Бейіндік оқу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 3
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Бейіндік оқу туралы жалпы түсінік қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Бейіндік оқытудың білім беру мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Бейіндік оқуды ұйымдастыру ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.4 Бейіндік сыныптарға оқушыларды
іріктеу жұмыстарын жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.5 Элективті курстар арқылы оқушыларға
кәсіби бағдар берудің психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Химияның элективті курстары арқылы
оқушылардың бейімдік бағдарын дамытудың
теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2 Химияны оқытудағы іс.әрекеттік көзқарас
пен мотивацияны қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3 Химияны бейіналды элективті курстардың
мазмұны мен әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.4 «Химиялық ойындар» атты элективті курс
бағдарламасының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2.5 Бейімді мектептегі химияны оқытудағы
элективті курс бағдарламасы бойынша
жүргізілген эксперимент нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
4 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Бейіндік оқу туралы жалпы түсінік қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Бейіндік оқытудың білім беру мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Бейіндік оқуды ұйымдастыру ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.4 Бейіндік сыныптарға оқушыларды
іріктеу жұмыстарын жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.5 Элективті курстар арқылы оқушыларға
кәсіби бағдар берудің психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Химияның элективті курстары арқылы
оқушылардың бейімдік бағдарын дамытудың
теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2 Химияны оқытудағы іс.әрекеттік көзқарас
пен мотивацияны қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3 Химияны бейіналды элективті курстардың
мазмұны мен әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.4 «Химиялық ойындар» атты элективті курс
бағдарламасының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2.5 Бейімді мектептегі химияны оқытудағы
элективті курс бағдарламасы бойынша
жүргізілген эксперимент нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
4 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қазіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің ертеңі – жастардың білімінің тереңдігімен өлшенеді. Білімді, жан – жақты қабілетті ұрпақ - ұлтымыздың баға жетпес қазынасы. Бүгінгі таңда педагогика ғылымының өзекті мәселелері- нің бірі - жеке тұлғаны жетілдіруде, жан–жақты дамытуда, білім беруде ғылымның соңғы жетістіктерін қолданып,шығармашылық жұмыстарды жасауға қабілетті, дүниетанымдық көзқарасы кең, рухани бай азамат дайындау.
Қазақстандағы білім берудің негізгі мақсаты мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық жағдайларының қазіргі заман талаптарына және оның дамуының негізгі бағыттарына сәйкес келетін жаңа сапаға жету болып табылады. Экономика мен қоғамдық өмірдегі өзгерістердің дамуы - білім беру жүйесінің мәнісі мен негізі болып табылатын тұлғаға жаңа талаптар қойылады. Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми – зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік саласы және экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Яғни, білім беру жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану, жетілдіру болып табылады.
Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, оқушылардың заман талабына сай өмір сүруіне үлкен ықпал жасамақ. Əрбір мұғалім оқушылардың білімін тереңдетіп, ой -өрісін, шығармашылық қабілетін арттыруды көздеп, пəнге деген қызығушылығын тудыру нысанасын таңдайды. Ендеше, Қазақстанның болашақ білімді мамандарын дайындауда алатын білімнің ұшқырлығы мен нəтижелігінің желісі əлеуметтік - экономикалық дамуындағы өзгерістерге жол ашу. Білім беру ешқашан қызметтің тұрып қалған саласы болған емес. ҚР «Білім туралы» заңының негізгі ережелеріне сәйкес 2006/2007 оқу жылынан бастап республика мектептері жоғары сатысында бейінді оқыту енгізілді. Бейінді оқыту тұлғалық – бейімделген оқу үрдісін іске асыруға және оқушының арнайы курстарды таңдауы есебінен дербес білім беру траекториясын құру мүмкіндігін кеңейтуге көмектеседі. Негізгі мақсаты: оқушыларға өз болашақтарын жобалау мүмкіндігін беру және таңдап алған кәсіптік мамандығына қажетті ресурстарды қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Бейіндік оқыту оқушылардың қызығушылық бағытының, қабілетінің дамуына жағдай жасайтын және олардың келешекте ие болуға тиісті кәсібіне бейінделуді қамтамасыз ететін оқыту. Элективті курс (латын тілінен аударғанда – таңдаулы) бейінді мектепте оқушының білім алу қызметіндегі тұлғалық – бағыттылық әрекетін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Элективті курстарды енгізу мақсаттарының бірі - оқушылардың пәнге деген қызығушылығын дамыту, оқушының химиялық эксперименттен эстетикалық әсер алып, химияны басқа ғылымдармен байланыстыра білуі.
Қазақстандағы білім берудің негізгі мақсаты мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық жағдайларының қазіргі заман талаптарына және оның дамуының негізгі бағыттарына сәйкес келетін жаңа сапаға жету болып табылады. Экономика мен қоғамдық өмірдегі өзгерістердің дамуы - білім беру жүйесінің мәнісі мен негізі болып табылатын тұлғаға жаңа талаптар қойылады. Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми – зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік саласы және экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Яғни, білім беру жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану, жетілдіру болып табылады.
Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, оқушылардың заман талабына сай өмір сүруіне үлкен ықпал жасамақ. Əрбір мұғалім оқушылардың білімін тереңдетіп, ой -өрісін, шығармашылық қабілетін арттыруды көздеп, пəнге деген қызығушылығын тудыру нысанасын таңдайды. Ендеше, Қазақстанның болашақ білімді мамандарын дайындауда алатын білімнің ұшқырлығы мен нəтижелігінің желісі əлеуметтік - экономикалық дамуындағы өзгерістерге жол ашу. Білім беру ешқашан қызметтің тұрып қалған саласы болған емес. ҚР «Білім туралы» заңының негізгі ережелеріне сәйкес 2006/2007 оқу жылынан бастап республика мектептері жоғары сатысында бейінді оқыту енгізілді. Бейінді оқыту тұлғалық – бейімделген оқу үрдісін іске асыруға және оқушының арнайы курстарды таңдауы есебінен дербес білім беру траекториясын құру мүмкіндігін кеңейтуге көмектеседі. Негізгі мақсаты: оқушыларға өз болашақтарын жобалау мүмкіндігін беру және таңдап алған кәсіптік мамандығына қажетті ресурстарды қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Бейіндік оқыту оқушылардың қызығушылық бағытының, қабілетінің дамуына жағдай жасайтын және олардың келешекте ие болуға тиісті кәсібіне бейінделуді қамтамасыз ететін оқыту. Элективті курс (латын тілінен аударғанда – таңдаулы) бейінді мектепте оқушының білім алу қызметіндегі тұлғалық – бағыттылық әрекетін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Элективті курстарды енгізу мақсаттарының бірі - оқушылардың пәнге деген қызығушылығын дамыту, оқушының химиялық эксперименттен эстетикалық әсер алып, химияны басқа ғылымдармен байланыстыра білуі.
1. Башарова Ж.Р., Әлқожаева Н.С., Төлешова Ұ.Б. Жоғары мектептің оқу үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды қолдану: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – Б. 9.
2. Бейіндік оқыту жүйесі және мектеп тәжірибесі: Хромтау ауданы мектептерінің іс – тәжірбиесінен. – Ақтөбе, 2009. – 67 б.
3. Копжасарова М. Развитие идей дифференцированного обучения в теории и практике общеобразовательный школы // Ізденіс – Поиск серия гуманитарных наук. – 2001. - №1. - С. 123–129.
4. Ермаков Д. Профильное обучение: проблемы и перспективы // Народное образования. – 2005. - №6. - С. 209–212.
5. Арнаутов Н.З. Химия в быту. Программа элективного курса 9 класс // Химия: Прил. к газ. «ПС». - 2007. - № 15. - С. 16-19.
6. Ізбасарова Ш.Р., Макеева З. Гимназиядағы бейінді оқыту // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2009. - №10 – Б. 20 – 27.
7. Мұқанов С.Д. Бейінді оқытудың жұмыс жоспарын әзірлеу алгоритімі // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2007. - №3. – Б. 36 – 44.
8. Государственный общеобязательный стандарт образования Республики Казахстан. Среднее общее образование. Основные положения. Астана, 2006. - 72 с.
9. Садыков Т.С., Адылкасымова А.Е. Методология 12–летного образования. Учебное пособие. – Алматы: НИЦ «Ғылым», 2003. – 164 с.
10. Нәлібаев С. 12 жылдық оқуға көшудің мәселелері мен шарттары // Білім – кілті. – 2006. - №4. – Б. 6 – 9.
11. Карина Ж.З. Қазіргі кездегі бейінді оқытуды ұйымдастырудың өзекті мәселелері / Карина Ж.З., Асанбаева А.А., Нафталова С.К. // Көпсалалы универ.: болашақ мамандардың отан сүйгіштігі, көп мәдениеттілігі мен бәсекеге қабілеттілігі: ҮІІ халықаралық Байқоңыров оқулары материалдарының жинағы – Жезқазған, 2008. 2 кітап. Б. 18 – 23. – Библиогр.
12. Қазақбаева Д.М. Бағдарлы оқытуды ұйымдастыру үлгілері // Открытая школа. - 2006. - № 9. - С. 33-38.
13. Жадрина М.Ж. Бейінді оқыту жағдайында біліктерді дамыту // Открытая школа. – 2006. - №10. - С. 3 – 7.
14. Шоқыбаев Ж.Ә., Болатова. А.Ж. Бағдаралды дайындық мәселесін шешу жолдары // Химия мектепте. - 2008. - № 2.- С. 8-11.
15. Аршанский Е.Я. Предпрофильная подготовка учащихся основной школы по химии // Химия (приложение к газете «Первое сентября») – 2006. - № 18. - С. 4-10.
16. Галкина Т.Н., Сухенько Н.В. Организация профильного обучения в средней школе. – М., 1995. - 67 c.
17. Қасымбекова Д., Манапқызы А., Мейірова Т. Химияны тереңдетіп оқытатын орта және кәсіби білім беру оқу орындарында бағдарлы элективті курстар енгізу келешігі (1 – хабарлама) // Абай атындағы ҚазҰПУ – дың Хабаршысы, «Жаратылыстану – география ғылымдары» сериясы. – 2009. №4. – Б. 83 – 89.
18. Болатова А.Ж., Негізгі мектеп химиясын элективті курстар арқылы жетілдіре оқыту әдістемесі. // Автореферат, – Алматы, 2009.
19. Габриелян О.С. Теория и практика элективных курсов // Химия в школе. - 2006. - №4. - С. 2-6.
20. Монахов В.М., Орлов В.А., Фирсов В.В. Дифференцированное обучение в средней школе // Советская педагогика. - 1990. - № 8. - С. 42 -47.
21. Бейіндік оқытуға және бейіналды даярлыққа арналған вариативті білім беру бағдарламалар / Ред. басқарған Ш.Қ. Әмір. А.А. Мұқатаев. – Қарағанды: Санат. - 2006. – 124б.
22. Кон И.С. Психология юношеского возраста, М.: Просвещение, 1979, - 32 с.
23. Білім Образование ғылыми-педагогикалық журнал, - № 4(46), - 2009, Б. 76-80.
24. Писарева С.А. Образовательная среда профильного обучения. - С-П.: Каро, 2005. - С. 70-94
25. Бейсембаева Л.К. Профильное обучение: опыт России и Казахстана // Хабаршы Вестник, химия сериясы, Алматы: - 2008.-№ 3(51). –С. 224-229.
26. Программы элективных курсов. Химия. 8-9 классы. Предпрофильное обучение. Авт.-сост. Г.А. Шипарева. М.: Дрофа, 2006. - 78 с.
27. Тимофеева Н.Л. Занимательная химия: Программа элективного курса: 9 Кл. (12 час.) // Химия: Прил. к газ. «ПС». - 2006. - № 16. - С. 12-13.
28.Ахмедова Т.И., Фандо Р.А. Химия. 9 класс. Начала экспериментальной химии. Элективный курс. М.: Илекса, 2006.- 233с.
29. 3вягин А.С, Чернобыльская Г.М. Элективный курс в рамках предпрофильной подготовки // Химия в школе. - 2006. - № 6. - С. 31-34.
30. Кинзибаева И.Г. Элективные курсы – требования к разработкеи // Мастер-класс: приложение к ж. «Методист». - 2006. - №7. - С. 10-21.
31. Асеев В.Г. Мотивация поведение и формирование личности. – М.: Изд. Мысль, 1967. – 160 с.
32. Титова И.М. Развитие мотивации изучение химии // Химия в школе. – 1999. - №1. - С. 10 – 16.
33. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М,: Изд. политической литературы, 2 – е изд. – 1977. – 304 с.
34. Сарыбеков М.Н. Структура и содержание предпрофильной подготовки в основной школе, профильного обучения в средней школе в свете формирования ключевых предметных и базовых компетенций в составе полирпофильной средней школы как модели с личностно-ориентированной парадигмой: Отчет о НИР (промежут.) ТарГПИ 10.12.2007. – 308 с.
35. Звягин А.С. Предпрофильная подготовка учащихся в рамках элективного курса по химии: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. – Москва
36. Шипарева Г.А. М.: Дрофа, Программы элективных курсов. - Химия. 8-9 классы. Предпрофильное обучение, 2006. - С. 78.
37. Суртаева Н.Н. Педагогические технологии в реализации гуманистической концепции образования // Химия в школе. – 1997. - №7. - С. 17 – 22.
38. Педагогика: Учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений / В.А. Сластенин., И.Ф. Исаев., А.Н. Мищенко., Е.Н. Шиянов. – М.: Школа – Пресс. – 1993. – 512 с.
39. Габрелян О.С., Сладков С.А. Компетентностный подход как дидактическое услови предпрофильной и профильной подготовки учащихся // Химия: изд. дом Первое сентября. – 2007. - №2. - С. 12 – 14.
40. Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М.: Педагогика. – 1980. – 96 с.
41. Махмутов М.Н. Проблемы обучение основные вопросытеории. М.: Педагогика. – 1975. – 368 с.
42. Немерещенко Л.В., Чайка А.Н. Организация проектной деятельности. Химия в школе. - 2004. - № 4. - С. 2-5.
43. Полат Е.С., Бухаркина М.Ю., Моисеева М.В., Петров А.Е.; Под ред. Полат Е.С // Новые педагогические и информационные технологии в системе образования: Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повыш. квалиф. пед. кадров – М : Издательский центр «Академия», 2002. – 272 с.
44. Голуб Г. Б., Прудникова В. А. Профильное обучение на старшей ступени образования: региональная модель // Научное обеспечение функционирования 12-летнего среднего образования. Материалы Международной научно-практической конференции. В 2-х частях. Алматы: КазНПУ им. Абая и РНПЦ проблем 12-летнего образования, 2007. - 4.1. -С. 247 - 254.
45. Құрманалиев М.Қ. // «Химияны оқытудың қазіргі технологиялары» оқу құралы, Алматы-2009.
46. Болатова А.Ж. Бағдарлы элективті курс сабақтарын жоспарлау кезінде «Сын тұрғысынан ойлауды дамытуға арналған оқу және жазу»технологиясын қолдану «Шоқан тағылымы – 14»халықаралық ғылыми – практикалық конференция материалдары. - Көкшетау, 2009. – 119 – 123 б.
47. Пан С.М.; Криволапова Н.А., Бобкова Л.Г. Подготовка педагога профильной школы // Народное образование. - 2004. - № 1. - С. 133- 140.
48. Новиков A.M. Профессиональное образование в России: перспективы развития. - М., 1997. – 254 с.
49. Шаталов М.А., Кузнецова Н.Е., Обучение химии. Решение интегративных учебных проблем. – М., 2006.
50. Психологические тесты в 2 – х томах / Под ред. Карелина А.А. – М. Владос, 1999 – Том 1. – 312 с.
51. Волков И.П. Цель одна - дорог много: Проектирование процессов обучения: Книга для учителя: Из опыта работы. - М.: Просвещение, 1990. - 159 c.
2. Бейіндік оқыту жүйесі және мектеп тәжірибесі: Хромтау ауданы мектептерінің іс – тәжірбиесінен. – Ақтөбе, 2009. – 67 б.
3. Копжасарова М. Развитие идей дифференцированного обучения в теории и практике общеобразовательный школы // Ізденіс – Поиск серия гуманитарных наук. – 2001. - №1. - С. 123–129.
4. Ермаков Д. Профильное обучение: проблемы и перспективы // Народное образования. – 2005. - №6. - С. 209–212.
5. Арнаутов Н.З. Химия в быту. Программа элективного курса 9 класс // Химия: Прил. к газ. «ПС». - 2007. - № 15. - С. 16-19.
6. Ізбасарова Ш.Р., Макеева З. Гимназиядағы бейінді оқыту // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2009. - №10 – Б. 20 – 27.
7. Мұқанов С.Д. Бейінді оқытудың жұмыс жоспарын әзірлеу алгоритімі // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2007. - №3. – Б. 36 – 44.
8. Государственный общеобязательный стандарт образования Республики Казахстан. Среднее общее образование. Основные положения. Астана, 2006. - 72 с.
9. Садыков Т.С., Адылкасымова А.Е. Методология 12–летного образования. Учебное пособие. – Алматы: НИЦ «Ғылым», 2003. – 164 с.
10. Нәлібаев С. 12 жылдық оқуға көшудің мәселелері мен шарттары // Білім – кілті. – 2006. - №4. – Б. 6 – 9.
11. Карина Ж.З. Қазіргі кездегі бейінді оқытуды ұйымдастырудың өзекті мәселелері / Карина Ж.З., Асанбаева А.А., Нафталова С.К. // Көпсалалы универ.: болашақ мамандардың отан сүйгіштігі, көп мәдениеттілігі мен бәсекеге қабілеттілігі: ҮІІ халықаралық Байқоңыров оқулары материалдарының жинағы – Жезқазған, 2008. 2 кітап. Б. 18 – 23. – Библиогр.
12. Қазақбаева Д.М. Бағдарлы оқытуды ұйымдастыру үлгілері // Открытая школа. - 2006. - № 9. - С. 33-38.
13. Жадрина М.Ж. Бейінді оқыту жағдайында біліктерді дамыту // Открытая школа. – 2006. - №10. - С. 3 – 7.
14. Шоқыбаев Ж.Ә., Болатова. А.Ж. Бағдаралды дайындық мәселесін шешу жолдары // Химия мектепте. - 2008. - № 2.- С. 8-11.
15. Аршанский Е.Я. Предпрофильная подготовка учащихся основной школы по химии // Химия (приложение к газете «Первое сентября») – 2006. - № 18. - С. 4-10.
16. Галкина Т.Н., Сухенько Н.В. Организация профильного обучения в средней школе. – М., 1995. - 67 c.
17. Қасымбекова Д., Манапқызы А., Мейірова Т. Химияны тереңдетіп оқытатын орта және кәсіби білім беру оқу орындарында бағдарлы элективті курстар енгізу келешігі (1 – хабарлама) // Абай атындағы ҚазҰПУ – дың Хабаршысы, «Жаратылыстану – география ғылымдары» сериясы. – 2009. №4. – Б. 83 – 89.
18. Болатова А.Ж., Негізгі мектеп химиясын элективті курстар арқылы жетілдіре оқыту әдістемесі. // Автореферат, – Алматы, 2009.
19. Габриелян О.С. Теория и практика элективных курсов // Химия в школе. - 2006. - №4. - С. 2-6.
20. Монахов В.М., Орлов В.А., Фирсов В.В. Дифференцированное обучение в средней школе // Советская педагогика. - 1990. - № 8. - С. 42 -47.
21. Бейіндік оқытуға және бейіналды даярлыққа арналған вариативті білім беру бағдарламалар / Ред. басқарған Ш.Қ. Әмір. А.А. Мұқатаев. – Қарағанды: Санат. - 2006. – 124б.
22. Кон И.С. Психология юношеского возраста, М.: Просвещение, 1979, - 32 с.
23. Білім Образование ғылыми-педагогикалық журнал, - № 4(46), - 2009, Б. 76-80.
24. Писарева С.А. Образовательная среда профильного обучения. - С-П.: Каро, 2005. - С. 70-94
25. Бейсембаева Л.К. Профильное обучение: опыт России и Казахстана // Хабаршы Вестник, химия сериясы, Алматы: - 2008.-№ 3(51). –С. 224-229.
26. Программы элективных курсов. Химия. 8-9 классы. Предпрофильное обучение. Авт.-сост. Г.А. Шипарева. М.: Дрофа, 2006. - 78 с.
27. Тимофеева Н.Л. Занимательная химия: Программа элективного курса: 9 Кл. (12 час.) // Химия: Прил. к газ. «ПС». - 2006. - № 16. - С. 12-13.
28.Ахмедова Т.И., Фандо Р.А. Химия. 9 класс. Начала экспериментальной химии. Элективный курс. М.: Илекса, 2006.- 233с.
29. 3вягин А.С, Чернобыльская Г.М. Элективный курс в рамках предпрофильной подготовки // Химия в школе. - 2006. - № 6. - С. 31-34.
30. Кинзибаева И.Г. Элективные курсы – требования к разработкеи // Мастер-класс: приложение к ж. «Методист». - 2006. - №7. - С. 10-21.
31. Асеев В.Г. Мотивация поведение и формирование личности. – М.: Изд. Мысль, 1967. – 160 с.
32. Титова И.М. Развитие мотивации изучение химии // Химия в школе. – 1999. - №1. - С. 10 – 16.
33. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М,: Изд. политической литературы, 2 – е изд. – 1977. – 304 с.
34. Сарыбеков М.Н. Структура и содержание предпрофильной подготовки в основной школе, профильного обучения в средней школе в свете формирования ключевых предметных и базовых компетенций в составе полирпофильной средней школы как модели с личностно-ориентированной парадигмой: Отчет о НИР (промежут.) ТарГПИ 10.12.2007. – 308 с.
35. Звягин А.С. Предпрофильная подготовка учащихся в рамках элективного курса по химии: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. – Москва
36. Шипарева Г.А. М.: Дрофа, Программы элективных курсов. - Химия. 8-9 классы. Предпрофильное обучение, 2006. - С. 78.
37. Суртаева Н.Н. Педагогические технологии в реализации гуманистической концепции образования // Химия в школе. – 1997. - №7. - С. 17 – 22.
38. Педагогика: Учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений / В.А. Сластенин., И.Ф. Исаев., А.Н. Мищенко., Е.Н. Шиянов. – М.: Школа – Пресс. – 1993. – 512 с.
39. Габрелян О.С., Сладков С.А. Компетентностный подход как дидактическое услови предпрофильной и профильной подготовки учащихся // Химия: изд. дом Первое сентября. – 2007. - №2. - С. 12 – 14.
40. Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М.: Педагогика. – 1980. – 96 с.
41. Махмутов М.Н. Проблемы обучение основные вопросытеории. М.: Педагогика. – 1975. – 368 с.
42. Немерещенко Л.В., Чайка А.Н. Организация проектной деятельности. Химия в школе. - 2004. - № 4. - С. 2-5.
43. Полат Е.С., Бухаркина М.Ю., Моисеева М.В., Петров А.Е.; Под ред. Полат Е.С // Новые педагогические и информационные технологии в системе образования: Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повыш. квалиф. пед. кадров – М : Издательский центр «Академия», 2002. – 272 с.
44. Голуб Г. Б., Прудникова В. А. Профильное обучение на старшей ступени образования: региональная модель // Научное обеспечение функционирования 12-летнего среднего образования. Материалы Международной научно-практической конференции. В 2-х частях. Алматы: КазНПУ им. Абая и РНПЦ проблем 12-летнего образования, 2007. - 4.1. -С. 247 - 254.
45. Құрманалиев М.Қ. // «Химияны оқытудың қазіргі технологиялары» оқу құралы, Алматы-2009.
46. Болатова А.Ж. Бағдарлы элективті курс сабақтарын жоспарлау кезінде «Сын тұрғысынан ойлауды дамытуға арналған оқу және жазу»технологиясын қолдану «Шоқан тағылымы – 14»халықаралық ғылыми – практикалық конференция материалдары. - Көкшетау, 2009. – 119 – 123 б.
47. Пан С.М.; Криволапова Н.А., Бобкова Л.Г. Подготовка педагога профильной школы // Народное образование. - 2004. - № 1. - С. 133- 140.
48. Новиков A.M. Профессиональное образование в России: перспективы развития. - М., 1997. – 254 с.
49. Шаталов М.А., Кузнецова Н.Е., Обучение химии. Решение интегративных учебных проблем. – М., 2006.
50. Психологические тесты в 2 – х томах / Под ред. Карелина А.А. – М. Владос, 1999 – Том 1. – 312 с.
51. Волков И.П. Цель одна - дорог много: Проектирование процессов обучения: Книга для учителя: Из опыта работы. - М.: Просвещение, 1990. - 159 c.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .. ... 3
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Бейіндік оқу туралы жалпы түсінік
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Бейіндік оқытудың білім беру мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Бейіндік оқуды ұйымдастыру ережелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4 Бейіндік сыныптарға оқушыларды
іріктеу жұмыстарын жүргізу ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
1.5 Элективті курстар арқылы оқушыларға
кәсіби бағдар берудің психологиялық ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... .26
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Химияның элективті курстары арқылы
оқушылардың бейімдік бағдарын дамытудың
теориялық негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 28
2.2 Химияны оқытудағы іс-әрекеттік көзқарас
пен мотивацияны
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 33
2.3 Химияны бейіналды элективті курстардың
мазмұны мен
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 36
2.4 Химиялық ойындар атты элективті курс
бағдарламасының құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.5 Бейімді мектептегі химияны оқытудағы
элективті курс бағдарламасы бойынша
жүргізілген эксперимент нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3 ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 62
4 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
КІРІСПЕ
Қазіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің ертеңі – жастардың білімінің
тереңдігімен өлшенеді. Білімді, жан – жақты қабілетті ұрпақ -
ұлтымыздың баға жетпес қазынасы. Бүгінгі таңда педагогика ғылымының өзекті
мәселелері- нің бірі - жеке тұлғаны жетілдіруде, жан–жақты дамытуда,
білім беруде ғылымның соңғы жетістіктерін қолданып,шығармашылық жұмыстарды
жасауға қабілетті, дүниетанымдық көзқарасы кең, рухани бай азамат
дайындау.
Қазақстандағы білім берудің негізгі мақсаты мемлекеттегі әлеуметтік-
экономикалық жағдайларының қазіргі заман талаптарына және оның дамуының
негізгі бағыттарына сәйкес келетін жаңа сапаға жету болып табылады.
Экономика мен қоғамдық өмірдегі өзгерістердің дамуы - білім беру жүйесінің
мәнісі мен негізі болып табылатын тұлғаға жаңа талаптар қойылады. Жоғары
білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру,
қарқынды ғылыми – зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді
дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік саласы және
экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Яғни, білім беру
жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану, жетілдіру болып табылады.
Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, оқушылардың заман талабына сай
өмір сүруіне үлкен ықпал жасамақ. Əрбір мұғалім оқушылардың білімін
тереңдетіп, ой -өрісін, шығармашылық қабілетін арттыруды көздеп, пəнге
деген қызығушылығын тудыру нысанасын таңдайды. Ендеше, Қазақстанның болашақ
білімді мамандарын дайындауда алатын білімнің ұшқырлығы мен нəтижелігінің
желісі əлеуметтік - экономикалық дамуындағы өзгерістерге жол ашу. Білім
беру ешқашан қызметтің тұрып қалған саласы болған емес. ҚР Білім туралы
заңының негізгі ережелеріне сәйкес 20062007 оқу жылынан бастап республика
мектептері жоғары сатысында бейінді оқыту енгізілді. Бейінді оқыту
тұлғалық – бейімделген оқу үрдісін іске асыруға және оқушының арнайы
курстарды таңдауы есебінен дербес білім беру траекториясын құру мүмкіндігін
кеңейтуге көмектеседі. Негізгі мақсаты: оқушыларға өз болашақтарын жобалау
мүмкіндігін беру және таңдап алған кәсіптік мамандығына қажетті
ресурстарды қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Бейіндік оқыту оқушылардың қызығушылық бағытының, қабілетінің дамуына
жағдай жасайтын және олардың келешекте ие болуға тиісті кәсібіне
бейінделуді қамтамасыз ететін оқыту. Элективті курс (латын тілінен
аударғанда – таңдаулы) бейінді мектепте оқушының білім алу қызметіндегі
тұлғалық – бағыттылық әрекетін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Элективті
курстарды енгізу мақсаттарының бірі - оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
дамыту, оқушының химиялық эксперименттен эстетикалық әсер алып, химияны
басқа ғылымдармен байланыстыра білуі. Бейіналды дайындық – бұл болашақ
кәсіби іс-әрекеті есепке ала отырып, бейіндік оқуды таңдау барысындағы 9-10
сыныптардың өзін-өзі анықтауға бағытталған ақпараттық жүйе және ұйымдастыру
іс-әрекетіндегі педагогикалық ұжымдық, психологиялық - педагогикалық демеу.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Бейінді мектепте химияны оқытуда элективті курстарды дайындау арқылы
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын артырып, білім, білік және дағдысын
қалыптастырып, танымдық қабілеттерін дамыту.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Оқу үрдісінде зерттеушілік қабілетін қалыптастыру;
- оқушылардың білімін, біліктілігін, дағдысын және танымдық
қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
- тапсырмаларды орындау барысында ойлау дәрежесінің артуын қалыптастыру;
- оқушылардың белгілі бір бағытта білім таңдауы, мамандықты дұрыс таңдай
алу жолдары;
- мектеп бітірушілерді жоғары кәсіптік білім беру бағдарламасын игеруге
даярлау;
- қолданбалы және элективті курстарға арналған жекелеген пәндерді
тереңдете үйрету.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
Элективті курс бағдарламасын жасай отырып, педагогикалық практикада
сол бағдарлама тақырыптары бойынша сабақтар өткізіп, оқушылардың пәнге
қызығушылығын арттыру.
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Бейіндік оқыту туралы жалпы түсінік қалыптастыру
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа сәйкес
білім беру көкейкесті мәселе болып отыр. Қоғам сұранысынан туындап
отырған талапқа сәйкес оқушының ой – өрісін дамытып, алған білімдерін
өз тәжірбиесінде, жаңа жағдайларда қолдану білікті, ізденімпаз,
шығармашыл тұлға қалыптастырудың бірден – бір жолы мектепте бейіндік
оқыту енгізу [1].
Бейіндік оқыту дегеніміз не? Неге мектептің жоғарғы сатысы бейіндік
оқытуға тиісті? Адамның барлық кезде жаманнан, нашардан, дұрыс еместен,
пайдасыздан жақсыға, дұрысқа, пайдалыға ұмтылатыны немесе аз пайда беретін
нәрседен көп пайда беретін нәрсеге қарай ұмтылатыны табиғи жағдай. Осы
тұрғыдан қарағанда біз неге бүгінгі мектептің жоғарғы сытысын бейіндік
оқытумен ауыстырғалы отырмыз? Басқа сөзбен айтқанда бүгінгі мектептің
жоғары сатысының кемшілігі неде, бейіндік оқытудың жетістігі неде?
Бейіндік оқыту дегеніміз - оқушылардың қызығушылық бағытының,
қабілетінің дамуына жағдай жасайтын және олардың келешекте ие болуға
тиісті кәсібіне бейінделуді қамтамасыз ететін оқыту. Ол оқушылардың
белгілі бір тобына қатысты даралық тұрғыдан қарауды жүзеге асыруға
бағыттылған. Әр топтағы оқыту үдерісі түрліше жүреді, білім мазмұнымен
ерекшеленеді, онда қандай да бір оқыту әдістерінің, түрлерінің және
формаларының басымдық рөлі, оқушылар мен мұғалімнің өзара қарым–қатынас
стилі өзгереді. Бейіндік мектептің тиімділігінің негізгі көрсеткіштері
оқушының өмірлік жолын жобалауда субъективті қатынасының жоғары сатылығы,
таңдаған бейіндік оқытуға өзінің қабілеті мен қажетіне сәйкес
қанағаттылығы болады.
Бейіндік оқыту жалпы оқыту процесінің құрылымын, мазмұны мен
ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық
ескеруге, олардың қабілетін дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерінің
кәсіби қызығушылығы мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-бағдарына
сәйкес білім беру үшін жағдай туғызуға мүмкіндік беретін саралау мен
даралау құралы болып табылады [2].
Бейіндік оқытуға көшудің көптеген себептері бар [3]. Оның ішіндегі
негізгілерін бөліп көрсетсек:
- оқушылардың қызығушылықтары мен өмірлік жоспарларының саралануы;
- мұғалімдер мен оқушылардың пікірінше қазіргі мектеп болашақ
кәсіби іс – әрекетке және карьералық өсуге жағдай жасай алмай
отыр;
- болашақ мамандықты саналы таңдау білім берудің экономикалық
тиімділігін арттыруы, сол сияқты түлектерді әлеуметтендірудің
нәтижелі болуына әсер етуі тиіс;
- мектеп түлектеріне жоғары кәсіби білім беру мекемелері
тарапынан қойылатын спецификалық талаптардың күшеюі, жоғары оқу
орнына дейінгі даярлықтың келеңсіз тұстарын жою.
Осы қажеттіліктерден келіп бейіндік оқытуға көшудің негізгі мақсаттары
шығады:
- жекеленген жалпы білім беретін пәндерді тереңдетіп оқытуды
қамтамасыз ету;
- оқытуды саралауға және даралауға, оқушылардың өздерінің
қабілеттері мен қызығушылықтарына сәйкес дара білімдік
траекторияларын таңдауға жағдай жасау;
- оқушыларды әлеументтендірудің, оның ішінде түлектерді кәсіби
өзіндік анықталуының мүмкіндіктерін кеңейту;
- жалпы орта және кәсіби білімнің сабақтастығын қамтамасыз ету [4].
Бейіндік оқытудың негізгі, жүйе құраушы мақсаты болып оқушының әлеуметтік,
оның ішінде кәсіби өзіндік анықталуы болып табылады. Бұл мақсат бейіндік
мектептің мәнін анықтауға көмектеседі, ол төмендегілерден тұрады:
- бейіндік мектептің негізгі жұмыс қорытындысы – жоғары сынып
оқушысының тұлғалық дамудың нұсқаларын өз бетімен құрастыру
дағдыларына ие болуы;
- таңдаудың негізіне оқушының өзінің қабілеттері мен
қажеттіліктерін сәйкестендіре алуы жатады;
- бұл нұсқалардың саны оқушы даралығының жан - жақтылығын ашу үшін
жеткілікті болуы шарт;
- оқушы таңдаған тұлғалық дамудың нұсқасы тек оның өзі үшін ғана
емес, сонымен бірге қоғам үшін де маңызды болуы керек;
- таңдаған іс –әрекет сферасындағы іскерліктер мен дағдылар,
жетістіктер оқушының портфолиосын құрайды.
Оқушы жетістіктерінің портфолиосы оның болашақ өмірлік траекториясының
негізі болып табылады. Сондықтан бейіндік мектептің міндеті – белгілі бір
іс– әрекет сферасында оқушының жетістікке жетуіне қажетті жағдайлар жасау.
Бұл жерде оны қалай қамтамасыз ету қажет деген заңды сұрақ туады. Бұл
сұраққа жауап беру үшін бейіндік оқытуды ұйымдастырудың принциптерін
анықтау қажеттігі туындайды. Ғалымдардың пікірінше бейіндік оқытудың
принциптері болып мыналар табылады:
1. Ашықтық – бастауыш, орта және жоғары кәсіби оқу мекемелерінің, сондай
– ақ қосымша білім беру мекемелерінің өзара әрекеті және
ынтымақтастығы;
2. Оқытуды ұйымдастырудың дара және топтық формаларын кіріктіру;
3. Өзіндік даму және өзіндік ұйымдастыру.
Бейіндік оқытудың жүйесінің ерекшеліктері – оның жалпы білімінің жоғары
сатысында енгізілуі, бейіндердің санының әрқилы болуы, бейіндік емес
оқытудың сақталуы, инварианттық оқу жүктемесінің азаюы, сол арқылы
вариативтік жүктеменің көбеюі. Бейіндік оқытуға көшу тек қосымша оқу
курстарын енгізумен шектеліп қалмайды. Бұл жерде жалпы білім берудің
мазмұны мен ұйымдастырылуын қайта құру қажет. Бейіндік оқытуды іске асыру
барысындағы білім беру мазмұны бейіндік мектеп әлеуметтік белсенді оқушыны
даярлауға, түлекті социумға бейімделуге бағытталған мектеп немесе дәстүрлі
тәжірибені басқаша түрде беруге және меңгертуге негізделген мектеп болып
қала ма? деген сұраққа жауап береді.
Бейндік оқыту мақсатты түрде жүзеге асыруда мұғалім негізгі кілт болып
табылады. Сондықтан да бейіндік оқытуда мұғалім өз білімін үнемі жетілдіріп
отыруы қажет. Осы мақсатты жүзеге асыруда облысымыздың аудандарының
мұғалімдері бейіндік оқыту бойынша республикалық, облыстық білім жетілдіру
курстарынан білімдерін жетілдіріп отырады [5] (1 – сызбанұсқа).
Бейінді оқытудың тұжырымдамасы
Тұлғаның танымдық Дарынды балалармен Оқу материалын қайта
қабілеттерін, тұрақты және жүйелі жаңғырту, қарапайым
шығармашылық жұмыс істеу білік пен дағда
қажеттіліктерін мүмкіндігі. қалыптастыру, алынған
қанағаттандыруға білімді талдау,
бағытталған. жинақтау бағалау
мақсатында оқытудың
белсенді формалары
қолданылады.
Оқушылар кез келген Оқу үрдісі белсенді Білім стандарты
деңгейдегі тапсырмаларды формаларды топтық, бекіткен оқу
өздері таңдайды. жұптық, ұжымдық материалдарын барлық
қолдану арқылы іске оқушылардың жүз
асады. пайызға меңгеруін
қамтамасыз етеді.
1 - сызбанұсқа. Бейінді оқытудың тұжырымдамасы
Бейінді оқытуға көшу мынадай негізгі міндеттерді шешуге көздейді:
- қолданбалы және элективті курстарға арналған жекелеген пәндерді
тереңдете үйрену;
- жоғары сынып оқушыларын сараптай оқытуды жүзеге асыру;
- оқушыларды ерте әлеуметтендіру;
- білім алушылардың әр түрлі санаттарына олардың қабілеттері мен
қажеттіліктеріне сәйкес толыққанды білім алуға теңдей қол
жетімділігі;
- мектеп бітірушілерді жоғары кәсіптік білім беру бағдарламасын игеруге
даярлау.
1.2 Бейіндік оқытудың білім беру мазмұны
Бейіндік оқыту үш бағыт шеңберінде: жаратылыстану – математикалық,
қоғамдық – гуманитарлық және технологиялық бағытта жүзеге асырылады.
Бейіндік бағытын мәлімдеген білім беру мазмұны екі бағытты ескере
анықталды. Біріншіден, бейіндік оқытуды анықтау бойынша 11–12 сынып
оқушыларының жекеленген қабілеті мен қызығушылығын ескеру үшін білім беру
мазмұнының құрамы мен құрылымы педагогикалық жағдай жасауға бағытталуы
керек. Екіншіден, үш бағыт шеңберінде білім беру мазмұнын анықтауда
оқушылардың базалық жалпы білім беру даярлығын аяқтауды қамтамасыз ететін
міндетті оқу пәндерінің көлемін азайтып, базалық мазмұндағы пәндер үшін
оқу–әдістемелік кешендердің саны оңтайландырылып, республикада қалыптасқан
вариативті білім берудің және т.б. институционализациялау деңгейінің
мүмкіндігі ескеріледі. Бейіндік оқыту жүйесінің үйлесімділігі аралас оқу
пәндерінің (курстар) есебінен қамтамасыз етіледі және оқу мазмұнының
элементтерінің келесідей типтерін: базалық мазмұндағы жалпы білім
беретін пәндер (инвариантты компонент), жалпы білім беретін бейіндік пәндер
және таңдау бойынша міндетті пәндер (вариативті компонент), қызығушылығы
бойынша курстар (оқушы компоненті) енгізеді.
Базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндер оқытылу тіліне
қарамастан барлық оқушылар үшін үш бағыт міндетті болып табылады. Базалық
мазмұндағы жалпы білім беретін пәндердің инвариантты компонентінің тізімі:
ана тілі, қазақ тілі (оқытылу тілі қазақ тілінде емес мектептер), орыс тілі
(оқытылу тілі орыс тілінде емес мектептер), шетел тілі, матеметика,
қазіргі әлемдегі Қазақстан, адам және қоғам, өзін – өзі тану,
жаратылыстану, дене шынықтыру, АӘД, ақпараттық технологиялар мен жүйелер.
Жалпы білім беретін бейіндік мазмұндағы пәндер жоғары
сыныптағылардың бейіндік оқыту бағытын, мамандыруды қамтамасыз етеді.
Жаратылыстану –математикалық бейіндік бағыты келесідей пәндер құрамымен:
химия, биология, география, физика, информатика қамтамасыз етілетін
болды. Қоғамдық–гуманитарлық бағыттағы оқушылар әдебиет, әлемдік көркем
мәдениет, қоғамтану, мемлекет және құқық негіздері, риториканы оқиды.
Бейіндік оқытудың технологиялық бағытының мазмұны үшін клесідей пәндер
құрамы анықталған: химия, биология, физика, технология, графика және
жобалау. Жалпы білім беретін базалық және бейіндік мазмұндағы пәндердің
құрамы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының деңгейін
қамтамасыз етеді.
Таңдау бойынша міндетті пәндер оқушылар үшін қатысу міндетті.
Берілген компонент білім беру мазмұнының вариативті элементімен
қарастылып, мектеп өздігінен ұйымдастырады. Міндетті пәндер толықтыру
қызметін орындап, өзге бағыттағы мазмұн есебінен білім беруді
толықтырады. Оқушылар басқа бағыттағы жалпы білім беретін бейіндік
пәндердің тізімінен екі оқу пәнін таңдау мүмкіндігін алады.
Қызығушылығы бойынша курстар оқу жоспарының оқушы компонентінің
есебінен іске асырылады және екі міндетті орындайды. Біріншісі – жалпы
білім беретін бейіндік пәндердің қолданбалы сипатын қамтамасыз ету. Екінші
міндет – оқушылардың жеке қызығушылығын қанағаттандыру бойынша таңдаған
бейіні шеңберінде білім беру мазмұнын іске асыруды қамтамасыз ету [6].
Базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндердің, бейіндік жалпы білім
беретін пәндердің, таңдау бойынша курстардың шамамен көлемдік ара– қатынасы
56:26:10:8 пропорциямен анықталады.
Бейіндік оқытуда ең алдымен оқушылар мен ата-аналар сұранысы
ескеріліп, мұғалімдермен келісіп отырып, тестілер мен сауалнамалар алынады.
Бұл болашақ кәсіби білімнің таңдалып алынған бағдарының негізін құрайтын
пәндерді оқуға мүмкіндік береді. Осыған байланысты облысымыздың аудан
мектептерінде қолданбалы және таңдау курстарының сағат саны көбейтіліп
отырады. Бейіндік оқытуда даярлық, оқу жоспарының жылжымалы бөлігін өз
мәнінде пайдаланылып, дарынды балалармен жүйелі жұмыс жүргізіліп келеді.
Облысымыз бойынша бейіндік оқытуды жүзеге асыруда сабақ беретін
мұғалімдердің санаттарына да ерекше мән беріледі. Бейіндік оқытуда бастауыш
сынып оқушыларын еңбекке баулу, адам өміріндегі еңбектің ролін арттыруға
мән берілсе, 5-8 сынып оқушыларының қызығушылығын арттыруға, қоғам
құндылығын білуге негізделеді, оларға берілген таңдау курс сағаттарында
баланың мүмкіндігін толық ашу, қабілет икемділігін қалыптастыру, 9-11 сынып
оқушыларына кәсіптік шеберлікпен даму жолдары қарастырылады.
Жалпы білімнің үшінші сатысында 2006 – 2007 оқу жылынан бастап 2002
жылы қабылдаған стандарт негізінде әзірленген базистік оқу жоспары
енгізілуіне байланысты орта білім беретін әр оқу мекемесі өзінің жұмыстық
оқу жоспарын соған негіздеп құрады. Ол жоспардың алдыңғыларынан
ерекшілігі – жоғары сынып оқушыларын бейіндік оқытуды ұйымдастыруда.
Базистік оқу жоспары және соған әзірленген типтік оқу жоспары 10–11
сыныптарда қоғамдық – гуманитарлық және жаратылыстану - математикалық
бағыттар бойынша бейіндік оқытуды көздейді. Яғни, оқу жоспарлары осы
бағыттарға байланысты құрылуы қажет. Бұл оқу жоспарларының өзіндік
ерекшелігі – оның вариативті бөлігі аясында бейіндік пәндерге жеке орын
берілуі. Бейіндік білім беру мекемесінің оқу жоспарын жасау барысында есте
ұстайтын қағидаттар бар. Оның алгоритмін былайша көрсетуге болады:
Мектеп бейінін анықтау
Оқушының Оқушының Оқушының және ата – анасының Мектеп
бейімі қабілеті қоғамдық сұранысы мүмкіндігі
2 - сызбанұсқа. Бейіндік оқытудың оқу жоспарын құрудың алгоритмі
Жоғарыда көрсетілген бейіндік оқытудың оқу жоспарын құрудың
алгоритмінің әр кезеңіне тоқталып өтейік:
1–кезең – мектеп бейінін анықтау. Оны анықтау оқушылардың қабілеттері
мен бейімдеріне орай өздерінің және ата –аналарының сұраныстарына және оқу
орнының мүмкіндіктеріне байланысты жүреді. Бірінші кезекте нақ оқушының
өзінің қызығушылығы қойылады, ал мектеп басшысының және мұғалімдердің
міндеті – оны мектеп мүмкіндігімен сәйкестендіру болып табылады.
Оқушылардың бейімі мен қабілеті, сұраныстары мен қызығушылықтары бейіналды
даярлық барысында түрлі әдістемелер арқылы анықталуы тиіс.
2 - кезеңде мектеп тиісті бейіннің мазмұнын айқындайтын білім беру
бағдарламаларын ұсынады, әрі ол бағдарламалардың баламалылығын қамстамасыз
етеді. Бұл кезеңде алдымен базистік оқу жоспарына сәйкес міндетті және
бейіндік пәндер анықталып, мектеп ұсына алатын білім бағдарламаларының
тізбесі жасалады. Ол тізбе оқушылардың қызығушылықтарына орай толықтырылып,
бағдарламалардың баламалы болуы ойластырылады. Ұсынылатын бағдарламалар тек
бейін бағытына ғана емес, сонымен бірге жалпы дамытуға бағдарланған болуы
керек.
Үшінші кезеңде әр оқушы ұсынылған бағдарламалар ішінен өзінің
сұранысына жауап беретіндерін таңдап, өзінің жеке оқу жоспарын жасайды.
Одан кейінгі кезеңде оқушылардың жеке жұмыс жоспарлары сыныптар бойынша
оқу жоспарларына біріктіріледі. Тиісінше сыныптардың оқу жоспарынан
мектептің жұмыстық оқу жоспары құрылады. Осылай еткенде ғана әр оқушының
жеке даму траекториясы қамтамасыз етіледі [7].
Стандарт бойынша бейіндік оқыту бейіндік пәндер және қолданбалы
курстар, сол сияқты таңдау курстары арқылы жүзеге асады. Бейіндік пәндер
мен қолданбалы курстар оқушы үшін қатысуға міндетті, ал таңдау курсын
оқушы өзі таңдайды. Белгіленген талаптарға жауап беретін қолданбалы және
таңдау курстары тиісті оқу – әдістемелік кешені болғанда тиімді нәтиже
береді. Қазақстан - 2030 стратегиясы анықтап берген білім беру
жүйесінің алдында тұрған міндет – егемен еліміздің өсіп өркендеуіне өз
үлесін қосар білімді, мәдениетті, іскер жастарды тәрбиелеу болып табылады.
Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген
қасиеттермен озады деген ұлы ақын Абай сөзі барлық уақытта өз мәнін жойған
емес. Озық ойлы білімді адамдар заманның, қоғамның дамуына, өзгеруіне өз
үлесін қосады. Соңғы жылдар жеке адамды қалыптастыруды дамыту мен оған жан-
жақты терең білім беру мақсатында көптеген жаңалықтар ұсынылуда [8]. Атап
айтсақ:
Бейінді оқыту және бейіналды дайындық мәселесімен отандық педагог-
ғалымдарымыз, М.Ж. Жадрина, Е.А. Ушуров, Р.С. Омарова, К.У. Қонақова, С.Д.
Мұқанова, М.Р. Көпжасарова, С.А. Тәжібаева және т.б. айналысуда.
Оқыту үрдісіне элективті курстарды ендіру мәселелерінде А.А. Кузнецов,
Е.Я. Аршанский, О.С. Габриелян, А.Г. Касприжак, В.А. Орлов, Д.С. Ермаков,
Г.Д. Петрова, К.А. Сарманова, Д.М. Қазақбаева, А.Е. Касенова, А.С. Звягин
және т.б. еңбектерінің маңызы зор.
Оқыту үрдісінің психологиялық - педагогикалық мәселелерімен
А.Е. Голмшток, Е.А. Климов, Л.И. Божович, Е.П. Ильин және т.б. айналысты.
Еліміздегі оқытудың дифференцияциялану және тұлғаға бағытталу
көзқарастары А.Е. Әбілқасымова, Ә.К. Қағазбаева, Ж.А. Қараев және т.б.
еңбектерінде кеңінен қарастырылады.
Химия пәні бойынша мектептегі білім беру үрдісін жаңа қөзқарас
тұрғысынан Қ.А. Аймағамбетова қарастырса, химиялық білім мен тәрбие беру
мәселелерін теориялық тұрғыдан негіздеп, оған ғылыми-әдістемелік талдауды
И.Н. Нұғыманов, Ж.Ә. Шоқыбаев, У.М. Мақанов, С.Ж. Жайлау жасады.
Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру мәселесінде
Н.К.Ахметовтың, ал бейінді оқыту жағдайларындағы мектеп пен жоғары
оқу орындары арасындағы байланысты анықтауда К.А. Сарманова,
К.О. Шайхеслямова еңбектерінің маңызы зор. Осыған орай, уақыт талабына
сай, мектеп мұғалімдеріне де оқушыларды заман талабына лайық оқыту,
тәрбиелеу секілді жауапты міндет жүктеліп отыр. Мектептегі білім беру
жүйесіне көптеген дамытушы технологиялар ұсынылып, жүзеге асырылып жатыр,
барлығының мақсаты біреу. Ол жан-жақты дамыған, қазіргі қоғам талаптары мен
сындарына төтеп бере алатын негізгі білім қорымен қаруланған жеке тұлғаны
даярлау.
Бейіндік оқыту, оқушылар үшін сапалы білім алумен қатар жақсы
жетістіктер нәтижесіне қол жеткізеді.
Қазақстан Республикасында 2005–2010 жылдар аралығында білім беруді
дамытудың мемлекеттік бағдарламасында және отандық 12 жылдық білім беру
тұжырымдамасында бейінді оқытудың үш бағыты анықталған: оның біріншісі –
жаратылыстану-математикалық, екіншісі – әлеуметтік-гуманитарлық, үшіншісі –
технологиялық. Бұл бағыттардың мазмұны арнаулы бейіндік курстар
жиынтығынан тұрады. Демек, кез келген мектеп оқушысының өз білім жолын
таңдауына, жергілікті мектеп желісінің ерекшеліктеріне және кадрлық
құрамына қарай білімін жан-жақты тереңдетуіне мүмкіндігі бар.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі басты артықшылық – баланың тек қана
білім алып ғана қоймай, бейімі мен икемділігіне, таңдайтын мамандығына
қарай алғашқы кәсіби бағдар алып шығуында жатыр. Яғни, 11-12 сыныптардағы
білім мазмұны оқушының жоғары оқу орнының алғашқы курстарында алатын білім
мазмұнымен кіріктіріледі. Оқушы мен оқытушы арасындағы өзара түсіністік пен
ықпалдастыққа негізделген оқыту процесі оқушының ойлау жүйесінің дамуына,
құндылық бағдарының айқындалуына, қарым-қатынас жасай білу дағдысының
қалыптасуына игі ықпал етеді. Нәтижесінде оқушының танымдық қабілетінің
деңгейін өсіріп, ойлау қабілетін арттырып, ақпаратты қабылдап қана қоймай,
оны талдап, өзіндік тұжырым жасай алатын дәрежеге қол жеткізеді. Бұл үрдіс
12 жылдық білім беру жүйесінде білім мазмұнын түбегейлі жаңартумен қатар,
оқытудың тың әдістемесін дүниеге әкеледі. Әрине, бұл құнды идеялардан
туындайтын жаңа оқыту технологияларын енгізуді талап етері сөзсіз. Дегенмен
әлемдік қолданыста оң нәтижесін көрсетіп келе жатқан кредиттік технология
сияқты, бұл да өз шешімін береді деген үміт үлкен. Бейіндік оқудың басты
мақсаты – 12 жылдық мектептерге оқушылардың кәсіби өзін-өзі анықтауға
арналған құзыреттілігін қалыптастыру және іс жүзінде кәсіби қызметінің
бағытын саналы түрде жетілдіруге қажетті ресурстармен қамтамасыз ету [9 −
10].
1.3 Бейіндік оқуды ұйымдастыру ережелері
Бейіндік оқу қоғам сұранысына байланысты білімнің барлық саласында
қолданылады. Бейіндік оқытуды ұйымдастыру білім беру мазмұнына өзгерістер
енгізу арқылы жүзеге асады. Бейіндік оқытуды ұйымдастырудың маңызды
мәселесі болып бейіндеудің құрылымы мен бағыттары, сол сияқты оны
ұйымдастыру модельдері табылады. Осы жерде оқушылардың дербес
қызығушылықтарын, бейімдері мен қабілеттерін толық есепке алу қажеттігі
туындайды, ал бұл өте көп бағыттарын құруды талап етеді. Екінші жағынан,
бейіндерді анықтауда білім беру стандарттарын жаңарту, оқу бағдарламаларын,
оқулықтарды, оқу – әдістемелік кешендері жасау, педагогикалық кадрларды
жаңа жағдайда жұмыс жасауға даярлау мәселелерінің шешілу мүмкіндігі есепке
алынады.
Білім беру мекемесінің бейіні оқу пәндерінің жиынтығы бойынша
олардың мазмұны бойынша да анықталады. Оқу жопарының ядросы – бұл кәсіби
негізде қаралатын пәндер. Осы ядроның маңайына қолданбалы тұрғыда
қамтамасыз ету пәндері топтастырылады, оқушылардың жалпы гуманитарлық дамуы
үшін жалпы мәдени пәндер қолданылады. Кәсіби ядроға кіретін пәндер сол сала
бойынша білімдері тереңдету үшін бөлшектенуі мүмкін. Ал, жалпы мәдени
топтағы пәндерді керісінше кіріктірген дұрыс, себебі оқу жоспары оларды
жүргізу үшін аса көп уақыт бөлмейді. Білім беру ұйымдарында бейіндік
оқытуды ұйымдастыру үш негізгі түрге сәйкес қалыптасады:
1. Базалық жалпы білім беретін пәндер – барлық бейін бағыттары бойынша
оқушылардың барлығына міндетті болып табылады. Оларды игеру
оқушылардың қажетті деңгейде білім, білік, дағдыларды меңгеруін
қамтамасыз етеді.
2. Бейіндік жалпы білім беретін пәндер – әр оқыту бейінінің бағыттылығын
айқындайтын жоғары деңгейлі пәндер. Жоғарыда айтылған оқу пәндерінің
екі түрі оқу жоспарының базалық және мектептік компоненттерін құрайды,
олар бойынша оқушылар білімі ұлттық біріңғай аттестациялау арқылы
тексеріледі.
3. Элективтік курстар – мектептің жоғары сатысындағы оқыту бейінінің
құрамына кіретін бейіншілік тереңдету және жалпы бағыттық дайындық
мақсатында оқушылардың таңдаған курстары. Әр бейін ұсынылатын
элективтік курстардың саны олардың баламалылығын қамтамасыз етуі тиіс,
яғни оқушы таңдауға тиіс курстар санынан кем дегенде үш есе көп болуы
тиіс.
Элективтік курстар бойынша сырттай бақылау жүргізілмейді. Әлемдік
тәжірбиені талдау оқу жоспарын құруда 50х50 принципінің тиімділігін
көрсетті, яғни оқу жоспарының 50 пайызы – базалық жалпы білім беретін
пәндер болса, қалған 50 пайызы бейіндік пәндер мен курстар. Бейіндік пәндер
мен курстардың өзі 60х40 қатынасында бөлінеді (1 сурет).
1 сурет. Бейіндік оқу жоспарының құрылым
Бұл дегеніміз – оқу жоспарының бұл бөлігі 60 пайызы оқытудың әр нақты
бейінінің бағыттылығын анықтайтын бейіндік жалпы білім беретін пәндер, 40
пайызы – бейіншілік тереңдету және жалпы бағыттық дайындық мақсытында
таңдалатын элективтік курстар болып табылады. Оқыту бейінінен тәуелсіз
базалық курстың болуы міндетті, ол оқушылардың қажетті деңгейде білім,
білік, дағдыларды меңгеруін қамтамасыз етеді. Негізінен орта мектеп
әмбебап білімдердің, іскерліктердің және дағдылардың тұтас жүйесін, сол
сияқты оқушылардың өзіндік іс–әрекетін және әлеуметтік жауапкершілігін
қалыптастыруы тиіс, яғни осы аталғандар қазіргі білім берудің негізгі
құзырлықтары болып табылады.
Бейіндік оқудың негізгі бағытының беталысы – тұлғалық құрылымындағы
жетістіктер мақсатында терең білімділігі мен кәсіби дағдылар негізінде өзін-
өзі табумен келешек кәсіби әрекет саласына бағдарлау, өзін-өзі іске асыру,
өзін-өзі дамыту және өзгермелі заман жағдайында азаматтық-жауапкершілік
мәселелерін дұрыс түсіну. Бейіндік оқудың негізгі бағыттары – бейіндік
оқудың ұйымдастыру формасы белгілі бағыттағы білім саласын жоғары деңгейлі
оқу пәндерімен қамтамасыз ету. Бейіндік оқудың таңдау бағыты мектепке,
оқушы сұранысы, ата-ананың пікіріне сәйкес анықталады [11].
11–12 сыныптардағы бейіндік оқытудың қалыптасқан мақсаттары мен үш
бағытта ұйымдастыру құрылымы, ұйымдастырудың әр алуан түрлерін ұсынады.
Бейіндік оқытуды ұйымдастырудың оқу жоспарларын іске асыру кезінде оқу
мекемелерінің білім беру қорларымен қамтамасыздығы бейіндік оқытудың
түрлерін анықтаудың негіздемесін қарастырады. Бейіндік оқытудың негізгі
ұйымдастыру түрлеріне мектепішілік және желілік бейіндік оқыту
жатқызылады.
Мектепішілік бейіндік оқыту
Жалпы білім беретін оқу орны оқушылардың білім алу қажеттілігіне,
кадрлық және оқу–әдістемелік күш –қуатына байланысты бейіндік оқытудың
ұйымдастырылатын бағыттарын өздері анықтайды.
Бірбейінді оқыту кеінде оқу орны бейіндік оқытудың бір бағытын іске
асырады.
Көпбейінді оқыту кезінде оқу орны 2 – 3 бағытын іске асырады. Сол
немесе өзге бейіндік оқыту шеңберінде оқу орны сондай немесе өзге
бейіндік оқытуды ұйымдастырады. Бейіндік оқыту мазмұнын мектеп компонентін
таңдау бойынша міндетті пәндер және жалпы орта білім беру оқу жоспарының
оқушы компонентіндегі қызығушылығы бойынша курстар есебінен қамтамасыз
етіледі. Пәндер мен курстарды араласу шеңберінде түрліше бейіндік оқыту
ұйымдастырылады.
Желілік бейіндік оқыту
Бейіндік оқытудың мақсаты мен міндеттері басқа білім беру
ұйымдарының білім беру қорларына оқу орындарының қатыстырылу есебінен іске
асырылады. Бірінші нұсқада бірнеше жалпы білім беретін оқу орындары желіге
бірігеді, неғұрлым оқу - әдістемелік, кадрлық және материалдық қорлармен
қамтамасыз етілген оқу орны, оның орталығына айналады. Оқу орны желі
бойынша іске асырылатын, білім беру мазмұны тізбегін және механизімін
өздері анықтайды: базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндер, бейіндік
жалпы білім беретін пәндер немесе таңдау бойынша міндетті пәндер, таңдау
бойынша курстар.
Екінші нұсқада оқу орны мекеменің қосымша техникалық және кәсіптік,
жоғары білім беру қорларын қатыстырады. Оқушылар білім берудің мемлекеттік
стандарты шеңберінде тек қана оқу орны негізінде ғана емес, желілік
мекемелерде қашықтықтан оқыту курстарынан, сырттай мектептерден жалпы орта
білім алуға мүмкіндіктері бар.
Бейіндік оқудың шеңбер бағыттарындағы саралау бейіндік
компоненттердің инвариантты бөлігінің мазмұнына негізделген және
вариативтік, тұлғаға бағдарланған бөліктермен жүзеге асырылады. Бейіндік
компоненттің шеңберінде ұйымдастырылған бейінді пәндердің оқытылуы, мектеп
оқушыларының оқуға қызығушылығы мен қажеттілігіне сәйкес болып келеді.
Мектепішілік бейіндеу моделін іске асыратын жалпы білім беретін оқу
орны жұмысы бір немесе көп бейіндік бағыт бойынша ұйымдастырылады.
Бірбейінді оқу мекемесі оқытудың бір ғана бейінін, көпбейінді оқу
мекемесі бірнеше бейіндерді пареллель жүзеге асырады. Сонымен қатар, оқу
орны ішінде бейіндік пәндер мен элективті курстарды тиімді ұсыну арқылы
сыныпішілік бейіндеу арқылы оқу жоспары құрылады.
Д.М. Қазақбаеваның [12] айтуынша, бейіндік оқытуды ұйымдастырудың
бір және көп бейінді түрінің артықшылықтары мен кемшіліктері мынада:
1 кесте. Бейіндік оқытуды ұйымдастырудың артықшылықтары мен
кемшіліктері
№ Артықшылықтары Кемшіліктері
Бір 1 Мектеп педогогикалық ұжымының Оқушылардың қызығушылықтары-
бейі бір бейін шеңберіндегі ның үйлеспеуі, олардың мектеп
нді мақсатты жұмысы бітіргеннен кейін нақты оқу орнына
оқыт түсуге бағдарларының әртүрлі болуы
ту
2 Берілген бейін бойынша Оқушылардың қабілеті мен
материалдық–техникалық қызығушылығын ескермей, оларды
қорларды шоғырландыру біржақты дайындау, білім алушыларды
бір бейін ішінде теңестіру
Көп 1 Оқушылардың жеке тұлғалық Оқушы қызығушылығын нақты анықтай
бейі ерекшеліктері, олардың алмаған жағдайда бейіннен – бейінге
нді қызығушылықтары мен көшіп жүруі мүмкін
оқыт сұраныстары ескеріледі
у
2 Оқушы оқу бейінін таңдауда Қаржыландыруда, материалдық –
қателескен жағдайда бір техникалық қамтамасыз етуде
бейіннен екіншісіне өту қиындықтар туады
мүмкіндігі бар
Бейіндік оқу пәндері – бұл пәндер оқудың нақты бағытындағы мазмұны
мен мамандығын анықтайтын типтік оқу жоспарларында көрсетілген жалпы білім
пәндері. Бейіндік оқу – оқушының таңдаған бағытының жалпы білімін
дайындайтын тереңдетілген міндетті бейінді оқу пәні.
Сонымен бейіндік мектептің оқу жоспарына сәйкес оқушының жеке білім
траекториясын қалыптастырып, ол таңдаған оқыту бағытына сәйкес мыналарды
оқыту қажет:
• міндетті базалық пәндер;
• таңдауы бойынша 4-тен кем емес бейіндік пән;
• таңдау бойынша 3-тен кем емес элективті курс;
• Зерттеу және шығармашылық іс-әрекет негіздері арнаулы курсының
модулі.
Білім жүйесінде оқушылардың өз қызығушылықтарын, сұраныстарын және
қабілеттерін іске асыруға жағдай жасалу қажеттігі педагогика ғылымында
бұрыннан белгілі жайт. Ресей мектептерінде жүргізілген сауалнама
қорытындысы жоғары сынып оқушыларының көпшілігі (70 пайызы) негізгі
пәндердің негізін білуді, ал мамандану мақсатында таңдалатын пәндерді
терендетіп оқуды қалайтындықтарын көрсетті. 15-16 жастан бастап
оқушылардың көпшілігі өз алдына белгілі бір өмірлік мақсаттар қоя бастайды,
болашақ кәсіби бағдарын айқындайды. Негізінен Кім болам? деген сұраққа
қай жастағы бала болмасын, жауабы дайын болады, дегенмен, кіші және орта
мектеп жасындағы оқушылардың бұл сұраққа жауап беруінде эмоция және сыртқы
орта әсері басым болады. Жеткіншек осы сұраққа жауап бермес бұрын көп
жағдайда өз мүмкіндіктері мен қызығушылығын, қабілетін есепке алады.
Сондықтан бейіндік оқытудың, оның ішінде бейіндік саралаудың нақ осы кезден
жүргізілуі заңды.
Бейіндік оқытуды енгізудің қажеттілігін айқындайтын тағы бір себеп –
орта білім мен кәсіби жоғары білімнің арасындағы сабақтастықтың болмауы.
Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарында оқушылардың одан әрі білімін
жалғастыруға мүмкіндік алуы үшін қосымша арнайы дайындықтан өту қажеттігі
туралы пікір қалыптасқан. Жоғары оқу орындары мен мектеп арасында
сабақтастықтың болмауы дайындық курстарын, жеке даярлықты (репетиторлықты)
тудырды.
Көптеген ғалымдар мен практик – мұғалімдер, жоғары сынып
оқушылары қазіргі орта білімнің қалыптасқан жүйесі жоғары оқу орнында жақсы
деңгейде білім алуға және кәсіби өрлеуге мүмкіндік бермейді деп есептейді.
Орта мектептің жоғары сыныбында бейіндік оқытуды енгізу түлектерді жоғары
оқу орнында оқуын жалғастыруға даярлауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сонымен, ғылым мен өндіріс дамуы жаңа технологиялық деңгейге
көтерілген және ақпарат ағымы бірнеше есеге ұлғайған қазіргі кезеңде білім
беру сапасы да жаңа деңгейге көтерілуі керек. Оқытуды бейіндік саралау
педагогикалық процестің қатысушыларының қызығушылықтарын, сұраныстары мен
мүмкіндіктерін неғұрлым толық есепке алуға, оқу материалдарын тиімді
меңгеруге мүмкіндік береді. Мәселелерді шешудің алғашқы қадамы – бейіндік
оқытуды іске асырудың моделін жасау болып табылады. Сонымен, Қазақстан
Республикасындағы бейіндік оқытуды іске асырудың моделі қандай құрылымдық
бөліктерден тұруы қажет? Бұл ең алдымен бейіндік оқытуды іске асырудың
мақсаты нақты анықталуы қажет. Педагогика ғылымында мақсат қоғам
сұранысының көрінісі бола және педагогикалық терминдерде интерпретациялана
отырып педагогикалық жүйенің элементі емес, жүйе құраушы факторы болып
табылады [13].
Моделде келесі көрініс табуы тиіс мәселе – бейіндік оқытуды
ұйымдастырудың формалары. Бейіндік оқытудың бұл моделі оқушы контингенті,
білікті мамандар, материалдық – техникалық жабдықталу бойынша қиындықтары,
проблемалары бар ауылдық мектептер үшін өте тиімді. Бейіндік оқытуды іске
асырудың маңызды мәселесі болып бейіндеудің құрылымы мен бағыттары, сол
сияқты оны ұйымдастыру моделдері табылады. Осы жерде оқушылардың дербес
қызығушылықтарын, бейімдері мен қабілеттерін толық есепке алу қажеттігі
туындайды, ал бұл өте көп бейін бағыттарын құруды талап етеді. Екінші
жағынан, бейіндерді анықтауға білім беру стандарттарын жаңарту, оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу– әдістемелік кешендерді жасау,
педагогикалық кадрларды жаңа жағдайда жұмыс жасауға даярлау мәселелерінің
шешілу мүмкіндігі есепке алынады. Оқу мекемелеріндегі бейіндік оқытудың
бағыттарын осы мекеменің мүмкіндіктеріне, базасына сәйкес ұсынысына орай
оның құрылтайшысы шешеді.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, Қазақстан Республикасында
бейіндік оқытуды іске асырудың моделін ұсынуға негіз бар. Оны жасауда
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы қолданыстағы құжаттар
және бейіндік оқыту теориясы бойынша басқа да оқу, оқу–әдістемелік құралдар
негізге алынады. Бейіндік оқыту – білім беру процесінің құрылымы, мазмұны
және ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу арқылы оқушылардың қызығушылығы,
бейімі мен қабілеттерін толық есепке алуға, оқушыларға олардың кәсіптік
сұраныстары мен білім алуды одан әрі жалғастыру мүмкіндіктеріне сәйкес
оқытуға жағдай жасауға мүмкіндік беретін оқытуды саралау мен даралау
құралы. Оны іске асырудың моделін төмендегі суреттен көруге болады (3 -
сызбанұсқа).
Бейіндік оқыту тұлғалық – бағдарланған оқу процесін іске асыруға
бағытталады. Оның негізгі мақсаты болып қабілетіне, дара ерекшеліктеріне
және қызығушылықтарына байланысты оқушылардың толыққанды білім алуына
жағдай жасау табылады. Бейіндік оқытуды іске асыру үшін мынадай міндеттер
қойылады:
- бейіндік оқытудың теориялық – әдіснамалық қамтамасыз ету;
- бейіндік оқытуды құқықтық – нормативтік қамтамасыз ету;
- бейіндік оқытуды ұйымдық – педагогикалық қамтамасыз ету;
- бейіндік оқытуды ғылыми - әдістемелік қамтамасыз ету.
Бейіндік оқытуды мемлекеттік бақылау бірыңғай мемлекеттік
аттесациялау арқылы жүзеге асуы тиіс. Қазақстан Республикасында білім
беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында
жалпы орта білім беру бағдарламаларын меңгеру ұлттық бірыңғай тестілеумен
аяқталады делінген, қазіргі уақытта өмір сүріп отырған оның формасына
бейіндік пәндерді енгізу арқылы түбегейлі өзгерістер енеді.
Оқушылардың оқу жетістіктерін есепке алуда жинақ бағалар жүйесі
енгізіледі. Бейіндік мектеп мұғалімі тек өз бейініне мамандығына сәйкес
келетін жоғары деңгейдегі маман болып қана қоймай, оқу процесінің көп
нұсқалылығын және тұлғалық бағдарлануын, интерактивтік іс–әрекеттік
компоненттерді енгізу арқылы оқу процесінің практикалық бағыттылығын,
оқушылардың бейіндік өзін – өзі анықтауының аяқталуын және білім алуды әрі
қарай жалғастыруы үшін қажетті қабілеттер мен құзырлылықты қамтамасыз
етуі тиіс.
Қазақстандық инновациялық мектептер оқытуды бейіндік саралауды бір
бейін немесе көп бейін құру арқылы жүзеге асырды, бейін бағыттылығы бойынша
негізінен гуманитарлық, жаратылыстану-математикалық, экономикалық, құқықтық-
заңдық т.б. бейіндер басым болды. Еліміздегі гимназиялар мен лицейлерде
бейіндер конкурстық жолмен балаларды таңдау немесе өзінің ішкі потенциалын
тиімді дамыту арқылы құрылды, сонымен қоса бейіндерді қалыптастыруда олар
дербестік танытты немесе ЖОО-ның базасына сүйенді.
Республиканың инновациялық мектептері оқытуды бейіндік саралауды
тиісті оқу жоспарларының вариативті бөлігін және өздеріне берілген құқықтық-
нормативтік артықшылықтарды тиімді пайдалану арқылы жүргізді.
Бейіндік оқыту – жалпы орта білім берудің жоғарғы сатысында
оқушыларды саралау жүйесі ретінде қарастырылады. Оқыту бағдарламалары
оқушылардың қабілеттіліктерін дамытуға бағдарлануы тиіс.
Пәндерді тереңдетіп оқытуға қарағанда бейіндік оқыту барлық
оқушылар үшін және олардың қызығушылықтары ескеріле отырып ұйымдастырылады.
Білім беру мазмұнын құрудың бағдарлау принципі мектепте жекелеген пәндерді
тереңдетіп оқытудай емес, ауқымы кең білімдік кеңістікті құруға
бағытталған. Бейіндік оқытуды ұйымдастыру бағдарлау процесінің екі
құраушысын ескереді: бағдарлау бағыты және оқыту бағдары.
Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде оқытуды
бағдарлау қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық
бағыттарында жүзеге асырылады. Жоғары мектеп оқушыларын оқытудың бағыт-
бағдарын (қоғамдық-гуманитарлық немесе жаратылыстану-математикалық) таңдау
– бұл мектеп ұжымының дербес әрі жауапты қадамы. Таңдаған кезде мектеп
қызметінің бағытын айқындайтын көптеген аспектілер ескеріледі, соның
ішінде:
1. Оқушының ынта-ықыласы мен қабілеттілігі.
2. 8-9 сынып оқушыларын бейіндік оқыту алдындағы даярлаудың мазмұны. Жоғары
сатыда жұмыс істейтін мектеп мұғалімдерінің кәсіби деңгейі.
3. Педагогикалық ұжымның шағын аудан мұғалімдері арасында бәсекелесуге
тұрарлықтай қасиеттері;
4. Мектептің ата-аналар алдындағы беделі [14].
Мектеп оқушылардың қажеттілігі мен ата-аналардың сұранысын ескере
отырып, бір немесе екі бағытты бірдей таңдай алады. Оқушылар таңдаған
бағыттары бойынша физика-техникалық, экономика-математикалық, химия-
биологиялық, география-экологиялық, көркемдік, лингвистикалық, тарихи-
құқықтық бағдарларда білім ала алады. Оқушының құзыреттілігін ұйымдастыруда
бейіндік оқытудың маңызы зор.
Бейіндік оқытудың мақсаты – оқушылардың өзіндік білім алу
бағдарламаларын құруды және оның жүзеге асырылуын, оқушының отбасында,
жергілікті және аймақтық ортада әлеуметтенуін, оқушыларды орта және жоғары
кәсіптік оқу орындарына дайындау үшін орта жалпы білім беру
бағдарламаларындағы жеке пәндерді тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету болып
табылады.
Бағдарлап оқытудың негізгі міндеті – оқушылардың саналы кәсіби
таңдау жасауларына ықпал ету. Сондықтан бағдарлап оқытудың маңызды
құраушысы негізгі мектептің 9 сыныбында ұйымдастырылатын бағдаралды
дайындық болып табылады. Ол келесі үш бөліктен тұрады:
1. Кәсіби бағдарлау бойынша ақпарат беру.
2. Кәсіби бағдарлау бойынша таңдау курстарын ұйымдастыру.
3. Психологиялық көмек беру [15].
Бейіндік оқытудың негізгі тұлғасы – оқушы. 9 сынып бітірушілер
бейіндік оқытудың бағыттарын өз еркімен таңдауға құқылы. Бағдарды таңдауда
оқушы жауапты шешім қабылдайды. Бұл оның не білуі қажет, не үшін, кімнің
көмегімен, нені бағдарлауы тиіс екендігін ескереді. Оқушымен бейіндік оқу
бағдарламасының мазмұны туралы сынып жетекшілері, мектеп психологы, пән
мұғалімдері, ата-аналар арасында келіссөз жүргізіледі. Бейіндік білімді
таңдап алғаннан кейін оқушыға қолайлы жағдай туғызу қажет. Таңдаған
бағытына сәйкес оқушы санасына күмән туғызбау үшін дұрыс бағыт-бағдар беру
керек. Осы жағдайларды ескергенде ғана бейіндік мектептің бағыттары нақты
анықталады. Осы жолда кәсіптік білім арасындағы сабақтастықты жалғастыра
отырып, пән мұғалімдері қолданбалы және таңдаулы курстарға авторлық
бағдарламалар құруы қажет. Әр бағдарлама алдында оқушылардың ойлау
қабілеттерін дамыту, өзіндік жұмыс дағдыларын қалыптастыру, теориясы мен
практикасын ұштастыру. Қорытынды шығаруға баулу, тән мен жан сұлулығын
қатар, таза алып жүру, экологиялық білім мен тәрбие беру, көркем,
мәдениетті сөйлеу, еліміздің тарихын білуге үйрету сияқты мақсатта қояды.
1.4 Бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу жұмыстарын жүргізу
ерекшеліктері
Қазіргі өмір талабына сәйкес білім беру ошақтарында бейіндік оқытуды
ұйымдастыру мен оған іріктеу жұмыстарын жүргізу жұмыстары күннен күнге
өрістеуде. Бейіндік оқыту – жалпы білім берудің жоғары сатысындағы
оқушылардың дара білім алу бағыттарын жүзеге асырудың негізгі тәсілі
ретінде қарастырылады. Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде білім
мазмұнын бейіндік саралаудың мәні оқушылардың орнықты мүддесі,
қабілеттілігі, бейінділігі аясында олардың осы қасиеттерін таңдап алған
бағыттарында мүмкіндігінше дамыту мақсатымен мамандыққа бағыттау болып
табылады деп берілген. Бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу мен бейіндік
оқытуды ұйымдастыру жалпы және кәсіби бағыттағы білім берудің арасындағы
сабақтастықты қамтамасыз ету арқылы оқушылардың бейінділіктері мен
қажеттіліктерін толық жүзеге асуына жағдай жасау болып табылады.
Жылдар бойына оқыту мен тәрбиелеу үрдісі бойынша жүргізіліп келе
жатқан зерттеу жұмысы нәтижесінде оқушылардың қабілеттілік ерекшеліктері
ескеріле отырып, оларды бейіндік сыныптарда оқытудың тиімді екендігі
тәжірибе жүзінде дәлелденді.
Бейіндік білім беруге көшудің негізгі мақсаттары:
• жалпы білім берудегі жеке пәндердің бағдарламасын тереңдетіп оқытуды
қамтамасыз ету;
• қосымша білім беруді сатылы түрде жүйелі меңгерту бағдарламасын
қамтамасыз ету;
• жеке дара бейініне және сәйкес қажеттілігіне қарай білім берудің әр-түрлі
деңгейдегі жүйесін қалыптастыру;
• кәсіптік бейінділіктерін анықтау, бейінділік қабілеттіліктерін
қалыптастыру және дамыту қажеттіліктерімен қамтамасыз ету;
• оқушылардың әлеуметтік мүмкіндіктер туралы түсініктерін кеңейту және
қажетті жағдайға келтіру мүмкіндіктер жолдарын қарастыруға қалыптастыру;
Бейіндік сыныптарға іріктеу жұмысының өз деңгейінде жүргізілуі
сыныптардың жұмыстарын толық дәрежесінде қалыптастыруына үлкен мүмкіндіктер
береді. Осы мақсатта бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу жұмыстары
жүргізіліп, іріктеу жұмыстарының қорытындысы бойынша оқушылар қоғамдық-
гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыттағы сыныптарда білім
алуда. Оқушыларды бейіндік сыныптарға іріктеу барысында олардың тек пәндік
көрсеткіштері ғана емес, сонымен бірге психологиялық, қабілеттілік
ерекшеліктері, ақыл-ой көрсеткіштері мен ата-аналардың ой-пікірлері де
ескеріледі.
Бейінді сыныптарға түсуде артықшылық құқықтарын иеленетіндер:
- негізгі жалпы білім беру курсы бойынша мемлекеттік аттестатаудан
барынша табысты өткен 9 – сынып бітірушілері;
- аудандық, қалалық және республикалық олимпиадалардың тиісті
бейінді пәндер бойынша жеңімпаздары;
- жекеленген пәндерді оқып – үйренудегі ерекше табыстары үшін
мақтау қағазының иегерлері;
- жетім балалар және ата –анасының қамқорлығынсыз қалған балалар
[4].
Мектепте бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу жұмысының қалай
жүргізілетіндігін ұсынбақшымыз. Ол:
1. Алғашқы бейіндік сыныптарға оқушыларды отырғызу жұмысында өткен оқу
жылындағы сыныптардың тереңдетілетін пәндерден сапалық көрсеткіштері
басшылыққа алынды.
2. Қыркүйек айының 7-сі мен 22-сі аралығында 8,9,10-сыныптарға мектепшілік
іріктеу жұмысы жүргізілді. Бұл іріктеу үшін жүргізілген жұмыстардың сыңар
жақты болып қалмауы ескерілді, себебі бұрынғы әдетке айналған жағдайда
жүргізсе, тек пәндік біліктілік деңгейін бақылау арқылы сараланады.
Сондықтан да үш жақты бақылау жұмысын ұйымдастырып өткізу. Аталмыш
жұмыстың басты мақсаты: оқушының қабілеттілік ерекшелігімен қатар,
бейіндік ерекшеліктерін ескере отырып, бейін сыныптарына іріктеу мен
отырғызу үшін:
І. 8-сыныптарда математика, қазақ тілі сыныптарына іріктеу-саталау жұмысы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .. ... 3
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Бейіндік оқу туралы жалпы түсінік
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Бейіндік оқытудың білім беру мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Бейіндік оқуды ұйымдастыру ережелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4 Бейіндік сыныптарға оқушыларды
іріктеу жұмыстарын жүргізу ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
1.5 Элективті курстар арқылы оқушыларға
кәсіби бағдар берудің психологиялық ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... .26
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Химияның элективті курстары арқылы
оқушылардың бейімдік бағдарын дамытудың
теориялық негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 28
2.2 Химияны оқытудағы іс-әрекеттік көзқарас
пен мотивацияны
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 33
2.3 Химияны бейіналды элективті курстардың
мазмұны мен
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 36
2.4 Химиялық ойындар атты элективті курс
бағдарламасының құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.5 Бейімді мектептегі химияны оқытудағы
элективті курс бағдарламасы бойынша
жүргізілген эксперимент нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3 ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 62
4 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
КІРІСПЕ
Қазіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің ертеңі – жастардың білімінің
тереңдігімен өлшенеді. Білімді, жан – жақты қабілетті ұрпақ -
ұлтымыздың баға жетпес қазынасы. Бүгінгі таңда педагогика ғылымының өзекті
мәселелері- нің бірі - жеке тұлғаны жетілдіруде, жан–жақты дамытуда,
білім беруде ғылымның соңғы жетістіктерін қолданып,шығармашылық жұмыстарды
жасауға қабілетті, дүниетанымдық көзқарасы кең, рухани бай азамат
дайындау.
Қазақстандағы білім берудің негізгі мақсаты мемлекеттегі әлеуметтік-
экономикалық жағдайларының қазіргі заман талаптарына және оның дамуының
негізгі бағыттарына сәйкес келетін жаңа сапаға жету болып табылады.
Экономика мен қоғамдық өмірдегі өзгерістердің дамуы - білім беру жүйесінің
мәнісі мен негізі болып табылатын тұлғаға жаңа талаптар қойылады. Жоғары
білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру,
қарқынды ғылыми – зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді
дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік саласы және
экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Яғни, білім беру
жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану, жетілдіру болып табылады.
Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, оқушылардың заман талабына сай
өмір сүруіне үлкен ықпал жасамақ. Əрбір мұғалім оқушылардың білімін
тереңдетіп, ой -өрісін, шығармашылық қабілетін арттыруды көздеп, пəнге
деген қызығушылығын тудыру нысанасын таңдайды. Ендеше, Қазақстанның болашақ
білімді мамандарын дайындауда алатын білімнің ұшқырлығы мен нəтижелігінің
желісі əлеуметтік - экономикалық дамуындағы өзгерістерге жол ашу. Білім
беру ешқашан қызметтің тұрып қалған саласы болған емес. ҚР Білім туралы
заңының негізгі ережелеріне сәйкес 20062007 оқу жылынан бастап республика
мектептері жоғары сатысында бейінді оқыту енгізілді. Бейінді оқыту
тұлғалық – бейімделген оқу үрдісін іске асыруға және оқушының арнайы
курстарды таңдауы есебінен дербес білім беру траекториясын құру мүмкіндігін
кеңейтуге көмектеседі. Негізгі мақсаты: оқушыларға өз болашақтарын жобалау
мүмкіндігін беру және таңдап алған кәсіптік мамандығына қажетті
ресурстарды қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Бейіндік оқыту оқушылардың қызығушылық бағытының, қабілетінің дамуына
жағдай жасайтын және олардың келешекте ие болуға тиісті кәсібіне
бейінделуді қамтамасыз ететін оқыту. Элективті курс (латын тілінен
аударғанда – таңдаулы) бейінді мектепте оқушының білім алу қызметіндегі
тұлғалық – бағыттылық әрекетін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Элективті
курстарды енгізу мақсаттарының бірі - оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
дамыту, оқушының химиялық эксперименттен эстетикалық әсер алып, химияны
басқа ғылымдармен байланыстыра білуі. Бейіналды дайындық – бұл болашақ
кәсіби іс-әрекеті есепке ала отырып, бейіндік оқуды таңдау барысындағы 9-10
сыныптардың өзін-өзі анықтауға бағытталған ақпараттық жүйе және ұйымдастыру
іс-әрекетіндегі педагогикалық ұжымдық, психологиялық - педагогикалық демеу.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Бейінді мектепте химияны оқытуда элективті курстарды дайындау арқылы
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын артырып, білім, білік және дағдысын
қалыптастырып, танымдық қабілеттерін дамыту.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Оқу үрдісінде зерттеушілік қабілетін қалыптастыру;
- оқушылардың білімін, біліктілігін, дағдысын және танымдық
қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
- тапсырмаларды орындау барысында ойлау дәрежесінің артуын қалыптастыру;
- оқушылардың белгілі бір бағытта білім таңдауы, мамандықты дұрыс таңдай
алу жолдары;
- мектеп бітірушілерді жоғары кәсіптік білім беру бағдарламасын игеруге
даярлау;
- қолданбалы және элективті курстарға арналған жекелеген пәндерді
тереңдете үйрету.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
Элективті курс бағдарламасын жасай отырып, педагогикалық практикада
сол бағдарлама тақырыптары бойынша сабақтар өткізіп, оқушылардың пәнге
қызығушылығын арттыру.
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Бейіндік оқыту туралы жалпы түсінік қалыптастыру
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа сәйкес
білім беру көкейкесті мәселе болып отыр. Қоғам сұранысынан туындап
отырған талапқа сәйкес оқушының ой – өрісін дамытып, алған білімдерін
өз тәжірбиесінде, жаңа жағдайларда қолдану білікті, ізденімпаз,
шығармашыл тұлға қалыптастырудың бірден – бір жолы мектепте бейіндік
оқыту енгізу [1].
Бейіндік оқыту дегеніміз не? Неге мектептің жоғарғы сатысы бейіндік
оқытуға тиісті? Адамның барлық кезде жаманнан, нашардан, дұрыс еместен,
пайдасыздан жақсыға, дұрысқа, пайдалыға ұмтылатыны немесе аз пайда беретін
нәрседен көп пайда беретін нәрсеге қарай ұмтылатыны табиғи жағдай. Осы
тұрғыдан қарағанда біз неге бүгінгі мектептің жоғарғы сытысын бейіндік
оқытумен ауыстырғалы отырмыз? Басқа сөзбен айтқанда бүгінгі мектептің
жоғары сатысының кемшілігі неде, бейіндік оқытудың жетістігі неде?
Бейіндік оқыту дегеніміз - оқушылардың қызығушылық бағытының,
қабілетінің дамуына жағдай жасайтын және олардың келешекте ие болуға
тиісті кәсібіне бейінделуді қамтамасыз ететін оқыту. Ол оқушылардың
белгілі бір тобына қатысты даралық тұрғыдан қарауды жүзеге асыруға
бағыттылған. Әр топтағы оқыту үдерісі түрліше жүреді, білім мазмұнымен
ерекшеленеді, онда қандай да бір оқыту әдістерінің, түрлерінің және
формаларының басымдық рөлі, оқушылар мен мұғалімнің өзара қарым–қатынас
стилі өзгереді. Бейіндік мектептің тиімділігінің негізгі көрсеткіштері
оқушының өмірлік жолын жобалауда субъективті қатынасының жоғары сатылығы,
таңдаған бейіндік оқытуға өзінің қабілеті мен қажетіне сәйкес
қанағаттылығы болады.
Бейіндік оқыту жалпы оқыту процесінің құрылымын, мазмұны мен
ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық
ескеруге, олардың қабілетін дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерінің
кәсіби қызығушылығы мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-бағдарына
сәйкес білім беру үшін жағдай туғызуға мүмкіндік беретін саралау мен
даралау құралы болып табылады [2].
Бейіндік оқытуға көшудің көптеген себептері бар [3]. Оның ішіндегі
негізгілерін бөліп көрсетсек:
- оқушылардың қызығушылықтары мен өмірлік жоспарларының саралануы;
- мұғалімдер мен оқушылардың пікірінше қазіргі мектеп болашақ
кәсіби іс – әрекетке және карьералық өсуге жағдай жасай алмай
отыр;
- болашақ мамандықты саналы таңдау білім берудің экономикалық
тиімділігін арттыруы, сол сияқты түлектерді әлеуметтендірудің
нәтижелі болуына әсер етуі тиіс;
- мектеп түлектеріне жоғары кәсіби білім беру мекемелері
тарапынан қойылатын спецификалық талаптардың күшеюі, жоғары оқу
орнына дейінгі даярлықтың келеңсіз тұстарын жою.
Осы қажеттіліктерден келіп бейіндік оқытуға көшудің негізгі мақсаттары
шығады:
- жекеленген жалпы білім беретін пәндерді тереңдетіп оқытуды
қамтамасыз ету;
- оқытуды саралауға және даралауға, оқушылардың өздерінің
қабілеттері мен қызығушылықтарына сәйкес дара білімдік
траекторияларын таңдауға жағдай жасау;
- оқушыларды әлеументтендірудің, оның ішінде түлектерді кәсіби
өзіндік анықталуының мүмкіндіктерін кеңейту;
- жалпы орта және кәсіби білімнің сабақтастығын қамтамасыз ету [4].
Бейіндік оқытудың негізгі, жүйе құраушы мақсаты болып оқушының әлеуметтік,
оның ішінде кәсіби өзіндік анықталуы болып табылады. Бұл мақсат бейіндік
мектептің мәнін анықтауға көмектеседі, ол төмендегілерден тұрады:
- бейіндік мектептің негізгі жұмыс қорытындысы – жоғары сынып
оқушысының тұлғалық дамудың нұсқаларын өз бетімен құрастыру
дағдыларына ие болуы;
- таңдаудың негізіне оқушының өзінің қабілеттері мен
қажеттіліктерін сәйкестендіре алуы жатады;
- бұл нұсқалардың саны оқушы даралығының жан - жақтылығын ашу үшін
жеткілікті болуы шарт;
- оқушы таңдаған тұлғалық дамудың нұсқасы тек оның өзі үшін ғана
емес, сонымен бірге қоғам үшін де маңызды болуы керек;
- таңдаған іс –әрекет сферасындағы іскерліктер мен дағдылар,
жетістіктер оқушының портфолиосын құрайды.
Оқушы жетістіктерінің портфолиосы оның болашақ өмірлік траекториясының
негізі болып табылады. Сондықтан бейіндік мектептің міндеті – белгілі бір
іс– әрекет сферасында оқушының жетістікке жетуіне қажетті жағдайлар жасау.
Бұл жерде оны қалай қамтамасыз ету қажет деген заңды сұрақ туады. Бұл
сұраққа жауап беру үшін бейіндік оқытуды ұйымдастырудың принциптерін
анықтау қажеттігі туындайды. Ғалымдардың пікірінше бейіндік оқытудың
принциптері болып мыналар табылады:
1. Ашықтық – бастауыш, орта және жоғары кәсіби оқу мекемелерінің, сондай
– ақ қосымша білім беру мекемелерінің өзара әрекеті және
ынтымақтастығы;
2. Оқытуды ұйымдастырудың дара және топтық формаларын кіріктіру;
3. Өзіндік даму және өзіндік ұйымдастыру.
Бейіндік оқытудың жүйесінің ерекшеліктері – оның жалпы білімінің жоғары
сатысында енгізілуі, бейіндердің санының әрқилы болуы, бейіндік емес
оқытудың сақталуы, инварианттық оқу жүктемесінің азаюы, сол арқылы
вариативтік жүктеменің көбеюі. Бейіндік оқытуға көшу тек қосымша оқу
курстарын енгізумен шектеліп қалмайды. Бұл жерде жалпы білім берудің
мазмұны мен ұйымдастырылуын қайта құру қажет. Бейіндік оқытуды іске асыру
барысындағы білім беру мазмұны бейіндік мектеп әлеуметтік белсенді оқушыны
даярлауға, түлекті социумға бейімделуге бағытталған мектеп немесе дәстүрлі
тәжірибені басқаша түрде беруге және меңгертуге негізделген мектеп болып
қала ма? деген сұраққа жауап береді.
Бейндік оқыту мақсатты түрде жүзеге асыруда мұғалім негізгі кілт болып
табылады. Сондықтан да бейіндік оқытуда мұғалім өз білімін үнемі жетілдіріп
отыруы қажет. Осы мақсатты жүзеге асыруда облысымыздың аудандарының
мұғалімдері бейіндік оқыту бойынша республикалық, облыстық білім жетілдіру
курстарынан білімдерін жетілдіріп отырады [5] (1 – сызбанұсқа).
Бейінді оқытудың тұжырымдамасы
Тұлғаның танымдық Дарынды балалармен Оқу материалын қайта
қабілеттерін, тұрақты және жүйелі жаңғырту, қарапайым
шығармашылық жұмыс істеу білік пен дағда
қажеттіліктерін мүмкіндігі. қалыптастыру, алынған
қанағаттандыруға білімді талдау,
бағытталған. жинақтау бағалау
мақсатында оқытудың
белсенді формалары
қолданылады.
Оқушылар кез келген Оқу үрдісі белсенді Білім стандарты
деңгейдегі тапсырмаларды формаларды топтық, бекіткен оқу
өздері таңдайды. жұптық, ұжымдық материалдарын барлық
қолдану арқылы іске оқушылардың жүз
асады. пайызға меңгеруін
қамтамасыз етеді.
1 - сызбанұсқа. Бейінді оқытудың тұжырымдамасы
Бейінді оқытуға көшу мынадай негізгі міндеттерді шешуге көздейді:
- қолданбалы және элективті курстарға арналған жекелеген пәндерді
тереңдете үйрену;
- жоғары сынып оқушыларын сараптай оқытуды жүзеге асыру;
- оқушыларды ерте әлеуметтендіру;
- білім алушылардың әр түрлі санаттарына олардың қабілеттері мен
қажеттіліктеріне сәйкес толыққанды білім алуға теңдей қол
жетімділігі;
- мектеп бітірушілерді жоғары кәсіптік білім беру бағдарламасын игеруге
даярлау.
1.2 Бейіндік оқытудың білім беру мазмұны
Бейіндік оқыту үш бағыт шеңберінде: жаратылыстану – математикалық,
қоғамдық – гуманитарлық және технологиялық бағытта жүзеге асырылады.
Бейіндік бағытын мәлімдеген білім беру мазмұны екі бағытты ескере
анықталды. Біріншіден, бейіндік оқытуды анықтау бойынша 11–12 сынып
оқушыларының жекеленген қабілеті мен қызығушылығын ескеру үшін білім беру
мазмұнының құрамы мен құрылымы педагогикалық жағдай жасауға бағытталуы
керек. Екіншіден, үш бағыт шеңберінде білім беру мазмұнын анықтауда
оқушылардың базалық жалпы білім беру даярлығын аяқтауды қамтамасыз ететін
міндетті оқу пәндерінің көлемін азайтып, базалық мазмұндағы пәндер үшін
оқу–әдістемелік кешендердің саны оңтайландырылып, республикада қалыптасқан
вариативті білім берудің және т.б. институционализациялау деңгейінің
мүмкіндігі ескеріледі. Бейіндік оқыту жүйесінің үйлесімділігі аралас оқу
пәндерінің (курстар) есебінен қамтамасыз етіледі және оқу мазмұнының
элементтерінің келесідей типтерін: базалық мазмұндағы жалпы білім
беретін пәндер (инвариантты компонент), жалпы білім беретін бейіндік пәндер
және таңдау бойынша міндетті пәндер (вариативті компонент), қызығушылығы
бойынша курстар (оқушы компоненті) енгізеді.
Базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндер оқытылу тіліне
қарамастан барлық оқушылар үшін үш бағыт міндетті болып табылады. Базалық
мазмұндағы жалпы білім беретін пәндердің инвариантты компонентінің тізімі:
ана тілі, қазақ тілі (оқытылу тілі қазақ тілінде емес мектептер), орыс тілі
(оқытылу тілі орыс тілінде емес мектептер), шетел тілі, матеметика,
қазіргі әлемдегі Қазақстан, адам және қоғам, өзін – өзі тану,
жаратылыстану, дене шынықтыру, АӘД, ақпараттық технологиялар мен жүйелер.
Жалпы білім беретін бейіндік мазмұндағы пәндер жоғары
сыныптағылардың бейіндік оқыту бағытын, мамандыруды қамтамасыз етеді.
Жаратылыстану –математикалық бейіндік бағыты келесідей пәндер құрамымен:
химия, биология, география, физика, информатика қамтамасыз етілетін
болды. Қоғамдық–гуманитарлық бағыттағы оқушылар әдебиет, әлемдік көркем
мәдениет, қоғамтану, мемлекет және құқық негіздері, риториканы оқиды.
Бейіндік оқытудың технологиялық бағытының мазмұны үшін клесідей пәндер
құрамы анықталған: химия, биология, физика, технология, графика және
жобалау. Жалпы білім беретін базалық және бейіндік мазмұндағы пәндердің
құрамы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының деңгейін
қамтамасыз етеді.
Таңдау бойынша міндетті пәндер оқушылар үшін қатысу міндетті.
Берілген компонент білім беру мазмұнының вариативті элементімен
қарастылып, мектеп өздігінен ұйымдастырады. Міндетті пәндер толықтыру
қызметін орындап, өзге бағыттағы мазмұн есебінен білім беруді
толықтырады. Оқушылар басқа бағыттағы жалпы білім беретін бейіндік
пәндердің тізімінен екі оқу пәнін таңдау мүмкіндігін алады.
Қызығушылығы бойынша курстар оқу жоспарының оқушы компонентінің
есебінен іске асырылады және екі міндетті орындайды. Біріншісі – жалпы
білім беретін бейіндік пәндердің қолданбалы сипатын қамтамасыз ету. Екінші
міндет – оқушылардың жеке қызығушылығын қанағаттандыру бойынша таңдаған
бейіні шеңберінде білім беру мазмұнын іске асыруды қамтамасыз ету [6].
Базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндердің, бейіндік жалпы білім
беретін пәндердің, таңдау бойынша курстардың шамамен көлемдік ара– қатынасы
56:26:10:8 пропорциямен анықталады.
Бейіндік оқытуда ең алдымен оқушылар мен ата-аналар сұранысы
ескеріліп, мұғалімдермен келісіп отырып, тестілер мен сауалнамалар алынады.
Бұл болашақ кәсіби білімнің таңдалып алынған бағдарының негізін құрайтын
пәндерді оқуға мүмкіндік береді. Осыған байланысты облысымыздың аудан
мектептерінде қолданбалы және таңдау курстарының сағат саны көбейтіліп
отырады. Бейіндік оқытуда даярлық, оқу жоспарының жылжымалы бөлігін өз
мәнінде пайдаланылып, дарынды балалармен жүйелі жұмыс жүргізіліп келеді.
Облысымыз бойынша бейіндік оқытуды жүзеге асыруда сабақ беретін
мұғалімдердің санаттарына да ерекше мән беріледі. Бейіндік оқытуда бастауыш
сынып оқушыларын еңбекке баулу, адам өміріндегі еңбектің ролін арттыруға
мән берілсе, 5-8 сынып оқушыларының қызығушылығын арттыруға, қоғам
құндылығын білуге негізделеді, оларға берілген таңдау курс сағаттарында
баланың мүмкіндігін толық ашу, қабілет икемділігін қалыптастыру, 9-11 сынып
оқушыларына кәсіптік шеберлікпен даму жолдары қарастырылады.
Жалпы білімнің үшінші сатысында 2006 – 2007 оқу жылынан бастап 2002
жылы қабылдаған стандарт негізінде әзірленген базистік оқу жоспары
енгізілуіне байланысты орта білім беретін әр оқу мекемесі өзінің жұмыстық
оқу жоспарын соған негіздеп құрады. Ол жоспардың алдыңғыларынан
ерекшілігі – жоғары сынып оқушыларын бейіндік оқытуды ұйымдастыруда.
Базистік оқу жоспары және соған әзірленген типтік оқу жоспары 10–11
сыныптарда қоғамдық – гуманитарлық және жаратылыстану - математикалық
бағыттар бойынша бейіндік оқытуды көздейді. Яғни, оқу жоспарлары осы
бағыттарға байланысты құрылуы қажет. Бұл оқу жоспарларының өзіндік
ерекшелігі – оның вариативті бөлігі аясында бейіндік пәндерге жеке орын
берілуі. Бейіндік білім беру мекемесінің оқу жоспарын жасау барысында есте
ұстайтын қағидаттар бар. Оның алгоритмін былайша көрсетуге болады:
Мектеп бейінін анықтау
Оқушының Оқушының Оқушының және ата – анасының Мектеп
бейімі қабілеті қоғамдық сұранысы мүмкіндігі
2 - сызбанұсқа. Бейіндік оқытудың оқу жоспарын құрудың алгоритмі
Жоғарыда көрсетілген бейіндік оқытудың оқу жоспарын құрудың
алгоритмінің әр кезеңіне тоқталып өтейік:
1–кезең – мектеп бейінін анықтау. Оны анықтау оқушылардың қабілеттері
мен бейімдеріне орай өздерінің және ата –аналарының сұраныстарына және оқу
орнының мүмкіндіктеріне байланысты жүреді. Бірінші кезекте нақ оқушының
өзінің қызығушылығы қойылады, ал мектеп басшысының және мұғалімдердің
міндеті – оны мектеп мүмкіндігімен сәйкестендіру болып табылады.
Оқушылардың бейімі мен қабілеті, сұраныстары мен қызығушылықтары бейіналды
даярлық барысында түрлі әдістемелер арқылы анықталуы тиіс.
2 - кезеңде мектеп тиісті бейіннің мазмұнын айқындайтын білім беру
бағдарламаларын ұсынады, әрі ол бағдарламалардың баламалылығын қамстамасыз
етеді. Бұл кезеңде алдымен базистік оқу жоспарына сәйкес міндетті және
бейіндік пәндер анықталып, мектеп ұсына алатын білім бағдарламаларының
тізбесі жасалады. Ол тізбе оқушылардың қызығушылықтарына орай толықтырылып,
бағдарламалардың баламалы болуы ойластырылады. Ұсынылатын бағдарламалар тек
бейін бағытына ғана емес, сонымен бірге жалпы дамытуға бағдарланған болуы
керек.
Үшінші кезеңде әр оқушы ұсынылған бағдарламалар ішінен өзінің
сұранысына жауап беретіндерін таңдап, өзінің жеке оқу жоспарын жасайды.
Одан кейінгі кезеңде оқушылардың жеке жұмыс жоспарлары сыныптар бойынша
оқу жоспарларына біріктіріледі. Тиісінше сыныптардың оқу жоспарынан
мектептің жұмыстық оқу жоспары құрылады. Осылай еткенде ғана әр оқушының
жеке даму траекториясы қамтамасыз етіледі [7].
Стандарт бойынша бейіндік оқыту бейіндік пәндер және қолданбалы
курстар, сол сияқты таңдау курстары арқылы жүзеге асады. Бейіндік пәндер
мен қолданбалы курстар оқушы үшін қатысуға міндетті, ал таңдау курсын
оқушы өзі таңдайды. Белгіленген талаптарға жауап беретін қолданбалы және
таңдау курстары тиісті оқу – әдістемелік кешені болғанда тиімді нәтиже
береді. Қазақстан - 2030 стратегиясы анықтап берген білім беру
жүйесінің алдында тұрған міндет – егемен еліміздің өсіп өркендеуіне өз
үлесін қосар білімді, мәдениетті, іскер жастарды тәрбиелеу болып табылады.
Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген
қасиеттермен озады деген ұлы ақын Абай сөзі барлық уақытта өз мәнін жойған
емес. Озық ойлы білімді адамдар заманның, қоғамның дамуына, өзгеруіне өз
үлесін қосады. Соңғы жылдар жеке адамды қалыптастыруды дамыту мен оған жан-
жақты терең білім беру мақсатында көптеген жаңалықтар ұсынылуда [8]. Атап
айтсақ:
Бейінді оқыту және бейіналды дайындық мәселесімен отандық педагог-
ғалымдарымыз, М.Ж. Жадрина, Е.А. Ушуров, Р.С. Омарова, К.У. Қонақова, С.Д.
Мұқанова, М.Р. Көпжасарова, С.А. Тәжібаева және т.б. айналысуда.
Оқыту үрдісіне элективті курстарды ендіру мәселелерінде А.А. Кузнецов,
Е.Я. Аршанский, О.С. Габриелян, А.Г. Касприжак, В.А. Орлов, Д.С. Ермаков,
Г.Д. Петрова, К.А. Сарманова, Д.М. Қазақбаева, А.Е. Касенова, А.С. Звягин
және т.б. еңбектерінің маңызы зор.
Оқыту үрдісінің психологиялық - педагогикалық мәселелерімен
А.Е. Голмшток, Е.А. Климов, Л.И. Божович, Е.П. Ильин және т.б. айналысты.
Еліміздегі оқытудың дифференцияциялану және тұлғаға бағытталу
көзқарастары А.Е. Әбілқасымова, Ә.К. Қағазбаева, Ж.А. Қараев және т.б.
еңбектерінде кеңінен қарастырылады.
Химия пәні бойынша мектептегі білім беру үрдісін жаңа қөзқарас
тұрғысынан Қ.А. Аймағамбетова қарастырса, химиялық білім мен тәрбие беру
мәселелерін теориялық тұрғыдан негіздеп, оған ғылыми-әдістемелік талдауды
И.Н. Нұғыманов, Ж.Ә. Шоқыбаев, У.М. Мақанов, С.Ж. Жайлау жасады.
Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру мәселесінде
Н.К.Ахметовтың, ал бейінді оқыту жағдайларындағы мектеп пен жоғары
оқу орындары арасындағы байланысты анықтауда К.А. Сарманова,
К.О. Шайхеслямова еңбектерінің маңызы зор. Осыған орай, уақыт талабына
сай, мектеп мұғалімдеріне де оқушыларды заман талабына лайық оқыту,
тәрбиелеу секілді жауапты міндет жүктеліп отыр. Мектептегі білім беру
жүйесіне көптеген дамытушы технологиялар ұсынылып, жүзеге асырылып жатыр,
барлығының мақсаты біреу. Ол жан-жақты дамыған, қазіргі қоғам талаптары мен
сындарына төтеп бере алатын негізгі білім қорымен қаруланған жеке тұлғаны
даярлау.
Бейіндік оқыту, оқушылар үшін сапалы білім алумен қатар жақсы
жетістіктер нәтижесіне қол жеткізеді.
Қазақстан Республикасында 2005–2010 жылдар аралығында білім беруді
дамытудың мемлекеттік бағдарламасында және отандық 12 жылдық білім беру
тұжырымдамасында бейінді оқытудың үш бағыты анықталған: оның біріншісі –
жаратылыстану-математикалық, екіншісі – әлеуметтік-гуманитарлық, үшіншісі –
технологиялық. Бұл бағыттардың мазмұны арнаулы бейіндік курстар
жиынтығынан тұрады. Демек, кез келген мектеп оқушысының өз білім жолын
таңдауына, жергілікті мектеп желісінің ерекшеліктеріне және кадрлық
құрамына қарай білімін жан-жақты тереңдетуіне мүмкіндігі бар.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі басты артықшылық – баланың тек қана
білім алып ғана қоймай, бейімі мен икемділігіне, таңдайтын мамандығына
қарай алғашқы кәсіби бағдар алып шығуында жатыр. Яғни, 11-12 сыныптардағы
білім мазмұны оқушының жоғары оқу орнының алғашқы курстарында алатын білім
мазмұнымен кіріктіріледі. Оқушы мен оқытушы арасындағы өзара түсіністік пен
ықпалдастыққа негізделген оқыту процесі оқушының ойлау жүйесінің дамуына,
құндылық бағдарының айқындалуына, қарым-қатынас жасай білу дағдысының
қалыптасуына игі ықпал етеді. Нәтижесінде оқушының танымдық қабілетінің
деңгейін өсіріп, ойлау қабілетін арттырып, ақпаратты қабылдап қана қоймай,
оны талдап, өзіндік тұжырым жасай алатын дәрежеге қол жеткізеді. Бұл үрдіс
12 жылдық білім беру жүйесінде білім мазмұнын түбегейлі жаңартумен қатар,
оқытудың тың әдістемесін дүниеге әкеледі. Әрине, бұл құнды идеялардан
туындайтын жаңа оқыту технологияларын енгізуді талап етері сөзсіз. Дегенмен
әлемдік қолданыста оң нәтижесін көрсетіп келе жатқан кредиттік технология
сияқты, бұл да өз шешімін береді деген үміт үлкен. Бейіндік оқудың басты
мақсаты – 12 жылдық мектептерге оқушылардың кәсіби өзін-өзі анықтауға
арналған құзыреттілігін қалыптастыру және іс жүзінде кәсіби қызметінің
бағытын саналы түрде жетілдіруге қажетті ресурстармен қамтамасыз ету [9 −
10].
1.3 Бейіндік оқуды ұйымдастыру ережелері
Бейіндік оқу қоғам сұранысына байланысты білімнің барлық саласында
қолданылады. Бейіндік оқытуды ұйымдастыру білім беру мазмұнына өзгерістер
енгізу арқылы жүзеге асады. Бейіндік оқытуды ұйымдастырудың маңызды
мәселесі болып бейіндеудің құрылымы мен бағыттары, сол сияқты оны
ұйымдастыру модельдері табылады. Осы жерде оқушылардың дербес
қызығушылықтарын, бейімдері мен қабілеттерін толық есепке алу қажеттігі
туындайды, ал бұл өте көп бағыттарын құруды талап етеді. Екінші жағынан,
бейіндерді анықтауда білім беру стандарттарын жаңарту, оқу бағдарламаларын,
оқулықтарды, оқу – әдістемелік кешендері жасау, педагогикалық кадрларды
жаңа жағдайда жұмыс жасауға даярлау мәселелерінің шешілу мүмкіндігі есепке
алынады.
Білім беру мекемесінің бейіні оқу пәндерінің жиынтығы бойынша
олардың мазмұны бойынша да анықталады. Оқу жопарының ядросы – бұл кәсіби
негізде қаралатын пәндер. Осы ядроның маңайына қолданбалы тұрғыда
қамтамасыз ету пәндері топтастырылады, оқушылардың жалпы гуманитарлық дамуы
үшін жалпы мәдени пәндер қолданылады. Кәсіби ядроға кіретін пәндер сол сала
бойынша білімдері тереңдету үшін бөлшектенуі мүмкін. Ал, жалпы мәдени
топтағы пәндерді керісінше кіріктірген дұрыс, себебі оқу жоспары оларды
жүргізу үшін аса көп уақыт бөлмейді. Білім беру ұйымдарында бейіндік
оқытуды ұйымдастыру үш негізгі түрге сәйкес қалыптасады:
1. Базалық жалпы білім беретін пәндер – барлық бейін бағыттары бойынша
оқушылардың барлығына міндетті болып табылады. Оларды игеру
оқушылардың қажетті деңгейде білім, білік, дағдыларды меңгеруін
қамтамасыз етеді.
2. Бейіндік жалпы білім беретін пәндер – әр оқыту бейінінің бағыттылығын
айқындайтын жоғары деңгейлі пәндер. Жоғарыда айтылған оқу пәндерінің
екі түрі оқу жоспарының базалық және мектептік компоненттерін құрайды,
олар бойынша оқушылар білімі ұлттық біріңғай аттестациялау арқылы
тексеріледі.
3. Элективтік курстар – мектептің жоғары сатысындағы оқыту бейінінің
құрамына кіретін бейіншілік тереңдету және жалпы бағыттық дайындық
мақсатында оқушылардың таңдаған курстары. Әр бейін ұсынылатын
элективтік курстардың саны олардың баламалылығын қамтамасыз етуі тиіс,
яғни оқушы таңдауға тиіс курстар санынан кем дегенде үш есе көп болуы
тиіс.
Элективтік курстар бойынша сырттай бақылау жүргізілмейді. Әлемдік
тәжірбиені талдау оқу жоспарын құруда 50х50 принципінің тиімділігін
көрсетті, яғни оқу жоспарының 50 пайызы – базалық жалпы білім беретін
пәндер болса, қалған 50 пайызы бейіндік пәндер мен курстар. Бейіндік пәндер
мен курстардың өзі 60х40 қатынасында бөлінеді (1 сурет).
1 сурет. Бейіндік оқу жоспарының құрылым
Бұл дегеніміз – оқу жоспарының бұл бөлігі 60 пайызы оқытудың әр нақты
бейінінің бағыттылығын анықтайтын бейіндік жалпы білім беретін пәндер, 40
пайызы – бейіншілік тереңдету және жалпы бағыттық дайындық мақсытында
таңдалатын элективтік курстар болып табылады. Оқыту бейінінен тәуелсіз
базалық курстың болуы міндетті, ол оқушылардың қажетті деңгейде білім,
білік, дағдыларды меңгеруін қамтамасыз етеді. Негізінен орта мектеп
әмбебап білімдердің, іскерліктердің және дағдылардың тұтас жүйесін, сол
сияқты оқушылардың өзіндік іс–әрекетін және әлеуметтік жауапкершілігін
қалыптастыруы тиіс, яғни осы аталғандар қазіргі білім берудің негізгі
құзырлықтары болып табылады.
Бейіндік оқудың негізгі бағытының беталысы – тұлғалық құрылымындағы
жетістіктер мақсатында терең білімділігі мен кәсіби дағдылар негізінде өзін-
өзі табумен келешек кәсіби әрекет саласына бағдарлау, өзін-өзі іске асыру,
өзін-өзі дамыту және өзгермелі заман жағдайында азаматтық-жауапкершілік
мәселелерін дұрыс түсіну. Бейіндік оқудың негізгі бағыттары – бейіндік
оқудың ұйымдастыру формасы белгілі бағыттағы білім саласын жоғары деңгейлі
оқу пәндерімен қамтамасыз ету. Бейіндік оқудың таңдау бағыты мектепке,
оқушы сұранысы, ата-ананың пікіріне сәйкес анықталады [11].
11–12 сыныптардағы бейіндік оқытудың қалыптасқан мақсаттары мен үш
бағытта ұйымдастыру құрылымы, ұйымдастырудың әр алуан түрлерін ұсынады.
Бейіндік оқытуды ұйымдастырудың оқу жоспарларын іске асыру кезінде оқу
мекемелерінің білім беру қорларымен қамтамасыздығы бейіндік оқытудың
түрлерін анықтаудың негіздемесін қарастырады. Бейіндік оқытудың негізгі
ұйымдастыру түрлеріне мектепішілік және желілік бейіндік оқыту
жатқызылады.
Мектепішілік бейіндік оқыту
Жалпы білім беретін оқу орны оқушылардың білім алу қажеттілігіне,
кадрлық және оқу–әдістемелік күш –қуатына байланысты бейіндік оқытудың
ұйымдастырылатын бағыттарын өздері анықтайды.
Бірбейінді оқыту кеінде оқу орны бейіндік оқытудың бір бағытын іске
асырады.
Көпбейінді оқыту кезінде оқу орны 2 – 3 бағытын іске асырады. Сол
немесе өзге бейіндік оқыту шеңберінде оқу орны сондай немесе өзге
бейіндік оқытуды ұйымдастырады. Бейіндік оқыту мазмұнын мектеп компонентін
таңдау бойынша міндетті пәндер және жалпы орта білім беру оқу жоспарының
оқушы компонентіндегі қызығушылығы бойынша курстар есебінен қамтамасыз
етіледі. Пәндер мен курстарды араласу шеңберінде түрліше бейіндік оқыту
ұйымдастырылады.
Желілік бейіндік оқыту
Бейіндік оқытудың мақсаты мен міндеттері басқа білім беру
ұйымдарының білім беру қорларына оқу орындарының қатыстырылу есебінен іске
асырылады. Бірінші нұсқада бірнеше жалпы білім беретін оқу орындары желіге
бірігеді, неғұрлым оқу - әдістемелік, кадрлық және материалдық қорлармен
қамтамасыз етілген оқу орны, оның орталығына айналады. Оқу орны желі
бойынша іске асырылатын, білім беру мазмұны тізбегін және механизімін
өздері анықтайды: базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндер, бейіндік
жалпы білім беретін пәндер немесе таңдау бойынша міндетті пәндер, таңдау
бойынша курстар.
Екінші нұсқада оқу орны мекеменің қосымша техникалық және кәсіптік,
жоғары білім беру қорларын қатыстырады. Оқушылар білім берудің мемлекеттік
стандарты шеңберінде тек қана оқу орны негізінде ғана емес, желілік
мекемелерде қашықтықтан оқыту курстарынан, сырттай мектептерден жалпы орта
білім алуға мүмкіндіктері бар.
Бейіндік оқудың шеңбер бағыттарындағы саралау бейіндік
компоненттердің инвариантты бөлігінің мазмұнына негізделген және
вариативтік, тұлғаға бағдарланған бөліктермен жүзеге асырылады. Бейіндік
компоненттің шеңберінде ұйымдастырылған бейінді пәндердің оқытылуы, мектеп
оқушыларының оқуға қызығушылығы мен қажеттілігіне сәйкес болып келеді.
Мектепішілік бейіндеу моделін іске асыратын жалпы білім беретін оқу
орны жұмысы бір немесе көп бейіндік бағыт бойынша ұйымдастырылады.
Бірбейінді оқу мекемесі оқытудың бір ғана бейінін, көпбейінді оқу
мекемесі бірнеше бейіндерді пареллель жүзеге асырады. Сонымен қатар, оқу
орны ішінде бейіндік пәндер мен элективті курстарды тиімді ұсыну арқылы
сыныпішілік бейіндеу арқылы оқу жоспары құрылады.
Д.М. Қазақбаеваның [12] айтуынша, бейіндік оқытуды ұйымдастырудың
бір және көп бейінді түрінің артықшылықтары мен кемшіліктері мынада:
1 кесте. Бейіндік оқытуды ұйымдастырудың артықшылықтары мен
кемшіліктері
№ Артықшылықтары Кемшіліктері
Бір 1 Мектеп педогогикалық ұжымының Оқушылардың қызығушылықтары-
бейі бір бейін шеңберіндегі ның үйлеспеуі, олардың мектеп
нді мақсатты жұмысы бітіргеннен кейін нақты оқу орнына
оқыт түсуге бағдарларының әртүрлі болуы
ту
2 Берілген бейін бойынша Оқушылардың қабілеті мен
материалдық–техникалық қызығушылығын ескермей, оларды
қорларды шоғырландыру біржақты дайындау, білім алушыларды
бір бейін ішінде теңестіру
Көп 1 Оқушылардың жеке тұлғалық Оқушы қызығушылығын нақты анықтай
бейі ерекшеліктері, олардың алмаған жағдайда бейіннен – бейінге
нді қызығушылықтары мен көшіп жүруі мүмкін
оқыт сұраныстары ескеріледі
у
2 Оқушы оқу бейінін таңдауда Қаржыландыруда, материалдық –
қателескен жағдайда бір техникалық қамтамасыз етуде
бейіннен екіншісіне өту қиындықтар туады
мүмкіндігі бар
Бейіндік оқу пәндері – бұл пәндер оқудың нақты бағытындағы мазмұны
мен мамандығын анықтайтын типтік оқу жоспарларында көрсетілген жалпы білім
пәндері. Бейіндік оқу – оқушының таңдаған бағытының жалпы білімін
дайындайтын тереңдетілген міндетті бейінді оқу пәні.
Сонымен бейіндік мектептің оқу жоспарына сәйкес оқушының жеке білім
траекториясын қалыптастырып, ол таңдаған оқыту бағытына сәйкес мыналарды
оқыту қажет:
• міндетті базалық пәндер;
• таңдауы бойынша 4-тен кем емес бейіндік пән;
• таңдау бойынша 3-тен кем емес элективті курс;
• Зерттеу және шығармашылық іс-әрекет негіздері арнаулы курсының
модулі.
Білім жүйесінде оқушылардың өз қызығушылықтарын, сұраныстарын және
қабілеттерін іске асыруға жағдай жасалу қажеттігі педагогика ғылымында
бұрыннан белгілі жайт. Ресей мектептерінде жүргізілген сауалнама
қорытындысы жоғары сынып оқушыларының көпшілігі (70 пайызы) негізгі
пәндердің негізін білуді, ал мамандану мақсатында таңдалатын пәндерді
терендетіп оқуды қалайтындықтарын көрсетті. 15-16 жастан бастап
оқушылардың көпшілігі өз алдына белгілі бір өмірлік мақсаттар қоя бастайды,
болашақ кәсіби бағдарын айқындайды. Негізінен Кім болам? деген сұраққа
қай жастағы бала болмасын, жауабы дайын болады, дегенмен, кіші және орта
мектеп жасындағы оқушылардың бұл сұраққа жауап беруінде эмоция және сыртқы
орта әсері басым болады. Жеткіншек осы сұраққа жауап бермес бұрын көп
жағдайда өз мүмкіндіктері мен қызығушылығын, қабілетін есепке алады.
Сондықтан бейіндік оқытудың, оның ішінде бейіндік саралаудың нақ осы кезден
жүргізілуі заңды.
Бейіндік оқытуды енгізудің қажеттілігін айқындайтын тағы бір себеп –
орта білім мен кәсіби жоғары білімнің арасындағы сабақтастықтың болмауы.
Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарында оқушылардың одан әрі білімін
жалғастыруға мүмкіндік алуы үшін қосымша арнайы дайындықтан өту қажеттігі
туралы пікір қалыптасқан. Жоғары оқу орындары мен мектеп арасында
сабақтастықтың болмауы дайындық курстарын, жеке даярлықты (репетиторлықты)
тудырды.
Көптеген ғалымдар мен практик – мұғалімдер, жоғары сынып
оқушылары қазіргі орта білімнің қалыптасқан жүйесі жоғары оқу орнында жақсы
деңгейде білім алуға және кәсіби өрлеуге мүмкіндік бермейді деп есептейді.
Орта мектептің жоғары сыныбында бейіндік оқытуды енгізу түлектерді жоғары
оқу орнында оқуын жалғастыруға даярлауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сонымен, ғылым мен өндіріс дамуы жаңа технологиялық деңгейге
көтерілген және ақпарат ағымы бірнеше есеге ұлғайған қазіргі кезеңде білім
беру сапасы да жаңа деңгейге көтерілуі керек. Оқытуды бейіндік саралау
педагогикалық процестің қатысушыларының қызығушылықтарын, сұраныстары мен
мүмкіндіктерін неғұрлым толық есепке алуға, оқу материалдарын тиімді
меңгеруге мүмкіндік береді. Мәселелерді шешудің алғашқы қадамы – бейіндік
оқытуды іске асырудың моделін жасау болып табылады. Сонымен, Қазақстан
Республикасындағы бейіндік оқытуды іске асырудың моделі қандай құрылымдық
бөліктерден тұруы қажет? Бұл ең алдымен бейіндік оқытуды іске асырудың
мақсаты нақты анықталуы қажет. Педагогика ғылымында мақсат қоғам
сұранысының көрінісі бола және педагогикалық терминдерде интерпретациялана
отырып педагогикалық жүйенің элементі емес, жүйе құраушы факторы болып
табылады [13].
Моделде келесі көрініс табуы тиіс мәселе – бейіндік оқытуды
ұйымдастырудың формалары. Бейіндік оқытудың бұл моделі оқушы контингенті,
білікті мамандар, материалдық – техникалық жабдықталу бойынша қиындықтары,
проблемалары бар ауылдық мектептер үшін өте тиімді. Бейіндік оқытуды іске
асырудың маңызды мәселесі болып бейіндеудің құрылымы мен бағыттары, сол
сияқты оны ұйымдастыру моделдері табылады. Осы жерде оқушылардың дербес
қызығушылықтарын, бейімдері мен қабілеттерін толық есепке алу қажеттігі
туындайды, ал бұл өте көп бейін бағыттарын құруды талап етеді. Екінші
жағынан, бейіндерді анықтауға білім беру стандарттарын жаңарту, оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу– әдістемелік кешендерді жасау,
педагогикалық кадрларды жаңа жағдайда жұмыс жасауға даярлау мәселелерінің
шешілу мүмкіндігі есепке алынады. Оқу мекемелеріндегі бейіндік оқытудың
бағыттарын осы мекеменің мүмкіндіктеріне, базасына сәйкес ұсынысына орай
оның құрылтайшысы шешеді.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, Қазақстан Республикасында
бейіндік оқытуды іске асырудың моделін ұсынуға негіз бар. Оны жасауда
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы қолданыстағы құжаттар
және бейіндік оқыту теориясы бойынша басқа да оқу, оқу–әдістемелік құралдар
негізге алынады. Бейіндік оқыту – білім беру процесінің құрылымы, мазмұны
және ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу арқылы оқушылардың қызығушылығы,
бейімі мен қабілеттерін толық есепке алуға, оқушыларға олардың кәсіптік
сұраныстары мен білім алуды одан әрі жалғастыру мүмкіндіктеріне сәйкес
оқытуға жағдай жасауға мүмкіндік беретін оқытуды саралау мен даралау
құралы. Оны іске асырудың моделін төмендегі суреттен көруге болады (3 -
сызбанұсқа).
Бейіндік оқыту тұлғалық – бағдарланған оқу процесін іске асыруға
бағытталады. Оның негізгі мақсаты болып қабілетіне, дара ерекшеліктеріне
және қызығушылықтарына байланысты оқушылардың толыққанды білім алуына
жағдай жасау табылады. Бейіндік оқытуды іске асыру үшін мынадай міндеттер
қойылады:
- бейіндік оқытудың теориялық – әдіснамалық қамтамасыз ету;
- бейіндік оқытуды құқықтық – нормативтік қамтамасыз ету;
- бейіндік оқытуды ұйымдық – педагогикалық қамтамасыз ету;
- бейіндік оқытуды ғылыми - әдістемелік қамтамасыз ету.
Бейіндік оқытуды мемлекеттік бақылау бірыңғай мемлекеттік
аттесациялау арқылы жүзеге асуы тиіс. Қазақстан Республикасында білім
беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында
жалпы орта білім беру бағдарламаларын меңгеру ұлттық бірыңғай тестілеумен
аяқталады делінген, қазіргі уақытта өмір сүріп отырған оның формасына
бейіндік пәндерді енгізу арқылы түбегейлі өзгерістер енеді.
Оқушылардың оқу жетістіктерін есепке алуда жинақ бағалар жүйесі
енгізіледі. Бейіндік мектеп мұғалімі тек өз бейініне мамандығына сәйкес
келетін жоғары деңгейдегі маман болып қана қоймай, оқу процесінің көп
нұсқалылығын және тұлғалық бағдарлануын, интерактивтік іс–әрекеттік
компоненттерді енгізу арқылы оқу процесінің практикалық бағыттылығын,
оқушылардың бейіндік өзін – өзі анықтауының аяқталуын және білім алуды әрі
қарай жалғастыруы үшін қажетті қабілеттер мен құзырлылықты қамтамасыз
етуі тиіс.
Қазақстандық инновациялық мектептер оқытуды бейіндік саралауды бір
бейін немесе көп бейін құру арқылы жүзеге асырды, бейін бағыттылығы бойынша
негізінен гуманитарлық, жаратылыстану-математикалық, экономикалық, құқықтық-
заңдық т.б. бейіндер басым болды. Еліміздегі гимназиялар мен лицейлерде
бейіндер конкурстық жолмен балаларды таңдау немесе өзінің ішкі потенциалын
тиімді дамыту арқылы құрылды, сонымен қоса бейіндерді қалыптастыруда олар
дербестік танытты немесе ЖОО-ның базасына сүйенді.
Республиканың инновациялық мектептері оқытуды бейіндік саралауды
тиісті оқу жоспарларының вариативті бөлігін және өздеріне берілген құқықтық-
нормативтік артықшылықтарды тиімді пайдалану арқылы жүргізді.
Бейіндік оқыту – жалпы орта білім берудің жоғарғы сатысында
оқушыларды саралау жүйесі ретінде қарастырылады. Оқыту бағдарламалары
оқушылардың қабілеттіліктерін дамытуға бағдарлануы тиіс.
Пәндерді тереңдетіп оқытуға қарағанда бейіндік оқыту барлық
оқушылар үшін және олардың қызығушылықтары ескеріле отырып ұйымдастырылады.
Білім беру мазмұнын құрудың бағдарлау принципі мектепте жекелеген пәндерді
тереңдетіп оқытудай емес, ауқымы кең білімдік кеңістікті құруға
бағытталған. Бейіндік оқытуды ұйымдастыру бағдарлау процесінің екі
құраушысын ескереді: бағдарлау бағыты және оқыту бағдары.
Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде оқытуды
бағдарлау қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық
бағыттарында жүзеге асырылады. Жоғары мектеп оқушыларын оқытудың бағыт-
бағдарын (қоғамдық-гуманитарлық немесе жаратылыстану-математикалық) таңдау
– бұл мектеп ұжымының дербес әрі жауапты қадамы. Таңдаған кезде мектеп
қызметінің бағытын айқындайтын көптеген аспектілер ескеріледі, соның
ішінде:
1. Оқушының ынта-ықыласы мен қабілеттілігі.
2. 8-9 сынып оқушыларын бейіндік оқыту алдындағы даярлаудың мазмұны. Жоғары
сатыда жұмыс істейтін мектеп мұғалімдерінің кәсіби деңгейі.
3. Педагогикалық ұжымның шағын аудан мұғалімдері арасында бәсекелесуге
тұрарлықтай қасиеттері;
4. Мектептің ата-аналар алдындағы беделі [14].
Мектеп оқушылардың қажеттілігі мен ата-аналардың сұранысын ескере
отырып, бір немесе екі бағытты бірдей таңдай алады. Оқушылар таңдаған
бағыттары бойынша физика-техникалық, экономика-математикалық, химия-
биологиялық, география-экологиялық, көркемдік, лингвистикалық, тарихи-
құқықтық бағдарларда білім ала алады. Оқушының құзыреттілігін ұйымдастыруда
бейіндік оқытудың маңызы зор.
Бейіндік оқытудың мақсаты – оқушылардың өзіндік білім алу
бағдарламаларын құруды және оның жүзеге асырылуын, оқушының отбасында,
жергілікті және аймақтық ортада әлеуметтенуін, оқушыларды орта және жоғары
кәсіптік оқу орындарына дайындау үшін орта жалпы білім беру
бағдарламаларындағы жеке пәндерді тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету болып
табылады.
Бағдарлап оқытудың негізгі міндеті – оқушылардың саналы кәсіби
таңдау жасауларына ықпал ету. Сондықтан бағдарлап оқытудың маңызды
құраушысы негізгі мектептің 9 сыныбында ұйымдастырылатын бағдаралды
дайындық болып табылады. Ол келесі үш бөліктен тұрады:
1. Кәсіби бағдарлау бойынша ақпарат беру.
2. Кәсіби бағдарлау бойынша таңдау курстарын ұйымдастыру.
3. Психологиялық көмек беру [15].
Бейіндік оқытудың негізгі тұлғасы – оқушы. 9 сынып бітірушілер
бейіндік оқытудың бағыттарын өз еркімен таңдауға құқылы. Бағдарды таңдауда
оқушы жауапты шешім қабылдайды. Бұл оның не білуі қажет, не үшін, кімнің
көмегімен, нені бағдарлауы тиіс екендігін ескереді. Оқушымен бейіндік оқу
бағдарламасының мазмұны туралы сынып жетекшілері, мектеп психологы, пән
мұғалімдері, ата-аналар арасында келіссөз жүргізіледі. Бейіндік білімді
таңдап алғаннан кейін оқушыға қолайлы жағдай туғызу қажет. Таңдаған
бағытына сәйкес оқушы санасына күмән туғызбау үшін дұрыс бағыт-бағдар беру
керек. Осы жағдайларды ескергенде ғана бейіндік мектептің бағыттары нақты
анықталады. Осы жолда кәсіптік білім арасындағы сабақтастықты жалғастыра
отырып, пән мұғалімдері қолданбалы және таңдаулы курстарға авторлық
бағдарламалар құруы қажет. Әр бағдарлама алдында оқушылардың ойлау
қабілеттерін дамыту, өзіндік жұмыс дағдыларын қалыптастыру, теориясы мен
практикасын ұштастыру. Қорытынды шығаруға баулу, тән мен жан сұлулығын
қатар, таза алып жүру, экологиялық білім мен тәрбие беру, көркем,
мәдениетті сөйлеу, еліміздің тарихын білуге үйрету сияқты мақсатта қояды.
1.4 Бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу жұмыстарын жүргізу
ерекшеліктері
Қазіргі өмір талабына сәйкес білім беру ошақтарында бейіндік оқытуды
ұйымдастыру мен оған іріктеу жұмыстарын жүргізу жұмыстары күннен күнге
өрістеуде. Бейіндік оқыту – жалпы білім берудің жоғары сатысындағы
оқушылардың дара білім алу бағыттарын жүзеге асырудың негізгі тәсілі
ретінде қарастырылады. Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде білім
мазмұнын бейіндік саралаудың мәні оқушылардың орнықты мүддесі,
қабілеттілігі, бейінділігі аясында олардың осы қасиеттерін таңдап алған
бағыттарында мүмкіндігінше дамыту мақсатымен мамандыққа бағыттау болып
табылады деп берілген. Бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу мен бейіндік
оқытуды ұйымдастыру жалпы және кәсіби бағыттағы білім берудің арасындағы
сабақтастықты қамтамасыз ету арқылы оқушылардың бейінділіктері мен
қажеттіліктерін толық жүзеге асуына жағдай жасау болып табылады.
Жылдар бойына оқыту мен тәрбиелеу үрдісі бойынша жүргізіліп келе
жатқан зерттеу жұмысы нәтижесінде оқушылардың қабілеттілік ерекшеліктері
ескеріле отырып, оларды бейіндік сыныптарда оқытудың тиімді екендігі
тәжірибе жүзінде дәлелденді.
Бейіндік білім беруге көшудің негізгі мақсаттары:
• жалпы білім берудегі жеке пәндердің бағдарламасын тереңдетіп оқытуды
қамтамасыз ету;
• қосымша білім беруді сатылы түрде жүйелі меңгерту бағдарламасын
қамтамасыз ету;
• жеке дара бейініне және сәйкес қажеттілігіне қарай білім берудің әр-түрлі
деңгейдегі жүйесін қалыптастыру;
• кәсіптік бейінділіктерін анықтау, бейінділік қабілеттіліктерін
қалыптастыру және дамыту қажеттіліктерімен қамтамасыз ету;
• оқушылардың әлеуметтік мүмкіндіктер туралы түсініктерін кеңейту және
қажетті жағдайға келтіру мүмкіндіктер жолдарын қарастыруға қалыптастыру;
Бейіндік сыныптарға іріктеу жұмысының өз деңгейінде жүргізілуі
сыныптардың жұмыстарын толық дәрежесінде қалыптастыруына үлкен мүмкіндіктер
береді. Осы мақсатта бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу жұмыстары
жүргізіліп, іріктеу жұмыстарының қорытындысы бойынша оқушылар қоғамдық-
гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыттағы сыныптарда білім
алуда. Оқушыларды бейіндік сыныптарға іріктеу барысында олардың тек пәндік
көрсеткіштері ғана емес, сонымен бірге психологиялық, қабілеттілік
ерекшеліктері, ақыл-ой көрсеткіштері мен ата-аналардың ой-пікірлері де
ескеріледі.
Бейінді сыныптарға түсуде артықшылық құқықтарын иеленетіндер:
- негізгі жалпы білім беру курсы бойынша мемлекеттік аттестатаудан
барынша табысты өткен 9 – сынып бітірушілері;
- аудандық, қалалық және республикалық олимпиадалардың тиісті
бейінді пәндер бойынша жеңімпаздары;
- жекеленген пәндерді оқып – үйренудегі ерекше табыстары үшін
мақтау қағазының иегерлері;
- жетім балалар және ата –анасының қамқорлығынсыз қалған балалар
[4].
Мектепте бейіндік сыныптарға оқушыларды іріктеу жұмысының қалай
жүргізілетіндігін ұсынбақшымыз. Ол:
1. Алғашқы бейіндік сыныптарға оқушыларды отырғызу жұмысында өткен оқу
жылындағы сыныптардың тереңдетілетін пәндерден сапалық көрсеткіштері
басшылыққа алынды.
2. Қыркүйек айының 7-сі мен 22-сі аралығында 8,9,10-сыныптарға мектепшілік
іріктеу жұмысы жүргізілді. Бұл іріктеу үшін жүргізілген жұмыстардың сыңар
жақты болып қалмауы ескерілді, себебі бұрынғы әдетке айналған жағдайда
жүргізсе, тек пәндік біліктілік деңгейін бақылау арқылы сараланады.
Сондықтан да үш жақты бақылау жұмысын ұйымдастырып өткізу. Аталмыш
жұмыстың басты мақсаты: оқушының қабілеттілік ерекшелігімен қатар,
бейіндік ерекшеліктерін ескере отырып, бейін сыныптарына іріктеу мен
отырғызу үшін:
І. 8-сыныптарда математика, қазақ тілі сыныптарына іріктеу-саталау жұмысы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz