Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу периодтық жүйе
МАЗМҰНЫ
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2. Негізгі бөлім
2.1. Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу
периодтық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2.2. Д.И. Менделеев жүйесінің ұзын периодты түрі, элементтердің
кластары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.3.Элементтердің қасиеттерінің периодтылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.4. Периодтық заңының маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2. Негізгі бөлім
2.1. Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу
периодтық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2.2. Д.И. Менделеев жүйесінің ұзын периодты түрі, элементтердің
кластары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.3.Элементтердің қасиеттерінің периодтылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.4. Периодтық заңының маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Кіріспе
Элементтердің Д. И. Менделеев жасаған периодтық системасы — периодтық заңның графиктік бейнесі. Оның құрылымын атом құрылысы тұрғысынан жаңаша қарап өтейік. Ол үшін жоғарыда айтылған элементтердің атомдарының электрондық конфигурациясындағы заңдылықтарды пайдаланамыз.
Енді әр периодтың басы жаңа электрон қабаттарының басталуымен сай келетінін көрдік. Демек, периодтың нөмірі ондағы элементтердің атомдарында болатын квант қабатының ең шекті санын көрсетеді. Айталық, V период элементтерінің атомдары-ның 5 квант қабаты бар.
Период сілтілік металл 5 элементтен басталып, инертті газбен, яғни р элементпен аяқталады (I периодты санамағанда). Периодтың соңындағы инертті элементтің ақырғы квант қабаты 8 электронды аса симметриялы болып келеді, оның конфигурациясы ns2np6.Периодтардағы элементтер саны белгілі заңдылыққа бағынады: I периодта 2 элемент, II, III периодтарда 8, IV мен У-де 18, VI және VІІ-де 32 элементтен болады (соңғы VII период аяқталмаған).Период ішіндегі элементтердің қасиеті былайша өзгереді: әрбір период күшті сілтілік металмен басталып, бірте-бірте металдық қасиеті кеміп, амфотерлі қасиеті бар элементтер шығып, одан бейметалдарға ауысып, бейметалдық қасиет артып, ақыры, бейметалдардың ең күштілері галогендерге келіп, аяғы инертті газбен бітеді.I периодта екі элемент Н пен Не бар. Мұнда период ішінде болатын металдан бейметалға көшу сутектің өзінде ғана болады,сондықтан бұл әрі металдық, әрі бейметалдық қасиеттер көрсететін элемент.
Элементтердің Д. И. Менделеев жасаған периодтық системасы — периодтық заңның графиктік бейнесі. Оның құрылымын атом құрылысы тұрғысынан жаңаша қарап өтейік. Ол үшін жоғарыда айтылған элементтердің атомдарының электрондық конфигурациясындағы заңдылықтарды пайдаланамыз.
Енді әр периодтың басы жаңа электрон қабаттарының басталуымен сай келетінін көрдік. Демек, периодтың нөмірі ондағы элементтердің атомдарында болатын квант қабатының ең шекті санын көрсетеді. Айталық, V период элементтерінің атомдары-ның 5 квант қабаты бар.
Период сілтілік металл 5 элементтен басталып, инертті газбен, яғни р элементпен аяқталады (I периодты санамағанда). Периодтың соңындағы инертті элементтің ақырғы квант қабаты 8 электронды аса симметриялы болып келеді, оның конфигурациясы ns2np6.Периодтардағы элементтер саны белгілі заңдылыққа бағынады: I периодта 2 элемент, II, III периодтарда 8, IV мен У-де 18, VI және VІІ-де 32 элементтен болады (соңғы VII период аяқталмаған).Период ішіндегі элементтердің қасиеті былайша өзгереді: әрбір период күшті сілтілік металмен басталып, бірте-бірте металдық қасиеті кеміп, амфотерлі қасиеті бар элементтер шығып, одан бейметалдарға ауысып, бейметалдық қасиет артып, ақыры, бейметалдардың ең күштілері галогендерге келіп, аяғы инертті газбен бітеді.I периодта екі элемент Н пен Не бар. Мұнда период ішінде болатын металдан бейметалға көшу сутектің өзінде ғана болады,сондықтан бұл әрі металдық, әрі бейметалдық қасиеттер көрсететін элемент.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Аханбаев К. Жалпы және анорганикалық химия Алматы, 1999ж
2. Бірімжанов Б., Нұрахметов Н. Жалпы химия Алматы, 1992ж.
