Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптасуы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ПАТРИОТИЗМ ҒЫЛЫМНЫҢ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ... .. 7
1.1 Патриотизм түсінігі және мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Патриотизмді зерттеудегі рухани.діни концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.3 Патриотизмді зерттеудегі саяси.әлеуметтік концепциясы ... ... ... ... ... ... 29
2 ҚАЗАҚСТАН МЕН РЕСЕЙДЕГІ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУЫ ... ... ... ... ... .
33
2.1 Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмді қалыптастырудағы мемлекеттің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
33
2.2 Қазақстан мен Ресейдегі азаматтық қоғам патриотизмді қалыптастыру институты ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
1 ПАТРИОТИЗМ ҒЫЛЫМНЫҢ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ... .. 7
1.1 Патриотизм түсінігі және мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Патриотизмді зерттеудегі рухани.діни концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.3 Патриотизмді зерттеудегі саяси.әлеуметтік концепциясы ... ... ... ... ... ... 29
2 ҚАЗАҚСТАН МЕН РЕСЕЙДЕГІ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУЫ ... ... ... ... ... .
33
2.1 Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмді қалыптастырудағы мемлекеттің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
33
2.2 Қазақстан мен Ресейдегі азаматтық қоғам патриотизмді қалыптастыру институты ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 92
Жұмыстың жалпы сипаты: бүгінгі таңда патриотизмді зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерін анықтаумен қатар, Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптасу жолдарын зерттеу өте өзекті болып табылады. Сонымен қатар патриотизмді қалыптастыру процессінде мемлекеттің рөлін және оның саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудің бірден-бір негізгі факторлары болып табылатын процессті мемлекеттік концепцияларды дамыту жолында қызметін анықтап, азаматтық қоғам шарттарында патриотизмнің қалыптасу тұжырымдамаларын талдау. Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері қарастырылып, негізгі концептуалды негіздері және тәжірибеде қолданылатын механизмдер толыққанды қарастырылған.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптастыру мәселесін зерттеу, қазіргі қоғамның дамуы үшін, теориялық және практикалық маңызды екеніне күмән жоқ. Өйткені ол қоғамның бүгінгісі мен келешегін анықтайтын қозғаушы және біріктіруші факторлар қатарына жатады. Патриотизм мәселесімен терең тамырлас, құрамдас болып, байланысты дамитын ұғымдар Отан, ана тіл, жер, ұлттық мәдениет, ұлттық идея, ар-намыс, ұлттық мүдделер және т.б. жатады. қазіргі таңдағы қоғамдық, саяси-экономикалық ахуалдың адам факторынан, рухани дамуымыздың маңыздылыққа ие болып отырған өзекті мәселелердің бірі – жастардың патриотизмін қалыптастыру болып табылады. Жастарды отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеу, қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде кең көлемде дамуына, ана тілімізді арындай сақтауға, ел бірлігін нығайтуға атсалысу. Елдің рухын көтеру, ұлттық мақтаныш сезімін оята білу, отансүйгіштік, ұлтжандылық, елжандылық сынды қасиет қалыптастыру – тәуелсіз мемлекетіміздің өтпелі кезеңі үшін айрықша маңызды мәселе болып отыр.
Осы жұмыстың тағы да бір өзекті жағы ретінде қазіргі заманғы Қазақстан қоғамы үшін күшті тұрақтылық және интеграциялық фактор болып, сонымен қатар қазақстандық мемлекеттендірудің және билік органдарына сенімділік деңгейін көтеруді қамтамасыз ететін шарттардың бірі болып табылғандықтан, бүгінгі күні жас азаматтардың саяси және патриоттық санасын қалыптастыру бірден бір өзекті мәселе екендігіне көз жеткізуге болады. Патриоттық сана – бұл идеялардың және көзқарастардың Отанға деген позитивті қатынастармен байланысты күрделі басқарылатын жүйесі. Жалпы патриоттық сана бұл Отандық құндылықтар көрінісінің нәтижесі және адамдардың санасында прогрессивті дәстүрлердің қабылдануы болып табылатын процесс. Сондықтан да жастардың патриотизмін қалыптастыру қазіргі кезенде маңызды мәнге ие болады. Осының негізінде қазақстандық азаматтардың, жастардың саяси санасындағы айрықша рөлге ие болады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптастыру мәселесін зерттеу, қазіргі қоғамның дамуы үшін, теориялық және практикалық маңызды екеніне күмән жоқ. Өйткені ол қоғамның бүгінгісі мен келешегін анықтайтын қозғаушы және біріктіруші факторлар қатарына жатады. Патриотизм мәселесімен терең тамырлас, құрамдас болып, байланысты дамитын ұғымдар Отан, ана тіл, жер, ұлттық мәдениет, ұлттық идея, ар-намыс, ұлттық мүдделер және т.б. жатады. қазіргі таңдағы қоғамдық, саяси-экономикалық ахуалдың адам факторынан, рухани дамуымыздың маңыздылыққа ие болып отырған өзекті мәселелердің бірі – жастардың патриотизмін қалыптастыру болып табылады. Жастарды отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеу, қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде кең көлемде дамуына, ана тілімізді арындай сақтауға, ел бірлігін нығайтуға атсалысу. Елдің рухын көтеру, ұлттық мақтаныш сезімін оята білу, отансүйгіштік, ұлтжандылық, елжандылық сынды қасиет қалыптастыру – тәуелсіз мемлекетіміздің өтпелі кезеңі үшін айрықша маңызды мәселе болып отыр.
Осы жұмыстың тағы да бір өзекті жағы ретінде қазіргі заманғы Қазақстан қоғамы үшін күшті тұрақтылық және интеграциялық фактор болып, сонымен қатар қазақстандық мемлекеттендірудің және билік органдарына сенімділік деңгейін көтеруді қамтамасыз ететін шарттардың бірі болып табылғандықтан, бүгінгі күні жас азаматтардың саяси және патриоттық санасын қалыптастыру бірден бір өзекті мәселе екендігіне көз жеткізуге болады. Патриоттық сана – бұл идеялардың және көзқарастардың Отанға деген позитивті қатынастармен байланысты күрделі басқарылатын жүйесі. Жалпы патриоттық сана бұл Отандық құндылықтар көрінісінің нәтижесі және адамдардың санасында прогрессивті дәстүрлердің қабылдануы болып табылатын процесс. Сондықтан да жастардың патриотизмін қалыптастыру қазіргі кезенде маңызды мәнге ие болады. Осының негізінде қазақстандық азаматтардың, жастардың саяси санасындағы айрықша рөлге ие болады.
1 Ерғали И. Е. Философия как духовная деятельность / под. ред. А. С. Серикбаев. – Астана: Академия государственной службы при Президенте РК, 2003. –283 с.
2 Ильин И. А. Путь духовного обновления // Путь к очевидности: Соч. – М.: Эксмо-Пресс, 1998. – 912 с.
3 Бердяев Н. А. Спасение и творчество (Два понимания христианства) // Русская философия, конец XIX - начало XX века. – СПб, 1993. – С. 190.
4 Бжезинский З. Великая шахматная доска (Господство Америки и его геостратегические императивы). – М.: Международные Отношения, 1998. – 367 с.
5Тамбовцев В. Л. «Государство как инициатор развития общества» // Общественные науки и современность. – 2007. - №2. – С. 69
6 Мнацаканян М. Культура. Этносы Нации. Размышления об истоках и природе национальной общности. – М., 1998. – С. 37.
7 Дугин А. Эволюция национальной идеи Руси (России). – Отечественные записки. – 2002. - №3 – С. 163
8 Есім Ғ. Қазақ ұлтшылдығы // Егемен Қазақстан. – 2007, 31қаңтар (№24-27). – С.5
9 Абдуллина А. Жизнь, отданная борьбе // История Казахстана: преподавание в школе. – 2003. – №2. – С. 23-25.
10 Байтурсынов А. Благословение // Несипбайкызы У. Казахская литература: Учебник - хрестоматия для 10-11 кл. общеобр. школ. – Алматы: РОНД, 2001. – С. 133-134.
11. Букейхан А. К годовщине киргизкой газеты «Казах» – Кн. 1 // Таңдамалы – избранное. - Алматы: Өлке, 2002. – С. 145.
12 Кунаев Д. А. В труде нахожу удовольствие и наслаждение // Мегаполис. – 2002, 10 января. – С. 5
13 Бердяев Н. А. Падение священного русского царства: Публицистика 1914-1922 / Николай Александрович Бердяев. Вступительная статья, примеч. В.В. Сапова. - М.: Астрель, 2007. – 1179 С.
14 Елубай С. Біткен іс бір тоғыз, бітпегені - тоқсан тоғыз // Ана тілі газеті. - Алматы, 2007, 2 қаңтар. - ссссссссс
15 Назарбаев Н. Ә. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» // Егемен Қазақстан газеті. – 2007, 1 наурыз. – Б. 1
16 Айталиев А. Патриотизм. Идеология. Какими они должны быть? // Мысль. – 1995. - №7. – С. 35.
17 Мағзұмов М. Қазақстандық патриотизмнің алғышарттары // Саясат. – 2007. - №8.– 54 б.
18 Иватова Л. М., Қайдарова Ә. С. Ұлттық идея: шетелдік тәжірибе және Қазақстан // ҚазҰУ хабаршысы. – 2009. - №2 (33). – Б.149
19 Сағындықов Е. Ұлтты рухани дегдарлық құтқарады // Ақтөбе газетінің ресми сайты www.aktobegazeti.kz
20 Концепция формирования государственной идентичности Республики Казахстан. Одобрена распоряжением Президента РК 23 мая 1996 года №2995 // Казахстанская правда. - 1996, 29 мая.
21 Дашдамиров А.Ф. Нация и личность. - Баку: Элм, 1976. - 143-145 с.
22 Сарыбеков М. Н., Сыдыкназаров М. Официальные и неофицальные символы казахской государственности и их роль в формировании патриотизма: опыт и перспективы развития // Этнопедагогика, 2007. - №1. - С.14.
23 Назарбаев Н. Ә. Қоғамдық келісім – Қазақстанның демократиялық дамуының негізі. - Алматы, 1997. - 5б.
24 Хмелевский В. А. К вопросу о происхождении и развитии советского патриотизма. - М., 1948. – 76 с.
25 Слукин С. В. Патриотизм в социокультурном развитии личности: Дис. канд. филос. наук. – Екатеринбург, 2005. – 194 с.
26 Тоффлер Э. Третья волна. – М.: АСТ, 1999. –С. 92.
27 «Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы» 14.12.2012 // Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты www.akorda.kz
28 «Жас Ұлан» бірыңғай балалар және жасөспірімдер ұйымы туралы ереже // Жас ұлан әлеуметтік желісі www.zhasulan.kz
29 Назарбаев Н. «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламалық дәрісі // «Егемен Қазақстан» газетінің ресми сайты www.egemen.kz
30 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 1993 жылғы 5 қарашадағы № 1394 Жарлығымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы құрылған туралы // «Халықаралық бағдарламал орталығы» АҚ-ның ресми сайты www.bolashak.gov.kz
31 Сатыбалды А. Азаматтық қоғам: оның даму жолдары // «Литер» газетінің ресми сайты www.liter.kz
32 Алшынбаев З. Мемлекеттік тілді қолдану аясы көңіл көншітпейді. Неге? // Егемен Қазақстан. – 2009, 28 наурыз. - 4 б.
33 Хэнди Ч. Слон и блоха: будущее крупных корпораций и мелкого бизнеса. - М., 2004. – С. 13.
34 Назарбаев Н. Мемлекет пен халықты ұлттық мүдде тұрғысынан ұйыстыру - ұлы міндет // Егемен Қазақстан. – 2008, 18 маусым. -1-2 бб.
35 Потапов М. А., Салицкий А. И., Шахматов А. В. Возрождение Азии: горизонты модернизации. – М.: Теис, 2007. -208 с.
36 Платова Е. Э., Сафин Ф. Ю., Фортунатов В. В. Воспитание студентов в современных условиях: проблемы и пути их решения / Под ред. проф. А. А. Оводенко. - Спб.: ГУАП, 2006.- 112 с.
37 Молодежь и патриотизм / Научно-методические материалы по проблемам гражданско-патриотического воспитания для работников сферы государственной молодежной политики. - СПб.: Межотраслевой центр повышения квалификации и переподготовки кадров СПбГУАП, 2003.- 65 с.
38 Национальная образовательная инициатива «Наша новая школа» (от 4 февраля 2010 г. Пр-271) // Ресей Федерациясының білім және ғылым министрлігінің ресми сайты http://old.mon.gov.ru
39 Положение о Московском городском конкурсе проектных разработок и творческих работ и детей и молодёжи «Нет фашизму!» // официальный сайт молодежного конкурса –www.netfashizmu.ru
40 Платова Е. Э. Актуальные проблемы воспитания патриотизма в системе высшего профессионального образования России / Под ред. проф. А. А. Оводенко. - Спб.: ГУАП, 2006. - 115 с.
41 Законодательное обеспечение патриотического воспитания молодежи. Материалы круглого стола Комитет по делам молодежи Государственной Думы РФ г. Москва 27 мая 2008 г.
42 Архипов О. Н. Кодекс патриотизма // Официальный сайт Тюменского клуба патриотической мысли http://tkpm72.org
43 Левашов В. К. Патриотизм в условиях глобализации: о чем свидетельствуют данные социологических опросов / В. К. Левашов // Вестник РАН. – 2005. - №2. - С. 99 – 102.
44 Тасмаганбетов И. Н. Социальная политика и политическая трансформация. – Алматы : Ғылым, 1997. – 250 С.
45 Лисовский В. Т. Социология молодежи . – Спб., 1996 г. – 361C.
46 Майлыбаев Б. Государственная молодежная политика – вайжнейший фактор реформ // Столичное обозрение. -1999, 28 января. - с.10.
47 Молодежь в меняющемся обществе. Региональный мониторинговый доклад №7 – 2000 год. Проект MONEE ЦВЕ/СНГ/Балтия. Детский фонд организации Объединенных Наций. - Исследовательский центр «Инноченти». – Италия, Флоренция, 2000. - С.4.
48 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы
2004 жылғы 7 шілдедегі № 581-II Қазақстан Республикасының Заңы // Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты www.akorda.kz
49 Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2009 жылғы 29 мамырдағы №76 өкімімен ауыл жастарының дамуына жағдай жасау және қолдау мақсатында 2009-2011 жылдарға арналған «Ауыл жастары» жалпы ұлттық бастамасы // Қазақстан жастар қанатының ресми сайты www.zhasotan.kz
50 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясатының Тұжырымдамасы // Новое поколение. - 1998 жыл. - №13.
51 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге қалайық!» 2011 жылғы халқына Жолдауы // Халықтық-демократиялық «Нұр Отан» партиясының ресми сайты www.nur-otan.kz
52 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылдың 7 тамыздағы №983 «Дарын» мемлекеттiк жастар сыйлығы туралы қабылдаған қаулысы // Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің ресми сайты www.edu.gov.kz
53 Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық тәрбие берудiң 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарлама // Қазақстан Республикасының электронды үкіметінің ресми сайты www.e.gov.kz
54 Федеральное Архивное бюро Российской Федерации // официальный сайт федерального архивного бюро www.archives.ru
55 Жамбылов Д. Ә. Саясаттану. - Алматы: Жеті Жарғы, 2003. - С. 281.
56 Мұсатаев С. Ш. Қазақстандық азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен келешегі. - Алматы: «Print-S», 2007. – 240 б.
57 Сәдуақасова А. Азаматтық қоғам: оның даму жолдары хақында бірер сөз // «Егемен Қазақстан» газетінің ресми сайты www.egemen.kz
58 Қарағанды облысындағы патриотизмді зерттеу негізінде өткізілген сұрау // Қарағанды облысының ішкі саясат департаментінің ресми сайты www.dvpo.kz
59 Алматы қ. жастарының саяси белсенділігін зерттеу: мәселелер және перспективалар әлеуметтанулық зерттеу бойынша есеп. – Алматы, 2010.
60 Тимерманис И. Е. Студенческое самоуправление как объект исследования и ресурс общественного развития. – СПб.: Диалог, 2006 – 215 с.
61 Левашов В. К. Патриотизм в условиях глобализации: о чем свидетельствуют данные социологических опросов // Вестник РАН. – 2005. - №2. - С. – 99.
62 Передовой опыт по патриотическому воспитанию граждан. Методическое пособие. - Астана: «Агроиздат», 2009. – 236 б.
63 Материалы маркетингового исследования СМИ Казахстана // TNS маркетингтік зерттеулер агенттігінің ресми сайты www.TNS.kz
64 Beck P. A. The role of agents in political socialization / S. A. Renshon (Ed.) Handbook of Political Socialization. Theory and Practice. – NY: The Free Press, 1973. – 902 p.
65 Dennis J. (Ed.). Socialization to Politics: a reader. -N.Y: Wiley, 1973. – 691p.
66 Кенесарина З. У. Практика социализации школьников США в системе службы «гайденс». Учебное пособие. – Алматы: Білік, 1998. – 164 С.
67 Оспанова Я. Н. Политическая социализация студенческой молодежи. Учебное пособие. - Астана: ЕАГИ, 2009. – 236 С.
68 Мұхамеджанов М. Мемлекеттік тіл және патриотизм мәселесі. Саясат, – Алматы, 2007. - №8. – 48 б.
69 «Қазақстан Республикасының тіл саясаты тұжырымдамасы». Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 4 қарашадағы №3186 өкімі // Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты www.akorda.kz
70 Назарбаев Н. Ә. Қазақстан Халықтары Ассамблеясының ХІІ сессиясында сөйлеген сөзі. Дипломатия жаршысы. - Алматы, 2006, 24 қазан. -172 С.
2 Ильин И. А. Путь духовного обновления // Путь к очевидности: Соч. – М.: Эксмо-Пресс, 1998. – 912 с.
3 Бердяев Н. А. Спасение и творчество (Два понимания христианства) // Русская философия, конец XIX - начало XX века. – СПб, 1993. – С. 190.
4 Бжезинский З. Великая шахматная доска (Господство Америки и его геостратегические императивы). – М.: Международные Отношения, 1998. – 367 с.
5Тамбовцев В. Л. «Государство как инициатор развития общества» // Общественные науки и современность. – 2007. - №2. – С. 69
6 Мнацаканян М. Культура. Этносы Нации. Размышления об истоках и природе национальной общности. – М., 1998. – С. 37.
7 Дугин А. Эволюция национальной идеи Руси (России). – Отечественные записки. – 2002. - №3 – С. 163
8 Есім Ғ. Қазақ ұлтшылдығы // Егемен Қазақстан. – 2007, 31қаңтар (№24-27). – С.5
9 Абдуллина А. Жизнь, отданная борьбе // История Казахстана: преподавание в школе. – 2003. – №2. – С. 23-25.
10 Байтурсынов А. Благословение // Несипбайкызы У. Казахская литература: Учебник - хрестоматия для 10-11 кл. общеобр. школ. – Алматы: РОНД, 2001. – С. 133-134.
11. Букейхан А. К годовщине киргизкой газеты «Казах» – Кн. 1 // Таңдамалы – избранное. - Алматы: Өлке, 2002. – С. 145.
12 Кунаев Д. А. В труде нахожу удовольствие и наслаждение // Мегаполис. – 2002, 10 января. – С. 5
13 Бердяев Н. А. Падение священного русского царства: Публицистика 1914-1922 / Николай Александрович Бердяев. Вступительная статья, примеч. В.В. Сапова. - М.: Астрель, 2007. – 1179 С.
14 Елубай С. Біткен іс бір тоғыз, бітпегені - тоқсан тоғыз // Ана тілі газеті. - Алматы, 2007, 2 қаңтар. - ссссссссс
15 Назарбаев Н. Ә. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» // Егемен Қазақстан газеті. – 2007, 1 наурыз. – Б. 1
16 Айталиев А. Патриотизм. Идеология. Какими они должны быть? // Мысль. – 1995. - №7. – С. 35.
17 Мағзұмов М. Қазақстандық патриотизмнің алғышарттары // Саясат. – 2007. - №8.– 54 б.
18 Иватова Л. М., Қайдарова Ә. С. Ұлттық идея: шетелдік тәжірибе және Қазақстан // ҚазҰУ хабаршысы. – 2009. - №2 (33). – Б.149
19 Сағындықов Е. Ұлтты рухани дегдарлық құтқарады // Ақтөбе газетінің ресми сайты www.aktobegazeti.kz
20 Концепция формирования государственной идентичности Республики Казахстан. Одобрена распоряжением Президента РК 23 мая 1996 года №2995 // Казахстанская правда. - 1996, 29 мая.
21 Дашдамиров А.Ф. Нация и личность. - Баку: Элм, 1976. - 143-145 с.
22 Сарыбеков М. Н., Сыдыкназаров М. Официальные и неофицальные символы казахской государственности и их роль в формировании патриотизма: опыт и перспективы развития // Этнопедагогика, 2007. - №1. - С.14.
23 Назарбаев Н. Ә. Қоғамдық келісім – Қазақстанның демократиялық дамуының негізі. - Алматы, 1997. - 5б.
24 Хмелевский В. А. К вопросу о происхождении и развитии советского патриотизма. - М., 1948. – 76 с.
25 Слукин С. В. Патриотизм в социокультурном развитии личности: Дис. канд. филос. наук. – Екатеринбург, 2005. – 194 с.
26 Тоффлер Э. Третья волна. – М.: АСТ, 1999. –С. 92.
27 «Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы» 14.12.2012 // Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты www.akorda.kz
28 «Жас Ұлан» бірыңғай балалар және жасөспірімдер ұйымы туралы ереже // Жас ұлан әлеуметтік желісі www.zhasulan.kz
29 Назарбаев Н. «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламалық дәрісі // «Егемен Қазақстан» газетінің ресми сайты www.egemen.kz
30 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 1993 жылғы 5 қарашадағы № 1394 Жарлығымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы құрылған туралы // «Халықаралық бағдарламал орталығы» АҚ-ның ресми сайты www.bolashak.gov.kz
31 Сатыбалды А. Азаматтық қоғам: оның даму жолдары // «Литер» газетінің ресми сайты www.liter.kz
32 Алшынбаев З. Мемлекеттік тілді қолдану аясы көңіл көншітпейді. Неге? // Егемен Қазақстан. – 2009, 28 наурыз. - 4 б.
33 Хэнди Ч. Слон и блоха: будущее крупных корпораций и мелкого бизнеса. - М., 2004. – С. 13.
34 Назарбаев Н. Мемлекет пен халықты ұлттық мүдде тұрғысынан ұйыстыру - ұлы міндет // Егемен Қазақстан. – 2008, 18 маусым. -1-2 бб.
35 Потапов М. А., Салицкий А. И., Шахматов А. В. Возрождение Азии: горизонты модернизации. – М.: Теис, 2007. -208 с.
36 Платова Е. Э., Сафин Ф. Ю., Фортунатов В. В. Воспитание студентов в современных условиях: проблемы и пути их решения / Под ред. проф. А. А. Оводенко. - Спб.: ГУАП, 2006.- 112 с.
37 Молодежь и патриотизм / Научно-методические материалы по проблемам гражданско-патриотического воспитания для работников сферы государственной молодежной политики. - СПб.: Межотраслевой центр повышения квалификации и переподготовки кадров СПбГУАП, 2003.- 65 с.
38 Национальная образовательная инициатива «Наша новая школа» (от 4 февраля 2010 г. Пр-271) // Ресей Федерациясының білім және ғылым министрлігінің ресми сайты http://old.mon.gov.ru
39 Положение о Московском городском конкурсе проектных разработок и творческих работ и детей и молодёжи «Нет фашизму!» // официальный сайт молодежного конкурса –www.netfashizmu.ru
40 Платова Е. Э. Актуальные проблемы воспитания патриотизма в системе высшего профессионального образования России / Под ред. проф. А. А. Оводенко. - Спб.: ГУАП, 2006. - 115 с.
41 Законодательное обеспечение патриотического воспитания молодежи. Материалы круглого стола Комитет по делам молодежи Государственной Думы РФ г. Москва 27 мая 2008 г.
42 Архипов О. Н. Кодекс патриотизма // Официальный сайт Тюменского клуба патриотической мысли http://tkpm72.org
43 Левашов В. К. Патриотизм в условиях глобализации: о чем свидетельствуют данные социологических опросов / В. К. Левашов // Вестник РАН. – 2005. - №2. - С. 99 – 102.
44 Тасмаганбетов И. Н. Социальная политика и политическая трансформация. – Алматы : Ғылым, 1997. – 250 С.
45 Лисовский В. Т. Социология молодежи . – Спб., 1996 г. – 361C.
46 Майлыбаев Б. Государственная молодежная политика – вайжнейший фактор реформ // Столичное обозрение. -1999, 28 января. - с.10.
47 Молодежь в меняющемся обществе. Региональный мониторинговый доклад №7 – 2000 год. Проект MONEE ЦВЕ/СНГ/Балтия. Детский фонд организации Объединенных Наций. - Исследовательский центр «Инноченти». – Италия, Флоренция, 2000. - С.4.
48 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы
2004 жылғы 7 шілдедегі № 581-II Қазақстан Республикасының Заңы // Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты www.akorda.kz
49 Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2009 жылғы 29 мамырдағы №76 өкімімен ауыл жастарының дамуына жағдай жасау және қолдау мақсатында 2009-2011 жылдарға арналған «Ауыл жастары» жалпы ұлттық бастамасы // Қазақстан жастар қанатының ресми сайты www.zhasotan.kz
50 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясатының Тұжырымдамасы // Новое поколение. - 1998 жыл. - №13.
51 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге қалайық!» 2011 жылғы халқына Жолдауы // Халықтық-демократиялық «Нұр Отан» партиясының ресми сайты www.nur-otan.kz
52 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылдың 7 тамыздағы №983 «Дарын» мемлекеттiк жастар сыйлығы туралы қабылдаған қаулысы // Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің ресми сайты www.edu.gov.kz
53 Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық тәрбие берудiң 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарлама // Қазақстан Республикасының электронды үкіметінің ресми сайты www.e.gov.kz
54 Федеральное Архивное бюро Российской Федерации // официальный сайт федерального архивного бюро www.archives.ru
55 Жамбылов Д. Ә. Саясаттану. - Алматы: Жеті Жарғы, 2003. - С. 281.
56 Мұсатаев С. Ш. Қазақстандық азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен келешегі. - Алматы: «Print-S», 2007. – 240 б.
57 Сәдуақасова А. Азаматтық қоғам: оның даму жолдары хақында бірер сөз // «Егемен Қазақстан» газетінің ресми сайты www.egemen.kz
58 Қарағанды облысындағы патриотизмді зерттеу негізінде өткізілген сұрау // Қарағанды облысының ішкі саясат департаментінің ресми сайты www.dvpo.kz
59 Алматы қ. жастарының саяси белсенділігін зерттеу: мәселелер және перспективалар әлеуметтанулық зерттеу бойынша есеп. – Алматы, 2010.
60 Тимерманис И. Е. Студенческое самоуправление как объект исследования и ресурс общественного развития. – СПб.: Диалог, 2006 – 215 с.
61 Левашов В. К. Патриотизм в условиях глобализации: о чем свидетельствуют данные социологических опросов // Вестник РАН. – 2005. - №2. - С. – 99.
62 Передовой опыт по патриотическому воспитанию граждан. Методическое пособие. - Астана: «Агроиздат», 2009. – 236 б.
63 Материалы маркетингового исследования СМИ Казахстана // TNS маркетингтік зерттеулер агенттігінің ресми сайты www.TNS.kz
64 Beck P. A. The role of agents in political socialization / S. A. Renshon (Ed.) Handbook of Political Socialization. Theory and Practice. – NY: The Free Press, 1973. – 902 p.
65 Dennis J. (Ed.). Socialization to Politics: a reader. -N.Y: Wiley, 1973. – 691p.
66 Кенесарина З. У. Практика социализации школьников США в системе службы «гайденс». Учебное пособие. – Алматы: Білік, 1998. – 164 С.
67 Оспанова Я. Н. Политическая социализация студенческой молодежи. Учебное пособие. - Астана: ЕАГИ, 2009. – 236 С.
68 Мұхамеджанов М. Мемлекеттік тіл және патриотизм мәселесі. Саясат, – Алматы, 2007. - №8. – 48 б.
69 «Қазақстан Республикасының тіл саясаты тұжырымдамасы». Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 4 қарашадағы №3186 өкімі // Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты www.akorda.kz
70 Назарбаев Н. Ә. Қазақстан Халықтары Ассамблеясының ХІІ сессиясында сөйлеген сөзі. Дипломатия жаршысы. - Алматы, 2006, 24 қазан. -172 С.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЛОСОФИЯ және САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
МАГИСТРАТУРА
Саясаттану кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптасуы
(салыстырмалы талдау)
Орындаушы ______________________________ Б. Шаймерденова
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші ______________________________ Г.О. Насимова
с.ғ.д., профессор (қолы, күні)
Қорғауға жіберілді:
Саясаттану кафедрасының
меңгерушісі, ______________________________ Г.О. Насимова
c.ғ.д., профессор (қолы, күні)
Алматы 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1 ПАТРИОТИЗМ ҒЫЛЫМНЫҢ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ... .. 7
1.1 Патриотизм түсінігі және мәні 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Патриотизмді зерттеудегі рухани-діни концепциясы 17
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Патриотизмді зерттеудегі саяси-әлеуметтік концепциясы 29
... ... ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН МЕН РЕСЕЙДЕГІ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ
ТАЛДАУЫ ... ... ... ... ... . 33
2.1 Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмді қалыптастырудағы мемлекеттің
рөлі 33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Қазақстан мен Ресейдегі азаматтық қоғам патриотизмді қалыптастыру
институты ретінде 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ 86
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 88
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР 92
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты: бүгінгі таңда патриотизмді зерттеудегі негізгі
концептуалды негіздерін анықтаумен қатар, Қазақстан мен Ресейдегі
патриотизмнің қалыптасу жолдарын зерттеу өте өзекті болып табылады. Сонымен
қатар патриотизмді қалыптастыру процессінде мемлекеттің рөлін және оның
саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудің бірден-бір негізгі факторлары болып
табылатын процессті мемлекеттік концепцияларды дамыту жолында қызметін
анықтап, азаматтық қоғам шарттарында патриотизмнің қалыптасу
тұжырымдамаларын талдау. Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері
қарастырылып, негізгі концептуалды негіздері және тәжірибеде қолданылатын
механизмдер толыққанды қарастырылған.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің
қалыптастыру мәселесін зерттеу, қазіргі қоғамның дамуы үшін, теориялық және
практикалық маңызды екеніне күмән жоқ. Өйткені ол қоғамның бүгінгісі мен
келешегін анықтайтын қозғаушы және біріктіруші факторлар қатарына жатады.
Патриотизм мәселесімен терең тамырлас, құрамдас болып, байланысты дамитын
ұғымдар Отан, ана тіл, жер, ұлттық мәдениет, ұлттық идея, ар-намыс, ұлттық
мүдделер және т.б. жатады. қазіргі таңдағы қоғамдық, саяси-экономикалық
ахуалдың адам факторынан, рухани дамуымыздың маңыздылыққа ие болып отырған
өзекті мәселелердің бірі – жастардың патриотизмін қалыптастыру болып
табылады. Жастарды отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеу, қазақ тілі
мемлекеттік тіл ретінде кең көлемде дамуына, ана тілімізді арындай
сақтауға, ел бірлігін нығайтуға атсалысу. Елдің рухын көтеру, ұлттық
мақтаныш сезімін оята білу, отансүйгіштік, ұлтжандылық, елжандылық сынды
қасиет қалыптастыру – тәуелсіз мемлекетіміздің өтпелі кезеңі үшін айрықша
маңызды мәселе болып отыр.
Осы жұмыстың тағы да бір өзекті жағы ретінде қазіргі заманғы
Қазақстан қоғамы үшін күшті тұрақтылық және интеграциялық фактор болып,
сонымен қатар қазақстандық мемлекеттендірудің және билік органдарына
сенімділік деңгейін көтеруді қамтамасыз ететін шарттардың бірі болып
табылғандықтан, бүгінгі күні жас азаматтардың саяси және патриоттық
санасын қалыптастыру бірден бір өзекті мәселе екендігіне көз жеткізуге
болады. Патриоттық сана – бұл идеялардың және көзқарастардың Отанға деген
позитивті қатынастармен байланысты күрделі басқарылатын жүйесі. Жалпы
патриоттық сана бұл Отандық құндылықтар көрінісінің нәтижесі және
адамдардың санасында прогрессивті дәстүрлердің қабылдануы болып табылатын
процесс. Сондықтан да жастардың патриотизмін қалыптастыру қазіргі кезенде
маңызды мәнге ие болады. Осының негізінде қазақстандық азаматтардың,
жастардың саяси санасындағы айрықша рөлге ие болады.
Сонымен қатар, қоғамда азаматтық-патриоттық тәрбие беру негінде
мемлекетттің дамуының барлық салаларында үлкен көрсеткіштерге жетуге
болады. Себебі, өз мемлекетті үшін еңбек жасап, жетістіктерге жетіп,
мемлекетінің гүлденуіне үлес қосу экономикалық-әлеуметтік жағынан ғана
емес, мемлекетте ішкі саяси тұрақтылықты сақтаумен ерекшеленеді, ал бұл,
әлемдік деңгейде тез өзгеріп отыратын жағдайларда, әр мемлекеттің басты
міндеті болып, қоғамдық-саяси тұрақтылықты сақтау болып табылады. Сондықтан
да, біздің мемлекетіміз де үшін, осы сұрақ алдыңғы қатарда тұр. Яғни,
патриотизмді өоғам арасынжа қалыптастыру саяси тұрақтылықты қамтамасыз
ететін шарты ретінде болып табылады. Саяси-экономикалық жағынан тұрақты
дамыған мемлекетте халықтың әлеуметтік жағдайы толыққанды қамтылғанмен
қатар, мемлекет азаматының рухани құндылықтары да қалыптасқан болу керек.
тек осы салалардың толыққанды дамуы негізінде мемлекет өзінің ішкі де,
сыртқы да саясат бағытын жүзеге асыра алады. Патриотизм осында күшті
біріктіруші фактор болып шығады. Сондықтан Қазақстан мен Ресейдегі оның
қалыптасу жолдарын, саясатын зерттеу өте өзекті болып табылады. Ресей
қоғамы бүгінгі таңда патриотизм қалыптастыруда өте үлкен жетістіктерге
жеткен. Осы салада заңнама негізін құруда да, мемлекеттік бағдарламаларды
жүзеге асыруда да, ақпараттық саясатының осы саладағы жұмысын жүзеге
асыруда да тиімді, әрі пайдалы жетістіктерге қол жеткізген. Сондықтан
Қазақстанның осы салада жұмысын Ресеймен салыстыру кездейсоқ емес, бұл
тарихи қалыптасқан ерекшеліктерге, Ресей біздің мемлекетіміздің ең басты
стратегиялық әріптес болғандықтан және ең бастысы патриотизмді қалыптастыру
бойынша саясатын өте тиімді жүзеге асырып жатқанның арқасы.
Диссертациялық жұмысының объектісі: Қазіргі заманғы Қазақстан мен
Ресейдегі саяси процессінде күрделі әлеуметтік-саяси құбылыс ретіндегі орын
алып жатқан патриотизм.
Диссертациялық жұмысының пәні: Қазақстан мен Ресей қоғамының барлық
салалардағы біріктіруші фактор ретінде және тұрақтылықтын маңызды шарты
болып табылатын патриотизмді қалыптастыру процессі болып табылады.
Диссертациялық жұмысының мақсаты: патриотизмді қалыптастыруды
зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерін анықтаумен қатар, Қазақстан мен
Ресейдегі патриотизмді қалыптастырудың саясатына салыстырмалы талдау
жүргізу болып табылады.
Тақырыпты ашу барысында қойылған негізгі міндеттері:
- патриотизм түсінігінің мәнін анықтау;
- патриотизмді зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерін талдау;
- салыстырмалы талдау негізінде патриотизмді қалыптастырудағы
мемлекеттің рөлін анықтау;
- екі мемлекет қоғамының патриотизмін қалыптастырудағы азаматтық
қоғам институтының рөлін айқындау, SWOT талдауын жүргізу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: патриотизмді қалыптастыру бойынша
еңбектер әлемдегі әр елдің ғалымдарында кездеседі, осы жұмысты жазу
барысында батыс, ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектері
пайдалынылған болатын.
Батыс ғалымдар ішінен патриотизм түсінігінің көрінісін зерттеген
М. Монтень Дж. Локк фран. Ж. Руссо, Д. Дидро және К. А. Гельвеций,
Б. Шалотэ, А. Р. Ж. Тюрго, Л. М. Лепелетье, Ш. М. Талейран неміс
философиясының таңымал өкілдері: И. Кант, И. Г. Фихте, Г. В. Ф. Гегель
патриотизм түсінігін тұжырымдауға маңызды үлес қосқан болатын. Американдық
ғалымдар және мемлекет қайраткерлері ішінен мемлекеттің ұлттық идеясын,
азаматтардың патриотизмін қалыптастыруды Т. Джефферсон, Дж. Мэдисон, Т.
Пейн және т.б. құрастырып, айқындаған болатын.
Ресейлік ғалымдар ішінен патриотизм мәселелерін қарастыруға үлкен
үлес қосқандар асасында: М. В. Ломоносов, А. С. Хомяков, Н. М. Карамзин,
Ф. И. Тютчев, Н. Г. Чернышевский, В. С. Соловьев, Г. В. Плеханов, және
т.б.
Орыс идеясының негіздерін қалап, ғылыми негіздеген Н. А. Бердяев,
А. И. Солженицын, Н. Ф. Федоров, Вл. Соловьев болып табылады.
Сонымен қатар патриотизмді қалыптастыру мәселелерін зерттеуге елеулі
үлестерін қосқан ресейлік ғалымдар қатарына, Л. И. Ятина,
А. В. Кузнецова, А. П. Погорелый, М. А. Никова, В. А. Белоганова,
Т. В. Беспалова, А. И. Афонин, И. В. Родионова жатады.
Қазақстандық ғалымдар арасында патриотизм ұғымын, оның шығу тарихын
және жастарда қалыптастырып, тәрбиелеу мәселесін: М. Ю. Насырова, Л. И.
Пухович, С. Е. Нурмуратов, Б. Махамедова болып табылады. Қазақстандағы
жастар саясатын жүзеге асыру барысында патриоттық тәрбие беріп,
патриотизмді қазақстанда қалыптастыру бойынша Д. А. Калетаев, Л.
Ю. Зайниева, Ж. К. Симтикова, Г. Н. Шойкин, М. К. Бексултанов еңбектерін
атап айтқан жөн.
Сонымен қатар А. Қалмұрзаевтың Қазақстандық патриотизм және Л.
Ахметованың Патриотизм в ракурсе истории монографиялары,
Мусатаев С. Ш. Қазақстандағы азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен
келешегі атты монографиясы негізінде, қазақстандық жастардың патриотизмін
қалыптастырудағы азаматтық қоғам институтының маңызы анықталынған болатын.
Сонымен қатар Г. О. Насимованың, Л. М. Иватованың,
Ғ. М. Мұтановтың, М. О. Насимов, Н. А. Саитова, А. И. Лұқпанов,
Р. Б. Сейсебаева, А. С. Қайдарованың, А. С.
Абулкасованың, А. М. Қанағатованың, Ө. Б.
Балажановтың, Г. А. Андиржанованың, Р. С. Арынның және т.б. авторлардың
мақалаларында Қазақстандағы ұлттық идея негіздерін, жастардың патриотизмін
қалыптастыру, қоғамның негізгі рухани және әлеуметтік құндылықтары,
жастарға патриоттық тәрбие саяси менджменттің ықпал жасау объектісі
ретіндегі, қазақстандық қоғамның тұрақтылығын сақтау және дамыту
мәселелерін қарастырылған болатын.
Диссертациялық жұмыстың жаңалығы:
- бүгінгі таңда қоғамның рухани-таңымдық құндылықтарын
қалыптастыруда негізі болып табылатын, сонымен қатар, мемлекеттің
барлық салалардағы дамуының қозғаушы күштерінің біріне айналған
патриотизм түсінігін қарастыру, негізгі концептуалды
негіздерінің мәнін сараптамалынып, қазақ саяси ілімінде саяси
ойшылдар қатарына жататын адамдардың патриотизм туралы идеялары
анықталынып, патриотизм сияқты рухани құндылықты сақтап, одан әрі
қалыптастыру бойынша тұжырымдар қарастырылған болатын;
- патриотизмнің қалыптасуында маңызды орынға ие заңнамалық базасы,
яғни, нормативтік-құқықтық база, мемлекеттік бағдарламалар және
тұжырымдамаларды сараптамалау.
- Қазақстан мен Ресей тәжірибесінде патриотизмнің қалыптасуында
маңызды ролді атқаратын нормативтік-құқықтық базасының
ерекшеліктері және ұқсас жақтарын анықтау.
- Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптасуында негізгі
жолдарының тиімділігі және осы тәжірибені жүзеге асырудың
ерекшеліктері.
- Патриотизмнің қалыптасуында негізгі ролді атқаратын мемлекеттің
ролі сараптамалнып, салыстырмалы талдау жүргізіліп жатқан екі ел
тәжірибесінде патриотизмді қалыптастырушы институт ретінде
азаматтық қоғамның ролі анықталынып, сараптамаланған. Сонымен
қатар, бүгінгі таңда мемлекет тарапынан патриотизмді түсіндірудің
жаңа жолдары, яғни жаңа патриотизм үлгісінің қалыптасуында
мемлекеттің және азаматтық қоғамның ролі анықталынған болатын.
Қорғауға шығарылатын негізгі тұжырымдамалар:
1) патриотизмнің қалыптасуын зерттеу барысында теориялық-
методологиялық базасының тереңдігі және маңыздылығы анықталған болатын.
Қазақстан мен Ресей ойшылдарының патриотизмді зерттеудегі тұжырымдамалыры
және негізгі идеялары көбінесе тарихи жағдайларға байланысты рухани-дәни
құндылықтар негізінде, кейінірек мемлекеттің патриотизмді қалыптастырудағы
маңызды ролін көрсету негізінде ұқсас болып келеді. Екі мемлекеттің
патриотизмді зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерінің мәні және ойлары
өте ұқсас болып келегенмен, екі халықтың тарихи-ұлттық құндылықтарға,
дініне, діліне байланысты ерекшеліктер орын алып жатқанын атап кеткен жөн.
2) патриотизмді қалыптастыруда басым ролдердің бірі мемлекеттің
жүргізіліп жатқан саясатына байланысты болып келеді. Себебі, Қазақстан мен
Ресейде мемлекет институтының билігі өте маңызды орынды алады. Мемлекеттің
патриотизмді қалыптастыру саласында жүргізіліп жатқан саясатының көп
қырлары екі мемлекетте бір жолмен жүзеге асырылып жатқанымен қатар,
заңнамалық базасында көптеген ерекшеліктер байқалған болатын. Ресей
мемлекетінде патриотизмнің қалыптасуын қамтамасыз ету негізін құрайтын
мемлекеттік бағдарламалар, стратегиялар, заң жобалары үнемі жаңашаланып,
мемлекет саясатының бағытына сай өзгеріп тұратынын көруге болады. Сонымен
қатар, патриотизмнің қалыптасуы бүкілхалықтық және еңбіріншіден мемлекет
саясатының басты мақсаттарының бірі ретінде қойылған, бұнын дәлелі ретінде
мемлекеттік органдар, Президент әкімшілігі құрылымында осы жұмыспен
айналысатын басқармалардың құрылғандығы болып келеді.
3) қазіргі таңда барлық мемлекеттерде өз жұмысының тиімділігін
көрсетіп жатқан азаматтық қоғам институттары патриотизмнің қалыптасуында
өте үлкен маңызға ие болып келеді. Себебі, Қазақстан мен Ресейде саяси
партиялар, бұқаралық ақпарат құраладары және үкіметтік емес ұйымдарының
жұмысы халыққа үлкен әсер ететін күштер болып табылады. Екі мемлекетте осы
институттардың жүзеге асырылып жатқан саясатның негізгі ерекшілігі болып,
Ресей мемлекетінде бұқаралық ақпарат құралдарында патриотизм саласындағы
жасалынып жатқан барлық жобалардың мақсаттылы және терең мәнге ие болу
болып келеді. Мемлекеттік құрылымдардың еңбегі, билік органдарының жұмысы,
ұлттық құндылықтар және империялық рух насихаттанады. Қазақстанда саяси
партияларға деген сенімі және халықтың саяси белсенділігі, Ресейге
қарағанда басым болып келеді. Сонымен қатар, халық арасында үкіметтік емес
ұйымдарының осы салада жұмысы туралы ақпараттың аз болуы, жалпы жұмыс
нәтижелігіне әсер етеді. Жалпы алғанда азаматтық қоғам Қазақстан мен
Ресейде патриотизмді қалыптастыру негізгі интституттарының бірі болып
табылатыны анық.
Жұмыстың әдістемелік негізін: тарихи салытырмалы, құрылымдық, SWOT
талдауы құрады.
Жұмыстың деректемелік көзі: ғылыми-саяси журналдардағы және
газеттердегі мақалалар, басылымдар, ғаламтор желісінің Қазақстан
Республикасының жастар саясатын және патриотизмін қалыптастыру бойынша
құқықтық-нормативті актілер, мемлекеттік бағдарламал, Заңдар, Қазақстан
Республикасының Президентінің халыққа жолдаулары, элетрондық ресми
сайттары, оқу-әдістемелік құраладары, монографиялар және концептуалды
негіздері қарастырылып, зерттеген еңбектері, кітаптары болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы
көлемі – 100.
1 ПАТРИОТИЗМ ҒЫЛЫМНЫҢ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1. Патриотизм түсінігі және мәні
Патриотизм – (гректің patre – Отан) қоғамдық және адамгершілік
принципі [1]. Ресейлік ғалым В. В. Макаров: Патриотизм кез-келген саяси,
әлеуметтік, этникалық топтық ғасырлар бойына тұтастығын қамтитын құбылыс,
- деп көрсеткен болатын.
Патриотизм – азаматқа мінездеме беретін негізгі қасиеттерінің бірі
болып табылады. бұл әлеуметтік күрделі құбылыс тек қоғамдық сананын шегін
ғана көрсетпей, сонымен қатар, қоғамның өмір сүруінің және дамуының негізгі
қайнар көзі болып табылады. Патриотизм азаматтардың ұлттық сана сезімінің
жалпы және ажырамас бөлігі болып, қоғамның рухани құндылықтарының
қалыптасуына негіз болады. Сондықтан да, еңбіріншіден патриотизм ұғымының
мәнін түсіндіріп, концептуалды негіздерін қарастыруға тура келеді.
Патриотизм мәнің зерттеу және патриоттық көзқарастарды тұжырымдау өз
бастауын алғашқы рулық қауымда алған болатын, олар рудың әлеуметтік және
рухани біртұтастығы негізінде көрініс тапқан болатын. Ал, таптық қоғамның
пайда болуымен қауым мүшелерінің азаматтық сезімі көрініс тапқан.
Ежелгі әлем мемлекеттерінде – Ежелгі Грция және Рим мемлекеттерінде
патриоттық идеялар отанды көршілес елдер тарапынан әскери қауіптен қорғау
және мемлекеттік істерді басқаруға белсенді қатысу қажеттілігімен
шартталған болатын. Әрине, сол кезде соғыстар, территорияны жаулап алу
жағдайлары жиі болған. Сондықтан да, қоғамның әр мүшесі өз еліне, Отанына
деген махаббатын, сүйіспеншілігін осы процестерге қатысу негізінде көрсете
алған. Сократ пен Демокрит адам бойында әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру
негізінде патриоттық сезімді дамыту тұжырымдарын айтқан болатын. Осындай
әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру функциясы мемлекеттің негізгі істерінің
біріне айналуы керек деп негіздеген болатын. Сонымен бірге патриотизм
түсінігі туралы өз еңбектерінде Платон мен Аристотель жазған болатын.
Олардың түсінігінде патриотизм – мемлекет мүдделерін өзінің жеке
мүдделерінен жоғары қойған кезде жүзеге асады. Яғни, мемлекет дамуына
қызмет етіп, оны өмірдегі ең басты құндылығы ретінде қарау адам бойында
патриоттық сезімді күшейтіп, дамытуға болатынын тұжырымдаған. Ежелгі Римде
патриотизмге мұдделік құндылықтар жүйесінде негізгі, маңызды рөл бөлінген
болатын. Себебі, патриоттық сезім еңбіріншіден адам рухани өміріне, ішкі
жан дүниесіне негізделеді.
Орта ғасырлар заманында М. Монтень, Т. Мордың және
Я. А, Коменскийдің патриоттық идеялары діни мінге негізделген
болатын. Қайта өрлеу заманында көптеген мемлекеттердегі ұлттық сана
сезімді қалыптастыру процесі басталды. Осы процесс жоғары рухани қасиеттері
бар адамды - азаматты тәрбелеуді бірінші орынға қойды. Жаңа әлем адамын
тәрбелеу қажеттілігі жаңа ұлттардың құрылуына байланысты болып, Ағартушылық
кезеңде дамыған болатын. Дж. Локк өз еңбектерінде саналы азаматтық
позициясын анықтауды негіздеген болатын. Яғни, тек өзінің азаматтық
бағытталуын толыққанды түсінетін тұлға өз мемлекетінің дамуына үлес қосып,
саяси өмірдің белсенді субъектісі бола алатындығын көрсеткен болатын. Ал,
бұл нағыз патриоттың бейнесі болып келеді. Ұқсас көқарасты француз
философтары Ж. Ж. Руссо, Д. Дидро және К. А. Гельвеций ұстанған болатын.
Патриотизмді қалыптастыру мәселесі Ұлы Француз революция жылдарында негізгі
мемлекеттік міндетке айналады. Оның негізін қалаушылардың қатарына Б.
Шалотэ, А. Р. Ж. Тюрго, Л. М. Лепелетье, Ш. М. Талейран болып табылады. XIX
ғасырдағы патриоттық идеяларға неміс классикалық философия үлкен ықпалын
тигізген болатын. Оның таңымал өкілдері И. Кант, И. Г. Фихте, Г.
В. Ф. Гегель және т.б. патриотизм түсінігін және оның идеяларын
тұжырымдаған болатын. Олар патриотизм түсінігін адамдардың қандай да бір
жоғары мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталған, өз еркімен шектеу
контекстінде түсіндірген болатын.
Ресейлік ғалымдардың еңбектерінде патриотизм мәселесі жиі көтерілген
болатын. Отанына деген махаббат осы сезімінің бір түрі болып келеді.
көптеген әлеуметтік қатынастар негізінде адам тұлғасының әлеуметтену
процесі барысында отанына деген махаббаты көрсету, адамдардың Отанына деген
қатынасын көрсетуге көмектеседі. Қандай болмасын әлеуметтік қатынастар
(мысалы, ұлттық, саяси, мәдени және т.б.) патриоттық сезімді
қалыптастыруда, эмоционалдық қатынастарды ығыстыра алмайды.
Патриотизм адам бостандығына, тәуелсіздігіне негізделген. Әр жеке
тұлға отанына деген сүйіспеншілігн еркін түрде анықтайды.
Қалыпты өмір сүру жағдайларында патриотизм біртұтас эмоционалды-
ріктік кешен болып келеді. Отанына деген сүйіспеншілік халықты бір мақсатқа
бірігуіне жетелейді. Ал, кейбір кезде мемлекетіне, туған еліне құрбандық
жасап, қызмет етуге де адамдарды шақырады. Осының негізінде патриоттар
арасында бір бірене саналы немесе бейсаналы сенім түріндегі қатынасының
негізінде органикалық ынтымақтастық орнатылады. Кері процесс- әлеуметтік-
топтық немесе жалпыұлттық ынтымақтастық патриотизм толқынын тудырған
кезде кері процесс байқалады – бірақ та оны патриотизм деп түсінуге тура
келмейді. Осыған сәйкес адам өз еркімен Отанын анықтап, одан қандай да
нақты нәтижені күтетінімен патриотизм ұғымын анықтауға болады. Осы туралы
И. А. Ильиннің сөздері дәлел ретінде келтіруге болады: Адам отанды тек жай
инстинкт бойынша ғана емес, инстинктивті тамырланған рух пен сүйіспеншілік
негізінде табады [2]. Осыдан адамның отанға деген сүйіспеншілігін көрсету,
шындау сияқты сезімдер өз еркі, өз түсінігі негізінде жүзеге асатының
байқауға болады.
Патриотизм — күрделі және көпжақты құбылыс болып табылады. ол үнемі
әртүрлі формаларда келеді. сондықтан оларды дұрыс бағалау кейде қиынға
түседі. Осы жағдайдың қиындығын көрсету үшін мысал келтірейік. Ұлы Отан
Соғыс жылдарында И. В. Сталиннің кабинетінде коммунистік нышандармен қатар
А. В. Суворовтың және М. И. Кутузовтың портреттері қабырғада ілінген
болатын. Кутузов та Суворов та монархисттер болған. Суворов Е. И.
Пугачевтың жетекшілігімен болған шаруалар соғысын тұңшықтыруға да қатысқан
болатын.
Әрине де, Пугачев та орыс патриоттар қатарына жататыны сөзсіз. Бірақ
соғыс жылдарында коммунист-марксисттер қатарына жатқан және шаруалар
қозғалыстарын сөзсіз қолдаған Сталин, дәл Суворов пен Кутузовтың
портреттері Жоғары Қолбасшының кабинетінде орын табу керектігін жөн деп
санады. Генералиссимус Суворов және фельдмаршал Кутузов орыс халқының
таңымал қолбасшылары, патриоттары және Отан үшін күрескерлері болған.
Сталиннің осы позициясы бүкіл әлемдік революциялық процесіне және Кеңес
елінің терең таптық көзқарастарына сай келген болатын.
Осы шартты белгілердің ыдырауы немесе олардан бас тарту ұлттың,
халықтың, этностың қызметтік саласының толыққанды деформациялануына алып
келеді. осындай шартты белгілер құрылымында принциптер және ережелер жүйесі
әр этностың социогенезінде және онтогенезінде бар. Иерархия өзгермелі
болып келеді, ал әлем иерархиялы [3]. Бұл патриотизм түсінігінің
әмбебаптылығын көрсетеді. Яғни, патриотизм нақты қатып қалған,
консервативті, өзгермейтін түсінік қана емес, ол нақты этностың социомәдени
тұрмысын және осы жүйенің құрылымындағы рухани доминантасын көрсететін,
тірі және үнемі дамуда болатын ғаламдық көзқарастық жүйе.
Патриотизм руханилықтың көрінісі болып табылатынын мемлекеттің
адамдармен рухани байланысы негізінде көруге болады. Бұл патриотизмді
абстрактылы құндылықтар негіз болып табылатын қарапайым гуманизмнен
ерекшелейді. Гуманист үшін азаматтық және бағынушылыққа негізделетін
мемлекетпен формальді байланыс маңызды болып келеді, ал патриот үшін жан
тәнімен берілген, адал қызмет ететін мемлекетпен шынайы байланыс маңызды
болып келеді. Осында адал болу және жан тәнімен беріліп, құрбандық жасап
еңбек етудің шеттен шыққан түрі қарастырылмайды, бұл түсінікте мемлекеттке
беріліп қызмет ету астарында шынайы, адал қызмет көзделеді.
Егер мемлекет зорлау жүйесіне және міндеттейтін аппаратқа айналатын
кезде, патриот оны ыдыратпай, керісінше, дамытады. Себебі, жанның шынайы
мемлекеттік көңілі шынайы патриотизм және ұлтшылдықтан пайда болады [2,
275 б.].
Осында ұлтшылдық түсінігін қарастырған жөн. Көптеген ғалымдардың
ұлтшылдықтың мәнін және бағытталуын дұрыс түсінбейді. Ұлтшылдық түсінігі әр
түрлі формаларда келеді, яғни, күрделі жағымсыз түсінігімен қатар ұлтты дер
кезінде идеяға, мақсатқа біріктіретін, жағымды мәнге ие түсінік болып
келеді. Осында патриотизм мемлекеттің ұлттық идеясының негізінде дамитын
ұғым болып келеді.
Ұлттық идея – өте нәзік, жұқа сезімтал құбылыс. Оны дұрыс, абайлап
пайдаланбасаң, ол ұлтшылдыққа айналады. Өйткені, ұлтшылдық негізінде
патриотизм жатыр. Ол патриотизм өз халқын басқа халықтардан жоғары деп
санаса, қалғандарды өзінен төмен етіп, кемітсе онда ол ұлтшылдыққа
айналады. Ұлтжандылық та патриотизм, өз ұлтын сүюден туындайды, бірақ ол
өзін басқалардан жоғары демейді. Ұлтшылдық қашанда басқаларды өзіне қарсы
қою, басқаның ұлттық намысын қоздыру деп түсінуіміз керек. Ұлтшыл болу
ешбір елге пайда келтірмейді. Кейбір авторлар қазаққа ұлтшылдық керек
дейді. Бұл идея жанға жақын, жылы болып көрінгенімен ең қауіпті,
болашағымызды күрт кесетін, кесір-кесапат, қасірет әкелетін пікір. Ұлттық
идеяға сақ болуымыз керек деген ой осындай жағдайды еске салады. Әрине, бұл
отаршылдық зардабын әбден көрген қазақ сияқты халыққа ұлттық сезімді ояту
басқалардан кем емес екендігімізді санаға сіңіру керек, бірақ оны
ұлтшылдыққа айналдыруға болмайды.
Ұлттық идея – әркімнің ішінде жатқан, әшейінде байқалмайтын ұлы күш.
Ол бір тұтанып кетсе, тоқтату қиын, оны тізгіндеп, бағыттап отыратын
қашанда тек идеология.
Еуропа ғасырлар бойы мемлекеттік ұлт идеясын ұстанып келеді. Мысалы,
Франко зорлық-зомбылықпен, қан төгіп, баскілер мен каталондықтардың ұлттық
қозғалыстарын басып-жаншығанмен, мызғымас біртұтас испан ұлттық
қауымдастығы құрылмады. Еуропа мемлекеттері сондықтан мемлекетті біртұтас
ұлтқа айналдыру үшін күш жұмсаудың, мемлекет деңгейінде ұран тастап, елді
жалықтыратын үгіт-насихаттың да аздық ететінін түсінді. Ең бастысы, елдің
этностық құрылымы, этностардың ерік-жігері, тұтас ел болуға ынтасы,
мемлекеттің тұрмыс-тіршілікке ыңғайлылығы, демократиялық ахуал болды.
Экономика жағынан қуатты, әлеуметтік молшылық пен еркіндікке қол жеткізген
ел барша халықтың мемлекеттің мүддесіне, тіліне, мәдениетіне икемденуіне
жағдай туғызды, халықтар сол мемлекетті отаным деп танып, басқа
мемлекеттерге қарағанда жан-дүниесі жақын тұтады. Бұл өте ұзақ жылдар бойы,
ұрпақтар алмасып барып қалыптасатын көңіл-күй, азаматтық сана-сезім. Жеке
адам үшін ең қымбат, басты мұрат – жайлы әлеуметтік ахуал, тәртіп. Батыс
Еуропада қолайлы жағдай жасалып, әлеуметтік ұлт идеясы үстемдік құрып
жүзеге асты деген ой бүгін терең тараған. Ортақ мемлекеттік тіл, әділдік,
отаншыл рух, патриотизм елді біріктіріп, келісім орнатып келеді. Сонымен
бірге Еуропада этностық қауымдастықтар да мемлекеттер жүйесінде өз орнын
табуға ұмтылуда. Үш тілде сөйлейтін Бельгия Корольдігінің солтүстігінде 5,7
млн. фламандықтар фламан тілінде, оңтүстігінде 3,3 млн. валлондықтар
француз тілінде, шығысындағы этностық топ неміс тілінде сөйлейді. Әр
провинция ұлттық этностық негізде автономия құрып, Бельгия федеративтік
мемлекетке айналды. Ұлтаралық мәселе әлі де шиеленісті жағдайда, мемлекет
ыдыраудың аз-ақ алдында тұр. Ортақ құндылықтар әлі тұтастықты сақтауға
негіз болып отыр. Испанияның мемлекеттік құрамы да терең өзгерістерге
ұшырады. 1979 жылдан бері Каталония, Баскония, Валенсия, Галисия және
Балеар атаулары автономия алды. Мемлекет 17 әкімшілік-территориялық және
ұлттық аймақтарға бөлінген. Ұлттық автономияларға табиғи ресурстарын
пайдалануға, ұлттық мәдениеттерінің өркендеуіне, білім және басқа салаларда
еркіндік берілген. Ал Ұлыбританияға келсек, онда шотландықтар мен
уэльстіктерге арнайы ұлттық-территориялық әкімшіліктер құрылған. Орталық
билік пен федеративтік байланыстардың жолдары қарастырылуда. Шотландияның
парламенті тәуелсіз сыртқы саясатқа және өте бай мұнай көздерін дербес
билеуге ұмтылады. Францияда корсикандықтардың сонау XІX ғасырда бастаған
ұлтаралық қозғалысы 1991 жылы корсикан автономиясын құруға қол жеткізді.
Францияның Ұлттық Мәжілісі ұзаққа созылған талқылаудан кейін корсикан
халқын мойындады. Сонымен, Еуропада барлық ұлттық қауымдастықтар әртүрлі
деңгейде өз мемлекеттілігіне қол жеткізді. Кеңес Одағы, Югославия мен
Чехославакия ыдырағаннан кейін Еуропа Одағы сияқты жаңа конфедерациялық
қауымдастыққа кіруге көптеген этностарға жол ашылды. Сондықтан Еуропада да
бірегей бір мемлекет – бір ұлт идеясы толықтай салтанат құрды деу
ертерек, ол түпкі мақсат болып қала береді. Кеңес Одағы ыдырап, ұлтаралық
қайшылықтар күш алған тұста Ресейде де Ресей ұлты идеясы алға тартыла
бастады. Батыстың конструктивизм теориясын негізге алып, ұлт аңыз, қиялдан
туған қауымдастық деуші ғалымдар көбейді. Сонымен бірге олар Америкамен,
Батыспен салыстырғанда елдің тұтастығы, бірлігінің төмендігін де мойындап,
бірегей бір мемлекет – ұлт қалыптасу қиындығын да түсінді. Ең бастысы,
Ресей өзінің бағыт-бағдарын әлі анықтап алмаған мемлекет дейді Збигнев
Бжезинский [4]. Дегенмен, Ресейдің ішкі тұтастығы мен бірлігі де күрделі
мәселе. В. Путин Ресей президенті болған тұста ұлт ұғымына этномәдени
емес, азаматтық қауымдастық – саяси ұлт мәнін беруді жиі қолдады. Оның
ресейлік ұлт, Ресей азаматтары, біз ұлт ретінде, біз Ресей халқы,
біртұтас Ресей халқы, тағы басқа сөздерінің астарында ұлтты мемлекеттік
қауымдастық ретінде қабылдау идеясы жатыр. Ұлт және одан туатын ұлттық
мүдде сияқты сөз тіркестері В. Путин жолдауларында жиі кездесті. Ресей
ғалымдары В. Путин ұлт ұғымын 2000 ж. – 10 рет, 2005 ж. – 15 рет, 2007 ж.
– 18 рет пайдаланды деп көрсетті [5]. Сонымен, бүгін Ресей халқы ресейлік
азаматтық қауымдастығына қарай бет алды. 1990-жылдары Ресейдің көптеген
азаматтарының санасында ресейліктен гөрі республикалық азаматтық басым
болды. Якутия халқының 20%-ы ғана ресейлікпіз десе, Татарстан, Башқұртстан,
тіпті Мәскеудің өзінде тұрғындардың төртен бірі ғана ресейлікпіз деген. Ал
2006-2007 жылғы жүргізілген социологиялық зерттеулер бойынша, бірыңғай
орыстар қоныстанған Свердловск, Томск, Воронеж облыстарында ресейлік
азаматтармыз деушілер 86%, Якутияда якуттер – 63%, орыстар – 81% деңгейін
көрсеткен [5, 70-72 б.]. Ресей паспортында ұлтын көрсетпеу де пікірталас
туғызды. Ұлтын көрсетпеу ұлт мәселесіне немқұрайлы қарау деп бағаланды,
ұлттық республикаларда психологиялық қайшылықтар да бар. Сонымен, Ресей де
ресейлік ұлтқа бет алды, бірақ бүгін ресейлік азаматтар үшін, әсіресе
орыс емес қауымдастықтың арасында ұлттың этностық мазмұны басым.
Әлем мемлекеттерінің бір мемлекет – бір ұлт идеясын ұстануы
қоғамдық тұрақтылық пен бірліктің қажеттілігінен туып отыр. Бірақ әр
мемлекеттің ұлттық құрамы, тарихи тағдыры, мемлекет құрушы ұлттың саны мен
сапасы, экономикалық, әлеуметтік, рухани жағдайы, геосаяси тұрғыдан алатын
орны әртүрлі болғандықтан, этностық және азаматтық қауымдастықтардың
қалыптасу деңгейі әртүрлі. Этностардың жағдайын елемей, сұраныстарымен
есептеспей, бірыңғай бірлікке, азаматтыққа бейімдеу нигилизмге жетелейді,
болмаса ашу тудырады. Мәселе, этностық қауымдастық пен азаматтық
қауымдастықты тұрпайы теңестіруде де емес.
Ресей саясаттанушысы М. Мнацаканян да ұлт болып тұтасу жолдарын
зерттеп жүрген ғалымдардың санатында [6]. Ол Ұлтшылдық және жаһандану
атты сараптамалық еңбегінде АҚШ ұлтын қалыптастыруда америкалық
патриотизмнің ықпалы зор болғандығын атап көрсетеді. Ол патриотизмнің ұраны
– Америка Құрама Штаттарының әлемдегі ерекше орны. Жалпақ тілмен айтсақ,
Америка мен америкалықтар ғаламдық үстемдікке ие болуы керек. Бұл үстемдік
Америка үшін де, жер шарының өзге халықтары үшін де қажет, өйткені даму
деңгейлері әркелкі ұлттар АҚШ секілді ұлы елдің экономикалық, техникалық
және демократиялық жетістіктері арқылы ғана жетіле алады. Осы ұранды идеяны
алғаш рет АҚШ президенті Джемс Монро 1823 жылы көтерді. Әуелі Америка
америкалықтар үшін деген доктринаны саяси айналымға енгізіп, құрлық
халқының ұлттық сезімін күшейтті, содан кейін өзіне-өзі сенген, басқалардан
қай жағынан да оқ бойы озықсың деген насихатпен қуаттанған америкалықтарды
ғаламның тізгініне ие болуға шақырды.
Ресей саясаттанушысы А. Дугиннің ойынша: КСРО ұлттық идеясы Кеңестік
Ресейдің образы кеңес патриотизміне сай келмейді. КСРО мессиандық
шынайылық, капиталистік энтропияның заңдары жойылған, іс жүзінде жердегі
жұмақ жағдайы жүзеге асырылған әлемнің бір бөлігі ретінде көрінеді. Кеңес
идеясын мәскеу идеясын қорытып, универсиалдануы ретінде топтауға болады,
Русь образының әлеуметтік-саяси жаңғыруы. Кеңестер Республикасы
византиялық-монғолдық геосаяси орнығуының жаңа кезеңі болды - деп
санайды [7].
Қазақ рухани бостандыққа деген құштарлық қасиетінен айырылған емес.
Ғасырлар бойы қазаққа ұлттық тәуелсіздік идеясы – бабалардың рухани
өсиетін орындап, тарихи тағдырын өз қолында ұстау арманы дем беріп келді.
Бiз қазiргi уақытқа дейiн оқиғаның трагедиялық жағын ғана айттық, осы
құбылыстың шынайы мәнiн – патриотизм мен қаһармандық туралы айтатын уақыт
келдi. Тәуелсiздiк алғалы берi арада өткен уақыт iшiнде халқымыздың өсе
түскен өзгерген сана сезiмi Желтоқсан – 86-ға демократиялық, халықаралық
стандарт бойынша жаңаша, шынайы саяси, құқықтық баға берудi қажет етедi.
Желтоқсан қаһармандары халқының ерiк-жiгерiн танытып, өз идеялары жолындағы
күрестi жалғастырды.
Қазақстандағы қоғамдық келiсiмдi нығайтуға бағытталған ұлы және
игiлiктi идеясының дәлелi болар едi. Бұл үшiн бiз азаматтарымыздың болашақ
ұрпақтары алдында жауаптымыз. Отанымызда өз батырларымызды құрметтеп,
оларды мақтаныш етiп, болашақ патриоттарды олардың үлгiсiнде тәрбиелеуге
тиiстiмiз. Отанымыз оларды сiңiрген еңбегiне қарай биiкке көтеруi қажет.
Нақ осы халықтың бас көтеруi кеңестiк жүйе кезеңiнде бiрiншi болып
Қазақстанның дербес, тәуелсiз ел ретiнде қалыптасуына деген бiртұтас ерiк-
жiгерiн, ұмтылысын көрсеткенiн ескеруге тиiстiмiз. Желтоқсандықтар бүкiл
халық үшiн уақыт талабына сай iс-әрекет еттi.
Қазіргі қазақ ұлттық-патриотизмнің идеялары мен идеялық платформасы
Алаш Орда партиясының бағдарламалық құжаттарындағыдай. Көріп
отырғанымыздай жүз жыл өтсе де, қазақ мәселесі әлі де тәуелсіз
Қазақстанның күн тәртібінде ХХІ ғасырда да баяғысынша тұр. Осылайша мәселе,
Қазақстандағы ішкі саяси тұрақтылыққа және халықтар достығына қауіп
төндіретін қазақ ұлтшылдығында емес. Қазақ ұлттық-патриотизмі жүз жыл
бұрынғыдай ұлттық-демократиялық сипатта. Жалғаз заңды талабы: қазақтың
ұлттық мүддесі сақталуы тиіс.
Ұлтшыл халықтың болашағы бар, ол анау-мынау тарихи кезеңдерде қар
суындай жойылып кетпейді, ол ұлттық ынтымақтастықтың жолын іздейді,
ұлтшылдық корпоративтік сана.
Сонымен 1986 жылдың бірінші сабағы ұлттық идея қуатымен көрінген
қазақ ұлтшылдығы [8].
Осында қазақ патриотизмнің ұғымының қалыптасуының кезендерін және
патриотизмді зерттеудегі концептуалды негіздерін қарастыруға тура келеді.
жоғары да көрсеткендей қазақ патриотизмін Алаш Орда қозғалысының өкілдері
келтірілген түсініктер және негіздерге сүйініп айқындаймыз.
1916 жылдың көтерiлiсi барлық Қазақстанды қамтыған болатын. Ол
патшалық әскери-отарлау саясаты, империалистiк соғысқа қарсы бағытталған
ұлт-азаттық қозғалыс түрінде болған. Оның негiзгi әлеуметтiк күштерi шаруа,
басқа қалың бұқара топтарының өкiлдерi құрады. Өкiметтiң дәстүрлi
институттарының осы әрекеттері, әскери күштердiң ұйымдары, қозғалыстың
лидерлері халықтың ұлттық сезiмiнiң өсуiне, қазақ мемлекеттiгiнiң қалпына
келтiруіне осы қозғалысты бастады. Қазақ жастары өз ұлттының атын шығарып,
өз азаматтық парызын орындау мүмкіндігін әскери қатарларындағы қызметті
арқылы ақтады. Азамат соғысының басында Қызыл әскердiң қатарындағы
еңбекшiлерiнің мобилизациясын болып өтті. оны ұйымдастыру процессіне қазақ
зиялылар қауымының өкілдері: А. Джангильдин, А.
Имановтар, Т. Алиев, М. Масаншы, А. Розыбакиев және т.б. болып табылады.
енді олардың әрқайсысының патриотизмді қалыптастырып, ояту жолында атқарған
жұмыстарын айта кетейік.
Мағаз Масаншы (1885-1938 ж.ж.) – Орта Азия және Қазақстан жерінде
кеңес өкiметiн орнатуының белсендi қатысушы. Өз жолдасы
Б. Шагабутдиновпен бiрлесiп жергiлiктi ұлттар арасындағы
еңбекшiлерiнен Қызыл әскердiң бөлімдерін құрумен айналысқан. Тащкентте
мұсылман өкілдерін Қызық әскердің қатарына енгізетін штабын ашып, кең үгіт-
насихаттау жұмысын атқарған болатын. Осы талпынысын тамырлы ұлттардың -
қазақтар, өзбектер, татарлар, дұнған, ұйғырлар, қырғыздарың кедей және
шаруа өкілдері қолдаған болатын. Алматы облисполкомның және облыстық партия
комитетінің мүшесі ретінде бiлiм беру, ағартушылық және ұлттың мәдени
құндылықтарды сақтау бағытында үлкен жұмыс атқарған болатын.
Абдулла Розыбакиев (1897-1938 ж.ж.) ағартушылықты дамытуда айқын iз
қалдырған зиялы қауымының таңымал өкілі. 1920 жылы уезд - қалалық әскери-
төңкерiс комитеттiң төраға қызметіне тағайындалған болатын. Осы жылдары
оның ұйымдастырушы, әскери және мәдени қайраткер қасиеттері, ерекше дарыны
аса көзге түсіп, айқындалған болатын. А.Розыбакиев, қызметтің зерттеген
кезде Ораз Жандосовқа қасиеттер және ерекшеліктер байқалады. Оларды А.
Абдуллинаның келтірген дәлелі негізінде көруге болады: олардың екеуінде де
мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметінің кең көлемі, ұйымдастырушы
дарыны, таусылмайтын күш, қаталдық, терең ой, эрудиция және оратарлық
дарыны байқалады. Сонымен қатар, тағы бір негізгі ұқсастық ретінде: олар
интернациолистер болғанымен қатар, өз ұлтының, елінің мәдениетінің және
тілінің патриоттары болған [9]. Автордың бұл сөздері саяси қайраткерлердің
патриотизмді қалай түсінетінін көрсетеді. Сонымен қатар олар үшін
патриотизм ол өз мемлекетінің, ұлтының дамуына аянбай қызмет етуге
негізделген.
XIX-шi аяғы және XX-шы басында Қазақстан реформа мен революция
арасында тепе-теңдiкте болған және ел дамуындағы түрлі саяси, әлеуметтiк-
экономикалық ойларды бастан өткізген кезең. Ұлт-азаттық қозғалыс идеяларын
өзінің саяси көзқарастарында демократиялық интеллигенцияның белсенді
өкiлдерi: А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ә. Бөкейхан тараған болатын.
Қазақстандағы ұлттық интеллигенцияның қажымас энергиясы және еңбегі
арқасында Қазақстанда бірінші қоғамдық-саяси Қазақ деп аталатын газетін
шығарған болатын. Осы газет беттерінде ұлттық идеяларды, ұрпақтың
патриоттық санасын тәрбиелеу мақалалары жарияланған болатын.
Ахмет Байтұрсынов (1873-1937 ж.ж.) - қазақтың таңымал ақыны, ғалым,
философ, белгiлi қоғамдық қайраткер өз өмірін халықтың ағартуына, бiлiм
беруiне арнаған болатын. Оның өлеңдерiнiң негiзгi идеясы - отаршылдық
саясатқа қарсы күрес. Өзінің өлеңдерінде бұқара халықты оятуға, патриоттық
сана сезімін оятып білім алуға, өз елінің, ұлтының мүддесін қорғауға
шақырады. А. Байтұрсынов өз халқын шын жүректен арсы көріп, оның тағдырына
шынайы уйымдаған адамдарының бірі болып тарихта қалған [10].
Әлихан Бөкейханов (1870-1937 ж.ж.) – ұлттық автономияны құруға және
теңдікті орнатуға бағытталған, ұлт-азаттық қозғалыстың жетекшiсi. Ұлттық
автономия және шынайы теңдiктiң табысының жасауына. Оның қосқан үлесі
арқасында 1913 жылдың ақпанында Қазақ газетiнiң бiрiншi басылымы жарыққа
шығады. Қазақ газетiнiң жылдық мерекесiне орай жарық көрген мақаласында:
ерекше жiгермен жұмыс iстегенімен көзге түскен редактор Ә. Бокейхановпен
бірге, жас жазушы, халық құқығына қажымас күрескер М. Дулатов, атақты
дәрігер Әбубәкiр Алдияров және басқалар көзге түседі [11].
Халық зиялылар тарапынан патриоттық сезімді қалыптастыру, тәрбиелеу
бойынша осындай жұмыстары назарын аудартады.
Мыржакып Дулатов (1885-1935 ж.ж.) – атақты ақын, алғашқы жанрлық
дәстүрлердің бастаушысы, ағартушы. 1909 жылы Казаньда ақынның Оян,
Қазақ! атты өлеңдер жинағы шығады, жинақтың осы атауы халыққа арналған
манифест, үндеу ретінде қалыптасады. М. Дулатов ұлттық сезiмнiң оянуымен
қатар, ғылым, мәдениет және бiлiм берудi дамытуды халықтың тәуелсiздiк үшiн
күрес жолы ретінде санады. Ол басқа халықтардың тілін, рухани жан дүниесін
түсініп, зерттеген кезде ғана өз елін дамыту, өрлеу жолына шығаруға болатын
пікірде болған.
Осыдан көретініміз ұлттық зиялылар патриотизмді өз елінің, жерінің
дамуына еңбек етуде көрген болатын. Сонымен қатар білім алып, өз бойында
жаңа қырларды ашуды – нағыз патриотизм деп түсінген болатын.
Фашистiк Германияның кеңес одағына қарсы соғысты ірі мемлекетінің
территориялық - этникалық тұтастығын бұзуға бағытталған. Кеңес Одағы
жағынан бұл соғыс адамның өмір дербестігін, Қазанның жетістіктерін
сақтауға, өзінің Отанын сақтауға негізделген болатын. Сондықтан елдің бүкіл
халықтары ортақ мақсат үшін, бір шанырақ астына біріккен болатын.
Қазақстан жадтары кiтабына соғыстың бірінші күндерінен көпұлттық
мемлекеттің жоюына қауіп төңгенін түсінген және бүкіл адамзат дамуына шек
қоятынын шынайы түсінген азаматтардың есімдері жазылған болатын. Соғыс
жылдарында Қазақстан бүкіл КСРО-ның сенiмдi тыл болып, бүкіл елдi астықпен
қамтамасыз еткен. Қазақстанда КСРО шекараларында соғысқан, қан төгіп, өлім
көзіне қараған атақты Панфиловшылар дивизиясы құрылған болатын. Сонымен
қатар соғыстан кейін Қазақстан көптеген жер аударған халықтар үшін Отанына
айналды.
Қазақстанда экономиканың, ғылымда, мәдениетте жасалған даму үрдістері
Д. А. Қонаевтың (1912-1993 ж.ж.) атымен байланысты болып келеді. Д. А.
Қонаев ірі интернациолист болып, КСРО халықтарының достығын дамыту жолында
үлкен еңбек атқарған болатын. Осыны оның берген сұхбатынан үзінді келтіріп
көруге болады: Қайта құруды басқарған азаматтарының түсініксіз әрекеттері
негізінде халықтар достастығы бұзылған болатын, Кеңес адамдары үшін достық
жай ырғақ түрінде болмай, тарихи қалыптасқан болатын...
Халықтар достастығы бұрын тарихта болмаған қуатты ұлт және халықтар
достастығын құрастырды. Мысалы, интеллигенцияның кейбiр өкiлдерiнiң орыс
тiлдi тұрғындарының наразылығын тудыратын, барлық атауларды және жалпы
алғанда барлығын өзгерту талаптары мен үшін түсініксіз. Шынайы ұлттық
патриотизм осыған негізделмейді [12]. Осыдан көретініміз ол Д. А. Қонаев
шынайы ұлттық патриотизмді білім алып, өз елінің гүлденуіне үлес қосып,
қажымас еңбек атқаруда көрген. Дәл осылай патриотизмді негіздеп, айқындаған
болатын.
Осыдан кейінгі уақыт көп жылдар бойы бабаларымыз аңсаған Қазақстан
Республикасының егемендігін алуымен маңызды болып келеді. әрине де қазіргі
заманда патриотизм түсінігі жаңа мәнге ие болып келеді. Сондықтан да,
патриотизм ұғымының авторлық тұжырымдамасын осы жерде ұсынған жөн деп
санаймыз:
Патриотизм – көпқырлы күрделі түсінік. Ата-бабалардан қалған мәдени-
тарихи құндылықтарды сақтап, мемлекет азаматтарының заманға сай болып
жатқан өзгерістерге бейім болып, өзінің туған елі, Отанның гүлденуіне бар
күшін салып, ұлтының, халықтың тілін, мемлекеттік төл нышандарын, ділін
құрметтеп, қастерлеу.
1.2 Патриотизмді зерттеудегі рухани-діни концепциясы
Патриотизмнің саяси-әлеуметтік тұжырымдамасы Бердяев Н. А. зерттеліп
тұжырымдалған болатын. Осы концепциядағы патриотизмнің қалыптасуы
аксиологиялық мәнге ие болып келеді. Тарихи шынайылық сезімінегізінде пайда
болады. Яғни, отанға деген махаббат туған елін қандай болсын да,
тибағатынан пайда болады [13, 486-487 б.].
Н. А. Бердяев мемлекеттік және саяси жағдайға патриотизмнің тәуелді
болуын дұрыс емес деп санайды, себебі, осының негізінде бұл тәуелділік
ұлттық сезімінің мәнін өзгертеді. Мемлекеттік және саяси басстамалар
негізінде шынайы патриотизм және ұлттық сезімдерін қалыптастыра алмайды
деген тұжырымға келеді.
Н. А. Бердяевтың ойынша ресейлік қоғамының саяси және әлеуметтік
трансформациясы кезіңде туындайтын патриотизмнің бірнеше түрлері туралы
айтуға болады. Осында діни патриоттық бағыт саяси патриоттық бағытқа
ауысып кетті. Сондықтан да, жиі ауысып тұрған елдің болашағы азаматтарды
патриотизмнің мәнін әр түрлі түсінуге әкеп соққан болатын.
Сонымен қатар Бердяев Н. А. революциялық, дағдарыстық немесе әскери
ауқытта қандай болсын адамнын ұлттық еркін бағалау тұжырымымен келіспеуге
де болады. Себебі, осындай кезеңдерде патриотизм деңгейін саяси негіздеу
жағынан қарастыру керек, тек қана саяси салада болып жатқан оқиғаларға
шынайы ықпал жасауға болады.
Сонымен бірге, осындай кезеңдерде халық пен билік бірлесіп, отанды
қорғау немесе туындап жатқан мәселелерді шешуді жүзеге асырады. Сондықтан
саяси негіздеу де өз маңыздылығын осындай кезеңдерде көрсетеді.
1917 жылдың оқиғаларын саралай келе Бердяев Н. А. осы жағдайды
шешудің жолын анықтаған болатын. Ол психологиялық бетбұрыс негізінде,
шынайы рухани патриоттық кеңістікті қалыптастырумен түсіндіреді. Яғни, жау
алдында отанды қорғау тек саяси конъюктурамен шектемеу керек, сонымен қатар
ол ұлттық, патриоттық негізге ие болу керек.
Саяси тұрақтылықты қамтамасыз ететін фактор ретінде патриотизм
идеясын қарастыруды, саяси тұрақтылық түсінігін келтірумен бастауды қажет
етеді.
Саяси тұрақтылық – әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерістер жағдайында
саяси жүйенің өз құрылымын сақтап, тиімді өмір сүруге мүмкіндік беретін
тұрақтылығы. Ол үшін ең алдымен экономика жоғары қарқынды дамуы, халықтың
әл- ауқатының үздіксіз өсуі, табыс бөлісінде көп алшақтық болмауы, саяси
тәртіптің заңдылығы мен демократиялы және т.с.с. болуы керек. Біздің
елімізде саяси тұрақтылық сонымен қатар елімізде тұрып жатқан барлық
халықтардың келісімде тұруымен шартталған. Қазақстан Республикасының
тәуелсіздік жағдайында барлық ұлттардың өзіндік жалпы сана-сезім
үйлесімділігі арқылы қазақ халқының және басқа ұлттардың ұлттық өзіне тән
патриотизімімен байыпталған. Қазақстан - барлық этностар Отаны деген
жалпыұлттық патриотизм идеологиясы Қазақстандағы басты идея ретінде
қалыптасуы қажет. Отан осы тұлғаға, адамдар тобына және барлық халыққа
маңызды қоршаған микроортаның бөлшектерін қамтиды. Отанда территория,
географиялық орта, тіл және т.б. бар, сондай-ақ нақты тарихи саяси қарым-
қатынас, идея, түрлі мекемелер бар. Мәңгі және нақты тарихи қасиеттер
өлшемі Отанның құндылықты қатынастарын құрайды.
Отанның негізгі құндылықтарына мыналар жатады:
- адамның өз тұлғасы, халықтың, олардың өмірі және қызметі;
- экономикалық өмірдің құндылықтары (шаруашылықтың даму деңгейі,
ұлттық табыс, еңбек нәтижесі, өмір деңгейі);
- әлеуметтік-саяси өмірдің құндылықтары (прогрессивті қоғамдық
құрылым, демократияның даму дәрежесі, саяси ұйымдастыру);
- рухани құндылықтар (ұлттық мәдениет, ғылым, идеология).
Патриоттық сана-сезім ата-мекеннің атрибуттарының көрінісінің
нәтижесі ретінде санада қалыптасады. Патриоттық сана – бұл идеялардың және
көзқарастардың Отанға деген позитивті қатынастармен байланысты күрделі
басқарылатын жүйесі. Жалпы патриоттық сана бұл Отандық құндылықтар
көрінісінің нәтижесі және адамдардың санасында прогрессивті дәстүрлердің
қабылдануы болып табылатын процесс.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының жаңа жалпыұлттық мүдделерін
табу мақсаты алға қойылған, олардың бірі болып жалпықазақстандық
патриотизм болып табылады.
Жалпықазақстандық патриотизм – ол тек қазақтардың ғана өз отанына
сүйіспеншілігі емес, онда мекендеген бүкіл ұлт пен ұлыстардың бәріне
қатысты нәрсе. Дегенмен ешкімді елін, Отанын зорлап, күштеп немесе алдап-
арбап шын сүйгізу мүмкін емес. Елін сүю – әрбір адамның рухани қасиетінің
ішкі көрінісі мен мазмұны.
Жалпы адамның даму процесі отансүйгіштік қасиетін туғаннан бастап
бойына сіңіреді. Отбасындағы тәрбие, оқу мен еңбек ұжымы, өмірдің өнегелік
тәрбиесі, партиялық және түрлі қоғамдық ұйымдар, діни орталықтар отан
сүйгіштік сезімге ықпал етеді. Биологиялық емес, бірте-бірте сіңісетін
қасиет, яғни, рухани – психологиялық және саяси-әлеуметтік құбылыс.
Жалпыұлттық патриотизм – бұл өзін республика халқының органикалық
бөлігі деп қабылдау, халықтың және елдің мүддесін әскери қорғанысқа дейін
қорғайтын Қазақстанға тұтас Отанға деген сезіммен қарау, азамат ретінде
борыштық намысын қалыптастыру. Ал, жалпықазақстандық патриотизм болса,
басқа халықтардың құрмет сезіміне, адамзаттың адамгершілігіне қарсы емес.
Толық патриотизм бірінші кезекте мемлекеттің негізі болатын консолидация,
ұлттың бірігуі болған жағдайда ғана мүмкін. Қазақстанның суверенитеті және
тәуелсіздігі Қазақстанда тұратын халықтардың өзінің мәдениетімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ФИЛОСОФИЯ және САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
МАГИСТРАТУРА
Саясаттану кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптасуы
(салыстырмалы талдау)
Орындаушы ______________________________ Б. Шаймерденова
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші ______________________________ Г.О. Насимова
с.ғ.д., профессор (қолы, күні)
Қорғауға жіберілді:
Саясаттану кафедрасының
меңгерушісі, ______________________________ Г.О. Насимова
c.ғ.д., профессор (қолы, күні)
Алматы 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1 ПАТРИОТИЗМ ҒЫЛЫМНЫҢ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ... .. 7
1.1 Патриотизм түсінігі және мәні 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Патриотизмді зерттеудегі рухани-діни концепциясы 17
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Патриотизмді зерттеудегі саяси-әлеуметтік концепциясы 29
... ... ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН МЕН РЕСЕЙДЕГІ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ
ТАЛДАУЫ ... ... ... ... ... . 33
2.1 Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмді қалыптастырудағы мемлекеттің
рөлі 33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Қазақстан мен Ресейдегі азаматтық қоғам патриотизмді қалыптастыру
институты ретінде 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ 86
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 88
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР 92
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты: бүгінгі таңда патриотизмді зерттеудегі негізгі
концептуалды негіздерін анықтаумен қатар, Қазақстан мен Ресейдегі
патриотизмнің қалыптасу жолдарын зерттеу өте өзекті болып табылады. Сонымен
қатар патриотизмді қалыптастыру процессінде мемлекеттің рөлін және оның
саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудің бірден-бір негізгі факторлары болып
табылатын процессті мемлекеттік концепцияларды дамыту жолында қызметін
анықтап, азаматтық қоғам шарттарында патриотизмнің қалыптасу
тұжырымдамаларын талдау. Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері
қарастырылып, негізгі концептуалды негіздері және тәжірибеде қолданылатын
механизмдер толыққанды қарастырылған.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің
қалыптастыру мәселесін зерттеу, қазіргі қоғамның дамуы үшін, теориялық және
практикалық маңызды екеніне күмән жоқ. Өйткені ол қоғамның бүгінгісі мен
келешегін анықтайтын қозғаушы және біріктіруші факторлар қатарына жатады.
Патриотизм мәселесімен терең тамырлас, құрамдас болып, байланысты дамитын
ұғымдар Отан, ана тіл, жер, ұлттық мәдениет, ұлттық идея, ар-намыс, ұлттық
мүдделер және т.б. жатады. қазіргі таңдағы қоғамдық, саяси-экономикалық
ахуалдың адам факторынан, рухани дамуымыздың маңыздылыққа ие болып отырған
өзекті мәселелердің бірі – жастардың патриотизмін қалыптастыру болып
табылады. Жастарды отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеу, қазақ тілі
мемлекеттік тіл ретінде кең көлемде дамуына, ана тілімізді арындай
сақтауға, ел бірлігін нығайтуға атсалысу. Елдің рухын көтеру, ұлттық
мақтаныш сезімін оята білу, отансүйгіштік, ұлтжандылық, елжандылық сынды
қасиет қалыптастыру – тәуелсіз мемлекетіміздің өтпелі кезеңі үшін айрықша
маңызды мәселе болып отыр.
Осы жұмыстың тағы да бір өзекті жағы ретінде қазіргі заманғы
Қазақстан қоғамы үшін күшті тұрақтылық және интеграциялық фактор болып,
сонымен қатар қазақстандық мемлекеттендірудің және билік органдарына
сенімділік деңгейін көтеруді қамтамасыз ететін шарттардың бірі болып
табылғандықтан, бүгінгі күні жас азаматтардың саяси және патриоттық
санасын қалыптастыру бірден бір өзекті мәселе екендігіне көз жеткізуге
болады. Патриоттық сана – бұл идеялардың және көзқарастардың Отанға деген
позитивті қатынастармен байланысты күрделі басқарылатын жүйесі. Жалпы
патриоттық сана бұл Отандық құндылықтар көрінісінің нәтижесі және
адамдардың санасында прогрессивті дәстүрлердің қабылдануы болып табылатын
процесс. Сондықтан да жастардың патриотизмін қалыптастыру қазіргі кезенде
маңызды мәнге ие болады. Осының негізінде қазақстандық азаматтардың,
жастардың саяси санасындағы айрықша рөлге ие болады.
Сонымен қатар, қоғамда азаматтық-патриоттық тәрбие беру негінде
мемлекетттің дамуының барлық салаларында үлкен көрсеткіштерге жетуге
болады. Себебі, өз мемлекетті үшін еңбек жасап, жетістіктерге жетіп,
мемлекетінің гүлденуіне үлес қосу экономикалық-әлеуметтік жағынан ғана
емес, мемлекетте ішкі саяси тұрақтылықты сақтаумен ерекшеленеді, ал бұл,
әлемдік деңгейде тез өзгеріп отыратын жағдайларда, әр мемлекеттің басты
міндеті болып, қоғамдық-саяси тұрақтылықты сақтау болып табылады. Сондықтан
да, біздің мемлекетіміз де үшін, осы сұрақ алдыңғы қатарда тұр. Яғни,
патриотизмді өоғам арасынжа қалыптастыру саяси тұрақтылықты қамтамасыз
ететін шарты ретінде болып табылады. Саяси-экономикалық жағынан тұрақты
дамыған мемлекетте халықтың әлеуметтік жағдайы толыққанды қамтылғанмен
қатар, мемлекет азаматының рухани құндылықтары да қалыптасқан болу керек.
тек осы салалардың толыққанды дамуы негізінде мемлекет өзінің ішкі де,
сыртқы да саясат бағытын жүзеге асыра алады. Патриотизм осында күшті
біріктіруші фактор болып шығады. Сондықтан Қазақстан мен Ресейдегі оның
қалыптасу жолдарын, саясатын зерттеу өте өзекті болып табылады. Ресей
қоғамы бүгінгі таңда патриотизм қалыптастыруда өте үлкен жетістіктерге
жеткен. Осы салада заңнама негізін құруда да, мемлекеттік бағдарламаларды
жүзеге асыруда да, ақпараттық саясатының осы саладағы жұмысын жүзеге
асыруда да тиімді, әрі пайдалы жетістіктерге қол жеткізген. Сондықтан
Қазақстанның осы салада жұмысын Ресеймен салыстыру кездейсоқ емес, бұл
тарихи қалыптасқан ерекшеліктерге, Ресей біздің мемлекетіміздің ең басты
стратегиялық әріптес болғандықтан және ең бастысы патриотизмді қалыптастыру
бойынша саясатын өте тиімді жүзеге асырып жатқанның арқасы.
Диссертациялық жұмысының объектісі: Қазіргі заманғы Қазақстан мен
Ресейдегі саяси процессінде күрделі әлеуметтік-саяси құбылыс ретіндегі орын
алып жатқан патриотизм.
Диссертациялық жұмысының пәні: Қазақстан мен Ресей қоғамының барлық
салалардағы біріктіруші фактор ретінде және тұрақтылықтын маңызды шарты
болып табылатын патриотизмді қалыптастыру процессі болып табылады.
Диссертациялық жұмысының мақсаты: патриотизмді қалыптастыруды
зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерін анықтаумен қатар, Қазақстан мен
Ресейдегі патриотизмді қалыптастырудың саясатына салыстырмалы талдау
жүргізу болып табылады.
Тақырыпты ашу барысында қойылған негізгі міндеттері:
- патриотизм түсінігінің мәнін анықтау;
- патриотизмді зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерін талдау;
- салыстырмалы талдау негізінде патриотизмді қалыптастырудағы
мемлекеттің рөлін анықтау;
- екі мемлекет қоғамының патриотизмін қалыптастырудағы азаматтық
қоғам институтының рөлін айқындау, SWOT талдауын жүргізу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: патриотизмді қалыптастыру бойынша
еңбектер әлемдегі әр елдің ғалымдарында кездеседі, осы жұмысты жазу
барысында батыс, ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектері
пайдалынылған болатын.
Батыс ғалымдар ішінен патриотизм түсінігінің көрінісін зерттеген
М. Монтень Дж. Локк фран. Ж. Руссо, Д. Дидро және К. А. Гельвеций,
Б. Шалотэ, А. Р. Ж. Тюрго, Л. М. Лепелетье, Ш. М. Талейран неміс
философиясының таңымал өкілдері: И. Кант, И. Г. Фихте, Г. В. Ф. Гегель
патриотизм түсінігін тұжырымдауға маңызды үлес қосқан болатын. Американдық
ғалымдар және мемлекет қайраткерлері ішінен мемлекеттің ұлттық идеясын,
азаматтардың патриотизмін қалыптастыруды Т. Джефферсон, Дж. Мэдисон, Т.
Пейн және т.б. құрастырып, айқындаған болатын.
Ресейлік ғалымдар ішінен патриотизм мәселелерін қарастыруға үлкен
үлес қосқандар асасында: М. В. Ломоносов, А. С. Хомяков, Н. М. Карамзин,
Ф. И. Тютчев, Н. Г. Чернышевский, В. С. Соловьев, Г. В. Плеханов, және
т.б.
Орыс идеясының негіздерін қалап, ғылыми негіздеген Н. А. Бердяев,
А. И. Солженицын, Н. Ф. Федоров, Вл. Соловьев болып табылады.
Сонымен қатар патриотизмді қалыптастыру мәселелерін зерттеуге елеулі
үлестерін қосқан ресейлік ғалымдар қатарына, Л. И. Ятина,
А. В. Кузнецова, А. П. Погорелый, М. А. Никова, В. А. Белоганова,
Т. В. Беспалова, А. И. Афонин, И. В. Родионова жатады.
Қазақстандық ғалымдар арасында патриотизм ұғымын, оның шығу тарихын
және жастарда қалыптастырып, тәрбиелеу мәселесін: М. Ю. Насырова, Л. И.
Пухович, С. Е. Нурмуратов, Б. Махамедова болып табылады. Қазақстандағы
жастар саясатын жүзеге асыру барысында патриоттық тәрбие беріп,
патриотизмді қазақстанда қалыптастыру бойынша Д. А. Калетаев, Л.
Ю. Зайниева, Ж. К. Симтикова, Г. Н. Шойкин, М. К. Бексултанов еңбектерін
атап айтқан жөн.
Сонымен қатар А. Қалмұрзаевтың Қазақстандық патриотизм және Л.
Ахметованың Патриотизм в ракурсе истории монографиялары,
Мусатаев С. Ш. Қазақстандағы азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен
келешегі атты монографиясы негізінде, қазақстандық жастардың патриотизмін
қалыптастырудағы азаматтық қоғам институтының маңызы анықталынған болатын.
Сонымен қатар Г. О. Насимованың, Л. М. Иватованың,
Ғ. М. Мұтановтың, М. О. Насимов, Н. А. Саитова, А. И. Лұқпанов,
Р. Б. Сейсебаева, А. С. Қайдарованың, А. С.
Абулкасованың, А. М. Қанағатованың, Ө. Б.
Балажановтың, Г. А. Андиржанованың, Р. С. Арынның және т.б. авторлардың
мақалаларында Қазақстандағы ұлттық идея негіздерін, жастардың патриотизмін
қалыптастыру, қоғамның негізгі рухани және әлеуметтік құндылықтары,
жастарға патриоттық тәрбие саяси менджменттің ықпал жасау объектісі
ретіндегі, қазақстандық қоғамның тұрақтылығын сақтау және дамыту
мәселелерін қарастырылған болатын.
Диссертациялық жұмыстың жаңалығы:
- бүгінгі таңда қоғамның рухани-таңымдық құндылықтарын
қалыптастыруда негізі болып табылатын, сонымен қатар, мемлекеттің
барлық салалардағы дамуының қозғаушы күштерінің біріне айналған
патриотизм түсінігін қарастыру, негізгі концептуалды
негіздерінің мәнін сараптамалынып, қазақ саяси ілімінде саяси
ойшылдар қатарына жататын адамдардың патриотизм туралы идеялары
анықталынып, патриотизм сияқты рухани құндылықты сақтап, одан әрі
қалыптастыру бойынша тұжырымдар қарастырылған болатын;
- патриотизмнің қалыптасуында маңызды орынға ие заңнамалық базасы,
яғни, нормативтік-құқықтық база, мемлекеттік бағдарламалар және
тұжырымдамаларды сараптамалау.
- Қазақстан мен Ресей тәжірибесінде патриотизмнің қалыптасуында
маңызды ролді атқаратын нормативтік-құқықтық базасының
ерекшеліктері және ұқсас жақтарын анықтау.
- Қазақстан мен Ресейдегі патриотизмнің қалыптасуында негізгі
жолдарының тиімділігі және осы тәжірибені жүзеге асырудың
ерекшеліктері.
- Патриотизмнің қалыптасуында негізгі ролді атқаратын мемлекеттің
ролі сараптамалнып, салыстырмалы талдау жүргізіліп жатқан екі ел
тәжірибесінде патриотизмді қалыптастырушы институт ретінде
азаматтық қоғамның ролі анықталынып, сараптамаланған. Сонымен
қатар, бүгінгі таңда мемлекет тарапынан патриотизмді түсіндірудің
жаңа жолдары, яғни жаңа патриотизм үлгісінің қалыптасуында
мемлекеттің және азаматтық қоғамның ролі анықталынған болатын.
Қорғауға шығарылатын негізгі тұжырымдамалар:
1) патриотизмнің қалыптасуын зерттеу барысында теориялық-
методологиялық базасының тереңдігі және маңыздылығы анықталған болатын.
Қазақстан мен Ресей ойшылдарының патриотизмді зерттеудегі тұжырымдамалыры
және негізгі идеялары көбінесе тарихи жағдайларға байланысты рухани-дәни
құндылықтар негізінде, кейінірек мемлекеттің патриотизмді қалыптастырудағы
маңызды ролін көрсету негізінде ұқсас болып келеді. Екі мемлекеттің
патриотизмді зерттеудегі негізгі концептуалды негіздерінің мәні және ойлары
өте ұқсас болып келегенмен, екі халықтың тарихи-ұлттық құндылықтарға,
дініне, діліне байланысты ерекшеліктер орын алып жатқанын атап кеткен жөн.
2) патриотизмді қалыптастыруда басым ролдердің бірі мемлекеттің
жүргізіліп жатқан саясатына байланысты болып келеді. Себебі, Қазақстан мен
Ресейде мемлекет институтының билігі өте маңызды орынды алады. Мемлекеттің
патриотизмді қалыптастыру саласында жүргізіліп жатқан саясатының көп
қырлары екі мемлекетте бір жолмен жүзеге асырылып жатқанымен қатар,
заңнамалық базасында көптеген ерекшеліктер байқалған болатын. Ресей
мемлекетінде патриотизмнің қалыптасуын қамтамасыз ету негізін құрайтын
мемлекеттік бағдарламалар, стратегиялар, заң жобалары үнемі жаңашаланып,
мемлекет саясатының бағытына сай өзгеріп тұратынын көруге болады. Сонымен
қатар, патриотизмнің қалыптасуы бүкілхалықтық және еңбіріншіден мемлекет
саясатының басты мақсаттарының бірі ретінде қойылған, бұнын дәлелі ретінде
мемлекеттік органдар, Президент әкімшілігі құрылымында осы жұмыспен
айналысатын басқармалардың құрылғандығы болып келеді.
3) қазіргі таңда барлық мемлекеттерде өз жұмысының тиімділігін
көрсетіп жатқан азаматтық қоғам институттары патриотизмнің қалыптасуында
өте үлкен маңызға ие болып келеді. Себебі, Қазақстан мен Ресейде саяси
партиялар, бұқаралық ақпарат құраладары және үкіметтік емес ұйымдарының
жұмысы халыққа үлкен әсер ететін күштер болып табылады. Екі мемлекетте осы
институттардың жүзеге асырылып жатқан саясатның негізгі ерекшілігі болып,
Ресей мемлекетінде бұқаралық ақпарат құралдарында патриотизм саласындағы
жасалынып жатқан барлық жобалардың мақсаттылы және терең мәнге ие болу
болып келеді. Мемлекеттік құрылымдардың еңбегі, билік органдарының жұмысы,
ұлттық құндылықтар және империялық рух насихаттанады. Қазақстанда саяси
партияларға деген сенімі және халықтың саяси белсенділігі, Ресейге
қарағанда басым болып келеді. Сонымен қатар, халық арасында үкіметтік емес
ұйымдарының осы салада жұмысы туралы ақпараттың аз болуы, жалпы жұмыс
нәтижелігіне әсер етеді. Жалпы алғанда азаматтық қоғам Қазақстан мен
Ресейде патриотизмді қалыптастыру негізгі интституттарының бірі болып
табылатыны анық.
Жұмыстың әдістемелік негізін: тарихи салытырмалы, құрылымдық, SWOT
талдауы құрады.
Жұмыстың деректемелік көзі: ғылыми-саяси журналдардағы және
газеттердегі мақалалар, басылымдар, ғаламтор желісінің Қазақстан
Республикасының жастар саясатын және патриотизмін қалыптастыру бойынша
құқықтық-нормативті актілер, мемлекеттік бағдарламал, Заңдар, Қазақстан
Республикасының Президентінің халыққа жолдаулары, элетрондық ресми
сайттары, оқу-әдістемелік құраладары, монографиялар және концептуалды
негіздері қарастырылып, зерттеген еңбектері, кітаптары болып табылады.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы
көлемі – 100.
1 ПАТРИОТИЗМ ҒЫЛЫМНЫҢ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1. Патриотизм түсінігі және мәні
Патриотизм – (гректің patre – Отан) қоғамдық және адамгершілік
принципі [1]. Ресейлік ғалым В. В. Макаров: Патриотизм кез-келген саяси,
әлеуметтік, этникалық топтық ғасырлар бойына тұтастығын қамтитын құбылыс,
- деп көрсеткен болатын.
Патриотизм – азаматқа мінездеме беретін негізгі қасиеттерінің бірі
болып табылады. бұл әлеуметтік күрделі құбылыс тек қоғамдық сананын шегін
ғана көрсетпей, сонымен қатар, қоғамның өмір сүруінің және дамуының негізгі
қайнар көзі болып табылады. Патриотизм азаматтардың ұлттық сана сезімінің
жалпы және ажырамас бөлігі болып, қоғамның рухани құндылықтарының
қалыптасуына негіз болады. Сондықтан да, еңбіріншіден патриотизм ұғымының
мәнін түсіндіріп, концептуалды негіздерін қарастыруға тура келеді.
Патриотизм мәнің зерттеу және патриоттық көзқарастарды тұжырымдау өз
бастауын алғашқы рулық қауымда алған болатын, олар рудың әлеуметтік және
рухани біртұтастығы негізінде көрініс тапқан болатын. Ал, таптық қоғамның
пайда болуымен қауым мүшелерінің азаматтық сезімі көрініс тапқан.
Ежелгі әлем мемлекеттерінде – Ежелгі Грция және Рим мемлекеттерінде
патриоттық идеялар отанды көршілес елдер тарапынан әскери қауіптен қорғау
және мемлекеттік істерді басқаруға белсенді қатысу қажеттілігімен
шартталған болатын. Әрине, сол кезде соғыстар, территорияны жаулап алу
жағдайлары жиі болған. Сондықтан да, қоғамның әр мүшесі өз еліне, Отанына
деген махаббатын, сүйіспеншілігін осы процестерге қатысу негізінде көрсете
алған. Сократ пен Демокрит адам бойында әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру
негізінде патриоттық сезімді дамыту тұжырымдарын айтқан болатын. Осындай
әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру функциясы мемлекеттің негізгі істерінің
біріне айналуы керек деп негіздеген болатын. Сонымен бірге патриотизм
түсінігі туралы өз еңбектерінде Платон мен Аристотель жазған болатын.
Олардың түсінігінде патриотизм – мемлекет мүдделерін өзінің жеке
мүдделерінен жоғары қойған кезде жүзеге асады. Яғни, мемлекет дамуына
қызмет етіп, оны өмірдегі ең басты құндылығы ретінде қарау адам бойында
патриоттық сезімді күшейтіп, дамытуға болатынын тұжырымдаған. Ежелгі Римде
патриотизмге мұдделік құндылықтар жүйесінде негізгі, маңызды рөл бөлінген
болатын. Себебі, патриоттық сезім еңбіріншіден адам рухани өміріне, ішкі
жан дүниесіне негізделеді.
Орта ғасырлар заманында М. Монтень, Т. Мордың және
Я. А, Коменскийдің патриоттық идеялары діни мінге негізделген
болатын. Қайта өрлеу заманында көптеген мемлекеттердегі ұлттық сана
сезімді қалыптастыру процесі басталды. Осы процесс жоғары рухани қасиеттері
бар адамды - азаматты тәрбелеуді бірінші орынға қойды. Жаңа әлем адамын
тәрбелеу қажеттілігі жаңа ұлттардың құрылуына байланысты болып, Ағартушылық
кезеңде дамыған болатын. Дж. Локк өз еңбектерінде саналы азаматтық
позициясын анықтауды негіздеген болатын. Яғни, тек өзінің азаматтық
бағытталуын толыққанды түсінетін тұлға өз мемлекетінің дамуына үлес қосып,
саяси өмірдің белсенді субъектісі бола алатындығын көрсеткен болатын. Ал,
бұл нағыз патриоттың бейнесі болып келеді. Ұқсас көқарасты француз
философтары Ж. Ж. Руссо, Д. Дидро және К. А. Гельвеций ұстанған болатын.
Патриотизмді қалыптастыру мәселесі Ұлы Француз революция жылдарында негізгі
мемлекеттік міндетке айналады. Оның негізін қалаушылардың қатарына Б.
Шалотэ, А. Р. Ж. Тюрго, Л. М. Лепелетье, Ш. М. Талейран болып табылады. XIX
ғасырдағы патриоттық идеяларға неміс классикалық философия үлкен ықпалын
тигізген болатын. Оның таңымал өкілдері И. Кант, И. Г. Фихте, Г.
В. Ф. Гегель және т.б. патриотизм түсінігін және оның идеяларын
тұжырымдаған болатын. Олар патриотизм түсінігін адамдардың қандай да бір
жоғары мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталған, өз еркімен шектеу
контекстінде түсіндірген болатын.
Ресейлік ғалымдардың еңбектерінде патриотизм мәселесі жиі көтерілген
болатын. Отанына деген махаббат осы сезімінің бір түрі болып келеді.
көптеген әлеуметтік қатынастар негізінде адам тұлғасының әлеуметтену
процесі барысында отанына деген махаббаты көрсету, адамдардың Отанына деген
қатынасын көрсетуге көмектеседі. Қандай болмасын әлеуметтік қатынастар
(мысалы, ұлттық, саяси, мәдени және т.б.) патриоттық сезімді
қалыптастыруда, эмоционалдық қатынастарды ығыстыра алмайды.
Патриотизм адам бостандығына, тәуелсіздігіне негізделген. Әр жеке
тұлға отанына деген сүйіспеншілігн еркін түрде анықтайды.
Қалыпты өмір сүру жағдайларында патриотизм біртұтас эмоционалды-
ріктік кешен болып келеді. Отанына деген сүйіспеншілік халықты бір мақсатқа
бірігуіне жетелейді. Ал, кейбір кезде мемлекетіне, туған еліне құрбандық
жасап, қызмет етуге де адамдарды шақырады. Осының негізінде патриоттар
арасында бір бірене саналы немесе бейсаналы сенім түріндегі қатынасының
негізінде органикалық ынтымақтастық орнатылады. Кері процесс- әлеуметтік-
топтық немесе жалпыұлттық ынтымақтастық патриотизм толқынын тудырған
кезде кері процесс байқалады – бірақ та оны патриотизм деп түсінуге тура
келмейді. Осыған сәйкес адам өз еркімен Отанын анықтап, одан қандай да
нақты нәтижені күтетінімен патриотизм ұғымын анықтауға болады. Осы туралы
И. А. Ильиннің сөздері дәлел ретінде келтіруге болады: Адам отанды тек жай
инстинкт бойынша ғана емес, инстинктивті тамырланған рух пен сүйіспеншілік
негізінде табады [2]. Осыдан адамның отанға деген сүйіспеншілігін көрсету,
шындау сияқты сезімдер өз еркі, өз түсінігі негізінде жүзеге асатының
байқауға болады.
Патриотизм — күрделі және көпжақты құбылыс болып табылады. ол үнемі
әртүрлі формаларда келеді. сондықтан оларды дұрыс бағалау кейде қиынға
түседі. Осы жағдайдың қиындығын көрсету үшін мысал келтірейік. Ұлы Отан
Соғыс жылдарында И. В. Сталиннің кабинетінде коммунистік нышандармен қатар
А. В. Суворовтың және М. И. Кутузовтың портреттері қабырғада ілінген
болатын. Кутузов та Суворов та монархисттер болған. Суворов Е. И.
Пугачевтың жетекшілігімен болған шаруалар соғысын тұңшықтыруға да қатысқан
болатын.
Әрине де, Пугачев та орыс патриоттар қатарына жататыны сөзсіз. Бірақ
соғыс жылдарында коммунист-марксисттер қатарына жатқан және шаруалар
қозғалыстарын сөзсіз қолдаған Сталин, дәл Суворов пен Кутузовтың
портреттері Жоғары Қолбасшының кабинетінде орын табу керектігін жөн деп
санады. Генералиссимус Суворов және фельдмаршал Кутузов орыс халқының
таңымал қолбасшылары, патриоттары және Отан үшін күрескерлері болған.
Сталиннің осы позициясы бүкіл әлемдік революциялық процесіне және Кеңес
елінің терең таптық көзқарастарына сай келген болатын.
Осы шартты белгілердің ыдырауы немесе олардан бас тарту ұлттың,
халықтың, этностың қызметтік саласының толыққанды деформациялануына алып
келеді. осындай шартты белгілер құрылымында принциптер және ережелер жүйесі
әр этностың социогенезінде және онтогенезінде бар. Иерархия өзгермелі
болып келеді, ал әлем иерархиялы [3]. Бұл патриотизм түсінігінің
әмбебаптылығын көрсетеді. Яғни, патриотизм нақты қатып қалған,
консервативті, өзгермейтін түсінік қана емес, ол нақты этностың социомәдени
тұрмысын және осы жүйенің құрылымындағы рухани доминантасын көрсететін,
тірі және үнемі дамуда болатын ғаламдық көзқарастық жүйе.
Патриотизм руханилықтың көрінісі болып табылатынын мемлекеттің
адамдармен рухани байланысы негізінде көруге болады. Бұл патриотизмді
абстрактылы құндылықтар негіз болып табылатын қарапайым гуманизмнен
ерекшелейді. Гуманист үшін азаматтық және бағынушылыққа негізделетін
мемлекетпен формальді байланыс маңызды болып келеді, ал патриот үшін жан
тәнімен берілген, адал қызмет ететін мемлекетпен шынайы байланыс маңызды
болып келеді. Осында адал болу және жан тәнімен беріліп, құрбандық жасап
еңбек етудің шеттен шыққан түрі қарастырылмайды, бұл түсінікте мемлекеттке
беріліп қызмет ету астарында шынайы, адал қызмет көзделеді.
Егер мемлекет зорлау жүйесіне және міндеттейтін аппаратқа айналатын
кезде, патриот оны ыдыратпай, керісінше, дамытады. Себебі, жанның шынайы
мемлекеттік көңілі шынайы патриотизм және ұлтшылдықтан пайда болады [2,
275 б.].
Осында ұлтшылдық түсінігін қарастырған жөн. Көптеген ғалымдардың
ұлтшылдықтың мәнін және бағытталуын дұрыс түсінбейді. Ұлтшылдық түсінігі әр
түрлі формаларда келеді, яғни, күрделі жағымсыз түсінігімен қатар ұлтты дер
кезінде идеяға, мақсатқа біріктіретін, жағымды мәнге ие түсінік болып
келеді. Осында патриотизм мемлекеттің ұлттық идеясының негізінде дамитын
ұғым болып келеді.
Ұлттық идея – өте нәзік, жұқа сезімтал құбылыс. Оны дұрыс, абайлап
пайдаланбасаң, ол ұлтшылдыққа айналады. Өйткені, ұлтшылдық негізінде
патриотизм жатыр. Ол патриотизм өз халқын басқа халықтардан жоғары деп
санаса, қалғандарды өзінен төмен етіп, кемітсе онда ол ұлтшылдыққа
айналады. Ұлтжандылық та патриотизм, өз ұлтын сүюден туындайды, бірақ ол
өзін басқалардан жоғары демейді. Ұлтшылдық қашанда басқаларды өзіне қарсы
қою, басқаның ұлттық намысын қоздыру деп түсінуіміз керек. Ұлтшыл болу
ешбір елге пайда келтірмейді. Кейбір авторлар қазаққа ұлтшылдық керек
дейді. Бұл идея жанға жақын, жылы болып көрінгенімен ең қауіпті,
болашағымызды күрт кесетін, кесір-кесапат, қасірет әкелетін пікір. Ұлттық
идеяға сақ болуымыз керек деген ой осындай жағдайды еске салады. Әрине, бұл
отаршылдық зардабын әбден көрген қазақ сияқты халыққа ұлттық сезімді ояту
басқалардан кем емес екендігімізді санаға сіңіру керек, бірақ оны
ұлтшылдыққа айналдыруға болмайды.
Ұлттық идея – әркімнің ішінде жатқан, әшейінде байқалмайтын ұлы күш.
Ол бір тұтанып кетсе, тоқтату қиын, оны тізгіндеп, бағыттап отыратын
қашанда тек идеология.
Еуропа ғасырлар бойы мемлекеттік ұлт идеясын ұстанып келеді. Мысалы,
Франко зорлық-зомбылықпен, қан төгіп, баскілер мен каталондықтардың ұлттық
қозғалыстарын басып-жаншығанмен, мызғымас біртұтас испан ұлттық
қауымдастығы құрылмады. Еуропа мемлекеттері сондықтан мемлекетті біртұтас
ұлтқа айналдыру үшін күш жұмсаудың, мемлекет деңгейінде ұран тастап, елді
жалықтыратын үгіт-насихаттың да аздық ететінін түсінді. Ең бастысы, елдің
этностық құрылымы, этностардың ерік-жігері, тұтас ел болуға ынтасы,
мемлекеттің тұрмыс-тіршілікке ыңғайлылығы, демократиялық ахуал болды.
Экономика жағынан қуатты, әлеуметтік молшылық пен еркіндікке қол жеткізген
ел барша халықтың мемлекеттің мүддесіне, тіліне, мәдениетіне икемденуіне
жағдай туғызды, халықтар сол мемлекетті отаным деп танып, басқа
мемлекеттерге қарағанда жан-дүниесі жақын тұтады. Бұл өте ұзақ жылдар бойы,
ұрпақтар алмасып барып қалыптасатын көңіл-күй, азаматтық сана-сезім. Жеке
адам үшін ең қымбат, басты мұрат – жайлы әлеуметтік ахуал, тәртіп. Батыс
Еуропада қолайлы жағдай жасалып, әлеуметтік ұлт идеясы үстемдік құрып
жүзеге асты деген ой бүгін терең тараған. Ортақ мемлекеттік тіл, әділдік,
отаншыл рух, патриотизм елді біріктіріп, келісім орнатып келеді. Сонымен
бірге Еуропада этностық қауымдастықтар да мемлекеттер жүйесінде өз орнын
табуға ұмтылуда. Үш тілде сөйлейтін Бельгия Корольдігінің солтүстігінде 5,7
млн. фламандықтар фламан тілінде, оңтүстігінде 3,3 млн. валлондықтар
француз тілінде, шығысындағы этностық топ неміс тілінде сөйлейді. Әр
провинция ұлттық этностық негізде автономия құрып, Бельгия федеративтік
мемлекетке айналды. Ұлтаралық мәселе әлі де шиеленісті жағдайда, мемлекет
ыдыраудың аз-ақ алдында тұр. Ортақ құндылықтар әлі тұтастықты сақтауға
негіз болып отыр. Испанияның мемлекеттік құрамы да терең өзгерістерге
ұшырады. 1979 жылдан бері Каталония, Баскония, Валенсия, Галисия және
Балеар атаулары автономия алды. Мемлекет 17 әкімшілік-территориялық және
ұлттық аймақтарға бөлінген. Ұлттық автономияларға табиғи ресурстарын
пайдалануға, ұлттық мәдениеттерінің өркендеуіне, білім және басқа салаларда
еркіндік берілген. Ал Ұлыбританияға келсек, онда шотландықтар мен
уэльстіктерге арнайы ұлттық-территориялық әкімшіліктер құрылған. Орталық
билік пен федеративтік байланыстардың жолдары қарастырылуда. Шотландияның
парламенті тәуелсіз сыртқы саясатқа және өте бай мұнай көздерін дербес
билеуге ұмтылады. Францияда корсикандықтардың сонау XІX ғасырда бастаған
ұлтаралық қозғалысы 1991 жылы корсикан автономиясын құруға қол жеткізді.
Францияның Ұлттық Мәжілісі ұзаққа созылған талқылаудан кейін корсикан
халқын мойындады. Сонымен, Еуропада барлық ұлттық қауымдастықтар әртүрлі
деңгейде өз мемлекеттілігіне қол жеткізді. Кеңес Одағы, Югославия мен
Чехославакия ыдырағаннан кейін Еуропа Одағы сияқты жаңа конфедерациялық
қауымдастыққа кіруге көптеген этностарға жол ашылды. Сондықтан Еуропада да
бірегей бір мемлекет – бір ұлт идеясы толықтай салтанат құрды деу
ертерек, ол түпкі мақсат болып қала береді. Кеңес Одағы ыдырап, ұлтаралық
қайшылықтар күш алған тұста Ресейде де Ресей ұлты идеясы алға тартыла
бастады. Батыстың конструктивизм теориясын негізге алып, ұлт аңыз, қиялдан
туған қауымдастық деуші ғалымдар көбейді. Сонымен бірге олар Америкамен,
Батыспен салыстырғанда елдің тұтастығы, бірлігінің төмендігін де мойындап,
бірегей бір мемлекет – ұлт қалыптасу қиындығын да түсінді. Ең бастысы,
Ресей өзінің бағыт-бағдарын әлі анықтап алмаған мемлекет дейді Збигнев
Бжезинский [4]. Дегенмен, Ресейдің ішкі тұтастығы мен бірлігі де күрделі
мәселе. В. Путин Ресей президенті болған тұста ұлт ұғымына этномәдени
емес, азаматтық қауымдастық – саяси ұлт мәнін беруді жиі қолдады. Оның
ресейлік ұлт, Ресей азаматтары, біз ұлт ретінде, біз Ресей халқы,
біртұтас Ресей халқы, тағы басқа сөздерінің астарында ұлтты мемлекеттік
қауымдастық ретінде қабылдау идеясы жатыр. Ұлт және одан туатын ұлттық
мүдде сияқты сөз тіркестері В. Путин жолдауларында жиі кездесті. Ресей
ғалымдары В. Путин ұлт ұғымын 2000 ж. – 10 рет, 2005 ж. – 15 рет, 2007 ж.
– 18 рет пайдаланды деп көрсетті [5]. Сонымен, бүгін Ресей халқы ресейлік
азаматтық қауымдастығына қарай бет алды. 1990-жылдары Ресейдің көптеген
азаматтарының санасында ресейліктен гөрі республикалық азаматтық басым
болды. Якутия халқының 20%-ы ғана ресейлікпіз десе, Татарстан, Башқұртстан,
тіпті Мәскеудің өзінде тұрғындардың төртен бірі ғана ресейлікпіз деген. Ал
2006-2007 жылғы жүргізілген социологиялық зерттеулер бойынша, бірыңғай
орыстар қоныстанған Свердловск, Томск, Воронеж облыстарында ресейлік
азаматтармыз деушілер 86%, Якутияда якуттер – 63%, орыстар – 81% деңгейін
көрсеткен [5, 70-72 б.]. Ресей паспортында ұлтын көрсетпеу де пікірталас
туғызды. Ұлтын көрсетпеу ұлт мәселесіне немқұрайлы қарау деп бағаланды,
ұлттық республикаларда психологиялық қайшылықтар да бар. Сонымен, Ресей де
ресейлік ұлтқа бет алды, бірақ бүгін ресейлік азаматтар үшін, әсіресе
орыс емес қауымдастықтың арасында ұлттың этностық мазмұны басым.
Әлем мемлекеттерінің бір мемлекет – бір ұлт идеясын ұстануы
қоғамдық тұрақтылық пен бірліктің қажеттілігінен туып отыр. Бірақ әр
мемлекеттің ұлттық құрамы, тарихи тағдыры, мемлекет құрушы ұлттың саны мен
сапасы, экономикалық, әлеуметтік, рухани жағдайы, геосаяси тұрғыдан алатын
орны әртүрлі болғандықтан, этностық және азаматтық қауымдастықтардың
қалыптасу деңгейі әртүрлі. Этностардың жағдайын елемей, сұраныстарымен
есептеспей, бірыңғай бірлікке, азаматтыққа бейімдеу нигилизмге жетелейді,
болмаса ашу тудырады. Мәселе, этностық қауымдастық пен азаматтық
қауымдастықты тұрпайы теңестіруде де емес.
Ресей саясаттанушысы М. Мнацаканян да ұлт болып тұтасу жолдарын
зерттеп жүрген ғалымдардың санатында [6]. Ол Ұлтшылдық және жаһандану
атты сараптамалық еңбегінде АҚШ ұлтын қалыптастыруда америкалық
патриотизмнің ықпалы зор болғандығын атап көрсетеді. Ол патриотизмнің ұраны
– Америка Құрама Штаттарының әлемдегі ерекше орны. Жалпақ тілмен айтсақ,
Америка мен америкалықтар ғаламдық үстемдікке ие болуы керек. Бұл үстемдік
Америка үшін де, жер шарының өзге халықтары үшін де қажет, өйткені даму
деңгейлері әркелкі ұлттар АҚШ секілді ұлы елдің экономикалық, техникалық
және демократиялық жетістіктері арқылы ғана жетіле алады. Осы ұранды идеяны
алғаш рет АҚШ президенті Джемс Монро 1823 жылы көтерді. Әуелі Америка
америкалықтар үшін деген доктринаны саяси айналымға енгізіп, құрлық
халқының ұлттық сезімін күшейтті, содан кейін өзіне-өзі сенген, басқалардан
қай жағынан да оқ бойы озықсың деген насихатпен қуаттанған америкалықтарды
ғаламның тізгініне ие болуға шақырды.
Ресей саясаттанушысы А. Дугиннің ойынша: КСРО ұлттық идеясы Кеңестік
Ресейдің образы кеңес патриотизміне сай келмейді. КСРО мессиандық
шынайылық, капиталистік энтропияның заңдары жойылған, іс жүзінде жердегі
жұмақ жағдайы жүзеге асырылған әлемнің бір бөлігі ретінде көрінеді. Кеңес
идеясын мәскеу идеясын қорытып, универсиалдануы ретінде топтауға болады,
Русь образының әлеуметтік-саяси жаңғыруы. Кеңестер Республикасы
византиялық-монғолдық геосаяси орнығуының жаңа кезеңі болды - деп
санайды [7].
Қазақ рухани бостандыққа деген құштарлық қасиетінен айырылған емес.
Ғасырлар бойы қазаққа ұлттық тәуелсіздік идеясы – бабалардың рухани
өсиетін орындап, тарихи тағдырын өз қолында ұстау арманы дем беріп келді.
Бiз қазiргi уақытқа дейiн оқиғаның трагедиялық жағын ғана айттық, осы
құбылыстың шынайы мәнiн – патриотизм мен қаһармандық туралы айтатын уақыт
келдi. Тәуелсiздiк алғалы берi арада өткен уақыт iшiнде халқымыздың өсе
түскен өзгерген сана сезiмi Желтоқсан – 86-ға демократиялық, халықаралық
стандарт бойынша жаңаша, шынайы саяси, құқықтық баға берудi қажет етедi.
Желтоқсан қаһармандары халқының ерiк-жiгерiн танытып, өз идеялары жолындағы
күрестi жалғастырды.
Қазақстандағы қоғамдық келiсiмдi нығайтуға бағытталған ұлы және
игiлiктi идеясының дәлелi болар едi. Бұл үшiн бiз азаматтарымыздың болашақ
ұрпақтары алдында жауаптымыз. Отанымызда өз батырларымызды құрметтеп,
оларды мақтаныш етiп, болашақ патриоттарды олардың үлгiсiнде тәрбиелеуге
тиiстiмiз. Отанымыз оларды сiңiрген еңбегiне қарай биiкке көтеруi қажет.
Нақ осы халықтың бас көтеруi кеңестiк жүйе кезеңiнде бiрiншi болып
Қазақстанның дербес, тәуелсiз ел ретiнде қалыптасуына деген бiртұтас ерiк-
жiгерiн, ұмтылысын көрсеткенiн ескеруге тиiстiмiз. Желтоқсандықтар бүкiл
халық үшiн уақыт талабына сай iс-әрекет еттi.
Қазіргі қазақ ұлттық-патриотизмнің идеялары мен идеялық платформасы
Алаш Орда партиясының бағдарламалық құжаттарындағыдай. Көріп
отырғанымыздай жүз жыл өтсе де, қазақ мәселесі әлі де тәуелсіз
Қазақстанның күн тәртібінде ХХІ ғасырда да баяғысынша тұр. Осылайша мәселе,
Қазақстандағы ішкі саяси тұрақтылыққа және халықтар достығына қауіп
төндіретін қазақ ұлтшылдығында емес. Қазақ ұлттық-патриотизмі жүз жыл
бұрынғыдай ұлттық-демократиялық сипатта. Жалғаз заңды талабы: қазақтың
ұлттық мүддесі сақталуы тиіс.
Ұлтшыл халықтың болашағы бар, ол анау-мынау тарихи кезеңдерде қар
суындай жойылып кетпейді, ол ұлттық ынтымақтастықтың жолын іздейді,
ұлтшылдық корпоративтік сана.
Сонымен 1986 жылдың бірінші сабағы ұлттық идея қуатымен көрінген
қазақ ұлтшылдығы [8].
Осында қазақ патриотизмнің ұғымының қалыптасуының кезендерін және
патриотизмді зерттеудегі концептуалды негіздерін қарастыруға тура келеді.
жоғары да көрсеткендей қазақ патриотизмін Алаш Орда қозғалысының өкілдері
келтірілген түсініктер және негіздерге сүйініп айқындаймыз.
1916 жылдың көтерiлiсi барлық Қазақстанды қамтыған болатын. Ол
патшалық әскери-отарлау саясаты, империалистiк соғысқа қарсы бағытталған
ұлт-азаттық қозғалыс түрінде болған. Оның негiзгi әлеуметтiк күштерi шаруа,
басқа қалың бұқара топтарының өкiлдерi құрады. Өкiметтiң дәстүрлi
институттарының осы әрекеттері, әскери күштердiң ұйымдары, қозғалыстың
лидерлері халықтың ұлттық сезiмiнiң өсуiне, қазақ мемлекеттiгiнiң қалпына
келтiруіне осы қозғалысты бастады. Қазақ жастары өз ұлттының атын шығарып,
өз азаматтық парызын орындау мүмкіндігін әскери қатарларындағы қызметті
арқылы ақтады. Азамат соғысының басында Қызыл әскердiң қатарындағы
еңбекшiлерiнің мобилизациясын болып өтті. оны ұйымдастыру процессіне қазақ
зиялылар қауымының өкілдері: А. Джангильдин, А.
Имановтар, Т. Алиев, М. Масаншы, А. Розыбакиев және т.б. болып табылады.
енді олардың әрқайсысының патриотизмді қалыптастырып, ояту жолында атқарған
жұмыстарын айта кетейік.
Мағаз Масаншы (1885-1938 ж.ж.) – Орта Азия және Қазақстан жерінде
кеңес өкiметiн орнатуының белсендi қатысушы. Өз жолдасы
Б. Шагабутдиновпен бiрлесiп жергiлiктi ұлттар арасындағы
еңбекшiлерiнен Қызыл әскердiң бөлімдерін құрумен айналысқан. Тащкентте
мұсылман өкілдерін Қызық әскердің қатарына енгізетін штабын ашып, кең үгіт-
насихаттау жұмысын атқарған болатын. Осы талпынысын тамырлы ұлттардың -
қазақтар, өзбектер, татарлар, дұнған, ұйғырлар, қырғыздарың кедей және
шаруа өкілдері қолдаған болатын. Алматы облисполкомның және облыстық партия
комитетінің мүшесі ретінде бiлiм беру, ағартушылық және ұлттың мәдени
құндылықтарды сақтау бағытында үлкен жұмыс атқарған болатын.
Абдулла Розыбакиев (1897-1938 ж.ж.) ағартушылықты дамытуда айқын iз
қалдырған зиялы қауымының таңымал өкілі. 1920 жылы уезд - қалалық әскери-
төңкерiс комитеттiң төраға қызметіне тағайындалған болатын. Осы жылдары
оның ұйымдастырушы, әскери және мәдени қайраткер қасиеттері, ерекше дарыны
аса көзге түсіп, айқындалған болатын. А.Розыбакиев, қызметтің зерттеген
кезде Ораз Жандосовқа қасиеттер және ерекшеліктер байқалады. Оларды А.
Абдуллинаның келтірген дәлелі негізінде көруге болады: олардың екеуінде де
мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметінің кең көлемі, ұйымдастырушы
дарыны, таусылмайтын күш, қаталдық, терең ой, эрудиция және оратарлық
дарыны байқалады. Сонымен қатар, тағы бір негізгі ұқсастық ретінде: олар
интернациолистер болғанымен қатар, өз ұлтының, елінің мәдениетінің және
тілінің патриоттары болған [9]. Автордың бұл сөздері саяси қайраткерлердің
патриотизмді қалай түсінетінін көрсетеді. Сонымен қатар олар үшін
патриотизм ол өз мемлекетінің, ұлтының дамуына аянбай қызмет етуге
негізделген.
XIX-шi аяғы және XX-шы басында Қазақстан реформа мен революция
арасында тепе-теңдiкте болған және ел дамуындағы түрлі саяси, әлеуметтiк-
экономикалық ойларды бастан өткізген кезең. Ұлт-азаттық қозғалыс идеяларын
өзінің саяси көзқарастарында демократиялық интеллигенцияның белсенді
өкiлдерi: А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ә. Бөкейхан тараған болатын.
Қазақстандағы ұлттық интеллигенцияның қажымас энергиясы және еңбегі
арқасында Қазақстанда бірінші қоғамдық-саяси Қазақ деп аталатын газетін
шығарған болатын. Осы газет беттерінде ұлттық идеяларды, ұрпақтың
патриоттық санасын тәрбиелеу мақалалары жарияланған болатын.
Ахмет Байтұрсынов (1873-1937 ж.ж.) - қазақтың таңымал ақыны, ғалым,
философ, белгiлi қоғамдық қайраткер өз өмірін халықтың ағартуына, бiлiм
беруiне арнаған болатын. Оның өлеңдерiнiң негiзгi идеясы - отаршылдық
саясатқа қарсы күрес. Өзінің өлеңдерінде бұқара халықты оятуға, патриоттық
сана сезімін оятып білім алуға, өз елінің, ұлтының мүддесін қорғауға
шақырады. А. Байтұрсынов өз халқын шын жүректен арсы көріп, оның тағдырына
шынайы уйымдаған адамдарының бірі болып тарихта қалған [10].
Әлихан Бөкейханов (1870-1937 ж.ж.) – ұлттық автономияны құруға және
теңдікті орнатуға бағытталған, ұлт-азаттық қозғалыстың жетекшiсi. Ұлттық
автономия және шынайы теңдiктiң табысының жасауына. Оның қосқан үлесі
арқасында 1913 жылдың ақпанында Қазақ газетiнiң бiрiншi басылымы жарыққа
шығады. Қазақ газетiнiң жылдық мерекесiне орай жарық көрген мақаласында:
ерекше жiгермен жұмыс iстегенімен көзге түскен редактор Ә. Бокейхановпен
бірге, жас жазушы, халық құқығына қажымас күрескер М. Дулатов, атақты
дәрігер Әбубәкiр Алдияров және басқалар көзге түседі [11].
Халық зиялылар тарапынан патриоттық сезімді қалыптастыру, тәрбиелеу
бойынша осындай жұмыстары назарын аудартады.
Мыржакып Дулатов (1885-1935 ж.ж.) – атақты ақын, алғашқы жанрлық
дәстүрлердің бастаушысы, ағартушы. 1909 жылы Казаньда ақынның Оян,
Қазақ! атты өлеңдер жинағы шығады, жинақтың осы атауы халыққа арналған
манифест, үндеу ретінде қалыптасады. М. Дулатов ұлттық сезiмнiң оянуымен
қатар, ғылым, мәдениет және бiлiм берудi дамытуды халықтың тәуелсiздiк үшiн
күрес жолы ретінде санады. Ол басқа халықтардың тілін, рухани жан дүниесін
түсініп, зерттеген кезде ғана өз елін дамыту, өрлеу жолына шығаруға болатын
пікірде болған.
Осыдан көретініміз ұлттық зиялылар патриотизмді өз елінің, жерінің
дамуына еңбек етуде көрген болатын. Сонымен қатар білім алып, өз бойында
жаңа қырларды ашуды – нағыз патриотизм деп түсінген болатын.
Фашистiк Германияның кеңес одағына қарсы соғысты ірі мемлекетінің
территориялық - этникалық тұтастығын бұзуға бағытталған. Кеңес Одағы
жағынан бұл соғыс адамның өмір дербестігін, Қазанның жетістіктерін
сақтауға, өзінің Отанын сақтауға негізделген болатын. Сондықтан елдің бүкіл
халықтары ортақ мақсат үшін, бір шанырақ астына біріккен болатын.
Қазақстан жадтары кiтабына соғыстың бірінші күндерінен көпұлттық
мемлекеттің жоюына қауіп төңгенін түсінген және бүкіл адамзат дамуына шек
қоятынын шынайы түсінген азаматтардың есімдері жазылған болатын. Соғыс
жылдарында Қазақстан бүкіл КСРО-ның сенiмдi тыл болып, бүкіл елдi астықпен
қамтамасыз еткен. Қазақстанда КСРО шекараларында соғысқан, қан төгіп, өлім
көзіне қараған атақты Панфиловшылар дивизиясы құрылған болатын. Сонымен
қатар соғыстан кейін Қазақстан көптеген жер аударған халықтар үшін Отанына
айналды.
Қазақстанда экономиканың, ғылымда, мәдениетте жасалған даму үрдістері
Д. А. Қонаевтың (1912-1993 ж.ж.) атымен байланысты болып келеді. Д. А.
Қонаев ірі интернациолист болып, КСРО халықтарының достығын дамыту жолында
үлкен еңбек атқарған болатын. Осыны оның берген сұхбатынан үзінді келтіріп
көруге болады: Қайта құруды басқарған азаматтарының түсініксіз әрекеттері
негізінде халықтар достастығы бұзылған болатын, Кеңес адамдары үшін достық
жай ырғақ түрінде болмай, тарихи қалыптасқан болатын...
Халықтар достастығы бұрын тарихта болмаған қуатты ұлт және халықтар
достастығын құрастырды. Мысалы, интеллигенцияның кейбiр өкiлдерiнiң орыс
тiлдi тұрғындарының наразылығын тудыратын, барлық атауларды және жалпы
алғанда барлығын өзгерту талаптары мен үшін түсініксіз. Шынайы ұлттық
патриотизм осыған негізделмейді [12]. Осыдан көретініміз ол Д. А. Қонаев
шынайы ұлттық патриотизмді білім алып, өз елінің гүлденуіне үлес қосып,
қажымас еңбек атқаруда көрген. Дәл осылай патриотизмді негіздеп, айқындаған
болатын.
Осыдан кейінгі уақыт көп жылдар бойы бабаларымыз аңсаған Қазақстан
Республикасының егемендігін алуымен маңызды болып келеді. әрине де қазіргі
заманда патриотизм түсінігі жаңа мәнге ие болып келеді. Сондықтан да,
патриотизм ұғымының авторлық тұжырымдамасын осы жерде ұсынған жөн деп
санаймыз:
Патриотизм – көпқырлы күрделі түсінік. Ата-бабалардан қалған мәдени-
тарихи құндылықтарды сақтап, мемлекет азаматтарының заманға сай болып
жатқан өзгерістерге бейім болып, өзінің туған елі, Отанның гүлденуіне бар
күшін салып, ұлтының, халықтың тілін, мемлекеттік төл нышандарын, ділін
құрметтеп, қастерлеу.
1.2 Патриотизмді зерттеудегі рухани-діни концепциясы
Патриотизмнің саяси-әлеуметтік тұжырымдамасы Бердяев Н. А. зерттеліп
тұжырымдалған болатын. Осы концепциядағы патриотизмнің қалыптасуы
аксиологиялық мәнге ие болып келеді. Тарихи шынайылық сезімінегізінде пайда
болады. Яғни, отанға деген махаббат туған елін қандай болсын да,
тибағатынан пайда болады [13, 486-487 б.].
Н. А. Бердяев мемлекеттік және саяси жағдайға патриотизмнің тәуелді
болуын дұрыс емес деп санайды, себебі, осының негізінде бұл тәуелділік
ұлттық сезімінің мәнін өзгертеді. Мемлекеттік және саяси басстамалар
негізінде шынайы патриотизм және ұлттық сезімдерін қалыптастыра алмайды
деген тұжырымға келеді.
Н. А. Бердяевтың ойынша ресейлік қоғамының саяси және әлеуметтік
трансформациясы кезіңде туындайтын патриотизмнің бірнеше түрлері туралы
айтуға болады. Осында діни патриоттық бағыт саяси патриоттық бағытқа
ауысып кетті. Сондықтан да, жиі ауысып тұрған елдің болашағы азаматтарды
патриотизмнің мәнін әр түрлі түсінуге әкеп соққан болатын.
Сонымен қатар Бердяев Н. А. революциялық, дағдарыстық немесе әскери
ауқытта қандай болсын адамнын ұлттық еркін бағалау тұжырымымен келіспеуге
де болады. Себебі, осындай кезеңдерде патриотизм деңгейін саяси негіздеу
жағынан қарастыру керек, тек қана саяси салада болып жатқан оқиғаларға
шынайы ықпал жасауға болады.
Сонымен бірге, осындай кезеңдерде халық пен билік бірлесіп, отанды
қорғау немесе туындап жатқан мәселелерді шешуді жүзеге асырады. Сондықтан
саяси негіздеу де өз маңыздылығын осындай кезеңдерде көрсетеді.
1917 жылдың оқиғаларын саралай келе Бердяев Н. А. осы жағдайды
шешудің жолын анықтаған болатын. Ол психологиялық бетбұрыс негізінде,
шынайы рухани патриоттық кеңістікті қалыптастырумен түсіндіреді. Яғни, жау
алдында отанды қорғау тек саяси конъюктурамен шектемеу керек, сонымен қатар
ол ұлттық, патриоттық негізге ие болу керек.
Саяси тұрақтылықты қамтамасыз ететін фактор ретінде патриотизм
идеясын қарастыруды, саяси тұрақтылық түсінігін келтірумен бастауды қажет
етеді.
Саяси тұрақтылық – әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерістер жағдайында
саяси жүйенің өз құрылымын сақтап, тиімді өмір сүруге мүмкіндік беретін
тұрақтылығы. Ол үшін ең алдымен экономика жоғары қарқынды дамуы, халықтың
әл- ауқатының үздіксіз өсуі, табыс бөлісінде көп алшақтық болмауы, саяси
тәртіптің заңдылығы мен демократиялы және т.с.с. болуы керек. Біздің
елімізде саяси тұрақтылық сонымен қатар елімізде тұрып жатқан барлық
халықтардың келісімде тұруымен шартталған. Қазақстан Республикасының
тәуелсіздік жағдайында барлық ұлттардың өзіндік жалпы сана-сезім
үйлесімділігі арқылы қазақ халқының және басқа ұлттардың ұлттық өзіне тән
патриотизімімен байыпталған. Қазақстан - барлық этностар Отаны деген
жалпыұлттық патриотизм идеологиясы Қазақстандағы басты идея ретінде
қалыптасуы қажет. Отан осы тұлғаға, адамдар тобына және барлық халыққа
маңызды қоршаған микроортаның бөлшектерін қамтиды. Отанда территория,
географиялық орта, тіл және т.б. бар, сондай-ақ нақты тарихи саяси қарым-
қатынас, идея, түрлі мекемелер бар. Мәңгі және нақты тарихи қасиеттер
өлшемі Отанның құндылықты қатынастарын құрайды.
Отанның негізгі құндылықтарына мыналар жатады:
- адамның өз тұлғасы, халықтың, олардың өмірі және қызметі;
- экономикалық өмірдің құндылықтары (шаруашылықтың даму деңгейі,
ұлттық табыс, еңбек нәтижесі, өмір деңгейі);
- әлеуметтік-саяси өмірдің құндылықтары (прогрессивті қоғамдық
құрылым, демократияның даму дәрежесі, саяси ұйымдастыру);
- рухани құндылықтар (ұлттық мәдениет, ғылым, идеология).
Патриоттық сана-сезім ата-мекеннің атрибуттарының көрінісінің
нәтижесі ретінде санада қалыптасады. Патриоттық сана – бұл идеялардың және
көзқарастардың Отанға деген позитивті қатынастармен байланысты күрделі
басқарылатын жүйесі. Жалпы патриоттық сана бұл Отандық құндылықтар
көрінісінің нәтижесі және адамдардың санасында прогрессивті дәстүрлердің
қабылдануы болып табылатын процесс.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының жаңа жалпыұлттық мүдделерін
табу мақсаты алға қойылған, олардың бірі болып жалпықазақстандық
патриотизм болып табылады.
Жалпықазақстандық патриотизм – ол тек қазақтардың ғана өз отанына
сүйіспеншілігі емес, онда мекендеген бүкіл ұлт пен ұлыстардың бәріне
қатысты нәрсе. Дегенмен ешкімді елін, Отанын зорлап, күштеп немесе алдап-
арбап шын сүйгізу мүмкін емес. Елін сүю – әрбір адамның рухани қасиетінің
ішкі көрінісі мен мазмұны.
Жалпы адамның даму процесі отансүйгіштік қасиетін туғаннан бастап
бойына сіңіреді. Отбасындағы тәрбие, оқу мен еңбек ұжымы, өмірдің өнегелік
тәрбиесі, партиялық және түрлі қоғамдық ұйымдар, діни орталықтар отан
сүйгіштік сезімге ықпал етеді. Биологиялық емес, бірте-бірте сіңісетін
қасиет, яғни, рухани – психологиялық және саяси-әлеуметтік құбылыс.
Жалпыұлттық патриотизм – бұл өзін республика халқының органикалық
бөлігі деп қабылдау, халықтың және елдің мүддесін әскери қорғанысқа дейін
қорғайтын Қазақстанға тұтас Отанға деген сезіммен қарау, азамат ретінде
борыштық намысын қалыптастыру. Ал, жалпықазақстандық патриотизм болса,
басқа халықтардың құрмет сезіміне, адамзаттың адамгершілігіне қарсы емес.
Толық патриотизм бірінші кезекте мемлекеттің негізі болатын консолидация,
ұлттың бірігуі болған жағдайда ғана мүмкін. Қазақстанның суверенитеті және
тәуелсіздігі Қазақстанда тұратын халықтардың өзінің мәдениетімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz