.Н., Байболтаева Н.Є. Жумагалиева Ж.Ѓ., «Аудит». Алматы, 2006 ж.
11. Байдаулетов М. «Аудит». Алматы,2004 ж.
12. Байм±ханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Маркет Алматы 2005ж.
13. Бочаров В.В. «Финансовый анализ» Питер 2002г.
16.Дуйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К. «Анализ финансовой устойчивости предприятия»// Библиотека бухгалтера и предпринимателя -2004-№ е 21
18.Дуйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К., Дюсембаева З.К. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы : «Ќаржы-ќаражат», 1998 ж.
19. Жумагалиева Ж.Ѓ., Жаппарханова М.С. «Басќару есебі» Алматы 2006ж
20.Ержанов М.С. «Теория и практика аудита». Алматы,2000 ж.
21. Ефимова О.В. «Финансовый анализ» Москва 2002г.
22. Кеулімжаев Ќ.К., Ќ±дайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп теориясы жєне негіздері» Алматы экономика 2006ж.
23. Кеулімжаев Ќ.К., Ќ±дайбергенов Н.А. «Ќаржылыќ есеп» Алматы экономика 2001ж.
24. Ќожамќ±лов Т. «Ењбектi ±йымдастыру мен басќару тєсiлдерi». Алматы, Мектеп,2002
25. Кµкенов У.Ж., Кµкенова Ф.У. « Кєсiпорындардыњ бухгалтерлiк есебi». Алматы, Рауан, 1992.
26. Міржаќыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы: Экономка 2006ж
27. Назарова В.О.«Бухгалтерлік есеп принциптері»Алматы:Экономика 2005ж
28. Сатм±рзаев А.А., Укашев Б.Е. «Аудит теориясы», Алматы,1999 ж.
29. Салина А.П. «Принципы бухгалтерского учета»-Алматы: Экономика, 2003г.
31.Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет: Учебное пособие». Алматы: Экономика,2000ж.
32.Тасмаѓанбетов Т.А. т.б. «Кєсiпорындардаѓы бухгалтерлiк есеп». Алматы, Экономика, 2002.
33. Радостовец В.К. «Бухгалтерский учет на предприятии» Алматы 1998г.
34. Энтони Р.Дж.Рис. «Учет ситуаций и примеры»- М.:Финансы и статистика, 2003г.
35.Чумаченко Н.Г. «Совершенствовать экономический анализ.» //Бухгалтерский учет -1997-№11.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1-бөлім. ЖШС Игілік – Фининвест - тің экномикалық ұйымдастыру
сипаттамасы
1.1. Қаржы нәтижелерінің теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2.
ЖШС
Игілік
–
Фининвест
фирмасының
экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2-бөлім. Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
2.1.
Негізгі
қызметтен
түскен
табыс
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2.
қызмет
Негізгі
шығындар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3.
Жиынтық
табыс
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.4. Қаржы есептерін әзірлеп, тапсыруға арналған тұжырымдамалық
негіздеме ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3-бөлім. Қаржы нәтижелерін талдау
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... 60
3.2. Қаржы нәтижелерінің есебін және олардың қолданылуын тексеру ... ... .68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе
Қазіргі
нарықтық
субъектілерінде
жағдайда
маңызды
орын
шаруашылық
бухгалтерлік
есеп
алады.
бухгалтерлік
Ол
есеп
стандарттарындағы жалпы қағидаттар мен ережелер негізінде, субъектілердің
қаржы – шаруашылық қызметінің бхгалтерлік есебі шоттарының бас
жоспары, Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп туралы, Салы қ
және басқа да бюджетке міндетті төлемдер заңына сәйкес, сонымен бірге
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша білікті органдарды ң
басылымдарындағы нұсқаулар, ережелер және рекомендациялар бойынша
құралады. Республикамыздғы бухгалтерлік есеп жүйесі максималды түрде
халықаралық бухгалтерлік стандартқа жақын қарастырлған.
Есеп жүргізу мәліметтері шаруашылық субъектілерінің оперативтік
тікелей басшылық жұмысы және олардың құрылымдық бөлімдері үшін
қоданылады,
мемлекеттік
қаржылық
есеп
беруді
құрастыру
үшін,
экономикалық болжамды және ағымдағы жоспарды, қорыта келе, еліміздің
экономикасын дамыту заңдылықтарын оқып білу және зерттеу қажет.
Қазіргі заман шартында шаруашылықпен айналысатын шаруашылық
субъектілерін заманға сай, толық және дұрыс экономикалық механизммен
басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты қойылған есеп ж үйесін
беретін
экономикалық
қызметтегі
жұмысшылар:
біріншіден
–
бухгалтериядағы қызметші, барлық есеп және есеп беру жүйесін жа қсы білу
қажет, жеңілдетіп және арзандату
бухгалтерлік және салық есебін
ұйымдастыратын, субъектінің қызметін анықтайтын ереже, нұсқау және
басқа да нормативтік актілерді қатаң түрде сақтау қажет.
Кәсіпорын иелері және еңбек ұжымдары экономиканың барлық
салаларында шикізатпен материалдарды ұқыпты және анықталған мөлшерде
жұмсауды ойлайды. Бәсекелестік өнімдердің өндірісін ұлғайту, оның сапасын
жоғарлату, өзіндік бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын
ұқыпсыздық, заңсыз, анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша
қаражаттарын және басқа да кәсіпорынның ресурстарын шығынға шығару ға,
ұрлауға қарсы тұратын бухгалтерлік есептің маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының бюджетін, зейнетақы, жол және басқа
қорларды қалыптастыру үшін табыс салығын тағы басқа салықтар мен
жинақтау, қаржы бөлудің мөлшерін дұрыс анықтауда бухгалтерлік есепті ң
атқаратын
қызметы
зор.
Бұл
төлемдердің
мөлшерін
шаруашылық
субъектілері мемлекет бекіткен, нормативтер арқылы анықтап, бухгалтерлік
және салық есебінің мәліметтері бойынша өздері қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлік есеп жүйесі кәсіпорынның
кең түрде ашылуына мүмкіндік береді, сонымен бірге барлық экономиканың
жалпы көтерілуіне себебін тигізеді.
Ал, шаруашылық субъектілерінің қызметін зерттеуде қаржы нәтижелері
есебі және талдауы өте маңызды рөл атқарады. Себебі, ол қолдаушыларды ң
өз қызметіне шешім қабылдауы үшін үлкен көмегін тигізеді.
Қорыты келе, бұл дипломдық жұмыстың мақсаты ЖШС Игілік –
Фининвест фирмасының қаржы нәтижелерінің есебі мен талдауын танып
білу және алдағы кезеңдегі жағдайын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезінде Қазақстан Республиканың Үкімет
үйінің қаулылары және заң актілері білімді экономистердің теориялық және
тәжірибелік
бағыттары,
жұмыстары
қолданылады.
Бұл
жұмыста
статистикалық экономика математикалық және жеке ауқымды зерттеу
әдістерін қолдана отырып ЖШС Игілік – Фининвест фирмасының
қаржылық есеп беру мәліметтеріне талдау жасалған.
Бірінші бөлімде қаржылық нәтижелер есебін ұйымдастыру, оның ішінде
– негізгі қызметтен түскен табыс есебі, негізгі қызмет шығындары есебі
жиынтық табыс есептері және қаржы есептерін әзірлеп, табыс есептері
тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемелер қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде қаржы нәтижелеріне талдау
жүргізіледі. Ол қаржылардың келіп түсуінен және жұмсалуынан орындалады.
Мұнда
қаржы
көрсеткіштерінің
деңгейін
және
өсіңкілігін
талдау,
рентабельділік көрсеткштерін кестелер түрінде талдау жасал ған. Сонымен
бірге тапсырыс берушілер өздерінің шешімдерін қабылдауына, бухгалтерлік
есеп пен қаржы отчеттарын одан әрі жақсартуға әсерін тигізетін аудиттің
маңыздылығы қарастырылған.
1-бөлім.
ЖШС
Игілік
–
Фининвест
-
тің
экномикалы қ
ұйымдастыру сипаттамасы
Қаржы нәтижелерінің теориялық сипаттамасы
1.1.
Нарықтық экономика шарты бойынша кәсіпорынның экономикалық
мақсаты табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы нақты
және салыстырмалы көрсеткіштері арқылы сипатталады. Нақты табыс
көрсеткіші – бұл табыспен пайданың жиынтығы. Шет елдерде табыс
ұғымы келесі мағынада анықталады: Табыс – бұл экономикалық пайданы ң
өсуі есеп беру мерзіміндегі активтердің ұлғаюы немесе акционерлердің
жарналарын қоспағанда пассивтердің азаюынан капиталдың өсуі.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп туралы заңдық күші
бар жарғысында бұл түсінікке өте қысқаша анықтама берілген: Табыстар –
бұл есеп беру кезеңіндегі активтердің өсуі немесе міндеттердің кемуі. Ереже
бойынша сәйкесінше шығын шығармай, тілеген табысын алу мүмкін емес.
Ал, табыс болмаған жағдайда, кәсіпорынның дамуы және әлеуметтік
сұрақтарды сәтті шешуі мүмкін емес.
Табыс көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржы нәтижелерінің нақты
көрсеткіштерінен тұрады. Оған мыналар жатады:
дайын өнімді жұмысты, қызметті сатудан алынатын табыс;
жалпы табыс;
негізгі қызметтің табысы;
негізгі емес қызметтен алынатын табыс;
салық салынғанға дейінгі табыс;
салық салынғаннан кейінгі жай қызметтен түскен табыс;
төтенше жағдайлардан болатын табыстар;
кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып танылатын
таза табыс.
Табыс жалпы алғанда тірі және затқа айналған еңбек шығындарының
өнімділігін, шаруашылықтың нәтижелерін көрсетеді. Кейбір экономистер
оны экономикалық тиімділік көрсеткішіне басқа экономистер кәсіпорын
жұмысы тиімділігіне жатқызады. Біздің көзқарасымыз бойынша бірінші
айтылған сөздер дұрыс.
Қазіргі нарықтық заманға сай табыстың маңызы өте зор. Табыс: не
өндіреміз, кімге және қалай өндіреміз деген үш түбірлі бір бірімен тығыз
байланысты мәселелерді шешуді анықтайды.
Табыс, нарықтық экономикада өндірістік және әлеуметтік дамуының
негізгі көзі болғандықтан, кез келген кәсіпорын қызметінің мақсаты табыс
табу болып табылады. Табыстың көлемі кәсіпорынның шаруашылық
қызметінің сәтті болуына, өз өзін қаржыландыруына әсерін тигізуде. Әр
кәсіпорын ағымдағы және қаржылық шығындарын өздерінің меншікті
көздері арқылы жабады. Уақытша жетіспеушілік кезінде қысқа мерзімдік
банк қарызы және коммерциялық несие бойынша қамтамассыз етеді.
Осы табыс бойынша кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер басқа да
кәсіпорындар мен ұйымдар алдындағы міндеттері орындалады. Сондықтан
табыс, өндірістік және қаржы қызметіне баға берудің маңызды көрсеткіші
болып есептеледі.
Нарықтық экономикада табыстың қызметі оның атқаратын функциялары
арқылы анықталады. Біздің ойымыз бойынша, ол екі функцияны орындайды:
мемлекеттік бюджет кіріс көздерін бірлестіктер мен кәсіпорындардың
өндірістік және әлеуметтік даму көздері функцияларын.
Табыс өзінің функцияларын тиімді орындау үшін, келесі негізгі
шарттардың орындалуы қажет.
Өнімнің бағасы еңбек шығындарына сәйкес болуын, сонымен бірге еңбек
өнімділігінің жоғарылауын және өзіндік құнының төмендеуін ескеру қажет.
Бұйымдардың есептелген жүйесі және өнімнің өзіндік құнын анықтау
ғылыми негізделген болуы керек.
Табысты бөлу механизмі белсенді орынды алуы тиіс және өндірістің
дамуын, тиімділігінің жоғарылауына ынталандырушы фактор қызметін
атқарады.
Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржылық рычагтар
жүйесінде ғана мүмкін амортизациялық аударым жарнасы, қаржылық
жазалау шаралары, салық салу акциздер, жол ақысы, дивиденттер, өсім ақы,
салымдар, пай жарнасы, қаржы салымдары, несие түрлері, валюта ж әне
бағалы қағаздардың құндылығы, тағы басқа.
Нақты табыс көлемі кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінің
тімділігі емес, экономикалық тиімділік көрсеткішіне жатады. Бес ж үз мы ң
теңгелік табыс қызмет масштабының және кәсіпорынның салған қаржы
мөлшерінің табысы болуы мүмкін. Осыған орай салыстырмалы сомасы
бірдей болмайды. Сол себептен, алынатын табысты нақты бағалау үшін
салыстырмалы табыс көрсеткішін қолданады, оған әр түрлі пайдалылы қ
көрсеткіштер
тиімділігін
қатысты.
Табыс
деңгейін
және
сипаттайтын кәсіпорынның табыс
кәсіпорын
қызметінің
көрсеткішінің дамуына
шаруашылық субъектісі сияқты мемлекет те көңіл бөледі. Сондықтан әр
кәсіпорында нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштеріне жүйелік
талдау жүргізу өте қажет.
Табыс көрсеткіштерін талдау міндеттеріне:
нақты табыс көрсеткіштерін жоспар бойынша орындау бағасы;
таза табыстың пайда болуының құрамдық элементтерін оқып – білу;
табысқа әсер ететін сандық өлшем факторлары;
табысты бөлу үшін бағыттарды пропорцияларды, даму бағытын оқып
білу;
табыстың өсуінен резервтердің пайда болуы;
кәсіпорынның келешекте дамуы үшін табысты тиімді пайдалану
негізінде сипаттама жасау;
табыстылықтың әр түрлі коэффициенттерін және оған әсер ететін
факторларды зерттеу.
Ш. Иманғожин өз еңбегінде өндірістік қызмет нәтижелерін талдау
кезінде келесі пайда көрсеткіштерінің қолданылатындығын айтады:
- баланстық пайда, яғни тауарларды сатудағы нәтижелер ғана емес,
сонымен бірге оның көлемін нақты және салыстырмалы көрсеткіштер.
Қайта өңдеу өнеркәсіптік өнімдерді сатқандағы нәтижелер, қосалқы
өндіріс және жұмысты орындау, өндірістік қызмет көрсету, шетелдерге
шығару операцияларындағы табыстар мен шығындар. Басқа сөзбен
айтқанда, кәсіпорынның баланстық пайдасы – есеп беру мерзіміндегі әр
түрлі шаруашылық қызметтерінің табыстар мен шығындар қалдығынан
құралады.
- тауарларды сатудан түскен пайда, талдау жасалатын субъектінің есеп
беру мерзіміндегі пайданың бастапқы мерзімі мен немесе басқа
шаруашылық субъектінің сол мерзіміндегі өзгерістерін салыстыру
арқылы жеке факторлардың қызметін анықтау осы талдаудың маңызы
болып табылады.
Кәсіпорынның қаржы нәтижесінің сипаттамасына пайда жиынтығының
көрсеткіштерімен шектеліп қана қоюға болмайды, себебі нақты пайда
көлемімен
–
қандай
шаруашылықта,
қай
салада
қорлар
тиімді
қолданылатындығын түсіну қиынға соғады. Пайда көлемінің өсуі, ақшаның
құнсыздануына әкеліп соғатын өнімнің өзіндік құнының өсуі себебінен
болуы мүмкін. Мұндай жағдайда ең сенімді өндірістің тиімділік к өрсеткіші –
пайдалылық рентабельдік болып табылады, ол, баланстық пайданың
өткізілген өнімнің толық өзіндік құнына қатынасын білдіреді.
Г. В. Савицкая келесі пайда көрсеткіштерін атайды:
1. Баланстық пайда ол қаржылық нәтижелерде, жұмыс пен қызмет, басқа
да
өткізулер,
өткізуден
тыс
операциялар
бойынша
табыстар
мен
шығындардан тұрады.
Жұмыс, қызметтің қаржы нәтижелері:
а өнімді сатудың көлемі, дайын өнімнің ауыспалы қалдықтарынан,
дайын өнімді шығару, төленбей тиелген өнімнің өзгерістерінен тұрады;
ә тауар өнімдерінің құрылымы;
б тауар өнімінің сапасымен, өнімдерді өткізу нарығы, сату нарығы мен
құнсыздану процесіндегі бағаның өзгеруінен құралатын сату бағасы;
г өнімнің өзіндік құны.
Басқа өткізуден түскен пайда үш факторға бөлінеді:
-
ТМҚұндылықтарын сатудан пайда;
-
қосалқы шаруашылық өнімін сатудан түскен пайда;
-
негізгі қорларды және материалдық емес активтерді өткізуден пайда.
Өткізуден тыс қаржы нәтижелері біріккен кәсіпорындарда, үлестік
қатыстар пайдасынан құралады:
-
негізгі құралдарды және жерді жалға беруден пайда;
-
алынған және төленетін өсім айыбы мен жазалар;
-
дебиторлық берешектерді есептеп шығарғардағы шығындар;
-
табиғи апаттан шығындар;
-
акция, облигация, депозиттерден табыстар;
-
валюталық операциялар бойынша табыстар мен шығындар.
Салық салынатын пайда баланстық пайда мен мүлікке салынатын салы қ
сомасы пайда. Табыс салығы ұсталатын құнды қағаз және бірлескен
кәсіпорынның
үштік
қатысы
бойынша
пайдалар,
тек
пайдалылық
дәрежесінен жоғары алынған, бюджетке толық шығын, есептегенде пайдаға
салынатын салыққа жеңілдікті есептеуде қаралатын.
Таза пайда – бұл барлық салықтардан, экономикалық жазалау
шараларынан
және
қайырымдылық
қорларына
аударымдардан
кейін
кәсіпорын басшылығында қалатын пайда.
Талдау процесі кезінде баланстық пайда құрамын, құрылымын, өзгеруін
және есеп беру жылындағы жоспардың орындалуын оқып – білу қажет.
Пайда өсіңкілігін зерттегенде соманың өзгеруіне құнсыздану факторының
әсерін ескеру қажет. Ал, бұл үшін, түсімді баға дамуының орташа өлшемдік
индексінен сала бойынша кәсіпорынның орташа өніміне түзетеді, ал,
өнімдерді өткізу бойынша болған шығындар талдау жасалатын мерзімдегі
тұтыну ресурстарының бағасының жоғарылауы нәтижесіндегі олардың
артуынан азайтылады. Табыс сомасының өсу қоры әр тауар өнімінің түріне
байланысты анықталады. Оның негізгі көздері болып өткізу көлемінің
ұлғаюы, өзіндік құнының төмендеуі және тауар өнімінің сапасының
жоғарылауына байланысты бағасының өсуі, ең тиімді өткізу нарығын
іздестіру, ең қолайлы мерзімдерде өткізу.
Е. В. Негашев өз еңбегінде белгіленген уақыт мерзіміндегі кәсіпорын
қызметінің қаржы нәтижесі бір – бірімен байланысты нақты көрсеткіштер
жүйесімен сипатталады. Оларға: түсім жалпы табыс өнім өткізуден ж ұмыс,
қызмет, нәтиже табыс немесе шығын басқа да өткізулерден, өткізуден тыс
операциялардан табыстар мен шығындар қалдығы, баланстық пайда немесе
зиян, салық салынатын пайда, таза пайда кәсіпорын басшылығында қалатын.
Ш. Т. Балабановтың еңбегінде шаруашылық субъектісінің қаржылық
нәтижесіне келесі міндеттер көрсетілген:
* пайдалылық пен қаржылық тұрақтылықты көрсету;
* қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділігін зерттеу;
* шаруашылық субъектінің ережесін жағдайын және оның қаржы
тұрақтылығы мен бәсекелестігінің сандық өлшемін қаржы нарығында
белгілеу;
*
жоспарлы
қаржы
мероприятиясының
орындалу
деңгейіне,
бағдарламаларға, қаржы көрсеткіштер жоспарына баға беру;
*
пайда
болған
жетіспеушіліктер
мен
қаржы
ресурстарының
қайтарымдылығының жоғарылауын жоюға жасалған өлшемдік баға.
Шаруашылықтың қаржы жағдайын талдау мыналардан тұрады:
табыстылықты талдау;
қаржы тұрақтылығын талдау;
несие өтеу қабілеттілігін талдау;
капиталды қолдануын зерттеу;
өзін -өзі қаржыландыру деңгейін зерттеу;
валюталық өз шығынын өзі өтеу мен өзін - өзі қаржыландыратын
талдау.
Ол қаржы нәтижелерін талдауды жүзеге асыратын келесі негізгі
амалдарды
бөледі:
салыстыру,
жиынтық
және
топтастыру.
Кейбір
жағдайларда экономика – математикалық модельдеу әдісі қолданылуы
мүмкін кері және корреляциялық талдау. Сонымен бірге шаруашылық
субъектінің табыстылығы нақты және салыстырмалы көрсеткіштермен
сипатталады. Нақты табыстылық көрсеткіші – бұл табыстар жиынтығы.
Салыстырмалы көрсеткіш – табыстылықтың деңгейі.
Талдау процесінде таза табыс көлемінің өзгеру динамикасы, пайдалылы қ
деңгейі және оған әсер ететін факторлар зерттеледі. Таза табысқа әсер ететін
негізгі факторлар болып, өнімді өткізуден түсім көлемі, өзіндік құнының
деңгейі, пайдалылық деңгейі, өткізуден тыс операциялар табысы, олар
бойынша шығындар табыс салығы мен басқа да салы қтар к өлемі жиынты қ
табыстан төленетін кәсіпорын табыстылығын талдау өткен кезеңмен
жоспарды салыстырумен жүргізіледі.
Талдау бір жылға жүргізіледі 4. Шаруашылық субъектіде жоспарлы
көрсеткіштері өз еркімен ішкі пайдалануларына жасалады 4.
А. П. Шеремет былай белгілейді: қаржылық талдаудың мақсаты - өткен
қызметтеріне, нақты кезеңдегі жағдайына және келешектегі кәсіпорын
жағдайын бағалау. Бірінші кезеңде талдау жасаудың бағытын анықтау қажет,
яғни,
кәсіпорынның
өткен
көрсеткіштері
мен
мерзімдегі
орташа
көрсеткіштерімен салыстыру керек пе, жоқ па?
Осының бәрі талдаудың өз әдістерін, көптеген ақпараттар жинағын
қажет етеді. Екінші кезеңде құнсызданудың, табыстың сапалары бағаланады,
сонымен бірге есептеу тәсілдері мен басқа да қаржылық нәтижелерді
қалыптастыруға әсер етуін бағалау. Өнімдерді өткізуден түсетін табыс
мөлшері үмітсіз қарыздарды есептен шығару әдістеріне тәуелді, тауарлы
материалды құндылықтардың қабылданған бағалары тозуға қосымша төлем
әдісі. Үшінші кезеңде негізі әдістерді қолдана отырып талдау жасалады:
көлденең – баланстың әр позициясын өткен кезеңімен салыстыру немесе
басқа есеп беру формасын алдағы кезеңмен салыстыру:
тік – жалпы қаржы көрсеткіштер құрылымын әр позициялардың
нәтижелерге әсерін анықтау;
трендалық – тренданы анықтау. Әр есептеме позициясын өткен кезе ңдегі
бірқатар есептеме беру мен салыстыру.
Тренда
бойынша
келешектегі
мүмкін
мағыналы
көрсеткіштер
негізделеді, содан, бағдарлы талдау жүреді.
Пайда және кірістің молдығы өндірістің маңызды тиімділік көрсеткіші
болып табылады. Пайда – бұл, біріншіден, кәсіпорын қорыны ң негізгі к өзі,
екіншіден мемлекеттік және жергілікті бюджет табыстарының көзі.
Табыс деңгейі мен кәсіпорын рентабельділігі өндірісті қарқындандыру
және
қызметтің
маркетингтік
көрсеткіштері
болады.
Табыстылықты
тереңірек талдау үшін әсер етуші факторларды мақсатқа сай топтастыру
керек.
Сыртқы факторлар тобына:
-
табиғи жағдайлар көліктік және басқа да факторлар, яғни, бір
кәсіпорында қосымша шығындар шығаратын, екіншіден қосымша
пайда әкелетін;
-
өзгерістер, кәсіпорын жоспарында қаралмаған өнімнің көтерме
бағасы, қолданылатын шикізат, материал, жанармай, жартылай
фабрикаттар, қызметтер мен тапсырмаларға белгіленген бағалар,
сауда жеңілдігі, амортизацялық аударым жарнасының мөлшері, еңбек
ақы мөлшері және оған қосымша төлем;
-
тағы басқа жинақтардың мөлшері кәсіпорын төлейтін салық;
-
кәсіпорынға
әсер
ететін
шаруашылық
сұрақтары
бойынша
жабдықтаушылармен, жабдықтау - өткізу, жоғарғы шаруашылық,
қаржылық, банктік және басқа мемлекеттік тәртәп органдары мен
бұзушылық.
Ішкі фактороар топрары: а) негізгі факторлар, 1 еңбек нәтижелерін
анықтайтын және мемлекеттік тәртіпті бұзумен байланысты факторлар 28.
А. П. Шеремет пен Р. С. Сейфуллин айтқанындай:
Кәсіпорынның
әр
түрлі
өндірістік,
тұрмыстық
және
қаржылық
қызметтері соңғы ақшалай бағасын қаржы нәтижелер көрсеткіші жүйесінде
алады.
Оған
кіретіндер
өнімді
өткізуден
табыс
зиян;
басқа
да
өткізулерден жұмыс, қызмет пайда зиян; өткізуден тыс операциялардан
табыс, шығын; баланстық пайда салық салынатын табыс, таза табыс ж әне
тағы басқалары.
Қаржы нәтижелері көрсеткіші кәсіпорын шаруашылығының нақты
тиімділігін сипаттайды. Табыс бойынша авансыланған қаржыны қайтарым
деңгейі кәсіпорынға салынған активтердің табыстылығы анықталады. Табыс
көрсеткіштерін есептеудің бастапқы кезеңі, өнімді өткізу айналымы болып
табылады. Өнімді сатудан жұмыс, қызмет түскен қаржы кәсіпорынның
өндірістік
ісінің
аяқталғанын
авансыланған
қаржының
қайтарылуын
сипаттайды. Сату көлеміндегі өзгеріс қаржы нәтижелеріне маңызды әсер
тигізеді 29.
Сонымен, қаржы нәтижелерін талдаудың негізгі міндеттері болып: табыс
көрсеткіштерінің
өзгеріс
бағасы,
олардың
нақты
мөлшерінің
ұйымдастырылуы мен бөлінуі; табысқа әсер ететін әр түрлі факторлардың
өлшемі табылады.
Кәсіпорын қызметінің қаржы нәтижелерін экономикалық талдаудың
теориялық базасы болып, барлық кәсіпорындарға қабылданған шаруашылық
механизмнің бірыңғай үлгісі табылады.
1.2. ЖШС Игілік – Фининвест фирмасының экономикалық
сипаттамасы
Игілік
–
Фининвест
өндірістік
-
коммерциялық
фирмасы
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 1999 жылы қыркүйек айында, Алматы
қаласында құрылған.
Фирма Қазақстан Республикасы заңдарына белгіленген шаруашылық
қызметін, жүргізу шарттарын қадағалай отырып, жарғы мен құрылтайшылар
келісім – шарты, ары қарай Құрылтай құжаттары, негізінде құрылған ж әне
соны басшылыққа ала отырып қызмет көрсетті. Фирма өз аты жазылған
дөңгелек мөр бұрыштама белгімен басқа да заңмен белгіленген міндетті
мәліметтерге ие.
ЖШС Игілік – Фининвест фирмасының мақсаты табыс табу.
Фирма қызметінің арқауы:
-
полиграфиялық қызмет көрсету.
Фирма заңды тұлға құқығына ие, яғни, ол оқшауланған мүлікке және
мүліктік емес жеке құқықтарға ие бола алады, азаматтық қатынастарға
түсуге, міндеттерге ие болуға, сот не төрелік орындар немесе аралы қ
соттарда талапкер не жауапкер болуға құқылы.
Фирма мүліктері ақшалай қаржылар және басқа да мүліктерді еңгізу
жолдарымен құрылып, оның меншігі болып есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметін жүргізу үшін құралған
жарғылық қордың мөлшері 1257,3 мың теңге миллион екі жүз елу жеті мың
үш жүз теңге.
Фирма табыстары материалдық шығыстарды жабуға, салықтарды
қызметкерлердің еңбекақыларын төлеуге басқа да міндетті төлемдерге
жұмсалады.
Таза табыс қатысушылар арасында олардың жарғылық қордағы
үлестеріне пропорционал мөлшерде бөлінеді.
Фирма
мөлшері
жарғылық
қордың
процентіне
тең
резерв
сақтандыруқоры құралады. Резерв қоры жыл сайын таза табысты ң 5
проценті жарияланған. Сомаға жеткенге дейін жіберіп отыру нтижесінде
құралады. Мүмкін болатын шығындарды жабуға резерв қорекжетпесе,
шығындарды жабу көздерін фирманың жоғарғы басқару органы анықтайды.
Фирманың басқару органдары – құрылтайшылардың жалпы жиналысы,
Президент болып табылады. Құрылтайшылардың жиналысы ең кемінде
жылына екі рет жиналады. Кезектен тыс жалпы жиналыс қажет бол ғанда
Президент немесе жалпы жиналыс шақыруды фирма мүддесі талап еткенде
шақырады.
Президент
фирманың
құрылтайшылардың
жалпы
атқарушы
органы
жиналысы
болып
алдында
табылады.
есепті
ж әне
Ол
оны ң
шешімдерін орындалуын қадағалайды.
Еңбек ұжымының мүшелері болып, фирмамен жасаған еңбек келісім –
шарттары немесе фирманың және қызметкерлердің арасындағы еңбек
қатынастарының басқа да формасы негізіндереттелетін түрде өзінің дербес
еңбегімен фирманың қызметіне араласатын тұлғалар есептеледі.
Фирма өзінің қаржылық – шаруашылық қызметін кемінде жылына бір
рет тексеруі керек, ал кезектен тыс тексеру жұмыстары кез – келген
құрылтайшының талабымен жүргізілуі мүмкін. Оперативті, бухгалтерлік
және жалпы есеп беру, бухгалтерлік және статистикалы қ есеп пен жалпы
есеп беру мәселелерін реттейтін нормативті құжаттарды басшылыққа ала
отырып ұлттық валюта түрінде жүргізіледі.
Фирманың коммерциялық құпиясы ретінде, мемлекеттік құпия болып
табылмайтын, өндіріспен, технологиялық ақпараттар мен басқару, қаржылар
және басқалармен байланысты, тарап кетсе фирманың коммерциялық
құпиясы болып табылатын ақпараттар түрі мен құрамы, оларды қорғау
тәртібін Президент ұсынысы мен Құрылтайшылар жиналысы бекітеді.
Құпияны бұзғандар үшін жауапкершілік зағ актілерімен және келісімдер мен
анықталады.
Фирманың қызметі:
а құрылтайшылар жиналысының шешімі бойынша;
ә тоқтатуға өкілетті мемлекеттік органның шешімі бойынша;
б құрылтай құжаттарында қарастырылған басқа да негіздер бойынша
тоқтатылады. Сонымен қоса фирма қызметін қайта құрғанда бірігу, қосылу,
бөліну, түрлену немесе жойылғанда тоқтатады.
Қаржылық есеп берудің маңызды элементі болып табылатын активтерді
талдау кезінде олардың нақты қолдағы болуы, құрамы, құрылымы және
оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің ұлғаюы, кәсіпорынның
алдағы кезеңде дамуын сипаттайды.
Берілген баланс бойынша активтердің құрамы және орналасуын талдау
үшін аналитикалық кесте құрастырылды. 1.1. кестеге қарап отырып валюта
балансының алдыңғы жылмен салыстырғанда 2053,1 мың теңгеден 5792,7
мың теңгеге дейін, яғни, 3739,6 мың теңгеге көбейгені көрініп тұр немесе 1,82
процент. Бұл кәсіпорын жағдайының жақсы жағын куәландырады. Бірақ,
міндетті түрде бұл активтердің қалай орналасқандығы және есеп беру кезінде
қай нәрсеге көңіл көп бөлінгендігін анықтау қажет, кәсіпорынның өндірістік
шама жағдайын негізгі құралдарын анықтау қажет. Бұл үшін бәрінен бұрын
кәсіпорынның өндіріс шамасының көлемін анықтау қажет. Бұл көрсеткіштің
коэфициенті Кn ≥ 0,5 болуы қажет. Егер, бұл көрсеткіш мәнінен төмен болса,
ұзақ мерзімді қарыздарды тарту жөн. Өндіріс шамасының көлемі жыл басына
1665,5 мың теңге, жыл соңында 5466,7 мың теңге. Яғни, 3801,2 мың теңгеге
өсті. Барлық баланс активтері құнының өндірістік шама үлесі 13,3 пункке
өсті. Сондықтан бұл өндіріс шамасының жақсы деңгейін білдіреді.
Осы көрсеткіштен кейін, баланс валютасының ағымдағы активтер
үлесінің анықтау маңызды. Ол коэффициенттің маңызы жоғары болған сайын
үздіксіз жұмысты қамту мүмкіндігі және кредиторлармен есептесу мүмкіндігі
жоғары болады. Қаржылық көзқараста оның өсуі құрылыстағы қарыздарды
қайтару үлесін сипаттауы, алға жылжуы болып табылады. Мүліктер мобильді
болып келеді.
Кәсіпорын
активтерінің
ісек
қосу
коэффициентінің
жоғарылауы,
кәсіпорын активтерінің барлық құнын анықтайды.
ЖШС Игілік – Фининвест балансы активтерінің құрамы мен
орналасуы
мың теңге
№№ Көрсеткіштер
рр
Жыл басы
Жыл соңы
Өзгерістер
теңге
% теңге
% теңге
%
Барлық активтер құны 2053,1 100 5792,7 100 +3739,6 +1,82
оның ішінде
Ұзақ мерзімді актив,
1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,9 +1,4
олар
Негізгі құралдар қал-
1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,9 +1,4
дық құн боыйнша
МЕА
Ағымдағы активтер,
846,0
41,2 2895,7 50,0 +2049,7 +2,4
оның ішінде
ТМҚ
Дебиторлық қарыздар
Ақша қаражат
Өндірістік шама
458,4
241,1
146,5
1665,6
22,3
11,8
7,1
81,1
2569,7
302,0
24,0
5466,7
44,4
5,2
0,4
94,4
+2111,3
+60,9
-122,5
+3801,2
+4,6
+2,5
-8,3
+2,3
Негізгі құралдар құны, өндірістік запастар, аяқталмаған құрылыс,
аяқталмаған қаржы салымдар, өндіріске жіберер алдындағы құны.
ЖШС Игілік – Фининвестің бұл коэфициенті жыл басында
846,0:2053,1 0,41; ал жыл соңы 2895,7:5792,7 0,50 тең болады.
Келесі активтерді орналастырудың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш
мобильдік және иммобилизацияланған құралдар коэфициенті табылады. Ол
ағымдағы активтердің ұзақ мерзімдегі активтерге қатынасын білдіреді.
ЖШС Игілік – Фининвест фирмасындағы деңгейі жыл басына 0,70
846,0:1207,1 жыл соныңда 2895,7:2897 1,0 құрайды. Мұнда коэффициент
деңгейінің өсуі мобильдік құралдардың өсу қарқынынан артуынан болады.
Осыдан кейін негізгі құралдардың қалдық құн үлес шамасының салмағының
өзгеруіне ерекше көңіл бөлінеді. Негізгі құралдардың нақты құнының
коэффициент мөлшері барлық кәсіпорын мүліктері бойынша, барлық баланс
активтері сомасынан 50 проценттен төмен болмауы қажет.
Кәсіпорын қызметін экономикалық талдау кезінде меншікті капитал
және ұзақ мерзімді міндеттемені зерттеуге көп көңіл бөлінеді 1,2.
Берілген кестеде көріп отырғанымыздай ЖШС Игілік – Фининвест
фирмасының меншікті капиталы: жарғылық капитал, қосымша төленген
капитал, резервтік капитал, бөліндеген пайдадан құралған қосымша т өленген
капитал. Жыл басында болған жоқ, ал жыл соңында 170,0 құрайды. Резервтік
капитал жыл соңында 52,6 276,4-223,8 өсті.
Бөлінбеген пайда 745,6 940,0-194,4 көбейді.
1.2 кесте
Меншік капитал мен міндеттеменің құрамы және орналасуы 2007ж.
мың теңге
№№ Көрсеткіштер
Жыл басы
Жыл соңы
Өзгерістер
рр
теңге
теңге
теңге
%
%
%
1.
Барлық меншікті капитал
1675,5
Жарғылық капитал
1257,3
Қосымша төленген капитал Резервтік капитал
223,8
Бөлінбеген пайда зиян
194,4
Ағымдағы міндеттемелер 377,6
Кредиторлық қарыз
44,0
Салық бойынша қарыз
36,7
Сатып алушымен тапсырыс296,9
81,6
61,2
10,9
9,5
18,4
2,1
1,8
14,5
2643,7
1257,3
170,0
276,4
94,0
3149,0
167,7
209,8
2771,5
45,6
21,7
2,9
4,8
16,2
54,4
2,9
3,6
47,8
+968,2
+170
+52,6
+745,6
+2771,4
+123,7
+173,1
+2474,6
-3,6
-3,9
+0,3
-0,6
+0,7
+4,6
+0,1
+0,2
+3,3
беруші қарыздар
Фириадағы кредиторлық қарыздар жыл басына 44,0 мың және жыл
соңында 167,7 мың теңге құрайды. Яғни, 123,7 мың теңгеге өсті. Осы
міндеттеменің ағымдағы көбеюі себебінен қаржы – экономикалық қызмет
нәтижесіне кері әсерін көрсетеді.
Сонымен бірге Салық бойынша қарыздар 173,1 мың тг 209,8-36,7
көбейді. Жабдықтаушымен және мердігерлермен есептеулер 2474,6 мың тг
2771,5-296,9 өсті.
Баланс активтерін ұйымдастыру көзлерін талдау кезінде, кәсіпорын
мүліктерінің келіп түсуі, сатып алуы, шығару меншікті және заемдық
қарыздық капитал негізінде орындалу мүмкіндігін білу қажет.
Қазіргі нарықтық қатынасқа сай кәсіпорын қызметі және оның дамуы
өзін - өзі қаржыландыру, меншікті капитал негізінде жүзеге асады. Тек
меншікті қаржы ресурстарының жетіспеушілігі кезінде ғана қарыз құжаттары
тартылады.
Ағымдағы
активтерге
қосымша
қажеттілік
туған
жағдайда,
ол
коммерциялық несие банк иесіне және қарыздық қаражат негізінде
жабылады.
Активтерді қалыптастыру көздерін талдау процесінде меншікті және
тартылған заем капиталдардың нақты мөлшері қоыйлады. Есеп беру
кезіндегі олардың өзгеру себептері табылады және сәйкес келетін баға
беріледі.
Бұл жағдайда меншікті капиталға маңызды көңіл бөлінеді, себебі,
меншікті құралдар көзінің қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры.
Қаржылық есеп беруде активтерді қалыптастыру көзінің құрылымын
зерттеу үшін келесі аналитикалық кесте құрастырылады кесте 1.3.
Авансыланған капиталдың құрамы және құрылысы 2007 ж.
Көрсеткіштер
Жыл басы
Жыл соңы
өзгеріс +:-
Авансыланған капитал
теңге
%
2053,1 100
теңге
%
5792,7 100
теңге
%
+3739,6 +1,82
барлығы соның ішінде
1.1 Меншікті капитал
1.2 Заемный капитал
2. Тәуелсіз коэфф.
1675,5 81,6
377,6 18,4
0,8
2643,7 45,6
3149,0 54,4
0,5
+968,2 +0,6
+2771,4 +7,3
-
1.1:1
Қаржыландыру крэфф.
-
4,4
-
0,8
-
-
1,1:1,2
Меншікті және заемный-
0,2
-
1,2
-
-
капиталдың
қатынас
коэфф.
1.2:1.1
Тәуелсіз коэффициенті осы кезең аралығында 0,8 – ден 0,5 немесе 0,3
пенкке азайды. Бұл кәсіпорын қаржы тұрақтылығының төмендігін айтады.
Сондықтан сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігін сипаттайды.
Келесі
қаржыландыру
коэффициенті
маңызды
көрсеткіш
болып
табылады. ЖШС Игілік – Фининвест қаржыландыру коэффициенті жыл
басында 4,4 мың, жыл соңында 0,8 мың теңге немесе 3 пункке т өмендеді. Б ұл
банктер мен қаржы салымшыларға кепілдікті қамтамассыз етеді.
Меншікті және тартылған капиталдардың қатынас коэффициені меншікті
қаражат активтеріне 1 теңгеге шаққанда қанша қаражаттар тартылғандығын
көрсетеді. Фирмада бұл көрсеткіштер: жыл басында 0,2 мың, жыл соны ңда
1,2 мың теңге, яғни 1 пункке өсті.
2-бөлім. Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі қызметтен түскен табыс есебі
Субъект қызметінің нәтижесінде алынатын табыстарды есепке алу
тәртібін айқындау үшін, бухгалтерлік есепке алудың 5 – стандарты Табыс
негізделген. Осы стандарт, сондай – ақ табысты тану шарттарын сипаттайды,
оның көлемін бағалауға мүмкіндік береді, қаржы есептемелерінің түсініктеме
жазбахатында табысты танудың маңызды аспектілерін ашып көрсетудің
негізгі сәттерін айқындайды.
Табыс – бұл есепті кезеңде активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелерді ң
азаюы.
Табыс алынған немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады.
Өткізу құны субъектінің және активті сатып алушының немесе
пайдаланушының арасындағы келісіммен айқындалады.
Бірдей
мәмілелер
немесе
мекеме
қызметіндегі
бірдей
оқиғалар
нәтижесінде туындаған табыстар мен шығындар бір мезгілде танылады.
Табыс мынадай шарттар қанағаттандырылған кезде танылады:
а табыс саласы бойынша дұрыс бағаланған жағдайда;
б субъектінің мәмілемен байланысты экономикалық пайдаларды алу
ықтималдылығы болған жағдайда.
Ұқсас тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде табыс алынған
тауарлар мен қызметтердің өткізу құны бойынша танылады және бағаланады.
Егер
алынған
тауарлар
мен
қызметтердің
өткізу
құны
дұрыс
бағаланбайтындай болса, табыс берілген тауарлардың немесе көрсетілген
қызметтердің өткізу құны мөлшерінде танылады.
Тауарлар өткізуден алынған табыс жоғарыда айтылған шарттармен бірге
мына шарттар сақталған кезде:
а субъекті сатып алушыға меншік құқығын бергенде;
б мәмәле бойыша нақты жұмсалған немесе күтіп отырған шығындар
бойынша дұрыс бағаланғанда танылады.
Егер сатушы меншік иесінің құқықтары мен міндеттерін сақтайтын
болса, мәміле өткізілім болып табылмайды және табыс танылмайды.
Стандарт
тауар
–
материалдық
қорларды
өткізуден,
қызметтер
көрсетуден және субъектіге тиесілі әрі процент, роялти мен дивиденттер
әкелетін активтерді пайдалануғаберуден алынатын табыстарды есепке алу
кезінде қолданылады.
Қаржы есептемелерін ұсыну кезінде субъект түсініктеме жазбахатта
мыналарды:
а табысты тану үшін қабылданған есеп жүргізу саясатын, соның ішінде
қызметтер көрсету жөніндегі мәмленің аяқталу кезеңін айқындау тәсілдерін;
ә есепті кезең үшін танылған табыстардың әрбір маңызды түрінің
сомасын, соның ішінде: тауарлар өткізу; қызметтер көрсету: проенттер:
роялти; дивиденттер нәтижесінде туындайтын табыстарды, олардың ішінде
тауарлар немесе қызметтер алмасу нәтижесінде туындайтын табыстардың
әрбір маңызды түріне еңгізілген табыс сомасын ашып көрсетуге тиіс.
Дебиторлық
қарыздар
тауарлар
өткізу
және
қызметтер
көрсету
нәтижесінде туындайтын алуға тиісті шоттар мен вексельдер ретінде
айқындалады. Дебиторлық қарыз сондай – ақ жол төлемдерін, проценттерді
және есепті кезең үшін есептелген, алынатын басқа да сомаларды қамтиды.
Субъект күдікті қарыздардың сомасын шығын ретінде бағалайды және
таниды.
Субъект күдікті қарыздар бойынша резерв шегеріп тасталған дебиторлық
қарыздарды және оны айқындау тәсілдерін ашып көрсетуге тиіс.
Тауарларды өткізуден түскен табыс мына шарттарды сақтаған жағдайда
танылады:
1 табыс сомасы барынша сенімді бағаланады – бұл мәмілеге қатысушы
екі жақ та сатушы қандай сома сұрайтын және сатып алушы қандай сома
төленуге тиіс екенін білетіндігін көрсетеді. Мысал ретінде сағат бойынша
ақы төленетін кәсіптік қызмет көрсетуді айтуға болады;
2 мәмілеге байланысты экономикалық пайданы субъектінің алып қалу
мүмкіндігі – бұл клиенттің көрсетілген қызмет немесе өткізілген тауарлар
үшін шартта ескерілген соманы төлейтіндігіне қызмет көрсететін тораптың
сенімді екендігін білдіреді;
3 субъект сатып алушыға меншік құқығын иеленуге береді;
4 мәміле бойынша нақты немесе алда болатын шығындарды ба ғалау
барынша сенімді жүргізіледі. Мысалы: Баспахана мекемесі 2007 жылғы
жазылу бойынша Бухгалтер бюллетені журналы үшін 600 мың теңге
сомасында ақы алды. Журнал айына бір рет шығады. 2007 жыл бойы баспа
журналдың әр нөмірін жеткізуіне қарай ай сайын 50 мың теңге табыс тауар
жіберілген есепті кезең ішінде бірқалыпты есептеу әдісі негізінде танылады.
Жалпы табыстар есептеу үшін
Негізгі қызметтен түскен табыс,
Сатылған тауарлады қайтару және сату жеңілдігі, сондай – ақ бағаны
түсіру,
Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшелері шоттары
қолданылады.
Негізгі қызметтен түскен табыстар есебі 70 бөлімшеде негізгі қызметті ң
табыстары
шоттарында
есепке
алынады.
Бұл
бөлімшеге
келесі
синтетикалық, пассивтік шоттар кіреді:
701 Дайын өнімді жұмыстың, қызметтің сатудан алынған табыс
702 Сатып алынған тауарларды сатып - өткізуден түскен табыстар
703 Құрылыс – монтаж, жобалық – іздестіру, геологиялық барлау,
ғылыми – іздестіру
704 көлік ұйымдарының жүк тасымалдау және жолаушылар тасымалдау
қызметтерінен түскен табыстар
705 Жолдан түскен табыстар
706 Байланыс ұйымдарының қызметтерінен түскен табыс
707 Сақтандыру компанияларының қызметтерінен түскен табыс
708 Инвестициялық қызметтен түскен табыс
709 Негізгі қызметтен түскен табыс.
701 Дайын өнімді жұмыстың, қызметтің сатып - өткізуден түскен
табыс шотында: өнімдерді сатудан, жұмыс істеуден, қызмет көрсетуден
түскен табыстар көрсетіледі. Бұл шотты материалдық өндіріс өрісіндегі өнім
өндіретін, жұмыс және қызмет көрсететін кәсіпорындар қолданылады.
1 ЖШС Игілік – Фининвест 2007 жылдың ақпан айында ЖШС
Гридан фирмасына, №1 тапсырыс бойынша 79764 теңге сомасында
плиграфиялық өнімді сатты, оның ішіндегі қосылған құн салығы 13294 теңге,
өткізілген өнімнің нақты өзіндік құны 43350 теңгені құрайды.
Бұл есепте келесі жазбалар көрсетілген:
Дебет
301 Түсуге тиісті қаражат
79764тг
Кредит
701 Өткізуден түскен табыс
66470тг
Кредит
633 ҚҚС
13294тг
Өткізілген өнімнің өзіндік құны:
Дебет
801 Өнімнің өзіндік құны
Кредит
221 Дайын өнім
43350тг
43350тг
2 Счет – фактура негізінде келісім баға бойынша АҚ Асем - ге
600.000 теңге сомасына өнім жіберілді, ондағы қосылған құн сомасы 100.000
теңге Түсуге тиісті қаражат есеп айырысу шотына түсті.
Дебет
301 Түсуге тиісті қаражат
600.000тг
Кредит
701 Өткізуден түскен табыс
500.000тг
Кредит
633 ҚҚС
100.000тг
Дебет
441 Есеп айырысу шоты
600.000 тг
Кредит
301 Түсуге тиісті қаражат
600.000 тг
Болашақ фирмасына желтоқсан айында, №12 тапсырыс бойынша
жіберу құны 960.000 теңге тұратын дайын өнім жіберді, ішіндегі қосылған
құн салығы 160.000 тг, нақты өзіндік құны 627193,46 теңге.
Есепте келесі жазбалар көрсетіледі:
Дебет
301 Түсуге тиісті қаражат
960.000тг
Кредит
701 Өткізуден түскен табыс
800.000тг
Кредит
633 ҚҚС
160.000тг
Дебет
441 Түсуге тиісті қаражат
960.000 тг
Кредит
301 Өткізуден түскен табыс
960.000 тг
Дебет
801 Өнімнің өзіндік құны
627193,46 тг
Кредит
221 Дайын өнім
627193,46 тг
2.2. Негізгі қызмет шығындар есебі
Жалпы, шығындар есебін жүргізу үшін 80 Өткізілген тауарлардың
жұмыстардың, қызметтердің өзіндік құны, 81 Тауарларды жұмысты,
қызметті өткізу бойынша шығыстар, 83 Проценттер бойынша шығыстар,
84 Негізгі емес қызмет бойынша шығыстар, 85 Табыс салы ғы бойынша
шығыстар, 86 Төтенше жағдайлар мен тоқтатылған операциялардан түскен
табыс залал, 87 Басқа ұйымдардағы үлестік қатысудан түскен табыс
залал бөлімшелер шоттары арналған.
Бұл бөлімнің өткізілген өнімнің жұмыстың, қызметтің өзіндік құны,
және осы өнімді жұмысты, қызметті айналымнан тыс активтерді, бағалы
қағаздарды және басқаларды көрсетуге арналған.
Ал, субъектінің өнім жұмыс, қызмет өндіруге жұмсаған шығыстар,
сонымен бірге қызмет көрсететін өндірістер мен шаруашылықтардың жұмыс
орындау мен қызмет көрсетуге байланысты шығыстары туралы ақпаратты
жинақтап қорытуға 90 Негізгі өндіріс, 91 Меншікті өндірістің шала
фабрикаттары, 92 Көмекші өндіріс, 93 Үстеме шығыстар, 94
Әлеуметтік сала, 95 Өндірістегі ақау бөлімшелеріндегі шоттары
арналған. Басқару есебінде комплекстік шот – бұл жинақтаушы шотта ғы
жалпы шығыстарды 900 – ші шотқа кіргізеді. Бұл шот активті, біра қ,
балансқа кірмейді.
Есептік мерзімнің соңында басқару есебіндегі шығыстар есептен
шығарылып, қаржылық бухгалтерияға өткізіледі.
Сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет өзіндік құнын есептеу
үшін 80 бөлімше сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет
тауарлардың өзіндік құны шоттары арналған.
Бұл бөлімшеге синтетикалық 801 – 808 шоттары кіреді.
801 Сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет өзіндік құны
802 Сату үшін алынған тауарлардың өзіндік құны
803 Істелінген құрылыс – монтаж, жобалық – іздестіру, геологиялы қ
барлау, ғылыми – іздестіру және т.б. жұмыстардың өзіндік құны
804
Көлік
ұйымдарының
жүк
және
жолаушылар
тасымалдау
қызметтерінің өзіндік құны
805 Жалгерлік жөнінде істелінген қызметтердің өзіндік құны
806 Байланыс мекемелерінің көрсеткен қызметкелерінің өзіндік құны
807 Сақтандыру ұйымдарының көрсеткен қызметкерлерінің өзіндік
құны
808 Басқалары
811 Тауарларды жұмыс, қызмет сатып - өткізу шығыстары
821 Жалпы және әкімшілік шығыстар
851 Табыс салығы бойынша шығындар
801 Сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет өзіндік құны
шоты, өнім өндіретін жұмыс, қызмет көрсететін материалдық өндіріс
салаларында өткізілген дайын өнім, орындалған жұмыс және қызметтердің
нақты өзіндік құндарын есептеу үшін арналған.
Осы шот бойыншакелесі өткізбе ұүралады:
1 складтан құжат бойынша сатып алушыға нақты өзіндік құнымен
дайын өнімді жіберді:
Дебет 801
Кредит 221
300.000 тг
2 тапсырыс берушілерге жасалған жұмыс және қызметті акт бойынша
өткізу:
Дебет 801
Кредит 900.920
120.000 тг
3 ай соңында дайын өнімнің өзіндік құны түгелдей шығысқа
шығарылады:
Дебет 571
Кредит801
Жасалған жұмыс көрсетілген қызметтердің құны, яғни, негізгі өндіріс,
920 көмекші өндіріс, 940 Әлеуметтік сфера
Шоттарында есептелген нақты өзіндік құны 803, 804, 806, 807, 808
шоттар дебитіне есептеп шығарылады. Есеп беру мерзімінің соңында өткізу
бойынша
нақты
шығындар
571
жиынтық
табыс
зиян
шотына
кредиттеледі.
2.3. Жиынтық табыс зиян есебі
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп баптарын
жіктеу мен есепке алудың тәртібін заңды тұлғалардың ретімен әзірлеп, есеп
беру мақсатына айқындау үшін бухгалтерлік есепке алудың 3 – стандарты
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп негізделген.
Стандарт сондай – ақ әдеттегі қызметтен алынған табыс пен
шығындардың, төтенше жағдайлардан, тоқтатылған операциялардан болған
табыс пен залалдың әртүрлі баптарын, есептік бағалаулардағы, есеп ж үргізу
саясатындағы өзгерістерді есепке алу және қаржы есептеріндегі елеулі
қателіктерді түзету кезінде ашып көрсету тәртібін айқындайды.
Айқындамалар:
Төтенше жағдайлар – заңды тұлғаның әдеттегі қызметінен өзгеше
оқиғалар мен операциялар жиі немесе жүйелі түрде қайталанбайды деп
болжам жасалады.
Елеулі қателіктер – есепті кезеңде дайқалған, өткен кезеңдердің
қателіктері, ал олардың маңыздылығы соншалық, өткен кезеңдердің қаржы
есептері олар жасалған уақытқа қатысты дұрыс деп есептелмейді.
Тоқтатылған операция – заңды тұлғалардың қызметінің жеке бір бағыты
болып табылатын филиалды сату немесе тарату.
Бұрыңғы кезеңдердің қаржы есептерін жасау кезінде жіберілген
қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңнің табысына немесе залалына
еңгізіледі. Осыдан бұрыңғы кезеңдерге қатысты елеулі қателіктерді түзету
сомасы:
а бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту арқылы есепте
көрсетіледі;
б есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын ай қындау кезінде
қосылады.
Бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгеру арқылы елеулі
қателіктерді түзету кезінде мыналарды:
а елеулі қателіктің сипатын;
б есепті кезеңдегі және осыдан бұрыңғы есеп берілген әрбір кезең үшін
түзету сомасы;
в
салыстырмалы
мәліметтерге
енгізілген
кезеңдерден
бұрыңғы
кезеңдерге қатысты түзету сомасы;
г қайта саналған салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта
санаудың мүмкін болмау себептерін ашып көрсету керек.
Осыдан бұрыңғы кезеңдердің елеулі қателіктерін есепті кезеңнің
нәтижелеріне қосу арқылы түзету кезінде салыстырмалы мәлімет осыдан
бұрыңғы кезеңеің қаржы есептерінде ол қалай көрсетілсе, сол күйінде ерілді.
Алайда елеулі қателік ол жол берілген кезеңде қалай түзетілуі м үмкін болса,
дәл солай түзетіліп, есепті кезеңнің және кез – келген осыдан б ұры ңғы
кезеңнің таза табысын немесе залалын көрсету үшін қосымша а қпарат
жекелеген кестелер түрінде берілуі мүмкін.
Бұл кезде ұйым:
а елеулі қателіктің сипатын;
б есепті кезеңнің таза табысынанемесе залалына қосылған түзету
сомасын;
в қосымша мәліметтер тапсырылған әрбір кезеңге еңгізілген түзеті
сомасы мен қосымша мәліметтерге енгізіліп кезеңдердің алдындағы
кезендерге қатысты түзету сомасын ашып көрсету керек. Қосымша
мәліметтердің ашылымы мүмкін болмайтын жағдайда, бұл оқиға ашып
көрсетілуі тиіс.
Есеп жүргізу саясатындағы өзгерістердің нәтижесінде пайда болатын
түзетулер сомасы: есепте бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту
жолымен көрсетіледі немесе есепті кезеңеің таза табысын залалын
айқындау кезінде есепке алынады.
Есеп жүргізу саясатындағы өзгеріс есепті кезеңге және қаржы
есептемелерін тапсырудың бұрыңғы кезеңіне елеулі түрде ықпал ететін ж әне
келесі есепті кезеңдерге әсер етуі мүмкін жағдайларда заңды тұлға
түсініктеме жазбахатта мынадай ақпаратты: өзгеріс себептерін, есепті
кезеңдегі және есептеме тапсырылған әрбір алдыңғы кезеңдеріне енгізілген
түзету сомасын, салыстырмалы мәліметтерге еңгізілген есепті кезеңдердің
алдындағы мәліметтер берілген. әрбір есепті кезеңгееңгізілген түзету сомасы
және қаржы есептемесіне еңгізілген кезеңдердің алдындағы кезеңдермен
байланысты түзету сомасын ашып көрсету керек, қайта есептелген
салыстырмалы мәліметтерді немесе олрды қайта есептеудің қажет еместігіні ң
себептерін ашып көрсету керек.
Жиынтық табыс зиян есебін жүргізу үшін 571 жиынтық табыс зиян
шоты қолданылады.
Жыл бойындағы әр түрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар 70 негізгі
қызметтен түскен табыс, 72 негізгі емес қызметтен түскен табыс
бөлімшелерінде жиналады.
80 Сатып өткізілген жұмыс, қызмет тауарлардың өзіндік құны
81 Тауарларды жұмыс, қызмет сатып - өткізу шығыстары
82 Жалпыжәне әкімшілік шығыстар
83 Негізгі емес қызмет бойынша шығыстар бөлімше шоттарында жыл
бойы табыс табуға кеткен шығындар жинақталады.
Жыл соңында алынған табыстарға келесі корреспонденция құралады:
70 Негізгі қызметтерден түскен табыс және 72 негізгі емес қызмет
табыстары дебиттеліп, 571 жиынтық табыс зиян шоты кредиттеледі.
Жыл аяғында 80, 81, 82, 84 бөлімшедегі шығындар кредиттеліп, 871
жиынтық табыс зиян шоты дебиттеледі.
Жиынтық табыс зиян 571 шот салыстырушы шот болып табылады.
Мұнда кредит571 табыстар және дебит571 шығындар салыстырылады,
яғни, ол таза табыстың немесе зиянның соммаларын анықтайды.
Егер шыққан нәтиже табысты болса, 571 шот дебиті және 561 бөлінбеген
табыс жабылмаған зиян шотының кредиті бойынша көрсетіледі.есепті
жылда қолданылмаған бөліндеген табыс зиян соммалары 562 Өткен
жылдардағы бөлінбеген табыс зиян шотына жатқызылады.
Төменде кәсіпроынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелер
отчетын қарастырамыз.
Қаржы
–
шаруашылық
нәтижелері
туралы
есеп
беруді
беру
кезіндегі
ұйымдастырудың тәртібі
Көрсеткіштер
құрамы
БЕС
Есеп
шығарылу
Өнімдіжұмыс,
Товарлы
материалдықБЕС 5
қызмет
құндылықтарды
–
сатуданТабыс
өткізуден түскентүсімдер жасалған жұмыстар
көрсетілген
табыс
бөлімінен
пойыздар,
дивиденттер,
есеп
түріне байланысты бас
шоттар жоспарының 7
қызметтер,
сыйақы,
Тәртібі
Кәсіпорынның қызмет
алынып,
есептелінеді.
айырысу
табыстары жанама салықсыз;
қайтарылған
құны,
сату
тауарлардың
және
баға
жеңілдіктері
-өнімнің өзіндік құнына кіретінБЕС 7
Сатып
саясатқа
Есептік
өткізілген дайыннақты шығындар
Тауарлы
сәйкес
өнімнің жұмыс,
материалды
топтастырылған
қызмет
қорлар есебі шығындар және Бас
өзіндік
құны
шоттар
жоспарының
8,9
–
шы
бөлімкөрсеткіштері
негізінде қалыптасады
Нег.ізгі
қызмет
Жиынтық табыс
нәтижелері
бойынша
өнімді
жұмыс,
қызмет
өткізуден
түскен
табыспен
өткізілген
өнімнің
өзіндік
Кезең
Кәсіпорынның
шығындары
басшылығымен
жалпы
Оның ішінде:
-
жалпы
және
шығындар
Кәсіпорынның
жәнебасшылығымен
әкімшілік
жалпы
шығындар
шығындар
және
құны
айырмашылығы
жалпы7-ші БЕС – нің
байланыстыәдістемелік
әкімшілікұсынымдары
жалпы7-ші БЕС – ніңБас
байланыстыәдістемелік
жоспарының
шоттар
әкімшілікұсынымдары бөлімше
көрсеткіштері
- сату бойыншаТауарлы
шығындар
–
материалды7-ші БЕС – ніңБас
қорларды сатудағы шығындар әдістемелік
шоттар
жоспарының
ұсынымдары бөлімше
көрсеткіштері
пайыз7-ші БЕС – ніңБас
шоттар
-пайыз түріндегіАлынғаннесиеге
шығыстар
түріндегі шығыстар, мүліктіәдістемелік
жоспарының
жалға алғаны үшін және басқаұсынымдары бөлімше
да пайыздық шығыстар
Негізгі
көрсеткіштері
Жиынтық
табыспен
қызметтен
кезендік
түскен
емескәсіпорынға тиісті активтерді
қызметтен
түскен
қолдануға
табыстүрінде,
бергендігі
роялты,
бағалы
пайыз
дивидент,
бойынша
табыс
немесе
зиянның
қалдық нәтижесі. Бас
бағалау және т.б. негізінде
шоттар жоспарының 7
түскен табыстар
және
Салық
Негізгі және негізгі
көрсеткіштері
Табыс немесе зиянның
салынғанға
қызметтен түскен табыс зиян
дейіңгі
қағаздарды
Негізгі емес қызмет
қайта
зиян
айырмашылықтары
табыс
зиян
Негізгі
шығыс
емес
бөлімдер
қалдық нәтижесі
әдеттегісоммасы
қызмет
табыстары
Табыс
салығыСалық заңдылықтарына сәйкес
бойынша
және
шығындар
көрсету
бухгалтерлік
тәртібі
мен
жоспарының
заңды
бөлімшесі
салығы
Салық
салынғаннан
дейінгі
әдеттегі
салынғанға
табыс
табыс
қызмет
бойынша
табыстары зиян
шығындардың
10. Төтенше
жағдайлар
көрсеткіштері
Салық
кейінгі
шоттар
есепке
тұлғаларға есептелетін табыс
Бас
және
салығы
Төтенше жағдайлар бойынша
айырмашылығы
Бас
шоттар
сақтандыруменқмтамассыз
жоспарының
табысы зиян
етілмеген
табыс
зиян
бөлімшесі шоттары
нәтижелері, өрт, су тасқыны,
жер сілкінісі және т.б.
11. Таза табыс зиян Салық салынғаннан кейінгі
Салық
салынғаннан
жағдай
кейінгі
жай
табыстарын қоса есептегендегі
табысы
зиян
таза табыс
төтенше
және
төтенше
қызмет
және
жағдай
шығындарының
сомасы
немесе
айырымы
Есепті кезеңдегі таза табыс немесе залал әрқайсысы қаржы –
шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте ашып көрсетілуге тиіс
мынадай бөлімдерге сүйене отырып айқындалады:
а) әдеттегі қызметтен алынған табыс немесе келген залал;
ә) төтенше жағдайлардан алынған табыс немесе келген залал.
Әрбір тоқтатылған операция бойынша:
а) тоқтатылған операция мәнісі;
ә) қаржы есептемесін әзірлеу мақсатында құрамына операция енгізілген
салалық құрылымдар мен жағрапиялық аудандар;
б) есепке алу мақстында операцияның нақты тоқтатылу уақыты;
в) тоқтатылған операциядан алынған табыс немесе келген залалды
өлшеу үшін қолданылатын есеп жүргізу саясаты;
г) өткізілген өнімнен жұмыстардан, қызметтерден алынған табыс,
есепті кезеңде құрылымдық бөлімшенің әдеттегі қызметінен алынған табыс
немесе залал, осының алдыңдағы әрбір есепті кезеңдегі тиісті сомалармен
бірге ашып көрсетілуі қажет.
Есептік бақылаулардағы өзгеріс нәтижесі:
- егер өзгеріс тек осы кезеңге әсер етсе, есепті кезеңде;
- өзгеріс болған есепті кезеңде және егер өзгеріс оларға да әсер ететін
болса келесі есепті кезендерде алынған таза табысты немесе келген залалды
айқындау кезінде есепке қосылады.
Бұрыңғы кезеңдердің қаржы есептерін жасау кезінде жіберілген
қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңнің табысына немесе залалына
еңгізіледі.
Бұрыңғы кезеңдерге қатысты қателіктерді түзету сомасы: бөлінбеген
табыстың бастапқы сальдосын өзгерту арқылы есепте көрсетіледі. Есепті ң
кезеңнің табысын немесе залалын айқындау кезінде қосылады.
Бөлінбеген табыстың юастапқы сальдосын өзгерту арқылы қателіктерді
түзету кезінде мыналарды ашып көрсету қажет:
а) елеулі қателіктің сипатын;
б) есепті кезеңдегі және осыдан бұрыңғы есеп берілген әрбір кезең үшін
түзету сомасын;
в)
салыстырмалы
мәліметтерге
енгізілген
кезеңдерден
бұрыңғы
кезеңдерге қатысты түзету сомасын;
г) қайта саналған салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта
санаудың мүмкін болмау себептерін ашып көрсету.
Осыдан бұрыңғы кезеңдердің елеулі қателіктерін есепті кезеңнің
нәтижелеріне қосу арқылы түзету кезінде салыстырмалы мәлімет осыдан
бұрыңғы кезеңнің қаржы есептерінде ол қалай көрсетілсе, сол күйінде
көрсетіледі. Алайда, елеулі қателік ол жол берілген кезеңде қалай түзетілуі
керек болса, дәл солай түзетіліп, есепті кезеңнің және кез – келген осыдан
бұрыңғы кезеңнің таза табысын немесе залалық көрсету үшін қосымша
ақпарат жекелеген кестелер түрін де берілуі мүмкін. Бұл кезде ұйым:
а елеулі қателіктің сипаты;
б есепті кезеңнің таза табысына немесе залалына қосылған түзету
сомасын;
в қосымша мәліметтер тапсырылған әрбір кезеңдерге енгізілген түзету
сомасы мен қосымша мәліметтерге енгізілген кезеңдердің алдынға кезеңдерге
қатысты түзету сомасын ашып көрсету керек. Қосымша мәліметтердің
ашылымы мүмкін болмайтын жағдайда, бұл оқиға ашып көрсетілуге тиіс.
Есеп жүргізу саясатын Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке
алу жөніндегі ұлттық комиссиясының талап етуі бойынша немес м ұндай
өзгеріс қаржы есептерінде барынша сенімді ақпараттар беруге жағдай
жасайтын болса, өзгертуге болады.
Есеп жүргізу саясатындағы өзгерістердің нәтижесінде пайда болатын
түзетулер сомасы; есепте бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту
жолымен көрсетіледі немесе есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын
айқындау кезінде есепке алынады.
Заңды тұлға өзгерістер еңгізсе, тьүсініктеме жазбахатта мынадай
ақпаратты:
-
өзгеріс себептерін;
-
есепті
кезеңдегі
және
есептеме
тапсырылған
әрбір
алдыңғы
кезеңдеріне енгізілген түзету сомасы;
-
есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын анықтау кезінде есепке
алынған түзету сомасы;
-
салыстырмалы мәліметтерге енгізілген есепті кезеңдердің алдындағы
кезеңдердегі түзету сомасына;
-
қосымша мәліметтер берілген әрбір есепті кезеңге енгізілген түзету
сомасын және қаржы есептемеміне енгізілген кезеңдердің алдындағы
кезеңдермен байланысты түзету сомасын ашып көрсету қажет;
-
қайта есептелген салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта
есептуудің қадет еместігінің себептерін ашып көрсетк керек.
Салық салынатын табысты анықтау жүйесі және бухгалтерлік табысты
анықтаудың ерекшеліктері бар.
Салық салынатын табыс
Бухгалтерлік табыс
Табысты анықтау әдістерін шығаратын,Табысты
анықтау
салық заңдылықтарына сәйкес табыстықарастыратын
қалыптастыру.
Мемлекеттің
есеп
әдістерін
саясаты
салыққағидаттарымен және бухгелтерлік
стандарттарға
саясатымен реттеледі.
сәйкес
табысты
қалыптастыру орындаады.
Есептеу бухгултерлік құжаттар негізіндеЕсептеу
арнайы
арнайы
регистрлердіқолданбайрегистрлерінде
бас
есептеу
кітап,
баланс
және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1-бөлім. ЖШС Игілік – Фининвест - тің экномикалық ұйымдастыру
сипаттамасы
1.1. Қаржы нәтижелерінің теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2.
ЖШС
Игілік
–
Фининвест
фирмасының
экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2-бөлім. Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
2.1.
Негізгі
қызметтен
түскен
табыс
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2.
қызмет
Негізгі
шығындар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3.
Жиынтық
табыс
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.4. Қаржы есептерін әзірлеп, тапсыруға арналған тұжырымдамалық
негіздеме ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3-бөлім. Қаржы нәтижелерін талдау
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... 60
3.2. Қаржы нәтижелерінің есебін және олардың қолданылуын тексеру ... ... .68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе
Қазіргі
нарықтық
субъектілерінде
жағдайда
маңызды
орын
шаруашылық
бухгалтерлік
есеп
алады.
бухгалтерлік
Ол
есеп
стандарттарындағы жалпы қағидаттар мен ережелер негізінде, субъектілердің
қаржы – шаруашылық қызметінің бхгалтерлік есебі шоттарының бас
жоспары, Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп туралы, Салы қ
және басқа да бюджетке міндетті төлемдер заңына сәйкес, сонымен бірге
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша білікті органдарды ң
басылымдарындағы нұсқаулар, ережелер және рекомендациялар бойынша
құралады. Республикамыздғы бухгалтерлік есеп жүйесі максималды түрде
халықаралық бухгалтерлік стандартқа жақын қарастырлған.
Есеп жүргізу мәліметтері шаруашылық субъектілерінің оперативтік
тікелей басшылық жұмысы және олардың құрылымдық бөлімдері үшін
қоданылады,
мемлекеттік
қаржылық
есеп
беруді
құрастыру
үшін,
экономикалық болжамды және ағымдағы жоспарды, қорыта келе, еліміздің
экономикасын дамыту заңдылықтарын оқып білу және зерттеу қажет.
Қазіргі заман шартында шаруашылықпен айналысатын шаруашылық
субъектілерін заманға сай, толық және дұрыс экономикалық механизммен
басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты қойылған есеп ж үйесін
беретін
экономикалық
қызметтегі
жұмысшылар:
біріншіден
–
бухгалтериядағы қызметші, барлық есеп және есеп беру жүйесін жа қсы білу
қажет, жеңілдетіп және арзандату
бухгалтерлік және салық есебін
ұйымдастыратын, субъектінің қызметін анықтайтын ереже, нұсқау және
басқа да нормативтік актілерді қатаң түрде сақтау қажет.
Кәсіпорын иелері және еңбек ұжымдары экономиканың барлық
салаларында шикізатпен материалдарды ұқыпты және анықталған мөлшерде
жұмсауды ойлайды. Бәсекелестік өнімдердің өндірісін ұлғайту, оның сапасын
жоғарлату, өзіндік бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын
ұқыпсыздық, заңсыз, анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша
қаражаттарын және басқа да кәсіпорынның ресурстарын шығынға шығару ға,
ұрлауға қарсы тұратын бухгалтерлік есептің маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының бюджетін, зейнетақы, жол және басқа
қорларды қалыптастыру үшін табыс салығын тағы басқа салықтар мен
жинақтау, қаржы бөлудің мөлшерін дұрыс анықтауда бухгалтерлік есепті ң
атқаратын
қызметы
зор.
Бұл
төлемдердің
мөлшерін
шаруашылық
субъектілері мемлекет бекіткен, нормативтер арқылы анықтап, бухгалтерлік
және салық есебінің мәліметтері бойынша өздері қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлік есеп жүйесі кәсіпорынның
кең түрде ашылуына мүмкіндік береді, сонымен бірге барлық экономиканың
жалпы көтерілуіне себебін тигізеді.
Ал, шаруашылық субъектілерінің қызметін зерттеуде қаржы нәтижелері
есебі және талдауы өте маңызды рөл атқарады. Себебі, ол қолдаушыларды ң
өз қызметіне шешім қабылдауы үшін үлкен көмегін тигізеді.
Қорыты келе, бұл дипломдық жұмыстың мақсаты ЖШС Игілік –
Фининвест фирмасының қаржы нәтижелерінің есебі мен талдауын танып
білу және алдағы кезеңдегі жағдайын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезінде Қазақстан Республиканың Үкімет
үйінің қаулылары және заң актілері білімді экономистердің теориялық және
тәжірибелік
бағыттары,
жұмыстары
қолданылады.
Бұл
жұмыста
статистикалық экономика математикалық және жеке ауқымды зерттеу
әдістерін қолдана отырып ЖШС Игілік – Фининвест фирмасының
қаржылық есеп беру мәліметтеріне талдау жасалған.
Бірінші бөлімде қаржылық нәтижелер есебін ұйымдастыру, оның ішінде
– негізгі қызметтен түскен табыс есебі, негізгі қызмет шығындары есебі
жиынтық табыс есептері және қаржы есептерін әзірлеп, табыс есептері
тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемелер қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде қаржы нәтижелеріне талдау
жүргізіледі. Ол қаржылардың келіп түсуінен және жұмсалуынан орындалады.
Мұнда
қаржы
көрсеткіштерінің
деңгейін
және
өсіңкілігін
талдау,
рентабельділік көрсеткштерін кестелер түрінде талдау жасал ған. Сонымен
бірге тапсырыс берушілер өздерінің шешімдерін қабылдауына, бухгалтерлік
есеп пен қаржы отчеттарын одан әрі жақсартуға әсерін тигізетін аудиттің
маңыздылығы қарастырылған.
1-бөлім.
ЖШС
Игілік
–
Фининвест
-
тің
экномикалы қ
ұйымдастыру сипаттамасы
Қаржы нәтижелерінің теориялық сипаттамасы
1.1.
Нарықтық экономика шарты бойынша кәсіпорынның экономикалық
мақсаты табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы нақты
және салыстырмалы көрсеткіштері арқылы сипатталады. Нақты табыс
көрсеткіші – бұл табыспен пайданың жиынтығы. Шет елдерде табыс
ұғымы келесі мағынада анықталады: Табыс – бұл экономикалық пайданы ң
өсуі есеп беру мерзіміндегі активтердің ұлғаюы немесе акционерлердің
жарналарын қоспағанда пассивтердің азаюынан капиталдың өсуі.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп туралы заңдық күші
бар жарғысында бұл түсінікке өте қысқаша анықтама берілген: Табыстар –
бұл есеп беру кезеңіндегі активтердің өсуі немесе міндеттердің кемуі. Ереже
бойынша сәйкесінше шығын шығармай, тілеген табысын алу мүмкін емес.
Ал, табыс болмаған жағдайда, кәсіпорынның дамуы және әлеуметтік
сұрақтарды сәтті шешуі мүмкін емес.
Табыс көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржы нәтижелерінің нақты
көрсеткіштерінен тұрады. Оған мыналар жатады:
дайын өнімді жұмысты, қызметті сатудан алынатын табыс;
жалпы табыс;
негізгі қызметтің табысы;
негізгі емес қызметтен алынатын табыс;
салық салынғанға дейінгі табыс;
салық салынғаннан кейінгі жай қызметтен түскен табыс;
төтенше жағдайлардан болатын табыстар;
кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып танылатын
таза табыс.
Табыс жалпы алғанда тірі және затқа айналған еңбек шығындарының
өнімділігін, шаруашылықтың нәтижелерін көрсетеді. Кейбір экономистер
оны экономикалық тиімділік көрсеткішіне басқа экономистер кәсіпорын
жұмысы тиімділігіне жатқызады. Біздің көзқарасымыз бойынша бірінші
айтылған сөздер дұрыс.
Қазіргі нарықтық заманға сай табыстың маңызы өте зор. Табыс: не
өндіреміз, кімге және қалай өндіреміз деген үш түбірлі бір бірімен тығыз
байланысты мәселелерді шешуді анықтайды.
Табыс, нарықтық экономикада өндірістік және әлеуметтік дамуының
негізгі көзі болғандықтан, кез келген кәсіпорын қызметінің мақсаты табыс
табу болып табылады. Табыстың көлемі кәсіпорынның шаруашылық
қызметінің сәтті болуына, өз өзін қаржыландыруына әсерін тигізуде. Әр
кәсіпорын ағымдағы және қаржылық шығындарын өздерінің меншікті
көздері арқылы жабады. Уақытша жетіспеушілік кезінде қысқа мерзімдік
банк қарызы және коммерциялық несие бойынша қамтамассыз етеді.
Осы табыс бойынша кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер басқа да
кәсіпорындар мен ұйымдар алдындағы міндеттері орындалады. Сондықтан
табыс, өндірістік және қаржы қызметіне баға берудің маңызды көрсеткіші
болып есептеледі.
Нарықтық экономикада табыстың қызметі оның атқаратын функциялары
арқылы анықталады. Біздің ойымыз бойынша, ол екі функцияны орындайды:
мемлекеттік бюджет кіріс көздерін бірлестіктер мен кәсіпорындардың
өндірістік және әлеуметтік даму көздері функцияларын.
Табыс өзінің функцияларын тиімді орындау үшін, келесі негізгі
шарттардың орындалуы қажет.
Өнімнің бағасы еңбек шығындарына сәйкес болуын, сонымен бірге еңбек
өнімділігінің жоғарылауын және өзіндік құнының төмендеуін ескеру қажет.
Бұйымдардың есептелген жүйесі және өнімнің өзіндік құнын анықтау
ғылыми негізделген болуы керек.
Табысты бөлу механизмі белсенді орынды алуы тиіс және өндірістің
дамуын, тиімділігінің жоғарылауына ынталандырушы фактор қызметін
атқарады.
Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржылық рычагтар
жүйесінде ғана мүмкін амортизациялық аударым жарнасы, қаржылық
жазалау шаралары, салық салу акциздер, жол ақысы, дивиденттер, өсім ақы,
салымдар, пай жарнасы, қаржы салымдары, несие түрлері, валюта ж әне
бағалы қағаздардың құндылығы, тағы басқа.
Нақты табыс көлемі кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінің
тімділігі емес, экономикалық тиімділік көрсеткішіне жатады. Бес ж үз мы ң
теңгелік табыс қызмет масштабының және кәсіпорынның салған қаржы
мөлшерінің табысы болуы мүмкін. Осыған орай салыстырмалы сомасы
бірдей болмайды. Сол себептен, алынатын табысты нақты бағалау үшін
салыстырмалы табыс көрсеткішін қолданады, оған әр түрлі пайдалылы қ
көрсеткіштер
тиімділігін
қатысты.
Табыс
деңгейін
және
сипаттайтын кәсіпорынның табыс
кәсіпорын
қызметінің
көрсеткішінің дамуына
шаруашылық субъектісі сияқты мемлекет те көңіл бөледі. Сондықтан әр
кәсіпорында нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштеріне жүйелік
талдау жүргізу өте қажет.
Табыс көрсеткіштерін талдау міндеттеріне:
нақты табыс көрсеткіштерін жоспар бойынша орындау бағасы;
таза табыстың пайда болуының құрамдық элементтерін оқып – білу;
табысқа әсер ететін сандық өлшем факторлары;
табысты бөлу үшін бағыттарды пропорцияларды, даму бағытын оқып
білу;
табыстың өсуінен резервтердің пайда болуы;
кәсіпорынның келешекте дамуы үшін табысты тиімді пайдалану
негізінде сипаттама жасау;
табыстылықтың әр түрлі коэффициенттерін және оған әсер ететін
факторларды зерттеу.
Ш. Иманғожин өз еңбегінде өндірістік қызмет нәтижелерін талдау
кезінде келесі пайда көрсеткіштерінің қолданылатындығын айтады:
- баланстық пайда, яғни тауарларды сатудағы нәтижелер ғана емес,
сонымен бірге оның көлемін нақты және салыстырмалы көрсеткіштер.
Қайта өңдеу өнеркәсіптік өнімдерді сатқандағы нәтижелер, қосалқы
өндіріс және жұмысты орындау, өндірістік қызмет көрсету, шетелдерге
шығару операцияларындағы табыстар мен шығындар. Басқа сөзбен
айтқанда, кәсіпорынның баланстық пайдасы – есеп беру мерзіміндегі әр
түрлі шаруашылық қызметтерінің табыстар мен шығындар қалдығынан
құралады.
- тауарларды сатудан түскен пайда, талдау жасалатын субъектінің есеп
беру мерзіміндегі пайданың бастапқы мерзімі мен немесе басқа
шаруашылық субъектінің сол мерзіміндегі өзгерістерін салыстыру
арқылы жеке факторлардың қызметін анықтау осы талдаудың маңызы
болып табылады.
Кәсіпорынның қаржы нәтижесінің сипаттамасына пайда жиынтығының
көрсеткіштерімен шектеліп қана қоюға болмайды, себебі нақты пайда
көлемімен
–
қандай
шаруашылықта,
қай
салада
қорлар
тиімді
қолданылатындығын түсіну қиынға соғады. Пайда көлемінің өсуі, ақшаның
құнсыздануына әкеліп соғатын өнімнің өзіндік құнының өсуі себебінен
болуы мүмкін. Мұндай жағдайда ең сенімді өндірістің тиімділік к өрсеткіші –
пайдалылық рентабельдік болып табылады, ол, баланстық пайданың
өткізілген өнімнің толық өзіндік құнына қатынасын білдіреді.
Г. В. Савицкая келесі пайда көрсеткіштерін атайды:
1. Баланстық пайда ол қаржылық нәтижелерде, жұмыс пен қызмет, басқа
да
өткізулер,
өткізуден
тыс
операциялар
бойынша
табыстар
мен
шығындардан тұрады.
Жұмыс, қызметтің қаржы нәтижелері:
а өнімді сатудың көлемі, дайын өнімнің ауыспалы қалдықтарынан,
дайын өнімді шығару, төленбей тиелген өнімнің өзгерістерінен тұрады;
ә тауар өнімдерінің құрылымы;
б тауар өнімінің сапасымен, өнімдерді өткізу нарығы, сату нарығы мен
құнсыздану процесіндегі бағаның өзгеруінен құралатын сату бағасы;
г өнімнің өзіндік құны.
Басқа өткізуден түскен пайда үш факторға бөлінеді:
-
ТМҚұндылықтарын сатудан пайда;
-
қосалқы шаруашылық өнімін сатудан түскен пайда;
-
негізгі қорларды және материалдық емес активтерді өткізуден пайда.
Өткізуден тыс қаржы нәтижелері біріккен кәсіпорындарда, үлестік
қатыстар пайдасынан құралады:
-
негізгі құралдарды және жерді жалға беруден пайда;
-
алынған және төленетін өсім айыбы мен жазалар;
-
дебиторлық берешектерді есептеп шығарғардағы шығындар;
-
табиғи апаттан шығындар;
-
акция, облигация, депозиттерден табыстар;
-
валюталық операциялар бойынша табыстар мен шығындар.
Салық салынатын пайда баланстық пайда мен мүлікке салынатын салы қ
сомасы пайда. Табыс салығы ұсталатын құнды қағаз және бірлескен
кәсіпорынның
үштік
қатысы
бойынша
пайдалар,
тек
пайдалылық
дәрежесінен жоғары алынған, бюджетке толық шығын, есептегенде пайдаға
салынатын салыққа жеңілдікті есептеуде қаралатын.
Таза пайда – бұл барлық салықтардан, экономикалық жазалау
шараларынан
және
қайырымдылық
қорларына
аударымдардан
кейін
кәсіпорын басшылығында қалатын пайда.
Талдау процесі кезінде баланстық пайда құрамын, құрылымын, өзгеруін
және есеп беру жылындағы жоспардың орындалуын оқып – білу қажет.
Пайда өсіңкілігін зерттегенде соманың өзгеруіне құнсыздану факторының
әсерін ескеру қажет. Ал, бұл үшін, түсімді баға дамуының орташа өлшемдік
индексінен сала бойынша кәсіпорынның орташа өніміне түзетеді, ал,
өнімдерді өткізу бойынша болған шығындар талдау жасалатын мерзімдегі
тұтыну ресурстарының бағасының жоғарылауы нәтижесіндегі олардың
артуынан азайтылады. Табыс сомасының өсу қоры әр тауар өнімінің түріне
байланысты анықталады. Оның негізгі көздері болып өткізу көлемінің
ұлғаюы, өзіндік құнының төмендеуі және тауар өнімінің сапасының
жоғарылауына байланысты бағасының өсуі, ең тиімді өткізу нарығын
іздестіру, ең қолайлы мерзімдерде өткізу.
Е. В. Негашев өз еңбегінде белгіленген уақыт мерзіміндегі кәсіпорын
қызметінің қаржы нәтижесі бір – бірімен байланысты нақты көрсеткіштер
жүйесімен сипатталады. Оларға: түсім жалпы табыс өнім өткізуден ж ұмыс,
қызмет, нәтиже табыс немесе шығын басқа да өткізулерден, өткізуден тыс
операциялардан табыстар мен шығындар қалдығы, баланстық пайда немесе
зиян, салық салынатын пайда, таза пайда кәсіпорын басшылығында қалатын.
Ш. Т. Балабановтың еңбегінде шаруашылық субъектісінің қаржылық
нәтижесіне келесі міндеттер көрсетілген:
* пайдалылық пен қаржылық тұрақтылықты көрсету;
* қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділігін зерттеу;
* шаруашылық субъектінің ережесін жағдайын және оның қаржы
тұрақтылығы мен бәсекелестігінің сандық өлшемін қаржы нарығында
белгілеу;
*
жоспарлы
қаржы
мероприятиясының
орындалу
деңгейіне,
бағдарламаларға, қаржы көрсеткіштер жоспарына баға беру;
*
пайда
болған
жетіспеушіліктер
мен
қаржы
ресурстарының
қайтарымдылығының жоғарылауын жоюға жасалған өлшемдік баға.
Шаруашылықтың қаржы жағдайын талдау мыналардан тұрады:
табыстылықты талдау;
қаржы тұрақтылығын талдау;
несие өтеу қабілеттілігін талдау;
капиталды қолдануын зерттеу;
өзін -өзі қаржыландыру деңгейін зерттеу;
валюталық өз шығынын өзі өтеу мен өзін - өзі қаржыландыратын
талдау.
Ол қаржы нәтижелерін талдауды жүзеге асыратын келесі негізгі
амалдарды
бөледі:
салыстыру,
жиынтық
және
топтастыру.
Кейбір
жағдайларда экономика – математикалық модельдеу әдісі қолданылуы
мүмкін кері және корреляциялық талдау. Сонымен бірге шаруашылық
субъектінің табыстылығы нақты және салыстырмалы көрсеткіштермен
сипатталады. Нақты табыстылық көрсеткіші – бұл табыстар жиынтығы.
Салыстырмалы көрсеткіш – табыстылықтың деңгейі.
Талдау процесінде таза табыс көлемінің өзгеру динамикасы, пайдалылы қ
деңгейі және оған әсер ететін факторлар зерттеледі. Таза табысқа әсер ететін
негізгі факторлар болып, өнімді өткізуден түсім көлемі, өзіндік құнының
деңгейі, пайдалылық деңгейі, өткізуден тыс операциялар табысы, олар
бойынша шығындар табыс салығы мен басқа да салы қтар к өлемі жиынты қ
табыстан төленетін кәсіпорын табыстылығын талдау өткен кезеңмен
жоспарды салыстырумен жүргізіледі.
Талдау бір жылға жүргізіледі 4. Шаруашылық субъектіде жоспарлы
көрсеткіштері өз еркімен ішкі пайдалануларына жасалады 4.
А. П. Шеремет былай белгілейді: қаржылық талдаудың мақсаты - өткен
қызметтеріне, нақты кезеңдегі жағдайына және келешектегі кәсіпорын
жағдайын бағалау. Бірінші кезеңде талдау жасаудың бағытын анықтау қажет,
яғни,
кәсіпорынның
өткен
көрсеткіштері
мен
мерзімдегі
орташа
көрсеткіштерімен салыстыру керек пе, жоқ па?
Осының бәрі талдаудың өз әдістерін, көптеген ақпараттар жинағын
қажет етеді. Екінші кезеңде құнсызданудың, табыстың сапалары бағаланады,
сонымен бірге есептеу тәсілдері мен басқа да қаржылық нәтижелерді
қалыптастыруға әсер етуін бағалау. Өнімдерді өткізуден түсетін табыс
мөлшері үмітсіз қарыздарды есептен шығару әдістеріне тәуелді, тауарлы
материалды құндылықтардың қабылданған бағалары тозуға қосымша төлем
әдісі. Үшінші кезеңде негізі әдістерді қолдана отырып талдау жасалады:
көлденең – баланстың әр позициясын өткен кезеңімен салыстыру немесе
басқа есеп беру формасын алдағы кезеңмен салыстыру:
тік – жалпы қаржы көрсеткіштер құрылымын әр позициялардың
нәтижелерге әсерін анықтау;
трендалық – тренданы анықтау. Әр есептеме позициясын өткен кезе ңдегі
бірқатар есептеме беру мен салыстыру.
Тренда
бойынша
келешектегі
мүмкін
мағыналы
көрсеткіштер
негізделеді, содан, бағдарлы талдау жүреді.
Пайда және кірістің молдығы өндірістің маңызды тиімділік көрсеткіші
болып табылады. Пайда – бұл, біріншіден, кәсіпорын қорыны ң негізгі к өзі,
екіншіден мемлекеттік және жергілікті бюджет табыстарының көзі.
Табыс деңгейі мен кәсіпорын рентабельділігі өндірісті қарқындандыру
және
қызметтің
маркетингтік
көрсеткіштері
болады.
Табыстылықты
тереңірек талдау үшін әсер етуші факторларды мақсатқа сай топтастыру
керек.
Сыртқы факторлар тобына:
-
табиғи жағдайлар көліктік және басқа да факторлар, яғни, бір
кәсіпорында қосымша шығындар шығаратын, екіншіден қосымша
пайда әкелетін;
-
өзгерістер, кәсіпорын жоспарында қаралмаған өнімнің көтерме
бағасы, қолданылатын шикізат, материал, жанармай, жартылай
фабрикаттар, қызметтер мен тапсырмаларға белгіленген бағалар,
сауда жеңілдігі, амортизацялық аударым жарнасының мөлшері, еңбек
ақы мөлшері және оған қосымша төлем;
-
тағы басқа жинақтардың мөлшері кәсіпорын төлейтін салық;
-
кәсіпорынға
әсер
ететін
шаруашылық
сұрақтары
бойынша
жабдықтаушылармен, жабдықтау - өткізу, жоғарғы шаруашылық,
қаржылық, банктік және басқа мемлекеттік тәртәп органдары мен
бұзушылық.
Ішкі фактороар топрары: а) негізгі факторлар, 1 еңбек нәтижелерін
анықтайтын және мемлекеттік тәртіпті бұзумен байланысты факторлар 28.
А. П. Шеремет пен Р. С. Сейфуллин айтқанындай:
Кәсіпорынның
әр
түрлі
өндірістік,
тұрмыстық
және
қаржылық
қызметтері соңғы ақшалай бағасын қаржы нәтижелер көрсеткіші жүйесінде
алады.
Оған
кіретіндер
өнімді
өткізуден
табыс
зиян;
басқа
да
өткізулерден жұмыс, қызмет пайда зиян; өткізуден тыс операциялардан
табыс, шығын; баланстық пайда салық салынатын табыс, таза табыс ж әне
тағы басқалары.
Қаржы нәтижелері көрсеткіші кәсіпорын шаруашылығының нақты
тиімділігін сипаттайды. Табыс бойынша авансыланған қаржыны қайтарым
деңгейі кәсіпорынға салынған активтердің табыстылығы анықталады. Табыс
көрсеткіштерін есептеудің бастапқы кезеңі, өнімді өткізу айналымы болып
табылады. Өнімді сатудан жұмыс, қызмет түскен қаржы кәсіпорынның
өндірістік
ісінің
аяқталғанын
авансыланған
қаржының
қайтарылуын
сипаттайды. Сату көлеміндегі өзгеріс қаржы нәтижелеріне маңызды әсер
тигізеді 29.
Сонымен, қаржы нәтижелерін талдаудың негізгі міндеттері болып: табыс
көрсеткіштерінің
өзгеріс
бағасы,
олардың
нақты
мөлшерінің
ұйымдастырылуы мен бөлінуі; табысқа әсер ететін әр түрлі факторлардың
өлшемі табылады.
Кәсіпорын қызметінің қаржы нәтижелерін экономикалық талдаудың
теориялық базасы болып, барлық кәсіпорындарға қабылданған шаруашылық
механизмнің бірыңғай үлгісі табылады.
1.2. ЖШС Игілік – Фининвест фирмасының экономикалық
сипаттамасы
Игілік
–
Фининвест
өндірістік
-
коммерциялық
фирмасы
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 1999 жылы қыркүйек айында, Алматы
қаласында құрылған.
Фирма Қазақстан Республикасы заңдарына белгіленген шаруашылық
қызметін, жүргізу шарттарын қадағалай отырып, жарғы мен құрылтайшылар
келісім – шарты, ары қарай Құрылтай құжаттары, негізінде құрылған ж әне
соны басшылыққа ала отырып қызмет көрсетті. Фирма өз аты жазылған
дөңгелек мөр бұрыштама белгімен басқа да заңмен белгіленген міндетті
мәліметтерге ие.
ЖШС Игілік – Фининвест фирмасының мақсаты табыс табу.
Фирма қызметінің арқауы:
-
полиграфиялық қызмет көрсету.
Фирма заңды тұлға құқығына ие, яғни, ол оқшауланған мүлікке және
мүліктік емес жеке құқықтарға ие бола алады, азаматтық қатынастарға
түсуге, міндеттерге ие болуға, сот не төрелік орындар немесе аралы қ
соттарда талапкер не жауапкер болуға құқылы.
Фирма мүліктері ақшалай қаржылар және басқа да мүліктерді еңгізу
жолдарымен құрылып, оның меншігі болып есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметін жүргізу үшін құралған
жарғылық қордың мөлшері 1257,3 мың теңге миллион екі жүз елу жеті мың
үш жүз теңге.
Фирма табыстары материалдық шығыстарды жабуға, салықтарды
қызметкерлердің еңбекақыларын төлеуге басқа да міндетті төлемдерге
жұмсалады.
Таза табыс қатысушылар арасында олардың жарғылық қордағы
үлестеріне пропорционал мөлшерде бөлінеді.
Фирма
мөлшері
жарғылық
қордың
процентіне
тең
резерв
сақтандыруқоры құралады. Резерв қоры жыл сайын таза табысты ң 5
проценті жарияланған. Сомаға жеткенге дейін жіберіп отыру нтижесінде
құралады. Мүмкін болатын шығындарды жабуға резерв қорекжетпесе,
шығындарды жабу көздерін фирманың жоғарғы басқару органы анықтайды.
Фирманың басқару органдары – құрылтайшылардың жалпы жиналысы,
Президент болып табылады. Құрылтайшылардың жиналысы ең кемінде
жылына екі рет жиналады. Кезектен тыс жалпы жиналыс қажет бол ғанда
Президент немесе жалпы жиналыс шақыруды фирма мүддесі талап еткенде
шақырады.
Президент
фирманың
құрылтайшылардың
жалпы
атқарушы
органы
жиналысы
болып
алдында
табылады.
есепті
ж әне
Ол
оны ң
шешімдерін орындалуын қадағалайды.
Еңбек ұжымының мүшелері болып, фирмамен жасаған еңбек келісім –
шарттары немесе фирманың және қызметкерлердің арасындағы еңбек
қатынастарының басқа да формасы негізіндереттелетін түрде өзінің дербес
еңбегімен фирманың қызметіне араласатын тұлғалар есептеледі.
Фирма өзінің қаржылық – шаруашылық қызметін кемінде жылына бір
рет тексеруі керек, ал кезектен тыс тексеру жұмыстары кез – келген
құрылтайшының талабымен жүргізілуі мүмкін. Оперативті, бухгалтерлік
және жалпы есеп беру, бухгалтерлік және статистикалы қ есеп пен жалпы
есеп беру мәселелерін реттейтін нормативті құжаттарды басшылыққа ала
отырып ұлттық валюта түрінде жүргізіледі.
Фирманың коммерциялық құпиясы ретінде, мемлекеттік құпия болып
табылмайтын, өндіріспен, технологиялық ақпараттар мен басқару, қаржылар
және басқалармен байланысты, тарап кетсе фирманың коммерциялық
құпиясы болып табылатын ақпараттар түрі мен құрамы, оларды қорғау
тәртібін Президент ұсынысы мен Құрылтайшылар жиналысы бекітеді.
Құпияны бұзғандар үшін жауапкершілік зағ актілерімен және келісімдер мен
анықталады.
Фирманың қызметі:
а құрылтайшылар жиналысының шешімі бойынша;
ә тоқтатуға өкілетті мемлекеттік органның шешімі бойынша;
б құрылтай құжаттарында қарастырылған басқа да негіздер бойынша
тоқтатылады. Сонымен қоса фирма қызметін қайта құрғанда бірігу, қосылу,
бөліну, түрлену немесе жойылғанда тоқтатады.
Қаржылық есеп берудің маңызды элементі болып табылатын активтерді
талдау кезінде олардың нақты қолдағы болуы, құрамы, құрылымы және
оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің ұлғаюы, кәсіпорынның
алдағы кезеңде дамуын сипаттайды.
Берілген баланс бойынша активтердің құрамы және орналасуын талдау
үшін аналитикалық кесте құрастырылды. 1.1. кестеге қарап отырып валюта
балансының алдыңғы жылмен салыстырғанда 2053,1 мың теңгеден 5792,7
мың теңгеге дейін, яғни, 3739,6 мың теңгеге көбейгені көрініп тұр немесе 1,82
процент. Бұл кәсіпорын жағдайының жақсы жағын куәландырады. Бірақ,
міндетті түрде бұл активтердің қалай орналасқандығы және есеп беру кезінде
қай нәрсеге көңіл көп бөлінгендігін анықтау қажет, кәсіпорынның өндірістік
шама жағдайын негізгі құралдарын анықтау қажет. Бұл үшін бәрінен бұрын
кәсіпорынның өндіріс шамасының көлемін анықтау қажет. Бұл көрсеткіштің
коэфициенті Кn ≥ 0,5 болуы қажет. Егер, бұл көрсеткіш мәнінен төмен болса,
ұзақ мерзімді қарыздарды тарту жөн. Өндіріс шамасының көлемі жыл басына
1665,5 мың теңге, жыл соңында 5466,7 мың теңге. Яғни, 3801,2 мың теңгеге
өсті. Барлық баланс активтері құнының өндірістік шама үлесі 13,3 пункке
өсті. Сондықтан бұл өндіріс шамасының жақсы деңгейін білдіреді.
Осы көрсеткіштен кейін, баланс валютасының ағымдағы активтер
үлесінің анықтау маңызды. Ол коэффициенттің маңызы жоғары болған сайын
үздіксіз жұмысты қамту мүмкіндігі және кредиторлармен есептесу мүмкіндігі
жоғары болады. Қаржылық көзқараста оның өсуі құрылыстағы қарыздарды
қайтару үлесін сипаттауы, алға жылжуы болып табылады. Мүліктер мобильді
болып келеді.
Кәсіпорын
активтерінің
ісек
қосу
коэффициентінің
жоғарылауы,
кәсіпорын активтерінің барлық құнын анықтайды.
ЖШС Игілік – Фининвест балансы активтерінің құрамы мен
орналасуы
мың теңге
№№ Көрсеткіштер
рр
Жыл басы
Жыл соңы
Өзгерістер
теңге
% теңге
% теңге
%
Барлық активтер құны 2053,1 100 5792,7 100 +3739,6 +1,82
оның ішінде
Ұзақ мерзімді актив,
1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,9 +1,4
олар
Негізгі құралдар қал-
1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,9 +1,4
дық құн боыйнша
МЕА
Ағымдағы активтер,
846,0
41,2 2895,7 50,0 +2049,7 +2,4
оның ішінде
ТМҚ
Дебиторлық қарыздар
Ақша қаражат
Өндірістік шама
458,4
241,1
146,5
1665,6
22,3
11,8
7,1
81,1
2569,7
302,0
24,0
5466,7
44,4
5,2
0,4
94,4
+2111,3
+60,9
-122,5
+3801,2
+4,6
+2,5
-8,3
+2,3
Негізгі құралдар құны, өндірістік запастар, аяқталмаған құрылыс,
аяқталмаған қаржы салымдар, өндіріске жіберер алдындағы құны.
ЖШС Игілік – Фининвестің бұл коэфициенті жыл басында
846,0:2053,1 0,41; ал жыл соңы 2895,7:5792,7 0,50 тең болады.
Келесі активтерді орналастырудың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш
мобильдік және иммобилизацияланған құралдар коэфициенті табылады. Ол
ағымдағы активтердің ұзақ мерзімдегі активтерге қатынасын білдіреді.
ЖШС Игілік – Фининвест фирмасындағы деңгейі жыл басына 0,70
846,0:1207,1 жыл соныңда 2895,7:2897 1,0 құрайды. Мұнда коэффициент
деңгейінің өсуі мобильдік құралдардың өсу қарқынынан артуынан болады.
Осыдан кейін негізгі құралдардың қалдық құн үлес шамасының салмағының
өзгеруіне ерекше көңіл бөлінеді. Негізгі құралдардың нақты құнының
коэффициент мөлшері барлық кәсіпорын мүліктері бойынша, барлық баланс
активтері сомасынан 50 проценттен төмен болмауы қажет.
Кәсіпорын қызметін экономикалық талдау кезінде меншікті капитал
және ұзақ мерзімді міндеттемені зерттеуге көп көңіл бөлінеді 1,2.
Берілген кестеде көріп отырғанымыздай ЖШС Игілік – Фининвест
фирмасының меншікті капиталы: жарғылық капитал, қосымша төленген
капитал, резервтік капитал, бөліндеген пайдадан құралған қосымша т өленген
капитал. Жыл басында болған жоқ, ал жыл соңында 170,0 құрайды. Резервтік
капитал жыл соңында 52,6 276,4-223,8 өсті.
Бөлінбеген пайда 745,6 940,0-194,4 көбейді.
1.2 кесте
Меншік капитал мен міндеттеменің құрамы және орналасуы 2007ж.
мың теңге
№№ Көрсеткіштер
Жыл басы
Жыл соңы
Өзгерістер
рр
теңге
теңге
теңге
%
%
%
1.
Барлық меншікті капитал
1675,5
Жарғылық капитал
1257,3
Қосымша төленген капитал Резервтік капитал
223,8
Бөлінбеген пайда зиян
194,4
Ағымдағы міндеттемелер 377,6
Кредиторлық қарыз
44,0
Салық бойынша қарыз
36,7
Сатып алушымен тапсырыс296,9
81,6
61,2
10,9
9,5
18,4
2,1
1,8
14,5
2643,7
1257,3
170,0
276,4
94,0
3149,0
167,7
209,8
2771,5
45,6
21,7
2,9
4,8
16,2
54,4
2,9
3,6
47,8
+968,2
+170
+52,6
+745,6
+2771,4
+123,7
+173,1
+2474,6
-3,6
-3,9
+0,3
-0,6
+0,7
+4,6
+0,1
+0,2
+3,3
беруші қарыздар
Фириадағы кредиторлық қарыздар жыл басына 44,0 мың және жыл
соңында 167,7 мың теңге құрайды. Яғни, 123,7 мың теңгеге өсті. Осы
міндеттеменің ағымдағы көбеюі себебінен қаржы – экономикалық қызмет
нәтижесіне кері әсерін көрсетеді.
Сонымен бірге Салық бойынша қарыздар 173,1 мың тг 209,8-36,7
көбейді. Жабдықтаушымен және мердігерлермен есептеулер 2474,6 мың тг
2771,5-296,9 өсті.
Баланс активтерін ұйымдастыру көзлерін талдау кезінде, кәсіпорын
мүліктерінің келіп түсуі, сатып алуы, шығару меншікті және заемдық
қарыздық капитал негізінде орындалу мүмкіндігін білу қажет.
Қазіргі нарықтық қатынасқа сай кәсіпорын қызметі және оның дамуы
өзін - өзі қаржыландыру, меншікті капитал негізінде жүзеге асады. Тек
меншікті қаржы ресурстарының жетіспеушілігі кезінде ғана қарыз құжаттары
тартылады.
Ағымдағы
активтерге
қосымша
қажеттілік
туған
жағдайда,
ол
коммерциялық несие банк иесіне және қарыздық қаражат негізінде
жабылады.
Активтерді қалыптастыру көздерін талдау процесінде меншікті және
тартылған заем капиталдардың нақты мөлшері қоыйлады. Есеп беру
кезіндегі олардың өзгеру себептері табылады және сәйкес келетін баға
беріледі.
Бұл жағдайда меншікті капиталға маңызды көңіл бөлінеді, себебі,
меншікті құралдар көзінің қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры.
Қаржылық есеп беруде активтерді қалыптастыру көзінің құрылымын
зерттеу үшін келесі аналитикалық кесте құрастырылады кесте 1.3.
Авансыланған капиталдың құрамы және құрылысы 2007 ж.
Көрсеткіштер
Жыл басы
Жыл соңы
өзгеріс +:-
Авансыланған капитал
теңге
%
2053,1 100
теңге
%
5792,7 100
теңге
%
+3739,6 +1,82
барлығы соның ішінде
1.1 Меншікті капитал
1.2 Заемный капитал
2. Тәуелсіз коэфф.
1675,5 81,6
377,6 18,4
0,8
2643,7 45,6
3149,0 54,4
0,5
+968,2 +0,6
+2771,4 +7,3
-
1.1:1
Қаржыландыру крэфф.
-
4,4
-
0,8
-
-
1,1:1,2
Меншікті және заемный-
0,2
-
1,2
-
-
капиталдың
қатынас
коэфф.
1.2:1.1
Тәуелсіз коэффициенті осы кезең аралығында 0,8 – ден 0,5 немесе 0,3
пенкке азайды. Бұл кәсіпорын қаржы тұрақтылығының төмендігін айтады.
Сондықтан сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігін сипаттайды.
Келесі
қаржыландыру
коэффициенті
маңызды
көрсеткіш
болып
табылады. ЖШС Игілік – Фининвест қаржыландыру коэффициенті жыл
басында 4,4 мың, жыл соңында 0,8 мың теңге немесе 3 пункке т өмендеді. Б ұл
банктер мен қаржы салымшыларға кепілдікті қамтамассыз етеді.
Меншікті және тартылған капиталдардың қатынас коэффициені меншікті
қаражат активтеріне 1 теңгеге шаққанда қанша қаражаттар тартылғандығын
көрсетеді. Фирмада бұл көрсеткіштер: жыл басында 0,2 мың, жыл соны ңда
1,2 мың теңге, яғни 1 пункке өсті.
2-бөлім. Қаржы нәтижелер есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі қызметтен түскен табыс есебі
Субъект қызметінің нәтижесінде алынатын табыстарды есепке алу
тәртібін айқындау үшін, бухгалтерлік есепке алудың 5 – стандарты Табыс
негізделген. Осы стандарт, сондай – ақ табысты тану шарттарын сипаттайды,
оның көлемін бағалауға мүмкіндік береді, қаржы есептемелерінің түсініктеме
жазбахатында табысты танудың маңызды аспектілерін ашып көрсетудің
негізгі сәттерін айқындайды.
Табыс – бұл есепті кезеңде активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелерді ң
азаюы.
Табыс алынған немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады.
Өткізу құны субъектінің және активті сатып алушының немесе
пайдаланушының арасындағы келісіммен айқындалады.
Бірдей
мәмілелер
немесе
мекеме
қызметіндегі
бірдей
оқиғалар
нәтижесінде туындаған табыстар мен шығындар бір мезгілде танылады.
Табыс мынадай шарттар қанағаттандырылған кезде танылады:
а табыс саласы бойынша дұрыс бағаланған жағдайда;
б субъектінің мәмілемен байланысты экономикалық пайдаларды алу
ықтималдылығы болған жағдайда.
Ұқсас тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде табыс алынған
тауарлар мен қызметтердің өткізу құны бойынша танылады және бағаланады.
Егер
алынған
тауарлар
мен
қызметтердің
өткізу
құны
дұрыс
бағаланбайтындай болса, табыс берілген тауарлардың немесе көрсетілген
қызметтердің өткізу құны мөлшерінде танылады.
Тауарлар өткізуден алынған табыс жоғарыда айтылған шарттармен бірге
мына шарттар сақталған кезде:
а субъекті сатып алушыға меншік құқығын бергенде;
б мәмәле бойыша нақты жұмсалған немесе күтіп отырған шығындар
бойынша дұрыс бағаланғанда танылады.
Егер сатушы меншік иесінің құқықтары мен міндеттерін сақтайтын
болса, мәміле өткізілім болып табылмайды және табыс танылмайды.
Стандарт
тауар
–
материалдық
қорларды
өткізуден,
қызметтер
көрсетуден және субъектіге тиесілі әрі процент, роялти мен дивиденттер
әкелетін активтерді пайдалануғаберуден алынатын табыстарды есепке алу
кезінде қолданылады.
Қаржы есептемелерін ұсыну кезінде субъект түсініктеме жазбахатта
мыналарды:
а табысты тану үшін қабылданған есеп жүргізу саясатын, соның ішінде
қызметтер көрсету жөніндегі мәмленің аяқталу кезеңін айқындау тәсілдерін;
ә есепті кезең үшін танылған табыстардың әрбір маңызды түрінің
сомасын, соның ішінде: тауарлар өткізу; қызметтер көрсету: проенттер:
роялти; дивиденттер нәтижесінде туындайтын табыстарды, олардың ішінде
тауарлар немесе қызметтер алмасу нәтижесінде туындайтын табыстардың
әрбір маңызды түріне еңгізілген табыс сомасын ашып көрсетуге тиіс.
Дебиторлық
қарыздар
тауарлар
өткізу
және
қызметтер
көрсету
нәтижесінде туындайтын алуға тиісті шоттар мен вексельдер ретінде
айқындалады. Дебиторлық қарыз сондай – ақ жол төлемдерін, проценттерді
және есепті кезең үшін есептелген, алынатын басқа да сомаларды қамтиды.
Субъект күдікті қарыздардың сомасын шығын ретінде бағалайды және
таниды.
Субъект күдікті қарыздар бойынша резерв шегеріп тасталған дебиторлық
қарыздарды және оны айқындау тәсілдерін ашып көрсетуге тиіс.
Тауарларды өткізуден түскен табыс мына шарттарды сақтаған жағдайда
танылады:
1 табыс сомасы барынша сенімді бағаланады – бұл мәмілеге қатысушы
екі жақ та сатушы қандай сома сұрайтын және сатып алушы қандай сома
төленуге тиіс екенін білетіндігін көрсетеді. Мысал ретінде сағат бойынша
ақы төленетін кәсіптік қызмет көрсетуді айтуға болады;
2 мәмілеге байланысты экономикалық пайданы субъектінің алып қалу
мүмкіндігі – бұл клиенттің көрсетілген қызмет немесе өткізілген тауарлар
үшін шартта ескерілген соманы төлейтіндігіне қызмет көрсететін тораптың
сенімді екендігін білдіреді;
3 субъект сатып алушыға меншік құқығын иеленуге береді;
4 мәміле бойынша нақты немесе алда болатын шығындарды ба ғалау
барынша сенімді жүргізіледі. Мысалы: Баспахана мекемесі 2007 жылғы
жазылу бойынша Бухгалтер бюллетені журналы үшін 600 мың теңге
сомасында ақы алды. Журнал айына бір рет шығады. 2007 жыл бойы баспа
журналдың әр нөмірін жеткізуіне қарай ай сайын 50 мың теңге табыс тауар
жіберілген есепті кезең ішінде бірқалыпты есептеу әдісі негізінде танылады.
Жалпы табыстар есептеу үшін
Негізгі қызметтен түскен табыс,
Сатылған тауарлады қайтару және сату жеңілдігі, сондай – ақ бағаны
түсіру,
Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшелері шоттары
қолданылады.
Негізгі қызметтен түскен табыстар есебі 70 бөлімшеде негізгі қызметті ң
табыстары
шоттарында
есепке
алынады.
Бұл
бөлімшеге
келесі
синтетикалық, пассивтік шоттар кіреді:
701 Дайын өнімді жұмыстың, қызметтің сатудан алынған табыс
702 Сатып алынған тауарларды сатып - өткізуден түскен табыстар
703 Құрылыс – монтаж, жобалық – іздестіру, геологиялық барлау,
ғылыми – іздестіру
704 көлік ұйымдарының жүк тасымалдау және жолаушылар тасымалдау
қызметтерінен түскен табыстар
705 Жолдан түскен табыстар
706 Байланыс ұйымдарының қызметтерінен түскен табыс
707 Сақтандыру компанияларының қызметтерінен түскен табыс
708 Инвестициялық қызметтен түскен табыс
709 Негізгі қызметтен түскен табыс.
701 Дайын өнімді жұмыстың, қызметтің сатып - өткізуден түскен
табыс шотында: өнімдерді сатудан, жұмыс істеуден, қызмет көрсетуден
түскен табыстар көрсетіледі. Бұл шотты материалдық өндіріс өрісіндегі өнім
өндіретін, жұмыс және қызмет көрсететін кәсіпорындар қолданылады.
1 ЖШС Игілік – Фининвест 2007 жылдың ақпан айында ЖШС
Гридан фирмасына, №1 тапсырыс бойынша 79764 теңге сомасында
плиграфиялық өнімді сатты, оның ішіндегі қосылған құн салығы 13294 теңге,
өткізілген өнімнің нақты өзіндік құны 43350 теңгені құрайды.
Бұл есепте келесі жазбалар көрсетілген:
Дебет
301 Түсуге тиісті қаражат
79764тг
Кредит
701 Өткізуден түскен табыс
66470тг
Кредит
633 ҚҚС
13294тг
Өткізілген өнімнің өзіндік құны:
Дебет
801 Өнімнің өзіндік құны
Кредит
221 Дайын өнім
43350тг
43350тг
2 Счет – фактура негізінде келісім баға бойынша АҚ Асем - ге
600.000 теңге сомасына өнім жіберілді, ондағы қосылған құн сомасы 100.000
теңге Түсуге тиісті қаражат есеп айырысу шотына түсті.
Дебет
301 Түсуге тиісті қаражат
600.000тг
Кредит
701 Өткізуден түскен табыс
500.000тг
Кредит
633 ҚҚС
100.000тг
Дебет
441 Есеп айырысу шоты
600.000 тг
Кредит
301 Түсуге тиісті қаражат
600.000 тг
Болашақ фирмасына желтоқсан айында, №12 тапсырыс бойынша
жіберу құны 960.000 теңге тұратын дайын өнім жіберді, ішіндегі қосылған
құн салығы 160.000 тг, нақты өзіндік құны 627193,46 теңге.
Есепте келесі жазбалар көрсетіледі:
Дебет
301 Түсуге тиісті қаражат
960.000тг
Кредит
701 Өткізуден түскен табыс
800.000тг
Кредит
633 ҚҚС
160.000тг
Дебет
441 Түсуге тиісті қаражат
960.000 тг
Кредит
301 Өткізуден түскен табыс
960.000 тг
Дебет
801 Өнімнің өзіндік құны
627193,46 тг
Кредит
221 Дайын өнім
627193,46 тг
2.2. Негізгі қызмет шығындар есебі
Жалпы, шығындар есебін жүргізу үшін 80 Өткізілген тауарлардың
жұмыстардың, қызметтердің өзіндік құны, 81 Тауарларды жұмысты,
қызметті өткізу бойынша шығыстар, 83 Проценттер бойынша шығыстар,
84 Негізгі емес қызмет бойынша шығыстар, 85 Табыс салы ғы бойынша
шығыстар, 86 Төтенше жағдайлар мен тоқтатылған операциялардан түскен
табыс залал, 87 Басқа ұйымдардағы үлестік қатысудан түскен табыс
залал бөлімшелер шоттары арналған.
Бұл бөлімнің өткізілген өнімнің жұмыстың, қызметтің өзіндік құны,
және осы өнімді жұмысты, қызметті айналымнан тыс активтерді, бағалы
қағаздарды және басқаларды көрсетуге арналған.
Ал, субъектінің өнім жұмыс, қызмет өндіруге жұмсаған шығыстар,
сонымен бірге қызмет көрсететін өндірістер мен шаруашылықтардың жұмыс
орындау мен қызмет көрсетуге байланысты шығыстары туралы ақпаратты
жинақтап қорытуға 90 Негізгі өндіріс, 91 Меншікті өндірістің шала
фабрикаттары, 92 Көмекші өндіріс, 93 Үстеме шығыстар, 94
Әлеуметтік сала, 95 Өндірістегі ақау бөлімшелеріндегі шоттары
арналған. Басқару есебінде комплекстік шот – бұл жинақтаушы шотта ғы
жалпы шығыстарды 900 – ші шотқа кіргізеді. Бұл шот активті, біра қ,
балансқа кірмейді.
Есептік мерзімнің соңында басқару есебіндегі шығыстар есептен
шығарылып, қаржылық бухгалтерияға өткізіледі.
Сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет өзіндік құнын есептеу
үшін 80 бөлімше сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет
тауарлардың өзіндік құны шоттары арналған.
Бұл бөлімшеге синтетикалық 801 – 808 шоттары кіреді.
801 Сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет өзіндік құны
802 Сату үшін алынған тауарлардың өзіндік құны
803 Істелінген құрылыс – монтаж, жобалық – іздестіру, геологиялы қ
барлау, ғылыми – іздестіру және т.б. жұмыстардың өзіндік құны
804
Көлік
ұйымдарының
жүк
және
жолаушылар
тасымалдау
қызметтерінің өзіндік құны
805 Жалгерлік жөнінде істелінген қызметтердің өзіндік құны
806 Байланыс мекемелерінің көрсеткен қызметкелерінің өзіндік құны
807 Сақтандыру ұйымдарының көрсеткен қызметкерлерінің өзіндік
құны
808 Басқалары
811 Тауарларды жұмыс, қызмет сатып - өткізу шығыстары
821 Жалпы және әкімшілік шығыстар
851 Табыс салығы бойынша шығындар
801 Сатып - өткізілген дайын өнімнің жұмыс, қызмет өзіндік құны
шоты, өнім өндіретін жұмыс, қызмет көрсететін материалдық өндіріс
салаларында өткізілген дайын өнім, орындалған жұмыс және қызметтердің
нақты өзіндік құндарын есептеу үшін арналған.
Осы шот бойыншакелесі өткізбе ұүралады:
1 складтан құжат бойынша сатып алушыға нақты өзіндік құнымен
дайын өнімді жіберді:
Дебет 801
Кредит 221
300.000 тг
2 тапсырыс берушілерге жасалған жұмыс және қызметті акт бойынша
өткізу:
Дебет 801
Кредит 900.920
120.000 тг
3 ай соңында дайын өнімнің өзіндік құны түгелдей шығысқа
шығарылады:
Дебет 571
Кредит801
Жасалған жұмыс көрсетілген қызметтердің құны, яғни, негізгі өндіріс,
920 көмекші өндіріс, 940 Әлеуметтік сфера
Шоттарында есептелген нақты өзіндік құны 803, 804, 806, 807, 808
шоттар дебитіне есептеп шығарылады. Есеп беру мерзімінің соңында өткізу
бойынша
нақты
шығындар
571
жиынтық
табыс
зиян
шотына
кредиттеледі.
2.3. Жиынтық табыс зиян есебі
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп баптарын
жіктеу мен есепке алудың тәртібін заңды тұлғалардың ретімен әзірлеп, есеп
беру мақсатына айқындау үшін бухгалтерлік есепке алудың 3 – стандарты
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп негізделген.
Стандарт сондай – ақ әдеттегі қызметтен алынған табыс пен
шығындардың, төтенше жағдайлардан, тоқтатылған операциялардан болған
табыс пен залалдың әртүрлі баптарын, есептік бағалаулардағы, есеп ж үргізу
саясатындағы өзгерістерді есепке алу және қаржы есептеріндегі елеулі
қателіктерді түзету кезінде ашып көрсету тәртібін айқындайды.
Айқындамалар:
Төтенше жағдайлар – заңды тұлғаның әдеттегі қызметінен өзгеше
оқиғалар мен операциялар жиі немесе жүйелі түрде қайталанбайды деп
болжам жасалады.
Елеулі қателіктер – есепті кезеңде дайқалған, өткен кезеңдердің
қателіктері, ал олардың маңыздылығы соншалық, өткен кезеңдердің қаржы
есептері олар жасалған уақытқа қатысты дұрыс деп есептелмейді.
Тоқтатылған операция – заңды тұлғалардың қызметінің жеке бір бағыты
болып табылатын филиалды сату немесе тарату.
Бұрыңғы кезеңдердің қаржы есептерін жасау кезінде жіберілген
қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңнің табысына немесе залалына
еңгізіледі. Осыдан бұрыңғы кезеңдерге қатысты елеулі қателіктерді түзету
сомасы:
а бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту арқылы есепте
көрсетіледі;
б есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын ай қындау кезінде
қосылады.
Бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгеру арқылы елеулі
қателіктерді түзету кезінде мыналарды:
а елеулі қателіктің сипатын;
б есепті кезеңдегі және осыдан бұрыңғы есеп берілген әрбір кезең үшін
түзету сомасы;
в
салыстырмалы
мәліметтерге
енгізілген
кезеңдерден
бұрыңғы
кезеңдерге қатысты түзету сомасы;
г қайта саналған салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта
санаудың мүмкін болмау себептерін ашып көрсету керек.
Осыдан бұрыңғы кезеңдердің елеулі қателіктерін есепті кезеңнің
нәтижелеріне қосу арқылы түзету кезінде салыстырмалы мәлімет осыдан
бұрыңғы кезеңеің қаржы есептерінде ол қалай көрсетілсе, сол күйінде ерілді.
Алайда елеулі қателік ол жол берілген кезеңде қалай түзетілуі м үмкін болса,
дәл солай түзетіліп, есепті кезеңнің және кез – келген осыдан б ұры ңғы
кезеңнің таза табысын немесе залалын көрсету үшін қосымша а қпарат
жекелеген кестелер түрінде берілуі мүмкін.
Бұл кезде ұйым:
а елеулі қателіктің сипатын;
б есепті кезеңнің таза табысынанемесе залалына қосылған түзету
сомасын;
в қосымша мәліметтер тапсырылған әрбір кезеңге еңгізілген түзеті
сомасы мен қосымша мәліметтерге енгізіліп кезеңдердің алдындағы
кезендерге қатысты түзету сомасын ашып көрсету керек. Қосымша
мәліметтердің ашылымы мүмкін болмайтын жағдайда, бұл оқиға ашып
көрсетілуі тиіс.
Есеп жүргізу саясатындағы өзгерістердің нәтижесінде пайда болатын
түзетулер сомасы: есепте бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту
жолымен көрсетіледі немесе есепті кезеңеің таза табысын залалын
айқындау кезінде есепке алынады.
Есеп жүргізу саясатындағы өзгеріс есепті кезеңге және қаржы
есептемелерін тапсырудың бұрыңғы кезеңіне елеулі түрде ықпал ететін ж әне
келесі есепті кезеңдерге әсер етуі мүмкін жағдайларда заңды тұлға
түсініктеме жазбахатта мынадай ақпаратты: өзгеріс себептерін, есепті
кезеңдегі және есептеме тапсырылған әрбір алдыңғы кезеңдеріне енгізілген
түзету сомасын, салыстырмалы мәліметтерге еңгізілген есепті кезеңдердің
алдындағы мәліметтер берілген. әрбір есепті кезеңгееңгізілген түзету сомасы
және қаржы есептемесіне еңгізілген кезеңдердің алдындағы кезеңдермен
байланысты түзету сомасын ашып көрсету керек, қайта есептелген
салыстырмалы мәліметтерді немесе олрды қайта есептеудің қажет еместігіні ң
себептерін ашып көрсету керек.
Жиынтық табыс зиян есебін жүргізу үшін 571 жиынтық табыс зиян
шоты қолданылады.
Жыл бойындағы әр түрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар 70 негізгі
қызметтен түскен табыс, 72 негізгі емес қызметтен түскен табыс
бөлімшелерінде жиналады.
80 Сатып өткізілген жұмыс, қызмет тауарлардың өзіндік құны
81 Тауарларды жұмыс, қызмет сатып - өткізу шығыстары
82 Жалпыжәне әкімшілік шығыстар
83 Негізгі емес қызмет бойынша шығыстар бөлімше шоттарында жыл
бойы табыс табуға кеткен шығындар жинақталады.
Жыл соңында алынған табыстарға келесі корреспонденция құралады:
70 Негізгі қызметтерден түскен табыс және 72 негізгі емес қызмет
табыстары дебиттеліп, 571 жиынтық табыс зиян шоты кредиттеледі.
Жыл аяғында 80, 81, 82, 84 бөлімшедегі шығындар кредиттеліп, 871
жиынтық табыс зиян шоты дебиттеледі.
Жиынтық табыс зиян 571 шот салыстырушы шот болып табылады.
Мұнда кредит571 табыстар және дебит571 шығындар салыстырылады,
яғни, ол таза табыстың немесе зиянның соммаларын анықтайды.
Егер шыққан нәтиже табысты болса, 571 шот дебиті және 561 бөлінбеген
табыс жабылмаған зиян шотының кредиті бойынша көрсетіледі.есепті
жылда қолданылмаған бөліндеген табыс зиян соммалары 562 Өткен
жылдардағы бөлінбеген табыс зиян шотына жатқызылады.
Төменде кәсіпроынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелер
отчетын қарастырамыз.
Қаржы
–
шаруашылық
нәтижелері
туралы
есеп
беруді
беру
кезіндегі
ұйымдастырудың тәртібі
Көрсеткіштер
құрамы
БЕС
Есеп
шығарылу
Өнімдіжұмыс,
Товарлы
материалдықБЕС 5
қызмет
құндылықтарды
–
сатуданТабыс
өткізуден түскентүсімдер жасалған жұмыстар
көрсетілген
табыс
бөлімінен
пойыздар,
дивиденттер,
есеп
түріне байланысты бас
шоттар жоспарының 7
қызметтер,
сыйақы,
Тәртібі
Кәсіпорынның қызмет
алынып,
есептелінеді.
айырысу
табыстары жанама салықсыз;
қайтарылған
құны,
сату
тауарлардың
және
баға
жеңілдіктері
-өнімнің өзіндік құнына кіретінБЕС 7
Сатып
саясатқа
Есептік
өткізілген дайыннақты шығындар
Тауарлы
сәйкес
өнімнің жұмыс,
материалды
топтастырылған
қызмет
қорлар есебі шығындар және Бас
өзіндік
құны
шоттар
жоспарының
8,9
–
шы
бөлімкөрсеткіштері
негізінде қалыптасады
Нег.ізгі
қызмет
Жиынтық табыс
нәтижелері
бойынша
өнімді
жұмыс,
қызмет
өткізуден
түскен
табыспен
өткізілген
өнімнің
өзіндік
Кезең
Кәсіпорынның
шығындары
басшылығымен
жалпы
Оның ішінде:
-
жалпы
және
шығындар
Кәсіпорынның
жәнебасшылығымен
әкімшілік
жалпы
шығындар
шығындар
және
құны
айырмашылығы
жалпы7-ші БЕС – нің
байланыстыәдістемелік
әкімшілікұсынымдары
жалпы7-ші БЕС – ніңБас
байланыстыәдістемелік
жоспарының
шоттар
әкімшілікұсынымдары бөлімше
көрсеткіштері
- сату бойыншаТауарлы
шығындар
–
материалды7-ші БЕС – ніңБас
қорларды сатудағы шығындар әдістемелік
шоттар
жоспарының
ұсынымдары бөлімше
көрсеткіштері
пайыз7-ші БЕС – ніңБас
шоттар
-пайыз түріндегіАлынғаннесиеге
шығыстар
түріндегі шығыстар, мүліктіәдістемелік
жоспарының
жалға алғаны үшін және басқаұсынымдары бөлімше
да пайыздық шығыстар
Негізгі
көрсеткіштері
Жиынтық
табыспен
қызметтен
кезендік
түскен
емескәсіпорынға тиісті активтерді
қызметтен
түскен
қолдануға
табыстүрінде,
бергендігі
роялты,
бағалы
пайыз
дивидент,
бойынша
табыс
немесе
зиянның
қалдық нәтижесі. Бас
бағалау және т.б. негізінде
шоттар жоспарының 7
түскен табыстар
және
Салық
Негізгі және негізгі
көрсеткіштері
Табыс немесе зиянның
салынғанға
қызметтен түскен табыс зиян
дейіңгі
қағаздарды
Негізгі емес қызмет
қайта
зиян
айырмашылықтары
табыс
зиян
Негізгі
шығыс
емес
бөлімдер
қалдық нәтижесі
әдеттегісоммасы
қызмет
табыстары
Табыс
салығыСалық заңдылықтарына сәйкес
бойынша
және
шығындар
көрсету
бухгалтерлік
тәртібі
мен
жоспарының
заңды
бөлімшесі
салығы
Салық
салынғаннан
дейінгі
әдеттегі
салынғанға
табыс
табыс
қызмет
бойынша
табыстары зиян
шығындардың
10. Төтенше
жағдайлар
көрсеткіштері
Салық
кейінгі
шоттар
есепке
тұлғаларға есептелетін табыс
Бас
және
салығы
Төтенше жағдайлар бойынша
айырмашылығы
Бас
шоттар
сақтандыруменқмтамассыз
жоспарының
табысы зиян
етілмеген
табыс
зиян
бөлімшесі шоттары
нәтижелері, өрт, су тасқыны,
жер сілкінісі және т.б.
11. Таза табыс зиян Салық салынғаннан кейінгі
Салық
салынғаннан
жағдай
кейінгі
жай
табыстарын қоса есептегендегі
табысы
зиян
таза табыс
төтенше
және
төтенше
қызмет
және
жағдай
шығындарының
сомасы
немесе
айырымы
Есепті кезеңдегі таза табыс немесе залал әрқайсысы қаржы –
шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте ашып көрсетілуге тиіс
мынадай бөлімдерге сүйене отырып айқындалады:
а) әдеттегі қызметтен алынған табыс немесе келген залал;
ә) төтенше жағдайлардан алынған табыс немесе келген залал.
Әрбір тоқтатылған операция бойынша:
а) тоқтатылған операция мәнісі;
ә) қаржы есептемесін әзірлеу мақсатында құрамына операция енгізілген
салалық құрылымдар мен жағрапиялық аудандар;
б) есепке алу мақстында операцияның нақты тоқтатылу уақыты;
в) тоқтатылған операциядан алынған табыс немесе келген залалды
өлшеу үшін қолданылатын есеп жүргізу саясаты;
г) өткізілген өнімнен жұмыстардан, қызметтерден алынған табыс,
есепті кезеңде құрылымдық бөлімшенің әдеттегі қызметінен алынған табыс
немесе залал, осының алдыңдағы әрбір есепті кезеңдегі тиісті сомалармен
бірге ашып көрсетілуі қажет.
Есептік бақылаулардағы өзгеріс нәтижесі:
- егер өзгеріс тек осы кезеңге әсер етсе, есепті кезеңде;
- өзгеріс болған есепті кезеңде және егер өзгеріс оларға да әсер ететін
болса келесі есепті кезендерде алынған таза табысты немесе келген залалды
айқындау кезінде есепке қосылады.
Бұрыңғы кезеңдердің қаржы есептерін жасау кезінде жіберілген
қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңнің табысына немесе залалына
еңгізіледі.
Бұрыңғы кезеңдерге қатысты қателіктерді түзету сомасы: бөлінбеген
табыстың бастапқы сальдосын өзгерту арқылы есепте көрсетіледі. Есепті ң
кезеңнің табысын немесе залалын айқындау кезінде қосылады.
Бөлінбеген табыстың юастапқы сальдосын өзгерту арқылы қателіктерді
түзету кезінде мыналарды ашып көрсету қажет:
а) елеулі қателіктің сипатын;
б) есепті кезеңдегі және осыдан бұрыңғы есеп берілген әрбір кезең үшін
түзету сомасын;
в)
салыстырмалы
мәліметтерге
енгізілген
кезеңдерден
бұрыңғы
кезеңдерге қатысты түзету сомасын;
г) қайта саналған салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта
санаудың мүмкін болмау себептерін ашып көрсету.
Осыдан бұрыңғы кезеңдердің елеулі қателіктерін есепті кезеңнің
нәтижелеріне қосу арқылы түзету кезінде салыстырмалы мәлімет осыдан
бұрыңғы кезеңнің қаржы есептерінде ол қалай көрсетілсе, сол күйінде
көрсетіледі. Алайда, елеулі қателік ол жол берілген кезеңде қалай түзетілуі
керек болса, дәл солай түзетіліп, есепті кезеңнің және кез – келген осыдан
бұрыңғы кезеңнің таза табысын немесе залалық көрсету үшін қосымша
ақпарат жекелеген кестелер түрін де берілуі мүмкін. Бұл кезде ұйым:
а елеулі қателіктің сипаты;
б есепті кезеңнің таза табысына немесе залалына қосылған түзету
сомасын;
в қосымша мәліметтер тапсырылған әрбір кезеңдерге енгізілген түзету
сомасы мен қосымша мәліметтерге енгізілген кезеңдердің алдынға кезеңдерге
қатысты түзету сомасын ашып көрсету керек. Қосымша мәліметтердің
ашылымы мүмкін болмайтын жағдайда, бұл оқиға ашып көрсетілуге тиіс.
Есеп жүргізу саясатын Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке
алу жөніндегі ұлттық комиссиясының талап етуі бойынша немес м ұндай
өзгеріс қаржы есептерінде барынша сенімді ақпараттар беруге жағдай
жасайтын болса, өзгертуге болады.
Есеп жүргізу саясатындағы өзгерістердің нәтижесінде пайда болатын
түзетулер сомасы; есепте бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту
жолымен көрсетіледі немесе есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын
айқындау кезінде есепке алынады.
Заңды тұлға өзгерістер еңгізсе, тьүсініктеме жазбахатта мынадай
ақпаратты:
-
өзгеріс себептерін;
-
есепті
кезеңдегі
және
есептеме
тапсырылған
әрбір
алдыңғы
кезеңдеріне енгізілген түзету сомасы;
-
есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын анықтау кезінде есепке
алынған түзету сомасы;
-
салыстырмалы мәліметтерге енгізілген есепті кезеңдердің алдындағы
кезеңдердегі түзету сомасына;
-
қосымша мәліметтер берілген әрбір есепті кезеңге енгізілген түзету
сомасын және қаржы есептемеміне енгізілген кезеңдердің алдындағы
кезеңдермен байланысты түзету сомасын ашып көрсету қажет;
-
қайта есептелген салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта
есептуудің қадет еместігінің себептерін ашып көрсетк керек.
Салық салынатын табысты анықтау жүйесі және бухгалтерлік табысты
анықтаудың ерекшеліктері бар.
Салық салынатын табыс
Бухгалтерлік табыс
Табысты анықтау әдістерін шығаратын,Табысты
анықтау
салық заңдылықтарына сәйкес табыстықарастыратын
қалыптастыру.
Мемлекеттің
есеп
әдістерін
саясаты
салыққағидаттарымен және бухгелтерлік
стандарттарға
саясатымен реттеледі.
сәйкес
табысты
қалыптастыру орындаады.
Есептеу бухгултерлік құжаттар негізіндеЕсептеу
арнайы
арнайы
регистрлердіқолданбайрегистрлерінде
бас
есептеу
кітап,
баланс
және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz