Интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этномәдени факторлардың әсері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Нуркасымбаева Аида Бекмухамбетовна

Интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этномәдени факторлардың әсері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В050300 - «Психология» мамандығы

Алматы - 2013

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Психология-педагогика факультеті

Білім беру психологиясы және әлеуметтік коммуникация кафедрасы

«Бекітемін»

Каф. меңгерушісі, психол. ғ. д.,

профессор Каримова Р. Б.

«» 2012ж.

Дипломдық жұмысты орындауға арналған

ТАПСЫРМА

Студент

университет ректорының «»2012ж. № бұйрығы бойынша

«»

тақырыбында дипломдық жұмыс бекітілді.

Дипломдық жұмысты аяқтау мерзімі

Зерттеу материалдары мен дерек көздерінің жазылуы

Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:

1.

2.

3.

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:

Сызба материалдарының (кесте, схема, графиктер) тізімі:

Дипломдық жұмысты орындаудың

КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ

Тапсырма берілген күн «»2012ж.

Ғылыми жетекшісі:

Студент

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3-5

1 ИНТЕЛЛЕКТІЛІК ДАМУ МЕН ӨЗІНДІК БАҒАЛАУДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА ЭТНОМӘДЕНИ ФАКТОРЛАРЫНА ТЕОРИЯЛЫҚ ШОЛУ

1. Интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың теориялық негіздері . . . 6-20

1. 2 Интеллектілік даму мен өзіндік бағалауға этномәдени факторлардың әсері . . .

. . . 20-33

2 ИНТЕЛЛЕКТІЛІК ДАМУ МЕН ӨЗІНДІК БАҒАЛАУДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА ЭТНОМӘДЕНИ ФАКТОРЛАРЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ

2. 1 Зерттеу жұмыстарының ұйымдастырылуы мен зерттеу әдістемелерінің сипаттамасы . . . 34-41

2. 2 Эксперименттік зерттеулердің нәтижелерінің сандық және сапалық талдауы

. . . 41-56

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 57-58

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 59-61

ҚОСЫМША . . . 62-65

КІРІСПЕ

Зерттеудің жұмысының өзектілігі: Қазіргі таңда қоғам талаптарының бірі жан-жақты үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Еліміздегі түбегейлі өзгерістер тұлға құрылымына психологиялық тұрғыдан жаңа сипатта қарауды қажет етеді. Сонымен қатар, қоғамдағы болып жатқан өзгерістер творчестволық тұлғаның мақсатқа бағытты қалыптасуын, белсенді өмірлік бағыты бар тұлға дамуын талап етіп отыр. Бұл талаптың жүзеге асуы белгілі бір дәрежеде тұлға белсенділігінің табиғаты түсінігімен анықталады. Сондықтан тұлға дамуында интеллектік белсенділікті және өзіндік бағалауды айқындау - басты мәселелердің бірі. Сондай-ақ, интеллектік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысын этнопсихологиялық негізде зерттеу бүгінгі таңдағы этнопсихология ғылымының басты мәселелер қатарынан орын алады. Осы орайда тұлғаның интеллектік дамуы мен өзіндік бағалау ерекшеліктерін зерттеу, олардың өзара байланысын және этнопсихология аясында қарастыру мәселесінің артта қалып отырғандығын атап өткен жөн.

Интеллектік дамуы мен өзіндік бағалауды зерттеу нәтижесінде тұлғаның мінез-құлқы мен іс-әрекет мотивациясында этномәдени ерекшеліктерге негізделген айырмашылықтардың бар екендігі айқындалды. Өзіндік бағалау мен интеллектік даму тұлғаның өмір сүріп отырған ортасына, сондай-ақ, оның өз-өзіне қатынасына байланысты. Сондықтан тұлғаның интеллектік дамуы мен өзіндік бағалауының өзара байланысына этнопсихологиялық түсініктердің әсерін анықтау, сонымен бірге жаңа эксперименттік психологиялық зерттеу қажеттігі туындайды.

Психология ғылымында интеллектік даму мен өзіндік бағалау мәселесі жеткілікті қарастырылған, дегенмен олардың өзара байланысының мазмұны, құрылымы, сонымен қатар өзара байланысына этнопсихологиялық факторлар әсері толық зерттелмеген. Интеллектік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этнопсихологиялық түсініктердің әсерін қазіргі заман талабына сай зерттеу және жүйелеу тақырыптың көкейкестілігін айқындайды.

Кеңес психологиясында тұлға интеллектісі - ақыл-ой әрекеті қалыптасуының жүйелік зерттеулерінде (П. Я. Гальперин, Д. Б. Эльконин, Н. Ф. Талызина), интериоризация құбылысы ретінде (Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев) қарастырылды.

Қазақстандық психология ғылымында интеллектіні (ақыл-ойды) тарихи этнопсихологиялық аспектіде зерттеу белгілі ғалым М. М. Мұқановтың зерттеулерінен бастау алады. Қазақстандық ғалымдар С. Нұрғалиевтің, С. М. Жақыповтың, А. М. Кимнің, В. К. Шабельниковтың еңбектерінде тұлға құрылымындағы этностық ерекшеліктер зерттелді. Сонымен қатар, творчестволық іс-әрекеттің этнопсихологиялық ерекшеліктерін интеллектпен арақатысты зерттеген С. Қ. Бердібаеваның зерттеулерін айтуға болады.

Тұлға дамуының этнопсихологиялық аспектілері жайлы қазақстандық ғалымдардың, олардың ішінде Қ. Б. Жарықбаевтың, А. Ж. Алдамұратовтың, Д. Д. Дүйсенбековтың, О. Х. Аймағанбетованың еңбектері зерттеудің теориялық негізін қалауға зор ықпал етті.

Қазіргі қоғамның осы мәселеге байланысты ғылыми-әдістемелік сүйемелдеудің болмауы біздің зерттеу мәселесін айқындады және диплом жұмысының тақырыбын «Интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этномәдени факторлардың әсері» деп таңдауға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты : Тұлға құрылымындағы интеллектік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этномәдени факторлардың әсерін теориялық және эксперименттік зерттеу.

Зерттеудің нысаны : Тұлғаның интеллектік дамуы мен өзіндік бағалау ерекшеліктері.

Зерттеу пәні : Интеллектік даму мен өзіндік бағалау деңгейінің өзара байланысына этномәдени факторлардың әсері.

Зерттеудің болжамы - егер, интеллектік деңгей мен өзіндік бағалау өзара байланысты болса, онда тұлға дамуына этномәдени факторлар жағымды әсер етеді.

Зерттеудің міндеттері:

1. Психология ғылымындағы интеллектік даму және өзіндік бағалау ерекшеліктерін теориялық талдау.

2. Интеллектік көрсеткіш пен өзіндік бағалау арасындағы статистикалық байланысты айқындау.

3. Тұлға құрылымындағы интеллектік дамуға этномәдени факторлардың әсерін анықтау.

4. Интеллектік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этномәдени фактордың әсерін эксперименттік зерттеу.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері: жүйелік құрылымдық әдіснама (С. Л. Рубинштейн, Б. Г. Ананьев), мәдени-тарихи тұжырымдама (Л. С. Выготский), интеллектіні білім беру жүйесінде талдау (К. Фишер, В. Ю. Крамаренко), өзіндік бағалауды өз беттілік, жеке тұлғалық феномен, адамның мінез-құлқын реттеуші ретіндегі тұжырымдамалар болып табылады.

Зерттеу әдістері :

1. Дж. Равеннің ойлаудың логикалығын зерттеуге арналған әдістемесі;

2. «Классификация» әдістемесі;

3. Тұлғаның этносқа қатынасын анықтауға мүмкіндін беретін М. Кун мен Т. Макпартлэнд ұсынған «Мен кіммін?» әдістемесі.

Зерттеу кезеңдері: Зерттеу жұмысы екі кезеңде жүргізілді.

Бірінші кезеңде зерттеу тақырыбы таңдалып, оны теориялық тұрғыда сналы ұғыну жүзеге асырылды; зерттеудің мақсаты мен міндеттері құрылды; зерттеудің жұмыс болжамы құрастырылды; зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми-әдіснамалық және оқу-әдістемелік әдебиеттер зерттелді және талданды. Аталған кезеңде констатациялық эксперимент жүргізілді, оның барысында зерттелетін мәселенің шынайы жай-күйі анықталды, сонымен бірге зерттелетін құбылысты іздеудің жаңа тәсілдері мен технологиялары қарастырылды.

Екінші кезеңде зерттеу тақырыбы бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүзеге асырылды; тұлғаның өзін-өзі танытуының гендерлік-психологиялық ерекшеліктерін анықтауға бағытталған эксперименттік жұмыс жүргізілді.

Зерттеудің практикалық базасы: № 176 мектеп - гимназиясы

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: аталған зерттеу жұмысында интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына әтномәдени факторлардың ерекшеліктері айқындалды; «интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына әтномәдени факторлар» ұғымы теориялық тұрғыда негізделді.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы : Ғылыми зерттеудің практикалық маңыздылығының құндылығы оның дәйектілігімен анықталған. Зерттеуден алынған нәтижелерді тұлғаның интеллектік дамуы мен өзіндік бағалауларын диагностикалауда, тұлға іс-әрекетінде кездесетін қиындықтарды болдырмау мақсатында ұйымдастырылатын психологиялық қызмет жүйесінде, білім беру жүйелеріндегі мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарында және ата-аналарға кеңес беруде қолдануға болады.

Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады. Жұмыстын жалпы көлемі 61 бетті құрайды.

1 ИНТЕЛЛЕТІЛІК ДАМУ МЕН ӨЗІНДІК БАҒАЛАУДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА ЭТНОМӘДЕНИ ФАКТОРЛАРЫНА ТЕОРИЯЛЫҚ ШОЛУ

1. Интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың теориялық негіздері

Психология ғылымында тұлғаның интеллект табиғатын зерттеу ең басты мәселелердің бірі болып табылады. Тұлға табиғи-мәдени тіршілік иесі ретінде қалыптасады және өз өмірінде материалдық, рухани байлықтарды игереді. Әлеуметтік-мәдени факторлар ( тіл, отбасы, салт-дәстүрлер) бұл байлықтарды толықтырады. Тұлға әлеуметтік тіршілік иесі бола отырып, қоршаған орта құндылықтарын игереді, қайта жасайды. Осы орайда, ақылдылық, парасат, зияттылықтың негізі болып табылатын интеллектіні зерттеу шетел және кеңес, отандық психология ғылымының маңызды да қажетті, тіпті өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Интеллект табиғатын түсіндіретін көптеген зерттеулер бар. Оның негізін ерте философиялық ой-пікірлерді ұсынушылардың еңбектерінен табуға болады. Осы орайда, біз белгілі ойшыл әл-Фарабидің көзқарасынан бастау алатын интеллект туралы ой пікірлерді талдаймыз [1] . Белгілі ойшыл интеллект ұғымын адам, парасатты адам жөнінде айтқан кезде қолданған. Әрине, сол кездегі интеллект туралы әл-Фарабидің пікірі қазіргі таңдағы зерттеулерден әлдеқайда алыста. Дегенмен, әл-Фараби интеллект табиғатында адамның парасаттылығы туралы оймен тұжырымдағандығы тұлға іс-әрекетіндегі рөлін ашып көрсеткенін байқауға болады.

Интеллект табиғатының тұлға құрылымындағы маңыздылығы туралы ой тұжырымдар белгілі ойшыл, еңбектері психологияның материалистік сипатына негіз болған Аристотель көзқарастарында да кездеседі. Аристотель интеллектіні өзіне қалай және қайтіп келіп қалғанын білмесе де, анология жасау немесе ой толғау арқылы емес, туа біткен, жаратылыстан біткен қасиеті арқылы әмбебеп, ақиқат және қажетті шарттар жөнінде анық мағлұмат алу үшін адамға жағдай жасайтын жан қабілеті ретінде түсіндіреді [2] . Аристотельдің пікірі қазіргі таңдағы интеллектіні ерекше қабілет ұғымын теңестіретін тұжырымдарына жақын келетіндігін байқауға болады.

Сонымен қатар, Аристотель интеллектіні төрт түрге бөледі: әлеуетті, актуалды, жүре келе дарыған және әрекетшіл интеллект. Енді оның интеллектінің жоғарыдағы түрлеріне берген сипаттамасына тоқталамыз.

Әлеуетті интеллект-жан қабілеттерінің бірі немесе материядан дүниеде бар заттардың парқы мен формасын абстракциялай алатын немесе соған даяр әлде бірдеңе деп есептейді. Интеллект парқында бар нәрселер арқылы формалардың жүзеге асқандығын түсіндіреді: дүниеде бар нәрселердің формасына әлі ие болмай тұрған кезде, ол әлеуетті интеллект болып табылады, ал формалар жүзеге асты дегенше ол актуалды интеллектіге айналады.

Актуалды интеллект-актуалды пайымдалғыш болғандықтан интеллектінің формалары болып табылатын интеллекцияның пайымдалған объектіге бағдарланып, бұған дейін актуалды деп саналып келген интеллект жүре келе дарыған интеллектіге айналады.

Аристотель айтқан әрекетшіл интеллект дегеніміз-еш уақытта да материяда болмаған және онымен мүлде байланысы жоқ абстракцияланған форма. Бұл интеллект қайсы бір жағынан қарағанда актуалды интеллект болып табылады және жүре келе дарыған интеллектіге өте жақын болып келеді. Ойшыл өз ой-пікірлерінде интеллектінің табиғатын және оның түрлерін атап көрсетуде құнды мәселелерді алға тартады. Философ-ойшыл интеллект ұғымын оның түрлерін ажырата отырып түсіндіруге тырысты. Және де әрбір түрі әрекет еткен сайын екінші түрге өтіп отыратындығын дәлелдеуге тырысты. Оның еңбектерінен интеллектінің қоршаған шындыққа қатысты туындауы мәселесі сөз болады. Осы орайда, Аристотельдің көзқарасы бойынша ақиқат дүниенің интеллект дамуындағы рөлі болып табылады[3] .

Көптеген зерттеулерден біз интеллект табиғатын функциялық ықпалмен түсіндіретіндігін байқаймыз (Р. Дж. Стернберг, Б. Форсайт, Д. Б. Богоявленская) [4; 5] . Бірақ, интеллектік механизмдердің жұмыс жасауында немесе ойлау типтерін суреттеуде функциялық ықпал терминдері толық жауап бере алмайды. Оған теориялық жауаптарды жүйелік-құрылымдық ықпалда іздестіру творчестволық ойлаудың құрылымының макро уақытты динамикасын табуға мүмкіндік береді.

Интеллект теорияларында түрлі интеллектік тапсырмаларды орындау нәтижесі арасында оң корреляциялық байланыстар бар деген тұжырым болды. Егер белгілі бір зерттеулерде мұндай байланыстар болмаса, ол өлшеу қателіктеріне байланысты болып келеді. Егер осы әлсіреу тиімділігін түзетсе, онда байланыстар шамасы бірлікке ұмтылады.

Психология ғылымында интеллект табиғатын түсіндіруде көптеген зерттеулер түрліше сипаттауға тырысты. Себебі, интеллект өте күрделі құрылым болып табылады.

Олардың ішінде, Р. Б. Кеттелл еңбектерін ерекше атауға болады. Автор тесттер жинағын және факторлық анализді қолдана отырып, 5 дәлелді анықтады.

gc - «кристалданған» (таза) интеллект-сөздік қоры, әлеуметтік нормативті ескеру;

gf - «ағымдағы»-тесттер арқылы кескіндер мен сандар қатарынан заңдылықтарды анықтау, оперативті ес көлемі, кеңістікті операциялар;

gy - «визиалдылық»-дивергентті тапсырмаларды орындауда бейнелерді манипуляциялау қабілеті;

gm - «ес»-мәліметтерді есте сақтау және қайта жаңғырту;

gr - «жылдамдық»-интеллектік әрекеттің жоғары жылдамдығы.

Автордың бөлген интеллект түрлерінің ішінде кристалданған интеллект-бұл мәдени ықпалдық пайда болу нәтижесі. Мұның негізгі қызметі білім беру мен қабілеттілікті толықтыру, жинақтау болып табылады. Осы орайда, өмірлік тәжірибемізде жанақталған түрлі білім, білік, дағдылардан тұратын «кристалданған интеллект» қалыптасады. Ғалымның атап отырған кристалданған интеллектісі қоршаған ортаға бейімделудегі белгілі бір міндеттерді шешуде пайда болады. Бұл тұжырым біздің зерттеулеріміздегі негізгі идеямызға жақын келеді. Себебі, интеллекттік даму қарқындылығы әлеуметтік ортадағы ықпалдарға тәуелді болып табылады.

Шетелдік ғалым Р. Б. Кеттелл өз зерттеулерінің негізінде «қосарлану» сипатында интеллектке сипаттама бере отырып, оны тұқымқуалаушылық және ортадан тәуелді деген тұжырым жасады. Шын мәнісінде, Кеттелл бойынша, бұл қосарлану сыртқы сипаты ғана болып табылады. Кристалданған интеллектіні негізінен әлеуметтік деуге болмайды. Дж. Кеттелл gc-тің де gf секілді генетикалығы басым деп есептейді, тек біріншісі 70%, ал екіншісі 90% көрсетеді.

Р. Б. Кеттелл зерттеулеріне ұқсас желіні Дж. Равен зерттеулерінен көруге болады. Ғалым тұлғаның ақыл-ес кемістігі мәселелерін зерттей отырып, алынған нәтижелердің күрделілігін атап көрсетті. Оның пікірінше, ақыл-ой қабілеті екі құрамнан тұрады: продуктивті (байланыстар мен қатынастарды анықтау қабілеті, шешім жасау) және меңгерілген ақпараттарды пайдалана алу қабілеті) . Мұның негізінде Дж. Равен «Прогрессивті матрицалар тестің» жасады, ол анағұрлым таза тест ретінде көрінді, сонымен қатар адамның интеллектік жетістігін зерттеуде тапсырмас құрал болды [7] .

Жалпы алғанда интеллект тұлға өмір сүруінде маңызды құрылым бола отырып, мақсатқа бағытты әрекет ету, рационалды ойлау және қарқынды түрде айналасындағылармен өзара әрекеттесу қабілетін білдіреді. Осыған қарағанда, интеллектіні индивидтің қоршаған ортамен өзара әрекеттестігінің көп түрлі формаларынан тыс анықтау мүмкін емес. Бұл әрекеттестік жай икемделу, бейімділік емес, белсенді әрекет ретінде қарастырылады.

Интеллект табиғатын түсіндіруде өз зеттеулерін ұсынған шетелдік ғалымдардың бірі Дж. Гилфорд құрылымдық модель ұсынды. Дж. Гилфорд ұсынған модель үш бөлімнен тұрады [8] .

1. Ақыл операцияларын орындайтын тип:

а) . түсіну- берілген материалдарды танып білу және түсіну;

б) . конвергентті өнімділік-жалғыз дұрыс жауап алғанда бір бағытта іздестіру;

в) дивергентті өнімділік-бірнеше дұрыс жауап алғанда түрлі бағытта іздестіру;

г) . бағалау- берілген жағдайлардың дұрыстығын талдау;

д) . ес -ақпаратты есте сақтап, қорыту.

2. Интеллектік әрекеттің мазмұны:

а) . нақты- нақты заттар мен олардың бейнесі;

б) . бейнелік- әріптер, белгілер, сандар;

в) . семантикалық-сөздік мағынасы;

г) . мінез-құлықтық, өзінің немесе басқа адамның іс-әрекеті.

3. Ақырғы өнім түрлері:

а) . нысана бірліктері-сөздердегі жетпей тұрған әріптерді жазу;

б) . нысана топтары-заттарды топтау;

в) . қатынастар- нысана арасындағы байланысты орнату;

г) . жүйелер- нысана көпшілігінің ұйымдастыру ережесін анықтау;

д) . тасымалдау-берілген материалдарды өзгерту, өңдеу;

е) . импликациялар-«егер осылай болса, не болады» деген жағдайдағы нәтижені болжау.

Осылайша Дж. Гилфорд теориясы бойынша адам дамуының толық бағалы қабілетін анықтау үшін 120 факторды қолдану қажет (5х4х6) деген тұжырым жасалады. Себебі, автор интеллектінің нақты жалпы факторларын теріске шығару бағытын ұстанды. Ақырында Дж. Гилфорд көзқарасы бойынша белгілі бір қабілетті анықтағанда мынадай көрсеткіштерге сүйену қажет: мазмұндық есте сақтау мүмкіндіктерін өлшеу үшін ақырғы продуктының барлық түрлерін, ал оның сапасын өлшеу үшін барлық «операциялардың түрлерін есепке алу» қажет. Әрине ғалым интеллектіні түсіндіруде өзіндік маңызы бар тұжырым ұсынғанмен, оны факторлармен ғана шектеді.

Ғалым Г. Ю. Айзенк интеллектіні үш ұғымда шектеді. Олар: биологиялық интеллект, әлеуметтік интеллект, психометрикалық интеллект. Автордың еңбектерінде биологиялық интеллект тұқымқуалау арқылы берілетін интеллект болса, әлеуметтік интеллект тұлғаның белгілі бір білімдер мен тәжірибені жинақтау барысында көрініс беретін интеллект, ал, психометрикалық интеллект тест арқылы өлшенетіндер ретінде тұжырымдалған [9] .

Түптеп келгенде «шын мәнінде неше интеллект бар?» деген сұраққа тестология нақты жауап бере алмайды. Оның үстіне интеллектік тестілер сынаққа түсушілердің даралық-психологиялық және жастық ерекшеліктеріне байланысты екендігі байқалады. Шын мәнінде бұл тестілер адамның белгілі бір мәдениетке қосылу деңгейін анықтайды, сол себепті оларды «психикалық даму» тестілері деп атауға болады .

Тестологиялық тұрғыда қарау интеллектіде психологиялық шындық жағдаятынан бас тартуға алып келді. «Интеллект реалды психологиялық қасиет ретінде бар ма немесе жок па?» деген сұрақ төңірегінде академиялық пікірталастар туындауы әбден мүмкін. Белгілі ғалым М. А. Холоднаяның пікірінше «интеллект жоғалып кетуі» иллюзиясында үш негіздемені бөлу керек [10] .

Біріншісі-интеллекттік қабілеттерді диагностикалаудағы тестік әдістердің қарама-қайшылықтарын айқындаушы әдістемелік негіз;

Екіншісі-интеллектіде белгілі бір «тапсырмалық» жағдаятты көрсетуші қандай да бір психологиялық (интеллекттік) ерекшелік ретінде тестологиялық қабылдаумен байланысты түсінілетін әдіснамалық негіз;

Үшіншісі-интеллекттік даму деңгейінің «төмен-жоғары» терминдерінде нақты адамның интеллекттік мүмкіндіктерін интерпретациялайтын және тестік тапсырмалардың даралық нәтижелерін түсіндіруге мүмкін еместігіне негізделген мазмұндық этикалық негіз.

Жоғарыдағы топтама бойынша интеллект субъектінің ментальды (ақыл-ой) тәжірибесін ұйымдастыру формасы ретінде анықталды. Тамаша жаңалықтар, шешім табулар және жасап шығарулар адамның, әрине, ақылды екендігінің белгісі. Ал, ақыл-ой қабілеті-тұлға интеллектісінің көрсеткіші болып табылады.

... жалғасы

Интеллекттік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этнопсихологиялық түсініктердің әсері туралы

Интеллекттік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этнопсихологиялық түсініктердің әсері

Интеллектіні психогенетикалық зерттеу жайлы ақпарат

Эмоцияларды басқару

Адамның этномәдени даму мәселелері

Поли және моноэтностық топтарға арналған әдебиеттерді талдау

Поли және моно этностық ортадағы мәдениеттің психологиялық ерекшеліктері

Антикалық кезеңдегі этнопсихологиялық ойлардың дамуы

Жас кезеңдерінің ұзақтығы

Кәсіби психотерапия

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс