Қарахан мемлекеті туралы

1. Қарахан мемлекеті қалытасуы
2. Қарахан мемлекетінің саяси құрылысы

Қазақстан мен Орта Азияда терең із қалдырған елдің бірі Қарахан мемлекеті, Мемлекеттің негізін салушы Сатук Богра хаң (915-955), Карахан мемлекетінің шекарасы шығыста Кашқарға, оңтүстікте Мавереннахрға, солтүстікте Балқаш көліне, батыста Хорезмге дейін созылып жатқан ірі ел, бір сөзбен айтқанда өте үлкен территорияны алып жатқаг ел болды.
Қарахан мемлекеті дамыған орта ғасырлық мемлектердің қатарына жатқызылды, оның мемлекеттік құрылымы өте дамыған еді. Қарахан мемлекеті өзінің мемлекеттік діні ретінде ислам дінін қабылдап оны дамытқан болатын.
Мемлекет көптеген ұлыстарға бөлінді. Ұлыс басылары үлкен құқықтарға ие болды, тіпті өз аттарынан монета шығындары да болды. Қарахан мемлекетінің құрылуына қарлұқ тайпалары, әсіресе, жікілдер мен яғмалар зор роль атқарды. Яғмалар - Жетісуда, жікілдер — Тараздан ыстық көлге дейін орналасты. 840 ж. қарлұқ жетекшісі Білге Күл Қадырхан билікті қолға алды.
Ол өлген соң, оның екі ұлы Базыр Арыслан хан мен Оғұлшақ билік бәсекелестігіне түсті. Оғұлшақтың немере інісі Сатүқ Богра хан Қарахан әулетінің негізін қалаушы болып саналды.
Ол 942 ж. Таразды, Қашқарды бағындырды, Оғұлшақты талқандады, өзін жоғары қаған етіп жариялады. Қарахан мемлекетінің астанасы - Ордакент (Тараз), орталык, аймағы — Жетісу болды.

1. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. – Алматы,1998 г
2. История государства и права Казахской ССР.Ч.1.-Алма-Ата, 1982г.
3. Прімбетова Е.Ө. Қазақ елінің тарихы. Алматы, 2003.
4. Қазақстан тарихы. Ред-р Алдажұманов Қ.С., Балақаев Т.Б. Алматы, 1994.
5. Күзембайұлы А., Абиль Е. История Республики Казахстан. Астана 1999
6. Мусин Чапай. Қазақстан тарихы. Алматы 2000.
7. Абиль Е. История государства и права. А..,1999г.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ДАМЫҒАН ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР
Қарахан мемлекеті

1. Қарахан мемлекеті қалытасуы
2. Қарахан мемлекетінің саяси құрылысы

1. Қарахан мемлекеті қалытасуы

Қазақстан мен Орта Азияда терең із қалдырған елдің бірі Қарахан
мемлекеті, Мемлекеттің негізін салушы Сатук Богра хаң (915-955), Карахан
мемлекетінің шекарасы шығыста Кашқарға, оңтүстікте Мавереннахрға,
солтүстікте Балқаш көліне, батыста Хорезмге дейін созылып жатқан ірі ел,
бір сөзбен айтқанда өте үлкен территорияны алып жатқаг ел болды.
Қарахан мемлекеті дамыған орта ғасырлық мемлектердің қатарына
жатқызылды, оның мемлекеттік құрылымы өте дамыған еді. Қарахан мемлекеті
өзінің мемлекеттік діні ретінде ислам дінін қабылдап оны дамытқан
болатын.
Мемлекет көптеген ұлыстарға бөлінді. Ұлыс басылары үлкен құқықтарға ие
болды, тіпті өз аттарынан монета шығындары да болды. Қарахан мемлекетінің
құрылуына қарлұқ тайпалары, әсіресе, жікілдер мен яғмалар зор роль атқарды.
Яғмалар - Жетісуда, жікілдер — Тараздан ыстық көлге дейін орналасты. 840 ж.
қарлұқ жетекшісі Білге Күл Қадырхан билікті қолға алды.[1]
Ол өлген соң, оның екі ұлы Базыр Арыслан хан мен Оғұлшақ билік
бәсекелестігіне түсті. Оғұлшақтың немере інісі Сатүқ Богра хан Қарахан
әулетінің негізін қалаушы болып саналды.
Ол 942 ж. Таразды, Қашқарды бағындырды, Оғұлшақты талқандады, өзін
жоғары қаған етіп жариялады. Қарахан мемлекетінің астанасы - Ордакент
(Тараз), орталык, аймағы — Жетісу болды.
VII ғасырда басталған араб шапқыншылығы Жетісуда үлкен із қалдырды.
Біріншіден, олар Қазақстанның Оңтүстігін түгел-дей жаулап алды. Екіншіден,
мұсылман діні енді. Үшіншіден, араб жазбасы тарай бастады. Төртіншіден,
түркі тілдес тайпалардың әдет-ғүрпы, салт-санасына шариаттың әсері болды.
Ең бастысы — қай кезде де түркітілдес тайпалар өз тілдерін сақтап қалды.
Шапқыншылықтың нәтижесінде, қарахан мемлекетінің жері кеңейді.[2]
Оның аумағына Қашқар, Жетісу, Мәуереннахр жерлері енді. Жаулап алған
жерлеріне Бұхара, XI ғ. бастап Қашқар қалаларын астана етіп қалдырды.
Қазақстанның оңтүстігінде мемлекеттік жүйенің немесе феодалдық
қатынастардың күшейгендігін - иктадарлардың, илек -хандардың,
сыбағаластардың (жерге сыбағалас адамдар) кіріптарлық институтының пайда
болуынан байқауға болады. Кіріптарлық институты дегеніміз — әлсіздің
күштіге өз жерін сыртқы жаулардан қорғауы үшін өткізуі. Көшпенділердің
кейбіреулері де өз малдарын феодалдың қолына беріп, тәуелділікке өздері
түсті.
Тарихи сахнада "икта" термині ресми түрде тек қана Қарахан
мемлекетінде кездеседі. XII ғасырдың басында Қарахаңдықтардың көп жерлерін
жаулап алған қидандардьгң билеушісі гурхан икта институтының дамуын
тоқтатты.
XI ғ. 30-жылдарында мемлекет екі бөлінді. Батыс хандығының орталығы
Бұқар болып оған Мавереннахрдан Ходжентке дейінгі жерлер қарады. Шығыс
хандықтың астанасы Баласагұн болып, оған Тараз, Шаш, Испиджаб қалалары,
Ферғана, Жетісу және Қашғар өлкелері қарады.
Қарахан мемлекеті бір жағынан сельджуктердің, екінші жағынан
қарақытайлардың шабуылынан кұлады.[3]
Феодалдық иерархиялық жүйенің дамыған түрі қалыптасқан Қарахан
мемлекетінде "икта" институты бірнеше сипатқа ие болды. "Икта" - сыйлыққа
берілген жер. Олар: ірі, орта, ұсақ болып бөліңді.
Иктадарлар немесе мүктадарлар ханның туыстарынан бекітілді. Ал "әскери
икта" - әскери дәрежесіне және сіңірген еңбегіне қарай берілді. Қарахан
мемлекетіндс әскери-лендік жүйенің орын алуының кепілі: иктадарларға
билеушілер талап еткен бойда өздерінің қару-жарағы бар адамдарын алып,
әскери қызметке келу міндеттелді. Сондай-ақ, Қарахан мемлекеті тарихын араб
деректеріне сүйене отырып зертгеуші ғалымдар әскери адамдар үшін заттай
және ақшалай ақы беру институты болса керек деген болжам айтады. Иктадарлар
шартты түрде сыйлыққа алған жерлерін өмір бойы иеленуге, тіпті,
мұрагерлікке қалдыруға күш салды.
Иктадан басқа жер иеленудің басқа да түрлері болды. Қарахан әулетінің
жауларынан тартып алған жерлерді, уақытша сыйлық беру қоры болатын үлкен-
үлкен жер иеліктері орын алды.
Сонымен қатар діни мекемелер бөлінген вакфтық жерлер. Қарахан
мемлекетінде ірі және орташа феодалдық жер иеленумен қатар, ұсақ, шаруалар
меншігі мен қауымдық иелену сақталды. Қарахан мемлекеті өзінің әлеуметтік
жағынан бұрынғы мемлекеттік құрылымдардан жоғары тұрды.

2. Қарахан мемлекетінің саяси құрылысы

Мемлекеттегі өзгеріс, әсіресе, Сатұқ Богра хан қайтыс болған соң оның
тақ мүрагері - үлкен баласы Мұсаның тұсында күшейді. Ол 960 жылы ислам
дінін мемлекеттік дін етіп жариялады. Сонымен қатар, Мұса, қаған мен оның
мүрагерлері жаулау саясатын қүшейтгі.
Қарахан мемлекеті X ғасырдың аяғыңда Саманилер жерін, Бахарды алып
жатса, Х-ХІ ғасырларда олардың иелігі батыстағы Мәуереннахрдан, шығыстағы
Қашқарға дейінгі аралықты қамтыды.[4]
Үлестік жер иелік орын алды. Үлес иелері өзара бәсекелестікке түсті.
Күшейген жер иелері өз теңгелерін құйды, Сауда айналымына өз теңгелерін
салуды көздеді. Ұлы Жібек жолы арқылы Тараз, Отырар, Самарқан, Бұқара,
Қашқар қалаларында құйылған теңгелер көп елге тарады. Бұл оқиғалар Қарахан
мемлекетіндегі тарихи үш жағдайдың қалыптасқандығын айқындайды.
1. Қарахандықтар Ұлы Жібек сауда жолын тиімді пайдаланды. Русь,
Византия, Закавказье, Орта Азия елдерімен сауда, қарым-қатынас өрледі.
2. Сыртқы саясатта қарахандықтар жаугершілігімен танылды.
Шапқыншылықтар күшейді.
3. Мәдениет өркендеді.
Қарахан мемлекеті екі әулетгің - Әли Арыслан хан мен Ха-сан Боғра
ханның ұрпақтары арасындағы өзара соғыстардан көз ашпады. Бүл екі өулет
билік үшін таласта қалайда бірін-бірі жоюға тырысты.
Үлестік жүйенің күшеюі Қарахан мемлекетін екіге бәлінуге әкеп соқты.
Ол шығыс және батыс иеліктерге бөлінді. Жетісу мен Шығыс Түркістан — шығыс
иелікке, Мәуереннахр - батыс иелікке кірді.
Қарахан мемлекетінің шығысы мен батысындагы саяси арпалыс бәсеңдемеді.
Әулетті ру ұрпақтары таққа талас барысында бірін-бірі түрлі жолдармен
өлтіруге дейін барды. 1056 жылы Шығыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.