Іскерлік белсенділікті салықтық ретеу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 107 бет
Таңдаулыға:

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Қолжазба құқығында

Іскерлік белсенділікті салықтық реттеу

Философия докторы (экономика саласы бойынша) академиялық дәрежесін алу үшін диссертация

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2008

Іскерлік белсенділікті салықтық ретеу

Мазмұны

1 Бөлім. Іскерлік белсенділіктің әлеуметтік-экономикалық мәні

1. 1. Іскерлік белсенділік: мазмұны, өлшемі және бағалануы

1. 2. Іскерлік белсенділікті мемлекеттік реттеу жүйесіндегі салықтардың орны және шетел тәжірибесі

2 Бөлім. Салық салу жүйесінің іскерлік белсенділік деңгейіне әсерін талдау

2. 1. Салықтардың ынталандырушылық функциясын талдау

2. 2. Қазақстанда іскерлік белсенділікті салықтық реттеу динамикасы

3 Бөлім Іскерлік белсенділікті реттеудің тиімді салық механизмін қалыптастыру

3. 1. Тиімді салық механизмін құру қағидалары

3. 2. Іскерлік белсендлікті арттыру салық салуды оптимизациялаудағы критерии ретінде қарастыру

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі кезде жүзеге асырылып жатқан салық саясаты, сонымен қатар әлеуметтік-экономикалық үдерістерді басқару әдістері, іскерлік белсенділік түсінігінің теориялық жағынан негізделуінің жетіспеушілігі кәсіпкерліктің дамуын ұстап отырғанын айғақтайды. Маңыз аударатын мәселе, «іскерлік белсенділік» түсінігіне нақты бір анықтама жоқ, сондай-ақ іскерлік белсенділікті білім және тура және қайтарымды байлыныстарды «іскерлік белсенділік - салықтық реттеу» жүйесінде даму реттеу проблемалары шешілмеген. Іскерлік белсенділікті арттыру үшін, біріншіден, салық саясатының өзара байланысты және өзара негізделген шараларының кешені ретінде ұзақ мерзімге қалыптастыру (содан жүзеге асыру) ; екіншіден, салықтардың әлеуметтік және реттеушілік қызметтерін жүзеге асыру жүйесін күшейту.

Нарықтық экономика жолын ұстанған Қазақстан республикасының кәсіпкерлік қызметінің өркендеуіне қаржы қатынастарының, оның ішінде әсіресе салық салу жүйесінің әсерін бақылау өте күрделі жұмыс болып табылады. Қазақстан Республикасындағы қолданыстағы экономикалық реформалардың маңызды бағыттарының бірі үздік әлемдегі стандарттарға барынша жақын бизнестік ортаның, оның ішінде шағын және орта бизнестің өркендеуіне, осы саладағы іскерлік белсенділіктің артуына ықпал жасау.

Аталмыш бағыт «Қазақстан - 2030», Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі индустриалдық-инновациялық даму стратегиясының мақсат мүдделерімен үндестк табады. Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі дәлелдеп отырғандай, кәсіпкерліктің нығаюы экономикалық өсу, ғылыми -техникалық прогрестің қарқыны, нарықтық бәсекеге қабілетті тауарлар мен қызметтерге толығуы, жаңа жұмыс орындарының құрылуы, бәсекелік ортаның қалыптасуы тәрізді мәселелерді шешуде маңызды роль ақарады. Осы орайда нақты өндіріс саласындағы шағын және орта бизнес тәрізді экономиканың басым бағытын дамыту барысында қаржы әдістерінің алатын орны айтарлықтай. Демек нақты өндіріс саласындағы шағын және орта бизнестің іскерлік белсенділігін арттыруда қаржылық әдістерді жетілдіру күн талабынан туындап отырған көкейкесті мәселелердің бірі.

Кәсіпорынның қызметінде салық қатынастары әлеуметтік-экономикалық ортасының маңызды құрамдас бөлігі болып келеді. Нарықтық шаруашылықтың бастауы мен дамуы кәсіпкерлік істің кеңюімен және нарық қатынастарының субьектілерінің санының артуымен байланысты. Бұл нақты салық төлеушілер санының өсуіне әкеледі. Осы5ан байланысты келесі проблема туындайды, яғни мемлекеттің кәсіпкерлер, инвесторлар және қызметкерлердің іскерлік белсенділігін арттыру арқылы кәсіпорынды жандыру.

Салықтың әлеуметтік қызметі жеткілікті зерттелмеген, ең алдымен қызметкерлер, кәсіпкерлер және мемлекет мүдделерінің өзара әрекетінің тиімділігі ретінде.

Іскерлік белсенділікті ынталандыратын салық салу механизмінің болмауы, экономикалық өсу үшін керекті салық ортасының қалыптаспағаны. Кәсіпкерлік істің дамуы үшін мемлекет саясатының болжамдылығы мен мөлдірлігінің негізі болатын салық салудың тұрақтылығы жоқ. Қолданылып жүрген салық салу бойынша құқықтық-нормативтік актілер күрделі және шиеленістірілген. Салық салу бйынша құқықтық-нормативтік актілер көптеген өзгертулерге ұшырайды.

Экономикалық өсудің маңызды факторы ретінде салық салу әлеуметтік-экономикалық ортасы терең іскерлік белсенділіктің дамуында маңызды рөл ойныйтындықтан ғылыми зерттеуді қажет етеді.

Проблеманың өңделгендік дәрежесі. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде салық тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орыны кең және терең зерттелген. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Салық салу проблемасы шетелдік (Б. Франклин, К. Воблан, Ш. Монтьеске, П. Прудон, А. Смит, Д. Риккардо. Д. Милль) және ресейлік (М. Алексеенко, Н. Тургенев т. б. ) ғылымдарды әрқашан қызықтаратын еді, олар салық табиғатын, салық салу қағидаларын қарастырып, зерттеген, олардың экономикалық қатынастарға бейімделуі т. б.

Е. Борисов, Т. Заславская, А. Виссарионов, В. Позняокв, О. Зайцев, Е. Мостовая ғалымдары Рейдің экономикалық даму перспективалары мен әлеуметтік генизтермен байланысты проблемаларды теориляық жағынан шешуді қарастырды.

Экономикалық тәртіпті басқару проблемалары жайлы ғылымды дамытуға мынадай классикалық жұмыстар өз үлесін енгізді: О. Кант, К. Маркс, Э. Дюркгейма, А. Маршалл, Дж. Кейнс, А. Пигу және т. б. . Өткен ғасырдың 20 ж. ж. экономикалық ғылым экономикалық өсу факторларына көп көңіл бөлген, сонымен қатар, іскерлік белсенділікке салық ортасы арқылы әсер ету.

Кәсіпкерлік істің салық реттеуі П. Самуэльсон, К. Макконелл, С. Брю және т. б. шетел авторларының фундаменталдық жұмыстарында қарастырылған. Салық салу жүйесін оптимизациялауды және оның экономиканың дамуының тиімді механизміне айналуын қолдайтын А. Львов, С. Глазьева, А. Бачурина, Б. Пенькова, Т. Юткина сияқты ресейлік ғалымдардың жұмысы маңызды орын алады.

Экономикалық тәртіпті теориялық және практикалық түрден салықтық ынталандыру А. Гашимов, Л. Лыковой, Ю. Левад, Ф. Веселков және т. б. авоторландың жұмыстарында жақсы келтірілген.

Жоғарыда аталған ғалымдардың жұмыстарымен қатар отандық Б. Ермекбаеваның, М. Арзаеваның, Е. Жатқанбаевтың, К. Кубаевтың және т. б. ғалымдардың еңбектері зерделеніп қарастырылған.

Жұмыстың мақсаты - іскерлік белсенділікті экономикалық өсу факторы ретінде салықтық реттеудің методологиялық негізі мен практикалық бағыттарды ғылыми түрде негіздеу. Жұмыстың мақсатына жету үшін мынадай міндеттер қойылады:

іскерлік белсенділіктің бағалау көрсеткіші, критериилерді негіздеу және анализдің мазмұны;
іскерлік белсенділіктің деңгейіне салықтың әсерін анализдеу;
іскерлік белсенділікті шетел тәжірибесі негізінде салықтық ынталандыру;
«іскерлік белсенділік - салықтық әсер» жүйесінің қызметтерінің тура және қайтарымды байланыстарын анықтау;
жалпы жүйедегі салық салудың даму формаларының приоритеттік формаларын анықтау және оның экономикалық өсуге әсері.

Зерттеу обьектісі - Қазақстан экономикасындағы іскерлік белсенділікті салықтық реттеу жүйесі.

Зерттеу пәні - іскерлік белсенділікті салықтық реттеу сферасындағы қаржылық-экономикалық қатынастырдың жиынтығы.

Зерттеудің теорилық негізін қаржы теорисы, салық салу және мемлекеттік реттеудің экономикалық цикл және ғалым-экономистердің еңбектері құрайды және олар отандық пен шетел ғалымдарының еңбектерінде жазылған, сонымен қатар, салық саясатының проблемалары туралы қаржыгерлердің аналитикалық жұмыстары. Қазақстан Республикасы Конституциясы, Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық актілер (оларға түсіндірмелер) мен әлемдік экономика ғылымының классиктерінің, Ресей және Қазақстандық ғалым-экономистер мен маман-практиктердің еңбектері, қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.

Диссертацияда Қазақстан Республикасы Салық комитетінің нормативтік құжаттары мен инструктивтік материалдар, сонымен қатар ғылыми конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен қолданылды. Алға қойылған мақсаттарға жету барысында жылдық, тоқсандық есептіліктері және жедел ақпараттары, сонымен бірге осы қарастырылып отырған мәселеге тиесілі шеңберіндегі арнайы материалдарға, жалпы экономикалық және құқықтық әдебиеттерге жүгініп негізделінген.

Зерттеудің методологиялық базасы болып, экономикалық көріністерді және олардың дамуы мен өзара байланысын қарастыратын диалектико-аналитикалық тәсіл, салыстырмалы-аналитикалық және экономика-статистикалық тәсіл, жүйелік анализ әдісі, нақты көріністер мен үдерістердің салыстырмалы анализдің методологиялық негізі.

Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы келесіде жатыр:

Реформаланып жатқан экономикадағы іскерлік белсенділік динамикасының ерекшеліктері мен мазмұны және оның критериилары мен бағыттары көрсетілген. Іскерлік белсенділік макро және микро-деңгейдегі экономикалық қатынастардың субьектілерідің шаруашылық қызметінің тиімділігін басқару үдерісін анықтауға болады, сонымен қатар оның өсуіне бағытталған, қоғамның әр даму сатысындағы бәсекеге қабілеттілігіне жету мақсатында барлық ресурстарды тиімді және толығымен пайдалынуды арттыру, елдің ииновациялық-инвестициялық потенциалық қалыптастыру болып келеді.
Іскерлік белсенділіктің салықтық ынталандыру тиімді қолдануының критериилері мен шектері анықталды және әр түрлі салық жүйелерін салыстыру нәтижесінде адекватты салықтық ортасының қалыптасуы болды. Тиімді салық механизмін құрғанда, біртұтастықты қамтамасыз ететін және салық салу жүйесінің мультиплициондық әсерінің нәтижесі сияқты кешендік өндірістік қағидаға сүйену керек. Осы салық ортасын қалыптастыруда өз кезегінде өзінің құрылымымен қатар экономиканың нарықтықө сұраныстың тәртібіне сай оптималды құрылымының құрылуын қамтамасыз етеді.
Салық салу қағидаларын тиімді құру үшін өзара байланысты жүйе ұсынылған және оның күшейюі іскерлік белсенділікке әсері: табыстардың бара-барлық қағидасы; салық салуды универсализациялау қағидасы; тұтынылатын табыстар мен игіліктің деңгейіне байланысты ставкаларының дифференциациялау қағидасы; салық салу тиімділіге мен ғылыми ұйымдастыру қағидасы. Осы қағидалардың өзара байланысты кешенін қолдану негізінде құрылып, қызмет көрсететін салық жүйесі экономикалық өсудің маңызды және күшті стимулы болып келеді.
Іскерлік белсенділікті активизациялау жолдары анықталған: өндірістік үдерістегі салық салу обьектілерінің экономикалық рөліне байланысты салық салу базасын қалыптастыру және салық ауыртпалылығын дифференциациялау мен төмендету; кәсіпкерлік белсенділіктің дамуына жағымды әсер ететін жаңа салық ортасын қалыптастыру, салық механизмін қалыптастыруда жаңа инновацичялық тенденцияларды жүзеге асыру.

Қорғауға жіберілетін диссертацияның негізгі ережелері:

Іскерлік белсенділіктің әлеуметтік-экономикалық және өсу факторын анализдеу ерекшеліктерін қарыстырғанда, іскерлік белсенділіктің сапасын қосып және оның бағалуын үш өзара байланысты деңгейде қарастыру кешендік жүйенің қалыптасуы мен оның жүзеге асырылуының қажеттілігін туындатады: жеке, кәсіпорын деңгейі, ұлттық экономика деңгейінде. Іскерлік белсенділіктің осы үш деңгейі экономикалық дамудың қоымша импульсі ретінде көрінеді.
Іскерлік белсенділікті ынталануын қамтамасыз ететін салық механизмінің қағидалары мен критериилері негізделген. Оның негізінде мемлекет, кәсіпорын және қызметкерлердің мүдделерінің балансы жатыр, олардың интегралдық үйлесуі, табыс деңгейіне байланысты салықтық алым, ставкалардың дифференциациялары, өндірістің тиімділігінің өсуіне бағыт жатыр.
Салық салудың өзара байланыстығы мен өзара тәуелділігінің даму бағыттары мен приориттетік формалары анықталған. Бұл өз кезегінде экономикалық өсуде іскерлік белсенділіктің рөлін арттырады. Өндірістік үдерістің инновациялық-инвестициялық мазмұнына сәйкес кешендік дамуын қамтамасыз ететін, салық салудың ұйымдық құрылымы мен салық жүйелерінің тиімділігін қолдану қажеттілігі дәлелденген.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Экономикалық өсу факторы ретінде шаруашлылық субьектілердің кешенді сапасы ретінде жаңа салық механизмін қалыптастыру негізінде салық жүйесіндегі сапалы құрылымды құру бағыттары үшін диссертациялық зерттеудің мазмұнындағы қорытындалар мен рекомендациялар қолданылуы мүмкін.

Зерттеудің нәтижелерін байқаудан өткізу. Диссертацияның негізгі ережелері мен қорытындылары ғылыми және халықаралық конференцияларда байқаудан өтті:

Диссертацияның құрылымы зерттеудің жалпы концепциясымен, мақсатымен және міндеттерімен анықталады және кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.

1 Бөлім. Іскерлік белсенділіктің әлеуметтік-экономикалық мазмұны

1. 1. Іскерлік белсенділік: мазмұны, өлшемі және бағалануы.

Жиырмасыншы ғасырда экономикалық ілім әлеуметтік-экономикалық қатынастардың ерекше категориясы болып табылатын іскерлік белсенділік ұғымына аса көңіл бөлмеген. Бұл ұғымның болуына қарамастан, іскерлік белсенділіктің біраз аспектілері терең қарастырылмаған. Дегенмен, нарықтық жүйелердің дамуын зерттеу адамзат пен әлемдік шаруашылықтың дамуы барысында іскерлік белсенділік біраз өзгерістерге ұшырағанын және шешуші роль атқарғанын көрсетеді.

Іскерлік белсенділік нарықтық экономиканың дамуының белсенді қозғаушы күші болып табылады. Тиімді нарықтық қатынастарды, әсіресе экономиканың негізгі салаларында қалыптастыру үшін іскерлік белсенділіктің жоғары деңгейіне қол жеткізу керек. Осыған байланысты іскерлік белсенділікті макро және микро деңгейлерде экономикалық өсудің факторы ретінде қарастыру керек.

Қазіргі таңда іскерлік белсенділіктің қалыптасу факторлары, себеп-салдарлық байланыстары мен әлеуметтік-экономикалық дамудағы ролі ашып қарастырылмаған.

Іскерлік белсенділіктің көп аспектілі сипаты, оның экономиканың әртүрлі салаларындағы өзіндік көрініс табуы тиісті деңгейде ескерілмейді.

Нарықтық экономика жағдайында іскерлік белсенділіктің заңдылықтары мен өзгеру тенденциялары жан жақты және терең қарастырылмаған. Нарық шаруашылығының субъектілерінің іскерлік белсенділігі экономикалық зерттеулердің маңызды бағыты болып табылады.

Отандық әдебиеттерде «іскерлік белсенділік» категориясы ғылыми түрде тіптен талданбаған. Ресей ғалымдары біршама талдаулар жасаған. Кәсіпкерлердің іскерлік белсенділігін себеп салдарлық байланыстарда толық жиынтығымен зерттеулер жүргізілмеген. Дегенмен интегралды іскерлік белсенділік (ұлттық экономика деңгейінде) пен ұйымдар мен жекелеген шаруашылық субъектілерінің іскерлік белсенділігінің арасында тығыз байланыс бар. Мемлекет экономикасының даму процесін шаруашылық субъектілерінің өзара іскерлік әрекеттерінің мультипликатипті нәтижесі деп қарастыруға болады.

Көптеген экономистер іскерлік белсенділікті тек қана микро деңгейде ғана қарастырады, оның зерттелуін экономикалық талдаудың маңызды бағыты деп және шаруашылық тәжірибенің маңызды міндеті деп қарастырады. Іскерлік белсенділікті зерттеушілердің арасында бұл ұғым анықтамасы мен мазмұны туралы біріңғай пікір жоқ. Остапкович Г. В. іскерлік белсенділікті кәсіпорынның шаруашылық қызметінің интенсивтілігін көрсететін сандық сипаттамалардың жиынтығы және қолда бар ресурстар мен потенциалды тиімді пайдалану деп қарастырады. /1, б. 38/

Каюхин Г. А. болса іскерлік белсенділік кәсіпорынның қызмет нәтижесін көрсететін өндіріс көлемі, өнімдерді өткізу, өнімнің бәсеке қабілеттілігінің жоғарылауының және т. б. көрсеткіштердің оң динамикасымен анықталады деп санайды. /2, б. 159/

Белявский И. К. іскерлік белсенділікті келісім шарттардың санымен, олардың динамикасымен, тапсырыс портфелінің жағдайы мен толтырылуы арқылы анықталатын нарықтық құбылыс ретінде қарастырады. /3, б. 47/

Ковалев В. В. іскерлік белсенділік негізгі өндірістік қызметтің тиімділігі мен нәтижесін сипаттайды дейді. Бір типті, біріңғай кәсіпорындардың қызметін салыстыру нәтижесінде іскерлік белсенділікті сапалық деңгейде бағалауға қол жеткізеді. /4, б. 576/

Белявский И. К., Кулагин Г. Д. , Коротков А. В. және басқалары тауар айналысы динамикасының көрсеткіштері іскерлік белсенділіктің басты сипаттамаларының құрамына кіреді деп қарастырады. /2, б. 251/

Раицкий К. А. қаржылық жағдай кәсіпорынның тұрақтылығының және іскерлік белсенділігінің маңызды көрсеткіші деп санайды. Қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін, іскерлік серіктестікте оның мүмкіндіктері мен потенциалын анықтауға мүмкіндік береді және шаруашылық қызметтің барлық қатысушыларының экономикалық мүдделері қаншалықты қамтамасыз етіліп жатқанын анықтауға мүмкіндік береді /5, б. 693/.

Моисеева Н. К. және Конышева М. В. іскерлік белсенділік деп өндірістік өткізу жүйесінің экономикалық өсуіне ықпал ететін әрекеттердің жиынтығын қарастырады. /6, б. 22-34/

Жоғарыда аталған авторлар шаруашылық субъектілеріне қатысты «іскерлік белсенділік» категориясына анықтама беруге тырысқан. Біздің ойымызша ұйымның іскерлік белсенділігін экономикалық қатынастар субъектілерінің шаруашылық қызметін макро және микро деңгейде тиімді басқаруға ынталандырылған процесс деуге болады, бұл процесс шаруашылық қызметті дамытуға, еңбекпен қамтуды өсіруге, нарықтық бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізу мақсатында ресурстардың барлық түрін тиімді қолдану және нарық қатынастары мен жалпы ұлттық экономика субъектілерінің инновациялық, инвестициялық потенциалын қалыптастыруға бағытталады.

Іскерлік белсенділік материалды, еңбек, қаржылық және басқа да ресурстардың қолданылуының тиімділігін көрсетеді, сонымен қатар ұйымның потенциалды даму мүмкіндіктері мен басқару сапасын сипатайды.

Соңғы жылдары іскерлік белсенділікті бағалауға іскерлік циклдың сапалық сипаттамасы ретінде біріңғай методологиялық тұрғыдан қаралуда, бұл қызмет ауқымы динамикасында ресурстардың тартылып, қолданылуында көрініс табады. Іскерлік цикл іскерлік белсенділіктің циклдық кезеңін білдіреді. Нарық конъюнктурасы шаруашылық қызметтің көрсеткіші ретінде іскерлік белсенділік аясының тарылуымен немесе кеңеюімен анықталады. Іскерлік белсенділіктің кеңеюі өндірістің өсуі және жаңа контрактілер, тұтыну сұранысының өсуі арқылы көрінеді. Нәтижесінде нарық сыйымдылығы артып, тауарлар мен қызметтер көлемі өседі.

Экономика дамуының белгілі бір кезеңінде іскерлік белсенділік аясы тарылады: сауда мәмілелері азаяды, қолма қол және несие арқылы есеп айырысатын сауда операцияларының көлемі азаяды. Нәтижесінде тауарлар мен қызметтер өндірісі қысқарады.

Өндіріс көлемі азайғаннан кейін ұзақ «тоқырау» кезеңі басталады. Тауарлар мен қызметтер өндірісінің өсуі, одан кейін төмендеуі, депрессия, соңында оның қайтадан өсуінен тұратын уақыт интервалы іскерлік белсенділік дамуының циклын көрсетеді.

АҚШ-тың статистика және экономикалық зерттеулер бойынша Ұлттық бюросының анықтамасы бойынша бизнес циклдер экономикалық қызметтердің кеңеюі мен тарылуының толқындарынан тұрады, олар қайталанып тұрады, бірақ мерзімді емес (периодичный) . Олар ұзақтығы мен интенсивтілігі жағынан әртүрлі болады, кәсіпкерлік қызметтің көптеген түрлері үшін бір жылдан он екі жылға дейін болады /7, б. 8/.

Макроэкономикалық деңгейде анық циклдық толқыныстар көрінеді, яғни өсу мен төмендеу жағдайларының үнемі ауысып тұруы. Олардың бас кезінде дамудың әр түрлі деңгейлері болады, олар әр түрлі ұзақтықта, тереңдікте және формаларда жүзеге асады. Бірақ көптеген циклдар процесінде көп ұқсастықтар табуға болады және олардың әр қайсысында бір біріне ауысып отыратын кезеңдерін көруге болады. Оларды іскерлік белсенділіктің фазалары немесе экономикалық циклдың фазалары деп атайды. Олардың төрт фазасы бар: көтерілу, өте жоғары көтерілу (бум), қысқару және төмендеу немесе құлдырау.

Экономиканың толқынды қозғалысы туралы ойды он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында Виллар Виллипс айтқан болатын. Американ экономисі әрі әдебиетшісі ойын былай келтіреді: «іскерлік әлемде өзінің өрлеу және төмендеу кезеңдері болып тұрады, осыған қарай өндірісті кейбір уақыттарда тежеп, дағдарыстың алдын алса қоғам да аз зардап шегер еді»/8, б. 306/. 1983 жылы ағылшын Джон Вейд (Орта және жұмыс кластарының тарихы) «сауда циклы» терминін, өрлеу және дағдарыс ұғымдарын қолданды. Ол сауда циклы бес, жеті жыл болады және өрлеу мен дағ8арыстың алмасуы өткен жетпіс жылдың ішінде болып отырған дейді /9, б. 10/.

1837 жылы Самуель Джонс Ллойд циклды былай түсіндірген: «біз сауда жағдайы деп атайтын құбылыстың тарихы мағыналы (поучительно), бұл құбылыс қайталанып отыратын әр түрлі жағдайларға тап болып отырады, сауда циклдың берік орналасқан формасында айналады». Алғашқыда біз оны баяу жағдайында байқаймыз, одан кейін жақсару жағдайында - сенімнің артуы- гүлдену- толқу(возбуждение) - өте кеңеюі - қобалжу(потрясение) - қысылуы (угнетенность) -тоқырау- құлдырау(бедствие) /10, б. 11/

1925 жылы Н. Д. Кондратьев экономикалық циклдар концепциясын тұжырымдады. Ол конъюнктураның үш үлкен циклының, конъюнктураның, төмендеу мен өсу толқындарын, олардың уақыты мен интенсивтілігін және шамамен жарты ғасырда алмасып отыратындығын көрсеткен. И Шумпетер, Г. Менш, Я. Ван Дейн, А. Кляйнкнехт және басқа да ғалымдардың зерттеулері ірі жаңалықтарда (изобретения), базистік жаңа енгізулерде, өнеркәсіп динамикасында толқындық қозғалыстардың (волнообразные колебания) болатынын дәлелдеген. Кондратьев осы мәселелерді зерттей келе үлкен экономикалық циклдарды дамытуда төрт дұрыс мәселені көрсетеді:

1. Әрбір үлкен циклдың басталарының алдында және басында қоғамның экономикалық өмірінде терең өзгерістер болады, бұл өзгерістер техниканың өзгеруінде (техникалық жаңалықтар мен ашылулар), әлемдік экономикалық байланыстарға жаңа елдердің енуіінде, алтын өндірісінің және ақша айналысының өзгеруінен көрініс табады.

2. Әрбір үлкен циклдың жоғарылау толқындарына әлеуметтік төңкерістердің көп бөлігі тап келеді(соғыстар, революция) ;

3. Әрбір үлкен циклдың төмендеу толқындары ауыл шаруашылығының күрт және ұзақ құлдырауымен қатар жүреді;

4. Үлкен циклдардың жоғарылау кезеңдерінде орта капиталистік циклдар құлдыраудың қысқалығымен және көтерілудің интенсивтілігімен сипатталады. / 11, б. 399/

Қазіргі таңдағы іскерлік цикл бұл іскерлік белсенділіктің қайталанып отыратын тарылу және кеңею кезеңдерінің үздіксіз емес жүйесі.

Оны толық бір ұғым ретінде талдауда экономистер біріншіден оның құрамынан алшақ кетіп, оны жалпы анықтамамен екі тармақта, екі соңғы нүктеде қарастырады. Екіншіден, олар бірнеше факторлардың анықтамасы әртүрлі өзгерістер тудыратынын қарастырады. (мысалға Самуельсон-Хикс моделі) / 8, б. 10/.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.