3. Ескайров М.Е., Азербаев Е.Н. Органикалық химия Алматы, 1981 ж.
4. Молдағалиев Х.Д., Жоғарғы оқу орындарына түсушілерге арналған
химия оқу құралы. Алматы, 1981ж.
5. Хомченко Г.П. Жоғарғы оқу орындарына түсушілерге арналған
химия. Алматы, 1990ж
6. Құлажанов С.К. «Аналитикалық химия» Алматы, 1994ж.
7. Шоқыбаев Ж. «Бейорганикалық және аналитикалық химия»
Алматы, 2003ж.
1. Аханбаев К. Жалпы және анорганикалық химия Алматы, 1999ж
2. Бірімжанов Б., Нұрахметов Н. Жалпы химия Алматы, 1992ж.
3. Ескайров М.Е., Азербаев Е.Н. Органикалық химия Алматы, 1981 ж.
4. Молдағалиев Х.Д., Жоғарғы оқу орындарына түсушілерге арналған
химия оқу құралы. Алматы, 1981ж.
5. Хомченко Г.П. Жоғарғы оқу орындарына түсушілерге арналған
химия. Алматы, 1990ж
6. Құлажанов С.К. «Аналитикалық химия» Алматы, 1994ж.
7. Шоқыбаев Ж. «Бейорганикалық және аналитикалық химия»
Алматы, 2003ж.
МАЗМҰНЫ
1.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2. Негізгі бөлім
2.1. Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу
периодтық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3
2.2. Д.И. Менделеев жүйесінің ұзын периодты түрі, элементтердің
кластары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.3.Элементтердің қасиеттерінің
периодтылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.4. Периодтық заңының
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.9
3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...12
Кіріспе
Элементтердің Д. И. Менделеев жасаған периодтық системасы — периодтық
заңның графиктік бейнесі. Оның құрылымын атом құрылысы тұрғысынан жаңаша
қарап өтейік. Ол үшін жоғарыда айтылған элементтердің атомдарының
электрондық конфигурациясындағы заңдылықтарды пайдаланамыз.
Енді әр периодтың басы жаңа электрон қабаттарының басталуымен сай
келетінін көрдік. Демек, периодтың нөмірі ондағы элементтердің атомдарында
болатын квант қабатының ең шекті санын көрсетеді. Айталық, V период
элементтерінің атомдары-ның 5 квант қабаты бар.
Период сілтілік металл 5 элементтен басталып, инертті газбен, яғни р
элементпен аяқталады (I периодты санамағанда). Периодтың соңындағы инертті
элементтің ақырғы квант қабаты 8 электронды аса симметриялы болып келеді,
оның конфигурациясы ns2np6.Периодтардағы элементтер саны белгілі заңдылыққа
бағынады: I периодта 2 элемент, II, III периодтарда 8, IV мен У-де 18, VI
және VІІ-де 32 элементтен болады (соңғы VII период аяқталмаған).Период
ішіндегі элементтердің қасиеті былайша өзгереді: әрбір период күшті
сілтілік металмен басталып, бірте-бірте металдық қасиеті кеміп, амфотерлі
қасиеті бар элементтер шығып, одан бейметалдарға ауысып, бейметалдық қасиет
артып, ақыры, бейметалдардың ең күштілері галогендерге келіп, аяғы инертті
газбен бітеді.I периодта екі элемент Н пен Не бар. Мұнда период ішінде
болатын металдан бейметалға көшу сутектің өзінде ғана болады,сондықтан бұл
әрі металдық, әрі бейметалдық қасиеттер көрсететін элемент.
2.1. Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу
периодтық жүйе.
Период дейтініміз — ядро зарядының біртіндеп өсуі және қасиеттерінің
белгілі тәртіп бойынша өзгеру ретімен орналасқан элементтердің ж и ы н т ы
ғ ы .
Осыған орай сутекті кейбір кестелерде сілтілік металдар топшасына кейде
галогендер топшасына жатқызады.
1-квант кабатын толтыратын сутек пен гелийдің электрондарының энергиясы
баска элементтерден оқшау тұрады. Сондықтан олардың бойындағы көптеген
қасиеттері де оқшау болып келеді. Тіпті, олардағы кейбір қасиеттер (Н+
ионының және сұйық гелийдің қасиеттері) бірде-бір элементте кездеспейді.
Атомдарына екінші электрон қабаты толысатын II период элементтерінің
басқа период элементтерінен күшті айырмасы бар. Бұл жайт екінші қабаттағы
электрондардың энергиясы келесі қабаттардағы электрондардың энергиясынан
әлдеқайда аз болуымен және бұл периодта 8 электроннан артық электрон
болмайтындыктан түгелімен толысып симметриялы күйге көшуімен түсіндіріледі.
Басқа III, IV, V т. с. с. периодтарда болатын қатпарлар түгелімен
толтырылмайды.
Периодтық системадағы вертикаль графалар топтарға сай
келеді.Оларды жоғары оң валенттігі бірдей элементтердің жиынтығы деп
қарауға болады. Әрбір топтың өзі негізгі және қосымша топшалар
болып екіге бөлінеді. Атом құрылысы тұрғысынан алғанда негізгі және
косымша топшалардағы элементтердің электрон қатпарларын толтыруда
белгілі айырмашылық бар. Негізгі топшаның элементтерінің атомдарының соңғы
электрондары ең сыртқы қабаттың n.s не болмаса nр қатпарына орналасады.
Осыған орай оларды s және р — элементтер деп те атайды. Бұл екі — s және
р қатпарында s электрон ғана болатындықтан негізгі топшаның
жалпы саны да 8 болады. Бұл элементтер әрекеттескенде реакцияға олардың
сыртқы қабатындағы электрондардың барлығы да қатынаса алады.
Негізгі топшалар ұзын болады, өйткені оларға барлық дерлік периодтардың
элементтері кіреді. Қосымша топшалар кысқарақ, себебі олардың бірінші
элементі IV периодтан басталады. Электрондық құрылымы жағынан бірінші және
екінші қосымша топшалардың элементтері де өзара ұқсас болып келеді.
Бірінші қосымша топшаның элементтерінің атомдары ең соңғы электрондарын
сырттан санағанда ішкері жатқан екінші квант қабатының (п— 1)d қатпарына
бағыттайды. Сондыктан оларды d — элементтер деп те атайды. d элементтер IV,
V, VI периодтарда s пен p элементтерінің арасына кіретін 3 декададан
тұратынын жоғарыда көрдік.
Төртінші декада жаңа басталған, онда не бары 2 элемент бар. Спектр
нәтижесінде алынған мәліметтер 32d элементтің тоғызының сыртқы ns
қатпарында бір электроннан (24Сr, 29Сu, 4Nb, 42Мо, 44Ru, 45RҺ, 47Аg, 78Рt,
79Аu), ал оныншы Рd-да тіпті электрон болмайтынын көрсетті. Мұндай құлап
түсу арқылы түзілген электрондық конфигурация тұрақты болып, бұл
құбылыстың нәтижесінде энергия бөлінеді. Бірінші қосымша топшаның
элементтері реакцияласқанда реакцияға бұлардың сфртқы s электрондары және
ішкі (n - 1) d электрондарының бір бөлімі қатынасады. Сондықтан бұл
элементтердің валентілігі өзгермелі болады.
2.2. Д.И. Менделеев жүйесінің ұзын периодты түрі, элементтердің
кластары.
Қазіргі химиялык әдебиеттерді қарасақ Д. И. Менделеев жасаған период-тық
система сан қилы болып өзгеріп, геометриялық әр түрлі пішінге ие болғанын
көрер едік. Авторлар периодтық системаның әр түрлі кестелерін ұсынды.
Әрине, элементтердің периодтық системасын геометриялық, графиктік,
диаграммалық т. б. түрде кескіндеп, оның сыртқы пішінін өзгертуге болғанмен
элементтің периодтық системадағы орны мен реттік нөмірі өзгермейді.
Себебі элементтің орны оның барлық негізгі қасиеттерін және басқа
элементтермен байланысын сипаттайды.
Д. И. Менделеев ұсынған периодтық системаның ең алғашқы түрін ұзын
периодты система ретінде қараған жөн. Ол кейін де кестенің ұзын периодты
бірнеше вариантын ұсынып, Химия негіздері атты еңбегіне кіргізгені мәлім.
Бірақ, соңғы кездерде периодтық системаның колдануға бейім, әрі ыкшамды
кысқа периодты түрі кең таралып кетті.
Соңғы 50 жыл ішінде атом кұрылысы жайлы ілімнің қауырт дамуына орай
көптеген ғалымдар периодтық системаның ұзын түрінің бірнеше вариантын жасап
ұсынды. Бұл кестеде әрбір периодтың элементтері бір катарда гори-зонталь
бойымен бірінен соң бірі орналасқан, ал вертикаль қатарда біріне-бірі өте
ұксас ұялас элементтер тұр. Араб сан-дарымен белгіленген 7 периодта 2, 8,
8, 18, 18, 32,18 (аяқталмаған) элементтер орналасқаны көрініп тұр.
Әр периодтағы элементтердің санына әрі атомдарының электрондық
конфигурациясына сай периодтар мен топтарды жаңаша бөлуге болады. Бірінші
периодтың элементтеріне тән электрондар s катпарын толтырады, олар не
бары 2 элемент, сондыктан бірінші периодты аса кіші период деп
саралауға болады. II және III периодтың элементтері өз электрондарын s және
р катпарларына бағыттайды, әрбірі s элементтен тұрады, оларды кіші период
деген жөн. Ал IV және V периодтар элементтерінің атомдарының электрондары s
және р катпарымен қоса ішкері жатқан d катпарына толтырады, оған 18
элементтен сияды, бұларды үлкен периодтар деп атайды. Соңғы VI және
VII периодтарда 32 элементтен болуға тиісті, өйткені оларға кіретін
элементтердің атомдары өз электрондарын сыртқы s және р ішкерідегі
d және оданда ішкерідегі қатпарларына жібереді, осыған сай бұл
периодтарды аса үлкен периодтар деп атау өте орынды болар еді. Ұзын
периодты кестенің топтарының саны 32-ге жетеді, өйткені жоғарыда айткандай
аса үлкен периодтарда бір қатарда 32 элемент болады. Қысқа периодты
кестемен салыстырғанда ұзын периодты системада топтарындағы
элементтер бірімен-бірі өте ұқсас, сондыктан оларды ұқсастар тобы, яки
аналогтар тобы деп атайды. 32 ұқсастар тобының әрбірінің өзіне
тән электрондық конфигурациясы бар екендігі көрініп тұр. Демек, бұдан
бұрын айтылғандай элементтердегі химиялык ұқсастық олардың атомдарының
электрондық құрылымының ұқсастығына келіп тіреледі екен. Электрондық
конфигурациядағы ұқсастық белгілі бір аралықтан соц келесі периодта
қайталанатындықтан элементтердің қасиеттері де сол аралықтан соң барып
қайталанады. Олай болса, атом құрылысының негізінде периодтық
заңның анықтамасын жацаша былай айтуға болады: элементтердің және
олардың қосылыстарының қасиеттерінің периодты өзгеруі солардың
атомдарының электрон қауыздары (кабат пен катпарлары)
құрылымының периодты өзгеруіне тәуелді болады.
Ұқсастар тобы рим сандарымен әрі А, В әріптерімен белгіленген. ІА және
IIА s элементтерінің топтары да, IIIА—VІІІА р элементтерінен кұралған.
Демек, А топтарының нөмірі оларға кіретін элементтердіц соцғы электрон
кабатындағы электрондар санымен сай келеді, әрі сол элементтердіц
атомдарының ең үлкен оц валенттігімен тец (Ғ, Вг, О бағынбайды). Периодтық
системада 14 s және 30 р элемент бар екені кестеден айқын
көрініп тұр.
Бірінші косымша топшаныц элементтері ұзын периодты кестеде В әріптерімен
белгіленген. Олардың жалпы саны он бірақ, 8 бөлінген: ІВ—VШВ. Бұларда да
валенттік мәні көбіне топтың нөмірімен сай келеді. Кестеде әзірше 32 d-
элемент бар.
Ұзын периодтык системада 28 f-элемент 14 ұқсастар тобын құрайды.
Лантаноидтар мен актиноидтардың әсіресе соңғы тоғызының ұқсастығы күштірек.
Элементтердің кластары. Жоғарыда айтылған ұқсастар тобынан басқаша да
элементтердің электрондық конфигурациясына сай мынадай 4 класқа бөліп
карауға болады: инертті элементтер, типтік элементтер, ауыспалы элементтер
және қатар ішіндегі ауыспалы элементтер. Мұндай классификация s р, d, f
қатпарларындағы орбитальдардың қаншалықты толған-толмағанына негізделген.
Инертті элементтер класына (Не — гелийді есептемегенде) соңғы квант
кабаты түгелдей толған элементтер кіреді. Олар бар болғаны 6 элемент.
Инертті элементтердің соңғы қабатында тұрақты октеттердің ns2nр6 болуына
сай химиялық жағынан алғанда өте активсіз болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2. Негізгі бөлім
2.1. Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу
периодтық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3
2.2. Д.И. Менделеев жүйесінің ұзын периодты түрі, элементтердің
кластары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.3.Элементтердің қасиеттерінің
периодтылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.4. Периодтық заңының
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.9
3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...12
Кіріспе
Элементтердің Д. И. Менделеев жасаған периодтық системасы — периодтық
заңның графиктік бейнесі. Оның құрылымын атом құрылысы тұрғысынан жаңаша
қарап өтейік. Ол үшін жоғарыда айтылған элементтердің атомдарының
электрондық конфигурациясындағы заңдылықтарды пайдаланамыз.
Енді әр периодтың басы жаңа электрон қабаттарының басталуымен сай
келетінін көрдік. Демек, периодтың нөмірі ондағы элементтердің атомдарында
болатын квант қабатының ең шекті санын көрсетеді. Айталық, V период
элементтерінің атомдары-ның 5 квант қабаты бар.
Период сілтілік металл 5 элементтен басталып, инертті газбен, яғни р
элементпен аяқталады (I периодты санамағанда). Периодтың соңындағы инертті
элементтің ақырғы квант қабаты 8 электронды аса симметриялы болып келеді,
оның конфигурациясы ns2np6.Периодтардағы элементтер саны белгілі заңдылыққа
бағынады: I периодта 2 элемент, II, III периодтарда 8, IV мен У-де 18, VI
және VІІ-де 32 элементтен болады (соңғы VII период аяқталмаған).Период
ішіндегі элементтердің қасиеті былайша өзгереді: әрбір период күшті
сілтілік металмен басталып, бірте-бірте металдық қасиеті кеміп, амфотерлі
қасиеті бар элементтер шығып, одан бейметалдарға ауысып, бейметалдық қасиет
артып, ақыры, бейметалдардың ең күштілері галогендерге келіп, аяғы инертті
газбен бітеді.I периодта екі элемент Н пен Не бар. Мұнда период ішінде
болатын металдан бейметалға көшу сутектің өзінде ғана болады,сондықтан бұл
әрі металдық, әрі бейметалдық қасиеттер көрсететін элемент.
2.1. Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық заңын ашу
периодтық жүйе.
Период дейтініміз — ядро зарядының біртіндеп өсуі және қасиеттерінің
белгілі тәртіп бойынша өзгеру ретімен орналасқан элементтердің ж и ы н т ы
ғ ы .
Осыған орай сутекті кейбір кестелерде сілтілік металдар топшасына кейде
галогендер топшасына жатқызады.
1-квант кабатын толтыратын сутек пен гелийдің электрондарының энергиясы
баска элементтерден оқшау тұрады. Сондықтан олардың бойындағы көптеген
қасиеттері де оқшау болып келеді. Тіпті, олардағы кейбір қасиеттер (Н+
ионының және сұйық гелийдің қасиеттері) бірде-бір элементте кездеспейді.
Атомдарына екінші электрон қабаты толысатын II период элементтерінің
басқа период элементтерінен күшті айырмасы бар. Бұл жайт екінші қабаттағы
электрондардың энергиясы келесі қабаттардағы электрондардың энергиясынан
әлдеқайда аз болуымен және бұл периодта 8 электроннан артық электрон
болмайтындыктан түгелімен толысып симметриялы күйге көшуімен түсіндіріледі.
Басқа III, IV, V т. с. с. периодтарда болатын қатпарлар түгелімен
толтырылмайды.
Периодтық системадағы вертикаль графалар топтарға сай
келеді.Оларды жоғары оң валенттігі бірдей элементтердің жиынтығы деп
қарауға болады. Әрбір топтың өзі негізгі және қосымша топшалар
болып екіге бөлінеді. Атом құрылысы тұрғысынан алғанда негізгі және
косымша топшалардағы элементтердің электрон қатпарларын толтыруда
белгілі айырмашылық бар. Негізгі топшаның элементтерінің атомдарының соңғы
электрондары ең сыртқы қабаттың n.s не болмаса nр қатпарына орналасады.
Осыған орай оларды s және р — элементтер деп те атайды. Бұл екі — s және
р қатпарында s электрон ғана болатындықтан негізгі топшаның
жалпы саны да 8 болады. Бұл элементтер әрекеттескенде реакцияға олардың
сыртқы қабатындағы электрондардың барлығы да қатынаса алады.
Негізгі топшалар ұзын болады, өйткені оларға барлық дерлік периодтардың
элементтері кіреді. Қосымша топшалар кысқарақ, себебі олардың бірінші
элементі IV периодтан басталады. Электрондық құрылымы жағынан бірінші және
екінші қосымша топшалардың элементтері де өзара ұқсас болып келеді.
Бірінші қосымша топшаның элементтерінің атомдары ең соңғы электрондарын
сырттан санағанда ішкері жатқан екінші квант қабатының (п— 1)d қатпарына
бағыттайды. Сондыктан оларды d — элементтер деп те атайды. d элементтер IV,
V, VI периодтарда s пен p элементтерінің арасына кіретін 3 декададан
тұратынын жоғарыда көрдік.
Төртінші декада жаңа басталған, онда не бары 2 элемент бар. Спектр
нәтижесінде алынған мәліметтер 32d элементтің тоғызының сыртқы ns
қатпарында бір электроннан (24Сr, 29Сu, 4Nb, 42Мо, 44Ru, 45RҺ, 47Аg, 78Рt,
79Аu), ал оныншы Рd-да тіпті электрон болмайтынын көрсетті. Мұндай құлап
түсу арқылы түзілген электрондық конфигурация тұрақты болып, бұл
құбылыстың нәтижесінде энергия бөлінеді. Бірінші қосымша топшаның
элементтері реакцияласқанда реакцияға бұлардың сфртқы s электрондары және
ішкі (n - 1) d электрондарының бір бөлімі қатынасады. Сондықтан бұл
элементтердің валентілігі өзгермелі болады.
2.2. Д.И. Менделеев жүйесінің ұзын периодты түрі, элементтердің
кластары.
Қазіргі химиялык әдебиеттерді қарасақ Д. И. Менделеев жасаған период-тық
система сан қилы болып өзгеріп, геометриялық әр түрлі пішінге ие болғанын
көрер едік. Авторлар периодтық системаның әр түрлі кестелерін ұсынды.
Әрине, элементтердің периодтық системасын геометриялық, графиктік,
диаграммалық т. б. түрде кескіндеп, оның сыртқы пішінін өзгертуге болғанмен
элементтің периодтық системадағы орны мен реттік нөмірі өзгермейді.
Себебі элементтің орны оның барлық негізгі қасиеттерін және басқа
элементтермен байланысын сипаттайды.
Д. И. Менделеев ұсынған периодтық системаның ең алғашқы түрін ұзын
периодты система ретінде қараған жөн. Ол кейін де кестенің ұзын периодты
бірнеше вариантын ұсынып, Химия негіздері атты еңбегіне кіргізгені мәлім.
Бірақ, соңғы кездерде периодтық системаның колдануға бейім, әрі ыкшамды
кысқа периодты түрі кең таралып кетті.
Соңғы 50 жыл ішінде атом кұрылысы жайлы ілімнің қауырт дамуына орай
көптеген ғалымдар периодтық системаның ұзын түрінің бірнеше вариантын жасап
ұсынды. Бұл кестеде әрбір периодтың элементтері бір катарда гори-зонталь
бойымен бірінен соң бірі орналасқан, ал вертикаль қатарда біріне-бірі өте
ұксас ұялас элементтер тұр. Араб сан-дарымен белгіленген 7 периодта 2, 8,
8, 18, 18, 32,18 (аяқталмаған) элементтер орналасқаны көрініп тұр.
Әр периодтағы элементтердің санына әрі атомдарының электрондық
конфигурациясына сай периодтар мен топтарды жаңаша бөлуге болады. Бірінші
периодтың элементтеріне тән электрондар s катпарын толтырады, олар не
бары 2 элемент, сондыктан бірінші периодты аса кіші период деп
саралауға болады. II және III периодтың элементтері өз электрондарын s және
р катпарларына бағыттайды, әрбірі s элементтен тұрады, оларды кіші период
деген жөн. Ал IV және V периодтар элементтерінің атомдарының электрондары s
және р катпарымен қоса ішкері жатқан d катпарына толтырады, оған 18
элементтен сияды, бұларды үлкен периодтар деп атайды. Соңғы VI және
VII периодтарда 32 элементтен болуға тиісті, өйткені оларға кіретін
элементтердің атомдары өз электрондарын сыртқы s және р ішкерідегі
d және оданда ішкерідегі қатпарларына жібереді, осыған сай бұл
периодтарды аса үлкен периодтар деп атау өте орынды болар еді. Ұзын
периодты кестенің топтарының саны 32-ге жетеді, өйткені жоғарыда айткандай
аса үлкен периодтарда бір қатарда 32 элемент болады. Қысқа периодты
кестемен салыстырғанда ұзын периодты системада топтарындағы
элементтер бірімен-бірі өте ұқсас, сондыктан оларды ұқсастар тобы, яки
аналогтар тобы деп атайды. 32 ұқсастар тобының әрбірінің өзіне
тән электрондық конфигурациясы бар екендігі көрініп тұр. Демек, бұдан
бұрын айтылғандай элементтердегі химиялык ұқсастық олардың атомдарының
электрондық құрылымының ұқсастығына келіп тіреледі екен. Электрондық
конфигурациядағы ұқсастық белгілі бір аралықтан соц келесі периодта
қайталанатындықтан элементтердің қасиеттері де сол аралықтан соң барып
қайталанады. Олай болса, атом құрылысының негізінде периодтық
заңның анықтамасын жацаша былай айтуға болады: элементтердің және
олардың қосылыстарының қасиеттерінің периодты өзгеруі солардың
атомдарының электрон қауыздары (кабат пен катпарлары)
құрылымының периодты өзгеруіне тәуелді болады.
Ұқсастар тобы рим сандарымен әрі А, В әріптерімен белгіленген. ІА және
IIА s элементтерінің топтары да, IIIА—VІІІА р элементтерінен кұралған.
Демек, А топтарының нөмірі оларға кіретін элементтердіц соцғы электрон
кабатындағы электрондар санымен сай келеді, әрі сол элементтердіц
атомдарының ең үлкен оц валенттігімен тец (Ғ, Вг, О бағынбайды). Периодтық
системада 14 s және 30 р элемент бар екені кестеден айқын
көрініп тұр.
Бірінші косымша топшаныц элементтері ұзын периодты кестеде В әріптерімен
белгіленген. Олардың жалпы саны он бірақ, 8 бөлінген: ІВ—VШВ. Бұларда да
валенттік мәні көбіне топтың нөмірімен сай келеді. Кестеде әзірше 32 d-
элемент бар.
Ұзын периодтык системада 28 f-элемент 14 ұқсастар тобын құрайды.
Лантаноидтар мен актиноидтардың әсіресе соңғы тоғызының ұқсастығы күштірек.
Элементтердің кластары. Жоғарыда айтылған ұқсастар тобынан басқаша да
элементтердің электрондық конфигурациясына сай мынадай 4 класқа бөліп
карауға болады: инертті элементтер, типтік элементтер, ауыспалы элементтер
және қатар ішіндегі ауыспалы элементтер. Мұндай классификация s р, d, f
қатпарларындағы орбитальдардың қаншалықты толған-толмағанына негізделген.
Инертті элементтер класына (Не — гелийді есептемегенде) соңғы квант
кабаты түгелдей толған элементтер кіреді. Олар бар болғаны 6 элемент.
Инертті элементтердің соңғы қабатында тұрақты октеттердің ns2nр6 болуына
сай химиялық жағынан алғанда өте активсіз болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz