Ауылшаруашылығындағы мал жануарлардың ағзасында ластағыштардың (пхб және ддт) таралу мониторингі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

ГЕОГРАФИЯ және ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

МАГИСТРАТУРА

Энергоэкология кафедрасы

6М060800 - Экология

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Ауылшаруашылығындағы мал жануарлардың ағзасында ластағыштардың (ПХБ және ДДТ) таралу мониторингі

Алматы, 2015 жыл

Түйіндеме

Магистрлік диссертация жұмысы кіріспеден, 3 бөлімнен, 17 суреттен, 14 кестеден, қорытындыдан, 113 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Диссертациялық жұмыс қоршаған орта тұрақты органикалық ластағыштарының (полихлорланған бифенилдер (ПХБ), 1, 1, 1-Трихлор-2, 2-ди (п-хлорфенил) этан (ДДТ) ) екі өркешті түйе сүтіне өту биоаккумуляциясын және деконтаминация механизмдерін анықталады. Алынған мәліметтерге сүйене отырып, тағам өнімдерінің сапасын жақсарту мақсатында ұсыныстар жасалды.

РЕЗЮМЕ

Магистерская диссертация изложена на 72 cтраницах, состоит из введения, 3 разделов, выводов, 113 использованных источников литературы, содержит 17 рисунков, 14 таблиц.

В данной диссертационной работе исследована биоаккумуляция и механизмы деконтаминации проникновения устойчивых органических загрязнителей окружающей среды (полихлорированные бифенилы (ПХБ) 1, 1, 1-Трихлор-2, 2-ди (п-хлорфенил) этан (ДДТ) ) в молоко двугорбого верблюда.

На основе полученных данных даны рекомендации для улучшения качества пищевой продукции верблюдоводства.

Summary

Master's thesis is presented on 72 pages, consists of an introduction, 3 chapters, conclusions, 113 reference and contains 17 figures, 14 tables.

This thesis investigated the mechanisms of decontamination and bioaccumulation, and of penetration of persistent organic pollutants (polychlorinated biphenyls (PCBs), 1, 1, 1-trichloro-2, 2-di (p-chlorophenyl) ethane (DDT) ) in the Bactrian camel milk. Based on these results recommendations for improving the quality of food products camel.

Мазмұны

Белгілер мен қысқартулар

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

АСҰ - Ауылшаруашылық Сауда Ұйымы

АТЛК - Ауаның Трансшекаралық Ластағыштары туралы Конвенциясы

ӘДСҰ - Әлемдік Денсаулық Сақтау Ұйымы

БҰҰ - Бірікен Ұлттар Ұйымы

ГХБ - гексахлорбензол

КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

ҚКСР - Қазақ Кеңес Социалистік Республикасы

ПХБ - полихлорлы бифенил

ПХДД - полихлорленген дибензодиоксиндер

ПХДФ - полихлорленген дибензофурандар

ДДТ -

ДДЕ -

ДДД -

ШРК - шекті рауалды концентрациясы

ШК - шекті концентрация

ТОЛ - тұрақты органикалық ластағыштар

ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

ТЭФ - токсикалық эквиваленттілік факторы

ТЭ - токсикалық эквиваленттілік

т. б - тағы басқа

ХОП - хлор органикалық пестицидтер

мг - миллигра́мм

нг - нонограмм

кг - килограмм

л - литр

Кіріспе

Зерттеу жұмысының жалпы сипатамасы: Диссертациялық жұмыс қоршаған орта тұрақты органикалық ластағыштарының (полихлорланған бифенилдер (ПХБ), 1, 1, 1-Трихлор-2, 2-ди (п-хлорфенил) этан (ДДТ) ) екі өркешті түйе сүтіне өту биоаккумуляциясын және деконтаминация механизмдерін зерттеуге арналған. Хлор атомдарының саны мен құрлымына қарай, биологиялық, химиялық және физикалық қасиеттері әр түрлі ПХБ-ның 209 конгенерлері немесе түрі бар. Қазақстан территориясында кездесетін ПХБ тетра-, пента-, гекса- және гептахлорбифенил тобына жатады. ПХБ өндіріс орындарда майлайтын және изоляциялайтын материалдар ретінде, сонымен қатар бояғыш заттарға, пластмассаларға және резиналарға қоспа ретінде, трансформаторлық және конденсаторлық майлар құрамында, химиялық өндірістерде және электростанцияларда қолданылған. Жоғарыда аталған көптеген ПХБ құрамды құрылғылар қазір өндірістерде қолданылмайтындықтан құрылымнан шығып, талапқа сәйкес емес қалыпта және қажетті утилизациясыз тұр. Сол себепті, Қазақстан территориясында қолданыстағы ПХБ құрамды құрал-жабдықтар мен материалдар, қалдықтар қоршаған ортаның назардан тыс ластану мүмкіндігі қауіпін жоғарлатады.

Ғылыми жұмыста, 1, 1, 1-Трихлор-2, 2-ди (п-хлорфенил) этан (ДДТ) химилық заттар өткен ғасырдың 80 жылдарына дейін ауылшаруашылығында, ықпалды инсектицид ретінде кең қолданыста болғаны көрсетілген. Басқа да хлор құрамды заттар сияқты, ДДТ да ТОЛ тобына жататын қасиеттер көрсететіндігі талданады.

Диссетациялық жұмыс, екі өркешті түйенің ( Camelus bactrianus ) майда ерігіштігі жоғары қосылыстар: ПХБ және ДДТ-ның переоралдық тұрғыда ластану метаболизмін зерттеуге бағытталған. Бұл физиологиялық тұрғыда май ұлпаларының биоаккумуляциясымен көрінеді. Екі өркешті түйенін метаболизмін зерттеу, ағзаның арнайы бөлігінде - өркешіндегі $\$ $\$ майды аккумулициялау ерекше қабылетімен байланысты. Сондықтан да, биологиялық модель ретінде екі өркешті түйені ( Camelus bactrianus ) пайдалану, бұл жануардың май қорын өркешінде орталықтандыру қабылетімен тікелей байланысты деп болжануда.

Магистрлік диссертацияның өзектілігі: Жалпы, Қазақстанның экологиялық мәселелері соңғы он жылдықта өзекті болып отыр. Дегенмен, тұрақты органикалық ластағыштарды (ТОЛ) зерттеу бойынша жеткілікті назар аударылып жатқан жоқ. Хлор құрамдас қосындылар (ПХБ, ДДТ) топырақта көптеген жылдар бойы ешқандай қасиетін жоғалтпастан жинақталатыны белгілі. Ластағыш заттардың ұзақ мерзімде қоршаған ортада болуы жалпы тіршілік айналымына түсіп, топырақтың ластануына, одан кейін өсімдіктерге, жануарларға және нәтижесінде тағам арқылы адам ағзасына өтіп, жинақталады. ТОЛ-дың адам ағзасына ұзақ уақыт бойы түсуі әртүрлі аурулардың пайда болуына түрткі болып, жалпы халықтың фертилдігін төмендетеді. Бұл үрдістерді қоғамдық денсаулықта, фондық фактор деп айқындауға болады. Себебі созылмалы немесе ісік ауруларының дамуына түрткі болатын жағымсыз жағдайдың қалыптасуына ықпал етуші лимиттік факторларға жатады.

Қазіргі кезде ПХБ-құрамдас құрал-жабыдқтар 980 тонна, ал жалпы қалдықтардың саны 250 000 тонна көлемінде. Алайда, назардан тыс ПХБ ластануына мониторинг жүргізу 2004 жылы ғана басталуына байланысты, ПХБ-ның тағам жүйесіне таралуы туралы толыққанды мәліметтер жоқтың қасы. ДДТ-мен ластану барысында қоршаған ортадан адам ағзасына дейін өтетіндігі дәлелденген. Ал, ДДТ Әлемдік Денсаулық Сақтау Ұйымының (ӘДСҰ) мәліметтері бойынша 1971 жылы қолдануға тыйым салынғанымен, Қазақстанда 90 жылдарға дейін ветеринария және медицина саласында қолданылғын. Қоршаған ортаны қорғау министірлігінің мәліметтері бойынша, елімізде 2010 жылы ДДТ қалдықтары 1, 2-5, 9 ШРК-ны (шектеулі рауалды концентрация) құраған. Аталмыш ластағыш бойынша жүргізілген зерттеулер нәтижесінде, ДДТ адам ағзасына көп жағдайда тағам өнімдері арқылы түсетіндігі белгілі болған. Оған қарамастан ДДТ қалдықтары қоршаған ортада көптеп кездеседі. ҚР саясаты бойынша Қазақстанда бүгінгі күні шетелден 500 пестицид импортталды. «Қазақстан Республикасының аумағын игеру үшін 2013-2020 жылдарға бекітілген пестицидтің тізбесінде (инсектицидтер) " 560 пестицид бар. Жыл сайын тіркелген пестицидтің тізбесі жаңа препараттармен толықтырылып отырады.

Дегенмен, әлемдік зерттеулерге сүйенсек, ластанудың бұл жолын алдын алуға болады. Негізінен зерттеулер лабораториялық және ұсақ қара мал молделдерінде жүргізілген, атап айтсақ қой және ешкі. Құйрықты қой тұқымына жасалған зерттеулер бойынша, ластану локалді жүретіндігі айқындалған. Сондықтан, түйе ағзасы май метаболизімінің ерекшелігіне байланысты, үлкен қызығушылық танытып отыр. Түйе өркеші 90 кг-ға дейін май жинайды. Бұл ерекшелікті ескере отырып, ұсақ қара мал зерттеулеріндегі экстраполяция, түйе ағзасына қолданыла алмайды.

Жер көлемінің көп аймағын шөл және шөлейт аймақтары алып жатқан Қазақстан үшін, бұл зерттеулерді екі өркешті түйе ағзасында жүргізу ерекше қызығушылық танытып отыр. Өйткені, бұл жануар метаболизімінің ерекшелігі - май ұлпаларының көп мөлшері өркеште жинақталуында. Түйе өркеші 90 кг-ға дейін май жинайды. Бұл ерекшелікті ескере отырып, ұсақ қара мал зерттеулеріндегі экстраполяция түйе ағзасына қолданыла алмайды.

Сонымен қатар, еліміздегі дәстүрлі түйе саласы, әлеуетті ластағыш көздері ретінде қарастырылатын ауыр өндіріс орындарына жақын орналасқан. Мал шаруашылығы саласында, түйе саласы аз назарда. Алайда, жыл сайын түйе саны өсуде. 2014 жылдың 1 қаңдарындағы мәліметтер бойынша түйе басы 162 мыңды құрап отыр. Ұлттық бренд саналатын - шұбат - өндіріс саласы тез дамып келеді. Көптеген фермалар қарқынды түрде, жаңа деңгейде жұмыс жасауда. Сондықтан, қазіргі таңда түйе өнімдерін зерттеу, жаңа экономикалық қызығушылық туғызуда. Сонымен қатар, еліміздегі дәстүрлі түйе саласындағы ластағыш көздері ретінде қарастырылатын ауыр өндіріс орындарына жақын орналасқан. Алайда, жыл сайын түйе саны өсуде. 2014 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтер бойынша түйе басы 162 мыңды құрап отыр. Ұлттық бренд саналатын шұбат - өндіріс саласы тез дамып, көптеген фермалар қарқынды түрде жаңа деңгейде жұмыс жасауда. Сондықтан, қазіргі таңда түйе өнімдерін зерттеу жаңа экономикалық қызығушылық туғызуда.

Жұмыстың мақсаты: жұмыстың негізгі мақсаты ауылшаруашылығындағы жануарлардың ағзасына тұрақты органикалық ластағыштардың (ТОЛ) таралу мониторингін анықтау.

Диссертациялық жұмыстың қойылған мақсатына сәйкес келесі міндеттер қойылды:

1) органикалық ластағыштардың (ПХБ, ДДТ) екі өркешті түйе ағзасына енуін зерттеу;

2) түйе сүтіне тұрақты органикалық ластағыштарымен ластану және залалсыздану динамикасын анықтау;

3) ластағыштардың түйе сүтіне өту жылдамдығын бағалау.

Зерттеудің жаңалығы:

Ауыл шаруашылық малдарының ішінде түйе, ерекше биологиялық модель ретінде белгілі. Ол ерекшелік түйе ағзасының күрделі қоршаған орта жағдайларында өмір сүруі және адаптациясымен байланысты.

Camelus bactrianus ағзасында ПХБ және ДДТ метаболизімін зерттеу, түйенің ластанған қоршаған ортада адаптациясын түсінуге мүмкіндік береді. Бұл сала бойынша жүргізілген зерттеулер лабораториялық жануарлар және ұсақ қара мал моделдерінде жүргізілгені жоғарыда айтылды. Лабораториялық жануарлардың физиологиялық ерекшеліктерін зерттеу, адам физиологиясымен салыстыруға, ластағыш заттардың, адам ағзасына әсер ету бойынша жалпы түсінік қатыптастырға негізделген. Ал ұсақ қара малдарға жасалған зерттеулер тағам тізбегіндегі ластанған өнімдердің орнын айқындауға бағытталған. Аталмыш диссертация жұмысы бір жағынан, тағам тізбегінің негізгі өнімі ретінде түйе өнімдерінің әлеуетті ластану жолдарын зерттесе, екінші жағынан, Camelus bactrianus моделінде жүргізілген зерттеу, ПХБ және ДДТ ластағыштарының биологиялық сіңімділігі бойынша жалпы түсінік береді. Бұл тараптан түйе малы көптеген шөлді және шөлейтті аймақтардағы негізгі тағам көзі екенін атап өткен жөн.

Осы жұмыс түйе сүті мен еті бойынша тағамдық қауіпсіздік сұрақтарын да айқындайды. Өйткені, қоршаған орта ластағыштарының ішінен көп кездесетін ДДТ пестицидінен ағзаның тазалану механизімдерін білу өте маңызды. Сонымен қатар, бұрын соңды зерттелмеген, ТОЛ тобына жататын ПХБ механизімін анықтау үлкен қызығушылық танытып отыр. Алынған зерттеу нәтежиелері индустиалды аудандарда, қоғамның денсаулық мәселелерін түсіндіру мақсатында қолданылады.

Аталмыш мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер орындалды: д иссертациялық жұмыстың практикалық маңыздылығы түйе сүтінің аз ластану фактілері анақталуында. Ластану деңгейін бағалау бойынша, ластағыштардың түйе сүтіне 10%-дан артық еместігі бұл мөлшер ластағыштардың түріне байланысты, ал ешкі және сиыр сүтінде ластағыштар 20%-дан артық өтетіндігі көрсетілген. Алынған мәліметтер практикада, ластанған аудандарда түйе сүтінің контаминация қауіпін бағалау және осы аймақтардағы ластанған жануарларды утилизациясы бойынша нормативті документтер жасауда қолданылады.

Магистрлік диссертацияның практикалық маңыздылығы: зерттеу нәтижесінде алынған мағлұматтар аталмыш аймақтың экологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған арнайы бағдарламаларды өңдеп жүзеге асыру үшін қажетті бастапқы мәліметтерді құруға негіз болады. Осы орайда бұл мәселенің шешілуі Қазақстан Республикасы үшін өзекті екенін айта кеткен жөн.

1. Әдеби шолуТұрақты органикалық ластағыштарға) ТОЛ(жалпы шолу

Тұрақты органикалық ластағыштар (ТОЛ) - бұл токсикалық қасиеттері бар органикалық заттар, олар тұрақты, биоаккумулятивті, трансшекаралық атмосфералық таралуға және тұнуға бейім, таралу көздерінен алыс немесе жақын орналасып адам денсаулығына және қоршаған ортаға зиянды әсер етеді[1] . Осы қасиеттеріне байланысты 2001 жылдың 18 мамырында 110 мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымының конференциясында мемлекеттер ТОЛ-ды өндірісте пайдалануға және қалдықтарын тастауға рұқсат етпеуге міндеттелген Стокгольм конвенциясына қол қойды. Конвенция ТОЛ-ды ликвидациялауға және әлемдік өндірісте пайдалануды және зерттеуді азайтып, адам денсаулығын және қоршаған ортаны қорғауға бағытталған [2] . Стокгольм конференциясы 2001 жылдың 22 мамырында Стокгольм (Швеция) қаласында қабылданды.

1995 жылдың мамырында Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) қоршаған орта туралы Бағдарламасын басқаруылар Кеңесі ТОЛ-ды зерттеу туралы қаулы қабылдады, біріншіден ТОЛ адам денсаулығына және экожүйеге 3 түрлі категорияға бөлініп зиянды әсер ететіні анықталды [3] . Бұл жөнінде мәліметтер 1-кестеде берілген.

Кесте 1 - Стокгольм конвенциясында аталған бастапқы тұрақты органикалық ластағыштар (ТОЛ)

Оның үстіне, Конвенцияда ТОЛ-ға байланысты халықаралық конвенциялардың нөмерлері: Базель конвенциясы трансшекаралық қауіпті қалдықтарды тасымалдауды бақылау және оны утилизациялау адам денсаулығын және қоршаған ортаны қорғауға және трансшекаралық қозғалысты басқару және зиянды басқа қалдықтарды жоюға бағытталған. 170 партияның қатысуымен 1992 жылы күшіне конвенсия өз күшіне енді[4] .

Ауаның трансшекаралық ластағыштары туралы Конвенция (АТЛК), тұрақты органикалық ластағыштар (ТОЛ) туралы протоколға қол қойылды. Конвенцияның негізгі мақсаты, ластағыштардың ауа арқылы трансшекаралық ластауын тоқтату және шектеу. ТОЛ бойынша протоколдың мақсаты қалдықтарды, тұрақты органикалық заттарды шектеу, азайту немесе жою. Протокол 2003 жылдың 23 қазанында күшіне енді [5] .

Роттердам конвенциясы алдын-ала негізделген келісім қауіпті химиялық заттарды мемлекеттерге кіргізуде біріккен жауапкершілікке ат салысу және қауіпсіз пайдалануға көмектесу мақсатында халықаралық саудадағы қауіпті химиялық заттар және пестицидтер туралы Конвенция 2004 жылдың 24 ақпанында өз күшіне енді [6] .

Қазақстан Стокгольм конвенциясына 2001 жылдың 23 мамырында қол қойып, 2007 жылдың 7 маусымында ратифицияланды. 2007 жылдың 7 қарашасында Қазақстан конвенция тізіміне енгізілді және 2009 жылдың 8 желтоқсанында ТОЛ-ды орындау бойынша Ұлттық жоспар Қазақстанда қабылданды [7] . Бұл Республика ТОЛ-дан қоршаған ортаны қорғау және адам денсаулығы саласында ғаламдық ынтымақтастық интеграциясы жолында маңызды қадам жасағанын көрсетеді. 2003-2004 жылдары Қазақстанда тұрақты органикалық заттардың қорын алдын-ала бағалау үшін ПХБ-ның бастапқы инвентаризациясы жүргізілді. Бұл жоба ПРООН / ГЭФ «Қазақстан Республикасына Стокгольм конвенциясы бойынша ТОЛ туралы міндеттерді орындауға бастапқы көмек» жобасы аясында жүргізілді. Осы үрдіс кезінде қоршаған ортада ПХБ-мен ластану аймақтары анықталды [8] .

Стокгольм конвенциясында ТОЛ-дың химиялық-физикалық сипаттары және негізгі функциялары көреткіштері анықталды. Молекула құрылысына және молекуладағы атомдар табиғатына байланысты, бұл физикалық және химиялық қасиеттер үлкен диапазонды мағынаға ие [2], б. 8-9. ТОЛ-дың химиялық құрылысында көміртек хлор байланыстары гидролизге өте тұрақты, хлор алмастырушылар немесе функционалды топтар артқан сайын, фотолитикалық және биологиялық ыдырауға тұрақтылық арта түседі [9] . Көміртек негізіндегі ТОЛ жиі галогенделген және суда еруі төмен және май ұлпаларында биожинақталуына алып келетін липидте еруі жоғары. Сондай-ақ олар жартылай ұшқыш, бұл тұнуға дейін атмосферада кең таралуына мүмкіндік береді [2, 7 б. ] . ТОЛ топырақта, ауада және биотада ыдырау мерзімі ұзақ болғандықтан қоршаған ортада ұзақ сақталады. Мысалы, ТОЛ топырақта он жылдай, ауада бірнеше күн сақталуы мүмкін [7, 88 б] . Мысалы, хлорданның топырақта ыдырау мерзімі шамамен бір жылды құрайды, қоңыржай топырақта дильдрин 5 жылды, эндрин топырақта 12 жылға дейін сақталына алады, гексахлорбензол (ГХБ) топырақта аэробты және анаэробты деградация диапазонына байланысты 2, 7-ден 22, 9 жылға дейін ыдырайды, гептахлор қоңыржай топырақта 2 жылға дейін, токсафенклимат және топырақ типіне байланысты 12 жылға дейін, ДДТ және оның метаболиттері шамамен 8 жылды құрайды. Көбі бірнеше жылдан 20 жылға дейінгі диапазонда ыдырайды [10] .

Маңызды физикалық қасиеттері суда ерігіштігі, бу қысымы, тұрақты Генри (Н) заңы, октанол су коэффициент бөлімі, және органикалық көміртек су коэффициент бөлімі. Қоршаған ортада тұрақтылық заттың маңызды қасиетінің бірі болып табылады, себебі транспорт тұрақты заттарды шығару немесе пайдалану аймағынан таралу аймағын ұзартуы мүмкін [2, p. 14-15] .

ТОЛ туралы экологиялық ақиқат адам ұлпасында және жануарларда биоаккумуляцииялана алады. ТОЛ биоаккумуляциясы экожүйедегі химиялық, биологиялық және экологиялық үрдістердің жиынтығы.

Аталған ТОЛ-дың негізгі көрсеткіштері ұшқыштығы төмен, полярлы емес, суда еруі төмен және липидтерде еруі жоғары болуы май ұлпаларында жинақталуға және қоректену тізбегінде сақталуына алып келеді. ТОЛ биоаккумуляциясы туралы алғашқы әсер және алғашқы ақпарат құстар және теңіз жануарлары туралы бағдарламада таратылды [11] .

ТОЛ жартылай ұшқыш тұнғанға дейін атмосферада ұзақ тарала алады. Ұзақ аймақтарға тарала алатындықтан сәйкесінше эмиссиясынан алыс аймақтарда жоғары концентрацияда кездесуі мүмкін, мысалы мұхиттарда, шөлдерде, Арктикада және Антарктидада. Мысалы ДДТ және басқа да пестицидтер поляр дельфинінде, ақ аюда және арктикалық балықтарда байқалған [12] . Басқа мәліметтер бойынша ДДТ, ПХБ, токсафен, хлорабензол Арктика жануарларда табылған. ТОЛ таралуының негізгі тәсілі сәулелену көзінен қоршаған ортаға ауа, түтін газдары және шаңдар арқылы атмосфераның ұзақ аймақтарына таралу. ТОЛ адамға және жануарларға өткір және хроникалық эффект беретін төтенше токсикалық химиялық зат болып табылады. Кейде олардың токсикалылығынан, бұл химиялық заттар табиғи үрдістерге қарсы келіп қоршаған ортада ұзақ сақталады. Жоғарыда аталғандай, көптеген ТОЛ қоршаған ортада 23 жылға дейін сақталады. ДДТ, эндрин, мирекс, 10-нан 23 жылға дейін топырақта, май ұлпаларында токсикалы және белсенді болады [13] .

ТОЛ-дың қоршаған ортаға әсерін зерттеген кезде жабайы табиғатта нейро қозғалыстық, эндокриндікауытқулар, репродуктивті және иммунды дисфункциялар, рак байқалған. Жақын арада кейбір ТОЛ сәбилерде және балаларда инфекцияны көбеюіне алып келетін иммунитеттің төмендеуіне, сонымен қатар нейро қозғалыстың бұзылуына, рак, ісіктерге немесе қозғалу индукциясының дамуына алып келеді екен. Кейбір ТОЛ-ды бірнеше авторлар этологияда адам ағзасында сүт без ісігінің пайда болуының негізгі факторы ретінде қарастырады [2, 30 б. ] . Әдебиет мәліметтері бойынша [13, 29 б] ДДТ иммунды жүйені әлсірететін бауыр ісігі сияқты адам организміне зиянды әсер ету себебі болып табылады. ГХЦГ рак, мутация, ұрық дефектілерін және эмбрион токсикалылығын, нервтік ауытқуларды, бауыр ауруларының себебі болуы мүмкін.

Бұл 12 химиялық заттар Стокгольм конвенциясына сәйкес 3 топқа бөлінген: пестицидтер, ПХБ және диоксиндер мен фурандар (кесте 2) .

Бірінші топтағылар ұнтақ немесе кристаллдық материал (бірақ, хлордан қою сұйықтық) түрінде болады, әр түрлі формада дақылдарға фунгицид ретінде өскенге дейін шіруді тоқтату үшін зиянкестерді өлтіруде қолданылады;

Екінші топ ол ПХБ, электрикалық трансформаторларда және электростанцияларда май қоспалары түрінде, сонымен қатар гидравликалық муфттарда пайдаланылады.

Үшінші топқа өндірістің өнімдерінен басқа химиялық қосылыстар түзетін ТОЛ жатады, мысалы кейбір өнеркәсіптік үрдістердің қалдықтары және жану кезінде түзілген шаңдар және жануға арналған өнеркәсіптік құралдар. Бұл диоксиндер (полихлорлы дибензо-п-диоксиндер - ПХДД) және фурандар (полихлорлы дибензофурандар - ПХДФ) [14] .

Кесте 2 - Топырақта өмір сүру кезеңі

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс